Δ Ι Κ Τ Υ Ο Α Ε Ι Φ Ο Ρ Ω Ν Ν Η Σ Ω Ν Δ Α Φ Ν Η

Transcript

1 ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ ΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2006

2 Ερευνητικό έργο: Έρευνα για την αειφόρο ανάπτυξη στην Ίο Ερευνήτρια: Παπαλάμπρου Θεοδώρα Επικοινωνία: Τηλέφωνο: / dimitra_simou@hotmail.com / dimitra.simou@gmail.com Εικόνα εξωφύλλου: Σκάρκος Το τεύχος του ερευνητικού έργου είναι διαθέσιμο από τη διεύθυνση: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Κίμων Χατζημπίρος kimon@itia.ntua.gr ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Ηρώων Πολυτεχνείου 9, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, ΑΘΗΝΑ Τηλ: D I P E ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ε-MAIL: dipe@otenet.gr ΣΑΡΙΠΟΛΟΥ 11 ΑΘΗΝΑ Τηλ: Fax: Τηλ:

3 Αφιερώνεται Στους γονείς μου Γιώργο & Αργυρή και στον αδελφό μου Θανάση 3

4 Ευχαριστήριο Σημείωμα Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους υπεύθυνους του προγράμματος «ΔΑΦΝΗ», κύριο Κίμωνα Χατζημπίρο, Καθηγητή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.), τον οποίο είχα και διδάσκοντα σε δύο μαθήματα του μεταπτυχιακού μου, καθώς και τον κύριο Ηλία Ευθυμιόπουλο, Διευθυντή του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών (Δ.Ι.Π.Ε.) που μου έδωσαν την ευκαιρία να συμμετάσχω στο πρόγραμμα. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Φοίβο Σαργέντη, υπεύθυνο της ομάδας εργασίας, του οποίου η βοήθεια υπήρξε πολύτιμη κατά την επίσκεψή μου στην Ίο, και ιδιαίτερα όσον αφορά στον προγραμματισμό των συνεντεύξεων με κατοίκους και φορείς του νησιού, αλλά και στη λήψη φωτογραφικού υλικού. Από τις ευχαριστίες μου, δε θα μπορούσα βεβαίως να παραλείψω το Δήμαρχο του νησιού, κύριο Γιώργο Πουσσαίο, έναν δραστήριο άνθρωπο και σύγχρονο οραματιστή ενός διαφορετικού μέλλοντος για τον τόπο του, καθώς και όλους τους υπαλλήλους των διοικητικών υπηρεσιών του Δήμου Ιητών. Κυρίως τον Κώστα Ροδόπουλο, τη Σπυριδούλα Πρωιμάκη και τον Τάσο Ναυπλιώτη, οι οποίοι ήταν και οι κύριες επαφές μου στο νησί, σε καθημερινή βάση, και οι οποίοι ήταν εξαιρετικά πρόθυμοι να βοηθήσουν στη συλλογή του υλικού. Τέλος, να ευχαριστήσω όλους τους κατοίκους της Νιος, για την απλόχερη φιλοξενία και την προθυμία τους να βοηθήσουν στο έργο αυτό. Εύχομαι, οι Νιώτες και οι Νιώτισσες να συνεχίσουν να δείχνουν την αγάπη τους και στα επόμενα στάδια της υλοποίησης του προγράμματος. Η αρωγή τους είναι απαραίτητη και καθοριστική για μια αειφόρο ανάπτυξη του νησιού. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΤΑΣΕΙΣ H Ίος και ο Όμηρος Γεωγραφική Θέση και Διοικητική Υπαγωγή Γενική Περιγραφή της Νήσου Ίου Μορφολογικά Υδρογραφικά Χαρακτηριστικά της Νήσου Γεωλογική Δομή της Νήσου Ίου Το Ορεινό Περιβάλλον Δημογραφικά Στοιχεία του Δήμου Ιητών Η πρωτογενής Παραγωγή Διοίκηση και υπηρεσίες...35 Εκπαιδευτικές υποδομές Ο Οικιστικός Χώρος Τεχνικές Υποδομές Σχετιζόμενες με το Περιβάλλον...43 Α. ΜΟΝΑΔΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΛΥΜΑΤΩΝ ΛΙΜΝΟΔΕΞΑΜΕΝΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ Υδατικοί Πόροι ύδρευση αποχέτευση Μεταφορές - κινητικότητα...50 Χερσαίες μεταφορές Τουρισμός ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΣΥΜΒΟΛΟΥ 58 3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΔΡΑΣΕΩΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ Άμεσες δυνατότητες Σημειώσεις Δημιουργία στην Ίο, Διεθνούς Κέντρου Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, με Πανεπιστημιακή Εγκυρότητα...71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 73 Γενικά...73 Προσωπική Επικοινωνία...77 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 81 5

