ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ

Transcript

1 ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΘΑΚΗ ΒΟΥΛΕΥΤΗ, ΤΟΜΕΑΡΧΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ «ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΠΕΜΠΤΗ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013

2

3 ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΘΑΚΗ ΒΟΥΛΕΥΤΗ, ΤΟΜΕΑΡΧΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ «ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΠΕΜΠΤΗ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013 Είναι χαρά μου που είμαι σε ένα Συνέδριο του Economist, ως αγγλοθρεμένος οικονομολόγος πάντα είχα το όνειρό μου να μιλήσω σε ένα συνέδριο του Economist οπότε τώρα μου δίνεται η ευκαιρία. Θα ήθελα να ξεκινήσω αποσαφηνίζοντας τα τρία πράγματα που θα κάνω τα επόμενα 10 λεπτά ίσως. Το πρώτο. Πριν μιλήσουμε για ανάπτυξη, πρέπει να έχουμε αίσθηση της παρακμής του αγροτικού τομέα στην Ελλάδα και πρόκειται για παρακμή όπως θα εξηγήσω στη συνέχεια. Το δεύτερο που πρέπει να έχουμε αίσθηση, είναι τι έχει αλλάξει στην ελληνική ύπαιθρο τα τελευταία 20 χρόνια και οι αλλαγές είναι τεράστιες και αν δεν έχουμε συναίσθηση αυτών των αλλαγών είναι δύσκολο να δούμε τι θα κάνουμε. Το τρίτο, είναι το πώς η κρίση δημιούργησε ένα κύμα επιστροφής στην ύπαιθρο, το οποίο είναι πραγματικό και πολύ ελπιδοφόρο και πρέπει να το αξιολογήσουμε. Και θα κλείσω με ορισμένα σχόλια για το τι αλλαγές και πόσο γρήγορα πρέπει να τις κάνουμε. Ξεκινάω από το πρώτο, για την παρακμή του αγροτικού τομέα. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδας η αγροτική παραγωγή από το 96

4 έως το 2008, πριν από την κρίση μειώνεται. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους η αγροτική παραγωγή μειώνεται σε απόλυτο βαθμό. Ο λόγος για τον οποίο μειώνεται είναι ότι τρία βασικά προϊόντα μας, ο καπνός, το μπαμπάκι και η ζάχαρη συρρικνώθηκε πολύ η παραγωγή τους, μέσα σε μια 10ετία. Ο λόγος, ο κυριότερος λόγος είναι ότι στο ίδιο διάστημα οι επιδοτήσεις αυτών των βασικών προϊόντων μειώθηκαν. Αυτή είναι η πραγματικότητα είτε μας αρέσει είτε όχι. Δεύτερον. Τα προγράμματα αναδιάρθρωσης στην ίδια εποχή που επιδιώχθηκαν προκειμένου να αναζητηθούν νέα προϊόντα για διάφορους λόγους απέτυχαν. Και το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι όλο το υπόλοιπο κομμάτι της παραγωγής της αγροτικής παρέμεινε το ίδιο και το υπόλοιπο κομμάτι είναι τα γνωστά προϊόντα, τα δημητριακά, τα είπε ο κ. Υπουργός, τα εξαιρετικά δημητριακά, είναι το λάδι και μόνο δύο εξαγωγικές επιδόσεις που αναπτύχθηκαν ήταν τα λαχανικά, τα θερμοκήπια της Κρήτης, στην Κρήτη εκλέγομαι και ξέρω καλά τα θερμοκήπια και οι ιχθυοκαλλιέργειες. Αυτή είναι η ελληνική μας γεωργία τα τελευταία 15 χρόνια. Αυξήθηκε ή μειώθηκε το εισόδημα των αγροτών προκειμένου να εξηγήσουμε το δεύτερο χαρακτηριστικό, τη ραγδαία συρρίκνωση των αγροτών. Ήταν οι αγρότες το 1996, είναι σήμερα, στην πραγματικότητα είναι αγρότες και μισθωτοί, κυρίως οι μισθωτοί, αναφερόμαστε στους μετανάστες που συγκράτησαν σημαντικά αυτή την πτώση της γεωργίας αποτελώντας ένα μηχανισμό αναζωογόνησης της αγροτικής παραγωγής. Και επανέρχομαι. Το εισόδημα. Ποια είναι η πορεία του αγροτικού εισοδήματος κατά κεφαλήν αγροτικού νοικοκυριού. Μειώθηκε 20% τα τελευταία 10 χρόνια. Στην Ευρώπη αυξήθηκε 15%, το οποίο δείχνει ότι κάτι πήγε στραβά εδώ, ότι υπάρχει πραγματικά ένα μείζον πρόβλημα το οποίο πρέπει να το συζητήσουμε και να το αντιμετωπίσουμε. Αυτή την απώλεια εισοδήματος, άλλοι το ονομάζουν λόγω ανταγωνιστικότητας, άλλοι λόγω χρεοκοπίας ενός τρόπου διαχείρισης της αγροτικής οικονομίας, άλλοι επειδή έγιναν αλλαγές στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και 2

