ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΓΤΣΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΦΛΧΡΗΝΑ ΣΜΖΜΑ ΝΖΠΗΑΓΧΓΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΔΠΗΣΖΜΔ ΣΖ ΑΓΧΓΖ»

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΓΤΣΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΦΛΧΡΗΝΑ ΣΜΖΜΑ ΝΖΠΗΑΓΧΓΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΔΠΗΣΖΜΔ ΣΖ ΑΓΧΓΖ» ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΗΣΛΟ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Οη αληηιήςεηο δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ γηα ηε πκπεξηιεπηηθή Δθπαίδεπζε. Σν παξάδεηγκα ηνπ Ννκνχ Αηησιναθαξλαλίαο (Διιάδα)» ΚΧΛΔΣΣΖ ΔΛΔΝΖ A.M 477 ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ππξίδσλ - Γεψξγηνο νχιεο ΦΛΧΡΗΝΑ,

2 «Οη αληηιήςεηο δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ γηα ηε πκπεξηιεπηηθή Δθπαίδεπζε. Σν παξάδεηγκα ηνπ Ννκνχ Αηησιναθαξλαλίαο (Διιάδα)» Ολνκαηεπψλπκν Φνηηήηξηαο Κσιέηηε Διέλε Σξηκειήο επηηξνπή ππξίδσλ - Γεψξγηνο νχιεο Αλαζηαζία Αιεπξηάδνπ Ηνξδαλίδεο Γεψξγηνο 2

3 Πεξηερφκελα ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΕ... 5 ΕΤΧΑΡΙΣΙΕ... 6 ΠΕΡΙΛΘΨΘ... 7 ABSTRACT... 8 ΕΙΑΓΩΓΘ... 9 ΜΕΡΟ ΠΡΩΣΟ:ΘΕΩΡΘΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ Θ ΠΡΟΒΛΘΜΑΣΙΚΘ ΣΘ ΕΡΕΤΝΑ Σο πρόβλημα τησ ζρευνασ κοπόσ και ςτόχοι τησ ζρευνασ Ερευνητικά ερωτήματα Περιοριςμοί και ςπουδαιότητα τησ ζρευνασ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΙΟΣΙΜΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ χολείο και κοινωνική πραγματικότητα Αναπηρία και ιςότιμη εκπαίδευςη φντομη ιςτορική αναδρομή ημαςιολογική διαςαφήνιςη των όρων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ ΤΜΠΕΡΙΛΘΠΣΙΚΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ Σο θεωρητικό πλαίςιο τησ ςυμπεριληπτικήσ εκπαίδευςησ Ποια είναι η διαφορά μεταξφ τησ ςυμπεριληπτικήσ εκπαίδευςησ και τησ ζνταξησ Προςδιοριςμόσ τησ ςυμπερίληψησ Θ ςυμπερίληψη περιλαμβάνει: Μοντζλα υμπερίληψησ Προχποθζςεισ εφαρμογήσ ςυμπεριληπτικήσ εκπαίδευςησ υμπεριληπτική εκπαίδευςη ςτον ελληνικό χϊρο Τποςτηρικτικοί θεςμοί Σα τμήματα ζνταξησ υμπεριληπτική εκπαίδευςη και ειδική αγωγή Οι εκπαιδευτικοί και η «υμπεριληπτική Εκπαίδευςη» Ποιεσ είναι οι βαςικζσ προκλήςεισ και οι λφςεισ;

4 3.9 Διεθνείσ δεςμεφςεισ ςτην εκπαίδευςη για τα παιδιά - Τποχρεϊςεισ και δικαιϊματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΕΣΑΡΣΟ Οριςμόσ ςτάςεων Χαρακτηριςτικά των ςτάςεων- Διαμόρφωςη ςτάςεων Δυναμική των ςτάςεων- Αντίςταςη ςτην αλλαγή των ςτάςεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΣΟ Ο ρόλοσ του διευθυντή τησ ςχολικήσ μονάδασ ΜΕΡΟ ΔΕΤΣΕΡΟ: Θ ΕΡΕΤΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΣΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΘ ΕΡΕΤΝΑ Εργαλείο ζρευνασ Αξιοπιςτία του ερωτηματολογίου Δομή ερωτηματολογίου Δείγμα τησ ζρευνασ Διαδικαςία ζρευνασ Επεξεργαςία δεδομζνων τατιςτικζσ μζθοδοι ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΘ ΣΑΣΙΣΙΚΘ ΑΝΑΛΤΘ ΣΩΝ ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΩΝ ΣΘ ΕΡΕΤΝΑ Δημογραφικά και υπηρεςιακά ςτοιχεία Απόψεισ ςχετικά με τη ςυμπεριληπτική εκπαίδευςη Κατανόηςη ςυμπεριληπτικήσ εκπαίδευςησ Απόψεισ για τουσ μαθητζσ με ειδικζσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ και την ακαδημαϊκή επίδοςη Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητζσ με ειδικζσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ Ο ρόλοσ των Διευθυντϊν ςτην αντιμετϊπιςη μαθητϊν με αναπηρία Οφζλη και προβλήματα Ζλεγχοσ μεταβλητϊν ανά δημογραφικό χαρακτηριςτικό του δείγματοσ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ ΤΗΘΣΘΘ ΣΩΝ ΕΤΡΘΜΑΣΩΝ Προτάςεισ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Νομοθεςία Ελληνόγλωςςη Ξενόγλωςςη ΠΙΝΑΚΑ ΠΑΡΑΡΣΘΜΑΣΩΝ

5 1. Περιεχόμενα πινάκων Περιεχόμενα γραφημάτων Ερωτηματολόγιο ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ CRPD: Conversion on the Rights of Persons with Disabilities EFA: Education for All MDG: Millennium Development Goal ΔΑΔ: Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε Ο.Ο..Α: Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο OECD: Organization for Economic Co-operation and Development Δ.Α: Δηδηθή Αγσγή Γ.: Γεληθφ ρνιείν Δ.: Δηδηθφ ρνιείν 5

6 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Με ηελ νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο κνπ αηζζάλνκαη ηελ ππνρξέσζε λα επραξηζηήζσ φινπο φζνη κε ζηήξημαλ θαη κνπ ζπκπαξαζηάζεθαλ γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ κεηαπηπρηαθψλ ζπνπδψλ κνπ. Ηδηαίηεξα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θχξην ππξίδσλα-γεψξγην νχιε, γηα ηε βνήζεηα θαη ηε ζηήξημε πνπ κνπ παξείρε, ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο θαη ηελ επνηθνδνκεηηθή θξηηηθή ηνπ θαζ φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο. Αλάινγεο είλαη νη επραξηζηίεο κνπ ζηνπο θ. Αιεπξηάδνπ Αλαζηαζία θαη Ηνξδαλίδε Γεψξγην ησλ νπνίσλ ε ζπκβνιή θξίλεηαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ νινθιήξσζή ηεο. Δπίζεο αηζζάλνκαη ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο ζπλαδέιθνπο κνπ, δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο, δηφηη ρσξίο ηε βνήζεηά ηνπο δε ζα κπνξνχζε λα νινθιεξσζεί ε έξεπλά κνπ. Σέινο, έλα κεγάιν επραξηζηψ νθείισ ζηνπο γνλείο θαη ηα παηδηά κνπ γηα ηελ εζηθή ζπκπαξάζηαζε, ηελ έκπξαθηε ππνζηήξημή ηνπο θαη ηελ θαηαλφεζε πνπ επέδεημαλ. 6

7 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ παξνχζα έξεπλα αθνξά ζηηο αληηιήςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Απνηειεί κηα κειέηε πεδίνπ κε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ θαη κε πνζνηηθή κέζνδν αλάιπζεο ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ. Ο πιεζπζκφο-ζηφρνο ηεο έξεπλαο είλαη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο ζρνιηθέο κνλάδεο ηνπ λνκνχ Αηησιναθαξλαλίαο. Σν ηειηθφ δείγκα δηακνξθψζεθε απφ ηε ζπκκεηνρή ζηε δεηγκαηνιεςία 113 αηφκσλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε δνθηκαζηηθή θάζε έιαβε ρψξα ηνλ κήλα Οθηψβξην ηνπ Σν εξεπλεηηθφ εξγαιείν πνπ είλαη ην εξσηεκαηνιφγην, απνηειείηαη απφ 15 ζπλνιηθά εξσηήζεηο θαη ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε. Σν πξψην κέξνο πεξηιακβάλεη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εξσηεζέλησλ. Σν δεχηεξν κέξνο αθνξά ζηηο απφςεηο ησλ εξσηεζέλησλ ζρεηηθά κε ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε, ηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηε ζρνιηθή ηνπο κνλάδα καζεηέο κε αλαπεξία, ηα νθέιε ή ηηο δπζθνιίεο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο. Καηαδείρζεθε φηη ην δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, ην νπνίν απνηειεί θαη ηνλ κνριφ πξνψζεζεο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, παξάιιεια αληηπξνζσπεχεη θαη ην κεγαιχηεξν εκπφδην γηα ηελ εθαξκνγή ηεο «εθπαίδεπζεο ρσξίο απνθιεηζκνχο» ιφγσ ηεο αληίιεςεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο, θαζψο δηάθεηηαη αξλεηηθά πξνο ηε ζπκκεηνρηθή εθπαίδεπζε θαη γεληθφηεξα ζηελ πξαθηηθή ηεο έληαμεο, πξνθαλψο ιφγσ ηεο ζχγρπζεο πνπ επηθξαηεί σο πξνο ηνλ ελλνηνινγηθφ νξηζκφ ησλ ελλνηψλ. Σέινο, αλαθνξηθά κε ηα νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, σο βαζηθά νθέιε δειψλνληαη ν ζεβαζκφο θαη ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ε αιιεινζπκπιήξσζε, ε ζπλχπαξμε, ε δνηηθφηεηα θαη ε αιιειεγγχε. ηα βαζηθά πξνβιήκαηα εθαξκνγήο ηεο αλαδεηθλχεηαη ε αληίδξαζε ησλ γνλέσλ ηππηθήο αλάπηπμεο, νη δπζθνιίεο ζηελ πξνζαξκνγή ησλ άιισλ καζεηψλ, ε άξλεζε εθαξκνγήο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ε αλάγθε επηκφξθσζεο θαη ε έιιεηςε ππνδνκήο. 7

8 ABSTRACT This study concerns the perceptions of principals and assistant principals of municipal primary schools about inclusive education. It is a field study using a quantitative method of research data analysis and a questionnaire as a research tool. The target group of this survey is consisted of principals and assistant principals of elementary education and it is specifically targeted at the schools of the periphery of Aitoloakarnania. The final sample was composed of 113 people. The test phase took place in the month of October The research tool used is a questionnaire consisted of 15 questions in total and is divided into two parts. The first part contains the demographic characteristics of the respondents. The second part deals with the views of the respondents concerning inclusive education, the way that they treat students with disabilities attending their school unit, as well as with the benefits or difficulties arising from its practical application. It was demonstrated that the administrative staff of the school unit, which is also an instrument for the promotion of inclusive education, represents the biggest obstacle to the implementation of "education without exclusion" because of their perception and behavior as hostile towards inclusion. This is due to the fact that the staff is negatively disposed to the inclusive education and generally to the practice of inclusion, apparently because of the confusion that concerns the conceptual definition of the terms. Finally, regarding the benefits arising from the implementation of inclusive education, respect and acceptance of diversity, complementarity, co-existence, giving and solidarity are declared as key benefits. The reaction of non retarded parents, the difficulties in adjusting other students, the refusal of its implementation by the teachers, the need of training, and the lack of infrastructure are included in the main problems of its implementation. Key words: inclusion, inclusive education, coeducation, education of inclusiveness 8

9 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ δηεξεχλεζε ηεο έλλνηαο ζπκπεξίιεςε ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε απνηειεί πξφθιεζε (Ainscow, 2007; Ainscow, 2005) ζε κηα επνρή πνπ θαζεκεξηλά ππφ ην πξίζκα ηεο παγθφζκηαο θξίζεο θαη θνηλσληθν-πνιηηηζκηθήο ξεπζηφηεηαο ν ηχπνο θαη ηα κέζα ελεκέξσζεο αληηθαηνπηξίδνπλ ην αίζζεκα ηνπ βαζχηεξνπ δηαρσξηζκνχ θαη θνηλσληθήο αληζφηεηαο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ. Παξαδείγκαηα πνπ εζηηάδνπλ ζηελ δηαθνξεηηθφηεηα, ηνλ απνθιεηζκφ θαη ηελ πνιπκνξθία αλαθέξνληαη θαζεκεξηλά θαη ζε ηέηνην βαζκφ, ψζηε λα αλαξσηεζεί θαλείο, αλ ε έλλνηα ζπκπεξίιεςε απνηειεί κηα κνξθή νπηνπίαο. Απαηηείηαη γεληθφηεξε αιιαγή ηεο θνηλσληθήο θνπιηνχξαο θαη αλαδηνξγάλσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ηφζν ζε επίπεδν θαηάξηηζεο αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, φζν θαη ζε επίπεδν πινπνίεζήο ηνπο (Armstrong, 2003; Ainscow, 2005). Γηεζλψο φιν θαη πεξηζζφηεξν ζεσξείηαη σο κηα κεηαξξχζκηζε πνπ ππνζηεξίδεη θαη θαισζνξίδεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα κεηαμχ φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (Ainscow, 2005). Όπσο φκσο αλαθέξεη ν Corbett (2001) ζην Mulhern, (2006), ν κειεηεηήο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζεη φηη είλαη αλαπφθεπθηα άπηαζηε θαη πνιχπινθε (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006) ππφζεζε. Με βάζε ινηπφλ ηηο παξαπάλσ παξαδνρέο, έρεη κεγάιν ελδηαθέξνλ λα γλσξίζνπκε ζην θαηά πφζν νη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο ζεσξνχλ φηη ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε εθαξκφδεηαη ή θαηά πφζν κπνξεί λα εθαξκνζηεί. Ζ παξνχζα κειέηε, ε νπνία εδξάδεηαη ζηνλ παξαπάλσ πξνβιεκαηηζκφ έρεη ζθνπφ λα αλαδείμεη πψο νη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο αληηιακβάλνληαη ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε, ηηο πηζαλφλ εληάζεηο, αληηθάζεηο θαη ηα δηιήκκαηά ηνπο αλαθνξηθά κε ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο ζηε ζρνιηθή ηάμε, δεδνκέλεο ηεο πνιπκνξθίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ πνπ παξνπζηάδεη ν καζεηηθφο πιεζπζκφο θαη ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πνπ δηέπεη ηελ εθπαίδεπζε. Απνηειείηαη απφ δχν κέξε. Σν ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ. ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πξαγκαηνπνηείηαη ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε βαζηθψλ ελλνηψλ θαη βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ ππάξρνπλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα θαη απαξηίδεηαη απφ ηξία θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην πξνζδηνξίδεηαη ην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο, αλαιχεηαη ην πξφβιεκα απηήο, ν ζθνπφο θαη νη ζηφρνη ηεο, νη εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο, νη πεξηνξηζκνί θαη ε ζπνπδαηφηεηά ηεο. 9

10 ην δεχηεξν θεθάιαην δηεξεπλάηαη ε αλαπεξία θαη νη επθαηξίεο ηζφηηκεο εθπαίδεπζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ε θνηλσληθή αληζφηεηα σο πξνο ηελ παξνρή ίζσλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία. ηε ζπλέρεηα γίλεηαη κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή θαη ε ζεκαζηνινγηθή δηαζαθήληζε ησλ φξσλ. ην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Σν δεχηεξν κέξνο αθνξά ζηε κεζνδνινγία, ηελ αλάιπζε, ηα απνηειέζκαηα θαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο. ην πξψην θεθάιαην ηνπ δεχηεξνπ κέξνπο, θαηαγξάθεηαη ε κεζνδνινγία, παξνπζηάδεηαη ην δείγκα ηεο έξεπλαο, ην νπνίν απνηεινχλ εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηνπ Ννκνχ Αηησιναθαξλαλίαο, ε δνκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, ν ηξφπνο επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ θαη νη ζηαηηζηηθνί κέζνδνη. ην δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο κε πνζνζηά θαη ζπρλφηεηεο θαη ζην ηξίην αλαιχνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα απηήο θαη παξαηίζεληαη νη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα. 10

