Β ΛΥΚΕΊΟΥ ΛΥΣΊΑ - ὙΠΈΡ ΜΑΝΤΙΘΈΟΥ

Transcript

1 Β ΛΥΚΕΊΟΥ ΛΥΣΊΑ - ὙΠΈΡ ΜΑΝΤΙΘΈΟΥ Επιμέλεια: Κομνηνού Αθηνά Athinakomninou.weebly.com

2 Περιεχόμενα Eισαγωγή... 4 Α. Η φυσική ρητορεία... 4 Β. Η γέννηση της συστηματικής ρητορείας... 4 Γ. Ρητορεία και σοφιστική... 4 Ε. Τα είδη του αττικού ρητορικού λόγου... 6 Στ. Τα μέρη του ρητορικού λόγου... 7 Ο βίος του Λυσία... 7 Το έργο του Λυσία Αξία του έργου... 7 Λυσίου Ὑπέρ Μαντιθέου... 7 Ερωτήσεις Εισαγωγής... 7 Παράγραφοι Κείμενο Μετάφραση... 9 Πραγματολογικά Ιδεολογικά σχόλια Μορφολογικά Λεξιλογικά Ασκήσεις Παράγραφοι Κείμενο Μετάφραση Πραγματολογικά ιδεολογικά σχόλια Μορφολογικά Λεξιλογικά Ασκήσεις Παράγραφοι Κείμενο Μετάφραση Πραγματολογικά Ιδεολογικά σχόλια Μορφολογικά Λεξιλογικά Ασκήσεις Παράγραφοι Κείμενο Μετάφραση Πραγματολογικά Ιδεολογικά σχόλια Μορφολογικά Λεξιλογικά Ασκήσεις Παράγραφοι Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 2

3 Κείμενο Μετάφραση Πραγματολογικά Ιδεολογικά σχόλια Μορφολογικά Λεξιλογικά Ασκήσεις Παράγραφοι Κείμενο Μετάφραση Πραγματολογικά ιδεολογικά σχόλια Μορφολογικά Λεξιλογικά Ασκήσεις Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 3

4 Eισαγωγή Α. Η φυσική ρητορεία Φυσική ευγλωττία : Σε μερικούς ανθρώπους το χάρισμα του λόγου είναι έμφυτο. Η ρητορεία στον Όμηρο Διαχρονικό ομηρικό ιδανικό : λόγων τε ρητήρ έργων τε πρηκτήρ (ο συνδυασμός λόγων και έργων ). Ομηρικοί ρήτορες : Ο γέροντας Νέστορας στην Ιλιάδα, οι ηγέτες των Αχαιών και των Τρώων, ο κοινωνικά ασήμαντος Θερσίτης Ο Όμηρος θεωρεί την ευγλωττία θεϊκό χάρισμα. Για τη ρητορική τους ικανότητα φημίζονταν ο πολιτικός (νομοθέτης) και ποιητής Σόλων, ο ποιητής Πίνδαρος, καθώς επίσης πρόσωπα στο ιστορικό έργο του Ηροδότου. Δημοκρατία : Ισηγορία (= ισότητα στο δικαίωμα του λόγου) : δυνατότητα αξιοποίησης φυσικού ρητορικού ταλέντου. (ονόματα με β συνθ. από το ρ. ἀγορεύω : Αρισταγόρας, Ευαγόρας, Πρωταγόρας, Πυθαγόρας) Θεμιστοκλής και Περικλής : προετοίμαζαν με επιμέλεια τις αγορεύσεις τους Β. Η γέννηση της συστηματικής ρητορείας Συστηματική ρητορεία Απαιτεί ακριβή και συστηματική γνώση των κανόνων (ἐπιστήμην) και την άσκηση (μελέτην) και δεν αρκείται στη φύση Εμφανίστηκε στη Σικελία Πολιτικοί παράγοντες : Η επικράτηση των δημοκρατικών καθεστώτων μετά την κατάλυση των τυραννίδων, μετά το 466 π.χ. Εκπρόσωποι: οι Συρακόσιοι Κόραξ & Τ(ε)ισίας = δάσκαλοι της συστηματικής ρητορικής, διαίρεσαν τoν ρητορικό λόγο σε μέρη χρησιμοποίησαν στους ρητορικούς τους λόγους τα εικότα = φαινομενικά, λογικά επιχειρήματα Τισίας: συγγραφέας του πρώτου εγχειρίδιου ρητορικής με τίτλο «Τέχνη». Γ. Ρητορεία και σοφιστική Επίκεντρο καλλιέργειας της ρητορικής : Αθήνα Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 4

5 Ευνοϊκοί παράγοντες για την ανάπτυξη της ρητορικής στην Αθήνα, στα μέσα του 5ου αι. π.χ.: 1. Η δημοκρατία, οι λαϊκές συνελεύσεις και οι πολιτικοί θεσμοί (λ.χ. Ηλιαία, εκκλησία του δήμου, Βουλή) 2. Ο χαρακτήρας των Αθηναίων (πολύλογοι και φιλόλογοι) 3. Το μέγεθος της αθηναϊκής πόλεως. 4. Σοφιστές : Δάσκαλοι ανώτερης παιδείας (Πρωταγόρας, Πρόδικος). Γοργίας ο Λεοντίνος Άσκησε μεγάλη επίδραση στη ρητορική : 1. καλλιέργησε την πολιτική και ιδιαίτερα την επιδεικτική ρητορεία 2. μελέτησε τη σημασία της τρέχουσας πολιτικής, κοινωνικής και ψυχολογικής συγκυρίας, την κατάλληλη δηλ. για κάθε λόγο περίσταση (καιρός). 3. εισηγήθηκε τα «γοργίεια» σχήματα (λ.χ. πάρισα, ομοιοτέλευτα, παρηχήσεις, αντιθέσεις) με σκοπό τον εντυπωσιασμό του ακροατή. Αρχές της διδασκαλίας του Γοργία και των Σοφιστών 1. Δεν υπάρχει αντικειμενική γνώση ούτε αντικειμενική αλήθεια και ηθική 2. Για κάθε ζήτημα υπάρχουν δύο λόγοι (απόψεις), ριζικά αντίθετοι μεταξύ τους εξίσου αληθινοί (Πρωταγόρας: δισσοί λόγοι). 3. Η ρητορεία ορίζεται ως πειθούς δημιουργός: δεν ενδιαφέρεται για τα αληθινά και τα δίκαια, αλλά εκθέτει τα εικότα = τα πιθανά, τα αληθοφανή. Αρνητικές πτυχές σοφιστικής Στρεψοδικία στα δικαστήρια και δημαγωγία στις συνελεύσεις Απουσία ηθικών αναστολών. Η κριτική του Πλάτωνα (έργα «Γοργίας» και «Φαίδρος») Η ρητορική δεν είναι επιστήμη ή τέχνη Είναι όργανο απάτης. Ο ρήτορας δεν έχει γνώση («επιστήμη») αλλά μόνο γνώμη («δὀξα»). Ο αντίλογος από τον ρήτορα Ισοκράτη Παιδευτική αξία ρητορικής: με τη διδασκαλία της που στηρίζεται στην πείρα της πραγματικότητας, μπορεί να επιτευχθούν στην πράξη παιδευτικά αποτελέσματα. «Φιλοσοφία»: η καλλιέργεια που παρέχει η μαθητεία στη ρητορική, η αγωγή με πρακτικούς πολιτικούς στόχους Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 5

6 Ε. Τα είδη του αττικού ρητορικού λόγου Συμβουλευτικοί λόγοι Θεσμός εφαρμογής: Εκκλησία του Δήμου (συζητούνταν τα σοβαρά θέματα της αθηναϊκής πόληςκράτους: κήρυξη πολέμου, υπογραφή ειρήνης, σύναψη και διάλυση συμμαχιών, ψήφιση νόμων, δημόσια οικονομικά, κ.ά. Δικαίωμα λόγου και ψήφου στην Εκκλησία του Δήμου: οι γνήσιοι Αθηναίοι (μόλις συμπλήρωναν το 20 έτος), που είχαν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Τα μέλη της Εκκλησίας του Δήμου αποφάσιζαν συνήθως με ανάταση των χεριών (χειροτονία) Πολιτικός χαρακτήρας: Προτρεπτικοί ή αποτρεπτικοί για την επίτευξη του δημοσίου συμφέροντος Θέμα: συμβουλές για το μέλλον Χώρος συνεδριάσεων: η Πνύκα, η Αγορά ή το θέατρο του Διονύσου. Μεγάλη επιρροή των ρητόρων στην πολιτική ζωή Σημαντικότερος ρήτορας συμβουλευτικών λόγων: ο Δημοσθένης Δικανικοί λόγοι Χρόνος του λόγου: αφορά σε πράξεις του παρελθόντος (σε κατηγορίες ή απολογίες) Θεσμός εφαρμογής: τα δικαστήρια (Άρειος Πάγος, Ηλιαία, Βουλή, Εκκλησία του Δήμου) Ηλιαία: το πιο σημαντικό δικαστήριο της αθηναϊκής πόλης-κράτους δικαστήριο ενόρκων «Ηλιασταί» (1000 αναπληρωματικοί) συμμετείχαν με κλήρωση οι άνω των 30 γνήσιοι πολίτες (αν δεν εκκρεμούσε κατηγορία εναντίον τους) τμήματα συνεδριάσεων των 201, 301, 401 κλπ., ανάλογα με τη σοβαρότητα της υπόθεσης μυστική ψηφοφορία αποζημίωση των ενόρκων με 2-3 οβολούς ανά ημέρα. Οι λογογράφοι Υποχρέωση διαδίκων να αγορεύουν αυτοπροσώπως >> προσφυγή στους «λογογράφους» Λογογράφοι: έμπειροι δικανικοί ρήτορες - έγραφαν τους λόγους που οι διάδικοι αποστήθιζαν - γνώστες των νόμων αλλά και της ψυχολογίας των λαϊκών δικαστών Ικανότερος λογογράφος: ο Λυσίας. Επιδεικτικοί ή πανηγυρικοί λόγοι Εκφωνούνται σε γιορτές και πανηγυρικές συγκεντρώσεις Περιλαμβάνονται και οι επιτάφιοι λόγοι Σκοπός ρήτορα: Να εγκωμιάσει ή να επικρίνει πράξεις και πρόσωπα του παρόντος με συχνές αναδρομές στο παρελθόν και προβλέψεις του μέλλοντος Ισοκράτης: επιφανέστερος ρήτορας των επιδεικτικών λόγων. Στόχοι του ρήτορα 1. Να επιδείξει τη ρητορική του δεινότητα 2. Να προκαλέσει την επιδοκιμασία των ακροατών 3. Να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες πολιτικές σκοπιμότητες. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 6