6 6

7 1 ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΤΑΣΕΙΣ 1.1 H Ίος και ο Όμηρος «Όλβιε και δύσδαιμον έφυς γαρ επ αμφοτέροισοι/ πατρίδα δίζηαι. Μητρίς δε τοι, ου πατρίς έστιν/ Έστιν Ίος νήσος μητρός πατρίς, ή σε θανόντα / δέξεται. Αλλά νέων παίδων αίνιγμα φύλαξαι» Τον παραπάνω χρησμό γράφει ο Παυσανίας ότι διάβασε σε μία χάλκινη στήλη με την προτομή του Ομήρου, στον πρόναο του ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς. Στη συνέχεια, προσθέτει ότι οι κάτοικοι της Ίου δείχνουν σε ένα σημείο του νησιού τον τάφο του Ομήρου και σε άλλο μέρος της μητέρας του Κλυμένης, που καταγόταν, κατά το χρησμό, από την Ίο. Σε άλλη παράδοση, λέγεται ότι η μητέρα του Ομήρου ήταν η νύμφη Κρηθηίς, από την Κύμη της Αιολίδος. Ο τελευταίος στίχος του χρησμού «Φυλάξου από το αίνιγμα νέων παιδιών», έγινε αιτία να δημιουργηθεί ο θρύλος, ότι αιτία του θανάτου του μεγάλου ποιητή ήταν η στενοχώρια του επειδή δεν μπόρεσε να λύσει ένα αίνιγμα που του έβαλαν νεαροί ψαράδες του νησιού. Σύμφωνα με τα «Περί Ομήρου και Ησιόδου αγώνα», ο ποιητής, ενώ βρισκόταν στην Ίο, «επί πέτρας καθεζόμενος εθεάσατο αλιείς προσπλέοντας». Τους ρώτησε αν έπιασαν ψάρια και εκείνοι του απάντησαν: «Ό,τι επιάσαμε το αφήσαμε εκεί και ό,τι δεν επιάσαμε το έχομε μαζί μας». Βλέποντας ότι δεν μπορούσε να ερμηνεύσει το αίνιγμα, του εξήγησαν ότι δεν έπιασαν ψάρια, αλλά μετά το ψάρεμα έκατσαν να ξεψειριστούν και όσες ψείρες έπιασαν τις πέταξαν εκεί, όσες δεν έπιασαν τις έχουν επάνω τους. Ο Όμηρος τότε 7

8 θυμήθηκε το χρησμό και φοβήθηκε ότι πλησιάζει το τέλος του. Και καθώς σηκώθηκε να φύγει, γλίστρησε, έπεσε και πέθανε μετά από τρεις μέρες. Και άλλοι γεωγράφοι και συγγραφείς, προ του Παυσανία, αναφέρονται στην ταφή του Ομήρου στην Ίο, όπως ο Σκύλαξ, ο Στράβων, ο Πλίνιος. Ο δε Ρωμαίος συγγραφέας Aulus Gellius, το 2 ο μ.χ. αιώνα, στο «Noctus Atticae», ένα είδος εγκυκλοπαιδικού λεξικού της εποχής, ισχυρίζεται ότι ο Αριστοτέλης είχε γράψει πως ο Όμηρος γεννήθηκε στην Ίο. Σε ένα άλλο κείμενο που αποδιδόταν στον Ηρόδοτο, αναφέρεται ότι ταξιδεύοντας ο Όμηρος από τη Σάμο στην Αθήνα, έπεσε σε κακοκαιρία που έσπρωξε το πλοίο του νότια, στις ακτές της Ίου. Εκεί αρρώστησε και πέθανε. Οι συνταξιδιώτες του και οι κάτοικοι του νησιού, αφού τον έθαψαν με τιμές κοντά στην ακτή, έγραψαν επί του τάφου την εξής επιγραφή: «ΕΝΘΑΔΕ ΤΗΝ ΙΕΡΑΝ ΚΕΦΑΛΗΝ ΚΑΤΑ ΓΑΙΑΝ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΑΝΔΡΩΝ ΗΡΩΩΝ ΚΟΣΜΗΤΟΡΑ ΘΕΙΟΝ ΟΜΗΡΟΝ» Την επιγραφή αυτή είπε ότι βρήκε σε ανασκαφές που έκανε στο σημείο που του έδειξαν οι ντόπιοι, ο Ολλανδός αξιωματικός του ρώσικου στόλου, Κόμης Pash van Krienem, που ήλθε την εποχή των Ορλωφικών με ρώσικα πλοία για αρχαιολογικές έρευνες στις Κυκλάδες (1771). Αξίζει, στο σημείο αυτό, να μνημονευτεί η αναφορά που έκαναν οι προύχοντες του νησιού που τον συνόδευσαν και που βρίσκεται σήμερα στο Αρχείο της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Νάξου. «Εμείς οι Σύντικοι και Προύχοντες της αυτοκρατορικής Καντσελαρίας της νήσου Ίου. Με την παρούσα μας λέμε και πιστοποιούμε ότι ήλθεν εδώ σε αυτό το νησί ο Εκλαμπρότατος κύριος Ερρίκος Λεονάρδος, Κόμης του Πας και Βαρώνος της Κρίενε, Αξιωματικός και εθελοντής στην υπηρεσία της Α. Μεγαλειότητος της Αυτοκράτειρας πασών των Ρωσιών και σεβαστής ημών Βασιλίσσης, δια να εύρη τον τάφο του παλαιού και πρώτου ποιητή, του Ομήρου, ο οποίος κατά τη γνώμη του Πλουτάρχου και άλλων συγγραφέων, λέγεται ότι απέθανε εις αυτό το νησί μας. Μα δεν μπορέσαμε να καταλάβωμε τι απάντηση του είχαν δώσει μερικοί ψαράδες εις τα ερωτήματά του. Εκείνο όμως, που γνωρίζομε είναι ότι κατά τον γρεο-λεβάντε του νησιού μας και στην τοποθεσία που λεγόταν «Πλακωτό», 8