11 ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ:ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ Ζ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΗΚΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 1.1. Σν πξφβιεκα ηεο έξεπλαο Καηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ γίλεηαη αξθεηφο ιφγνο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν γηα ηε ζπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Απηή ε ζπδήηεζε έρεη εληαζεί ιφγσ ηεο δέζκεπζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο γηα θνηλσληθή έληαμε, θαη «ρσξίο απνθιεηζκνχο εθπαίδεπζε» (νχιεο, 2000:35). Σν πεξηερφκελν ηεο ζπδήηεζεο δελ αθνξά ζηελ αξρή ηεο «ζπκκεηνρηθήο εθπαίδεπζεο» αιιά ζηνλ βαζκφ πινπνίεζή ηεο ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Όπσο αλαθέξεη ν Barton (1998) απηφ πνπ απερεί ηηο θηινδνμίεο ηεο Γηαθήξπμεο ηεο αιακάλθα, είλαη φηη ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε δελ είλαη απηνζθνπφο, αιιά ν ηξφπνο λα νδεγεζνχκε ζε κηα θνηλσλία ρσξίο απνθιεηζκνχο. Ζ ζπλεθπαίδεπζε καζεηψλ κε ή ρσξίο αλαπεξία ζηα ηκήκαηα γεληθήο αγσγήο απνζθνπεί ζηελ εμάιεηςε ησλ δηαθξίζεσλ θαη ηελ πξνάζπηζε ηνπ δηθαηψκαηνο θάζε καζεηή λα αμηνπνηήζεη θάζε πηπρή ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ δπλαηνηήησλ ηνπ (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν πξνβιεκαηηζκνχ θη έξεπλαο, ηφζν ζε επξσπατθφ, φζν θαη ζε δηεζλέο επίπεδν. Ζ επξχηεξε άιισζηε επξσπατθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζπγθιίλεη ζηελ πξνζηαζία ησλ θνηλσληθά εππαζψλ νκάδσλ, ψζηε λα ακβιπλζνχλ ηα θνηλσληθά ζηεξεφηππα θαη νη πξνθαηαιήςεηο εηο βάξνο ηνπο (Sehrbrock, 2011; Εψληνπ ηδέξε, 2000; Saleh, 1998:67) θαη λα αμηνπνηεζεί ην γλσζηηθφ θαη ςπρνζπλαηζζεκαηηθφ δπλακηθφ ηνπο. Σν δηθαίσκα ζηε δηαθνξεηηθφηεηα απνηειεί ζεκειηψδεο αλζξψπηλν δηθαίσκα (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Σν κνληέιν ζπλεθπαίδεπζεο φινπ ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ «έλα ζρνιείν γηα φινπο» ( νχιεο, 2008) αλεμάξηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δπλαηνηήησλ ηνπ, ησλ θνηλσληθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ, πλεπκαηηθψλ θαη θπζηθψλ θαηαζηάζεσλ πνπ βηψλεη (Καινγήξνπ, 2014; Αγγειίδεο, 2011:21; νχιεο, 2002; Booth, 2000; Booth & Ainscow, 1998; UNESCO, 1994) είλαη απηφ πνπ αληηθαηνπηξίδεη ην πιαίζην ηζνηηκίαο θαη παξνρήο ίζσλ επθαηξηψλ θαη εθπαίδεπζεο ζηε ζχγρξνλε εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη αηζηνδνμεί λα νδεγήζεη ηελ εθπαηδεπηηθή θαζεκεξηλφηεηα ζηελ επξσπατθή νινθιήξσζε (Μηραειίδεο, 2000). 11

12 Ζ δηεξεχλεζε απηνχ ηνπ παηδαγσγηθνχ κνληέινπ απνηειεί θνηλσληθή επηηαγή γηα ηελ νπζηαζηηθφηεξε θαηαλφεζε ηεο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο ζπκβάιινληαο ζηελ νξζή εθαξκνγή ηνπ παξαβιέπνληαο ηνπο αλαζηαιηηθνχο παξάγνληεο, φπσο ε πεξηζσξηνπνίεζε, ε θνηλσληθή απνκφλσζε θαη απνθιεηζκφο θαη πξνηάζζνληαο ηελ ελίζρπζε θαη αμηνπνίεζε ησλ αηνκηθψλ δπλαηνηήησλ. Χο ζέκα βέβαηα, «ε εθπαίδεπζε ρσξίο απνθιεηζκνχο» πξνζθέξεη κηα ηζρπξή νπηηθή κέζσ ηεο νπνίαο κπνξνχκε λα δνχκε πηπρέο φρη κφλν ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο αιιά θαη ηηο πνιηηηζκηθέο αμίεο θαη πξαθηηθέο ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο (Booth, 2000; Fuchs & Fuchs1994; Scruggs θαη Mastropieri, 1996). Παξά ηε ζεκαζία πνπ πξνζδίδεηαη ζηε «ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε» απφ ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ησλ θπβεξλήζεσλ, κεξηθνί εξεπλεηέο έρνπλ επηζεκάλεη φηη ε εθαξκνγή ηεο είλαη δχζθνιε θαη ηα βήκαηα πξνφδνπ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε αξγά, δηφηη είλαη κηα πνιχπινθε δηαδηθαζία πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αληηθάζεηο, αλαθνινπζίεο θαη εληάζεηο (Vlachou, 1997:Norwich, 2000). Άιινη πάιη ζεσξνχλ ηελ εθαξκνγή ηεο «ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο» νπηνπία θαη πξνηείλνπλ κηα πξνζεθηηθή (Croll & Moses, 2000) θαη ππεχζπλε (Vaughn & Schumm, 1995) πξνζέγγηζή ηεο. Γηα ηνπο θνηλσληθνχο ςπρνιφγνπο ε κεηνλεμία εμαξηάηαη απφ ηε θχζε θαη ηε ζνβαξφηεηα ηνπ πξνβιήκαηνο, ην βαζκφ ζηνλ νπνίν παξεκβαίλεη ζηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ αηφκνπ αιιά θαη ζηηο ζηάζεηο ησλ άιισλ απέλαληη ζην ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα (Πνιπρξνλνπνχινπ, 2003). Δάλ ε εθπαίδεπζε είλαη απαξαίηεηε γηα λα πξνεηνηκάδεη ηνπο λένπο γηα ηε δσή ζε έλαλ θφζκν πνπ αιιάδεη κε γνξγφ ξπζκφ, απηφ ηζρχεη εμίζνπ θαη γηα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Ζ εθπαίδεπζή ηνπο, είλαη ζέκα αμηψλ θαη πεπνηζήζεσλ (Σάθα, 1997:10). Σα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα δηεζλψο ηνπνζεηνχλ έλα ζπλερψο απμαλφκελν αξηζκφ καζεηψλ κε αλαπεξία ζε πεξηβάιινλ ζπλεθπαίδεπζεο. Ζ ζπλεθπαίδεπζε απηψλ ησλ καζεηψλ ζε φια ηα επίπεδα ηεο εθπαίδεπζεο παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα εξεπλεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο. ηελ πεξίπησζε ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο νη ζηάζεηο δαζθάισλ, καζεηψλ θαη γνλέσλ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ επηηπρία κηαο δεδνκέλεο πξνζπάζεηαο (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015; Παληειηάδνπ & Λακπξνπνχινπ, 2000: ; Booth, 2000). Ζ αλαηξνπή άιισζηε εδξαησκέλσλ πεπνηζήζεσλ θαη πξαθηηθψλ θαη ε κεηάβαζε ζε κηα γεληθφηεξε εθπαηδεπηηθή αλαζπγθξφηεζε απνδεηθλχεηαη έλα εμαηξεηηθά δχζθνιν εγρείξεκα (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015; Βιάρνπ, & Εψληνπ-ηδέξε, 2011; Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). 12

13 Ζ ζπκπεξίιεςε εζηηάδεη ζην πψο ηα ζρνιεία ζα πξνζαξκνζηνχλ θαη ζα πξνεηνηκαζηνχλ λα ππνδερζνχλ θαη λα εθπαηδεχζνπλ καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, αιιά θαη άηνκα κε δπζθνιίεο ζπκπεξηθνξάο. Πνιηηηθά θαη πξαθηηθά δηιήκκαηα πνπ πξνθχπηνπλ, φπσο πνηνο είλαη ν ξφινο ησλ εηδηθψλ ζρνιείσλ, πνηνη καζεηέο κπνξνχλ λα κεηέρνπλ ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο αιιά θαη ην κέγεζνο θαη ε δίθαηε δηάζεζε ησλ πφξσλ (Savolainen & Alasuutari, 2000; Armstrong,1998: 42) δελ είλαη εχθνιν λα πεξάζνπλ απαξαηήξεηα, λα κελ πξνθαιέζνπλ αηρκή γηα έληνλεο ζπδεηήζεηο θαη λα κελ απνηεινχλ κηα δηαξθή πξφθιεζε γηα ην ζρνιηθφ ζχζηεκα ζε παγθφζκην επίπεδν (Ainscow, 2007; Ainscow, 2005). ε θάζε πεξίπησζε φκσο, ε κε απνηειεζκαηηθή έληαμε καζεηψλ κε ή ρσξίο αλαπεξία κφλν σο απνηπρία ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ κπνξεί λα εθιεθζεί πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αληίθαζε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ηεο πξφζεζεο ηνπ ζρνιείνπ λα κνξθψζεη θαη ηεο ζρεηηθήο αδπλακίαο ηνπ λα ην πεηχρεη (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β). Γελ ππάξρνπλ πεπαηεκέλεο θαη απαξέγθιηηεο νδεγίεο πξνο ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξίιεςεο, πέξα απφ πξνηάζεηο πνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαηά πεξίπησζε, θαη ηελ πξνζπάζεηα γηα δηαξθή εγξήγνξζε εθ κέξνπο ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο (Ainscow, 2002) θνπφο θαη ζηφρνη ηεο έξεπλαο Με βάζε ηελ πξνεγεζείζα πξνβιεκαηηθή ζθνπφο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο είλαη λα δηεξεπλήζεη ηηο αληηιήςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Δηδηθφηεξνη ζηφρνη ηεο είλαη: α) λα θαηαγξάςεη πψο εθιακβάλνπλ ηελ έλλνηα ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, β) λα δηεξεπλήζεη θαηά πφζν ππνζηεξίδεηαη θαη πξνσζείηαη ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ζην ειιεληθφ ζρνιείν, γ) λα εληνπίζεη κε πνηνπο ηξφπνπο επεξεάδεη ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε θαη δ) λα κειεηήζεη θαηά πφζν ακθηζβεηείηαη ε εθαξκνγή ηεο. 1.3 Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Με βάζε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πξνθχπηνπλ ηα εμήο εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: 1. Ζ επηπξφζζεηε επηκφξθσζε δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ ζε ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο ζπκβάιεη ζηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε; 2. Οη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ γλσξίδνπλ κε ζαθήλεηα ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο; 13

14 3. Δληάζζνπλ νη δηεπζπληέο κέζα ζηηο πξνηεξαηφηεηέο ηνπο ηελ ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε θαη ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ, ψζηε λα εμαζθαιηζηνχλ νη πξνυπνζέζεηο εθαξκνγήο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο; 4. Πνηα ε άπνςε ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ ζρεηηθά κε ηηο δνκέο εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν, φπσο ηα ηκήκαηα έληαμεο θαη ε παξάιιειε ζηήξημε; Οδεγνχλ ζηνλ ζηηγκαηηζκφ θαη ηελ πεξηζσξηνπνίεζε καζεηψλ κε αλαπεξία ή ζπκβάιινπλ ζηελ πνξεία πξνο ηελ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε; 5. Πψο αληηδξνχλ θαη ηη πξνηείλνπλ νη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο γηα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία πνπ θνηηνχλ ζην ζρνιείν ηνπο; 1.3. Πεξηνξηζκνί θαη ζπνπδαηφηεηα ηεο έξεπλαο ηελ παξνχζα έξεπλα νη πεξηνξηζκνί, αθνξνχλ ζην δείγκα ηεο, ην νπνίν απνηειείηαη κφλν απφ δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ζπγθεθξηκέλα δεκνηηθψλ ζρνιείσλ. Δπίζεο ην δείγκα δελ αθνξά ζε δεκνηηθά ζρνιεία φιεο ηεο Διιάδαο, αιιά κφλν ηνπ λνκνχ Αηησιναθαξλαλίαο. Σν γεγνλφο απηφ δε καο επηηξέπεη λα εμάγνπκε γεληθά ζπκπεξάζκαηα, σζηφζν καο επηηξέπεη λα δηαθξίλνπκε ηελ ηάζε πνπ επηθξαηεί ζπγθεθξηκέλα ζηα δεκνηηθά ηνπ λνκνχ Αηησιναθαξλαλίαο. Ζ έξεπλα αλακέλεηαη λα ζπκβάιιεη ζηνλ πξνβιεκαηηζκφ θαη ηνλ εληνπηζκφ ησλ βαζχηεξσλ αηηηψλ, γηαηί δελ είλαη εχθνιν λα θαηαιήμνπκε ζε έλαλ ηθαλνπνηεηηθφ νξηζκφ, θαζψο ππάξρνπλ πνιιέο ζρεηηθέο έλλνηεο θαη θαζεκηά θέξεη ηε δηθή ηεο απφρξσζε εζηηάδνληαο ζε δηαθνξεηηθή πηπρή ηνπ ζέκαηνο (Florian, 1998). «Ζ ζπκπεξίιεςεζπλεθπαίδεπζε» είλαη κηα δχζθνιε έλλνηα λα νξηζηεί επαθξηβψο. Χζηφζν, ε γλψζε ηεο ζεκαζίαο ηεο, θαζψο είλαη κηα θνηλσληθά πνιχπινθε δηαδηθαζία, απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ζηφρσλ ηεο θαη ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο ζην ζχλνιν ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ (Savolainen & Alasuutari, 2000). Δπίζεο, κπνξεί λα βνεζήζεη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ππνβνιήο πξνηάζεσλ γηα ηε δηακφξθσζε επθαηξηψλ, νη νπνίεο ζα επηηξέςνπλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα εκπινπηίζνπλ κε ηε δξάζε ηνπο ην πεδίν ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Δπηπιένλ, αλακέλεηαη λα ζπλεηζθέξεη ζηελ εθπαηδεπηηθή γλψζε θαη λα εληνπηζηνχλ ηξφπνη άκβιπλζεο ησλ πηζαλψλ αηηίσλ ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο. 14