7 Στ. Τα μέρη του ρητορικού λόγου Προοίμιο Έκθεση του υπό ανάπτυξη θέματος Σκοπός: η πρόκληση ενδιαφέροντος και προσοχής του ακροατή Πρόθεσις: σύντομη έκθεση του θέματος Διήγησις Αφήγηση των γεγονότων με σαφήνεια και πειστικότητα. Απαντά κυρίως αλλά όχι πάντοτε στους δικανικούς λόγους και σπάνια στους συμβουλευτικούς Πίστις Άτεχνες αποδείξεις : δεν οφείλονται στη δεινότητα του ρήτορα (νόμοι, μαρτυρίες, έγγραφα, όρκοι κλπ) έντεχνες αποδείξεις 1. Ενθυμήματα: σύντομοι αληθοφανείς συλλογισμοί κοινοί τόποι 2. Παραδείγματα 3. Γνώμες (αποφθεγματικές φράσεις) 4. Ηθοποιία: Αποβλέπει στη έξαρση (θετική/αρνητική) του ήθους (του χαρακτήρα) : του ίδιου του ρήτορα του αντιπάλου του ακροατή. 5. Πάθη : Στόχος του ρήτορα η συναισθηματική διέγερση του ακροατηρίου (παθοποιία) Επίλογος Σκοποί: 1. Η ανάμνηση-ανακεφαλαίωση όσων προηγήθηκαν 2. Η παθοποιία: συναισθηματική συμμετοχή των ακροατών (μέσω της προτροπής ή της αποτροπής) Ο βίος του Λυσία Το έργο του Λυσία Αξία του έργου Λυσίου Ὑπέρ Μαντιθέου Ερωτήσεις Εισαγωγής 1. Ποιες πληροφορίες υπάρχουν για το ταξίδι του Λυσία στην Κάτω Ιταλία; Ποια επίδραση άσκησε στο έργο του; 2. Πώς αντιλαμβάνεσθε το περιεχόμενο του όρου φυσική ευγλωττία; 3. Ποια στοιχεία παραδίδονται σχετικά με τον Λυσία (τόπος γέννησης, καταγωγή, μόρφωση); 4. Ποιο είναι το περιεχόμενο του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου; 5. Πού ανιχνεύονται στοιχεία φυσικής ρητορείας εκτός από τα ομηρικά έπη και πώς το δημοκρατικό πολίτευμα συνέβαλε στην αξιοποίηση αυτού του χαρίσματος; Να αναφέρετε σπουδαίους φυσικούς ρήτορες. 6. Ποιος και πώς άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στην εξέλιξη της ρητορικής στην Αθήνα τον 5ο αι. π.χ.; 7. α) Ποια εικόνα παρουσιάζει ο Μαντίθεος για τον εαυτό του στο δικαστήριο; β) Ποια στοιχεία του Ὑπέρ Μαντιθέου λόγου του Λυσία προσδιορίζουν τον χρόνο απαγγελίας του; 8. Ποιο ήταν το κυριότερο δικαστήριο της Αθήνας, πώς ορίζονταν τα μέλη του και ποια ήταν η σύνθεσή του; 9. Ποια υπήρξε η κριτική του Πλάτωνα για τη ρητορική; Σε ποια έργα του αποτυπώθηκε η άποψή του αυτή; 10. Γιατί ο Πλάτων αρνείται να χαρακτηρίσει επιστήμη ή τέχνη τη ρητορική; 11. Ποια ήταν η άποψη του Ισοκράτη για τη ρητορική; 12. Γιατί η αρχαία Αθήνα υπήρξε το επίκεντρο της ρητορείας; Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 7

8 13. Ποιος ήταν ο στόχος της δοκιμασίας και ποια θεσμικά όργανα ήταν υπεύθυνα για τη διεξαγωγή της; 14. Ποιες ήταν οι απόψεις του Γοργία και του Πρωταγόρα για τηναντικειμενική γνώση και αλήθεια; 15. Ποια υπήρξε η ανάπτυξη της φυσικής ρητορείας από τον ομηρικό Νέστορα μέχρι τον Περικλή; 16. Τι είναι τα ενθυμήματα και ποιο το περιεχόμενό τους; 17. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του επαγγέλματος του λογογράφου; 18. Τι ήταν οι επιδεικτικοί ή πανηγυρικοί λόγοι, ποιο το περιεχόμενό τους και ποιος ο επιφανέστερος εκπρόσωπος του είδους αυτού; 19. Ποια η αισθητική αξία του έργου του Λυσία; 20. Ποιο είναι το έργο του Λυσία (λόγοι που του αποδίδονται, πόσοι σώζονται και πού αναφέρονται); 21. Ποια είναι η σημασία της ηθοποιίας του ρήτορα (ρητορικά ήθη), κατά την αγόρευσή του, στην επίδραση που ασκούσε στο ακροατήριο; 22. Ποια η σχέση του Λυσία με το καθεστώς των Τριάκοντα; 23. Ποιοι σκοποί επιδιώκονται με τον επίλογο ενός ρητορικού λόγου; 24. Τι ήταν οι συμβουλευτικοί λόγοι, ποιο το περιεχόμενό τους και ποιος ο σημαντικότερος ρήτορας συμβουλευτικών λόγων; 25. Να αναφέρετε ονομαστικά τα κύρια μέρη ενός ρητορικού λόγου; Ποιος είναι ο σκοπός του πρώτου μέρους που αποτελεί και την αρχή του λόγου; 26. Τι γνωρίζετε για τους Ομηρικούς αγορητές; 27. Ποια ήταν τα θέματα για τα οποία αποφάσιζε η Εκκλησία του Δήμου, πού και πότε συνεδρίαζε αυτή και πώς ψηφίζονταν οι αποφάσεις; 28. Τι γνωρίζετε για τη γέννηση της συστηματικής ρητορείας στη Σικελία; 29. Ποια η διαφορά φυσικής ευγλωττίας και συστηματικής ρητορικής; Πώς καλύφθηκε η διαφορά αυτή, πού και κάτω από ποιες συνθήκες; 30. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: φυσική ευγλωττία, ἀγορή, κυδιάνειρα, ἰσηγορία. 31. Ποιο στόχο έχει η ρητορική ως πειθούς δημιουργός; Πώς χρησιμοποιήθηκε από τους μαθητές των σοφιστών; 32. Γιατί ο Λυσίας δεν απέκτησε το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη; 33. Γιατί το έργο του Λυσία έχει ιστορική αξία και συγχρόνως συμβάλλει στην καλύτερη γνώση μας για την αττική δικονομία; 34. Τι είναι τα παραδείγματα και οι γνώμες και ποια η αποδεικτική τους αξία; 35. Ποιο είναι το περιεχόμενο της διήγησης ενός ρητορικού λόγου; 36. Ποιο είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της τέχνης του Λυσία; 37. Ποια είναι η σημασία της παθοποιίας του ρήτορα (ρητορικά πάθη), κατά την αγόρευσή του, στην επίδραση που ασκούσε στο ακροατήριο; 38. α) Τι ήταν οι δικανικοί λόγοι και ποιος ο σκοπός τους; β) Να αναφέρετε ονομαστικά τα δικαστήρια της αρχαίας Αθήνας να δώσετε πληροφορίες για το αρχαιότερο. 39. Ποια είναι η αντίληψη του Ομήρου για την ευγλωττία; Ποια τα γνωρίσματα του ιδανικού ομηρικού ήρωα; 40. Να αναφέρετε ονομαστικά τα είδη των ρητορικών λόγων, κατά τον Αριστοτέλη, και πού εκφωνείται ο καθένας; 41. χειροτονία, κλεψύδρα, λογογράφοι: Ποιο είναι το περιεχόμενο καθενός από τους όρους αυτούς; 42. Ποιοι λόγοι οδήγησαν τον Λυσία στο επάγγελμα του λογογράφου; 43. Ποιες είναι οι βασικότερες αρετές του ύφους του Λυσία; 44. Τι είναι οι πίστεις και ποια τα είδη τους; 45. Γιατί ο Λυσίας χαρακτηρίζεται ως πολυγραφότατος; 46. Ποιοι ήταν οι πρώτοι δημιουργοί και δάσκαλοι της συστηματικής ρητορικής και ποια η προσφορά τους; 47. Με ποια επιχειρήματα ο Μαντίθεος προσπαθεί να αντικρούσει την κατηγορία που του αποδίδεται και ποιο ήταν το σημαντικότερο επιχείρημά του; 48. α) Ποια είναι η συνοπτική δομή του Ὑπέρ Μαντιθέου λόγου του Λυσία; β) Γιατί η διήγηση στον Ὑπέρ Μαντιθέου λόγο του Λυσία λειτουργεί και ως απόδειξη; 49. Ποια ήταν η κατηγορία εναντίον του Μαντιθέου; Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 8