5 δεν μπορέσαμε να προσαρμοστούμε γρήγορα, άλλοι επειδή έγιναν αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα που επηρέασαν αρνητικά την οικονομία. Σε κάθε περίπτωση αυτή την απώλεια, τη συρρίκνωση του εισοδήματος προσπάθησε να την αντιμετωπίσει η εθνική πολιτική με την αύξηση ουσιαστικά των έμμεσων επιδοτήσεων στη γεωργία. Οι έμμεσες επιδοτήσεις είναι δύο ειδών. Είναι πρωτίστως ο ΕΛΓΑ που έφτασε στο σημείο να δαπανά 1 δις το χρόνο και φυσικά η εκτίναξη των συντάξεων των αγροτικών τα τελευταία χρόνια που ήταν εν μέρει αντικειμενικό, καθώς έχουμε ένα πληθυσμό που γερνάει. Έχουμε συντάξεις του ΟΓΑ. Άρα μιλάμε για μια πραγματική παρακμή του αγροτικού τομέα από το 1995 έως το 2008, υπαρκτή, η οποία ανάμεσα στα άλλα οδηγεί υπό τις συνεχείς πιέσεις που υφίστανται το σύστημα και σε ένα άλλο ακόμα πιο αρνητικό φαινόμενο που είναι η διάλυση των γεωργικών Συνεταιρισμών, των κατ εξοχήν δηλαδή θεσμών οι οποίοι λειτουργούσαν ανάμεσα στην παραγωγή και στην κατανάλωση, είχαν πολύ βασικές λειτουργίες και αναντικατάστατες και η χρεοκοπία των οποίων οδήγησε σε δύο μεγάλα προβλήματα. Πρώτον, το πρόβλημα της ψαλίδας των τιμών ανάμεσα σε παραγωγό και καταναλωτή και δεύτερον, στην αποδυνάμωση ορισμένων από τις εξαγωγικές επιδόσεις που είχαμε. Πάω στο δεύτερο θέμα, πώς άλλαξε η ύπαιθρος στην Ελλάδα. Σήμερα στις αγροτικές περιοχές μόνο το 40% ασχολείται στη γεωργία, το 60% ασχολείται, είναι κάτοικοι που ασχολούνται με άλλες δραστηριότητες εκτός γεωργίας. Η πλειοψηφία του πληθυσμού στα χωριά μας πλέον ασχολούνται με τον τουρισμό, τις υπηρεσίες, έχουν πολυαπασχόληση σε διάφορα επίπεδα. Το δεύτερο σημείο που έχει αλλάξει η ύπαιθρος διεκδικείται αυτή τη στιγμή από μια τρομερή επέκταση του τουρισμού της κατοικίας, σε ενέργεια, πολλών άλλων τομέων οι οποίοι δημιουργούν νέα πεδία συγκρούσεων στην ύπαιθρο, πολύ διαφορετικά από αυτά που γνωρίζαμε στο παρελθόν. Και το τρίτο χαρακτηριστικό των αλλαγών που έχουν γίνει στην ύπαιθρο, αφορά την ίδια την πίεση που υφίστανται αυτή τη στιγμή η ύπαιθρος, οι φυσικοί πόροι της υπαίθρου, οι οποίες είναι πλέον σε οριακό 3

