Διαβάθμιση Κινδύνου των Δημογραφικών και Οικονομικών Τάσεων στην Ελλάδα και ο Αντίκτυπος στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Παγκόσμιες Προκλήσεις και Συστήματα Αναλύσεων» Διαβάθμιση Κινδύνου των Δημογραφικών και Οικονομικών Τάσεων στην Ελλάδα και ο Αντίκτυπος στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Ειδίκευσης «Διοικητική της διακινδύνευσης στην παγκόσμια πολιτική» Δημήτριος Στεφανουδάκης Τριμελής επιτροπή: Αναπληρωτής Καθηγητής Νικήτας Σπύρος Κουτσούκης Επίκουρος Καθηγητής Ευστράτιος Φακιολάς (ε) Διδάκτωρ Μαρίνα Ελευθεριάδου (ε) επιβλέπων Τελική έκδοση Κόρινθος, 2021

2 UNIVERSITY OF THE PELOPONNESE SCHOOL OF SOCIAL & POLITICAL SCIENCES DEPARTMENT OF POLITICAL SCIENCE &INTERNATIONAL RELATIONS MASTER S PROGRAMME IN GLOBAL RISKS AND ANALYTICS Risk Assessment of Demographic and Economic Trends in Greece and the Impact on the Operational Readiness of the Hellenic National Armed Forces Master s dissertation specializing in Risk management in global politics Dimitrios Stefanoudakis Committee: Associate Proffessor Nikitas Spyros Koutsoukis Assistant Professor Efstratios Fakiolas (s) Dr. Marina Eleftheriadou (s) Supervisor Final version Corinth, Greece,2021

3 Φύλλο αξιολόγησης Η διπλωματική εργασία με τίτλο «Διαβάθμιση Κινδύνου των Δημογραφικών και Οικονομικών Τάσεων στην Ελλάδα και ο Αντίκτυπος στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων» του Δημητρίου Στεφανουδάκη αξιολογήθηκε από την τριμελή επιτροπή, τόσο ως προς την ποιότητα του κειμένου, όσο και ως προς την ποιότητα της προφορικής παρουσίασης και υπεράσπισης της διπλωματικής εργασίας ενώπιον ακροατηρίου. Η διαδικασία αξιολόγησης της διπλωματικής εργασίας ολοκληρώθηκε την 30/6/2021 με γενική επίδοση: Καλώς Λίαν Καλώς Άριστα Τα μέλη της τριμελούς επιτροπής: 1. Αναπληρωτής Καθηγητής Ν-Σ. Κουτσούκης 2. Επίκουρος Καθηγητής Ε. Φακιολάς 3. Διδάκτωρ Μ. Ελευθεριάδου

4 Abstract During last years in Greece the ongoing negative interaction between economic crisis and the deteriorating demographic situation create an explosive mix that affects every sector in Greece and especially the operational readiness of the Hellenic Armed Forces. The present work will investigate the risks arising from the demographic and economic situation of Greece, for the operational readiness of its Armed Forces. After a brief presentation of the demographic and economic situation that has taken shape, a correlation will be made of the problems created by these two factors together. Then, the most important threats that arise for Armed Forces, will be evaluated and by using a risk matrix, the most significant of them will emerge. Subsequently, for the risk with the greatest impact, which is the reduction of births in Greece, there will be an Event Tree Analysis (ETA), where the possible scenarios that follow the proposed measures to deal with it will be analyzed, calculating the impact on the operational readiness of the Hellenic Armed Forces. Keywords: Demographic, Economic crisis, Operational readiness I

5 Περίληψη Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η συνεχιζόμενη αρνητική αλληλεπίδραση της οικονομικής κρίσης με τη δημογραφική κατάσταση δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που επηρεάζει κάθε τομέα, πολύ δε μάλλον την επιχειρησιακή λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ). Με την παρούσα εργασία θα γίνει διερεύνηση των κινδύνων, που απορρέουν από την οικονομική και δημογραφική κατάσταση της Ελλάδας, για την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ της. Αφού γίνει μια συνοπτική παρουσίαση της δημογραφικής και οικονομικής κατάστασης που έχει διαμορφωθεί, εν συνεχεία θα γίνει μια συσχέτιση των προβλημάτων που δημιουργούνται από τους δύο αυτούς παράγοντες μαζί. Αναγνωρίζοντας έτσι τους σημαντικότερους κίνδυνους που προκύπτουν για τις ΕΔ, στη συνέχεια θα αξιολογηθούν και με τη χρήση του πίνακα κινδύνων θα αναδειχτούν οι σημαντικότεροι εξ αυτών. Για το κίνδυνο με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο, ο οποίος είναι η μείωση των γεννήσεων στην Ελλάδα, θα γίνει μια δενδρική ανάλυση γεγονότων (ΕΤΑ) όπου θα αναλυθούν τα πιθανά σενάρια που ακολουθούν τα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισής του υπολογίζοντας τις επιπτώσεις για τις ΕΔ. Λέξεις κλειδιά: Δημογραφικό, Οικονομική κρίση, Επιχειρησιακή ετοιμότητα II

6 Περιεχόμενα ABSTRACT... I ΠΕΡΙΛΗΨΗ... II ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... III ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... V 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΔ Προβλήματα στις ακριτικές περιοχές Ελλείψεις προσωπικού στις ΕΔ (μόνιμοι-στρατεύσιμοι) Επιστράτευση Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΜΥΝΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Ελλάδος Τουρκίας ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΔ Μείωση γεννήσεων Μείωση της εκπαίδευσης Μείωση διαθεσιμότητας των μέσων Αδυναμία κάλυψης της επικράτειας RISK MATRIX III

7 4.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΗΤΡΑΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΓΕΝΝΗΣΕΩΝ Μείωση πληθυσμού Μετανάστευση Ελλήνων Επίδραση δημογραφικού στην οικονομία ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΔ Ενημέρωση πληθυσμού Πολιτική βούληση Αμυντικές Δαπάνες Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική (ΕΑΒΣ) Διακλαδική εκπαίδευση προσωπικού ΔΕΝΔΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ/ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΗΓΩΝ IV

8 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1: Γεννήσεις Θάνατοι (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2015)....7 Πίνακας 2: Γεννήσεις Θάνατοι (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020).. 7 Πίνακας 3: Γεννήσεις Ζώντων Θάνατοι (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020)....8 Πίνακας 4: Αναμενόμενος Πληθυσμός Ελλάδας 2035 και 2050 (Πηγή: Κοτζαμάνης Β. 2015)..11 Πίνακας 5: Πίνακες γεννήσεως Αρρένων 1980 και 2004 (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, )...13 Πίνακας 6: Μόνιμος Πληθυσμός κατά φύλο και περιφέρεια (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020)...14 Πίνακας 7: Οικονομικοί Δείκτες (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2015) 18 Πίνακας 8: Οικονομικοί Δείκτες (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020) 19 Πίνακας 9: Αμυντικές Δαπάνες Τουρκίας Ελλάδας (Πηγή: Νάστος 2020) 23 Πίνακας 10: Κύριες Κατηγορίες Αμυντικών Δαπανών των Μελών του ΝΑΤΟ για το 2020 (Πηγή: ΝΑΤΟ 2020) Πίνακας 11: Μήτρα Κινδύνων Πίνακας 12: Δείκτης Γήρανσης (Πηγή: Κοτζαμάνης 2002).. 32 Πίνακας 13: Δείκτης Γήρανσης (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020). 33 Πίνακας 14: Δενδρική Ανάλυση Γεγονότων 39 V

9 1 Εισαγωγή «Άνδρες πόλις και ού τείχη, ουδέ νήες ανδρών κεναί» 1. (Θουκυδίδης-Βιβ.7-Κεφ.77) Με τα λόγια αυτά ο Αθηναίος Στρατηγός Νικίας θέλησε να ενθαρρύνει και να εμψυχώσει τους Αθηναίους στρατιώτες, οι οποίοι αφού είχαν ηττηθεί από τους Συρακούσιους στην τελική ναυμαχία στο λιμάνι των Συρακουσών και δεν μπορούσαν να φύγουν διά θαλάσσης αποφάσισαν να φύγουν από τη στεριά. Με τη φράση αυτή ήθελε να τονίσει ότι οι ικανοί άνδρες που θα τα επανδρώσουν είναι αυτοί που δίνουν αξία στα μέσα. Οι άνδρες είναι εκείνοι που θα εξασφαλίσουν την πόλη όχι απλά οι οχυρώσεις και οι εξοπλισμοί. Η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, μαστίζεται από το δημογραφικό πρόβλημα το οποίο εντείνεται στις μέρες μας, είτε εξετάζοντάς το αυτούσιο ως πρόβλημα, είτε σε συνάρτηση και με άλλους παράγοντες. Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια η χώρα μας είναι αντιμέτωπη και με μία ακόμη πολύ δύσκολή κατάσταση, την οικονομική κρίση που έχει ξεσπάσει από το 2009 και φαίνεται ότι θα μας απασχολεί για πολλά χρόνια ακόμα, δημιουργώντας πολλαπλά προβλήματα σε κάθε τομέα δραστηριότητας της Ελλάδας. Ο συνδυασμός του δημογραφικού και της οικονομικής κρίσης πέρα από τους υπόλοιπους τομείς δημιουργεί και ουσιαστικά προβλήματα στις ΕΔ της χώρας. Τα ζητήματα που προκύπτουν είτε εξετάζοντας το κάθε πρόβλημα ξεχωριστά, είτε συνδυαστικά, είναι αρκετά δύσκολα και επηρεάζουν όλο και περισσότερο την επιχειρησιακή λειτουργία των ΕΔ. Οι αρνητικές συνέπειες αυτών είναι εμφανείς τα τελευταία χρόνια και με την πάροδο του χρόνου θα οξύνονται περισσότερο. Η Ελλάδα ευρισκόμενη σε ένα δύσκολο γεωπολιτικό περιβάλλον, αυτό της Ανατολικής Μεσογείου όπου την τελευταία δεκαετία υπάρχει μεγάλος αναβρασμός και έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές (Συρία, Λιβύη, Ισλαμικός φονταμενταλισμός, Τουρκία, προσφυγικό), για να μπορεί να εξυπηρετεί τα εθνικά της συμφέροντα, θα πρέπει να διατηρεί και να αυξάνει την ισχύ της. Η πιο σημαντική από τις πηγές ισχύος της θα πρέπει να είναι οι Ένοπλες Δυνάμεις της. Η εμπιστοσύνη που τους δείχνουν οι πολίτες είναι μακράν η μεγαλύτερη από άλλους δημόσιους φορείς γιατί προασπίζοντας την εθνική κυριαρχία αποτελούν τη σοβαρότερη δύναμη αποτροπής σε κάθε έναν ο οποίος σκέφτεται ή προτίθεται να απειλήσει την εθνική κυριαρχία της πατρίδας μας. Λόγω των εξεταζόμενων προβλημάτων 1 «Οι άνδρες είναι η πόλη (κράτος) και όχι τα τείχη ή τα πλοία χωρίς τους άνδρες» 1

10 η επιχειρησιακή λειτουργία τους, όπως είναι φυσικό, επηρεάζεται αρνητικά. Με την παρούσα μελέτη θα προσπαθήσουμε μέσω των προτάσεων αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν από τα εξεταζόμενα θέματα, να μετριάσουμε τις συνέπειες και να θέσουμε το πλαίσιο επίλυσης αυτών. 1.1 Προλεγόμενα βιβλιογραφικής επισκόπησης Για το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδος αλλά και της Ευρώπης έχουν γίνει πάρα πολλές μελέτες και έχουν εντοπιστεί οι κύριοι λόγοι και αιτίες που οδηγούν σε αυτό. Επίσης το ίδιο έχει γίνει και για τους λόγους, τις επιπτώσεις και τους τρόπους εξόδου από την οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (EΛΣΤΑΤ) κάθε τρίμηνο δημοσιεύει ένα τεύχος με την ονομασία «Η Ελλάς με αριθμούς», σε δύο γλώσσες (Ελληνικά και Αγγλικά), όπου παρουσιάζονται όλα τα στατιστικά δεδομένα που επιτρέπουν στον αναγνώστη να σκιαγραφήσει την παρούσα κατάσταση της Ελλάδας στο δημογραφικό, οικονομικό και κοινωνικό τομέα. Στις μελέτες αυτές έχουν γίνει πολλές αναφορές για τους τομείς που επηρεάζουν και επηρεάζονται από το δημογραφικό πρόβλημα και την τρέχουσα οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα. Επικεντρώνονται στην διασύνδεση του δημογραφικού με την οικονομία, στα προβλήματα που της δημιουργεί και στις δυσχέρειες που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε στο, όχι και τόσο μακρινό, μέλλον. Στις περισσότερες από αυτές δεν γίνεται αναφορά στις επιπτώσεις τους στις ΕΔ, ενώ σε όσες γίνεται, αυτό συμβαίνει πολύ επιδερμικά και αφορά συνήθως την μείωση του αριθμού των στρατευσίμων. Το ίδιο συμβαίνει και με την αρθρογραφία στο διαδίκτυο που δεν μπορεί να είναι ιδιαίτερα αναλυτική. Η καταγραφή, η ανάλυσή και η αξιολόγησή τους είναι κρίσιμη για την αμυντική θωράκιση της χώρας μας. Η πολιτική της Ελλάδας προωθεί την ειρηνική συνύπαρξη με τους γείτονές της, παράλληλα όμως, με γνώμονα τα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών αλλά και με τις μελλοντικές προοπτικές τους, η αμυντική στρατηγική των ΕΔ της χώρας, η οποία μοιραία θα συμπαρασύρει και τον αμυντικό προσανατολισμό της Ελλάδας για τα επόμενα 25 χρόνια, θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Ήδη από το 2014 υπήρχαν μελέτες για το αν οι δυτικοευρωπαϊκές ΕΔ είναι σε θέση αντιληφθούν την μεταστροφή των αμερικανικών συμφερόντων εκτός ευρωπαϊκής ηπείρου και αν επιθυμούν να ακολουθήσουν τον μετασχηματισμό των αμερικανικών ΕΔ σε ευκίνητες, βασισμένες σε πρωτοποριακές τεχνολογίες ΕΔ, που μπορούν να αναλάβουν δράση και εκτός Ευρώπης. (Galbreath, 2014). Αυτό σημαίνει ότι για να είναι οι ΕΔ ευέλικτες και να μπορούν να αναπτυχθούν ταχύτατα σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου θα πρέπει να είναι οργανωμένες σε μικρές ομάδες, να είναι πολύ καλά εκπαιδευμένες και να είναι εξοπλισμένες με τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό (μείωση ανθρωπίνου δυναμικού και καλύτερη εκπαίδευση με σύγχρονα όπλα). 2