9 Παράγραφοι 1 3 Κείμενο Μετάφραση [1] Εἰ μὴ συνῄδη 1, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλομένοις 2 ἐκ παντὸς τρόπου 3 κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον 4 ταύτης τῆς κατηγορίας Εάν δεν γνώριζα, κύριοι βουλευτές, ότι οι κατήγοροί μου επιθυμούν με κάθε τρόπο να με βλάψουν, θα τους χρεωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη για αυτή την κατηγορία ἡγοῦμαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις 5 τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν 6 εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστῆναι. [2] ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, Γιατί νομίζω ότι, για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα, αυτοί είναι αίτιοι των μεγαλύτερων αγαθών, που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους. Εγώ λοιπόν έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ώστε έχω την ελπίδα, και αν κάποιος τυχαίνει 1 Ο Μαντίθεος γνωρίζει τις κακές προθέσεις των κατηγόρων του, όσο και οι ίδιοι. Παρουσιάζει τον εαυτό του κύριο της κατάστασης με πλήρη επίγνωση του τι συμβαίνει. 2 Οι κατήγοροι δεν τον βλάπτουν κατά λάθος, αλλά με πρόθεση. 3 Οι κατήγοροι δεν έχουν απλώς κακή πρόθεση, αλλά και πάθος, για να του κάνουν κακό. 4 Ο Μαντίθεος δείχνει: Α) τις καλές του προθέσεις, αφού λέει ότι θα ευγνωμονούσε τους κατηγόρους του για την ευκαιρία που του δίνουν να μιλήσει δημόσια για τον εαυτό του. Β) την υποκρισία, την ιδιοτέλεια και τη μοχθηρία των κατηγόρων του, αφού με πρόσχημα ότι προστατεύουν την πόλη στρέφονται προσωπικά εναντίον του. Γ) την οξυδέρκειά του και την εξυπνάδα του, αφού πίσω από την κατηγορία δεν βλέπει κανένα αγαθό κίνητρο των κατηγόρων του να προστατεύσουν την πόλη. 5 Ισχυρίζεται ότι ο ίδιος είναι θύμα, άρα χρειάζεται υποστήριξη, ενώ οι κατήγοροί του κοινοί συκοφάντες. Το επίρρημα «ἀδίκως» σε ένα δικαστήριο έχει ιδιαίτερο ηθικό βάρος, και μάλιστα σε μια εποχή κατά την οποία ο Πλάτων είπε ότι «μέσα στη δικαιοσύνη συμπεριλαμβάνονται όλες οι αρετές». 6 Ο Μαντίθεος καθιστά σαφές από την αρχή του λόγου ότι θα μιλήσει για τον εαυτό του επειδή εξαναγκάστηκε από τις συκοφαντίες των κατηγόρων του και όχι ύστερα από δική του πρωτοβουλία. Ποτέ δεν θα περιαυτολογούσε δημόσια, αν δεν έπρεπε οπωσδήποτε να αποκαταστήσει την υπόληψή του. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 9

10 ἀηδῶς 7 [ἢ κακῶς] διακείμενος, ἐπειδὰν ἐμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ 8 περὶ τῶν πεπραγμένων 9, μεταμελήσειν αὐτῷ 10 καὶ πολὺ βελτίω με εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι. [3] ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι να συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά σε μένα, όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει, ότι θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο στο μέλλον. Έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, αν σας αποδείξω μόνο αυτό, ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το τωρινό (δημοκρατικό) πολίτευμα καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν 11, και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας. μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι 12 ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο. Αν, όμως, φαίνομαι να έχω ζήσει και σχετικά με τα υπόλοιπα με μέτρο καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ παρὰ τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν 13, και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (που επικρατεί) και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων (μου), 7 Είναι ρεαλιστής, γιατί δεν αποκλείει τη μικρή πιθανότητα κάποιοι να έχουν βιαστεί να βγάλουν συμπέρασμα για το πρόσωπό του. Μπορεί να έχουν παρασυρθεί από την εκκεντρική ίσως εξωτερική του εμφάνιση (μακριά μαλλιά κτλ.) ή και να έχουν παρασυρθεί από τις συκοφαντίες των κατηγόρων του. 8 Είναι ήπιος χαρακτήρας, που μεταχειρίζεται το διάλογο, για να διευθετεί τις όποιες διαφορές του με τους άλλους. 9 Είναι καθαρός απέναντι στην κοινωνία και δε φοβάται τον διάλογο σε θέματα που σχετίζονται με την προσωπική του ζωή. Είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει όλες τις αντιρρήσεις και τις αμφισβητήσεις του συνομιλητή του. 10 Ο Μαντίθεος δείχνει να έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, αφού πιστεύει ότι μπορεί να μεταπείσει οποιονδήποτε άγνωστο διάκειται αρνητικά προς αυτόν. 11 Έμμεσα γίνεται αναφορά στο ήθος των ακροατών: τους θεωρεί φιλότιμους, καλούς στρατιώτες, εφόσον συμμετέχουν στην αντιμετώπιση των κινδύνων της πόλης. 12 Παρουσιάζεται περήφανος, με υψηλό φρόνημα και με συναίσθηση του μέτρου των αξιών. Δεν καταδέχεται να πείσει τους βουλευτές για την αξία του προβάλλοντας μόνο τα δημοκρατικά του φρονήματα και τη συμμετοχή του στις στρατιωτικές δραστηριότητες της πόλης, αλλά προεξαγγέλλει ότι θέλει να τον κρίνουν αυστηρότερα. Εδώ βέβαια μπορεί να παρατηρήσεις κανείς ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ρητορικό τέχνασμα του Λυσία. Οι βουλευτές ούτως ή άλλως δεν επρόκειτο να αρκεστούν σε αυτά τα στοιχεία, πριν εγκρίνουν την εκλογή του, αλλά θα προχωρούσαν οπωσδήποτε από μόνοι τους στην εξέταση των λεπτομερειών της προσωπικής του ζωής. 13 Ο Μαντίθεος: Α) παρουσιάζει τον εαυτό του ως άνθρωπο ευθυγραμμισμένο με την ύψιστη κοινωνική αξία του μέτρου («μέτρον ἄριστον»). Β) δεν αρκείται στο να τον θεωρήσουν οι βουλευτές απλώς διαφορετικό απ όσα πιστεύουν και λένε οι κατήγοροί του γι αυτόν, αλλά θέλει να αποδειχθεί ότι απέχει παρασάγκας από όσα εκείνοι ψευδώς ισχυρίζονται. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 10