6 σημείο. Επαναλαμβάνω έρχομαι από την Κρήτη και είναι όντως σε οριακό σημείο η πίεση που υφίστανται οι υδάτινοι πόροι από τον τουρισμό, την επέκταση των πόλεων, τη γεωργία και δεκάδες άλλες κρίσεις που αυτή τη στιγμή Το ίδιο ισχύει για πάρα πολλούς περιβαλλοντικούς όρους κλπ. Μένω στο τρίτο θέμα αφού επισημάνω κάτι, ότι η ελληνική γεωργία έχει μια δομή, το αγροτικό νοικοκυριό, η οποία είναι σταθερή τα τελευταία 100 χρόνια από τις μεγάλες αγροτικές μεταρρυθμίσεις και μετά και αυτή η δομή δεν θα αλλάξει. Αυτό που αλλάζει - και με αυτό θα μπω στην επιστροφή στην ύπαιθρο - αυτό που αλλάζει είναι ότι σταδιακά τα εκτάρια που κάθε μέσο νοικοκυριό μπορεί να καλλιεργήσει ακολουθούν την ευρωπαϊκή τάση και έχουν αυξηθεί σημαντικά. Είναι ο μέσος όρος πλέον, ο Υπουργός της Ολλανδίας είπε 50, 60, στην Ελλάδα είναι 45 πλέον, αναλογούν περίπου 45 εκτάρια σε κάθε νοικοκυριό. Άρα έχει γίνει μια σημαντική προσαρμογή. Αυτό μέσα στην κρίση εμφανίζεται για πρώτη φορά μετά από αυτό τον περιορισμό, η επιστροφή στην ύπαιθρο. Είναι ο μόνος τομέας που δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας, ο αγροτικός τομέας. Σε μια εποχή που χάθηκαν στον τομέα τον αστικό, των υπηρεσιών της μεταποίησης κλπ. ούτε λίγο ούτε πολύ μέσα σε 4 χρόνια θέσεις εργασίας. Η επιστροφή στην ύπαιθρο όμως αυτή μπορεί να αποτελέσει κάτι ενδιαφέρον, κάτι που μπορεί να ανανεώσει; Η απάντηση είναι καταρχάς ναι, διότι πρόκειται για επιστροφή μορφωμένου δυναμικού, αυτό είναι το πρώτο του χαρακτηριστικό. Είναι όλοι απόφοιτοι Πανεπιστημίων, η συντριπτική πλειοψηφία είναι απόφοιτοι Πανεπιστημίων. Δεύτερον. Ότι είναι νέοι 25 έως 35 είναι η μεγάλη πλειοψηφία. Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα αύξηση και γύρω στα 40. Τρίτον. Ενδιαφέρονται να ξεκινήσουν πράγματα με διαφορετικό τρόπο από ότι στο παρελθόν. Τέταρτο. Γνωρίζουν ότι θα είναι αβοήθητοι, διότι δεν έχουν και μεγάλη εμπιστοσύνη στις επιδόσεις του ελληνικού δημοσίου, ότι θα προσαρμοστεί στο να μπορέσει να τους δώσει στήριξη. 4