11 Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο βέβαια υπάρχουν πάρα πολλές διαφοροποιήσεις στο σε ποια κατεύθυνση στρατιωτικά προσανατολίζονται οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παραδείγματος χάριν, κάποιες χώρες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην εδαφική τους άμυνα απέναντι της Ρωσικής απειλής, ενώ κάποιες άλλες επικεντρώνονται περισσότερο στις απειλές που απορρέουν από κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Τέλος κάποια κράτη μέλη κρατούν παραδοσιακά μία στάση ουδετερότητας, ενώ κάποια άλλα αποφεύγουν τη συμμετοχή τους σε αποστολές μεγάλης εμβέλειας όπως αναφέρει το στρατηγικό σημείωμα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πολιτικής Στρατηγικής (Smith, 2015). Παρατηρούμε λοιπόν ότι μόνο τα κράτη που υπάρχει άμεση απειλή για την ασφάλειά τους όπως η Ελλάδα έχουν σαν πρώτη επιλογή την άμυνα της χώρας τους που σημαίνει κάλυψη όλου του εδαφικού χώρου και μοιραία πολυπληθέστερο στράτευμα. Σε άλλες μελέτες που αφορούν το δημογραφικό στις ΗΠΑ, οι οποίες φαινομενικά δεν αντιμετωπίζουν άμεσα πρόβλημα μείωσης του πληθυσμού, θεωρείται τόσο σημαντική η επίδρασή του που θα είναι σε θέση στο μέλλον να αλλάξει την ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής τους. Στις ΗΠΑ η αύξηση του πληθυσμού οφείλεται στον μεγάλο αριθμό γεννήσεων των μειονοτήτων, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα όπου υπολογίζεται ότι το 2044 θα είναι η πλειονότητα του πληθυσμού (Colby & Ortman, 2015). Η νέα αυτή κατάσταση θα έχει τόσο μεγάλη επιρροή που θα οδηγήσει τις ΗΠΑ σε αλλαγή των προτεραιοτήτων της δίνοντας περισσότερο ενδιαφέρον στην Ασία και την Λατινική Αμερική, που έχουν πολλές αναδυόμενες οικονομίες, παρά στην γερασμένη πληθυσμιακά Ευρώπη (Gupta, 2016). Σε αντίστοιχες μελέτες στη Γερμανία, η οποία αντιμετωπίζει παρόμοιο πρόβλημα με την Ελλάδα, μόνο στο δημογραφικό τομέα, οι έρευνες που αφορούν τις ΕΔ επικεντρώνονται στο από ποία δεξαμενή θα πρέπει να απευθυνθούν οι υπεύθυνες υπηρεσίες για να προσελκύσουν κόσμο που θα επιθυμεί να επανδρώσει επαγγελματικά τις ΕΔ της. Τους ενδιαφέρει περισσότερο η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που θα κληθούν να επανδρώσουν τις ΕΔ της Γερμανίας καθώς ενδιαφέρονται να προσεγγίσουν μόνο το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό για τις ανάγκες τους (Apt, 2014). 1.2 Μεθοδολογία Η διαδικασία της διαχείρισης της διακινδύνευσης περιλαμβάνει τρία στάδια, της αναγνώρισης της απειλής, την ανάλυσή της και την εκτίμηση της διακινδύνευσης. Ο ρόλος της εκτίμησης της διακινδύνευσης είναι να υποστηρίζει τις αποφάσεις και να μας υποδεικνύει αν χρειάζεται η όχι να λάβουμε επιπλέον μέτρα για να αντιμετωπίσουμε τις απειλές. Με τη χρήση της μήτρας κινδύνων γίνεται ταξινόμηση και διαβάθμιση των κινδύνων ώστε να εστιάσουμε στους πιο σημαντικούς. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος σε βάθος χρόνου είναι σημαντικό να γίνει μια αλληλουχία μέτρων προς αυτή την κατεύθυνση [Δένδρα Ανάλυσης Γεγονότων (ΕΤΑ)]. Ο σκοπός της ανάλυσης είναι να 3

12 αξιολογήσει όλα τα πιθανά αποτελέσματα τα οποία μπορούν να προκύψουν από τον αρχικό κίνδυνο. Με τη δενδρική ανάλυση γεγονότων θα έχουμε μια πιθανολογική εκτίμηση κινδύνου, του κινδύνου που συνδέεται με κάθε πιθανή έκβαση. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε σαν χώρα να εστιάσουμε σε συγκεκριμένες τεχνικές αντιμετώπισης του σημαντικότερου κινδύνου Αναγνωρίζοντας ότι ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει την όξυνση του δημογραφικού προβλήματος είναι η δομή της οικογένειας στην χώρα μας και ότι η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας δεν αναμένεται να διαφοροποιηθεί σημαντικά (ραγδαία βελτίωση ή επιδείνωση) στα επόμενα χρόνια, με την παρούσα εργασία θα γίνει διερεύνηση των κινδύνων, που απορρέουν από την δημογραφική και οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, για την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ της. Αρχικά θα γίνει μια συνοπτική παρουσίαση της δημογραφικής κατάστασης που έχει διαμορφωθεί, την πιθανή εξέλιξή της στο μέλλον, σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία και θα αναλυθούν τα κυριότερα προβλήματα που προκύπτουν στην επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ. Θα ακολουθηθεί η ίδια ανάλυση για την οικονομική κατάσταση της χώρας μας και στη συνέχεια αφού αναγνωριστούν οι σημαντικότεροι κίνδυνοι που προκύπτουν για τις ΕΔ, θα αναλυθούν, θα αξιολογηθούν και με τη χρήση του πίνακα κινδύνων θα αναδειχτούν οι σημαντικότεροι εξ αυτών. Ακολούθως, για το κίνδυνο με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο, ο οποίος είναι η μείωση των γεννήσεων, θα γίνει μια δενδρική ανάλυση γεγονότων [Event Tree Analysis (ΕΤΑ)] όπου ο σημαντικότερος κίνδυνος που αναγνωρίστηκε, μέσω των ενδιάμεσων περιστατικών που θα αναλυθούν, θα εξεταστεί κατά πόσο η τελική του έκβαση είναι σημαντική ή όχι για την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ. 1.3 Σκοπός Σκοπός της εργασίας δεν είναι η παράθεση στατιστικών στοιχείων και μελλοντικών προβλέψεων για την εξέλιξη του δημογραφικού προβλήματος και η επιδείνωσή του από την πορεία της ελληνικής οικονομίας, αλλά το κατά πόσο δύναται να επηρεάσουν την επιχειρησιακή ικανότητα των Ενόπλων Δυνάμεων. Επειδή η αναθεωρητική στάση της Τουρκίας, θα εξακολουθήσει να διαμορφώνει και στο μέλλον την κύρια απειλή κατά της χώρας μας και δεν θα διαφοροποιηθούν οι απαιτήσεις φύλαξης χερσαίων και θαλασσίων συνόρων, η επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ θα πρέπει να εγγυάται την άμυνα της χώρας η οποία δεν εξασφαλίζεται με την μορφή της αποτροπής από την συμμετοχή σε διεθνείς συμμαχίες και οργανισμούς. Μέσα από την ανάλυση των δεδομένων θα εντοπιστούν και θα αποτυπωθούν οι κίνδυνοι που προκύπτουν για τις ΕΔ, εφ όσον οι δείκτες γεννητικότητας και γονιμότητας ακολουθήσουν στο μέλλον τις τάσεις των τελευταίων ετών οι οποίες είναι ανησυχητικές και 4

13 χρίζουν αντιμετώπισης, πάντα σε σχέση με τη γεωπολιτική κατάσταση της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και στη συνέχεια θα αναλυθούν και θα προταθούν τρόποι αντιμετώπισής των. 1.4 Προϋποθέσεις - Παραδοχές Κατά τη συγγραφή της μελέτης και τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων τα στοιχεία που έχουν ληφθεί από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ) και Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (EUROSTAT), κρίνονται ως πλήρως αξιόπιστα. Παράλληλα, δε χρησιμοποιήθηκαν λεπτομερή στοιχεία της δομής και οργάνωσης των ΕΔ λόγω διαβάθμισης ενώ όσα δεδομένα αναφέρθηκαν ήταν μόνο από ανοιχτές πηγές. 5

14 2 Το δημογραφικό πρόβλημα και οι συνέπειές του στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων 2.1 Εξέλιξη του δημογραφικού στην Ελλάδα Ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε σημαντικά από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους μέχρι και σήμερα. Η πρώτη απογραφή που έγινε το 1828, μετά την επανάσταση και πριν από την επίσημη ίδρυση του Κράτους (1830), καταμέτρησε 753 χιλιάδες άτομα και στην τελευταία απογραφή το 2011 καταγράφηκαν 10,8 εκατομμύρια άτομα, σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Ο πληθυσμός δηλαδή πολλαπλασιάστηκε επί 14 φορές. Στο ίδιο χρονικό διάστημα βέβαια η έκταση της χώρας τριπλασιάστηκε (από σε τετραγωνικά χιλιόμετρα) και η πυκνότητα του πληθυσμού (κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο) από 16 έφτασε τα 82 άτομα (Τραγάκη, Μπάγκαβος & Ντούνας, 2015). Στην Ελλάδα, κατόπιν σχεδόν συνεχόμενων πολεμικών περιπετειών στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α ΠΠ), η πληθυσμιακή αύξηση υπήρξε εκρηκτική λόγω της πρόσκτησης εδαφών με Ελληνικούς πληθυσμούς. Ακόμα και αυτή η αποτυχία της Μικρασιατικής εκστρατείας προσέθεσε άνω του ενός εκατομμυρίων ατόμων στον πληθυσμό της χώρας (πρόσφυγες, ανταλλαγή πληθυσμών). Η τελευταία αύξηση αυτής της μορφής προήλθε από τον Ελληνισμό της Δωδεκανήσου, το 1947, με την ενσωμάτωση αυτής της περιοχής στην Ελλάδα. Στη μεταπολεμική περίοδο παρότι ο πληθυσμός της Ελλάδας από 7,6 εκατ. το 1951 αυξήθηκε σε 10,8 το 2011, η φυσική αύξηση του πληθυσμού (υπεροχή γεννήσεων έναντι των θανάτων) μειώνεται συνεχώς. Για πρώτη φορά στην ιστορία μας είδαμε να μειώνεται ο πληθυσμός της Ελλάδας από τα άτομα (2001) στα (2011) σε μία δεκαετία (η μείωση οφείλεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό και στην μετανάστευση των Ελλήνων στο εξωτερικό). Μελετώντας πιο διεξοδικά τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ διαπιστώνουμε ότι από το 2011 και μετά η φυσική αύξηση του πληθυσμού είναι αρνητική, όπως απεικονίζεται και στους Πίνακες 1 και 2, δηλαδή υπερτερούν οι θάνατοι των γεννήσεων όπου για το 2019 η διαφορά είναι περισσότεροι θάνατοι από τις γεννήσεις (ΕΛΣΤΑΤ, 2020). Αν στην εξίσωση αυτή συμπεριλάβουμε και άλλους παράγοντες όπως η παιδική θνησιμότητα, η μετανάστευση των Ελλήνων και άλλα, μπορούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος. 6

15 Πίνακας 1: Γεννήσεις Θάνατοι (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2015) Πίνακας 2: Γεννήσεις Θάνατοι (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020) 7

16 Το 1981 άρχισε να μειώνεται αισθητά η γεννητικότητα στη χώρα μας και από τότε συνεχίζει μειούμενη (Πίνακας 3). Από γεννήσεις το 1980 έφτασε να κυμαίνεται το 1990 στις (Στατιστική επετηρίδα της Ελλάδος ) και βαίνει μειούμενη έως και σήμερα (για το 2019 ήταν γεννήσεις), (ΕΛΣΤΑΤ, 2020). Πίνακας 3: Γεννήσεις Ζώντων Θάνατοι (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020) Παρότι όμως η κρισιμότητα της κατάστασης του δημογραφικού προβλήματος άρχισε να είναι εμφανής στα τέλη της δεκαετίας του 1970, το γεγονός της μεγάλης μείωσης της εξωτερικής μετανάστευσης ταυτόχρονα με τον επαναπατρισμό κάποιων εκ των μεταναστών των προηγούμενων χρόνων που συνέβη έως τις αρχές τις δεκαετίας του 1990, κατέστησε το πρόβλημα λιγότερο έντονο (Κοτζαμάνης, 2015). Έκτοτε, το ζήτημα άρχισε να αναδύεται στον δημόσιο διάλογο για την αρνητική εξέλιξη και την αντιμετώπισή του. Στα επόμενα χρόνια άρχισαν να δημοσιεύονται διάφορες μελέτες που αντικατόπτριζαν την δημογραφική κατάσταση που δημιουργούνταν στην Ελλάδα και ήταν περισσότερο ενημερωτικού χαρακτήρα που εστίαζαν στα αίτια και τις επιπτώσεις του (Πουλοπούλου, 1986). 8