11 δέομαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι 14. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐκ ἵππευον οὔτ ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, σας παρακαλώ εμένα να εγκρίνετε για βουλευτή, ενώ αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι. Αρχικά, λοιπόν, θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας 15. ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα (που ίσχυε) τότε. Πραγματολογικά Ιδεολογικά σχόλια ὦ βουλὴ: Πρόκειται για τη βουλή των πεντακοσίων, η οποία ήταν αρμόδια για τις δοκιμασίες των πολιτών που είχαν κληρωθεί για να ασκήσουν πολιτικό αξίωμα κατά το επόμενο έτος. Στην ουσία ήταν το κυρίαρχο θεσμικό όργανο της δημοκρατικής Αθήνας σε νομοθετικά και διοικητικά θέματα. Τοῖς κατηγόροις: κάθε Αθηναίος είχε το δικαίωμα να παρέμβει κατά τη δοκιμασία συμπολίτη του και να τον κατηγορήσει ως ακατάλληλο, προκειμένου να προστατευθεί η δημοκρατία. Κακῶς ἐμὲ ποιεῖν: το κακῶς ποιεῖν στην προκειμένη περίπτωση έχει την έννοια της ηθικής βλάβης (συκοφαντική δυσφήμιση), που για έναν Αθηναίο πολίτη της εποχής του 5 ου και 4 ου αιώνα π.χ. είχε μεγαλύτερο βάρος από την υλική. Τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις: δυστυχώς, το δικαίωμα των Αθηναίων να παρεμβαίνουν κατά τις δοκιμασίες των συμπολιτών τους είχε πολλές εκτροπές. Πολλές από τις κατηγορίες που αποδίδονταν, αντί να είναι τεκμηριωμένες, άρα δικαιολογημένες, ήταν εντελώς αβάσιμες και επομένως αδικαιολόγητες. Έτσι η υπερβολική ευαισθησία των Αθηναίων για την προστασία του δημοκρατικού τους πολιτεύματος τους έκανε να αποδέχονται τις κατηγορίες αυτές και να οδηγούνται σε άδικες αποφάσεις. Τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους: πολλοί Αθηναίοι πίστευαν σε μια υπερβατική τάξη δικαίου, που στο τέλος αποζημίωνε τους αδικημένους. Έτσι, ο Μαντίθεος λέει ότι όχι μόνο δεν πέτυχαν το σκοπό τους οι κατήγοροί του με τις συκοφαντίες τους σε βάρος του, αλλά και ο ίδιος ωφελήθηκε, αφού του δόθηκε η ευκαιρία να παρουσιάσει με λεπτομέρειες όλη του τη ζωή, για την οποία είναι περήφανος. Εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστῆναι: τα βεβιωμένα είναι τα βιώματα του ανθρώπου, οι πράξεις του, γενικά οτιδήποτε έχει καταγραφεί ως προσωπική του εμπειρία. Εδώ όμως ενδιαφέρουν κυρίως όσα είναι Τοποθετώντας δηλαδή τον εαυτό του πολύ μακριά από τους κατηγόρους του, τους αφήνει να βρίσκονται στο χώρο στον οποίο βρίσκονται οι ηθικά υπόλογοι. 14 Δεν εκδηλώνει θυμό ή αγανάκτηση για τους κατηγόρους του ούτε ζητάει προσωπική αποζημίωση για την ηθική βλάβη που επιδιώκουν να του προκαλέσουν. Με νηφαλιότητα εκδηλώνει την επιθυμία να προκύψουν γι αυτούς οι ηθικές κυρώσεις που τους αξίζουν. 15 Είναι ευθύς και σαφής. Αντιμετωπίζει με αμεσότητα και χωρίς περιστροφές το κατηγορητήριο και προϊδεάζει τους βουλευτές ότι θα ακούσουν από αυτόν μια συγκροτημένη και επομένως πειστική απολογία. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 11

12 αποτέλεσμα της προσωπικής ευθύνης του δοκιμαζομένου. Οι Αθηναίοι ζούσαν με το φόβο μήπως καταλυθεί, ή έστω ζημιωθεί, το δημοκρατικό τους πολίτευμα. Ο φόβος αυτός, όπως είναι γνωστό, τους οδηγούσε ακόμα και στον εξοστρακισμό άριστων και λαοφιλών πολιτών, που, αν εκμεταλλεύονταν τη μεγάλη δημοτικότητά τους, μπορούσαν να γίνουν τύραννοι. Ήταν λοιπόν πολύ φυσικό, και μάλιστα λίγα χρόνια μετά την εμπειρία των τριάκοντα τυράννων, να ασκούν εξονυχιστικό προληπτικό έλεγχο της ιδιωτικής και της δημόσιας ζωής όλων εκείνων που είχαν κληρωθεί να αναλάβουν και να ασκήσουν δημόσιο αξίωμα κατά το επόμενο έτος. ἀηδῶς διακείμενος: το ἀηδῶς και το αντίθετό του ἡδέως αναφέρονται στην εξωτερική εμφάνιση. Το κακῶς και το αντίθετό του καλῶς αναφέρονται στο ήθος του ανθρώπου. Πολὺ βελτίω: και το βελτίω αναφέρεται στο ήθος. Τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι: εννοείτια το δημοκρατικό πολίτευμα που ίσχυε στην Αθήνα. ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν: η συμμετοχή στους υπέρ πατρίδος πολέμους ήταν υποχρέωση που οριζόταν από τον νόμο (ἠνάγκασμαι). Δεν πρέπει λοιπόν να θεωρείται αρκετή ώστε να πετύχει κάποιος στη δοκιμασία, έστω και αν συνοδευόταν από την πίστη στο δημοκρατικό πολίτευμα, γιατί και αυτή ήταν αυτονόητη. Η επιτυχία στη δοκιμασία απαιτούσε το επιπλέον, δηλαδή εθελοντικά άμεμπτη διαγωγή και στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του δοκιμαζομένου. Μηδὲν πὼ μοι πλέον εἶναι: μετά από αυτή τη δοκιμασία να μην προκύψει για μένα τίποτα περισσότερο, δηλαδή να μην αποκτήσω τη βουλευτική ιδιότητα. Μετρίως βεβιωκὼς: κατά το μέτρο, καθώς πρέπει, χωρίς υπερβολές, κοσμίως. Η τήρηση του μέτρου αποτελούσε ύψιστη αρετή σε κάθε εκδήλωση της ζωής των αρχαίων Αθηναίων τόσο από αισθητική όσο και από ηθική πλευρά. Παρὰ τὴν δόξαν: πολύ διαφορετικά από την εντύπωση (δόξα = εντύπωση < δοκέω -ῶ) την οποία ίσως κάποιοι έχουν για μένα. Εδώ ο Μαντίθεος υπονοεί τα μακριά μαλλιά του και γενικά την εξωτερική του εμφάνιση, στην οποία ήδη αναφέρθηκε εμμέσως στην παράγραφο 2 (ἀηδῶς διακείμενος), αλλά και για την οποία θα μιλήσει σαφέστερα προς το τέλος του λόγου του στην παράγραφο 18. ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι: η κοινωνική και ηθική αποδοκιμασία των κατηγόρων του εκ μέρους της ίδιας της Βουλής αποτελεί για τον Μαντίθεο την καλύτερη αποζημίωση. Σε μια κοινωνία βασισμένη στις αρχές της αλληλεγγύης και της συνυπευθυνότητας το φιλότιμο έχει πρωτεύουσα αξία, πολύ μεγαλύτερη από τα χρήματα. ἐπὶ τῶν τριάκοντα: ως περίοδος των Τριάκοντα τυράννων χαρακτηρίζεται το διάστημα των εννέα μηνών από ακολούθησε το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, π.χ. Οι τριάκοντα τύραννοι έμειναν στην ιστορία ως παράδειγμα πλήρους ανηθικότητας και απανθρωπιάς. Επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών θεσμών και των δημοκρατικών πολιτών. Διέλυσαν το δικαστήριο της Ηλιαίας και τον Άρειο Πάγο. Απαγόρευσαν τη διδασκαλία της ρητορικής. Αφόπλισαν τους Αθηναίους εκτός των στενών φίλων τους. Καταδίωξαν τους πολιτικούς αντιπάλους τους μέχρι θανάτου. Δήμευσαν περιουσίες αθώων και τους εξόρισαν. Τελικά αλληλοεξοντώθηκαν και ακυρώθηκαν στη συνείδηση κάθε πολιτισμένου ανθρώπου. Οὐχ ἵππευον ἐπὶ τῶν τριάκοντα: ενώ στο παρελθόν το σώμα των ιππέων ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα του αθηναϊκού λαού, περιλάμβανε δηλαδή πολίτες όλων των πολιτικών πεποιθήσεων, την περίοδο των τριάκοντα τυράννων αποτελείτο σχεδόν ολοκληρωτικά από φανατικούς ολιγαρχικούς. Ο Μαντίθεος κατηγορείται ότι ήταν ιππέας αυτή την περίοδο και προφανώς το αρνείται. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 12

13 Οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας: πολλοί αφελείς, χωρίς να είναι κακοί, όσο οι δικτάτορες, αναλάμβαναν και αναλαμβάνουν θέσεις και αξιώματα που οι δικτάτορες τους προσφέρουν, για να στηρίξουν το καθεστώς τους. Νομίζουν, από εγωισμό, ότι αυτό συμβαίνει επειδή αναγνωρίστηκαν τα προσόντα τους, και έτσι μεταβάλλονται σε συνεργούς τυράννων. Αυτό η κοινωνία δεν το ξεχνά ούτε το συγχωρεί και τους έχει στιγματισμένους για όλη την υπόλοιπη ζωή τους. Ο Μαντίθεος θέλει με κάθε τρόπο να αποφύγει τη μομφή του δωσίλογου, του συνεργάτη δηλαδή των τυράννων, όχι μόνο τώρα για τη δοκιμασία του, αλλά και για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Μορφολογικά Στο προοίμιο ο ρήτορας πρέπει να επιτύχει την πρόσεξη (την προσοχή του ακροατή), την εὐνοια (να «κερδίσει» τον ακροατή, να τον πάρει με το μέρος του), την εὐμάθεια (τη γνωστοποίηση του θέματος) και να τελειώσει με την πρόθεση (σύντομη έκθεση του θέματος). Όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην πρώτη παράγραφο είχαν θετικό αντίκρισμα στην πρόσεξη και την εὔνοια διότι: 1) Βασίστηκε σε δύο υποθετικούς λόγους, που προκάλεσαν το ακροατήριο να σκεφτεί, και 2) Κίνησε το ενδιαφέρον του ακροατηρίου με τις εξής αντιθέσεις: I. Αντί να δείξει αιφνιδιασμένος από την κατηγορία, δήλωσε με τις πρώτες λέξεις ότι γνωρίζει όσα οι κατήγοροί του για τις προθέσεις τους. II. Αντί να μιλήσει για αντιπάθεια προς τους κατηγόρους του, μίλησε για ευγνωμοσύνη που θα μπορούσε να τους οφείλει. III. Αντίνα δείξει ενοχλημένος για την κατηγορία που του αποδόθηκε, βρήκε τη θετική πλευρά της συγκυρίας, ότι δηλαδή θα του δινόταν έτσι η ευκαιρία να μιλήσει δημόσια για τη ζωή του. Ενώ στην πρώτη παράγραφο πρωταγωνιστές είναι μάλλον οι κατήγοροι, στη δεύτερη ενότητα πρωταγωνιστής είναι ο Μαντίθεος και αυτό δεν χωράει καμία αμφιβολία, αφού η ενότητα αρχίζει με την αντωνυμία ἐγὼ. Για να κερδίσει τις εντυπώσεις και την εύνοια των δικαστών ήδη από το προοίμιο, ο Μαντίθεος μεταχειρίζεται λέξεις φορτισμένες και έντονες. Οι λέξεις αυτές έχουν κυρίως επιρρηματική σημασία και αναφέρονται απευθείας στο συναίσθημα. Συγκεκριμένα: οὕτω σφόδρα, καὶ εἴ τις τυγχάνει (δηλαδή στην έσχατη και ακραία εκείνη περίπτωση), ἀηδῶς ἤ κακῶς διακείμενος, πολὺ βελτίω, ἀξιῶ μηδὲν, τοῦτο μόνον. Η Τρίτη παράγραφος αποτελεί ως προς το περιεχόμενο άμεση συνέχεια της δεύτερης, αλλά και ολοκληρωση του πρώτου μέρους του λόγου, το οποίο είναι το προοίμιο (παράγραφοι 1-3). Επομένως η μορφολογία της βρίσκεται στο ίδιο γενικότερο κλίμα με τις δύο προηγούμενες ενότητες. Παρ όλα αυτά μπορεί να σημειώσει κανείς δύο σχήματα λόγου, τα οποία τη χαρακτηρίζουν: 1. Αντίθεση: I. ἐὰν δὲ φαίνομαι (σε σχέση με το προηγούμενο ἐάν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω) II. ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγείσθαι χείρους εἶναι. 2. Εμφατική συμπλοκή: (<καὶ> περὶ τὰ ἄλλα ) καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ παρὰ τοὺς λόγους. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 13

