Φλώρινα, Δεκέμβριος 2012 Η εξωτερική μετανάστευση από και προς τη Δυτική Μακεδονία στην περίοδο και οι επιπτώσεις στην αγορά εργασίας

Transcript

1 Φλώρινα, Δεκέμβριος 2012 Η εξωτερική μετανάστευση από και προς τη Δυτική Μακεδονία στην περίοδο και οι επιπτώσεις στην αγορά εργασίας Χρήστος Νίκας

2 Εισαγωγή Η εισροή μεταναστών στην Ελλάδα και τη Μακεδονία ειδικότερα στη δεκαετία του 1990 και μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος στην Ανατολική Ευρώπη. Στην εικοσαετία η παρουσία των μεταναστών από τις άλλες βαλκανικές χώρες στη Δυτική Μακεδονία είναι έντονη, τόσο ως μέγεθος, όσο και αναφορικά με τις οικονομικές επιπτώσεις της. Η εικόνα που διαμορφώνεται μέχρι την έλευση της τρέχουσας κρίσης είναι ότι οι μετανάστες, στην πλειοψηφία τους, είχαν επιλέξει να παραμείνουν στην Ελλάδα για πολλά χρόνια ή ακόμα και μόνιμα.. Τα δεδομένα αλλάζουν βέβαια δραματικά με την έλευση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Η εκτίναξη της ανεργίας σε επίπεδα άνω του 20% σαφώς επηρέασε και τους μετανάστες με αποτέλεσμα να είναι ορατές οι τάσεις για μαζική παλιννόστηση τους. Επιπλέον είναι εμφανής πλέον η τάση για επανάληψη της μετανάστευσης ατόμων Ελληνικής καταγωγής προς το εξωτερικό. Η μετανάστευση προς και από τη Δυτική Μακεδονία μετά το 1990 Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας κατοικούσαν σύμφωνα με την απογραφή του αλλοδαποί που αντιπροσώπευαν το 2,9% του συνολικού πληθυσμού της περιφέρειας. Η Δυτική Μακεδονία βρισκόταν στην τελευταία θέση από τις 13 περιφέρειες της χώρας με κριτήριο το ποσοστό των αλλοδαπών επί του συνολικού πληθυσμού. Το 48,9% από αυτούς δήλωναν ότι εγκαταστάθηκαν στην περιφέρεια αναζητώντας εργασία, ενώ το 14,8% δήλωναν παλιννοστούντες ελληνικής καταγωγής. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία (77%) προέρχονταν από την Αλβανία. Καμία άλλη εθνότητα πλην των Αλβανών δεν ξεπερνούσε το 5% του συνόλου των αλλοδαπών που ζουν στην περιφέρεια. Γενικά οι Αλβανοί, όσον αφορά την εγκατάσταση τους στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Κοτζαμάνη (2008, σ. 24) δείχνουν μια προτίμηση προς τις «όμορες» περιοχές (Ήπειρος, Ιόνια νησιά και πολύ λιγότερο τη Δυτική Μακεδονία), τις τουριστικά αναπτυγμένες περιοχές των Κυκλάδων και των