17 Αργότερα όταν η κατάσταση επιδεινωνόταν, διεξάγονταν μελέτες οι οποίες αναφέρονταν πλέον στο δημογραφικό ως πρόβλημα και χρησιμοποιώντας τα στατιστικά στοιχεία που άρχιζαν να είναι όλο και πιο προσβάσιμα, γίνονταν πλέον πιο φανερό το μέγεθος του προβλήματος. Η Ακαδημία Αθηνών, αντιληφθείσα την κακή πορεία του δημογραφικού προβλήματος της χώρας και των συνεπειών που αυτή θα είχε σε όλους τους τομείς του δημοσίου βίου, αλλά και το μέλλον του τόπου, διενήργησε μελέτη δια του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Κοινωνίας (ΚΕΕΚ) και εξέδωσε το 1990 πλήρη εργασία με προτάσεις. Στην εισαγωγή της μελέτης αυτής, ανάγει το θέμα σε «Εθνικό Πρόβλημα» (Ακαδημία Αθηνών, 1990). Η Ελληνική πολιτεία το 1991 αντιλαμβανόμενη το πρόβλημα προχώρησε στην δημιουργία διακομματικής επιτροπής η οποία το 1993 κατέληξε σε ομόφωνη απόφαση, τόσο για τους λόγους που το δημιουργούν όσο και για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την καταπολέμησή του. Το πόρισμα ξεκίναγε μεταξύ άλλων με τη διαπίστωση ότι η χώρα μας είχε από τους χαμηλότερους δείκτες γεννητικότητας στην Ευρώπη και με την παραδοχή ότι το πρόβλημα αυτό λαμβάνει τεράστιες εθνικές διαστάσεις που δύναται να βάλουν σε κίνδυνο την εθνική μας ανεξαρτησία και την εδαφική μας ακεραιότητα. Δυστυχώς όμως αν και οι προθέσεις της επιτροπής ήταν προς την σωστή κατεύθυνση τα περισσότερα μέτρα που πρότεινε δεν υλοποιήθηκαν (Βουλή Των Ελλήνων, 1993). Στα επόμενα χρόνια υπήρχαν μελέτες και αναλύσεις για την πορεία του δημογραφικού προβλήματος, περιλαμβάνοντας πιο αναλυτικά στοιχεία που αφορούσαν την εσωτερική μετανάστευση, τις αλλαγές στους θεσμούς του γάμου αλλά και της οικογένειας, τα μέσα περιορισμού των γεννήσεων, τους οικονομικούς και κοινωνιοοικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν το δημογραφικό. Επιπλέον άρχισαν να αναλύονται και να υλοποιούνται κάποιες πρόνοιες του κράτους για τη μητέρα, το παιδί και την οικογένεια με τη μορφή υπηρεσιών και παροχών (Πουλοπούλου, 1994). Στην εικοσαετία που ακολούθησε ( ) υπήρξε μία μικρή αύξηση του πληθυσμού που οφείλεται αποκλειστικά στην εισροή αλλοδαπών των οποίων η σύνθεση αλλάζει δραματικά καθώς η πλειονότητά τους πλέον είναι από μη αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη. Στη μαζική αυτή εισροή αλλοδαπών οφείλεται, σχεδόν αποκλειστικά, η αύξηση κατά 1,2 εκατομμύρια του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας (Γεωργακόπουλος, 2016). Η δημογραφική κατάσταση μέχρι τις μέρες μάς συνεχίζει να εξελίσσεται αρνητικά. Επιπλέον, από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 έκανε την εμφάνισή της η οικονομική κρίση, οι συνέπειες της οποίας, συνεπικουρούμενες με την έξαρση της πανδημίας του COVID-19, δυστυχώς συνεχίζονται μέχρι την περίοδο που γράφεται η παρούσα εργασία. Η επίδρασή της στο δημογραφικό πρόβλημα είναι καταλυτική σε βαθμό που για πρώτη φορά το 2011, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, είχαμε περισσότερους θανάτους από τις γεννήσεις στην Ελλάδα (ΕΛΣΤΑΤ, 2015). Ήδη στην απογραφή του 2011 ο πληθυσμός της 9

18 Ελλάδας μειώθηκε κατά άτομα από το Έκτοτε έως τις μέρες μας ο αριθμός των ετήσιων γεννήσεων υπολείπεται του αριθμού των θανάτων με αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση του πληθυσμού. 2.2 Προοπτικές της δημογραφικής κατάστασης Κατά καιρούς έχει επιχειρηθεί τόσο από ελληνικούς και διεθνείς φορείς όσο και από ειδικούς ερευνητές να εκτιμηθεί η τάση εξέλιξης του πληθυσμού στο μέλλον. Οι πλέον αξιόπιστοι όπως η EUROSTAT, o OHE αλλά και η ΕΛΣΤΑΤ έχουν όλες ένα κοινό συμπέρασμα όσον αφορά τη χώρα μας. Η μείωση του ελληνικού πληθυσμού μέχρι το 2050, ανεξάρτητα από τον ερευνητικό φορέα που διενεργεί την έρευνα, θα συνεχιστεί. Αυτό προκύπτει από όλες τις διαθέσιμες προβολές σήμερα τόσο από διεθνείς οργανισμούς όσο και από εγχώρια ερευνητικά ιδρύματα. Τα Ηνωμένα Έθνη (2015) δίδουν, στο μέσο σενάριο, πληθυσμό για την Ελλάδα το ,07 εκατομμύρια, το Vienna Institute of Demography IIASA OAW WU (2016) 9,3 εκατομμύρια, η και το PRB (Population Reference Bureau/2018) 10 εκατομμύρια. (Βουλή Των Ελλήνων, 2018). Η EUROSTAT στην τελευταία ανάλυσή της που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2020 προβλέπει για την Ελλάδα 9,5 εκατομμύρια το 2050 και 8,1 εκατομμύρια το Σε εξειδικευμένες προβολές που εκπονήθηκαν στην Ελλάδα, ανατέθηκε στο Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας από την Διανέοσις, έξι σενάρια στο πλαίσιο της μελέτης (κάθε σενάριο διαφοροποιείται συνήθως στο μέγεθος των μεταναστευτικών ροών). Όλα τα αποτελέσματα των σεναρίων, μας δείχνουν ότι θα υπάρξει μείωση του πληθυσμού στην Ελλάδα και το μόνο που διαφέρουν είναι η διαφοροποίηση ανά σενάριο του ρυθμού μείωσης, όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 4. Ειδικότερα στο τέλος της επόμενης δεκαπενταετίας (2035) ο πληθυσμός μας θα κυμανθεί από 10,4 έως 9,5 εκατ. έναντι 10,9 εκατ. το 2015, δηλαδή ελάττωση από 0,45 έως και 1,4 εκατομμύρια (4,1-12,4% σε σχέση με το 2015). Ενώ στο τέλος της προβολικής περιόδου (2050) θα κυμανθεί από 10,0 έως 8,3 εκατ., μείωση δηλαδή από 0,8 έως και 2,5 εκατομμύρια (7,3 έως 23,4 % σε σχέση με το 2015). Τα φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις θάνατοι)/πενταετία σε όλα τα σενάρια αναμένεται να είναι, αν και με διαφορές και διακυμάνσεις, αρνητικά καθώς θα υπάρχει συνεχής αύξηση του άνω των 65 ετών πληθυσμού, που συνεπάγεται και αύξηση των θανάτων, σε αντίθεση με τον αριθμό των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας (25-40 ετών) ο οποίος θα συνεχίσει να μειώνεται οδηγώντας σε περιορισμένο αριθμό των γεννήσεων ακόμη και στην περίπτωση που η γονιμότητά τους αυξηθεί στο μέλλον (Κοτζαμάνης, 2017). 10

19 Πίνακας 4: Αναμενόμενος Πληθυσμός Ελλάδας 2035 και 2050 (Πηγή: Κοτζαμάνης Β. 2015) Όλα αυτά προδιαγράφουν ακόμα πιο δυσοίωνο το μέλλον αν τα συγκρίνουμε με την δημογραφική κατάσταση των γειτόνων μας. Ο πληθυσμός της Τουρκίας μέχρι το 2025 θα είναι 98,7 εκατομμύρια ενώ της Αλβανίας (μαζί με τους αλβανικούς πληθυσμούς του Κοσσόβου και της Βόρειας Μακεδονίας), τα 12 εκατομμύρια. Παράλληλα οι χώρες της Μέσης Ανατολής μαζί με τις χώρες της Βόρειας Αφρικής αναμένεται να ξεπεράσουν σε πληθυσμό τα 685 εκατομμύρια, αποτελώντας σοβαρό κίνδυνο λαθρομετανάστευσης, πέρα από την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί της γης πολλαπλασιάζονται ραγδαία με αποτέλεσμα σήμερα, περίπου 1 στους 5 ανθρώπους να είναι Μωαμεθανός. Οι πληθυσμοί αυτοί έχουν μέσο δείκτη γεννητικότητας 6, το οποίο αντιστοιχεί σε διπλασιασμό του πληθυσμού τους κάθε 25 χρόνια, που σημαίνει συγκριτικά με τον αναπτυσσόμενο κόσμο, 833 φορές ταχύτερα (Λώλης, 2013). 11

20 2.3 Επιπτώσεις του δημογραφικού προβλήματος στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των ΕΔ «Μίαν γάρ πληγήν ούχ ὑπήνεγκεν ἡ πόλις, ἀλλ ἀπώλετο διὰ τὴν ὀλιγανθρωπίαν» 2. (ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ Πολιτ α 33 επ.) Το ανθρώπινο δυναμικό μιας χώρας είναι μία από τις βασικές συνισταμένες της εθνικής της ισχύος, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα και τις σχέσεις της με τις όμορες χώρες. Η δημογραφία μιας χώρας επηρεάζει την αμυντική ικανότητά της, ιδιαίτερα για χώρες όπως η δική μας όπου η υπόστασή μας ως Έθνος προϋποθέτει την ύπαρξη ισχυρού και αξιόμαχου στρατού. Παρότι σε πολλές ιστορικές περιπτώσεις, το αποτέλεσμα μαχών ήταν άμεση συνάρτηση της αριθμητικής υπεροχής του νικητή έναντι του αντιπάλου του, ωστόσο στη σύγχρονη εποχή λόγω ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας δίνεται η δυνατότητα στα κράτη να εξοπλιστούν με σύγχρονα οπλικά συστήματα τα οποία χρησιμεύουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος, παραμερίζοντας, όχι πάντα, τον δημογραφικό παράγοντα. Παράλληλα διαμέσου στρατηγικών συμμαχιών μπορούν να μετριάσουν την εξάρτησή τους από αυτόν αλλά ουσιαστικά επειδή ένα κράτος οφείλει να είναι σε θέση να υπερασπίζεται την εδαφική του ακεραιότητα και να διεκδικεί τη θέση του στο διεθνές σύστημα βάση της ισχύος του, βασικός πολλαπλασιαστής της οποίας συνεχίζει να είναι ο ανθρώπινος παράγοντας τόσο από πλευράς αριθμών όσο και από την ποιοτική του αξία. Λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης του τρόπου και των μέσων διεξαγωγής του πολέμου, όπου η εκμάθηση και ο χειρισμός μοντέρνων και πολύπλοκων μέσων έχει γίνει πιο απαιτητικός, η εξειδίκευση στη χρήση αυτών είναι ουσιαστικά απαραίτητη και μολονότι τα σύγχρονα οπλικά συστήματα είναι πιο αποτελεσματικά, σε σύγκριση με τα παλαιότερα, οι απαιτήσεις τους σε προσωπικό είναι σχεδόν ίδιες. Για την Ελλάδα, που βρίσκεται περιοχή με «αναθεωρητικούς» γείτονες, οι ΕΔ είναι ένα από τα κύρια εργαλεία στη φαρέτρα των πολιτικών για την αντιμετώπιση των όποιων απειλών και διαχείριση εντάσεων αλλά και κρίσεων. Τα βασικά συστατικά που ενισχύουν τη διαπραγματευτική της ισχύ και το ρόλο της ως περιφερειακός δρών είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εκμετάλλευση των διατιθέμενων πόρων της και η διατήρηση και προβολή της αποτρεπτικής της ικανότητας (Σαρρηκώστας, 2019). Μελετώντας την εξελικτική πορεία του προβλήματος διαπιστώνεται η άμεση σχέση του με την στράτευση και τη στελέχωση των ΕΔ και επομένως με την εθνική ασφάλεια και με τα αναγκαία μέτρα τα οποία πρέπει να ληφθούν. Οι ανάγκες των ΕΔ για ανθρώπινο δυναμικό καλύπτονται από την ελληνική νεολαία, η οποία αδυνατεί να τις καλύψει. Οι λόγοι αυτής της αδυναμίας είναι η μείωση των γεννήσεων, η αύξηση της μετανάστευσης, η αποφυγή της 2 «Μια λοιπόν πληγή δεν υπέστη η πόλη (κράτος), αλλά χάθηκε εξαιτίας της ολιγανθρωπίας». 12

21 στράτευσης και γενικότερα οι μεταβολές των παραδοσιακών και κοινωνικών δομών και αξιών. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η κλάση 2001 (έτος γεννήσεως 1980) είχε 76,698 άνδρες (ΕΛΣΤΑΤ, 1983), ενώ η κλάση 2025 (έτος γεννήσεως 2004) θα είναι μόνον (ΕΛΣΤΑΤ,2009), όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 5. Δηλαδή εντός 25ετίας παρατηρείται μείωση στρατευσίμων κατά και αν αφαιρέσουμε τις γεννήσεις των αλλοδαπών, για τους οποίους δεν είναι υποχρεωτική η στράτευση, η εξίσωση της διατήρησης της οροφής του στρατεύματος της χώρας, η οποία σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες ανέρχεται στις (Δασκαλάκης, 2020), έναντι της Τουρκίας, ήδη φαίνεται ότι είναι δύσκολο να επιλυθεί. Πίνακας 5: Πίνακες γεννήσεως Αρρένων 1980 και 2004 (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ) Η Ελλάδα η οποία λόγω της μεγάλης γεωπολιτικής αξίας του Ελληνικού χώρου και της γεωστρατηγικής της θέσης, σε συνδυασμό με τη μορφολογία του ελληνικού χώρου είναι υποχρεωμένη να συντηρεί σε υψηλά επίπεδα ετοιμότητας, ποιότητας αλλά και αριθμών τις 13

22 ΕΔ της, εξαρτάται πάρα πολύ από τις απαιτήσεις που αναφέρονται ανωτέρω, ιδιαίτερα αν συγκριθεί η αριθμητική διαφορά του έμψυχου δυναμικού που έχει με τον κύριο αντίπαλό της. Ας εξετάσουμε λοιπόν τις συνέπειες που προκαλεί το δημογραφικό πρόβλημα στις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας Προβλήματα στις ακριτικές περιοχές Αν συγκρίνουμε την Ελλάδα με τις γειτονικές της χώρες θα διαπιστώσουμε ότι ο δείκτης γεννητικότητάς της είναι 8,1 γεννήσεις ανά 1000 κατοίκους πολύ μικρότερος από της Αλβανίας που είναι 11,78, και μισός από την Τουρκία όπου ο δείκτης γεννητικότητας είναι 16,027 γεννήσεις ανά 1000 κατοίκους (World Bank, 2020). Λαμβάνοντας υπόψη αντίστοιχα και τον δείκτη θνησιμότητας ανά 1000 κατοίκους πού για το 2018 ήταν 11,2 για την Ελλάδα, 7,89 για την Αλβανία και 5,41 για την Τουρκία (World Bank, 2020) προκύπτει ότι οι Έλληνες σε δέκα χρόνια θα έχουμε μειωθεί κατά περίπου και οι Τούρκοι θα έχουν αυξηθεί κατά περίπου ξεπερνώντας τα 90 εκατομμύρια. Παρατηρώντας την κατανομή του πληθυσμού ανά περιφέρεια στην Ελλάδα από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ θα δούμε ότι η συνεχίζεται η μείωση του πληθυσμού στις ακριτικές περιοχές πολύ περισσότερο των νησιών του Αιγαίου και της Θράκης, η οποία συνδυαζόμενη με την γενική τάση του πληθυσμού να συγκεντρώνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα, έχει αποτέλεσμα την ελάττωση των φυσικών προφυλακών της χώρας μας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 το ποσοστό του πληθυσμού στις περιφέρεις που αντιμετωπίζουν την μεγαλύτερη απειλή από τη γείτονα Τουρκία είναι μόνο 5,6 για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, 1,8 και 2,9 για Βόρειο και Νότιο Αιγαίο αντίστοιχα (ΕΛΣΤΑΤ, 2020), (Πίνακας 6). Πίνακας 6: Μόνιμος Πληθυσμός κατά φύλο και περιφέρεια (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020) 14