14 Λεξιλογικά ἀκούω > ακοή, άκουσμα, ακουστικός, υπήκοος, ωτακουστής, ακουστικός, ακουστός, ανήκουστος, βαρήκοος, κρυφακούω, παρακούω, ακουστά. Συν.: αἰσθάνομαι, ἀκροῶμαι, πυνθάνομαι. ἀναγκάζω > εξαναγκασμός, αναγκαστικός, εξαναγκάζω, καταναγκάζω, αναγκαστικά. Συν : βιάζω, ἐπείγω, πιέζω. Αντ: πείθω. ἀξιόω -ῶ > αξίωμα, αξίωση, αξιωματικός, απαξιώνω. Συν: τιμῶ. Αντ: ἀπαξιῶ. βάλλω > αναβολέας, αναβολή, αντικαταβολή, αποβολή, βέλος, αδιάβλητος, αναβλητικός, ανυπέρβλητος, αμφιβάλλω, αντιπαραβάλλω. Συν: ἵημι, πλήττω, ῥίπτω. βούλομαι > βούλημα, βούληση, αβούλητος. Συν: ἐθέλω, ἐπιθυμῶ δείκνυμι > απόδειξη, δείγμα, δείκτης, ένδειξη, υπόδειγμα, αναπόδεικτος, δείχνω, ενδεικτικός. Συν: δηλῶ, ἐλέγχω, σημαίνω. δέω > δέηση, ενδεής. Συν:ἰκετεύω, λιτανεύω ἐλπίζω > ελπίδα, ανέλπιστος, ελπιδοφόρος, απελπίζομαι, ανέλπιστα. Αντ.: δέδοικα, φοβοῦμαι. ἔχω > έξη, ευεξία, συνοχή, σχέση, σχολή, ένοχος, μέτοχος, συνεκτικός, σχετικός, υπέροχος, ανέχομαι, αντέχω, σχετικά, υπέροχα. ἡγοῦμαι > ηγέτης, ηγεμόνας, ηγεσία, ηγετικός, εισηγητής, ανεκδιήγητος, αφηγούμαι, εισηγούμαι. Συν : ἄρχω, ἐξουσιάζω, ὀδηγῶ. Αντ.: ἕπομαι. ἱππεύω > ίππος, ιππέας, ίππευση, έφιππος. ἵστημι > στάθμη, στάση, στήθος, στήλη, σταθερός, στατικός οἶδα > ιστορία, είδηση, εξιστόρηση, συνείδηση, ειδήμων, ιστορικός. Συν: αἰσθάνομαι, γιγνώσκω. πιστεύω > πίστη, πιστός, διαπίστευση. ποιέω -ῶ > ποίημα, ποίηση, ποιητής, ποιητικός, μεταποιώ, παραποιώ. Συν: δρῶ, πράττω, τελῶ. πράττω > πράγμα, πράξη, πράκτορας, άπρακτος, πρακτικός, διαπράττω, εισπράττω. Συν: δρῶ, ἐργάζομαι. Αντ: ἀπρακτῶ, ἀργῶ, κάθημαι. τυγχάνω > τύχη, συνέντευξη, επίτευγμα, ατυχής, ευτυχής, δυστυχής, τυχαίος, τυχερός, τυχαία. φαίνω > απόφαση, έμφαση, επίφαση, επιφανής, καταφανής, προφανής, φανερά. Συν: ἀποδείκνυμι, δηλῶ, δοκεῖ. Ασκήσεις 1. «Εἰ μὴ συνῄδειν... τῆς κατηγορίας»: Τι επιδιώκει να πετύχει ρητορικά ο Μαντίθεος με τη φράση αυτή; 2. Τι γνωρίζετε για τη Βουλή των Πεντακοσίων στην αρχαία Αθήνα; 3. Ποια η νοηματική σχέση των δύο περιόδων της παραγράφου 1; 4. «Ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, ὥστ' ἐλπίζω... ἡγήσεσθαι»: Τι θέλει ο Μαντίθεος να πετύχει ρητορικά εκφράζοντας αυτοπεποίθηση και ελπίδα ότι θα αντιστρέψει την εις βάρος του δυσμενή εντύπωση; 5. Ἀξιῶ δὲ, ὦ βουλή, ἐὰν μέν πλέον εἶναι. Ἐὰν δε χείρους εἶναι: Ποιο κριτήριο καλεί ο Μαντίθεος τους δικαστές να λάβουν υπόψη τους για να εγκρίνουν την εκλογή του σε βουλευτή; Τι αποδεικνύει η έμφασή του σ αυτό για τις προτεραιότητες που έθετε η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία; Τι προσπαθεί να πετύχει μ αυτό του το κάλεσμα ο Μαντίθεος; 6. Στόχος του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου είναι η εὔνοια, η πρόσεξις και η εὐμάθεια. Πραγματώνεται ο στόχος αυτός στο συγκεκριμένο προοίμιο; Να απαντήσετε τεκμηριωμένα. 7. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο. 8. Ποια εικόνα σχηματίζετε για τον Μαντίθεο απ όσα αναφέρει στο προοίμιο για τον εαυτό του και από τον τρόπο με τον οποίο τα παρουσιάζει; Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 14

15 9. Για ποια στοιχεία της πολιτικής ή της κοινωνικής ζωής της αρχαίας Αθήνας θα μπορούσαμε να συναγάγουμε πληροφορίες από το προοίμιο αν το αξιοποιήσουμε ως ιστορική πηγή; 10. «διάκειμαι»: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση διά με τις προθέσεις κατά, ἐπί, παρά, ἐν, ἀπό, ὑπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους, στις οποίες θα αναδεικνύεται η σημασία τους. 11. «ἡγοῦμαι»: Να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος. 12. Να επισημάνετε τις λέξεις του κειμένου που είναι πολιτικοί και δικανικοί όροι ή αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην αρχαία Αθήνα και να τις μεταφέρετε στα νέα ελληνικά. Αν αυτές χρησιμοποιούνται στην εποχή μας, να δηλώσετε τη διαφορά στη σημασία τους, όπου υπάρχει. 13. Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρήμα πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος, -ία, -τος, -η και να δηλώσετε τη σημασία τους. 14. «βούλομαι», «βουλεύομαι»: (α) Ποια η σημασία του καθενός ρήματος; (β) Να επισημάνετε τη σημασιολογική διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα ἐθέλω. 15. Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα συνώνυμο για τις ακόλουθες λέξεις: πράττω, βιῶ, φαίνομαι, δέομαι, ἡγοῦμαι. 16. «σφόδρα-διακείμενος-πεπραγμένα»: Να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις αυτές σε ισάριθμες προτάσεις στη νέα ελληνική, ώστε να αναδεικνύεται η σημασία τους. 17. «εὔνους»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό. 18. «ἀποφέρω»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα ή σύνθετα από το κάθε θέμα του ρήματος φέρω: φερ-, φορ-, ενεκ-, και ένα σύνθετο από το θέμα φωρ Να γράψετε τη σημασία των ακολούθων ρημάτων συνθέτων του ἵσταμαι: ἀφίσταμαι, ἀνίσταμαι, καθίσταμαι, μεθίσταμαι, παρίσταμαι, ὑφίσταμαι. 20. Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων: πιστεύω ἐμαυτῷ, πιστεύω, πιστεύομαι. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 15