9 υπάρχουν ερείπια ενός παλαιού πύργου από τον καιρό των Αρχαίων Ελλήνων και που ονομάζεται μέχρι σήμερα «Ψαρόπυργος» και λέγουν ότι εκεί απέθανε και θάφτηκε ο πρώτος ποιητής ο Όμηρος. Εξάλλου ξεύρομε ότι πάει τώρα κάμποσος καιρός, ήλθεν εδώ ένας Πατέρας Ιησουίτης δια να βρη τον ίδιο τάφο, αλλά ο χωρικός που έπρεπε να τον οδηγήση καθώς μας εκμυστηρεύτηκε αργότερα ο ίδιος προσβλήθηκε από του να βλέπη τον Πατέρα Ιησουίτη να τρώγη μόνος του, δίχως να του προσφέρη τίποτα και δι αυτό δεν του έδειξε τη θέση. Ο άνω λεγόμενος λοιπόν Εκλαμπρότατος κύριος Κόμης, επήγε με τον πρώτο Σύντικο ονομαζόμενον Σπυρίδωνα Βαλέτα, και με τον ίδιο εκείνο χωρικό δια να του δείξη την τοποθεσία και με άλλους έξη ή επτά ανθρώπους δια το σκάψιμο» Ο Σπυρίδωνας Βαλέτας είναι παππούς του γνωστού Φιλικού, λογίου και υπουργού Παιδείας επί Όθωνος. Το σημαντικό με αυτή την αναφορά είναι ότι ενώ ο Κόμης ισχυρίζεται ότι βρήκε παρόμοια επιγραφή με αυτή του Ηροδότου, την ερμηνεύει μάλιστα με κάθε λεπτομέρεια στο βιβλίο που έγραψε το 1773, οι ντόπιοι που τον συνόδευσαν, αν και περιγράφουν όλα τα ευρήματα, δεν αναφέρουν τίποτα σχετικό. Το μόνο που γράφουν είναι ότι ο ένας από τους τρεις τάφους που βρήκαν θα πρέπει να ανήκει στον Όμηρο. Ίσως ο Ολλανδός αξιωματικός, βασιζόμενος στην τοπική παράδοση, να έκανε μια φανταστική ανακοίνωση επιζητώντας τη δόξα και την εύνοια της Αυτοκράτειρας για μια τέτοια σημαντική ανακάλυψη. Το νέο για την εύρεση του τάφου του Ομήρου δημιούργησε πράγματι μεγάλη αίσθηση στην Ευρώπη. Η εφημερίδα Gazette de France σε δύο ανταποκρίσεις της από τη Νάξο, στις 13 και 27 Απριλίου 1772, γράφει μεταξύ άλλων: «αυτός ο τάφος που τόσοι ταξιδιώτες εις μάτην έψαξαν στο νησί της Ίου, ανακαλύφθηκε επιτέλους από τον Κόμητα Grunn, Ολλανδό, στην υπηρεσία της Ρωσίας. Είναι μια σαρκοφάγος ύψους 14 ποδών, μήκους 7 και φάρδους 4 ποδών και αποτελείται από έξι πλάκες επάνω στις οποίες είναι χαραγμένη μια ελληνική επιγραφή, η ίδια που αναφέρεται από τον Ηρόδοτο Ο σκελετός του πιο διάσημου ποιητή της αρχαιότητας ήταν καθισμένος, αλλά διαλύθηκε μόλις μπήκε αέρας στον τάφο. Δίπλα ήταν τα σύνεργα του ποιητή, ένα μικρό βάζο από μάρμαρο, μια τριγωνική πέτρα που του χρησίμευε 9

10 για πέννα και μια λεπίδα από πέτρα για να ξύνει την πέννα». Ο τάφος του Ομήρου στη βόρεια πλευρά του νησιού Το άρθρο καταλήγει ότι αποδεικνύεται έτσι ότι η γραφή στην Ελλάδα ήταν ήδη γνωστή από την εποχή του Ομήρου. Εκτός από τον Κόμη, πολλοί άλλοι ξένοι περιηγητές σημειώνουν την ύπαρξη του τάφου του ποιητή στην Ίο, όπως ο Ιησουίτης ιεραπόστολος Richard (1657), o Tournefort (1717), o Choiseul Gouffier (1782), o Sonmini (1801). Η στενή σχέση Ίου και Ομήρου φαίνεται και από τη νομισματοκοπία της. Ήδη από τα τέλη του 4 ου π.χ μέχρι τον 1 ο π.χ. αιώνα, σαν εμπροσθότυπο, τα αυτόνομα νομίσματα του νησιού έχουν την κεφαλή του ποιητή με την επιγραφή ΟΜΗΡΟΥ.Αργότερα, το 2 ο π.χ. αιώνα, έχουμε απεικόνιση του Ομήρου σε νόμισμα της Σμύρνης και στους ρωμαϊκούς χρόνους, της Χίου, της Κύμης Αιολίδος, της Νίκαιας και της Άμαστρης. Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον έχει μια μαρμάρινη πλάκα του 3 ου περίπου μ.χ. αιώνα, από την περιοχή της Αγίας Θεοδότης, στο νησί της Ίου, με την επιγραφή: «ΘΥCEIC MHNOC OMHΡΕΩΝΟC», που μας δείχνει ότι μέχρι εκείνη την εποχή γίνονταν τελετές στην Ίο προς τιμήν του Ομήρου και μάλιστα σε 10