23 2.3.2 Ελλείψεις προσωπικού στις ΕΔ (μόνιμοι-στρατεύσιμοι) Οι επιπτώσεις του δημογραφικού, επιδρούν δυσμενώς στη διατήρηση ισχυρών ΕΔ, υψηλού βαθμού επιχειρησιακής ετοιμότητας, όπου απαιτείται πληρότητα στελέχωσης και διατήρηση υψηλής οροφής. Το ένστολο προσωπικό των ΕΔ χωρίζεται σε τρείς κατηγορίες, τους μόνιμους, τους συμβασιούχους ορισμένου χρόνου (ΕΠΟΠ-Επαγγελματίες Οπλίτες) και τους στρατεύσιμους. Σύμφωνα με το ν.3421/2005, οι Έλληνες που είναι υπόχρεοι σε στράτευση στις ΕΔ είναι όλοι από 19 έως 40 ετών. Η προβλεπόμενη επάνδρωση σε προσωπικό των Ελληνικών ΕΔ σε ειρηνική περίοδο ανέρχεται σε , ενώ η πραγματική του σύνθεση ανέρχεται σε μόνιμο προσωπικό (στρατιωτικό και πολιτικό) και στρατεύσιμο προσωπικό (E-amyna, 2020), σύνολο άτομα. Παρατηρούμε ήδη μια απόκλιση των προβλεπομένων από των επιθυμητών αριθμών και επειδή οι θέσεις που καλύπτονται από τους στρατεύσιμους νέους Έλληνες, θα συνεχίσει να μειώνεται χρόνο με το χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση πήρε πρόσφατα την απόφαση να επαναφέρει το χρόνο της στρατεύσιμης θητείας στους 12 μήνες. Πέρα από τους στρατεύσιμους οι Ελληνικές ΕΔ αντιμετωπίζουν παράλληλα και τεράστιο πρόβλημα ανανέωσης του ένστολού τους δυναμικού λόγω της χρόνιας αδυναμίας νέων προσλήψεων σε Επαγγελματίες Οπλίτες (ΕΠΟΠ) και σε Οπλίτες Βραχείας Ανακατάταξης (ΟΒΑ), αλλά και λόγω συνταξιοδοτήσεων και παραιτήσεων μόνιμου προσωπικού καθώς και της πολιτικής που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια με τη μείωση του αριθμού των εισακτέων στα Ανώτατα Στρατιωτικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΣΕΙ) και τις Ανώτερες Στρατιωτικές Σχολές Υπαξιωματικών (ΑΣΣΥ). Μόλις πρόσφατα στις ανακοινώσεις του κ. Πρωθυπουργού στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης εντάχθηκε και η πρόσληψη ΕΠΟΠ και ΟΒΑ σε βάθος πενταετίας (ant1news.gr, 2020). Οι ελλείψεις σε προσωπικό των ΕΔ έχουν ως αποτέλεσμα και τη δυσκολία στελέχωσής τους με εξειδικευμένο προσωπικό. Η τεχνολογική ανάπτυξη εξελίσσεται πλέον σε ρυθμούς πρωτόγνωρους και οι ΈΔ εξοπλίζονται με τεχνολογικό υλικό που απαιτεί γνώση και εμπειρία για τον χειρισμό και την εκμετάλλευσή του. Τώρα που η τεχνολογία έχει ξεπεράσει κατά πολύ τον κοινό ανθρώπινο νου, όπου ένας τεχνικός δεν μπορεί να ελέγξει και να επισκευάσει πολλές συσκευές, οι απαιτήσεις στελέχωσης σε τεχνικό προσωπικό είναι πολύ αυξημένες και η κάθε ειδικότητα χρειάζεται πολλές διαφορετικές υποειδικότητες, που να μπορούν ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις χρήσης, ελέγχου και επισκευής των τόσο προηγμένων τεχνολογικά μηχανημάτων. Η μειωμένη επάνδρωση που προκαλεί το δημογραφικό, επηρεάζει δυσμενώς την εκπαίδευση και τη συντήρηση του πανάκριβου αυτού στρατιωτικού υλικού Επιστράτευση Η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού έχει επίπτωση και στην παράμετρο επιστράτευση που είναι εξόχως σημαντική για τη χώρα μας. Το επίπεδο στελέχωσης του στρατού μιας χώρας μπορεί να διατηρείται χαμηλό κατά τη διάρκεια της ειρήνης, για λόγους οικονομίας, ικανό 15

24 όμως για μια άμεση αρχική αντίδραση εφόσον απαιτηθεί. Για τη διεξαγωγή ενός πολέμου όμως είναι απαραίτητη η επαύξηση της στελέχωσης και η ενεργοποίηση επιπλέον μονάδων, το οποίο επιτυγχάνεται με την επιστράτευση. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στην ευρύτερη περιφέρεια της Αθήνας δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την αποστολή των ΕΔ. Αυτό συμβαίνει γιατί η υπογεννητικότητα αλλά και η εσωτερική μετανάστευση έχουν οδηγήσει στην ερήμωση των παραμεθόριων περιοχών, έχοντας σαν αποτέλεσμα την δυσκολία ικανοποιητικής στελέχωσης των τμημάτων των ΕΔ των περιοχών αυτών σε ένα ενδεχόμενο πόλεμο. Οι πρώτες ημέρες της επιστράτευσης είναι πολύ κρίσιμες και η επάνδρωσή τους από εφέδρους από τον ντόπιο πληθυσμό γίνεται συνεχώς δυσκολότερη. Λαμβάνοντας υπόψη τον κρίσιμο ρόλο που έχουν οι Μονάδες αυτές στα αρχικά στάδια μιας ένοπλης σύρραξης, είναι φανερό ότι οι επιπτώσεις των όποιων προβλημάτων μπορεί και να αποβούν μοιραίες για την Εθνική μας Άμυνα. Πλέον αυτών δημιουργούνται και σοβαρά προβλήματα λόγω της ανάγκης ταχείας μεταφοράς μεγάλου αριθμού από εφεδρείες από την ενδοχώρα προς τις παραμεθόριες περιοχές στον Έβρο αλλά ακόμη περισσότερο προς τα Ακριτικά νησιά έχοντας τον κίνδυνο της προσβολής από την Πολεμική Αεροπορία και το Πολεμικό Ναυτικό του εχθρού, (Iknow.gr, 2016). 16

25 3 Η οικονομική κρίση και οι συνέπειές της στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων Ένα κράτος για να προασπίσει την Εθνική του ασφάλεια χρησιμοποιεί τους παράγοντες ισχύος του, δηλαδή τη διπλωματία, τις πληροφορίες, τις ένοπλες δυνάμεις και την οικονομία, στη βάση μιας Εθνικής Στρατηγικής Ασφαλείας. Η δύναμη και ο πλούτος αποτελούν όμως τις δύο κύριες συνιστώσες της ισχύος των κρατών και τους δύο κεντρικούς πυλώνες επί των οποίων εδράζεται η εθνική τους στρατηγική. Χτίζοντας ισχυρή οικονομία και αυξάνοντας τη στρατιωτική δύναμη ικανοποιούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την καθιέρωση ενός κράτους σε ισχυρό δρώντα στο διεθνές σύστημα, δίνοντάς του την ικανότητα αρχικά να υπερασπιστεί και εν συνεχεία να προωθήσει τα συμφέροντά του όπου του δίνεται η ευκαιρία. Από το 2009, η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση, η οποία έχει περιορίσει την οικονομική της ισχύ, αλλά και τη δυνατότητά της να χρηματοδοτήσει επαρκώς τους λοιπούς παράγοντες ισχύος της, ιδιαίτερα δε τις ΕΔ της, τεκμαίροντας έτσι ένα χάσμα επίδοσης. Εν τω μεταξύ, οι κίνδυνοι ασφάλειας της χώρας έχουν πολλαπλασιαστεί σε αριθμό, ποιότητα και είδη, δημιουργώντας ανησυχία στους Έλληνες (Πλουμής, 2018). 3.1 Οικονομική κατάσταση της Ελλάδος Το 2008 η κατάρρευση μέρους του τραπεζικού συστήματος των ΗΠΑ οδήγησε σε μια οικονομική κρίση που επηρέασε όλο τον πλανήτη και άφησε το στίγμα της στις πιο αναπτυγμένες χώρες, έπληξε και την Ευρώπη. Η κρίση βρήκε την Ελλάδα το 2008 όπου μπήκε σε ύφεση, μετά από 14 συνεχόμενα χρόνια οικονομικής ανάπτυξης, ενώ μέχρι το τέλος του 2009 η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας είχε χειροτερέψει ταχύτατα αντιμετωπίζοντας το μεγαλύτερο δημοσιονομικό έλλειμμα και το υψηλότερο δημόσιο χρέος σε ποσοστό % του ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πλέον, μετά από αρκετές αναθεωρήσεις για το 2009, το έλλειμμα του προϋπολογισμού υπολογίζεται ότι ήταν στο 15,2% του ΑΕΠ και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το δημόσιο χρέος αυξάνονταν δραματικά (126,7% του ΑΕΠ το 2009), το κόστος δανεισμού εκτοξεύτηκε αποκλείοντας ουσιαστικά τη χώρα μας από τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές (ΕΛΣΤΑΤ, 2015). Έκτοτε η χώρα μας έχει υπογράψει μία Δανειακή σύμβαση Μάιο του 2010 (1 ο Μνημόνιο) με την ΕΕ και το ΔΝΤ, προκειμένου να λάβει οικονομική βοήθεια με μορφή δανείου, το Δεύτερο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα το 2012, (2 ο Μνημόνιο) και το Τρίτο 17

26 πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα το 2015, (3 ο Μνημόνιο), για παροχή οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα για την αντιμετώπιση της κρίσης του ελληνικού δημοσίου χρέους Μετά την έναρξη της κρίσης το 2008 το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) έχει πέσει από 242 δις Ευρώ το 2008, σε 183,4 δις το 2019, το καθαρό εθνικό κατά κεφαλή διαθέσιμο εισόδημα από Ευρώ το 2008, έχει μειωθεί σε Ευρώ το 2019, το δημόσιο χρέος από 109,4% του ΑΕΠ το 2008 εκτινάχθηκε στο 180,5% του ΑΕΠ το 2019 και η ανεργία από 7,6% το 2008 αυξήθηκε σε 17,3% το 2019, απεικονίζοντας την τραγική κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας, η οποία σημειωτέων είχε αρχίσει σταδιακά να καλυτερεύει από το 2014 και μετά με πολύ μικρούς ρυθμούς, όπως απεικονίζεται στους Πίνακες 7 και 8,(ΕΛΣΤΑΤ, 2020). Πίνακας 7: Οικονομικοί Δείκτες (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2015) 18

27 Πίνακας 8: Οικονομικοί Δείκτες (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020) Ενώ η Ελληνική οικονομία είχε άρχιζε σταδιακά να βελτιώνεται δίνοντας θετικά μηνύματα για την εξέλιξή της, στα τέλη του 2019 έκανε την εμφάνισή του στην Κίνα ένας ταχέως μεταδιδόμενος φονικός ιός γρίπης, ο COVID-19, για τον οποίο δεν υπήρχε φαρμακευτική αγωγή αντιμετώπισης. Ο ιός αυτός άρχιζε να διασπείρεται και στην Ευρώπη, κατά συνέπεια και στην Ελλάδα, από τον Φεβρουάριο του 2020 όπου σταδιακά όλες οι κυβερνήσεις για λόγους δημόσιας υγείας άρχισαν να επιβάλλουν μέτρα περιορισμού της κίνησης των πολιτών βυθίζοντας τις οικονομίες τους σε ύφεση. Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα όπου πάρθηκαν αρχικά αυστηρά μέτρα περιορισμού της κινητικότητας των πολιτών και την σταδιακή χαλάρωσή τους τον Ιούνιο για την στήριξη του τουρισμού και την τόνωση της Ελληνικής οικονομίας. Παρόλα αυτά όμως, σύμφωνα με την τριμηνιαία έκθεση Απρίλιος Ιούνιος 2020 του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή (2020) αναφέρονται με τον πιο γλαφυρό τόπο οι συνέπειες της πανδημίας στην οικονομία της χώρας μας. Προβλέπει για το τέλος του χρόνου πρωτοφανής ύφεση που θα φτάνει το 15,2% και μία πέρα της αναμενομένης ύφεση 19