16 Παράγραφοι 4 8 Κείμενο Μετάφραση [4] Ἡμᾶς γὰρ ὁ πατὴρ πρὸ τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς ὡς Σάτυρον τὸν ἐν τῷ Πόντῳ διαιτησομένους ἐξέπεμψε 16, Εμάς ο πατέρας μας, δηλαδή, πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο, μας έστειλε στο Σάτυρο, που ήταν βασιλιάς του Πόντου, για να ζήσουμε (εκεί) και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα, όταν καὶ οὔτε τῶν τειχῶν καθαιρουμένων <ἐπεδημοῦμεν> οὔτε μεθισταμένης τῆς πολιτείας, ἀλλ ἤλθομεν πρὶν τοὺς ἀπὸ Φυλῆς εἰς τὸν Πειραιᾶ κατελθεῖν πρότερον πένθ ἡμέραις. γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα, αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα, προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά. [5] καίτοι οὔτε ἡμᾶς εἰκὸς ἦν εἰς τοιοῦτον καιρὸν ἀφιγμένους ἐπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων 17, οὔτ ἐκεῖνοι φαίνονται τοιαύτην γνώμην ἔχοντες ὥστε καὶ τοῖς ἀποδημοῦσι καὶ τοῖς μηδὲν ἐξαμαρτάνουσι 18 μεταδιδόναι τῆς πολιτείας, Και, πράγματι, ούτε ήταν φυσικό, επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή, να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους, ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη, ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ' εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους 16 Λέγοντας ο Μαντίθεος στους δικαστές ότι ο πατέρας του τον έστειλε μαζί με τον αδελφό του να μείνει κοντά στο βασιλιά του Πόντου Σάτυρο, υποδηλώνει τα εξής: Α) Κατάγεται από οικογένεια οργανωμένη, παραδοσιακή, στην οποία ο πατέρας ως αρχηγός ρύθμιζε τη ζωή των μελών της. Β) Η οικογένειά του είχε κοινωνική υπόληψη, αφού είχε σχέσεις με βασιλιά, και μάλιστα με βασιλιά περιοχής που, όπως γνωρίζουμε, τροφοδοτούσε την Αθήνα με σιτηρά. Γ) Ο ίδιος υπήρξε πειθαρχικός στον πατέρα του και πήγε στον Πόντο. Δ) Έχει αποκτήσει σημαντική πείρα από την παραμονή του μακριά από το σπίτι του. 17 Χαρακτηρίζοντας τα προβλήματα των Τριάκοντα τυράννων ἀλλοτρίους κινδύνους, διαχωρίζει τη θέση του και δηλώνει εμμέσως ότι εμφορείται από δημοκρατικά φρονήματα. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 16

17 και σ' αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα, ἀλλὰ μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας 19 τὸν δῆμον. [6] ἔπειτα δὲ ἐκ μὲν τοῦ σανιδίου τοὺς ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθές ἐστιν 20. αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία. Και έπειτα, βέβαια, είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα. ἐν τούτῳ γὰρ πολλοὶ μὲν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, Γιατί, σ' αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ' αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ἔνιοι δὲ τῶν ἀποδημούντων ἐγγεγραμμένοι εἰσίν. ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα. ἐκεῖνος δ ἐστὶν ἔλεγχος μέγιστος Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη. ἐπειδὴ γὰρ κατήλθετε, ἐψηφίσασθε τοὺς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τοὺς ἱππεύσαντας, ἵνα τὰς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν. [7] ἐμὲ τοίνυν οὐδεὶς ἂν ἀποδείξειεν οὔτ ἀπενεχθέντα ὑπὸ τῶν φυλάρχων Όταν, δηλαδή, ξαναγυρίσατε στην πατρίδα, αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων, για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ' αυτούς. Κανείς, λοιπόν, δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους 18 Για να αποδείξει στο δικαστήριο ότι δε συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα τυράννους, έστω και στο μικρό διάστημα των πέντε ημερών που βρέθηκε στην Αθήνα πριν αυτοί χάσουν την εξουσία, αναφέρει την τακτική τους να μην αναθέτουν αξίωμα σε πολίτες που έλειπαν για καιρό από την πόλη και σε πολίτες που ήταν ηθικά ακέραιοι. Άρα δεν συνεργάστηκε με τους τριάκοντα τυράννους, γιατί και έλειπε, όπως θα αποδείξει με μάρτυρες, και υπήρξε ηθικά ακέραιος, όπως θα αποδειχθεί μετά από αυτά που θα πει στη συνέχεια. 19 Αναφέροντας με εμφανή αποδοκιμασία την προδοτική στάση των Τριάκοντα τυράννων προς τους ίδιους τους συνεργάτες τους, επιδεικνύει πίστη στα δημοκρατικά ήθη. 20 Με τον χαρακτηρισμό αυτό ο Μαντίθεος αποδίδει αφέλεια στους κατηγόρους του, γιατί με ένα τόσο ευτελές μέσο θέλησαν να αποδείξουν τον ισχυρισμό τους. Ταυτόχρονα όμως, παρουσιάζει για μια ακόμη φορά τον εαυτό του κύριο της κατάστασης, προτείνοντας στους δικαστές το μόνο έγκυρο και εφικτό γι αυτούς τρόπο να βεβαιωθούν για το ποιοι υπήρξαν ιππείς και ποιοι όχι. Συνεπώς, αφελείς και επιπόλαιοι οι κατήγοροί του, εύστροφος ο ίδιος και γνώστης των πραγμάτων, έχει για μια ακόμη φορά τις εντυπώσει με το μέρος του. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 17

18 οὔτε παραδοθέντα τοῖς συνδίκοις 21 οὔτε κατάστασιν καταβαλόντα. καίτοι πᾶσι ῥᾴδιον τοῦτο γνῶναι 22, ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις, εἰ μὴ ἀποδείξειαν τοὺς ἔχοντας τὰς καταστάσεις, ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή. Και όμως είναι εύκολο σ' όλους να καταλάβουν αυτό, ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους, αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή, αὐτοῖς ζημιοῦσθαι. ὥστε πολὺ ἂν δικαιότερον ἐκείνοις τοῖς γράμμασιν ἢ τούτοις πιστεύοιτε να τιμωρούνται οι ίδιοι. Επομένως, θα μπορούσατε να πιστεύετε σ' εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ' αυτές (τις ξύλινες πινακίδες). ἐκ μὲν γὰρ τούτων ῥᾴδιον ἦν ἐξαλειφθῆναι τῷ βουλομένῳ 23, ἐν ἐκείνοις δὲ τοὺς ἱππεύσαντας ἀναγκαῖον ἦν ὑπὸ τῶν φυλάρχων ἀπενεχθῆναι. Γιατί, απ' αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο, σ' όποιον ήθελε, να σβηστεί το όνομά του ενώ σ' εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς. [8] ἔτι δέ, ὦ βουλή, εἴπερ ἵππευσα, οὐκ ἂν ἦν ἔξαρνος ὡς δεινόν τι πεποιηκώς 24, Και ακόμη, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα ως ιππέας, δε θα το αρνιόμουν με επιμονή σα να είχα κάνει κάτι 21 Το παρελθόν του Μαντίθεου είναι απολύτως καθαρό. Ποτέ οι συνήγοροι της πόλης δε χρειάστηκε να παρέμβουν για να την υπερασπίσουν από δικές του σε βάρος της ενέργειες. Δηλώνει δηλαδή ο Μαντίθεος ότι υπήρξε έντιμος και νομιμόφρων. 22 Ο Μαντίθεος παρουσιάζει ως εύκολο το να καταλάβει κανείς γιατί πρέπει να εμπιστευτούν οι δικαστές μόνο τους καταλόγους των φυλάρχων. Έτσι δηλώνει έμμεσα ότι αυτός είναι εύστροφος που το κατάλαβε, οι κατήγοροί του ανόητοι που το παρέβλεψαν και οι δικαστές θα αποδειχτούν και εκείνοι έξυπνοι, αν βέβαια το καταλάβουν. 23 Αποδίδει έμμεσα κακή πρόθεση στους κατηγόρους του, ότι δηλαδή μπορεί και οι ίδιοι να έχουν παρέμβει και να έχουν αλλοιώσει το περιεχόμενο της πινακίδας. Μπορεί και εκείνοι να αφαίρεσαν το όνομα κάποιου δικού τους και να πρόσθεσαν το όνομα του Μαντίθεου, μπορεί να πρόσθεσαν το όνομα του Μαντίθεου μόνο, μπορεί οτιδήποτε. 24 Ο Μαντίθεος έχει ξεκαθαρισμένες θέσεις απέναντι στις αξίες και τα πράγματα. Το να υπηρετεί κανείς στο σώμα των ιππέων δεν είναι καθεαυτό κακό, αφού η ίδια η πολιτεία προβλέπει και υποστηρίζει το σώμα αυτό. Αν είχε υπηρετήσει σ αυτό, δε θα είχε κανένα λόγο να το αρνείται. Το λάθος το κάνουν οι επιπόλαιοι κατήγοροί του, οι οποίοι απολυτοποιούν τα πράγματα. Όχι μόνο καταγγέλλουν κάτι ψευδές, ότι δηλαδή ο Μαντίθεος υπηρέτησε στο ιππικό, ενώ δεν υπηρέτησε, αλλά οδηγούνται στο λογικά λανθασμένο συμπέρασμα ότι οπωσδήποτε, εφόσον γι αυτούς υπηρέτησε, θα επέδειξε αντιδημοκρατικό και αντικοινωνικό φρόνημα και ανάλογη συμπεριφορά. Το ένα Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 18