11 μήνα αφιερωμένο στον ίδιο. Η πλάκα με την επιγραφή αυτή βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίου. Τα τελευταία χρόνια ξανάρχισαν, με πρωτοβουλία του Δήμου Ιητών, εορτές κάθε άνοιξη στην Ίο με την ονομασία «ΟΜΗΡΕΙΑ», που περιλαμβάνουν διάφορες πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Σήμερα, η πρόσβαση στον τάφο του ποιητή, στον Πλακωτό, στο σημείο όπου έγιναν οι πρώτες (και μοναδικές) ανασκαφές το 1771, είναι ένας πολύ ωραίος περίπατος. Ένας φαρδύς δρόμος τον συνδέει με τη Χώρα σε διάστημα λιγότερο από μισή ώρα (άλλοτε 2,5 ώρες με το μουλάρι). Αν και οι σύγχρονες επεμβάσεις με τσιμέντο και μάρμαρο έχουν αλλοιώσει το μνημείο, ο επισκέπτης αποζημιώνεται από την καταπληκτική θέα προς τα γειτονικά νησιά Νάξο, Ηράκλεια και Αμοργό και το γαλάζιο Αιγαίο. Το αρχαιολογικό μουσείο Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίου οργανώθηκε από την ΚΑ Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και Σάμου του Υπουργείου Πολιτισμού στο Αμοιραδάκειο Μέγαρο, που παραχωρήθηκε για το σκοπό αυτό από το Δήμο Ιητών. Εγκαινιάστηκε την 30 η Μαΐου του Η οργάνωσή του συγχρηματοδοτήθηκε από τα Υπουργεία Πολιτισμού και Αιγαίου. Το Αμοιραδάκειο Μέγαρο είναι ένα από τα πέντε νεοκλασικά κτήρια της Χώρας, η οποία έχει κατά τα άλλα παραδοσιακή αρχιτεκτονική μορφή, και βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της. Οικοδομήθηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα για να χρησιμεύσει ως ιδιωτική κατοικία της οικογένειας Αμοιραδάκη και παρά τις επισκευές και ανακαινίσεις που υπέστη διατηρεί ακόμη και σήμερα την αρχοντιά του. Ο ευρύτερος κάτω όροφος του μεγάρου μετατράπηκε, με κάποιες επεμβάσεις, σε χώρο κατάλληλο για μουσείο. Ο προαύλιος χώρος στα αριστερά του κτηρίου, τμήμα του μεγάλου κτήματος Αμοιραδάκη που περιέβαλλε αρχικά το μέγαρο, διαμορφώθηκε σε αύλιο χώρο του μουσείου. Το μουσείο διαθέτει τέσσερις αίθουσες εκθεμάτων (αίθουσες 1-4) και τρεις αίθουσες δραστηριοτήτων: περιοδικών εκθέσεων (αίθουσα 5), οπτικοακουστικών μέσων (αίθουσα 6) και τεκμηρίωσης, μηχανοργάνωσης και μελέτης (αίθουσα 7). Το εκδοτήριο-πωλητήριο εισιτηρίων φιλοξενείται σε ειδικά διαμορφωμένη κόγχη της αίθουσας 1, στα αριστερά της εισόδου. Ο αύλιος χώρος έχει αξιοποιηθεί για την έκθεση αρχαίων μεγάλων σε όγκο (μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, βάθρα αγαλμάτων και σαρκοφάγοι). 11

12 Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίου φιλοξενεί αρχαιότητες που προέρχονται από τις έρευνες, ανασκαφικές και επιφανειακές, που διεξάγει η ΚΑ Εφορεία Αρχαιοτήτων από το 1980 και μετά, από την Παλαιά Αρχαιολογική Συλλογή που είχε ιδρυθεί το 1904 με ενέργειες του φιλάρχαιου δημάρχου Φραγκούλη Κορτέση, από παραδόσεις και περισυλλογές. Το υλικό από την ανασκαφή της σημαντικής προϊστορικής θέσης στον Σκάρκο, έδωσε το έναυσμα για την οργάνωση μιας έκθεσης που έχει ως σκοπό τη ανάδειξη των οικονομικών και κοινωνικών δομών των κοινοτήτων που ανέπτυξαν τον «Κυκλαδικό πολιτισμό» κατά την 3 η χιλιετία στο Αιγαίο και των παραγόντων που τις οδήγησαν να ενταχθούν στη συνέχεια στα ανακτορικά κράτη της Μινωικής Κρήτης και της Μυκηναϊκής Ελλάδας. Από το ίδιο πνεύμα διαπνέεται και η έκθεση των ιστορικών χρόνων, όπου ο συνδυασμός του πλούσιου επιγραφικού υλικού με τα πρόσφατα ανασκαφικά δεδομένα από την αρχαία πόλη της Ίου επέτρεψε εκτός των άλλων και την ανάδειξη τομέων όπως εκείνοι του πολιτεύματος, των θεσμών, των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών. Η έκθεση αρχίζει με δύο εισαγωγικές ενότητες που αναφέρονται στο φυσικό περιβάλλον και την ιστορία της αρχαιολογικής έρευνας στην Ίο και αναπτύσσονται σε κόγχη της αίθουσας 1, με τη βοήθεια φωτογραφικού υλικού. Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3 η χιλιετία π.χ.) παρουσιάζεται στην αίθουσα 1, τη μεγαλύτερη του κτιρίου. Η προθήκη στα δεξιά του εισερχομένου φιλοξενεί εκθέματα που είναι ενδεικτικά της συνεχούς κατοίκησης της Ίου, καθ όλη σχεδόν την 3 η χιλιετία π.χ., της ιδιαίτερης ακμής που γνώρισε κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο, της διασποράς των θέσεων σε ολόκληρο το νησί και των σχέσεών του με τον έξω κόσμο. Η υπόλοιπη αίθουσα διατίθεται για την προβολή του οικισμού του Σκάρκου (μέσα της 3 ης χιλιετίας π.χ.) με επιμέρους θεματικές ενότητες που αναφέρονται στη θέση, πολεοδομία και αρχιτεκτονική, την κεραμική, τα ειδώλια, την οικονομία και διατροφή, τη λιθοτεχνία, τη μικρολιθοτεχνία, τα δίκτυα επικοινωνίας και την κοινωνική οργάνωση του οικισμού. Σε επτά προθήκες εκτίθενται τα πιο αντιπροσωπευτικά ευρήματα: πήλινα αγγεία και μικροαντικείμενα, λίθινα σκεύη και εργαλεία, μαρμάρινα σχηματικά ειδώλια, οστέινα και χάλκινα αντικείμενα, καθώς και οργανικά υλικά (απανθρακωμένοι σπόροι, οστά ζώων και κελύφη οστρέων). Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί είναι οι μεγάλοι πίθοι με την περίτεχνη εγχάρακτη διακόσμηση, που φθάνουν ως το ύψος του 1.30 m. Ξεχωρίζει, επίσης, μια ομάδα εξαιρετικά λεπτότεχνων αγγείων, εισηγμένων από την ηπειρωτική Ελλάδα, που μαρτυρούν για τις εξωτερικές σχέσεις της Ίου κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. 12