15 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΥΟΛΔΗΟ ΚΑΗ ΗΟΣΗΜΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ 2.1 ρνιείν θαη θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα Ζ θνηλσληθή αληζφηεηα σο πξνο ηελ παξνρή ίζσλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θαη δπζθνιφηεξα ζέκαηα ηεο παηδείαο ζε παγθφζκην επίπεδν γηα παηδηά πνπ είηε αληηκεησπίδνπλ θάπνηα αλαπεξία, είηε κεηέρνπλ θπζηνινγηθήο εθπαηδεπηηθήο πνξείαο θαη εμέιημεο. Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ε παξερφκελε εθπαίδεπζε λα κελ είλαη θνηλή γηα φινπο αλεμαηξέησο ηνπο καζεηέο, νχηε λα ιακβάλεη ρψξα ζηηο ηάμεηο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Σν θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο ζε ζπλδπαζκφ κε θνηλσληνςπρνινγηθνχο παξάγνληεο επίζεο επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηελ εθπαηδεπηηθή θαηάζηαζε θαη ηε δηαδηθαζία κάζεζεο ησλ παηδηψλ. Ο δηαρσξηζκφο ησλ ζρνιείσλ ζε γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε πνιχκνξθσλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ (Λαραλά θαη Δπζηαζίνπ, 2015). Απαηηείηαη ινηπφλ ε δηακφξθσζε ελφο πιαηζίνπ εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο εληαίνπ γηα φινπο ηνπο καζεηέο κε ηδηαηηεξφηεηεο ή κε (Booth & Ainscow, 2002; Μηραειίδεο, 2000). Παξά ηε ζπλαίλεζε ζρεηηθά κε ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε, ηα παηδηά κε αλαπεξίεο εμαθνινπζνχλ λα είλαη ίζσο ε νκάδα ησλ πην απνθιεηζκέλσλ απφ ηα ζρνιεία θαη ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα (Savolainen & Alasuutari, 2000). Δλψ ην θνηλσληθφ κνληέιν ηεο αλαπεξίαο έρεη ππνζηεξηρζεί ζζελαξά ζε φιν ηνλ θφζκν απφ ηηο νξγαλψζεηο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, νη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο ζηελ εθπαίδεπζε έρνπλ ιηγφηεξν εμεξεπλεζεί. χκθσλα κε ην κνληέιν, ηα εκπφδηα ζηε κάζεζε θαη ηε ζπκκεηνρή πξνθχπηνπλ κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ καζεηή θαη ησλ ζπλζεθψλ ηνπ γεληθφηεξνπ πεξηβάιινληνο, φπσο ν θνηλσληθφο πεξίγπξνο, ην ζρνιηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην, νη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, ε ρξφληα αζζέλεηα ή ν βαζκφο απνκείσζεο απφ ηελ νπνία πιήηηεηαη θαη αθνξνχλ ζηηο ζσκαηηθέο, λνεηηθέο θαη ςπρηθέο ιεηηνπξγίεο. Παξφιν πνπ δελ είλαη εχθνιν λα μεπεξαζηνχλ νη δπζθνιίεο ησλ καζεηψλ, κπνξνχκε σζηφζν λα έρνπκε έλα ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ θπζηθψλ, ζεζκηθψλ θαη πξνζσπηθψλ εκπνδίσλ πνπ επεξεάδνπλ ηε δσή ηνπο σο πξνο ηελ πξφζβαζε θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε φιεο ηηο εθδειψζεηο ηεο δσήο (Booth, 2000). 15

16 2.2 Αλαπεξία θαη ηζφηηκε εθπαίδεπζε Οη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο έρνπλ δηθαηνινγεζεί βάζεη ησλ βηνινγηθψλ αληζνηήησλ (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Σα άηνκα κε αλαπεξία δειψλνπλ ηελ παξνπζία ηνπο παξάιιεια κε ηελ εκθάληζε ηεο δσήο. Κιεξνλνκηθνί ή πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο, πξνγελλεηηθνί ή κεηαγελλεηηθνί (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006; Ζκέιινπ, 2003:39-42) επεξεάδνπλ θαη θαζνξίδνπλ ηελ απφθιηζε απφ ην θπζηνινγηθφ, κε ηελ εκθάληζε ζσκαηηθψλ, ςπρηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαηαξαρψλ, δηαηαξαρψλ ηνπ ιφγνπ θαη ηεο νκηιίαο, αηζζεηεξηαθψλ δπζιεηηνπξγηψλ θαη γεληθφηεξσλ πξνβιεκάησλ πγείαο (Μηραειίδεο, 2000). Οη καζεηέο κε αλαπεξίεο εμαθνινπζνχλ λα απνθιείνληαη απφ νπνηαδήπνηε κνξθή εθπαίδεπζεο, ηδίσο ζηηο ρψξεο ηνπ λφηνπ θαη παξακέλεη ε νκάδα κε ηηο κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο λα κείλεη εθηφο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, θαζψο δελ είλαη νκνηνγελήο, ιφγσ ησλ πνηθίισλ κνξθψλ αλαπεξίαο (Booth, 2000). χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο UNESCO (2011), ηα παηδηά κε αλαπεξία μεπεξλνχλ ην έλα ηξίην πεξίπνπ απφ ηα 67 εθαηνκκχξηα παηδηά πνπ δελ είλαη εγγεγξακκέλα ζε ζρνιεία πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο έλαο κεγάινο αξηζκφο παηδηψλ δνπλ ζε νηθνγέλεηεο φπνπ θάπνην κέινο είλαη άηνκν κε αλαπεξία. Οη νηθνγέλεηεο απηέο ζπλήζσο πιήηηνληαη δπζαλάινγα απφ ηε θηψρεηα, θαη απηφ είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ εκπνδίδεη ηελ ηζφηηκε πξφζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε. Δζληθά απνγξαθηθά ζηνηρεία παξέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην πψο θηψρεηα, αλαπεξία θαη εθπαίδεπζε αιιειεπηδξνχλ. Ζ παξνπζία γνλέα κε αλαπεξία ζε ζπλδπαζκφ κε ηε θηψρεηα απμάλεη ηελ πηζαλφηεηα γηα επηάρξνλα έσο θαη δεθαεμάρξνλα παηδηά λα κελ έρνπλ πάεη πνηέ ζην ζρνιείν θαηά 25% ζηηο Φηιηππίλεο θαη 13% ζηελ Οπγθάληα (Myers & Bagree, 2011). Ζ έιιεηςε εηζνδήκαηνο αλαγθάδεη ηα παηδηά λα πεξηπνηνχληαη ηνπο γνλείο κε αλαπεξία. Απφ απηφ ην γεγνλφο είλαη επθνιφηεξν λα θαηαιάβνπκε πψο ε θηψρεηα επεξεάδεη ηελ εθπαηδεπηηθή θαηάζηαζε θάπνησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ (Evans, 2000). πξνθχπηεη φηη: χκθσλα κε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ηελ αλαπεξία, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ αλεξγία Πεξίπνπ 150 εθαηνκκχξηα παηδηά ζε φιν ηνλ θφζκν πιήηηνληαη απφ θάπνηα κνξθή αλαπεξίαο. Ληγφηεξν απφ ην 10% ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία ζηελ Αθξηθή πεγαίλνπλ ζε δεκνηηθά ζρνιεία. Σν πνζνζηφ ησλ παηδηψλ, ζε νξηζκέλεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, κε εηδηθέο αλάγθεο πνπ ιακβάλνπλ νπνηαδήπνηε κνξθή εθπαίδεπζεο είλαη ηφζν ρακειφ 16

17 πνπ αγγίδεη κφιηο ην 1-3%. ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ππνινγίδεηαη φηη ηα πνζνζηά αιθαβεηηζκνχ γηα γπλαίθεο κε αλαπεξία είλαη 1%, ελψ γεληθφηεξα ζηα άηνκα κε αλαπεξία ππνινγίδεηαη πεξίπνπ ζην 3% (Myers & Bagree, 2011). πλεπψο ζπζηήκαηα εληαίαο εθπαίδεπζεο θαη θνηλσλίεο ρσξίο απνθιεηζκνχο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζνχλ κφλν αλ νη θπβεξλήζεηο έρνπλ επίγλσζε ηεο θχζεο ησλ πξνθιήζεσλ πνπ πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ θαη λα δεζκεπηνχλ γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Ζ αλαπεξία δελ είλαη ζέκα κεηνλφηεηαο. Παξφια απηά αλεπαξθήο πνιηηηθή πξνζνρή ζε ζέκαηα αλαπεξίαο είλαη ηξνρνπέδε εζληθήο πξνφδνπ πξνο ηελ πινπνίεζε ηνπ δηθαηψκαηνο φισλ ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαίδεπζε (Booth, 2000). Αλ νη πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο δελ αλαγλσξηζηνχλ θαη δελ αληηκεησπηζηνχλ εθαηνκκχξηα παηδηψλ πνπ ηψξα δελ είλαη ζε ζρνιεία ζα παξακείλνπλ έμσ απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Ainscow, 2005) θαη νη δηεζλείο ζηφρνη γηα ηελ εθπαίδεπζε, θπξίσο ν δεχηεξνο ηφρνο Αλάπηπμεο ηεο ρηιηεηίαο (MGD) θαη νη ζηφρνη γηα ηελ Δθπαίδεπζε γηα φινπο (EFA), ζα παξακέλνπλ αλεθπιήξσηνη. Απνηπρία δξάζεο ζα έρεη σο απνηέιεζκα αθφκα άιιε κηα γεληά ηεο αλζξσπφηεηαο λα είλαη απνδπλακσκέλε ιφγσ ηεο έιιεηςεο εθπαίδεπζεο κφλν θαη κφλν επεηδή πιήηηεηαη απφ θάπνηα κνξθή αλαπεξίαο. 2.3 χληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή Σν αλζξσπηζηηθφ θίλεκα φπσο απηφ εθθξάζηεθε ηελ επνρή ηνπ Γηαθσηηζκνχ, πξνηάζζνληαο σο αξρή ηνπ ηνλ ζεβαζκφ ζηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ αηνκηθή ειεπζεξία, έζεζε ηε βάζε γηα ηελ εδξαίσζε ηεο αληίιεςεο ηεο απνδνρήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζε θάζε ηεο έθθαλζε (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006) θαη ηεο θνηλσληθήο έληαμεο ηνπ αηφκνπ ρσξίο εκπφδηα θαη απνθιεηζκνχο (Σδνπξηάδνπ, 1995:16). Καηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ, κπνξεί θαλείο λα εληνπίζεη ζε δηάθνξεο ρψξεο κηα ζεηξά απφ δεδεισκέλεο πξνζέζεηο θαη γξαπηέο πνιηηηθέο πνπ θηλνχληαη πξνο ηελ επίηεπμε ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 ζε πνιιέο ρψξεο ζην πιαίζην «αλαδηάξζξσζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζρεδηαζκνχ, πξνο ηε ζπκκεηνρηθή εθπαίδεπζε ηέζεθαλ ζε εθαξκνγή δηαθνξεηηθά ζρέδηα θαη πξαθηηθέο. Χζηφζν, νη πξνζπάζεηεο απηέο δελ ζπλέβαιιαλ ηφζν ζηελ ελίζρπζε θαη θαιιηέξγεηα ηεο ζπκκεηνρηθήο εθπαίδεπζεο, αιιά κάιινλ ζηελ επέθηαζε ηδεψλ θαη πξαθηηθψλ ηεο εηδηθήο αγσγήο ζηε γεληθή (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). 17

18 Όπσο επηζεκαίλεηαη απφ ηελ Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (2014), νη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη αλαπεξία απνηειεί εμ νξηζκνχ δηάθξηζε εηο βάξνο απηψλ ησλ αηφκσλ (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2005). Ζ αλάιπζε, ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ δχν εξεπλψλ πνπ εθπνλήζεθαλ ζε 14 επξσπατθέο ρψξεο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 έδεημε φηη ε ζπκπεξίιεςε δελ θέξδηζε ην αλακελφκελν έδαθνο ζηε Γπηηθή Δπξψπε (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Όπσο ππνζηεξίδεη ε Vislie (2003:29) ζην (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006), ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο θαίλεηαη φηη νη πξαθηηθέο ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο θαίλεηαη λα ράλνπλ έδαθνο ηε δεθαεηία ηνπ Σν ζπκπέξαζκα απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ δεδνκέλα άιισλ εξεπλψλ ηεο ίδηαο πεξηφδνπ, φπσο ε ίδηα ππνζηεξίδεη, παξφια απηά φκσο, ζχκθσλα κε ηα ίδηα δεδνκέλα, ε εηθφλα ηεο εηδηθήο αγσγήο πξνβάιιεηαη σο έλαο αλαπηπζζφκελνο ηνκέαο γηα ηελ επξσπατθή εθπαίδεπζε. Έηζη, ην πξφβιεκα-πξφθιεζε δελ εληνπίδεηαη ζηε ιεηηνπξγία ησλ εηδηθψλ ζρνιείσλ ηφζν, φζν ζηελ εκθάληζε θαη αλαπαξαγσγή ησλ πξαθηηθψλ εηδηθήο εθπαίδεπζεο ζην γεληθφ ζρνιείν (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Γεδνκέλνπ φηη δελ ππάξρνπλ δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηνλ ηνκέα ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ αληηιήςεσλ αλαθνξηθά κε ηελ αλαπεξία θαη ηελ εθπαίδεπζε, ν δεκφζηνο δηάινγνο ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα παηδηψλ κε αλαπεξία πεξηνξίδεηαη ζηελ θαηαλνκή πεξηνξηζκέλσλ πφξσλ ζην πιαίζην θάιπςεο βαζηθψλ αλαγθψλ θαη ειιείςεσλ (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Με ηελ ςήθηζε ησλ λφκσλ γηα ηελ εηδηθή αγσγή 2817/2000 θαη 3699/2008 εληζρχζεθε ε θνίηεζε καζεηψλ κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν. Ζ θνίηεζε ζην εηδηθφ ζρνιείν πξνηείλεηαη κφλν γηα καζεηέο πνπ ε πεξίπησζή ηνπο θξίλεηαη ζνβαξή θαη δχζθνιε. Με ηνλ Ν. 2817/ θαη ηελ επαλαδηαηχπσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο εηδηθήο αγσγήο δίλνληαο έκθαζε ζηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία θαη φρη ζηε γελεζηνπξγφ αηηία απηψλ ησλ αλαγθψλ, ε θνίηεζε ζην γεληθφ ζρνιείν ζεσξείηαη σο «θπζηθφ πιαίζην θνίηεζεο» γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο καζεζηαθέο αλάγθεο. Απφ απηφ ην ζεκείν νπζηαζηηθά απμάλεηαη ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε ζηνλ γεληθφηεξν ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ρψξν, ρσξίο θπζηθά λα αλαζηέιιεηαη ε αλάπηπμε ελφο πιήξνπο εηδηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. ε δηεζλέο επίπεδν ε εληαμηαθή εθπαηδεπηηθή πξνζέγγηζε δηεπξχλεη ην ελλνηνινγηθφ ηεο πεξηερφκελν ζπκπεξηιακβάλνληαο φιεο ηηο θαηεγνξίεο αηφκσλ πνπ ειινρεχεη ν θίλδπλνο απνθιεηζκνχ ηνπο απφ ηελ εθπαηδεπηηθή 18