19 φοβερό ἀλλ ἠξίουν, ἀποδείξας ὡς οὐδεὶς ὑπ ἐμοῦ τῶν πολιτῶν κακῶς πέπονθε, αλλά θα είχα την αξίωση, αν θα αποδείκνυα ότι κανένας από τους συμπολίτες μου δεν έχει κακοποιηθεί από μένα, δοκιμάζεσθαι 25. ὁρῶ δὲ καὶ ὑμᾶς ταύτῃ τῇ γνώμῃ χρωμένους, καὶ πολλοὺς μὲν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας, να εγκριθώ ως βουλευτής ύστερα από δοκιμασία. Και βλέπω ότι και εσείς έχετε αυτή τη γνώμη και ότι πολλοί, βέβαια, από εκείνους που τότε υπηρέτησαν ως ιππείς είναι (τώρα) βουλευτές πολλοὺς δ αὐτῶν στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους 26. ὥστε μηδὲν δι ἄλλο με ἡγεῖσθε ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν, ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλμησάν μου καταψεύσασθαι 27. και ότι πολλοί απ' αυτούς έχουν εκλεγεί (τώρα) στρατηγοί και ίππαρχοι. Επομένως, να θεωρείτε ότι δεν κάνω αυτή την απολογία για τίποτε άλλο παρά γιατί τόλμησαν (οι κατήγοροι) να πουν ψεύδη εναντίον μου ολοφάνερα. ἀνάβηθι δέ μοι καὶ μαρτύρησον. (Εμπρός), λοιπόν, ανέβα (στο βήμα) και κατάθεσε τη μαρτυρία σου για μένα. Πραγματολογικά ιδεολογικά σχόλια δεν συνεπάγεται το άλλο. Δεν προσκομίζουν όμως τα απαραίτητα στοιχεία. Το ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ιππέων συμπεριφέρθηκε ανάρμοστα δε σημαίνει ότι αυτό ισχύει και για κάθε ιππέα ξεχωριστά. 25 Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ως πολίτης συνειδητός που ξέρει τα δικαιώματά και τις υποχρεώσεις του προς την πολιτεία και τους συμπολίτες του, θετικός και δυναμικός. Δε δείχνει να φοβάται μπροστά στο δικαστήριο, γι αυτό και δε διστάζει να πει στους δικαστές ἠξίουν δοκιμάζεσθαι, που σημαίνει ότι δεν διαπραγματεύεται την έγκριση της εκλογής του. Την απαιτεί, εφόσον δεν προκύψει γι αυτόν κανένα επιβαρυντικό στοιχείο. 26 Διπλωματικός εδώ αι εύστροφος ο Μαντίθεος, εντάσσει τους δικαστές στα πλαίσια της δικής του υπόθεσης, αφού τους υποχρεώνει να μπουν στη θέση του. Πετυχαίνει δηλαδή τη δικανική μέθεξη. Δεν είναι εύκολο αυτοί που υπηρέτησαν στο ιππικό και στη συνέχεια ανέβηκαν σε υψηλές πολιτικές θέσεις να του στερήσουν το βουλευτικό αξίωμα, έστω κι αν πιστέψουν ότι υπήρξε ιππέας. Αντίθετα, αισθάνονται ότι οι αιτιάσεις των κατηγόρων του Μαντίθεου στρέφονται και εναντίον τους, ότι δήθεν δεν έχουν δημοκρατικό φρόνημα, και αυτό τους κάνει να τον συμπαθούν. 27 Ο Μαντίθεος αποδεικνύει εδώ ότι είναι ενεργός πολίτης με υψηλή συναίσθηση κοινωνικής ευθύνης. Δεν τον ενδιαφέρει τόσο η προσωπική επίθεση που δέχτηκε από τους κατηγόρους του, όσο η ίδια η ψευδομαρτυρία τους, που στρέφεται κατά της κοινωνίας και των θεσμών. Σημειωτέον ότι η ψευδομαρτυρία διώκεται σήμερα αυτεπαγγέλτως. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 19

20 ἡμᾶς: εννοεί τον εαυτό του και τον αδελφό του, στον οποίο θα αναφερθεί και αργότερα. Τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς: περιφραστικά αναφέρεται στην καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς το 405 π.χ. ὡς Σάτυρον τὸν ἐν τῷ Πόντῳ: ο Σάτυρος ήταν βασιλιάς στο βόρειο Εύξεινο Πόντο και συγκεκριμένα στην περιοχή του Κιμμέριου Βοσπόρου και της Ταυρικής χερσονήσου. Είχε αναπτύξει έντονες εμπορικές σχέσεις με τους Αθηναίους με αντικείμενο τα σιτηρά και ήταν προσωπικός φίλος του πατέρα του Μαντίθεου. Αυτό εξηγείται εύκολα, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ο Θορικός, πόλη της Ακαμαντίδας φυλής στη νότια Αττική, δύο χιλιόμετρα βόρεια του Λαυρίου, από την οποία καταγόταν ο Μαντίθεος, ήταν το ένα από τα τρία λιμάνια από τα οποία γινόταν η τροφοδοσία των Αθηνών, όταν ο Πειραιάς ήταν πολιορκημένος. Διαιτησομένους ἐξέπεμψε: ο πατέρας του Μαντίθεου έστειλε τους γιούς του στον τόπο παραγωγής των σιτηρών, για να αποκτήσουν άμεση πείρα των εμπορικών συναλλαγών, υπο την προστασία πάντοτε του άρχοντα της περιοχής και προσωπικού του φίλου. Τῶν τειχῶν καθαιρουμένων: οι Αθηναίοι υποχρεώθηκαν να γκρεμίσουν τα τείχη που έχτισαν με υλικά που είχαν εξασφαλίσει από την κατεδάφιση δημόσιων οικοδομημάτων και των ίδιων των σπιτιών τους. Αυτός ήταν ο πιο βαρύς και ταπεινωτικός όρος που επέβαλε ο Λύσανδρος στους Αθηναίους για τη λήξη του πολέμου. Μεθισταμένης τῆς πολιτείας: με τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου και την άνοδο των Τριάκοντα τυράννων στην εξουσία το αθηναϊκό πολίτευμα άλλαξε από δημοκρατικό σε σκληρό ολιγαρχικό. Τοὺς ἀπὸ Φυλῆς εἰς τὸν Πειραιᾶ κατελθεῖν: οι δημοκρατικοί Αθηναίοι που εκδιώχθηκαν από το τυραννικό καθεστώς κατέφυγαν αρχικά στη Θήβα και ύστερα οχυρώθηκαν στο φρούριο της Φυλής στα νοτιοδυτικά της Πάρνηθας. Από εκεί, περίπου χίλιοι άνδρες με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν και, αφού κατέλαβαν πρώτα τον Πειραιά και μετά την Αθήνα, επανέφεραν το δημοκρατικό πολίτευμα το 403 π.χ. Εἰς τοιοῦτον καιρὸν: η πολιτική κατάσταση εκείνες τις μέρες ήταν πολύ ρευστή και επικίνδυνη, γιατί από στιγμή σε στιγμή επρόκειτο να γίνει η σύγκρουση του Θρασύβουλου με τους Τριάκοντα τυράννους και έτσι να κορυφωθεί το πολιτικό και κοινωνικό δράμα της περιόδου. Μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων: τα προβλήματα που άρχιζαν πλέον για τους τυράννους ήταν εντελώς ξένα για το Μαντίθεο. Αν ο Μαντίθεος έτρεφε έστω και την παραμικρή συμπάθεια γι αυτούς θα είχε σπεύσει να επωφεληθεί, όσο διοικούσαν ανενόχλητοι και παντοδύναμοι. Το ότι είχε παραδοσιακές συντηρητικές ηθικές αρχές δε σημαίνει ότι ήταν και οπαδός των τυράννων. Τοῖς μηδὲν ἐξαμαρτάνουσι: οι τύραννοι δε συνεργάζονταν και δεν έδιναν πολιτικά αξιώματα σε ανθρώπους με άριστη συμπεριφορά, όπως ήταν ο Μαντίθεος και τα πρόσωπα της οικογένειάς του. Αντίθετα, επιζητούσαν τη συνεργασία ανθρώπων χωρίς ηθικούς φραγμούς, εγκληματίες, που θα στήριζαν με κάθε τρόπο το καθεστώς τους, από φόβο μήπως επανερχόταν η δημοκρατία και έτσι υποχρεώνονταν να λογοδοτήσουν και να τιμωρηθούν για τα εγκλήματά τους. ἠτίμαζον τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον: ο χειρότερος όλων των τυράννων, ο Κριτίας, αφαίρεσε τα πολιτικά δικαιώματα από τους οπαδούς του μετριοπαθούς τυράννου Θηραμένη, τον οποίο μάλιστα υποχρέωσε να πιεί το κώνειο. Η αλληλοεξόντωση είναι η μοιραία κατάληξη όλων των ανήθικων συνωμοτών. Είναι το κατάντημα των Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 20