13 Η Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού (2 η χιλιετία π.χ.) παρουσιάζεται στη συνεχόμενη μικρή αίθουσα (αίθουσα 2), με δύο θεματικές ενότητες, οι οποίες επικεντρώνονται στις πολιτισμικές και πολιτικές εξελίξεις στο Αιγαίο της 2 ης χιλιετίας π.χ. και στο νεκροταφείο του τέλους της Μέσης και των αρχών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού που ανασκάπτεται στο Σκάρκο και επικαλύπτει εν μέρει τον Πρωτοκυκλαδικό ΙΙ οικισμό. Στα εκθέματα συμπεριλαμβάνονται εγχώριες πήλινες μαστοπρόχοι, στιλπνά εισηγμένα μινωικά κύπελλα, χάλκινα όπλα και κοσμήματα. Σε μεγάλη προθήκη, που καλύπτει ολόκληρο τον τοίχο απέναντι από την είσοδο της αίθουσας, έχει μεταφερθεί μια ολόκληρη ταφή από το νεκροταφείο του Σκάρκου. Στο αριστερό άκρο της προθήκης εκτίθεται ο ταφικός πίθος σε πλάγια θέση, όπως ακριβώς βρέθηκε με την κυκλική σχιστόπλακα που τον σφράγιζε και τα αγγεία που βρέθηκαν έξω από αυτόν, μία χύτρα και δύο κύπελλα, ένα από τα οποία περιέχει θραύσματα από οστά αιγοειδών. Στο δεξιό τμήμα της προθήκης εκτίθενται τα κτερίσματα ένα προχοΐδιο, τέσσερα κωνικά κύπελλα και μια κύλικα. Οι Ιστορικοί Χρόνοι (από την αρχαϊκή εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα) παρουσιάζονται με πέντε θεματικές ενότητες στις συνεχόμενες αίθουσες 3 και 4, που επικεντρώνονται στην πόλη-κράτος Ίος και τις ιστορικές εξελίξεις στην περιοχή, τη σχέση του Ομήρου με την Ίο, τη θρησκεία, το πολίτευμα και τους θεσμούς, τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, την τέχνη, την πολεοδομία και αρχιτεκτονική. Στα εκθέματα, που προέρχονται στην πλειονότητά τους από την αρχαία πόλη της Ίου, συγκαταλέγονται μια ενδιαφέρουσα συλλογή επιγραφών των κλασσικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων και ορισμένα γλυπτά, ανάμεσα στα οποία και δύο υστεροαρχαϊκές επιτύμβιες στήλες με εξαίρετη ποιότητα εργασίας. Η εισαγωγή σε κάθε μία από τις τρεις παραπάνω περιόδους γίνεται με ένα χάρτη της Ίου, στον οποίο είναι σημειωμένες οι σημαντικότερες θέσεις του νησιού, ενώ κάθε θεματική ενότητα συνοδεύεται από επεξηγηματικό κείμενο και όπου θεωρήθηκε απαραίτητο ή χρήσιμο από φωτογραφίες και σχέδια. Το κάθε αρχαιολογικό αντικείμενο συνοδεύεται από επεξηγηματική πινακίδα που παρέχει πληροφορίες για τη χρήση, το υλικό, τη χρονολόγηση και τον τόπο εύρεσής του και περιλαμβάνει δύο αριθμούς. Ο αύξων αριθμός του εκθέματος βοηθάει το κοινό να ακολουθεί την προγραμματισμένη πορεία επισκεπτών, ενώ ο αριθμός καταγραφής στον κατάλογο του μουσείου είναι χρήσιμος στους ερευνητές. Τα κείμενα είναι δίγλωσσα (στην ελληνική και αγγλική γλώσσα). Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίου με την οργάνωση της έκθεσης κατά θεματικές ενότητες, το άφθονο εποπτικό υλικό, τα ενημερωτικά έντυπα (οδηγός και πολύπτυχο), την πρόσβαση στο Internet μέσω του προγράμματος «Μουσεία και Αρχαιολογικές Επισκέψεις» του 13

14 υπουργείου Πολιτισμού ( τις μόνιμες εκθέσεις, αλλά και τη δυνατότητα διοργάνωσης εκδηλώσεων στις αίθουσες δραστηριοτήτων του (περιοδικές εκθέσεις, παιδικά προγράμματα, κ.λ.π.) έχει ταυτόχρονα επιστημονικό και παιδευτικό χαρακτήρα, παρέχοντας τη δυνατότητα μελέτης στους ειδικούς επιστήμονες και αγγίζοντας ταυτόχρονα το ευρύτερο κοινό. 1.2 Γεωγραφική Θέση και Διοικητική Υπαγωγή Η νήσος Ίος υπάγεται στην Περιφέρεια Κυκλάδων, μια νησιωτική περιφέρεια η οποία αριθμεί 39 συνολικά νησιά μικρά και μεγάλα εκ των οποίων μόνο τα 24 κατοικούνται. Πρόκειται για μια νησιωτική περιφέρεια, η οποία συγκροτήθηκε με βάση κυρίως το κοινό ιστορικό και πολιτισμικό της παρελθόν. Ο Νομός Κυκλάδων είναι ένα νησιωτικό σύμπλεγμα που βρίσκεται στο νότιο και μέχρι το κεντρικό Αιγαίο, μεταξύ Κρήτης, Πελοποννήσου, Εύβοιας και των Νομών Σάμου και Δωδεκανήσου. Τα νησιά βρέχονται από το Αιγαίο, το Μυρτώο και το Κρητικό Πέλαγος. Τα κυριότερα νησιά των Κυκλάδων είναι η Νάξος, η Άνδρος, η Τήνος, η Πάρος, η Κέα, η Μήλος, η Αμοργός, η Ίος, η Σύρος, η Κύθνος, η Μύκονος, η Σίφνος, η Σέριφος, η Θήρα (ή Σαντορίνη), η Σίκινος, η Κίμωλος, η Φολέγανδρος, η Ανάφη, η Αντίπαρος, η Γυάρος, η Ηράκλεια, η Μακρόνησος, η Πολύαιγος, η Ρήνεια, η Δονούσα, η Κέρος, η Θηρασία, το Δεσποτικό και η Δήλος. Γύρω από τα νησιά αυτά υπάρχουν πολλές νησίδες και βραχονησίδες. 1.3 Γενική Περιγραφή της Νήσου Ίου Η Ίος τοποθετείται στο χάρτη στο Αιγαίο Πέλαγος και πιο συγκεκριμένα στο νότιο τμήμα του Κυκλαδικού συμπλέγματος. Καλύπτει μια έκταση 108 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχει περίπου κατοίκους (σύμφωνα με την απογραφή του 2001). Οι γεωγραφικές συντεταγμένες είναι 36 ο 43 Βόρειο, 25 ο 16 Ανατολικό και το ψηλότερο σημείο είναι ο Πύργος, με υψόμετρο 713 μέτρα. Διοικητικά, η νήσος συνιστά ένα ενιαίο Δήμο, τον καλούμενο Δήμο Ιητών. 14