7 Αυτή η επιστροφή είναι ένα περίπλοκο θέμα, πάρα πολύ περίπλοκο θέμα και απορώ που μέσα σε όλη αυτή τη συζήτηση που κάνουμε τα τελευταία χρόνια για το πόσο κακοί είμαστε κλπ. ως ράτσα, ως μενταλιτέ κλπ. και τι τραγικά λάθη έχουμε κάνει και πως πρέπει να αυτομαστιγωθούμε, χάνεται αυτή τη στιγμή το στοιχείο του τι πρέπει να κάνουμε γι αυτή την επιστροφή. Το ποιο είναι το πλαίσιο πολιτικής με το οποίο θα πρέπει να στηρίξουμε έμπρακτα ή τέλος πάντων σημαντικά αυτή τη διάσταση. Και μπαίνω και στο τελευταίο θέμα. Αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της αγροτικής πολιτικής και του θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα. Πρώτον. Μέχρι τώρα υπήρχε ένας καθοριστικός ρόλος της ΚΑΠ ο οποίος υποκαθιστούσε ή αδυνάτιζε την εθνική πολιτική. Αυτό δεν ισχύει τώρα. Η νέα ΚΑΠ δηλαδή επειδή έχει αποσυνδέσει πλήρως τις ενισχύσεις από τα προϊόντα κλπ. έχει ένα πολύ πιο ευέλικτο πλαίσιο, το οποίο σημαίνει το πρώτο σύνθημα «ας ξαναανακαλύψουμε την εθνική μας πολιτική για τον αγροτικό τομέα». Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η κατάσταση δεν πάει άλλο εάν δεν ανακαλύψουμε ξανά τους νέους θεσμούς που θα παίξουν το ρόλο που έπαιζαν οι συνεταιρισμοί. Είναι αδιανόητο αλλά τα δεδομένα είναι σκληρά. Στην Ελλάδα έχει συρρικνωθεί ο ρόλος συνεταιρισμός στο 15% της αγροτικής παραγωγής. Ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 50 με 60%, σε ορισμένες χώρες είναι 85. Προχτές ήμουν σε μια συνάντηση ελαιοπαραγωγών στο Νομό Χανίων, οι οποίοι έχουν κλείσει όλα τα στάδια, κάνουν την πιστοποίηση, εφαρμόζανε τις τεχνικές που πρέπει να κάνουν οι αγρότες, είναι 2.000, έχουν κλείσει αυτό τον κύκλο, ο επόμενος κύκλος γι αυτούς πώς θα ανοίξει; Πώς θα πουλήσουν, πώς θα εμπορευτούν; Είναι αδύνατον, δεν υπάρχει κανένας συνεταιρισμός. Υπάρχει μια χαοτική λίγο ιδιωτική αγορά, που ακόμα αν ήταν καλά οργανωμένη θα ήταν ακόμα καλύτερα αλλά δεν είναι, άρα εκεί υπάρχει το κενό που πρέπει να ξαναανακαλύψουμε θεσμούς, με τους οποίους όλο αυτό το σύστημα θα μπορέσει να λειτουργήσει εφόσον προσαρμόζεται, παράγει, αλλάζει τις τεχνικές παραγωγής κ.ο.κ. Το τρίτο. Ακούω πολλά για τα Πανεπιστήμια, την τεχνική στήριξη, τα εφαρμοσμένα. Θεωρούσα και θεωρώ ότι ίσως πρέπει να επιμείνουμε σε κάτι το οποίο έχουμε ξεχάσει. Τα Πανεπιστήμια κάνουν 5

8 έρευνα, παράγουν τεχνικές, έρευνα και όλα τα σχετικά. Δεν μπορούν να υποκαταστήσουν σε καμία περίπτωση τη δουλειά που πρέπει να κάνουν οι αποκεντρωμένοι θεσμοί για την τεχνική στήριξη των αγροτών. Το Υπουργείο δεν πρέπει να τα κάνει, αφήστε το Υπουργείο, δεν είναι και η καλύτερη ιστορία. Αποκεντρωμένοι θεσμοί τέλος πάντων, οι οποίοι να μπορούν να αποτελέσουν τους ενδιάμεσους κρίκους της εφαρμοσμένης έρευνας και της τεχνικής στήριξης, εκεί που πραγματικά χρειάζονται. Και θα κλείσω με το τελευταίο και μείζον θέμα. Το εμπορικό ισοζύγιο και οι δυνατότητες της ελληνικής γεωργίας. Οι δυνατότητες της ελληνικής γεωργίας είναι διπλές και παραμένουν διπλές. Πρέπει να γίνει πολύ έντονος ο εξαγωγικός προσανατολισμός της ελληνικής γεωργίας, 10% είναι αυτό που εξάγουμε από την αγροτική παραγωγή αλλά είναι μαζί με τη μεταποιητική δραστηριότητα των τροφίμων, είναι ήδη το 25% των εξαγωγών μας, άρα είναι βασικός άξονας, βασικός πυλώνας για την ανάπτυξη των εξαγωγών προς αυτή την κατεύθυνση. Και δεύτερον παραμένει ότι είναι αδιανόητο στο εμπορικό ισοζύγιο σε μια χώρα όπως στην Ελλάδα να είναι τόσο μεγάλη η διείσδυση αγωγών σε προϊόντα στα οποία η Ελλάδα έχει τρομερές εξαγωγικές επιδόσεις. Το λάδι, τα λαχανικά, οι ντομάτες και πολλά άλλα πράγματα. Άρα υποκατάσταση των εισαγωγών με γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο σε μια Ελλάδα που αλλάζει και θα αλλάξει. Σας ευχαριστώ. 6