21 ανθρώπων που δεν τους συνδέει η ανιδιοτελής πίστη σε ένα ιδανικό, αλλά τους συμπλέκει ο πόθος για το παράνομο κέρδος ή για την εφήμερη δόξα της πολιτικής ή της επαγγελματικής δύναμης. ἐκ τοῦ σανιδίου: πρόκειται για μια ξύλινη πινακίδα επικαλυμμένη με γύψο, στην οποία υπήρχαν γραμμένα ονόματα ιππέων. Ήταν εκτεθειμένη σε κοινή θέα και κανείς δεν ήταν υπεύθυνος για τη φύλαξή της. Έτσι καθένας μπορούσε κατά την κρίση του άλλα ονόματα να προσθέσει και άλλα να αφαιρέσει. ἐπειδὴ κατήλθετε: επειδή το ρήμα κατέρχομαι σημαίνει «επιστρέφω από την εξορία», ο Μαντίθεος το μεταχειρίζεται, για να δείξει ότι σέβεται τα δημοκρατικά φρονήματα των βουλευτών που είχαν διωχθεί και εξοριστεί από τους τυράννους. Έτσι, δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας ανάμεσα σ αυτόν και σ εκείνους. ἐψηφίσασθε τοὺς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τοὺς ἱππεύσαντας, ἵνα τὰς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν: καθεμία από τις δέκα φυλές των Αθηναίων είχε για αρχηγό της το φύλαρχο, που ήταν και αρχηγός του ιππικού. Οι δέκα φύλαρχοι υπάκουαν σε δύο ιππάρχους. Κάθε φύλαρχος ήταν υπεύθυνος: α) να δίνει σε κάθε νέο ιππέα την προβλεπόμενη από τον νόμο χρηματική προκαταβολή (κατάστασιν), κυρίως για τα έξοδα συντήρησης του αλόγου του, και β) να εισπράττει από τους απερχόμενους ιππείς μετά το τέλος της θητείας τους όσα χρήματα έπρεπε να επιστρέψουν στο κράτος από την αρχική προκαταβολή, ώστε να επιδοτηθούν οι νέοι ιππείς. Μετά την πτώση των Τριάκοντα, η πόλη είχε μεγάλα οικονομικά προβλήματα και απαίτησε την επιστροφή των καταστάσεων από τους ιππείς της τυραννίας, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν συνεργαστεί με το καθεστώς και το είχαν υπηρετήσει ή τουλάχιστον το είχαν στηρίξει. Τοῖς συνδίκοις: οι σύνδικοι ήταν συνήγοροι του δημοσίου που προστάτευαν τα συμφέροντά του. Μετά τη μεταπολίτευση οι σύνδικοι είχαν να ασχοληθούν με πολλές υποθέσεις, γιατί η καταπάτηση των νόμων στο διάστημα της εξουσίας των τριάκοντα τυράννων έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς να εκμεταλλευτούν και να ζημιώσουν το κράτος. Ο Μαντίθεος λέγοντας ότι δεν έχει καμία ανάμειξη με τους συνδίκους υποδηλώνει ότι είναι τελείως άσχετος με όσα συνέβησαν εκείνη την περίοδο. ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζημιοῦσθαι: αν οι φύλαρχοι από λάθος ή από πρόθεση δεν έγραφαν στους καταλόγους τους και δεν ανέφεραν στο κράτος τα ονόματα όλων ανεξαιρέτως των ιππέων που αρχικά είχαν εισπράξει κατάστασιν, το κράτος θα εισέπραττε τελικά από τις επιστροφές λιγότερα χρήματα, και γι αυτή τους την παράλειψη οι φύλαρχοι θα τιμωρούνταν. ὁρῶ πολλοὺς τῶν τότε ἱππευσάντων στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους: οι δέκα στρατηγοί και οι δύο ίππαρχοι, οι οποίοι ήταν οι προϊστάμενοι των δέκα φυλάρχων, δεν κληρώνονταν, αλλά εκλέγονταν φανερά με ανάταση μεριού (χειροτονία). Επομένως, το ότι οι Αθηναίοι είχαν αναθέσει συνειδητά τα ύψιστα αυτά αξιώματα σε πρώην ιππείς σημαίνει ότι η υπηρεσία στο ιππικό δεν είναι από μόνη της ικανή απόδειξη αντιδημοκρατικών φρονημάτων. ἀνάβηθι: οι μάρτυρες, για να διακρίνονται και κυρίως για να ακούγονται καλύτερα από τους βουλευτές (δικαστές), ανέβαιναν σε ένα βάθρον (το πόδιον), που υπήρχε σε κατάλληλη θέση. Μαρτύρησον: η προσωπική μαρτυρία έχει μεγάλο κύρος στη συνείδηση του δικαστή. Ο μάρτυρας δεσμεύεται απέναντι στην πολιτεία για το περιεχόμενο της κατάθεσής του και ως ενεργός πολίτης γίνεται συνυπεύθυνος για όσα ο δικαστής θα αποφασίσει και θα επικυρώσει. Οι ψευδομάρτυρες τιμωρούνται αυτεπαγγέλτως, με πρωτοβουλία δηλαδή της ίδιας της πολιτείας, χωρίς να υπάρξει ιδιώτης μηνυτής. Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 21

22 Μορφολογικά Οι παράγραφοι 4 και 5 αποτελούν την αρχή του κύριου μέρους του λόγου, που είναι η Διήγηση Πίστη ή Απόδειξη (παράγραφοι 4-19) Ο Μαντίθεος εκθέτει τρία αντικειμενικά στοιχεία σχετικά με την ζωή του και τη νοοτροπία των τριάκοντα τυράννων: 1. Την απουσία του στον Εύξεινο Πόντο κατά την περίοδο των Τριάκοντα, 2. Την επάνοδό του στην Αθήνα μόλις πέντε μέρες πριν επανέλθει η δημοκρατία, 3. Τον τρόπο με τον οποίο οι τύραννοι επέλεγαν τους συνεργάτες τους. Με βάση αυτά οδηγείται στο συμπέρασμα ότι δεν είναι δυνατόν να συνεργάστηκε μαζί τους. Είναι φυσικό λοιπόν, αφού η μορφή καθορίζεται από το περιεχόμενο, και το περιεχόμενο της συγκεκριμένης αυτής ενότητας αναφέρεται σε παράθεση στοιχείων, ο λόγος εδώ να δομείται σε κύριες κατά κανόνα προτάσεις και η σύνδεση που κυριαρχεί να είναι η παρατακτική. Η παράγραφος 6 αναφέρεται στο αφελές επιχείρημα των κατηγόρων σχετικά με την πινακίδα (σανίδιον). Συνεπώς ο Μαντίθεος δε χρειάζεται να μεταχειριστεί περίτεχνα ρητορικά σχήματα για να το ανατρέψει. Αν έκανε κάτι τέτοιο, θα έδινε αξία στο επιχείρημα. Αρκείται στη χρήση των κλασικών συνδέσμων μέν δὲ, για να αντιδιαστείλει το επιχείρημα των κατηγόρων με το δικό του, και στους κοινούς επίσης συνδέσμους γὰρ, ἐπειδὴ, ἵνα. Στην παράγραφο 7 ο Μαντίθεος συνεχίζει τον προβληματισμό που άρχισε στην προηγούμενη παράγραφο. Επομένως η μορφή της 7 ης παραγράφου μοιάζει με εκείνη της 6 ης. Αρκεί η παρουσία των λέξεων με αρνητική σημασία, οὐδεὶς, οὔτε οὔτε, και λέξεων που δηλώνουν άμεση αντίθεση ή έμμεση αντίθεση μέσω σύγκρισης, π.χ. ἐκείνοις ἤ τούτοις, μέν δε. Στην παράγραφο 8 η μορφή υπηρετεί απολύτως το περιεχόμενο. Η ισορροπία στη σκέψη του Μαντίθεου δηλώνεται και στις τέσσερις περιόδους με παρατακτικούς συνδέσμους, που διακρίνουν κάθε περίοδο σε δύο αλληλοσυμπληρούμενα μέρη. Συγκεκριμένα: 1 η περίοδος: ἀλλὰ, 2 η περίοδος: καὶ καὶ (μέν δὲ) 3 η περίοδος: ἤ 4 η περίοδος: καὶ. Η αναλογία 6 κύριες προς 3 δευτερεύουσες δείχνει με τον καλύτερο τρόπο ότι ο Μαντίθεος βασίζεται σε γεγονότα και ότι δεν παρασύρεται σε ρητορικά σχήματα και υποκειμενικές ερμηνείες, που εκφράζονται μάλλον με δευτερεύουσες προτάσεις. Πρέπει να σημειωθεί η δυναμική ορισμένων λέξεων, π.χ. ἠξίουν, ἡγεῖσθε, ἀνάβηθι, μαρτύρησον, και μάλιστα των τριών τελευταίων προστακτικών που δείχνουν ότι ο Μαντίθεος είναι ο κύριος της κατάστασης κατά τη δίκη. Τέλος σημειώνουμε το κλασικό ρητορικό σχήμα άρση θέση που μεταχειρίζεται ο Μαντίθεος, για να διατυπώσει το συμπέρασμά του: ὥστε μηδὲν δι ἄλλο με ἡγεῖσθε ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν (άρση) Athinakomninou.weebly.com Σελίδα 22