3 Δωδεκανήσων και στον αναπτυξιακό άξονα που συνδέει την Πάτρα και τη Χερσόνησο της Κασσάνδρας. Στον πίνακα 1 δίνονται στοιχεία για τον πληθυσμό, την απασχόληση και την ανεργία στη Δυτική Μακεδονία, τόσο για το σύνολο του πληθυσμού όσο και για τους μετανάστες για την περίοδο Από τα στοιχεί αυτά προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: Πίνακας 1 Ο πληθυσμός, η απασχόληση και η ανεργία στη Δυτική Μακεδονία για το σύνολο του πληθυσμού και τους μετανάστες ( ) Έτος Συνολικός πληθυσμός Συνολική απασχόληση Σύνολο ανέργων % ανεργίας Πληθυσμός μεταναστών Απασχολούμενοι μετανάστες Άνεργοι μετανάστες % ανεργίας μεταναστών , , , , , , , , , , , , , , ,0* ,0* *Στοιχεία Α εξαμήνου Πηγές: 1. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ διάφορα έτη 2. Υπολογισμοί του συγγραφέα Η συνολική απασχόληση στην περιφέρεια αυξάνει μέχρι το 2009 και έκτοτε μειώνεται. Το 2011 η απασχόληση βρισκόταν στα επίπεδα του Ο συνολικός αριθμός των ανέργων μειωνόταν σταθερά ανάμεσα στο 2005 και το Μετά το 2008 ο αριθμός των ανέργων αυξάνει συνεχώς. Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας θεωρείται πρωτεύουσα της ανεργίας καθώς τα ποσοστά της ξεπερνούν κατά 6 ως 8 ποσοστιαίες μονάδες το μέσο εθνικό όρο. Το ποσοστό των ανέργων μειώνεται από 18,5% το 2005 σε 11,3% το 2007 και έκτοτε αυξάνει για να φτάσει στο 30% το πρώτο εξάμηνο του Ο αριθμός των μεταναστών που διαμένουν (νόμιμα) στη Δυτική Μακεδονία αυξάνεται σταθερά μέχρι το 2010 για να μειωθεί το Η μείωση στον αριθμό των απασχολούμενων μεταναστών ξεκίνησε ένα χρόνο πριν.

4 Η ανεργία των μεταναστών εκτινάσσεται τόσο ως απόλυτος αριθμός (υπερδεκαπλασιασμός ανάμεσα στο 2005 και το 2011), όσο και ως ποσοστό. Ενώ οι μετανάστες φαίνεται να έχουν καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά την απασχόληση σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού (ποσοστό ανεργίας μικρότερο του συνολικού κατά 11,3 ποσοστιαίες μονάδες το 2005), πλήττονται σφοδρά τόσο από τις δυσμενείς προσδοκίες που δημιούργησε η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση των ετών 2007 και 2008, όσο και από την έλευση της κρίσης στην Ελλάδα το Σε καμία άλλη ελληνική περιφέρεια δεν προσεγγίζει καν η ανεργία των μεταναστών το επίπεδο της Δυτικής Μακεδονίας. Από την ανάλυση που προηγήθηκε προκύπτει ότι η κρίση δημιούργησε ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν ισχυρές δυνάμεις απώθησης των μεταναστών. Το πώς το περιβάλλον αυτό επηρέασε τις προθέσεις των Αλβανών συγκεκριμένα μεταναστών για παλιννόστηση φαίνεται στον πίνακα 2. Τα τελευταία 7-8 χρόνια διενεργήθηκαν 3 έρευνες πεδίου στις οποίες ο γράφων συμμετείχε ως ερευνητής και στις οποίες συμπεριλήφθηκε ερώτημα σχετικό με την πρόθεση των Αλβανών μεταναστών να παλιννοστήσουν. Τα αποτελέσματα δεν είναι απόλυτα συγκρίσιμα, ιδίως αυτό της μελέτης του 2005 με τις επόμενες γιατί το δείγμα περιλάμβανε και Αλβανούς μετανάστες σε άλλες χώρες (Ιταλία και Η.Β.). Τεχνικά απόλυτα συγκρίσιμες ήταν οι έρευνες του 2008 και του Πίνακας 2 Η Εξέλιξη των Προθέσεων των Αλβανών Μεταναστών για Παλιννόστηση ή Παραμονή τους (σε %) Μελέτη 2005 Μελέτη 2008 Μελέτη 2012 Πρόθεση/Μελέτη Παλιννόστηση 54,5 26,0 51,0 Παραμονή 21,1 70,0 49,0 Αναποφάσιστοι 24,5 4,0 0,0 Πηγές: α) DeZwager κ.α., 2005 β) Nikas & Aspasios, 2011, σ 298 γ) Ζήκου Γκ., 2012