19 δηαδηθαζία πξνζεγγίδνληαο απφ δηαθνξεηηθφ πξίζκα ηελ δηαθνξεηηθφηεηα (Εψληνπ-ηδέξε, 2012). χκθσλα κε ηνλ Ν.3699/2008 (άξζξν 2, παξ.4) ζηφρνο ηεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο είλαη ε παξνρή Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο (ΔΑΔ) ζηνπο καζεηέο κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ζην πιαίζην ησλ ζθνπψλ ηεο πξνζρνιηθήο, πξσηνβάζκηαο, δεπηεξνβάζκηαο, ηξηηνβάζκηαο, ηππηθήο, άηππεο θαη δηα βίνπ εθπαίδεπζεο θαη επηδηψθεη ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, ψζηε λα θαηαζηνχλ θαηά ην δπλαηφλ ηθαλνί λα κεηέρνπλ απηφλνκα ηεο νηθνγελεηαθήο, επαγγεικαηηθήο, θνηλσληθήο θαη πνιηηηζκηθήο δσήο. Δηδηθφηεξα ην άξζξν 6 ηνπ Ν.3699/2008 νξίδεη φηη νη καζεηέο απηνί έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θνηηνχλ: α) Σε ζρνιηθή ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ, εθφζνλ αληηκεησπίδνπλ ήπηεο καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ππνζηεξηδφκελνη ν νπνίνο ζπλεξγάδεηαη θαηά πεξίπησζε κε ηα ΚΔΓΓΥ, ηνπο ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο θαη ηνπο ζπκβνχινπο ΔΔΠ. β) Σε ζρνιηθή ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ, κε παξάιιειε ζηήξημε-ζπλεθπαίδεπζε, απφ εηδηθνχο ΔΑΔ, φηαλ απηφ επηβάιιεηαη απφ ην είδνο θαη ηνλ βαζκφ ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ. γ) Σε εηδηθά νξγαλσκέλα θαη θαηάιιεια ζηειερσκέλα Τκήκαηα έληαμεο (ΤΔ) πνπ ιεηηνπξγνχλ κέζα ζηα ζρνιεία γεληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο κε δχν δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο πξνγξακκάησλ: Κνηλφ θαη εμεηδηθεπκέλν πξφγξακκα πνπ θαζνξίδεηαη κε πξφηαζε ηνπ νηθείνπ ΚΔΓΓΥ γηα ηνπο καζεηέο κε επηφηεξεο κνξθήο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ην νπνίν γηα θάζε καζεηή δελ κπνξεί λα ππεξβαίλεη ηηο δεθαπέληε δηδαθηηθέο ψξεο εβδνκαδηαίσο. Σηα ηκήκαηα έληαμεο θνηηνχλ θαη καζεηέο ρσξίο γλσκάηεπζε απφ δηαγλσζηηθφ θνξέα, θαηφπηλ ζχκθσλεο γλψκεο ηνπ ζρνιηθνχ ζπκβνχινπ ΔΑΔ. Δμεηδηθεπκέλν νκαδηθφ ή εμαηνκηθεπκέλν πξφγξακκα δηεπξπκέλνπ σξαξίνπ, πνπ θαζνξίδεηαη κε πξφηαζε ηνπ νηθείνπ ΚΔΓΓΥ, γηα καζεηέο κε ζνβαξφηεξεο κνξθήο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, νη νπνίεο δελ θαιχπηνληαη απφ αληίζηνηρεο κε ην είδνο θαη ηνλ βαζκφ απηνηειείο ζρνιηθέο κνλάδεο. 19

20 Καζνξίδεηαη ινηπφλ ην πιαίζην εθπαηδεπηηθήο ζηήξημεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζχκθσλα κε ηε ζνβαξφηεηα ηεο θαηάζηαζεο πνπ αληηκεησπίδνπλ θαη πξνηείλνληαη κέηξα αηνκηθήο ζηήξημεο ζην γεληθφ ζρνιείν. Γε γίλεηαη φκσο θαζφινπ ιφγνο γηα ηνλ ξφιν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηε γεληθφηεξε αιιαγή θαη αλαδφκεζε πνπ απαηηείηαη, ψζηε λα εμαζθαιηζηνχλ νη πξνυπνζέζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ παξνρή ηεο θαηάιιειεο εθπαηδεπηηθήο ππνζηήξημεο απηψλ ησλ καζεηψλ (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2005). ηνλ ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ρψξν ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ηεο έληαμεο επίζεο αθνινχζεζε ε απνπζία ζρεδηαζκνχ θαη αλάπηπμεο πξνγξακκάησλ θνηλσληθήο θαη εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη θαηάξηηζεο λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ πξνζαλαηνιηζκέλσλ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θάζε παηδηνχ θαη φρη ζηελ ειηθηαθή νκνηνγέλεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ Εψληνπ-ηδέξε, (ρ.ρ.α). Ζ ςήθηζε ινηπφλ ελφο μερσξηζηνχ γηα ηελ εηδηθή αγσγή λφκνπ βαζηζκέλνπ ζε θηινζνθία εθ δηακέηξνπ αληίζεηε απφ απηή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο αθήλεη αλέγγηρην ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη παξνπζηάδεηαη σο κέηξν πξνψζεζεο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Γηαθαίλεηαη ινηπφλ ε απνπζία ζπκπεξηιεπηηθήο θηινζνθίαο, ζηνρνζεζίαο θαη πξνγξακκαηηζκνχ απφ ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2005). 2.4 εκαζηνινγηθή δηαζαθήληζε ησλ φξσλ χκθσλα κε ηνπο Barton & Armstrong (2007), φπσο αλαθέξεηαη ζηε Εψληνπ-ηδέξε (2012), νη δηαθνξεηηθνί φξνη θαη νη δηαθνξεηηθέο εξκελείεο πνπ ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο επηδέρεηαη αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ πνιππινθφηεηα ησλ θνηλσληθν-ηζηνξηθψλ πιαηζίσλ φπνπ θάζε θνξά αλαθέξεηαη. Ζ πξνζπάζεηα λα θαηαζηεί εθηθηή ε θνίηεζε παηδηψλ κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν έρεη πεξάζεη απφ δηάθνξα ζηάδηα θαη απηφ έρεη σο ζπλέπεηα ηελ χπαξμε πνηθηιίαο νξηζκψλ θαη ηελ αβεβαηφηεηα γηα ην ηη θαζέλαο ζπλεπάγεηαη (νχιεο, 2008:49; Savolainen & Alasuutari, 2000) κε απνηέιεζκα λα έρνπλ δηακνξθσζεί δηαθνξεηηθέο ζέζεηο ζρεηηθά κε ηε ζπκκεηνρηθή εθπαίδεπζε (Savolainen & Alasuutari, 2000). Γηα παξάδεηγκα ππάξρνπλ απηνί πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ πιήξε έληαμε, απηνί πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη κηα απινπνηεκέλε άπνςε θαη εζηηάδνπλ ζηε δηαζθάιηζε ησλ θαηάιιεισλ 20

21 πφξσλ θαη εθείλνη πνπ πηνζεηνχλ κηα πην ξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε (Savolainen & Alasuutari, 2000); Low, 1997). Οη Angelides, Stylianou & Gibbs (2006) ζε έξεπλά ηνπο (φπσο αλαθέξεηαη ζην Μπνχζηνο, 2014) θαηέιεμαλ φηη δελ έρνπλ φινη νη εθπαηδεπηηθνί θνηλή αληίιεςε γηα ηελ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Ζ κεηαθνξά ζηα ειιεληθά μελφγισζζσλ εθπαηδεπηηθψλ φξσλ δε ζπλεπάγνληαη θαη αλαβάζκηζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Σν θνηλσληθφ θαη ην πνιηηηθφ πιαίζην ζην νπνίν έρνπλ εθαξκνζηεί δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β). Έηζη ε θηινζνθία ηνπ κνληέινπ ζπλεθπαίδεπζεο πξνζιακβάλεη δηαθνξεηηθή ρξνηά κεηαμχ δηαθφξσλ ρσξψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ θαζψο δηαθέξνπλ ην θηινζνθηθφ ππφβαζξν, ηα ζεσξεηηθά ζρήκαηα θαη ε θαηεχζπλζε θαζελφο (νχιεο, 2008:47). Ο Warnock Report ζηνλ (Μηραειίδε, 2000) αλαθέξεη φηη «ε αξρή ηεο ζπλεθπαίδεπζεο παηδηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο ε νπνία ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην αλαθέξεηαη σο έληαμε, ζηηο Ηλσκέλεο πνιηηείεο σο ελζσκάησζε θαη ζηηο Σθαλδηλαβηθέο ρψξεο θαη ζηνλ Καλαδά είλαη γλσζηή σο ε πην πιαηηά θίλεζε ηεο νκαινπνίεζεο, απνηειεί εηδηθή έθθξαζε ηεο απφιπηεο πηα πίζηεο καο φζν αλζξψπηλα δπλαηφ, φια ηα άηνκα πξέπεη λα έρνπλ ην κεξίδηφ ηνπο ζηηο επθαηξίεο γηα νινθιήξσζε θαη απηνπξαγκάησζε Παξάιιεια, θάλνπκε εληειψο ζαθή ηελ ακεηάθιεηε απφθαζή καο λα πνιεκήζνπκε ηελ άπνςε γηα εθπαίδεπζε ησλ «εηδηθψλ» θαη ησλ «ζπλεζηζκέλσλ παηδηψλ» ζαλ λ απνηεινχλ δχν δηαθνξεηηθέο νκάδεο παηδηψλ. Υπνζηεξίδνπκε νιφςπρα ηελ αξρή ηεο παξνρήο θνηλψλ πξνγξακκάησλ γηα φια ηα παηδηά». Υσξίο ελλνηνινγηθή δηαθνξνπνίεζε ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία ρξεζηκνπνηνχληαη θαη νη φξνη «ελζσκάησζε», «έληαμε» «ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε» (Ζκέιινπ, 2011 Πνιπρξνλνπνχινπ:1999), «Παηδαγσγηθή ηεο Έληαμεο» (νχιεο,2002:16), νη νπνίνη φκσο αλ θαη απνηεινχλ ελλνηνινγηθή εμέιημε ν έλαο ηνπ άιινπ δελ ηαπηίδνληαη κεηαμχ ηνπο (νχιεο, 2008:48). Ζ πξνζπάζεηα απφδνζεο λνήκαηνο ζε απηνχο ηνπο φξνπο πξνθαιεί ζχγρπζε, ιφγσ ηεο αζάθεηάο ηνπο, γεγνλφο πνπ ηνλίδεηαη θαη ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία κε ηελ απνπζία νξνινγίαο θνηλψο απνδεθηήο (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015). Ο Norwich (2000) ππνζηεξίδεη φηη ππάξρνπλ απνθιίλνπζεο θαη αζπκβίβαζηεο απφςεηο ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο «έληαμεο» επεηδή είλαη αζαθέο ην ηη απηή ζπλεπάγεηαη θαη πξνθαιεί δπζθνιίεο ν πξνζδηνξηζκφο ησλ ζηφρσλ, ησλ ζηαδίσλ εθαξκνγήο ηεο θαη ε 21

22 αμηνιφγεζε ηεο επίηεπμήο ηεο αθφκε θαη απφ απηνχο πνπ είλαη επηθνξηηζκέλνη κε ηελ πξνψζεζή ηεο. Θα πξνζπαζήζνπκε ηε ζεκαζηνινγηθή δηαζαθήληζε ησλ φξσλ έληαμε, ελζσκάησζε, ζπλεθπαίδεπζε, ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Ο ππξήλαο ηεο θηινζνθίαο ηνπ κε απνθιεηζκνχ θαη ησλ ίζσλ επθαηξηψλ εθπαίδεπζεο ζηα ειιεληθά κεηαθέξεηαη σο ε απφδνζε ηνπ αγγιηθνχ φξνπ «inclusion». Γηαηππψζεθε γηα πξψηε θνξά ην 1990 ζηε χλνδν ηεο UNESCO κε ζέκα «εθπαίδεπζε γηα φινπο» (Παπαπέηξνπ, Μπαιθίδαο, Μπειεγξάηε, θαη Τθαληή, 2013). Απνδίδεηαη θαη σο «ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε», «εθπαίδεπζε ηνπ κε απνθιεηζκνχ» (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β), ζπλεθπαίδεπζε (νχιεο, 2008) θαη ήξζε λα αληηθαηαζηήζεη ηνλ φξν έληαμε ή ελζσκάησζε «intergration», ν νπνίνο παξά ην γεγνλφο φηη εθαξκνδφηαλ γηα ρξφληα είρε πεξηνξηζηεί ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ δνκψλ ηεο θαη δελ είρε πηνζεηεζεί ην ηδενινγηθφ ηεο πιαίζην απφ ην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Εψληνπ-ηδέξε, 2004:37). Όπσο αλαθέξεηαη ζην Μπνχζηνο, (2013) νη Sherrill & Williams, (1996) εληνπίδνπλ ηε δπζθνιία δηαρσξηζκνχ ησλ φξσλ έληαμε θαη ζπκπεξίιεςε ζην γεγνλφο φηη θέξνπλ θνηλσληθφ θνξηίν θαη εθιακβάλνπλ δηαθνξεηηθή θάζε θνξά ρξνηά αλάινγα κε ηελ θαηάζηαζε, ην ρξνληθφ ζεκείν θαη ην πεξηερφκελν. Ο φξνο έληαμε ζεκαίλεη ηε ζπζηεκαηηθή ηνπνζέηεζε θάπνηνπ κέζα ζε θάηη άιιν θαη ηελ νινθιήξσζε ηνπ ππνθεηκέλνπ σο απηνηεινχο, αθέξαηνπ κέξνπο ελφο επξχηεξνπ φινπ. Η ελζσκάησζε δειψλεη ηε κνλφδξνκε πξνζθφιιεζε θαη εμνκνίσζε θάπνηνπ πξνο κία νιφηεηα (Εψληνπ-ηδέξε, 1998:125). Ζ έληαμε καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ γεληθή ηάμε θαη ε παξνρή αηνκηθήο ζηήξημεο, ψζηε λα θαηαθέξνπλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο εζηηάδεη ζηνλ καζεηή σο πξφβιεκα πνπ πξέπεη λα αληηκεησπίζεη κε ζθνπφ ηελ πιήξε έληαμή ηνπ ζε απηή. Γελ πξνζηαηεχεη ηνλ καζεηή απφ ηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ ζηηγκαηηζκφ θαζψο δε γίλεηαη πξνζπάζεηα λα αξζεί ν δηαρσξηζκφο εηδηθήο θαη γεληθήο αγσγήο, αιιά ζχκθσλα κε ηε Εψληνπ-ηδέξε, (2012), φπσο αλαθέξεηαη ζην Λαραλάο & Δπζηαζίνπ, (2015) παξαηεξείηαη ε δηείζδπζε ηεο εηδηθήο αγσγήο αηφθηαο σο μερσξηζηνχ ζπζηήκαηνο εθπαίδεπζεο κέζα ζην γεληθφ ζρνιείν. Ζ ελζσκάησζε παξαπέκπεη ζηελ απνδνρή ελφο αηφκνπ ή νκάδαο απφ έλα επξχηεξν ζχλνιν θαη ηε δεκηνπξγία ζρέζεσλ κεηαμχ ηνπο, ρσξίο ηελ παξεκβνιή θάπνηνπ εμσηεξηθνχ παξάγνληα, κε απνηέιεζκα λα επέιζεη ε αθνκνίσζε θαη ε θνηλσληθνπνίεζε κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ αηφκσλ θαη λα αηνλήζνπλ πιήξσο ηα αξρηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Αληηζέησο ζηελ πεξίπησζε ηεο έληαμεο ηα ηδηαίηεξα 22

23 ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ δηαηεξνχληαη θαη εμειίζζνληαη. Μεηαμχ ησλ φξσλ ζπκπεξίιεςεο θαη ελζσκάησζεο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ δελ εληνπίδνληαη εκθαλείο δηαθνξέο. Παξφια απηά φκσο δελ παχνπλ λα ππάξρνπλ. Ζ ζηελή εξκελεία ηνπ φξνπ ελζσκάησζε παξαπέκπεη ζηελ θπζηθή ηνπνζέηεζε ηνπ καζεηή ζην ηππηθφ ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη φρη ζηελ θνηλσληθή ηνπ έληαμε. Παξαβιέπνληαη ηα ηπρφλ δπλαηά ζηνηρεία ηνπ αηφκνπ θαη νη πξνζσπηθέο εκπεηξίεο πνπ κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ θαηάιιεια ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Cooper, 2000). Πνιιέο θνξέο ν φξνο ελζσκάησζε ρξεζηκνπνηείηαη αληί ησλ φξσλ έληαμε θαη ζπκπεξίιεςε (Λαραλάο & Δπζηαζίνπ, 2015). Οη ιεπηέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ελλνηψλ πξνζέηνπλ κηα αίζζεζε αβεβαηφηεηαο σο πξνο ην ηη θάζε θνξά πξνζδηνξίδεηαη θαη θπζηθά είλαη πιένλ απνδεδεηγκέλν, φηη ε εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε ζε πιαίζηα πνπ ππάξρεη έιιεηςε θνηλνχ ζεκείνπ αλαθνξάο θαη θνηλήο θαηαλφεζεο κεηαμχ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ. Όπσο φκσο είλαη αλακελφκελν, δελ είλαη εχθνινο ν αθξηβήο θαη εληαίνο πξνζδηνξηζκφο κηαο έλλνηαο, αλ δελ ιεθζνχλ ππφςε νη θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηείηαη (Ainscow, 2005). Ζ ηδενινγηθή απνζαθήληζε ησλ παξαπάλσ φξσλ θαη ε ρξήζε κηαο θνηλψο απνδεθηήο νξνινγίαο απνηεινχλ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ νπζηαζηηθή εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο αιιά θαη ηεο απνηίκεζεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο πξνζπάζεηαο πξνο απηήλ (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2005). Χζηφζν κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε φηη ζε θάζε εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζρεηηθά κε ηε ζπκπεξίιεςε ελππάξρνπλ ηα εμήο ηέζζεξα βαζηθά ζηνηρεία (Ainscow, 2005). Ζ ζπκπεξίιεςε είλαη κηα δηαδηθαζία θαη πξέπεη λα ηδσζεί σο κηα αηέιεησηε αλαδήηεζε θαιχηεξσλ ηξφπσλ αληηκεηψπηζεο ηεο πνηθηινκνξθίαο. Πξφθεηηαη γηα ηελ εθκάζεζε πψο λα δεηο κε ην δηαθνξεηηθφ θαη λα καζαίλεηο πψο λα καζαίλεηο απφ απηφ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν νη δηαθνξέο ζεσξνχληαη ηα πιένλ ζεηηθά εξεζίζκαηα (Savolainen & Alasuutari, 2000) γηα ηελ ελίζρπζε ηεο κάζεζεο, ζε παηδηά θαη ελήιηθεο. Δλδηαθέξεηαη γηα ηνλ εληνπηζκφ θαη ηελ εμάιεηςε ησλ εκπνδίσλ. Καηά ζπλέπεηα, πξφθεηηαη γηα ζπιινγή, ηαμηλφκεζε θαη αμηνιφγεζε πιεξνθνξηψλ απφ κηα επξεία πνηθηιία πεγψλ, πξνθεηκέλνπ λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηε βειηίσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο. 23