28 της οικονομικής δραστηριότητας. Επίσης για το πρώτο επτάμηνο του 2020 αντί για πλεόνασμα ενός περίπου δισεκατομμυρίου ευρώ που ήταν το 2019 διαπιστώνεται έλλειμμα της τάξης των 7,7 δισεκατομμυρίων ευρώ και οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στα έκτακτα δημοσιονομικά μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το ίδιο συμβαίνει βέβαια και για την παγκόσμια οικονομία όπου τα επικαιροποιημένα στοιχεία υποδηλώνουν βαθύτερη συρρίκνωση απ αυτή που είχε αρχικά προβλεφθεί για τις περισσότερες οικονομίες. Βιώνοντας ήδη και το δεύτερο κύμα της πανδημίας από τα μέσα Οκτωβρίου του 2020 είναι προφανές ότι η οικονομική κρίση που βιώνουμε ως χώρα θα παραμείνει και τα επόμενα χρόνια. Όλες οι κυβερνήσεις που βρίσκονται σε οικονομικές δυσκολίες στην προσπάθειά τους να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους προτιμούν να μειώσουν τα «μη ανταποδοτικά», έστω βραχυπρόθεσμα, έξοδά τους περικόπτοντας κονδύλια από τις αμυντικές τους δαπάνες (Braddon, 2009). Συνήθως οι δαπάνες αυτές σημαίνουν δάνεια που με τη σειρά τους συνεπάγονται αύξηση δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους. Δεδομένης όμως της γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδας όπου βρίσκεται σε μία περιοχή όπου υπάρχουν ένοπλες εντάσεις (Λιβύη, Συρία) αλλά και εν δυνάμει εστίες έντασης (Κοσσυφοπέδιο, Αλβανικός εθνικισμός) και φυσικά η τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο, προσεγγίζοντας τον σχεδιασμό της άμυνας έχοντας σε προτεραιότητα οικονομικά κριτήρια προφανώς δεν μπορεί να γίνει κατανοητή αφενός η σημασία της αναγκαιότητας και αφετέρου της ιδιαίτερης φύσης των αμυντικών απαιτήσεων. (Κωσταράκος, 2013) Η οικονομική κρίση έχει δυσμενή αντίκτυπο σε όλο το φάσμα λειτουργίας των ΕΔ. Ήδη στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις έχουν προβεί σε δραστικές μειώσεις των Αμυντικών Δαπανών (ΑΔ), με άμεσες και μελλοντικές συνέπειες, για τη συντήρηση των μέσων και των υλικών, την διατήρηση υψηλής διαθεσιμότητας των οπλικών συστημάτων για τον αμυντικό σχεδιασμό της χώρας. Η εκπαίδευση του προσωπικού, απαραίτητη για την βέλτιστη χρήση ακριβών και τεχνολογικά εξελιγμένων οπλικών συστημάτων, ελαττώθηκε, η αντικατάσταση παλαιωμένων οπλικών συστημάτων αναβλήθηκε, καθώς και το ηθικό του προσωπικού που μετά τις πολλαπλές μειώσεις στους μισθούς του δυσκολεύεται πλέον να ανταπεξέλθει στις οικογενειακές του υποχρεώσεις έχει επηρεαστεί. 3.2 Αμυντικός Προϋπολογισμός Η μέχρι τώρα εξέλιξη του ΑΕΠ και των στρατιωτικών δαπανών της Ελλάδας και της Τουρκίας, αλλά και η προβολή τους σε χρονικό ορίζοντα των τελευταίων δύο δεκαετιών αναδεικνύουν μία επιδείνωση στη σχετική ισχύ των δύο κρατών εις βάρος της Ελλάδας. Οι ΑΔ, αποτελώντας μέρος του προϋπολογισμού του κράτους δεν είναι δυνατόν να αυξηθούν ή να μειωθούν αυτόματα, ενώ λόγω και της μεγάλης διάρκειας που διαρκεί η αγορά των 20

29 οπλικών συστημάτων οι δαπάνες συνήθως κατανέμονται στα έτη αυτά ή ακόμα αναβάλλονται βραχυπρόθεσμα. Αυτό που συνήθως επηρεάζει την αυξομείωση στον προϋπολογισμό των ΑΔ είναι η προμήθεια καινούριων οπλικών συστημάτων και ο τρόπος αποπληρωμής αυτών, ενώ οι δαπάνες που δεν μεταβάλλονται σημαντικά από το ένα έτος στο άλλο αφορούν κυρίως αυτές του προσωπικού και της συντήρησης των μέσων Ελλάδος Η Ελλάδα, η οποία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ από το 1952 και το 1981 αντίστοιχα, ξοδεύει για την αμυντική της θωράκισή κάθε χρόνο ένα από τα υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με το ΑΕΠ της τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην ΕΕ, δεσμεύοντας σημαντικούς ανθρώπινους και υλικούς πόρους. Ο λόγος βρίσκεται κυρίως στο γεγονός ότι σε σχέση με τους υπόλοιπους εταίρους της αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα σε θέματα εξωτερικής ασφάλειας παρά σε φιλοδοξίες μελλοντικής της εξέλιξής της σε περιφερειακή δύναμη. Το πρόβλημα τις τελευταίες δεκαετίες, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης εστιάζεται στην Τουρκία, όπου παρότι κατά καιρούς υπάρχει βελτίωση στο κλίμα των διμερών σχέσεων, παραμένει η κύρια και η πιο άμεση εξωτερική απειλή στα εθνικά συμφέροντα και κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. Παρόλα αυτά η ελληνική αμυντική ισχύ είχε αρχίσει να αποδυναμώνεται αρκετά πριν από την οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, λόγω των μόνιμων παρεμβάσεων των πολιτικών στις ΕΔ και την ανοργανωσιά που υπήρχε στον χώρο της Εθνικής Άμυνας, τόσο γιατί δεν υπήρχαν συγκεκριμένα θεσμικά κείμενα που να καθορίζουν τις διαδικασίες, όσο και στους εξοπλισμούς οι οποίοι γίνονταν συχνά με κριτήρια με τα οποία δεν συμφωνούσε η στρατιωτική ηγεσία. Επίσης υπήρχαν πολιτικές παρεμβάσεις σε θέματα επιλογής αρχηγών, προαγωγών, ακόμα και τοποθετήσεων των στελεχών. Αποτέλεσμα αυτών ήταν η συνεχής μείωση των κονδυλίων για τον συγκεκριμένο τομέα και τη συνεχή μείωση της διάρκειας της στρατιωτικής θητείας, παρόλο που στρατιωτικές ηγεσίες εξέφραζαν τη διαφωνία τους (Ηλιάδης & Ντόκος, 2019). Με τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 η Ελλάδα ουσιαστικά σταμάτησε να εξοπλίζεται παρότι το ύψος των ΑΔ μέχρι και το 2009 παρέμειναν υψηλές, αυτό οφείλονταν κυρίως σε ανειλημμένες υποχρεώσεις και τις συνεχείς αναβολές πληρωμών (πάντοτε με τους ανάλογους τόκους) για τα εξοπλιστικά προγράμματα που εκτέλεσε μετά την κρίση των Ιμίων. Έπειτα, οι μνημονιακοί αμυντικοί προϋπολογισμοί παρουσιάζουν μία συνεχή μείωση, χωρίς να είναι απαίτηση της τρόικας, η οποία δεν είχε δικαίωμα να επέμβει σε θέματα εθνικής κυριαρχίας μιας χώρας όπως είναι η εθνική άμυνα (Συνθήκη της Λισσαβόνας, 2007, Γενικές Διατάξεις, Άρθρο 3α, παράγραφος 2). Έκτοτε η χώρα προχωρά σε περικοπή αμυντικών δαπανών που ίσως δεν έχουν εφαρμοστεί σε καμία άλλη χώρα και από τα 9,6 δισ. δολάρια (περί το 3,2% του τότε ΑΕΠ), στα 4,8 δις δολάρια το 2014, (2,3 του τότε ΑΕΠ) δηλαδή μία 21

30 μείωση της τάξεως του 50%. Από το 2015 και μετά παρουσιάζει μια μικρή άνοδο φθάνοντας στα 5,7 δις δολάρια το 2019 που αντιστοιχούν στο 2,6 του ΑΕΠ της χώρας. (SIPRI, 2020) Αναλογιζόμενοι ότι ένα ποσοστό κοντά στο 90% των πιστώσεων των ΕΔ καλύπτει ανελαστικές δαπάνες όπως μισθοδοσία (άνω του 75%), συντήρηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμού (περίπου 13-15%), τα διαθέσιμα κάθε χρόνο ποσά για προμήθεια νέων συστημάτων, αποπληρωμή παλαιότερων και επένδυση στην έρευνα και ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων είναι ελάχιστα. Ακόμα όμως και πριν την οικονομική κρίση οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη στις ΕΔ κυμαίνονταν από 0% έως και 0,06% του συνόλου των ΑΔ. Ιδιαίτερα σ αυτόν τον τομέα δεν μπορεί κάποιος να επικαλεστεί την έλλειψη πόρων, διότι οι ΑΔ της Ελλάδας για πάρα πολλά χρόνια την κατέτασσαν, στους μεγαλύτερους εισαγωγείς αμυντικού υλικού παγκοσμίως, παρότι υπήρχε (από το 2001) νομοθετική πρόβλεψη για να χρηματοδοτηθεί η έρευνα και ανάπτυξη με το 1% επί των προϋπολογισμών των εξοπλιστικών προγραμμάτων. (ΓΔΑΕΕ, 2017) Τουρκίας Οι ΑΔ της χώρας μας για να μπορούν να μεταφράζονται σε δυνατότητα αποτροπής μιας σύρραξης θα πρέπει να αντιπαραβάλλονται με της χώρας που αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή στην ευρύτερη περιοχή και που είναι η Τουρκία. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η Ελλάδα μετά το 2004 κήρυξε ουσιαστικά μονομερή αφοπλισμό, ενώ κάποια μέλη της πολιτικής της ηγεσίας εξέφραζαν κάποιες εντελώς ανεδαφικές προτάσεις για συμφωνία με την Τουρκία με στόχο την αμοιβαία μείωση των εξοπλισμών οι οποίες απέτυχαν παταγωδώς. Αυτές οι προτάσεις, μεταξύ άλλων, δε λάμβαναν υπόψη ότι η Τουρκία έχει καταφέρει να καταστήσει την αμυντική της βιομηχανία ως έναν σημαντικό κλάδο της οικονομίας της, η οποία τις αποδίδει ετησίως 1,5-2 δισ. δολάρια από εξαγωγές, εξασφαλίζει τεράστιες οικονομίες στους αμυντικούς της εξοπλισμούς, όπου έχουν ελαττωθεί κατά πολύ οι εισαγωγές οπλικών συστημάτων, προσφέρει την τεχνογνωσία της υψηλής τεχνολογίας στο σύνολο της βιομηχανίας της και το κυριότερο μειώνει τα ποσοστά ανεργίας διατηρώντας χιλιάδες θέσεις εργασίας (Ηλιάδης & Ντόκος, 2019). Στις ΑΔ της Τουρκίας, οι οποίες προέρχονται από κεφάλαια διαφόρων κρατικών φορέων, επικρατεί σε γενικές γραμμές αδιαφάνεια. Κάποιες από αυτές προέρχονται από το Υπουργείο Άμυνας (MSB), το Υφυπουργείο Αμυντικών Βιομηχανιών (SSM), το Υπουργείο Εσωτερικών αναφορικά με τους προϋπολογισμούς της Ακτοφυλακής και της Χωροφυλακής, τον προϋπολογισμό της κρατικής βιομηχανίας ΜΚΕΚ, το Ταμείο Υποστήριξης Αμυντικών Βιομηχανιών (SSDF), τις απόρρητες δαπάνες (Örtülü Ödenek) του πρωθυπουργικού γραφείου και το Ίδρυμα για την Ενίσχυση των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (TSKGV), το οποίο έχει στην κατοχή του μεγάλο μέρος των εταιρειών Aselsan, Havelsan, Roketsan και ΤΑΙ (Τουρκικής Αεροπορικής Βιομηχανίας) (Καλεντερίδης, 2014). 22

31 Επειδή οι αριθμοί συνήθως λένε την αλήθεια χωρίς στογγυλοποιήσεις, οι στρατιωτικές δαπάνες της Τουρκίας τα τελευταία 10 τουλάχιστον χρόνια ήταν περίπου τετραπλάσιες από τις Ελληνικές, όπως και η ποσοστιαία αλλαγή τους την περίοδο παρουσιάζει αύξηση 86% ενώ η Ελλάδα αντίστοιχα τις μείωσε κατά 23% όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 9, (Νάστος, 2020). Πίνακας 9: Αμυντικές Δαπάνες Τουρκίας Ελλάδας (Πηγή: Νάστος 2020) Σύμφωνα με την έκδοση του ΝΑΤΟ για τις ΑΔ των μελών του η Τουρκία έχει αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες από τα 11 δις το 2012 στα 18 δις δολάρια (ισοτιμία 2015) το Το βασικότερο όμως στοιχείο και το πιο ανησυχητικό συνάμα είναι ότι από τα ποσά αυτά το 48% περίπου αφορά τη μισθοδοσία του προσωπικού, το 16% για συντήρηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμού και το υπόλοιπο 36% χρησιμοποιείται για προμήθεια νέων συστημάτων και για την έρευνα και ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 10, (ΝΑΤΟ, 2020). 23

32 Πίνακας 10: Κύριες Κατηγορίες Αμυντικών Δαπανών των Μελών του ΝΑΤΟ για το 2020 (Πηγή: ΝΑΤΟ 2020) Η Τουρκία έχει ήδη ξεκινήσει πολλά φιλόδοξα εξοπλιστικά προγράμματα που περιλαμβάνουν κατασκευή αεροπλανοφόρου, αεροπλάνων, υποβρυχίων, ενώ παράγει ήδη δικής της ανάπτυξης τεθωρακισμένα, οχήματα πολλαπλής χρήσης, ελικόπτερα, μη επανδρωμένα οπλισμένα αεροσκάφη (UCAV) και πλήθος κατευθυνόμενων και μη πυραύλων που όπως αναφέρθηκε τα εξάγει ήδη σε διάφορες χώρες εξασφαλίζοντας σημαντικά κέρδη. Δεδομένου ότι οι ΗΠΑ τα τελευταία 10 χρόνια έχουν σταδιακά περιορίσει την στρατιωτική τους παρουσία στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, προσανατολιζόμενες προς την Ασία όπου βρίσκεται η μεγαλύτερη για αυτούς απειλή, η Κίνα (Gupta, 2016), έχει αρχίσει να δημιουργείται ένα κενό εξουσίας που θα καλυφθεί από πρόθυμες περιφερειακές δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Τουρκία, η Αίγυπτος, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Γαλλία. Έχοντας λοιπόν ως στόχο την ηγεμονία της στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και τη Μέση Ανατολή η Τουρκία θα συνεχίσει να εξοπλίζεται και να επεμβαίνει στρατιωτικά δημιουργώντας βάσεις ή στέλνοντας ένοπλα τμήματα και εξοπλισμό όπως κάνει στη Συρία, στη Λιβύη, στο Ιράκ, στο Κατάρ, τη Σομαλία και πρόσφατα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. 24