5 Στη μελέτη του 2008 που προηγείται της έλευσης της κρίσης στην Ελλάδα, φαίνεται ότι η πλειοψηφία των Αλβανών έχει επιλέξει τη μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα. Στη μελέτη του 2012 φαίνεται ότι το ποσοστό αυτών που πρόκειται να παλιννοστήσουν έχει διπλασιαστεί. Αν λάβει κάποιος υπόψη ότι η ανεργία των Αλβανών βρίσκεται στα ύψη που προαναφέρθηκαν η μεταβολή των διαθέσεων τους είναι φυσιολογική. Για την ακρίβεια αυτό που είναι απορίας άξιο είναι το γιατί οι μισοί επιλέγουν να παραμείνουν. Αυτό που θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι ότι ήδη έχει συντελεστεί σε σημαντικό βαθμό η παλιννόστηση αυτών που διέμεναν και εργάζονταν παράνομα (χωρίς άδεια) στην Ελλάδα. Η αποτύπωση των διαθέσεων για παλιννόστηση αναφέρεται επομένως στους νόμιμους Αλβανούς μετανάστες. Επιπλέον της κακής οικονομικής κατάστασης στην Αλβανία., υπάρχουν τρεις άλλοι παράγοντες που συγκρατούν (ακόμα) τους Αλβανούς μετανάστες στην Ελλάδα: Η άρνηση των παιδιών τους (κυρίως) να επιστρέψουν στην χώρα προέλευσης των γονέων τους. Το ότι στην πλειοψηφία τους έχουν αποκτήσει σπίτι στην Ελλάδα το οποίο πρέπει να αποπληρώσουν. Το ότι η φυγή τους από την Ελλάδα θα τους στερούσε την ιδιότητα του μακράς διάρκειας μετανάστη που τους νομιμοποιεί σε μακροπρόθεσμη βάση. Επίλογος Η Δυτική Μακεδονία λειτούργησε κυρίως ως διαμετακομιστικός κόμβος των Αλβανών μεταναστών προς άλλες Ελληνικές περιφέρειες και παρουσιάζει ποσοστά ανεργίας που αργά ή γρήγορα θα απωθήσουν τόσο τους αλλοδαπούς όσο και τους αυτόχθονες που έχουν εγκλωβιστεί στην περιδίνηση της εγχώριας αγοράς εργασίας. Το βασικό ζητούμενο εξακολουθεί να είναι η εφαρμογή μιας περιφερειακής πολιτικής που θα αναδείξει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της

6 περιοχής και θα αποτρέψει τον επιπλέον μαρασμό που θα προκαλέσει η απώλεια εργατικού δυναμικού υψηλού μορφωτικού επιπέδου και εξειδίκευσης. Βιβλιογραφία De Zwager N., Gedeshi I., Germenji E., Nikas C., Competing for remittances, Tirana, ΙΟΜ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ (Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία), ηλεκτρονική σελίδα downloaded, 18/10/2012 Ζήκου Γκ., 2012, Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στους Αλβανούς μετανάστες στην Ελλάδα, αδημοσίευτη πτυχιακή εργασία, Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών, Φλώρινα. Κοτζαμάνης Β., 2008, Οι Αλλοδαποί στην Ελλάδα. Μια Πρώτη ανάλυση της Γεωγραφικής τους Διασποράς και της Συμβολής τους στις Πληθυσμιακές Μεταβολές της Τελευταίας Δεκαετίας, ΙΜΕΠΟ (Ινστιτούτο Mεταναστευτικής Πολιτικής), Μετανάστευση στην Ελλάδα, ΙΜΕΠΟ, Αθήνα σσ Λαμπριανίδης, Λ. 2011, Επενδύοντας στη Φυγή: Η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα την εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα, Κριτική. Nikas C, D Aspasios, 2011, The Changing Characteristics and the Maturity of the Αlbanian Emigration to Greece, Journal of Balkan and Near-Eastern Studies, vol13, No 3,