24 Δπηθεληξψλεηαη ζηελ παξνπζία, ηε ζπκκεηνρή θαη ηε βειηίσζε φισλ ησλ καζεηψλ. Ζ παξνπζία αθνξά ζηελ αλειιηπή θνίηεζή ηνπο, ε ζπκκεηνρή ζηελ πνηφηεηα ησλ εκπεηξηψλ ηνπο θαη ε βειηίσζε ζηα γεληθφηεξα απνηειέζκαηα ηεο κάζεζεο, πέξα απφ απηά πνπ νξίδνληαη απφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ή θαζνξίδνληαη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ εμεηάζεσλ. Ζ ζπκπεξίιεςε επηθεληξψλεηαη ζε εθείλεο ηηο νκάδεο καζεηψλ πνπ κπνξεί λα δηαηξέρνπλ θίλδπλν πεξηζσξηνπνίεζεο, απνθιεηζκνχ ή απνηπρίαο. Απηφ αληαλαθιά ηελ εζηθή επζχλε σο πξνο ηελ πξνζεθηηθή παξαθνινχζεζε απηψλ ησλ νκάδσλ θαη ηε ιήςε ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ πνπ εγγπψληαη ηελ παξνπζία, ηε ζπκκεηνρή θαη ηε βειηίσζή ηνπο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. 24

25 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ ΤΜΠΔΡΗΛΖΠΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ 3.1 Σν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο Ζ Γηαθήξπμε ζηε αιακάλθα ηεο Ηζπαλίαο, ην ζεκαληηθφηεξν δηεζλέο έγγξαθν ζηνλ ηνκέα ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ (Ainscow, 2005), κε ζέκα: «Αξρέο, Πνιηηηθή, θαη Πξαθηηθέο ζηελ Δηδηθή Αγσγή» ε νπνία ζπλππνγξάθεθε απφ 92 εθπξνζψπνπο θπβεξλήζεσλ θαη 25 δηεζλείο νξγαληζκνχο ηνλ Ηνχλην ηνπ 1994 ζπκππθλψλεηαη ζηε ζέζε φηη ηα ζρνιεία πξέπεη λα δέρνληαη φινπο ηνπο καζεηέο αλεμάξηεηα απφ ηηο πλεπκαηηθέο, γισζζηθέο, θνηλσληθέο, θπζηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο ή άιιεο ηθαλφηεηεο. ρνιεία ηα νπνία πξνζαλαηνιίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπο πξνο ην κνληέιν ηεο ζπλεθπαίδεπζεο απνηεινχλ «ηνλ θαιχηεξν ηξφπν θαηαπνιέκεζεο ησλ δηαθξίζεσλ, κε ηε δεκηνπξγία θηιφμελσλ ζρνιηθψλ θνηλσληψλ, νηθνδφκεζεο κηαο ζπλαηλεηηθήο θνηλσλίαο θαη επίηεπμεο ηνπ ζηφρνπ Δθπαίδεπζε γηα φινπο. Δπηπιένλ ηα ζρνιεία απηά παξέρνπλ νπζηαζηηθφηεξε εθπαίδεπζε ζηελ πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ θαη βειηηψλνπλ ην επίπεδν δηδαζθαιίαο, ψζηε ζε ηειεπηαία αλάιπζε λα βειηηψζνπλ ηε ζρέζε θφζηνπο-απφδνζεο νιφθιεξνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο» (Σάθα, 1997:29). Δθεί δηαηππψλεηαη ν φξνο ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε «inclusive education» σο βαζηθφο άμνλαο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαζψο θαη ην πιαίζην επίηεπμήο ηεο (Παπακίρνπ, 2011:10). Σα απνηειέζκαηα ηνπ ζπλεδξίνπ (Soler, 1996), ηα νπνία είραλ αληίθηππν ζηε δηακφξθσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο πνιιψλ ρσξψλ ήηαλ ηα εμήο: Ζ παξνρή εθπαίδεπζεο είλαη βαζηθφ δηθαίσκα θάζε παηδηνχ. Κάζε παηδί είλαη κνλαδηθφ σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηηο ηθαλφηεηεο ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο ηνπ αλάγθεο ηδηαηηεξφηεηα θάζε παηδηνχ. Ζ παξνρή εθπαίδεπζεο πξέπεη λα είλαη πξνζαξκνζκέλε ζηελ αηνκηθή Όια ηα παηδηά αλεμάξηεηα ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ηνπο έρνπλ ην δηθαίσκα θνίηεζεο ζην γεληθφ ζρνιείν. Απνηειεζκαηηθφηεξνο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ηεο ξαηζηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο αηφκσλ κε αλαπεξία ζεσξείηαη ε πνιηηηθή ηεο ελζσκάησζεο. 25

26 Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ινηπφλ είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηε ζπκκεηνρή θαη ηελ επηηπρία φισλ ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαίδεπζε (Αγγειίδεο,2011; νχιεο, 2008; Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Με ηνλ φξν ζπκπεξίιεςε ιακβάλνληαη ππφςε θαη νη ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο ιακβάλεη ρψξα ε εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ, δειαδή ε πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεηαη απφ ην ζρνιείν, ψζηε λα ηθαλνπνηεζνχλ νη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο φισλ ησλ καζεηψλ ρσξίο δηαθξίζεηο θαη απνθιεηζκνχο (Μπνχζηνο, 2013). Απηφ κπνξεί λα ζπκβαίλεη ζηα επίζεκα ζρνιεία, ή ζε ρψξνπο κε ηππηθήο κάζεζεο. χκθσλα κε ηνπο Sebba & Ainscow (1996), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Παπαπέηξνπ, θ.ά., (2013) είλαη ε δηαδηθαζία ελίζρπζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Πεξηιακβάλεη ηελ πξνζπάζεηα αιιαγήο ησλ ππαξρνπζψλ δνκψλ θαη ζπζηεκάησλ κέζσ ηεο αλαζεψξεζεο ηεο νξγάλσζεο θαη ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ θαη πξαθηηθψλ (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006), πνπ εθαξκφδνληαη ζε φιεο ηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη ζε φινπο ηνπο θνξείο πνπ είλαη ππεχζπλνη γηα ηελ εθπαίδεπζε, έηζη ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηελ πνηθηινκνξθία ησλ απαηηήζεσλ θαη ησλ αλαγθψλ φισλ αλεμαηξέησο ησλ πνιηηψλ. Ζ ζπκπεξίιεςε ηνλίδεη επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα αλαδηακνξθσκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα (Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006), ην νπνίν παξέρεη φιεο ηηο ππεξεζίεο πνπ απαηηνχληαη αιιά θαη δηακνξθψλεη ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο κε επηινγέο γηα εηδηθή βνήζεηα θαη θαηάιιειε πιηθνηερληθή ππνδνκή. Όπσο αλαθέξνπλ νη Ainscow, Booth & Dyson (2006) ζηνπο Παπαπέηξνπ, θ.ά., (2013) ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε πξνάγεη κηα λέα νπηηθή ε νπνία απνζθνπεί: ζηε κείσζε ηνπ απνθιεηζκνχ καζεηψλ απφ ην ζχλνιν ησλ ζρνιηθψλ, πνιηηηζηηθψλ, θαη θνηλσληθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη εθδειψζεσλ θαη ηελ αχμεζε ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ηνπο ζε θάζε έθθαλζε ηεο θνηλσληθήο δσήο, ζηελ αιιαγή ζηάζεο θαη αλαδηακφξθσζεο ηεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο θαη πξαθηηθήο, ψζηε λα θαηαζηεί ηθαλή λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ζπγθεθξηκέλνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ πνπ θαζνξίδεηαη απφ ην θνηλσληθν-πνιηηηζηηθφ ππφβαζξν ηεο πεξηνρήο, ζηε δεκηνπξγία θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε παξνπζία, ε ζπκκεηνρή ε πξφνδνο θαη ε επηηπρία φρη κφλν ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία 26

27 αιιά θαη φινπ ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ πνπ είλαη επάισην ζε πηέζεηο απνθιεηζκνχ (UNESCO, 1994) ην πιαίζην ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο ζεψξεζεο απνξξίπηεηαη ε αθνκνίσζε ησλ παηδηψλ ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, φπσο απηή έρεη δηακνξθσζεί θαη πξνηάζζεηαη ε απνηειεζκαηηθή πξνζαξκνγή ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αηνκηθψλ αλαγθψλ φισλ ησλ καζεηψλ (Sebba & Ainscow, 1996:3), ε επαηζζεηνπνίεζε απέλαληη ζην δηαθνξεηηθφ, ε θαιιηέξγεηα θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη ε αλάπηπμε ζρέζεσλ θηιίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ζθνπφ ηελ άκβιπλζε ησλ αληζνηήησλ. Παξαηεξείηαη ε κεηαζηξνθή απφ ηελ παηδαγσγηθή ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ ζηελ παηδαγσγηθή αληηκεηψπηζε ησλ αλαγθψλ φισλ ησλ καζεηψλ αλεμάξηεηα ησλ ςπρνζσκαηηθψλ, ειηθηαθψλ, θνηλσληθν-πνιηηηζκηθψλ, θπιεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο (Εψληνπ ηδέξε, 2004:98). Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ππνζηεξίδεη θαη πξνσζεί έλα επξχηεξν φξακα ηεο θνηλσλίαο φπνπ πεξηιακβάλνληαη φινη νη άλζξσπνη, αλεμάξηεηα απφ ηελ αλαπεξία ηνπο. Ζ ζπλεθπαίδεπζε είλαη πνιχπινθε θαη δπλακηθή δηαδηθαζία κε πνιιαπιέο εθπαηδεπηηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο πξνεθηάζεηο (νχιεο, 2008). Δθιακβάλεηαη σο δήηεκα παηδαγσγηθφ, φζνλ αθνξά ηα ςπρνπαηδαγσγηθά κέζα θαη ηηο δηδαθηηθέο κεζφδνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ψζηε λα θαηαζηεί εθηθηή ε θνίηεζε παηδηψλ κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν, δηνηθεηηθφ φζνλ αθνξά ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο γεληθφηεξα θαη θνηλσληθφ φζνλ αθνξά ηε ζηάζε φρη κφλν ηνπ ζρνιείνπ, αιιά ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο απέλαληη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηελ αλαπεξία (νχιεο, 2008; Johnson,1999). Σν ζέκα ηεο ζπλεθπαίδεπζεο ζεκαηνδνηεί ξηδηθή αλαδηνξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη επηβάιεη ηελ ελεξγφ εκπινθή φισλ ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο (νχιεο, 2008; Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006; Ainscow, 2005; Armstrong, 2003). Με ηνλ φξν ζπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε ή ρσξίο αλαπεξία ζηε γεληθή ηάμε ππνδειψλεη ηελ νπζηαζηηθή θαη ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα δηάδνζεο θαη πξνψζεζεο ηεο ζρνιηθήο ελζσκάησζεο θαη θνηλσληθήο έληαμεο. Γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ κνληέινπ ζπλεθπαίδεπζεο απαηηείηαη ξηδηθή αιιαγή ηεο θηινζνθίαο πνπ δηέπεη φρη κφλν ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κηαο ρψξαο αιιά θαη νιφθιεξεο ηεο θνηλσλίαο (Rieser, 2000; Lindsay, 2003). Καηά ηνπο Slee & Allan, 2001 φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Λαραλά θαη Δπζηαζίνπ, 2015 γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο απαηηείηαη λα αλαδνκεζεί νιφθιεξν ην ζχζηεκα ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο αιιά θαη φισλ ησλ 27

28 εκπιεθνκέλσλ ζε απηήλ, θαζψο απαηηείηαη αιιαγή ησλ αμηψλ θαη ησλ πεπνηζήζεσλ πνπ νδεγνχλ ζηνλ εθηνπηζκφ ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία απφ ην γεληθφ ζρνιείν θαη ηελ θαηεγνξηνπνίεζή ηνπο κε βάζε ηνλ βαζκφ αλαπεξίαο ηνπο. 3.2 Πνηα είλαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο έληαμεο. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε δηαθέξεη απφ ηελ έλλνηα ηεο έληαμεο πνπ ηείλεη λα επηθεληξσζεί πεξηζζφηεξν ζηε θπζηθή παξνπζία θαη ηε δηαζθάιηζε ζπλχπαξμεο ησλ παηδηψλ κε ή ρσξίο αλαπεξία ζηα γεληθά ζρνιεία θαη φρη ζηελ παξνρή ίζσλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ θαη ηελ εμαζθάιηζε καζεζηαθνχ απνηειέζκαηνο (Υαξνχπηαο, 2003). Ζ ζπλεθπαίδεπζε πξνυπνζέηεη ηελ έληαμε, αιιά ε έληαμε δελ πξνεμνθιεί ηε ζπλεθπαίδεπζε. Ζ θνίηεζε παηδηψλ κε αλαπεξία ζηα ζρνιεία γεληθήο εθπαίδεπζεο, φηαλ δελ ππνζηεξίδεηαη ζπζηεκαηηθά ζεσξείηαη έληαμε θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κεγαιχηεξεο δηαθξίζεηο (Υαξνχπηαο, 2003). Πξάγκαηη, είηε ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο καζαίλνπλ είηε φρη, ην ζχζηεκα έληαμεο εμαξηάηαη θπξίσο απφ απηά θαη ιηγφηεξν απφ ηηο πξνζπάζεηεο ησλ δάζθαισλ θαη ηνπ ινηπνχ πξνζσπηθνχ, δεδνκέλσλ ησλ απαηηήζεσλ. Όηαλ ινηπφλ παξνπζηάδνληαη πξνβιήκαηα, ην θηαίμηκν κπνξεί λα ζπλδεζεί κε ην παηδί θαη φρη κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ή ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Μηα εληαμηαθή πξνζέγγηζε ζηελ εθπαίδεπζε εθιακβάλεη ηελ πνηθηινκνξθία σο πξφβιεκα πνπ πξέπεη λα μεπεξαζηεί, θαζψο επίζεο θαη σο ζπλνιηθή επηβάξπλζε θαζψο απαηηεί επηζηακέλε πξνζνρή απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ν νπνίνο πξέπεη λα αθηεξψζεη ρξφλν απφ απηφλ πνπ απαηηείηαη γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηνπ εκεξήζηνπ πξνγξάκκαηνο ησλ ππνινίπσλ καζεηψλ. Αληίζεηα, ε ζπκπεξίιεςε αλαθέξεηαη ζην δηθαίσκα θάζε παηδηνχ λα ζπκκεηάζρεη ζηελ εθπαίδεπζε θαη λα σθειείηαη ζε ηζφηηκε βάζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή πξνζέγγηζε ηνλίδεη ην θαζήθνλ ησλ ζρνιείσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ γεληθφηεξα λα πξνζαξκνζηνχλ λα δερζνχλ φια ηα παηδηά ρσξίο εμαηξέζεηο θαη απνθιεηζκνχο (Savolainen & Alasuutari, 2000). Πξσηαξρηθφ ζηφρν απνηειεί ε πιήξεο ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ (αιιά φρη κφλν) ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία, θαη ν ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ ηνπο, ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη επξχηεξν θνηλσληθφ ηνκέα, φπσο ε ελίζρπζε δηεθδίθεζεο ζπκκεηνρήο ζηελ πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθή δσή ηνπ ηφπνπ ηνπο. Οη 28