33 3.3 Συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων Σύμφωνα με την Πολιτική Εθνικής Άμυνας (ΠΕΑ) η αποστολή των Ενόπλων Δυνάμεων εκτός από την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας, την κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας, εναντία σε οποιασδήποτε εξωτερική επίθεση ή απειλή, είναι και η υποστήριξη των εθνικών συμφερόντων. Για να υλοποιηθούν οι στόχοι της ΠΕΑ οι ΕΔ εφαρμόζουν, ανάλογα με τις γεωπολιτικές εξελίξεις της περιοχής μας, την στρατηγική εθνικής ασφάλειας και άμυνας, με κυρίαρχο στόχο την προάσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Χώρας, τον σεβασμό των διεθνών συνόρων και συνθηκών, την ειρηνική επίλυση των διαφορών και την τήρηση του διεθνούς δικαίου (ΓΕΕΘΑ, 2010). Ο ουσιαστικός βασικός άξονας της Εθνικής μας Στρατιωτικής Στρατηγικής (ΕΘΣΣ) είναι η αποτροπή οποιασδήποτε πρόκλησης, ένοπλης επίθεσης ή ακόμα και απειλής εναντίον της χώρας μας καθώς και επιτυχής αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσεων. Η Ελλάδα έχει από χρόνια αποφασίσει ότι το στρατιωτικό της δόγμα είναι αποτρεπτικό - αμυντικό, με ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση οποιονδήποτε εξωτερικών απειλών. Για να μπορέσει η αποτροπή να είναι επιτυχής χρειάζεται συνδυασμό ρεαλιστικής επιχειρησιακής εκπαίδευσης, ετοιμότητα άμεσης αντίδρασης, διαθεσιμότητα των δυνάμεων, κατάλληλης επιχειρησιακής σχεδίασης και διάταξης και πρωτίστως δυνατότητα προβολής ισχύος. Στην ειρηνική περίοδο η επιχειρησιακή εκπαίδευση του προσωπικού είναι το βασικό έργο των Ενόπλων Δυνάμεων. Με την καθημερινή τριβή και εξάσκηση στο χειρισμό των μέσων και των επιχειρησιακών σχεδίων κάτω από ρεαλιστικές συνθήκες επιτυγχάνεται η απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, για την εκπλήρωση της αποστολής του κάθε στελέχους ατομικά, αλλά και των ΕΔ γενικότερα. Ειδικότερα με την εφαρμογή διακλαδικών διαδικασιών επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και εξασφαλίζεται η ενότητα της προσπάθειας αξιοποιώντας όλο το φάσμα και των δυνατοτήτων των οπλικών συστημάτων μας (Λευκή Βίβλος, 2015). Παράλληλα θα πρέπει οι ΕΔ να διατηρούν σε υψηλή διαθεσιμότητα, κοντά στο 100%, όλα τα οπλικά συστήματα που διαθέτουν όπως μεταφορικά και επικοινωνιακά μέσα, ιπτάμενα μέσα όλων των τύπων, πολεμικά πλοία, μέσα βολής, κ.α. Σε περίπτωση αδυναμίας το ελάχιστο όριο επιχειρησιακής διαθεσιμότητας για κάθε τύπο αμυντικού υλικού ή μέσου διεθνώς, που είναι 80%, θα πρέπει να είναι απαραβίαστο.(κωσταράκος, 2020). Μειώνοντας όμως κάθε χρόνο τον αμυντικό προϋπολογισμό της χώρας όπως έγινε στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια επηρεάζεται τόσο η εκπαίδευση του προσωπικού όσο και η διαθεσιμότητα των οπλικών συστημάτων. Τα διαθέσιμα κονδύλια για λειτουργικά έξοδα 25

34 αφορούν πρωτίστως την εκπαίδευση του προσωπικού, αλλά και την συντήρηση του υπάρχοντος οπλισμού. Λόγω της μείωσης των ασκήσεων μεγάλης κλίμακας, αλλά και της καθημερινής πολύ σημαντικής εξάσκησης-εκπαίδευσης, σε συνδυασμό και με τη μείωση της θητείας τα τελευταία χρόνια, περιορίζεται η εκπαίδευση και απόκτηση εμπειρίας του προσωπικού σε όσο το δυνατό ρεαλιστικές συνθήκες. Παράλληλα με τη μείωση του αμυντικού προϋπολογισμού, επηρεάζεται η διαθεσιμότητα των οπλικών συστημάτων, λόγω μη προμήθειας ανταλλακτικών για κρίσιμα μέσα και υλικά, που χρήζουν αντικατάστασης είτε λόγω ηλικίας, είτε λόγω χρήσης, είτε λόγω αστοχίας. Αυτό πέρα του άμεσου αποτελέσματος που έχει μειώνοντας την επιχειρησιακή λειτουργία αυτών των οπλικών συστημάτων λόγω κόστους των υπόψη υλικών, έχει και σταδιακή επίπτωση στην εκπαίδευση του προσωπικού το οποίο δεν θα μπορεί να εκπαιδευθεί σωστά σε συστήματα που υπολειτουργούν. Το σημαντικότερο μειονέκτημα που προκύπτει από το παραπάνω είναι ότι η εμπειρία και το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης που χάνεται αναπληρώνεται πολύ δύσκολα και χρειάζεται χρόνο. Τέλος όσον αφορά τις εξοπλιστικές δαπάνες που είναι διαθέσιμες από τον προϋπολογισμό του ΥΠΕΘΑ η αποπληρωμή των παλαιοτέρων εξοπλιστικών προγραμμάτων και οι προμήθειες των ανταλλακτικών και του λοιπού αμυντικού υλικού αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του. Δεν γίνονται επενδύσεις στην εγχώρια Αμυντική Βιομηχανία, δεν προμηθευόμαστε με καινούρια οπλικά συστήματα σε αντίθεση με την Τουρκία η οποία ανανεώνει συνεχώς τα οπλικά της συστήματα με διακαή της πόθο να καταστεί αυτάρκης σε εξοπλισμούς ως το 2023 που είναι το έτος συμπλήρωσης 100 χρόνων από την ίδρυσή της. Όσο υπερβολικός και να είναι αυτός ο στόχος, δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι το ποσοστό της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας της από 20% που ήταν το 2002 έχει εκτοξευθεί στο 65% με αυξητικές τάσεις, (Μοτίκα, 2019) με αποτέλεσμα η προβολή ισχύος που χρειάζεται η χώρα μας απέναντι στον κύριο αντίπαλό της, ώστε να προασπίσει το δόγμα της να βαίνει συνεχώς μειούμενη. 26

35 4 Αντιμετώπιση κινδύνων δημογραφικού και οικονομικού προβλήματος για την Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων Ακόμα και στο πρόσφατο συνέδριο του Economist στις 11 και 12 Δεκεμβρίου 2019 που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη HOPEgenesis με τίτλο «Η δημογραφική κρίση στην Ελλάδα» στο ξενοδοχείο Grand Hyatt Athens, υπό την Αιγίδα του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Προκοπίου Παυλόπουλου οι περισσότεροι από τους υπουργούς, καθηγητές πανεπιστημίου και στελέχη οργανισμών και επιχειρήσεων που ήταν ομιλητές ανέδειξαν την συσχέτιση της οικονομίας με το δημογραφικό. 4.1 Κίνδυνοι δημογραφικών και οικονομικών τάσεων για την Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των ΕΔ Από την ανάλυση των προηγούμενων κεφαλαίων προκύπτουν οι σημαντικότεροι κίνδυνοι που επηρεάζουν την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ και είναι οι ακόλουθοι Μείωση γεννήσεων Λόγω των δυσχερών οικονομικών συνθηκών οι Ελληνίδες τα επόμενα χρόνια θα γεννήσουν ακόμη λιγότερα παιδιά. Η αύξηση της ανεργίας από 7,66% το 2008 σε 17,3% σήμερα και ιδιαίτερα των νέων, που έφτασε το 58% το 2013 ενώ το 2019 ήταν 35,2% (Eurostat, 2020), έχει σημαντική επίπτωση στη σωματική και ψυχική υγεία ιδιαίτερα των γυναικών και των νέων. Έχουν καταγραφεί αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης στο νεανικό πληθυσμό λόγω της αύξησης της ανεργίας και της έλλειψης ευκαιριών απασχόλησης στο άμεσο μέλλον, τα οποία έχουν άμεσες επιπτώσεις και στους δείκτες γεννητικότητάς του, ενώ παράλληλα ένα σημαντικό τμήμα αυτού πληθυσμού που βρίσκεται στη καλύτερη αναπαραγωγική ηλικία θα μεταναστεύσει στο εξωτερικό διογκώνοντας το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας μας και κατά συνέπεια του στρατεύσιμου προσωπικού Μείωση της εκπαίδευσης Είναι άμεση συνέπεια της οικονομικής κρίσης με τον περιορισμό των κονδυλίων για ασκήσεις, με τη γήρανση του μόνιμου προσωπικού λόγω της διακοπής των προσλήψεων 27

36 νέων στελεχών αλλά και της δημογραφικής κατάστασης Ελλάδας όπου περιορίζεται ο αριθμός των στρατιωτών θητείας συνεπικουρούμενης και της μείωσης της θητείας όπου η εκπαίδευση σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα είναι αδύνατη Μείωση διαθεσιμότητας των μέσων Είναι φυσική εξέλιξη των περικοπών που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στον αμυντικό προϋπολογισμό, όπου έχουν σταματήσει οι αγορές καινούριων συστημάτων αλλά και του γεγονότος ότι οι προμήθειες ανταλλακτικών για τα ήδη υπάρχοντα συστήματα είναι περιορισμένες. Τον όλο κίνδυνο διογκώνει η απουσία εγχώριας Αμυντικής Βιομηχανίας για υποστήριξη των οπλικών συστημάτων Αδυναμία κάλυψης της επικράτειας Αναλύοντας τη δημογραφική κατάσταση της χώρας μας διαπιστώσαμε ότι ο πληθυσμός έχει συσσωρευτεί στα μεγάλα αστικά κέντρα και όχι στην περιφέρεια όπου είναι και τα σύνορά μας με τους γείτονες. Παράλληλα πολλά στρατόπεδα λόγω οικονομικής κρίσης αλλά και μη επαρκούς στελέχωσης έχουν κλείσει και έχουν δημιουργηθεί κενά αμυντικής κάλυψης σε όλη την επικράτεια εκτός των περιοχών του Έβρου και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. 4.2 RISK MATRIX Αποτυπώνοντας τους κινδύνους των δημογραφικών και των οικονομικών τάσεων στην Ελλάδα για την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ σε μία μήτρα κινδύνων αυτή θα είχε την εξής μορφή. Πίνακας 11:Μήτρα κινδύνων 28

37 Από την ανάλυση της μήτρας κινδύνων προκύπτει ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η μείωση των γεννήσεων γιατί οι συνέπειές της είναι ήδη εμφανείς και είναι πολύ δύσκολο στο άμεσο μέλλον να ανατραπούν. Στον αντίποδα η μείωση της εκπαίδευσης έχει βέβαια σημαντικές επιπτώσεις στην επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ αλλά μπορεί να αντιμετωπιστεί ακόμα και με μικρότερο οικονομικό αποτύπωμα και με ένα σωστό σχεδιασμό μπορεί να μετριαστούν οι όποιες ελλείψεις. Όσον αφορά τη μείωση της διαθεσιμότητας των μέσων, είναι αρκετά σοβαρή αλλά παρ όλη την οικονομική δυσχέρεια και τον μειωμένο προϋπολογισμό η αγορά ανταλλακτικών είναι πάντα φθηνότερη από την αγορά καινούριων οπλικών συστημάτων, όπως επίσης είναι μια κατάσταση η οποία είναι σχετικά εύκολο να ανατραπεί με ένα κάποιο οικονομικό κόστος. Τέλος η αδυναμία κάλυψης της επικράτειας είναι ένας κίνδυνος υπαρκτός μεν αλλά ουσιαστικά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δεν έχει πλέον ουσία. Ο μεγαλύτερος και ουσιαστικά μοναδικός, αυτή τη στιγμή, κίνδυνος για την Ελλάδα προέρχεται μόνο από τον εξ ανατολών γείτονα την Τουρκία. Αυτή είναι η κύρια και η μόνη απειλή και το μέτωπο εκτείνεται σε κάποια χιλιόμετρα στον Έβρο και στην επάνδρωση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Με τις διαδικασίες επιστράτευσης που υπάρχουν και δοκιμάζονται αποσπασματικά κατά καιρούς, η Ελλάδα θα είναι σε θέση να επανδρώσει έγκαιρα τις ακριτικές αυτές περιοχές. 4.3 Ανάλυση μήτρας κινδύνων ως προς τον σημαντικότερο κίνδυνο τη μείωση των γεννήσεων Η μείωση των γεννήσεων πέρα από το προφανές πρόβλημα που δημιουργεί στην επάνδρωση των ΕΔ, δημιουργεί και αλυσιδωτές αντιδράσεις στην οικονομία επιβαρύνοντας την ήδη δυσχερή οικονομική θέση της χώρας μας έχοντας σαν άμεσο αποτέλεσμα την ελάττωση της επιχειρησιακής ετοιμότητας των ΕΔ Μείωση πληθυσμού Από τη δεκαετία του 50 και μετά η Ελλάδα σταδιακά πλησίασε στους περισσότερους τομείς τις ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη. Σταδιακά αρχικά μέσω της αστυφιλίας και εν συνεχεία η αλλαγή του αξιακού μας συστήματος και η υιοθέτηση ενός αστικού τρόπου ζωής, είχε σαν αποτέλεσμα την πτώση των γεννήσεων δημιουργώντας το πρόβλημα της υπογεννητικότητας, κατατάσσοντάς μας στους λαούς που φθίνουν δημογραφικώς και μάλιστα στις πρώτες θέσεις της λίστας. Η μείωση των γεννήσεων είχε πάρει ανησυχητικές διαστάσεις ήδη από τη δεκαετία του Μεγαλύτερη ανησυχία όμως προκαλεί η εξέλιξη του δείκτη ολικής γονιμότητας (μέσου αριθμού ζωντανών παιδιών ανά γυναίκα), όπου ενώ μέχρι το 1980 ήταν 29