15 Η απόσταση από τον Πειραιά είναι 108 ναυτικά μίλια και καλύπτεται με φέρυ σε περίπου 7,5 ώρες, ενώ με ταχύπλοο στο μισό χρόνο. Η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία είναι καθημερινή- πολύ συχνή την τουριστική περίοδο (πάνω από 20 αφίξεις-αναχωρήσεις κάθε μέρα)- με συνδέσεις με τον Πειραιά και τα γύρω νησιά όπως με Πάρο, Νάξο, Σαντορίνη, Μύκονο, Σίκινο, Φολέγανδρο και Κρήτη. Το χειμώνα υπάρχει ένα τουλάχιστον καθημερινό δρομολόγιο από τον Πειραιά. 1.4 Μορφολογικά Υδρογραφικά Χαρακτηριστικά της Νήσου Το σχήμα της Ίου μοιάζει με παραλληλόγραμμο, με μέσο μέγεθος πλευρών 15 χιλιόμετρα και 7 χιλιόμετρα, αντίστοιχα. Ο μεγαλύτερος άξονας με διεύθυνση ΒΔ, από το ακρωτήρι Καρατζά μέχρι το ακρωτήρι Αχλάδα, έχει μήκος 17,5 χιλιομέτρων, ενώ ο μεγαλύτερος άξονας, με διεύθυνση Α-Δ, έχει μήκος 14 χιλιομέτρων. Η Ίος είναι κατά μέγα μέρος ορεινό νησί, με υψηλότερο σημείο τον Πύργο (υψόμετρο 723 μέτρα). Γεωμορφολογικά, χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ενότητες: i. Τον παλαιό δόμο (ορεινή περιοχή της κεντρικής-νότιας Ίου) ii. Το οροπέδιο του Επάνω Κάμπου iii. Την ορεινή περιοχή της βόρειας Ίου Η ορεινή περιοχή της κεντρικής-νότιας Ίου, που αποτελεί τα ¾ της συνολικής έκτασης του νησιού, συνιστά ένα παλαιό δόμο μεταμορφωμένων γρανιτικών πετρωμάτων. Ο παλαιός δόμος εμφανίζει μια κανονικότητα από το κέντρο προς την περιφέρεια. Το μεγαλύτερο υψόμετρο (723 μ) είναι η κορυφή Κάστρο ή Πύργος, και βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, ενώ γύρω από το Κάστρο βρίσκονται σε ένα τρίγωνο οι αμέσως επόμενες τρεις υψηλότερες κορυφές: Ξυλόδεμα (660 μ), Κόστιζα (586 μ) και 15

16 Ορεινό τοπίο με ξερολιθιές Προφήτης Ηλίας (490 μ). Βαθμιαία, το μορφολογικό ανάγλυφο κατέρχεται προς τη θάλασσα και σχηματίζει διαδοχικά από τα ανατολικά προς τα δυτικά τους όρμους Αγίας Θεοδότης, Ντόμινου, Ψάθης, Αγίας Κυριακής, Κάλαμου, Παπά, Τριών Εκκλησιών, Μαγγαναρίου, Χαμουχάδων, Πικρού Νερό, Κλήματος, Μυλοπόταμου και Λιμένα Ίου. Ανάντη των όρμων Αγίας Θεοδότης, Ψάθης, Μαγγαναρίου, Μυλοπόταμου και Ίου σχηματίζονται σημαντικές παράκτιες κοιλαδοπεδιάδες. Προς Βορρά, το μορφολογικό ανάγλυφο σχηματίζει το οροπέδιο του Επάνω Κάμπου. Το οροπέδιο του Επάνω Κάμπου αποτελείται από ένα επίπεδο με μέσο υψόμετρο 120 μέτρων, περιβαλλόμενο από λοφοσειρές. Προς τα νοτιοδυτικά χωρίζεται από την κοιλαδοπεδιάδα της Ίου (Κάτω Κάμπος) με το λόφο του Αγίου Μηνά. Ο Επάνω Κάμπος διαθέτει πλούσιο εδαφικό μανδύα από προσχώσεις και καλλιεργείται έντονα. 16