29 πξνζπάζεηεο πξνζαλαηνιίδνληαη ζην λα ελζαξξπλζεί ε ζπκκεηνρή απηψλ ησλ αηφκσλ, θαη φρη λα δνζεί έκθαζε ζηελ παξνρή πξφζζεησλ θαη μερσξηζηψλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε δηαθνξεηηθφηεηα ζηελ ηάμε αιιά θαη ζηελ επξχηεξε θνηλσλία πηνζεηείηαη θαη ζεσξείηαη πιενλέθηεκα (Παπαπέηξνπ, θ.ά., 2013; Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Οη αμίεο θαη αξρέο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο πξνσζνχλ επέιηθηεο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο πνηθηινκνξθίαο ησλ καζεζηαθψλ αλαγθψλ φπσο γηα παξάδεηγκα ε παξνρή εμεηδηθεπκέλεο ππνζηήξημεο ζηα παηδηά κε αλαπεξία ζε κηα θαλνληθή ηάμε. Ζ ηδενινγηθή αθακςία δελ είλαη πνηέ επλντθή γηα έλα ζχγρξνλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, εηδηθέο ηάμεηο εληφο ελφο θαλνληθνχ ζρνιείνπ κπνξεί λα είλαη επσθειείο γηα νξηζκέλνπο καζεηέο, λα δηεπθνιχλνπλ θαη λα ζπκπιεξψλνπλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε θαλνληθέο ηάμεηο, φηαλ γηα παξάδεηγκα, απαηηείηαη ε ρξήζε εηδηθνχ εμνπιηζκνχ, θπζηθνζεξαπεία, δηδαζθαιία ηεο γξαθήο Braille. Λακβάλνληαο ππφςε ηα ζεκεία απηά, νη ελλνηνινγηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη πξνγξακκάησλ έληαμεο κπνξεί λα ζπλνςηζηνχλ ζηα εμήο: Ζ εληαμηαθή πξνζέγγηζε εθιακβάλεη ην καζεηή κε αλαπεξία σο πξφβιεκα πνπ σο ηέηνην απαηηεί εηδηθφ δάζθαιν (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015) αθφκε φηη δελ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί θαη λα επηδείμεη καζεζηαθά απνηειέζκαηα, έρεη ηδηαίηεξεο απαηηήζεηο, ρξεηάδεηαη εηδηθφ εμνπιηζκφ, δελ κπνξεί λα παξαθνινπζήζεη ην πξφγξακκα ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή πξνζέγγηζε αληηζέησο εζηηάδεη ζηα πξνβιήκαηα πνπ απνξξένπλ γεληθφηεξα απφ ηηο αδπλακίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπσο ε θαθήο πνηφηεηαο παξνρή εθπαίδεπζεο, ε έιιεηςε δηδαθηηθψλ βνεζεκάησλ θαη εμνπιηζκνχ, νη άθακπηεο κέζνδνη δηδαζθαιίαο θαη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, ην γεγνλφο φηη εθπαηδεπηηθνί θαη ζρνιείν δελ ππνζηεξίδνληαη, νη ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηελ αλαπεξία θαη ηε δηαθνξεηηθφηεηα, ε κε εκπινθή ησλ γνλέσλ, ην απξφζηην πεξηβάιινλ, ε επαλάιεςε ησλ ηάμεσλ θαη ε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ. 29

30 3.2.1 Πξνζδηνξηζκφο ηεο ζπκπεξίιεςεο πκπεξίιεςε είλαη: Ζ αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ε παξνρή ηεο θαηά ηξφπν ακεξφιεπην. Έλα θνηλφ φξακα, πνπ ζπκπεξηιακβάλεη φινπο ηνπο αλζξψπνπο ρσξίο δηαθξίζεηο. Ζ πεπνίζεζε φηη ηα ζρνιεία έρνπλ ηελ επζχλε λα εθπαηδεχζνπλ φια αλεμαηξέησο ηα παηδηά θαη ηνπο ελήιηθεο, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Μηα δηαξθήο δηαδηθαζία αληηκεηψπηζεο θαη αληαπφθξηζεο ζηελ πνηθηινκνξθία ησλ αλαγθψλ φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ αλεμάξηεηα απφ παξάγνληεο φπσο ε αλαπεξία, ην θχιν, ε ειηθία, ε εζληθφηεηα, ε γιψζζα, ε γεσγξαθηθή πξνέιεπζε θαη ε ζεμνπαιηθφηεηα αλαγλσξίδνληαο φηη φινη νη άλζξσπνη κπνξνχλ λα κάζνπλ Ζ ζπκπεξίιεςε πεξηιακβάλεη: Παξνρή θαηάιιεισλ παξεκβάζεσλ ζην επξχ θάζκα ησλ καζεζηαθψλ αλαγθψλ ηφζν ζηα επίζεκα, φζν θαη ζηα άηππα εθπαηδεπηηθά πεξηβάιινληα. Γίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζε εθείλεο ηηο νκάδεο καζεηψλ πνπ κπνξεί λα δηαηξέρνπλ θίλδπλν πεξηζσξηνπνίεζεο, απνθιεηζκνχ ή ζηνπο λένπο κε αλαπεξία. Αλαγλψξηζε θαη άξζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ θαη ζεζκηθψλ εκπνδίσλ ηεο ζπκκεηνρήο θαη ηεο κάζεζεο. Σξνπνπνηήζεηο θαη αιιαγέο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ, ην καζεζηαθφ πεξηερφκελν θαη ηε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε. Δλεξγνπνίεζε εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπφκελσλ γηα λα δνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα σο πιενλέθηεκα θαη φρη σο πξφβιεκα (Sightsavers Inclusive Education Policy paper, Πξνζαξκνζκέλν απφ νδεγίεο ηεο ΟΤΝΔΚΟ γηα ηε ζπλεθπαίδεπζε: εμαζθάιηζε πξφζβαζεο ζηελ εθπαίδεπζε γηα φινπο, 2005). 3.3 Μνληέια πκπεξίιεςεο Σα κνληέια ζπκπεξίιεςεο ζηα νπνία ε δηεζλήο βηβιηνγξαθία θαηαγξάθεη αλάγνληαη ζε ηέζζεξα (Παπαπέηξνπ, θ.ά., 2013). 30

31 1. Μνληέιν πιήξνπο ζπκπεξίιεςεο (full inclusion) Πξνηάζζεη ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ ζην γεληθφ ζρνιηθφ πιαίζην ρσξίο λα ιακβάλεη θαζφινπ ππφςε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη ηηο αλάγθεο πνπ απνξξένπλ απφ απηά νχηε ηε γλψκε ησλ γνλέσλ ηνπο. Γίλεηαη βαξχηεηα ζηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ ρσξίο λα ιακβάλεηαη πξφλνηα γηα ηελ παξνρή ππνζηεξηθηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηα παηδηά κε αλαπεξία, θαζψο απνπζηάδεη ην λνκηθφ ή ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηαζθαιίδεη ηα δηθαηψκαηά ηνπο. Σν κνληέιν απηφ έρεη δερζεί πνιιέο επηθξίζεηο, δηφηη νη εθπαηδεπηηθνί αηζζάλνληαη αβνήζεηνη λα αληαπνθξηζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηηο απαηηήζεηο ηεο πνηθηινκνξθίαο ησλ ηάμεσλ (Kavale & Mostert, 2004: ) θαζψο δελ πξνηείλνληαη εμαηνκηθεπκέλα πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο θαη δελ ππνζηεξίδνληαη απφ αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα αιιά νχηε έρνπλ θαη ηε βνήζεηα ησλ εηδηθψλ. 2. Μνληέιν ηεο ζπκκεηνρήο ζηελ ίδηα ηάμε (focus on participating in the same place) Ννκνζεηηθφ πιαίζην θαη αλαιπηηθφ πξφγξακκα αλαγλσξίδνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα θαη θαζνξίδνπλ ηελ παξερφκελε ππνζηεξηθηηθή βνήζεηα ζε καζεηέο κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν. χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν δελ έρνπλ ιφγν χπαξμεο ηα εηδηθά ζρνιεία παξά κφλν νη ηάμεηο ππνζηήξημεο θαζηζηψληαο ηελ εηδηθή αγσγή αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο γεληθήο. Μαζεηέο ηππηθήο αλάπηπμεο θαη καζεηέο κε αλαπεξία ππνζηεξίδνληαη ζηε γεληθή ηάμε κε ηε βνήζεηα εηδηθψλ ρσξίο λα ιακβάλεηαη ππφςε ε άπνςε ηεο νηθνγέλεηαο ησλ πξψησλ (Norwich, 2000:21-25). Σν κνληέιν απηφ ζπλαληάηαη θαη σο ζπκβνπιεπηηθφ κνληέιν ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο (Ζκέιινπ, 2011) θαη βξίζθεη ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηνλ ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ρψξν κε ηνλ ζεζκφ ηεο ζπλεθπαίδεπζεο-παξάιιειεο ζηήξημεο. 3. Μνληέιν ηεο επηθέληξσζεο ζηηο αηνκηθέο αλάγθεο (focus on individual needs) Πξνηείλεη ηε βξαρπρξφληα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν χζηεξα απφ αμηνιφγεζε ηφζν ηεο πξνφδνπ, φζν θαη ηεο θνηλσληθήο αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ πνπ εκθαλείο δπζθνιίεο παξεκπνδίδνπλ ηελ παξαθνινχζεζε θαη αληαπφθξηζή ηνπο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Σν κνληέιν απηφ εζηηάδεη ζηηο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ φρη κφλν φηαλ απηέο ζεσξνχληαη 31

32 ηξνρνπέδε γηα ηελ αηνκηθή εμέιημε ηνπ καζεηή, αιιά θαη φηαλ εθηηκψληαη φηη εμαηηίαο ηνπο παξεκπνδίδεηαη θαη ε εμέιημε ησλ ππνινίπσλ ζε αθαδεκατθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν. ε απηφ ην κνληέιν βέβαηα ζην ρξνληθφ δηάζηεκα θνίηεζεο ζην εηδηθφ ζρνιείν δελ εληζρχεηαη ν ηνκέαο θνηλσληθήο έληαμεο ηνπ καζεηή. 4. Πεξηνξηζηηθφ κνληέιν ζπκπεξίιεςεο (choice limited inclusion) χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν νη εηδηθέο ηάμεηο πξνζθέξνπλ ππνζηεξηθηηθή βνήζεηα ζε καζεηέο κε αλαπεξία θπξίσο ζηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα, αιιά δε ζπκβάιινπλ ζηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπο, θαζψο απνπζηάδεη ε επθαηξία αιιειεπίδξαζεο κε παηδηά ηππηθήο αλάπηπμεο. Γη απηφλ αθξηβψο ηνλ ιφγν πξνηείλεη ηε ζπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε αλαπεξία ζηηο γεληθέο ηάμεηο. ηε ιήςε απφθαζεο γηα ηνλ ηχπν ζρνιείνπ πνπ ζα θνηηήζεη ν καζεηήο ζπκκεηέρεη θαη ε νηθνγέλεηα (Norwich, 2000:21-25). 3.4 Πξνυπνζέζεηο εθαξκνγήο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο Σν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο φζν ειθπζηηθφ θαη αλ δηαηππψλεηαη ζηελ πξαθηηθή εθαξκνγή απνδεηθλχεηαη κηα δχζθνιε ππφζεζε θαη κηα πξφθιεζε γηα ηα εθπαηδεπηηθά θαη θνηλσληθά ζπζηήκαηα δηαθφξσλ ρσξψλ (Παπαπέηξνπ, θ.ά., 2013). Ζ ζπκπεξίιεςε σο θηινζνθία κπνξεί λα βξίζθεη ππνζηεξηθηέο, ν ηξφπνο εθαξκνγήο φκσο δελ είλαη εχθνιε ππφζεζε, γηαηί ν ηξφπνο εθαξκνγήο δελ έρεη θαηαζηεί ζαθήο. Δξεπλεηηθά επξήκαηα θαηαιήγνπλ φηη είλαη έλλνηα ακθηιεγφκελε. Τπάξρνπλ άηνκα ηα νπνία είλαη ππέξ ηεο ζπκπεξίιεςεο θαη άηνκα πνπ είλαη θαηά. Σα απνηειέζκαηα δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηνλ θνξέα πνπ δηεμάγεη ηελ έξεπλα (Savolainen & Alasuutari, 2000). Σν γεγνλφο φηη δελ ππάξρνπλ πεηζηηθά επξήκαηα ηεο επηηπρνχο εθαξκνγήο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ζε επξεία θιίκαθα θαζηζηά ηελ θαηάζηαζε αθφκε πην πξνβιεκαηηθή. Σα επξήκαηα ησλ κηθξψλ εξεπλψλ δελ είλαη αξθεηά γηα λα πείζνπλ φινπο ηνπο θνξείο ιήςεο απνθάζεσλ φηη ε ζπκπεξίιεςε, σο κηα ζπλνιηθή πξνζέγγηζε, είλαη επσθειήο γηα φινπο. Δπίζεο πνιινί εθπαηδεπηηθνί δελ ζπκθσλνχλ πιήξσο κε ην κνληέιν ηεο ζπκπεξίιεςεο θαη δελ πηζηεχνπλ φηη κπνξεί λα εθαξκνζηεί (Savolainen & Alasuutari, 2000). Έξεπλα ηεο UNESCO (1986) ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαηέιεμε φηη νη εθπαηδεπηηθνί ηίζεληαη ππέξ ηεο έληαμεο φισλ ησλ καζεηψλ ζηηο γεληθέο ηάμεηο ζηηο ρψξεο πνπ ην απαηηεί ε εθπαηδεπηηθή λνκνζεζία. ε 32