38 πάνω από 2,1 σε ετήσια βάση, διατηρώντας τουλάχιστον την αναπλήρωση των γενεών, από το 1980 και μετά ακολούθησε μια απότομη καθοδική τάση, σε σημείο σήμερα να βρίσκεται στο 1,3 (ΕΛΣΤΑΤ, 2020). Ήδη και πριν το 2009 που ξέσπασε η οικονομική κρίση η Ελλάδα ήταν μια χώρα με σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, όπου το 1996 για πρώτη φορά ο αριθμός των γεννήσεων εξισώθηκε με τους θανάτους. Έκτοτε και για περίπου μία δεκαετία ο αριθμός των γεννήσεων ήταν περίπου ίδιος με των θανάτων. Με το τρόπο αυτό ο ελληνικός πληθυσμός έμενε ίδιος σε αριθμούς, παράλληλα όμως γερνούσε. Παρότι την πενταετία 2005 έως 2009 υπήρχε μια προσωρινή αύξηση των γεννήσεων, που κυρίως οφείλονταν στην γονιμότητα των αλλοδαπών (Κοτζαμανης & Ντυκέν, 2012), με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης ο αριθμός των γεννήσεων μειώθηκε απότομα. Από το 2011 όπου οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις για πρώτη φορά, ο πληθυσμός της Ελλάδας έκτοτε μειώνεται συνεχώς, κάτι που ήταν ήδη αναμενόμενο από τους δημογραφικούς δείκτες, με μεγαλύτερη όμως ένταση λόγω της οικονομικής κρίσης. Τη προφανή σύνδεση της οικονομίας με το δημογραφικό πρόβλημα στις δυτικές κοινωνίες έχουν καταδείξει αρκετές έρευνες στη διάρκεια των χρόνων. Σύμφωνα με την ενημερωτική έκδοση της PwC (PricewaterhouseCoopers, 2018), η οποία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες εταιρείες παροχής υπηρεσιών λογιστικής και φορολογικών συμβουλών, η απόφαση ενός ζευγαριού για την απόκτηση παιδιού επηρεάζεται από το εισόδημά του, από το κόστος του τοκετού, όπως και από τις παροχές του συστήματος υγείας. Επίσης τονίζει ότι τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδος επιδείνωσαν το δημογραφικό της πρόβλημα εκτιμώντας ότι εάν δεν αντιμετωπιστεί δραστικά θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Τέλος, όλες οι μελέτες των τελευταίων ετών που ασχολούνται με το δημογραφικό πρόβλημα έχουν σαν ένα από τα αίτιά του το οικονομικό, αλλά σίγουρα οι όποιες λύσεις που προτείνουν οι περισσότερες έχουν οικονομικό αντίκτυπο. Στην πρόσφατη διακομματική κοινοβουλευτική επιτροπής της Βουλής για το δημογραφικό (Βουλή των Ελλήνων, 2018) οι οκτώ από τους δέκα τομείς δράσεων που προτείνει έχουν άμεση σύνδεση με την οικονομία Μετανάστευση Ελλήνων Στη σύγχρονη Ελληνική ιστορία η πρώτη μεγάλη μετανάστευση των Ελλήνων έγινε στις αρχές του 20ου αιώνα όταν ακολούθησαν τους υπόλοιπους Ευρωπαίους προς το Νέο Κόσμο, κυρίως τις ΗΠΑ. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των μεταναστών ήταν άρρενες, φτωχοί, αμόρφωτοι εργάτες, από αγροτικές περιοχές της χώρας μας. Αργότερα μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο από τη δεκαετία του 1950 και μετά ένα δεύτερο κύμα μετανάστευσης, περίπου , προς την βορειοδυτική Ευρώπη και κυρίως τη Δυτική Γερμανία. Αρχικά η πλειοψηφία αυτών των μεταναστών άνηκε στην εργατική τάξη, αργότερα όμως τους ακολούθησαν, ιδιαίτερα προς ΗΠΑ και Δυτική Ευρώπη, φοιτητές και εξειδικευμένα άτομα με 30

39 σκοπό καλύτερες σπουδές και ευκαιριών επαγγελματικής αποκατάστασης (Kourvetaris, 1972). Το φαινόμενο αυτό της μαζικής μετανάστευσης των Ελλήνων επαναλήφθηκε μετά το 2009 όπου ξέσπασε η οικονομική κρίση στη χώρα μας. Η αύξηση της ανεργίας, ιδιαίτερα των νέων, η γενικευμένη και παρατεταμένη ύφεση και η λιτότητα που επιβλήθηκε είχε σαν αποτέλεσμα ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων, ιδιαίτερα του εξειδικευμένου προσωπικού, να μεταναστεύσει στο εξωτερικό για αναζήτηση εργασίας και προοπτικής μίας καλύτερης ποιότητας ζωής. Παράλληλα με το κύμα φυγής του εργατικού προσωπικού η οικονομική κρίση προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις και στον τομέα των επιχειρήσεων. Ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στην Ελλάδα, είτε μετέφερε την έδρα του στο εξωτερικό, είτε μέρος της δραστηριότητάς του. Σύμφωνα με μία έρευνα του Endeavor Greece τον Μάρτιο του 2016, σε δείγμα 300 επιχειρήσεων το 39% αυτών εξέταζαν το ενδεχόμενο της μεταφοράς της έδρας τους στο εξωτερικό, ενώ το 15% είχε ήδη μετακινηθεί σε χώρα του εξωτερικού, κυρίως από τον τομέα τεχνολογίας και υγείας. Υποστήριξαν πως οι λόγοι που τους οδήγησαν στη φυγή ήταν η φορολογική αστάθεια (60%), η πρόσβαση σε κεφάλαια (55%), η υψηλή φορολογία (51%) και η γραφειοκρατία (42%) (Endeavor.gr, 2016). Στην εποχή μας με περισσότερα από δέκα χρόνια οικονομικής κρίσης, με μια πανδημία COVID-19 σε εξέλιξη, τα εργασιακά δικαιώματα των προηγούμενων δεκαετιών, με μόνιμη και σταθερή εργασία, με την καθιέρωση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και με την οκτάωρη απασχόληση είναι μάλλον δυσεύρετα σε εργασιακούς χώρους πέρα του δημόσιου τομέα. Σε αντιδιαστολή, κυριαρχούν οι ελαστικές μορφές εργασίας, η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και η αμοιβή με τον κατώτατο μισθό ιδιαίτερα στους νέους ανεξαρτήτως των προσόντων. Για να μπορέσουν οι νέοι μέσα σ αυτό το κλίμα της ανασφάλειας που επικρατεί να βγουν στην αγορά εργασίας το κάνουν είτε μέσω πρόσκαιρων επιδοτούμενων προγραμμάτων, τα οποία κατά κανόνα είναι περιορισμένης διάρκειας, όπως τα vouchers, είτε εξαναγκάζονται να πάρουν τον δύσκολο δρόμο της μετανάστευσης προς αναζήτηση καλύτερων προοπτικών επαγγελματικής εξέλιξης (Φωτόπουλος,2015). Πέρα από τα δημογραφικά αποτελέσματα αυτού του φαινομένου, τα οποία είναι σχεδόν άμεσα ορατά, η Ελλάδα χάνει και μέρος του παραγωγικότερου τμήματος του πληθυσμού της στο οποίο θα στηρίζονταν για την μελλοντική της ανάπτυξη αλλά και για την επάνδρωση του σημαντικότερου βραχίονα του ελληνικού κράτους, τις ΕΔ του. Με τη μετανάστευση μεγάλου μέρους του εξειδικευμένου προσωπικού της μειώνεται το μέσο επίπεδο εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού, το οποίο βέβαια δεν είναι ορατό ακόμη στη χώρα μας λόγω της κουλτούρας και του εκπαιδευτικού της συστήματος που διευκολύνει την παραγωγή υπεράριθμων πτυχιούχων χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις ανάγκες της αγοράς. Με τον τρόπο αυτό χάνεται όμως ένα σημαντικό μέρος του δημοσίου χρήματος που έχει επενδυθεί 31

40 από το κράτος για το ανθρώπινο κεφάλαιο το οποίο μεταναστεύει και αξιοποιείται από μια άλλη χώρα η οποία παραλαμβάνει «δωρεάν» ήδη εκπαιδευμένο προσωπικό Επίδραση δημογραφικού στην οικονομία Όπως αναφέρθηκε και στις προηγούμενες παραγράφους, με τη μείωση γεννήσεων, την μαζική μετανάστευση των νέων αλλά και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής λόγο της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης παρατηρείται μια γήρανση του Ελληνικού πληθυσμού όπου αυξάνεται η αναλογία των ηλικιωμένων (άνω των 65 ετών) σε σχέση με τις νεότερες ηλικίες (0-14 ετών). Η αναλογία αυτή (ο αριθμός των ατόμων άνω των 65 ετών ως προς 100 άτομα 0-14 ετών) ονομάζεται δείκτης δημογραφικής γήρανσης και αποτυπώνεται στα δελτία της ΕΛΣΤΑΤ. Ο δείκτης αυτός ήταν 23,4 το 1951, διπλασιάστηκε ως το 1981 που έφτασε το 53,7 (Κοτζαμάνης, 2002) και το 2018 έφτασε στο 152,5 (ΕΛΣΤΑΤ, 2020), όπως απεικονίζεται στους πίνακες 12 και 13. Πίνακας 12: Δείκτης Γήρανσης (Πηγή: Κοτζαμάνης 2002) 32

41 Πίνακας 13: Δείκτης Γήρανσης (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2020) Σε μία χώρα όμως, οι προοπτικές ανάπτυξής της είναι άμεσα συνδεδεμένες με το μέγεθος και τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού της, παράγοντες οι οποίοι συρρικνώνονται με τη γήρανση του πληθυσμού. Οι επενδύσεις, τα φορολογικά έσοδα και οι αξίες των περιουσιακών στοιχείων μειώνονται καθώς οι ηλικιωμένοι δεν παράγουν πλούτο, αλλά αντίθετα βασίζονται στις αποταμιεύσεις και στις συντάξεις τους. Το συνταξιοδοτικό και το σύστημα υγείας βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο διότι οι πόροι για τις συντάξεις και τις παροχές υγείας μια όλο και μεγαλύτερης ομάδας του πληθυσμού θα προκύπτουν από τις εισφορές και τους φόρους που καταβάλλει μια συνεχώς μειούμενη ομάδα εργαζομένων (Βουλή Των Ελλήνων, 2018). Παράλληλα ένας πληθυσμός που χάνει την νεανικότητά του υστερεί σημαντικά σε τομείς σημαντικούς για την ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας όπως είναι η έρευνα και η καινοτομία, απαξιώνοντας ορισμένες υποδομές ή καταργώντας κάποιες παροχές. Επίσης οι μεγαλύτερες άνθρωποι δεν μπορούν να είναι όσο ενεργητικοί και δημιουργικοί είναι οι νέοι, παραμένουν προσκολλημένοι στα παλιά και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στην νέα τεχνολογία αλλά και στη γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα. 33

42 4.4 Μέτρα αντιμετώπισης δημογραφικών και οικονομικών κινδύνων για την Επιχειρησιακή Ετοιμότητα των ΕΔ Για να μπορέσει λοιπόν η Ελλάδα να αντιμετωπίσει το εφιαλτικό σενάριο που ήδη έχει αρχίσει να γίνεται πραγματικότητα θα πρέπει να πάρει μία σειρά από μέτρα κάποια από τα οποία έχουν και οικονομικό αντίκτυπο Ενημέρωση πληθυσμού Το δημογραφικό πρόβλημα παρότι κατά καιρούς βρίσκεται στην αρθρογραφία των μέσων ενημέρωσης εντούτοις δεν έχει λάβει της απαιτούμενες διαστάσεις στη χώρα μας. Έρευνες γίνονται συνεχώς από ακαδημαϊκούς και κατά καιρούς κάποια συνέδρια όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει συνεχής και συντονισμένη κινητοποίηση πάνω στο θέμα. Θα πρέπει τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) μέσα από στοχευμένες καμπάνιες να ενημερώσουν την κοινή γνώμη καταδεικνύοντας τη σοβαρότητα του προβλήματος. Θα πρέπει ακόμη τα ευρήματα των πανεπιστημιακών ερευνών, του Εργαστηρίου Δημογραφικών & Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, της ΕΛΣΤΑΤ, της Ελληνικής Εταιρείας Δημογραφικών Μελετών (ΕΔΗΜ) και άλλων να γίνονται γνωστά ενημερώνοντας την κοινή γνώμη. Επίσης θα μπορούσε να εισαχθεί η Δημογραφία ως μάθημα στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ή ακόμα και στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας από μικρή σχετικά ηλικία τους Έλληνες πάνω στο ζήτημα. Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) και η εκκλησία, θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ενημέρωση της κοινής γνώμης διοργανώνοντας ημερίδες, σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα με στόχο την καλλιέργεια συλλογικού πνεύματος, κοινωνικής και εθνικής συνείδησης και ευθύνης όλων των πολιτών, με σκοπό την ενεργοποίηση και αντίδρασή τους απέναντι στο πρόβλημα χωρίς να περιμένουν τα πάντα από το κράτος, ως τον μοναδικό υπαίτιο για τη δημιουργία αλλά και υπεύθυνο για τη λύση της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί. Όσον αφορά τις ΕΔ θα μπορούσαν υπηρεσίες της να αναλάβουν οποιαδήποτε από τις παραπάνω δράσεις τόσο στις Στρατιωτικές Σχολές όσο και στις κατά τόπους μονάδες ανά την Ελλάδα. Η συνεχής και τεκμηριωμένη ενημέρωση των πολιτών θα έχει σαν αποτέλεσμα όλοι οι πολίτες όχι μόνο να γνωρίζουν το πρόβλημα αλλά να είναι ξέρουν και με λεπτομέρειες τις συνέπειές του Πολιτική βούληση Η Ελληνική πολιτεία, μολονότι υπήρχαν ενδείξεις πολλά χρόνια πριν, από τη δεκαετία του 1990 και μετά άρχισε να αποδέχεται την ύπαρξη του προβλήματος και συνέστησε δύο Κοινοβουλευτικές Επιτροπές το 1991 και το Οι προτάσεις των δύο επιτροπών ήταν 34