17 Η ορεινή περιοχή της βόρειας Ίου σχηματίζεται σαν αψίδα στο βορειοδυτικό άκρο του παλαιού δόμου. Στο υψηλότερο (κεντρικό) τμήμα της αψίδας (όρος Βουνί, με υψόμετρο 417 μ) σχηματίζεται μια τραπεζοειδής επιφάνεια. Γύρω από το Βουνί, βρίσκονται πεταλοειδώς οι μεγαλύτερες κορυφές της βόρειας ορεινής περιοχής του νησιού: Κόφο Ρέθι (260 μ), Φορτέτσα (251 μ), Σπηλιά (289 μ), Βίγλα (277 μ), Βιγλάρι (321 μ), Αγίας Βαρβάρας Ράχη (335 μ). Προς τα νοτιοδυτικά, η αψίδα προεκτείνεται και σχηματίζει τη ράχη Χανδρή Βίγλα (350 μ). Προς το βορρά, η αψίδα κατέρχεται βαθμιαία προς τη θάλασσα και σχηματίζει μόνο στα δυτικά τους όρμους Διαμμουδιά και Κουμπάρα, ενώ στα ανατολικά επικρατούν οι βραχώδεις ακτές. Ανάντη του όρμου Κουμπάρας, σχηματίζεται μια μικρή παράκτια πεδιάδα. Προς το νότο, η αψίδα αυτή κατέρχεται βαθμιαία προς το οροπέδιο του Επάνω Κάμπου. Επικρατέστερος λιθολογικός σχηματισμός στην περιοχή που ορίστηκε ως «αψίδα» είναι τα μάρμαρα, που βρίσκονται επωθημένα (μαζί με τις σχιστολιθικές ενστρώσεις με τις οποίες εναλλάσσονται) πάνω στο παλαιότερο γεωλογικό σύστημα. Για το λόγο αυτό, οι κορυφές είναι γυμνές από βλάστηση και το τοπίο ξερό. Βραχώδη χαρακτήρα και ξηρό έχει το τοπίο και στο κεντρικό νότιο τμήμα του νησιού, όπου επικρατούν οι γνεύσιοι. Εκεί, σημαντικές και πολλές είναι οι έντονες μορφές διάβρωσης ακόμα και ως φαράγγια. Η φυτοκάλυψη είναι ανεπτυγμένη με θάμνους, κυρίως από ρείκια και θυμάρια. Τέλος, το υδρογραφικό δίκτυο της Ίου έχει ακτινωτή διάταξη από το κέντρο προς τις παραλίες, με τους χειμαρρικούς κλάδους σχεδόν κάθετους προς την ακτογραμμή. Στο βόρειο τμήμα υπάρχουν κύρια μικρές κοιλάδες 2 ης και 3 ης τάξης, ενώ στο νότιο και ανατολικό τμήμα κυριαρχούν λεκάνες 3 ης ης ή και 4 τάξης. 1.5 Γεωλογική Δομή της Νήσου Ίου Τα εδάφη της Ίου έχουν ηλικία περίπου 500 εκατομμυρίων χρόνων. Στο λοφώδες, με 17

18 βραχώδη υφή τοπίο του νησιού, επικρατεί το σχιστολιθικό πέτρωμα, καθώς και η μαρμαρόπετρα. Γεωλογικά, η Ίος ανήκει στην Κυκλαδική (Αττικοκυκλαδική κρυσταλλοσχιστώδη) μάζα, που εκτείνεται στο κεντρικό Αιγαίο, μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας και καταλαμβάνει έκταση περί τα τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες εμφανίσεις μεταμόρφωσης υψηλών πιέσεων κατά μήκος της αλπικής ορογένεσης και αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα μεταμόρφωσης κυανοσχιστολιθικής φάσης, σε ζώνες ηπειρωτικής σύγκρουσης. Οι πετρογραφικές ακολουθίες της Κυκλαδικής μάζας περιλαμβάνουν τρεις δομικές ενότητες, χωριζόμενες με μικρής γωνίας τεκτονικές επαφές: i. Την πάνω πλάκα πετρογραφικών ακολουθιών ii. Την κάτω πλάκα πετρογραφικών ακολουθιών iii. Ένα υποκείμενο παρα-αυτόχθονο σύστημα Η κάτω πλάκα περιλαμβάνει την κυρίαρχη ενότητα των κυανοσχιστόλιθων, που καταλαμβάνει ενδιάμεση θέση εντός της κολώνας των καλυμμάτων και κάθεται με επωθητικό ρήγμα πάνω στο υποκείμενο παρααυτόχθονο. Η επάνω πλάκα εμφανίζεται με μικρές αλλόχθονες ενότητες πετρωμάτων και με διαφορετική προέλευση, πάνω στην ενότητα των κυανοσχιστόλιθων, με κανονικών ρήγμα μικρής γωνίας κλίσης. Η κατώτατη παρααυτόχθονη ενότητα περιλαμβάνει ακολουθίες πετρωμάτων μικρής έως ασθενούς μεταμόρφωσης και δείχνει ότι οι κυανοσχιστόλιθοι της Κυκλαδικής μάζας είναι αλλόχθονοι σε τοπική κλίμακα. Η ενότητα των κυανοσχιστόλιθων αποτελείται από πετρώματα ανώτερου φλοιού, ιζήματα και ηφαιστίτες, πιθανής μεσοζωικής ηλικίας, που αποτέθηκαν σε ένα ερκύνιο (βαρίσκειο) υπόβαθρο. 18

19 Χαρακτηριστικοί τύποι επιφανειακών πετρωμάτων (κυανοσχιστόλιθοι) Σε ότι αφορά στη λιθοστρωματογραφία, η Ίος αποτελείται σχεδόν εξολοκλήρου από μεταμορφωσιγενή πετρώματα, πάνω στα οποία κάθονται λίγα τεταρτογενή. Τα μεταμορφωμένα πετρώματα της Ίου περιλαμβάνουν μόνο την κυρίαρχη ενότητα των κυανοσχιστόλιθων και πιθανώς υπολείμματα της ακολουθίας των πετρωμάτων της άνω πλάκας στη χερσόνησο Διακοφτό. Υπάρχει, έτσι, μια ακολουθία μεταμορφωμένων πετρωμάτων τα οποία διαιρούνται σε δύο ενότητες και τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους με μια, μικρής γωνίας κλίσης, τεκτονική επαφή. Η ανώτερη κυανοσχιστολιθική-εκλογιτική ενότητα επικάθεται τεκτονικά του παλαιοζωικού υποβάθρου. Το κύριο τμήμα της ενότητας αυτής βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού και μόνο ένα μικρό τμήμα της εμφανίζεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Ίου. Η κατώτερη ενότητα με βαρύσκια πετρώματα από οφθαλμογνεύσιους και γρανιτικούς-μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους κυριαρχεί στο υπόλοιπο νησί. Τλεος, οι τεκτονικές δομές στην Ίο, όπως και σε όλη την Κυκλαδική μάζα, άρχισαν να δημιουργούνται κατά την υποβύθιση της Κάτω Πλάκας, από το Μέσο Μειόκαινο και συνεχίστηκαν μέχρι το Ολιγόκαινο-Μειόκαινο, με την εκταφή τεμαχίων από 19