33 ρψξεο πνπ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πξνζθέξεη εμειηγκέλεο δνκέο εηδηθήο αγσγήο νη εθπαηδεπηηθνί δελ είλαη ππέξ ηεο ζπκπεξίιεςεο. Δίλαη πηζαλφ νη εθπαηδεπηηθνί αλ θαη έρνπλ κηα ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο επίζεκεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο ηνπο λα αληαλαθινχλ ηε δηθή ηνπο εκπεηξία πνπ απνξξέεη απφ ηελ εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο ζηελ πξάμε. Έρεη επίζεο απνδεηρζεί φηη ε ζεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο ηε ζπλεθπαίδεπζε εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ εκπεηξία ηνπο κε καζεηέο κε αλαπεξία, ηελ επηκφξθσζή ηνπο, ηνλ βαζκφ ππνζηήξημεο πνπ δέρνληαη, ην κέγεζνο θαη ηνλ θφξην εξγαζίαο ζηελ ηάμε. Σν 1996 νη Scruggs θαη Mastropieri, φπσο αλαθέξεηαη ζην νχιεο (2008) πξνέβεζαλ ζηε ζχλζεζε ησλ επξεκάησλ 28 εξεπλψλ δηαθνξεηηθψλ ρξνληθψλ πεξηφδσλ, νη νπνίεο δηεμήρζεζαλ ζε δηάζηεκα 38 εηψλ θαη αθνξνχζαλ ζηηο αληηιήςεηο εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεθπαίδεπζε. Καηέγξαςαλ ινηπφλ φηη παξά ην γεγνλφο φηη ε πιεηνςεθία ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε πνζνζηφ 65% ηέζεθε ζεηηθά απέλαληη ζηελ έλλνηα ηεο ζπκπεξίιεςεο, κφλν ην 40% ππνζηήξημε φηη κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζην ζχλνιν ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ θαη ην 33% δήισζε φηη ε ζπλεθπαίδεπζε είλαη ε πιένλ ελδεδεηγκέλε πξφηαζε γηα καζεηέο κε αλαπεξία. Δλψ ην 54% εμέθξαζε πξνζπκία λα δηδάμεη καζεηέο κε ήπηεο καζεζηαθέο δπζθνιίεο ζηε «γεληθή» ηάμε, δελ θαηαγξάθεθε ε ίδηα πξνζπκία δηδαζθαιίαο καζεηψλ κε κέηξηεο θαη βαξηέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Ζ κνξθή αλαπεξίαο ζχκθσλα κε ην δείγκα ησλ εξεπλψλ είλαη απηφ πνπ θαζνξίδεη ηελ επηηπρή εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο ην 75% ησλ εξσηεζέλησλ δήισζαλ φηη δε δηαζέηνπλ ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο θαη ηελ επαγγεικαηηθή εηνηκφηεηα, ψζηε λα ζεσξνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο ηθαλνχο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο εθαξκνγήο ηεο. Ζ έιιεηςε ρξφλνπ, επαγγεικαηηθήο εηνηκφηεηαο θαη ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ θαηαγξάθεθαλ σο νη βαζηθφηεξνη παξάγνληεο κε επηηπρνχο εθαξκνγήο ηεο ζπλεθπαίδεπζεο καζεηψλ κε θαη ρσξίο αλαπεξία ζηε γεληθή ηάμε. Σν 50% δήισζε φηη νη καζεηέο ζα απνθφκηδαλ ειάρηζηα νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπλεθπαίδεπζεο θαη κφλν ην 1/3 εμέθξαζε ηε ζπλεθπαίδεπζε σο ηελ θαιχηεξε εθπαηδεπηηθή πξφηαζε. χκθσλα πάληα κε ηνλ νχιε (2008), πνηνηηθή έξεπλα ησλ Vaughn, Schumm, Jallad, Slusher θαη Saumell ην 1996 ζε δείγκα 74 εθπαηδεπηηθψλ, ρσξίο θακηά εκπεηξία ζηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο, θαηέιεμε φηη ε πιεηνλφηεηα εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο αιιά θαη εηδηθήο αγσγήο δελ ζεσξνχζαλ ηε ζπλεθπαίδεπζε σο ηελ θαηαιιειφηεξε εθπαηδεπηηθή πξφηαζε γηα καζεηέο κε αλαπεξία θαη ηέζεθαλ αξλεηηθά απέλαληη ζηελ εθαξκνγή ηεο. Αθφκε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ ζεηηθά θείκελνη απέλαληη ζηε ζπλεθπαίδεπζε δήισζαλ αλεπαξθείο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απμεκέλεο απαηηήζεηο ελφο ηέηνηνπ εγρεηξήκαηνο. 33

34 Ζ έιιεηςε ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ, ν θφξηνο εξγαζίαο, ηα πνιππιεζή ηκήκαηα, ην αξλεηηθφ ζρνιηθφ θιίκα, ν «ζηηγκαηηζκφο» ηεο ηάμεο ηνπο αιιά θαη ε ζχγρπζε σο πξνο ηελ ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε ηεο έλλνηαο ηεο ζπλεθπαίδεπζεο θαη ηνλ επαθξηβή πξνζδηνξηζκφ ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο ηεο θαηαγξάθεθαλ σο αξλεηηθνί παξάγνληεο θαη εκπφδηα γηα ηελ εθαξκνγή ηεο. Έξεπλα ηνπ Stanovich ην 1999 φκσο ζε δείγκα εθπαηδεπηηθψλ ελφο ζρνιείνπ πνπ εθάξκνδε πξφγξακκα ζπλεθπαίδεπζεο θαηέγξαςε ηε ζεηηθή ζηάζε φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ. ηνπο παξάγνληεο επηηπρνχο εθαξκνγήο ζπγθαηαιέρηεθαλ εθηφο ηεο ρξήζεο θαηάιιεισλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ ην θαηάιιειν ζρνιηθφ θιίκα θαη ε θνπιηνχξα αιιειεγγχεο, ζπληξνθηθφηεηαο θαη απνδνρήο πνπ επηθξαηνχζε ζε απηφ. ε έξεπλα ησλ Padeliadou θαη Lampropoulou (1997) ζε δείγκα 377 εθπαηδεπηηθψλ κε ζέκα ηε δηεξεχλεζε ησλ ζηάζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο γηα ηε ζπλεθπαίδεπζε θαηαγξάθεθε νπδέηεξε ζηάζε σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο γεληθήο αγσγήο θαηαγξάθεθε ζεηηθφηεξε ζηάζε απφ απηή ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο. Δπίζεο νη εθπαηδεπηηθνί γεληθήο αγσγήο εζηίαζαλ ηα νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο γηα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία ζηηο αθαδεκατθέο θαη πξν-επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο, ελψ νη εθπαηδεπηηθνί εηδηθήο αγσγήο ζηηο θνηλσληθέο (νχιεο, 2008). Έξεπλα ηεο Ρήγα (1997) ζε δείγκα 60 αηφκσλ, κε ην ίδην ζέκα, θαηέγξαςε ηελ αξλεηηθή ηνπο ζηάζε ζηελ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπο γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο ζην ειιεληθφ ζρνιείν, ιφγσ αλππαξμίαο ησλ θαηάιιεισλ πξνυπνζέζεσλ, φπσο ε θαηάιιειε πιηθνηερληθή ππνδνκή, δηεπηζηεκνληθή ζπλεξγαζία, επέιηθην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε εθπαηδεπηηθψλ, εηδηθά βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ, θαηάιιειν ζρνιηθφ θιίκα, κηθξφο αξηζκφο καζεηψλ αλά ηκήκα, επαηζζεηνπνίεζε καζεηψλ θαη γνλέσλ θ.ά. Ζ ζπλχπαξμε γεληθψλ θαη εηδηθψλ ζρνιείσλ ζην ίδην θηηξηαθφ ζπγθξφηεκα πξνηείλεηαη σο ε πιένλ ελδεδεηγκέλε πξφηαζε ελζσκάησζεο παηδηψλ κε αλαπεξία (νχιεο, 2008). Έξεπλα ηεο UNESCO (1999) ζηε Ρνπκαλία απνθάιπςε φηη ε αξλεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ ελειίθσλ απνηειεί ζεκαληηθφ εκπφδην γηα ηελ ζπκπεξίιεςε. Ο Ο.Ο..Α. ην 1999 πξαγκαηνπνίεζε κηα κειέηε κε ζέκα: «Ζ ζπκπεξίιεςε ζηελ εξγαζία. Μαζεηέο κε αλαπεξία ζηα γεληθά ζρνιεία». Ζ έξεπλα βαζίζηεθε ζε κειέηεο πεξίπησζεο ζε νθηψ ρψξεο, (Απζηξαιία, Καλαδάο, Γαλία, Γεξκαλία, Ηζιαλδία, Ηηαιία, Ζλσκέλν Βαζίιεην θαη ΖΠΑ) κε πνιχ δηαθνξεηηθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα θαη πνιηηηθέο 34

35 δνκέο. Καηάιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη, ελψ δελ ήηαλ θαηά ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, δηαηππψζεθαλ αμηνζεκείσηεο πξαθηηθέο δπζθνιίεο ζηελ εθαξκνγή ηεο. Μία απφ απηέο ήηαλ φηη κεξηθνί γνλείο παηδηψλ κε αλαπεξία επηζπκνχζαλ ην παηδί ηνπο λα θνηηήζεη ζε εηδηθέο ηάμεηο. Μηα άιιε δπζθνιία αθνξνχζε ζε ζέκαηα αζθάιεηαο: καζεηέο κε θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλεπάξθεηα κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο απεηιή γηα ηνπο ππφινηπνπο. Έλα άιιν εκπφδην ήηαλ ε επηζπκία κεξηθψλ παηδηψλ κε αλαπεξία λα κειεηνχλ ηνπιάρηζηνλ έλα κέξνο ηνπ ρξφλνπ, καδί κε άιια παηδηά κε παξφκνηα αλαπεξία (Evans, 2000; Savolainen & Alasuutari, 2000). Έξεπλα ηεο ηδέξε (2004) ζε δείγκα 650 αηφκσλ θαηέγξαςε φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ζπκκεηερφλησλ δήισζαλ ζεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε ζπλεθπαίδεπζε. Παξαηεξνχκε ινηπφλ φηη φιν θαη πεξηζζφηεξν πξνβάιιεη ζηνλ ζχγρξνλν θφζκν ε αλάγθε λα επαλεμεηαζηνχλ νη ζεσξεηηθέο αξρέο θαη ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηεο ζπλεθπαίδεπζεο ζηξέθνληαο ην ελδηαθέξνλ απφ ηηο αηνκηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηελ αδπλακία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ λα αληαπνθξηζνχλ ζε απηέο (Εψληνπ-ηδέξε, 2012). Ζ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ε επίηεπμε ησλ αξρψλ ηεο απαηηεί λα ηεζεί σο πνιηηηθή πξνηεξαηφηεηα, ε νπνία ζα εθθξαζηεί κέζα απφ ηε ζέζπηζε ξηδνζπαζηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ (Παπαπέηξνπ, θ.ά., 2013). Πξνυπνζέηεη αγψλα θαη νπζηαζηηθφ δηάινγν κεηαμχ φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ. Κακία ξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε δελ κπνξεί λα πεξηκέλεη ηελ άκεζε κεηαζηξνθή απφ ηελ εηδηθή αγσγή ή ηελ εληαμηαθή πξνζέγγηζε ζηελ ζπκπεξηιεπηηθή, ηελ εθπαίδεπζε ρσξίο απνθιεηζκνχο, δηφηη ε κεηαηξνπή ησλ ππαξρνπζψλ δνκψλ δελ κπνξεί λα αλαηξαπεί σο δηα καγείαο απφ ηε κηα ζηηγκή ζηελ άιιε (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β). Γηα ηελ επηηπρή ζπκπεξηιεπηηθή κεηαξξχζκηζε απαηηείηαη ε αλακφξθσζε ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο ψζηε λα πξνιακβάλεηαη κέζσ ησλ θαηάιιεισλ παξεκβάζεσλ ε ζρνιηθή απνηπρία θαη ν ζηηγκαηηζκφο θαη ε πεξηζσξηνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ καζεηψλ (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015). Έλα ζχλνιν παξαγφλησλ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ πξνψζεζε ή κε ηεο ζπλεθπαίδεπζεο, φπσο ε αλάπηπμε ππνζηεξηθηηθψλ ζπζηεκάησλ πξνο εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο, ε αλάγθε δηεπηζηεκνληθφηεηαο θαη ε αλάπηπμε ζπλεξγαηηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο, ε θηινζνθία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ αλαθνξηθά κε ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ε αλαζεψξεζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.βο; Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015) θαη απνηεινχλ ην θιεηδί γηα ηε 35

36 δεκηνπξγία ιεηηνπξγηθψλ εληαμηαθψλ πξνγξακκάησλ (Βιάρνπ, & Εψληνπ-ηδέξε, 2011). Ο απνηειεζκαηηθφο ζρεδηαζκφο επέιηθησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, θαη ε επηηπρήο εθαξκνγή ηνπο ζεκαηνδνηνχλ θαζνξηζηηθά ην επηηπρέο ή κε απνηέιεζκα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, ηελ έληαμε ή ηνλ απνθιεηζκφ (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β). Ζ εμαζθάιηζε νηθνλνκηθψλ, πφξσλ ε θαηάιιειε πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη ε δηάζεζε ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ απνηεινχλ εληζρπηηθνχο παξάγνληεο θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηα ζρνιεία γεληθήο αγσγήο θάζε πεξηνρήο, ψζηε λα κπνξνχλ λα δξνπλ απνηειεζκαηηθά πξνο ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο φισλ ησλ καζεηψλ ηεο (Ainscow,1999; Σάθα, 1998). Βαξχλνπζαο θαη θαζνξηζηηθήο βέβαηα ζεκαζίαο είλαη ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο, αιιά θαη ε επηινγή ηεο θαηάιιειεο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο (Σδνπξηάδνπ & Μπηδαξάθε, 1990). Οη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία γηα ηελ δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ε ελεκέξσζή ηνπο ηφζν θαηά ηε βαζηθή εθπαίδεπζή ηνπο, φζν θαη κε ηελ δηαξθή επηκφξθσζή ηνπο, ε αλάπηπμε ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο, ε εθαξκνγή θαηάιιεισλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ζηξαηεγηθψλ κεζφδσλ είλαη απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ εμαζθάιηζε πνηνηηθήο εθπαίδεπζεο (Evans, 2000). Ζ εθαξκνγή ζπκπεξηιεπηηθψλ πξαθηηθψλ ζηηο δνκέο πξνζρνιηθήο αγσγήο απνηειεί ζέκα βαξχλνπζαο ζεκαζίαο, θαζψο απφ απηφ ην ζηάδην ηίζεληαη ηα ζεκέιηα ηεο κεηέπεηηα εθπαηδεπηηθήο εμέιημεο φισλ αλεμαηξέησο ησλ καζεηψλ (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015). Σα εηδηθά ζρνιεία επίζεο ζηα πιαίζηα ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο δελ είλαη δπλαηφλ λα ιεηηνπξγνχλ σο αλεμάξηεηεο δνκέο, αιιά σο θέληξα ζηήξημεο θαη ελίζρπζεο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ. Ζ παξνρή ελνπνηεκέλσλ ππεξεζηψλ ζην ζχλνιν ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ πνπ επηθεληξψλεηαη ζηελ πξφιεςε θαη φρη ζηα αδχλαηα ζεκεία ηνπ είλαη ε βάζε ζηελ νπνία ζα βξεη έδαθνο ψζηε λα επηηεπρζεί νπζηαζηηθά ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε (Λαραλά & Δπζηαζίνπ, 2015). Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε άιισζηε φπσο αλαθέξεη ν Pijl (2010) ζην (Παπαπέηξνπ, θ.ά., 2013) μεθηλά θαη βξίζθεη ηελ εθαξκνγή ηεο κέζα ζηηο αίζνπζεο δηδαζθαιίαο. Παξφιν πνπ νη λέεο αληηιήςεηο ππεξαζπίδνληαη ηελ ηζφηεηα φισλ ησλ αηφκσλ ζε θάζε ηνκέα δσήο, σζηφζν δελ κπνξνχκε λα ππνζηεξίμνπκε φηη απνπζηάδνπλ νη πξνθαηαιήςεηο θαη νη ζηεξεφηππεο ζπκπεξηθνξέο γηα ηα ΑΜΔΑ. Δίλαη απαξαίηεην λα αλαδεηρζνχλ ηα εκπφδηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα δηαθνξεηηθά άηνκα, ηα νπνία βηψλνπλ απιή ή πνιιαπιή δηάθξηζε, αιιά θαη 36