43 πανομοιότυπες και είχαν σαν βασική παραδοχή ότι για να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό πρόβλημα θα πρέπει η δημογραφική πολιτική να είναι μέρος μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης, που θα πρέπει να συνδυάζεται με τη συνολικότερη οικονομική, κοινωνική και αναπτυξιακή πολιτική. Ειδικότερα ως προς την κοινωνική πολιτική, η πολιτική αντιμετώπισης του δημογραφικού θα πρέπει να συμβαδίζει με τις αντίστοιχες πολιτικές για την οικογένεια, την απασχόληση, την ισότητα των φύλων, την μητρότητα/γονεϊκότητα, καθώς και τις πολιτικές για το παιδί. Αναφέρονταν και οι δύο σε επιδοματική στήριξη σε συνδυασμό με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, όπως επίσης με δράσεις για την αντιμετώπιση της ανισότητας και της διάκρισης μεταξύ των φύλλων τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στον οικογενειακό βίο. Τέλος και οι δύο πρότειναν ότι για να είναι πιο ολοκληρωμένη η προσέγγιση απαιτεί την δημιουργία, σε επίπεδο κεντρικής Διοίκησης, μίας επιτελικής δομής, όπως το Υπουργείο Δημογραφίας που πρότεινε η επιτροπή το 1993, η οποία θα είναι αρμόδια για την σχεδίαση, τον συντονισμό μεταξύ των τομέων, τον έλεγχο της προόδου και των αποτελεσμάτων των ρυθμίσεων και των πολιτικών που λαμβάνονται για την αντιστροφή του δημογραφικού προβλήματος της χώρας. Δυστυχώς όμως όλες οι κυβερνήσεις μέχρι σήμερα πέρα από κάποια σπασμωδικά μέτρα που έλαβαν, μερικά από τα οποία στο όνομα της οικονομικής κρίσης δεν κατέστη δυνατό να εφαρμοστούν, δεν φαίνεται να αντιμετώπισαν το δημογραφικό ως εθνικό πρόβλημα. Οι περισσότερες επιδοματικές πολιτικές που υιοθετήθηκαν είχαν την μορφή προεκλογικών εξαγγελιών παρά σοβαρής προσπάθειας επίλυσης ενός προβλήματος. Τα προγράμματα κάθε κυβέρνησης θα πρέπει να έχουν πολύ ψηλά στην ατζέντα τους την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, εκμεταλλευόμενες τις ακαδημαϊκές μελέτες και τις αντίστοιχες ενέργειες που έχουν γίνει από διάφορα, κυρίως ευρωπαϊκά κράτη, που αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα Αμυντικές Δαπάνες Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας, στο βιβλίο του με τίτλο «Το Στρατηγικό Βάθος Η Διεθνής Θέση της Τουρκίας» αναφέρει ότι την τρέχουσα περίοδο όπου ο κόσμος βρίσκεται σε διαδικασία αλληλεπίδρασης, οι κοινωνίες οι οποίες θα μπορέσουν να διατηρήσουν σε υψηλά επίπεδα την αυτοπεποίθησή τους θα αποτελέσουν τους πυρήνες των νέων κέντρων ισχύος. Σε αντίθετη τροχιά οι κοινωνίες οι οποίες αφού έχασαν την αυτοπεποίθησή τους, μετά από την ψυχολογική τους κατάρρευση αποδέχτηκαν να γίνουν μέρος της περιφερειακής ισχύος άλλων κοινωνιών, υποστηρίζει ότι κινδυνεύουν με την προοπτική της στρατηγικής τους διάλυσης. Η αντίληψη αυτή, παρά την απομάκρυνσή του από το στενό πυρήνα της εξουσίας στην Τουρκία, δεν είναι πλέον ένα είδος προφητείας αλλά πλήρως ρεαλιστική και ήδη μεθοδικά 35

44 υλοποιήσιμη. Τα κράτη, ιδίως αυτά που βρίσκονται δίπλα σε αναθεωρητικούς γείτονες, οφείλουν να προετοιμάζονται συνεχώς για ένα πιθανό ενδεχόμενο πολέμου ώστε να διατηρούν τη θέση τους στο διεθνές σύστημα. Η Ελλάδα μειώνοντας ραγδαία τις αμυντικές της δαπάνες από το 2010 και μετά έχει φτάσει σε οριακό σημείο την αποτρεπτική της ισχύ απέναντι σε ένα αναθεωρητικό γείτονα που δεν περιορίζεται μόνο στον καθορισμό της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας με την Ελλάδα. Αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του ανατολικού, και όχι μόνο, Αιγαίου, επιθυμεί την αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων, εποφθαλμιά έμπρακτα την Θράκη, απειλεί με διχοτόμηση την Κύπρο και στέλνει εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνους πρόσφυγες και μη, με σκοπό να αλλάξει την πληθυσμιακή σύσταση της χώρας μας και να μας δημιουργήσει επιπλέον προβλήματα. Χρειάζεται ζωτικό χώρο για να καλύψει τις ανάγκες της τον οποίο αναζητεί από τους γείτονές της, στους δύο έχει κάνει ήδη εισβολή και έχει εγκαταστήσει στρατεύματα (Συρία και Ιράκ) και αμφισβητεί καθημερινά την κυριαρχία της Ελλάδας με τις παραβιάσεις της σε αέρα και προσφάτως και στη θάλασσα με το ερευνητικό της σκάφος. Η Ελλάδα πριν από 20 χρόνια δεν υπήρχε περίπτωση να δεχθεί με τόση ευκολία ένα τούρκικο ερευνητικό πλοίο να κάνει έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα αλλά δυστυχώς τα τελευταία χρόνια όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις με την πολιτική του κατευνασμού, του ενδοτισμού και της αδράνειας που ακολούθησαν, έδωσαν μια μοναδική ευκαιρία στην Τουρκία να πετύχει τους στόχους της. Εφάρμοσε εναντίον μας, όλα αυτά τα χρόνια, τη Στρατηγική της Εξουθένωσης, της Φθοράς, της Υπεροχής σε υλικά μέσα και μεθοδικά εργάζεται για την μεγάλη αλλαγή στο Συσχετισμό Ισχύος με την Ελλάδα, σε όλα τα επίπεδα, οικονομικά, διπλωματικά, στρατιωτικά, αυξάνοντας την ισχύ της και μεγαλώνοντας την απόσταση από τις δικές μας πολιτικές. Αντιθέτως η Ελλάδα δημιούργησε ένα τεράστιο δημόσιο χρέος, έκανε τεράστιες μειώσεις στο ΑΕΠ της σε περίοδο ειρήνης, χωρίς να έχει κανένας πολιτικός ευθύνη, εκτός από δύο υπουργούς Εθνικής Άμυνας που κατηγορήθηκαν και φυλακίστηκαν για μικρό χρονικό διάστημα. Την εποχή της τεχνολογίας δεν φρόντισε να υποστηρίξει την Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία σε αντίθεση με την Τουρκία που βρίσκεται πολύ πιο μπροστά από εμάς. Θα χρειαστεί λοιπόν να αυξήσουμε τις αμυντικές μας δαπάνες ιδιαίτερα στους τομείς της απόκτησης καινούριων οπλικών συστημάτων αλλά και της έρευνας και ανάπτυξης εγχώριων όπλων Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική (ΕΑΒΣ) Το περιβάλλον στο οποίο καλούνται να επιχειρήσουν οι ΕΔ είναι σύνθετο, τόσο από πλευράς τεχνολογικής εξέλιξης όσο και από τεχνολογικής εξάρτησης, γι αυτό η Ελλάδα θα πρέπει να διατηρεί ικανή αμυντική βιομηχανία ώστε να μπορεί υποστηρίζοντας τις ΕΔ να διασφαλίζει τα εθνικά μας συμφέροντα. Για το λόγο αυτό στο άρθρο 3 του ν.3978/2011, αναφέρεται ότι το ΥΠΕΘΑ είναι υποχρεωμένο να διατηρεί μια εγχώρια τεχνολογική βιομηχανική βάση ώστε 36

45 να εξασφαλίζεται ο εφοδιασμός και η επιχειρησιακή αυτονομία των ΕΔ σε περίοδο κρίσης, επιστράτευσης ή πολέμου. Κάθε 5 χρόνια η Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων (ΓΔΑΕΕ) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας εκδίδει την επικαιροποιημένη Εθνική Αμυντική και Βιομηχανική Στρατηγική. Η τελευταία έκδοση του 2017 αφού αναγνωρίζει ότι βασικοί δείκτες για την αποτύπωση της δυναμικής των κρατών και της προοπτικής τους για οικονομική ανάπτυξη είναι οι επενδύσεις τους σε τομείς έρευνας και καινοτομίας, διαπιστώνει ότι ακόμα και πριν την οικονομική ύφεση οι δαπάνες για έρευνα αντιστοιχούσαν μόλις στο 30% του μέσου όρου της ΕΕ ενώ οι επιδόσεις μας στην καινοτομία ήταν κοντά στο 50% του μέσου όρου της ΕΕ. Τέλος αποδέχεται ότι η Ελλάδα με τον κατακερματισμό και την ελλιπή διασύνδεση της έρευνας με την καινοτομία ακολούθησε ένα στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης με αποτελέσματα αυτού να είναι ορατά σήμερα (ΓΔΑΕΕ, 2017). Πέρα από τα υπόλοιπα ευχολόγια της ανωτέρω έκδοσης η εγχώρια ανάπτυξη αμυντικών συστημάτων είναι επιτακτική διότι εξασφαλίζει το εθνικό απόρρητο και προσφέρει πραγματική ανεξαρτησία από ξένες πηγές. Δίνει επίσης την δυνατότητα στο κράτος η άσκηση της εξωτερικής του πολιτικής να είναι και πηγή οικονομικών και τεχνολογικών οφελών με τη διάχυση της τεχνολογίας, τη μείωση της ανεργίας, ακόμα και της αύξησης των εξαγωγών. Το αποτέλεσμα θα μπορεί να είναι διττό, αύξηση αμυντικών δαπανών που τόσο έχουν ανάγκη οι ΕΔ για την διατήρηση της αποτρεπτικής ισχύος και ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας Διακλαδική εκπαίδευση προσωπικού Το βασικότερο έργο για την επιχειρησιακή λειτουργία των ΕΔ είναι η επιχειρησιακή εκπαίδευση του προσωπικού, μια διαδικασία που θα πρέπει να είναι συνεχής, και καθημερινή όπως επίσης και ρεαλιστική. Με τη διακλαδική εκπαίδευση να συνθέτει και να ολοκληρώνει την αντίστοιχη Κλαδική το αποτέλεσμα από την κοινή δράση θα είναι το καλύτερο δυνατό ενώ και η συμμετοχή σε ασκήσεις μεγάλης κλίμακας τόσο στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό θα ενισχύσει το γόητρο και θα προβάλλει την ισχύ των ΕΔ της χώρας μας. Θα πρέπει να θεσπιστεί η δια βίου εκπαίδευση στοχεύοντας τη βέλτιστη μαχητική αλλά και επιτελική ικανότητα των επαγγελματιών που επανδρώνουν τις ΕΔ, πάντα ενσωματώνοντας όλες τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις σύμφωνα πάντα με τις εθνικές ανάγκες. Δυστυχώς όμως όσο και να γίνονται προσπάθειες τα τελευταία χρόνια η διακλαδική συνεργασία των κλάδων των ΕΔ δεν έχει φτάσει το επιθυμητό επίπεδο. Το βασικό πρόβλημα είναι η διάθεση του κάθε κλάδου για συνεργασία, αλλά και οι περιορισμοί που προκύπτουν από τα πεπαλαιωμένα συστήματα επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών. Θα πρέπει η δομή διοίκησης να έχει τέτοιο προσανατολισμό ώστε να δοθεί βάρος στη διακλαδική εκπαίδευση και έμφαση στο σχεδιασμό των επιχειρήσεων ώστε να επιτευχθούν 37

46 εξοικονομήσεις πόρων από την συγχώνευση υπηρεσιών όπως πληροφορίες, αεράμυνα και διοικητική υποστήριξη των τριών κλάδων. Παράλληλα δεν θα πρέπει να μείνει εκτός και η τεχνολογία η οποία μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αναβάθμιση της εκπαίδευσης και στη μείωση του υψηλού οικονομικού της κόστους. Συστήματα εξομοίωσης ή ακόμα και χρήση συσκευών εικονικής πραγματικότητας μπορούν να προσφέρουν εκπαίδευση και να χρησιμοποιηθούν σε εικονικά σενάρια μάχης υψηλού ρεαλισμού προτού κληθούν οι χρήστες τους να τα εφαρμόσουν σε πραγματικές συνθήκες. Αυτό φυσικά ισχύει και για τους τρείς κλάδους των ενόπλων δυνάμεων μειώνοντας αρκετά το κόστος χωρίς εκπτώσεις στην εκπαίδευση (Σαμπάτης, 2019). Θα πρέπει ακόμα να δοθεί η προτεραιότητα στην έρευνα εξέλιξη και απόκτηση έξυπνων όπλων που θα λειτουργήσουν σαν πολλαπλασιαστές ισχύος και όχι σε πλατφόρμες οπλικών συστημάτων. Η εφαρμογή σύγχρονων δογμάτων, στο πλαίσιο της Επανάστασης στις Στρατιωτικές Υποθέσεις [Revolution in Military Affairs (RMA)], εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες θα βοηθήσει να εφαρμόσουν οι ΕΔ μια δυκτυοκεντρική σύγχρονη δομή δυνάμεων δημιουργώντας μικτές δυνάμεις με πολλαπλές δυνατότητες αποστολών. Με τον τρόπο αυτό θα γίνει πλήρης εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρουν με σκοπό τα πλήγματα ακριβείας και την ελαχιστοποίηση των απωλειών των φίλιων δυνάμεων (Fridman, 2016). Ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό σύστημα Διοίκησης και Ελέγχου [Command Control Communications Computers Intelligence Surveillance Reconnaissance (C4ISR)] θα χρησιμοποιείται από όλους αποτελεσματικά όταν όλοι χρησιμοποιούν τα ίδια συστήματα, ή υπάρχει τουλάχιστον διαλειτουργικότητα, ώστε όλες οι διοικήσεις να έχουν την ίδια επιχειρησιακή εικόνα την ίδια στιγμή και να ανταλλάσσονται οι πληροφορίες από τα συστήματα συλλογής των πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο. 4.5 Δενδρική Ανάλυση Γεγονότων Αναλύοντας όλα αυτά τα μέτρα σε μία δενδρική ανάλυση των γεγονότων 5 σταδίων για τον σημαντικότερο κίνδυνο, τη μείωση των γεννήσεων, μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για το τί είδους στρατηγική θα πρέπει να ακολουθήσουμε σαν χώρα προκειμένου να αυξήσουμε την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ΕΔ τόσο από πλευράς οικονομικής αλλά και από δημογραφικής. 38

47 Πίνακας 14:Δενδρική Ανάλυση Γεγονότων 39