20 βάθος μεγαλύτερο των 50 χιλιομέτρων. Έτσι, έχουμε τη δημιουργία συμπιεστικών δομών, ενώ κατά την εκταφή που αρχίζει με την έκταση που παρατηρείται στην περιοχή μετά το Ολιγόκαινο-Μειόκαινο, έχουμε εφελκυστικές δομές. Η σημερινή τεκτονική δομή της Ίου είναι ένα σύνθετο αποτέλεσμα προϋπαρχόντων συμπιεστικών δομών και εφελκυστικών εκτατικών κινήσεων που υπέστησαν τα πετρώματα μετά το Μειόκαινο και οι οποίες είναι παράλληλες με τη διάταξη του Ελληνικού Τόξου. Έτσι, έχουμε έναν έντονα μεταμορφωμένο παλαιοζωικό δόμο, αποτελούμενο κυρίως από μεταπλουτώνια πετρώματα, πιθανώς του Βαρυσκίου, που αποτελεί και το υπόβαθρο του νησιού, πάνω στον οποίο κάθονται μεγάλα και μικρά επαναλαμβανόμενα τεκτονικά λέπια μαρμάρων και σχιστόλιθων. Πρόκειται για κανονικά ρήγματα μικρής γωνίας κλίσης και με διεύθυνση που συμπίπτει συχνά με τη μέση κλίση της σχιστότητας των στρωμάτων. 1.6 Το Ορεινό Περιβάλλον. Παρά την αξιόλογη βλάστηση και τη συνοδεύουσα βιοποικιλότητα, οι ορεινές περιοχές του νησιού μοιάζουν εγκαταλελειμμένες. Πολύ μικρό τμήμα αυτών είναι καλλιεργημένο και πάντα με τη μορφή της καλλιέργειας σε αναβαθμούς, εξαιτίας της έντονης κλίσης του εδάφους. Το οδικό δίκτυο που διασχίζει τμήμα των ορεινών περιοχών, στο μεγαλύτερο μέρος του παλιό, με εξαίρεση τον πρόσφατα διανοιγμένο και ασφαλτοστρωμένο δρόμο που οδηγεί στην παραλία του Μαγγαναρίου. Με τη δημιουργία των αναβαθμίδων, οι Νιώτες κατόρθωσαν στο παρελθόν να συγκρατήσουν το χώμα στα επικλινή εδάφη του νησιού και να το αξιοποιήσουν, καλλιεργώντας πλέον κυρίως ελιά και άμπελο, ενώ παλιότερα είχαν αναπτύξει και ξερικές καλλιέργειες καπνού, βαμβακιού και σουσαμιού. Στις ξερολιθιές, οι συνθήκες που επικρατούν σε αυτούς τους πέτρινους τοίχους, με την έντονη ηλιακή ακτινοβολία, τη μικρή διαθεσιμότητα σε νερό και τις μεγάλες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις, ευνοείται η ανάπτυξη και η επιβίωση συγκεκριμένων, επιλεκτικών φυτικών και ζωικών οργανισμών. Ανάμεσα σε αυτούς, συγκαταλέγεται και η κάπαρη, η πλέον χαρακτηριστική παραδοσιακή καλλιέργεια της Ίου. 20

21 Ορεινή καλλιέργεια δημητριακών Εκτός, όμως από την προστασία και τη συγκράτηση του εδάφους, οι αναβαθμίδες, με τις ξερολιθιές τους, συντελούν και στον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, καθώς τα φυτά ανακόπτουν την ορμή με την οποία τα όμβρια ύδατα κυλούν στο χώμα, καθυστερώντας έτσι την υδάτινη απορροή προς τη θάλασσα. Η δημιουργία των αναβαθμίδων, με το χτίσιμο των ξερολιθιών τους, αποτελεί τον παλαιότερο και συνάμα αποτελεσματικότερο τρόπο ανακύκλωσης υλικού, καθώς έδινε τη δυνατότητα να επαναχρησιμοποιείται η πέτρα που μαζευόταν κατά τον καθαρισμό των χωραφιών. Στις εκτάσεις που πλέον δεν καλλιεργούνται, οι ξερολιθιές είναι εγκαταλελειμμένες και σε αρκετές περιπτώσεις σχεδόν κατεστραμμένες, ενώ το έδαφος εμφανίζει ίχνη διάβρωσης. Είναι σημαντικό να προστατευτούν οι ξερολιθιές και να διατηρηθούν οι αναβαθμίδες, όχι μόνο για ιστορικούς και πολιτιστικούς λόγους, αλλά και για τη διάσωση του οικοσυστήματος που έχει διαμορφωθεί στο νησί. 21

22 1.7 Δημογραφικά Στοιχεία του Δήμου Ιητών Με βάση στοιχεία της μελέτης του Νικόλαου Τσεμάνη για την κατασκευή του Αλιευτικού Καταφυγίου στην Ίο και της ΕΣΥΕ, παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί τα πληθυσμιακά μεγέθη που αντιστοιχούν στο νησί της Ίου, για τα έτη 1856, 1870, 1920, 1928, 1940, 1951, 1961, 1971, 1981, 1991 και 2001, οπότε και έλαβε χώρα η τελευταία απογραφή της ΕΣΥΕ. Πληθυσμός Νήσου Ίου, βάσει απογραφών, ΠλΗΘΥΣΜΟΣ ΕΤΟΣ ΝΗΣΟΥ ΙΟΥ Στη συνέχεια παρουσιάζεται γραφικά η εξέλιξη του πληθυσμού στην Ίο από το