37 νη ηξφπνη πξνψζεζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δηθαηψκαηφο ηνπο ζηελ ίζε κεηαρείξηζε. Η απνδνρή απηή ζα βνεζήζεη ζηε δεκηνπξγία ζπλαηζζεκάησλ απηνεθηίκεζεο θαη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αμηνζχλεο ηνπο, ζηνηρεία πνπ θαζνξίδνπλ ηελ νκαιή έληαμή ηνπο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν (Διεπζεξίνπ, 2009). Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ηεο κέζα απφ έλα ζρνιείν πνπ αληαπνθξίλεηαη θαη αλαγλσξίδεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα σο πξνζηηζέκελε αμία απαηηείηαη ε ελεξγφο εκπινθή θαη ζπκκεηνρή φισλ ησλ θνξέσλ ζε ελδνζρνιηθφ, ηνπηθφ, εζληθφ θαη δηεπηζηεκνληθφ επίπεδν θαη ζε φια ηα ζηάδηα εμέιημήο ηεο απφ ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο κέρξη ηελ αμηνιφγεζε ηεο φιεο δηαδηθαζίαο. Γηαθνξεηηθά ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε δηαηξέρεη ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ζε ζηξεβιφ ζεσξεηηθφ ζρέδην. Όζν πεξηζζφηεξν ε έληαμε γίλεηαη ε ζπλήζεο εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, ηφζν κεγαιχηεξνο πξνβάιιεη ν θίλδπλνο λα κεηαιιαρζεί ζε κηα λενθηιειεχζεξε άκνξθε κάδα, ηθαλή λα πξνζαξκφδεηαη ζε νπνηνδήπνηε ζεσξεηηθφ πιαίζην. 3.5 πκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ζηνλ ειιεληθφ ρψξν Τπνζηεξηθηηθνί ζεζκνί Σν ζρνιείν φπσο ιεηηνπξγεί ζήκεξα κπνξνχκε λα πνχκε φηη δελ είλαη «έλα ζρνιείν γηα φινπο». Παξφια απηά ε χπαξμε ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ θαη ζεζκψλ, φπσο ηα ηκήκαηα έληαμεο θαη ε παξάιιειε ζηήξημε θαη ε ππφ πξνυπνζέζεηο ιεηηνπξγία ηνπο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ φηη ιεηηνπξγνχλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο Σα ηκήκαηα έληαμεο ηελ ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα, αιιά θαη βηβιηνγξαθία ν φξνο έληαμε εκπεξηέρεη ελλνηνινγηθά ηνλ φξν inclusive (Εψληνπ-ηδέξε, 2004:38). Απφ ην εγθαηαιείπεηαη ε πξαθηηθή ίδξπζεο λέσλ εηδηθψλ ζρνιείσλ θαη πξνσζείηαη ε ζηξαηεγηθή έληαμεο κε ηε ιεηηνπξγία εηδηθήο ηάμεο ζην γεληθφ ζρνιείν. Με ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ πεξί γεληθήο εθπαίδεπζεο, Ν.1566/1985 πηνζεηείηαη ε αξρή ηεο έληαμεο θαη δηαθαίλεηαη φηη μεθηλά κηα λέα επνρή γηα ηνλ ηνκέα ηεο εηδηθήο αγσγήο ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, ε νπνία αθνινπζεί ηηο αληίζηνηρεο επξσπατθέο εμειίμεηο. Γίλεηαη αλαθνξά ζηελ εηδηθή αγσγή ζε μερσξηζηφ θεθάιαην σο επξχηεξε δηάζηαζε ηεο γεληθήο 37

38 αγσγήο θαη νπζηαζηηθά ππνδειψλεηαη ε πνιηηηθή βνχιεζε λα θαηαξγεζνχλ νη δηαρσξηζηηθέο γξακκέο κεηαμχ παηδηψλ ηππηθήο αλάπηπμεο θαη παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.α). θαζψο δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ ππνζηήξημε ηνπ δηθαηψκαηνο ησλ δεχηεξσλ γηα θνίηεζε ζην γεληθφ ζρνιείν (Πνιπρξνλνπνχινπ, 2003:30-32). Οη παηδαγσγηθέο αξρέο φκσο πνπ αθνινπζήζεθαλ θαη ε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εηδηθψλ ηάμεσλ δείρλνπλ φηη ε ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα δελ ήηαλ έηνηκε θαη πξνεηνηκαζκέλε θαηάιιεια λα νδεχζεη πξνο ηελ εληαμηαθή θαηεχζπλζε κε απνηέιεζκα ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ηνπ απνθιεηζκνχ λα ζπλερίδεηαη κε πην εμεπγεληζκέλνπο ηξφπνπο (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.α). Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην ηεο έληαμεο αθνινχζεζε ε απνπζία ζρεδηαζκνχ θαη αλάπηπμεο πξνγξακκάησλ θνηλσληθήο θαη εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη θαηάξηηζεο λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.α). Με ηνλ Ν.1824/1988 ζεζκνζεηείηαη ε εληζρπηηθή δηδαζθαιία ζε καζεηέο δεκνηηθνχ θαη γπκλαζίνπ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη κε ηνλ Ν.1771/1988 ηξνπνπνηείηαη ην ζχζηεκα εηζαγσγήο ζηελ Σξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.α). Με ηνλ Ν.2817/2000 νη εηδηθέο ηάμεηο πνπ ιεηηνπξγνχλ απφ ην κεηνλνκάδνληαη ζε ηκήκαηα έληαμεο ζηελ πξνζπάζεηα δηακφξθσζεο ελφο ζρνιείνπ ρσξίο δηαρσξηζκνχο. ηα ηκήκαηα έληαμεο ππνζηεξίδνληαη καζεηέο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ πνπ ρξήδνπλ πξφζζεηεο ππνζηήξημεο ιφγσ ησλ δπζθνιηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ. Αξγφηεξα κε ηνλ Ν.3699/2008 πεξί Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο ζηα ηκήκαηα έληαμεο κπνξνχλ λα θνηηνχλ καζεηέο κε αλαπεξία ή εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Αλάινγα ηνλ βαζκφ θαη ην είδνο ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εληαρζνχλ θαη λα παξαθνινπζήζνπλ θνηλά θαη εμεηδηθεπκέλα πξνγξάκκαηα ή νκαδηθά εμεηδηθεπκέλα ή εμαηνκηθεπκέλα πξνγξάκκαηα. Σν γεληθφ ζρνιείν φπσο αλαθέξνπλ νη Λαραλά θαη Δπζηαζίνπ, (2015) έρεη δψζεη ζνβαξά δείγκαηα κεηνχκελεο αλνρήο ζηελ πνηθηιφηεηα, επηδεηθλχνληαο αλειαζηηθφηεηα θαη παξαπέκπνληαο κεγάιε επθνιία γηα αμηνιφγεζε καζεηέο πνπ ζεσξνχληαη δχζθνινη πξνθεηκέλνπ λα ηνπο αλαιάβεη ε εηδηθή εθπαίδεπζε. Έηζη ηα ηκήκαηα έληαμεο αλ θαη δεκηνπξγήζεθαλ λα ππνδερζνχλ καζεηέο γηα ηνπο νπνίνπο ζε άιιε πεξίπησζε ε θνίηεζε ζην εηδηθφ ζρνιείν ήηαλ κνλφδξνκνο ζπληήξεζαλ ην δηαρσξηζκφ κέζα ζην γεληθφ ζρνιείν νδεγψληαο καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο ζηνλ εμνζηξαθηζκφ απφ ηε γεληθή ηάμε θαη ιεηηνπξγνχλ σο άιινζη απνθιεηζκνχ θαζψο πνηέ δελ ζηεξίρηεθαλ ζηελ ηδενινγία ηνπ κε απνθιεηζκνχ. Σν γεληθφ ζρνιείν φρη κφλν δελ είλαη θαηάιιεια πξνεηνηκαζκέλν λα 38

39 αληηκεησπίζεη ηελ πνηθηιφηεηα ζηνπο θφιπνπο ηνπ, αιιά κε ην πξφζρεκα ηνπ παξάιιεινπ ζπζηήκαηνο ηεο εηδηθήο αγσγήο κεηαζέηεη ηε δηθή ηνπ δπζιεηηνπξγία θαη αλεπάξθεηα ζηε κνξθή αλαπεξίαο θαη ηελ παζνινγία ησλ καζεηψλ (Λαραλάο & Δπζηαζίνπ, 2015). Όπσο αλαθέξεη ν Σζηλαξέιεο ζην (Παπαπέηξνπ, θ.ά., 2013) ην δεηνχκελν δελ είλαη ε πξνζαξκνγή ηνπ παηδηνχ ζην παξερφκελν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα, αιιά ε πξνζαξκνγή ηνπ θαηάιιεινπ πξνγξάκκαηνο ζηηο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ καζεηή, ε πξνζαξκνγή ηνπ ζρνιείνπ ζηελ αηνκηθφηεηα ηνπ καζεηή. Ζ έληαμε νπζηαζηηθά αθνξά ζηελ «αληηεμεηδίθεπζε» (ηάζεο, 2001:98) θαη ηελ απνδνρή ηεο επζχλεο γηα παξνρή εθπαίδεπζεο θαη δηαπαηδαγψγεζεο πξνο φινπο ηνπο καζεηέο ζε έλα ζρνιείν γηα φινπο θαη δελ κπνξεί λα πξνσζεζεί ρσξίο ηε ζηνηρεηψδε πνιηηηθή βνχιεζε, ηε απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο, θαη ηελ πηνζέηεζε ζπκπεξηιεπηηθήο θηινζνθίαο (Λαραλά θαη Δπζηαζίνπ, 2015) Παξάιιειε ζηήξημε Με ηνλ λφκν 3699/2008 ΦΔΚ 199/Α, άξζξν 6 γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε ππάξρεη ε δπλαηφηεηα παξνρήο ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ ζε καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζην γεληθφ ζρνιείν ζε ζπλάξηεζε πάληα κε ην πνζνζηφ απνκείσζεο ησλ καζεηψλ. Ζ παξνρή απηνχ ηνπ ηχπνπ βνήζεηαο απαηηεί ηελ έγθξηζε ηνπ Κέληξνπ Γηάγλσζεο θαη Γηαθνξνδηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο (ΚΔΓΓΤ). Ζ επηηπρία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ εμαξηάηαη απφ ην επίπεδν ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ εκπιεθνκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ, ηελ εκπεηξία ηνπο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, ηελ επαγγεικαηηθή θαη επηζηεκνληθή ηνπο θαηάξηηζε (Μαπξνπαιηάο, 2013). χκθσλα κε ηνπο McCormic, Nooman, Ogata & Heck, 2008, φπσο αλαθέξεηαη ζην Μαπξνπαιηάο, 2013, νη πεπνηζήζεηο, νη ζηάζεηο θαη νη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαθνξηθά κε ηελ εθπαίδεπζε επεξεάδνπλ ηηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο θαη ηηο παξεκβάζεηο πνπ εθαξκφδνπλ. ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ επηηπρεκέλνπ κνληέινπ ζπλδηδαζθαιίαο ζπγθαηαιέγνληαη ε επειημία θαη ν βαζκφο σο πξνο ηνλ νπνίνλ έρνπλ πεηζηεί γηα ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή θαη ηε ρξεζηκφηεηά ηνπ (Μαπξνπαιηάο, 2013). 39

40 3.6 πκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαη εηδηθή αγσγή Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε βξίζθεηαη ζηνλ αληίπνδα ηεο εηδηθήο αγσγήο, φπνπ ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο εθπαηδεχνληαη ζε εηδηθά ζρνιεία ή ιακβάλνπλ εηδηθή εθπαίδεπζε ζην ζπίηη ή ζε άιινπο ρψξνπο φπσο ηα ηδξχκαηα. Βέβαηα κπνξεί λα ππάξρνπλ εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο φπνπ παξνρή εηδηθήο αγσγήο κπνξεί λα είλαη ε πην θαηάιιειε ππνζηήξημε γηα έλα παηδί, φπσο ζηελ πεξίπησζε παηδηψλ κε πνιιαπιέο θαη ζνβαξέο βιάβεο. Ζ Πνιπρξνλνπνχινπ ζην Διεπζεξίνπ (2009) αλαθέξεη φηη ε Δηδηθή Αγσγή παξέρεηαη θαηά πξνηίκεζε κέζα ζηελ θαλνληθή ηάμε ή, αλ ηνχην δελ ηθαλνπνηεί επαθξηβψο ηηο αλάγθεο ηνπ καζεηή, κέζα ζε θέληξν εηδηθήο αγσγήο. Χζηφζν, ζρνιεία θαη εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα πξέπεη λα αλαγλσξίζνπλ φηη ε πην επηζπκεηή επηινγή ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε, θαη ζπλερψο πξέπεη λα αμηνινγνχλ δπλαηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμή ηεο. Ζ άπνςε ηεο Sightsavers κηαο θηιαλζξσπηθή νξγάλσζεο πνπ απνξξέεη κεηά απφ πνιιά ρξφληα εκπεηξίαο ζηελ ππνζηήξημε πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο είλαη φηη ηα εηδηθά ζρνιεία ζπρλά έρνπλ επηιεγεί ιφγσ ηεο κε θαηάιιειεο παξνρήο βνήζεηαο γηα καζεηέο κε αλαπεξία ζηα θαλνληθά ζρνιεία. Με έλα ζχζηεκα ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, ην νπνίν επηθεληξψλεηαη ζηελ πνηφηεηα κάζεζεο, θαη φρη κφλν ζηελ πξφζβαζε, ε επηινγή ηνπ ζρνιείνπ εηδηθήο αγσγήο θαληάδεη ιηγφηεξν ειθπζηηθή. Έρεη ππνζηεξηρζεί φηη νη έλλνηεο ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ε εθπαίδεπζε εηδηθήο αγσγήο αληηθαηνπηξίδνπλ ηε ζθέςε ηαηξηθψλ κνληέισλ αλαπεξίαο πνπ εληνπίδνπλ ηελ πεγή ηνπ «πξνβιήκαηνο» ζην παηδί, θαη φρη ζηελ επξχηεξε θνηλσλία θαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Δίλαη αλακθηζβήηεην φηη θάπνηα παηδηά ζε εηδηθά ζρνιεία επηηπγράλνπλ πςειέο βαζκνινγίεο ζηηο αμηνινγήζεηο θαη απνιακβάλνπλ ηζρπξέο θνηλσληθέο ζρέζεηο κεηαμχ εθείλσλ κε ηνπο νπνίνπο αιιειεπηδξνχλ. Σειηθά, φκσο, απηνί νη ζπνπδαζηέο δηαρσξίδνληαη απφ ηελ ππφινηπε θνηλσλία θαηά ηε δηάξθεηα ελφο θξίζηκνπ κέξνο ηεο δσήο ηνπο, θαη απηφ επεξεάδεη αξλεηηθά ηφζν ηα παηδηά σο άηνκα, φζν θαη ηελ θνηλσλία σο ζχλνιν (UNESCO, 2009). Δπηπιένλ, κηα πξνζέγγηζε ηεο εθπαίδεπζεο εηδηθήο αγσγήο θηλδπλεχεη λα δεκηνπξγήζεη έλα πνιχπινθν θαη παξάιιειν ζχζηεκα πνπ είλαη ηειηθά πνιχ αθξηβφηεξν (κηα εθηίκεζε πξνηείλεη φηη είλαη θαηά ελλέα θνξέο πςειφηεξν) απφ ηελ παξνρή εθπαίδεπζεο ζε γεληθφ ζρνιείν (Peters, 2004). Χζηφζν, γηα λα κπνξέζεη κηα πξνζέγγηζε ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο λα νδεγήζεη ζε ζεηηθά θνηλσληθά θαη καζεζηαθά απνηειέζκαηα, πξέπεη λα μεπεξαζηνχλ κηα ζεηξά απφ πξνθιήζεηο. 40

41 3.7 Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ε «πκπεξηιεπηηθή Δθπαίδεπζε» Ζ αιιαγή ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν δελ έγθεηηαη ηφζν ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ θάζε θνξά πξέπεη λα αθνινπζεζεί απφ ηελ εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα, φζν ζηα επαγγεικαηηθά πξνζφληα, ηελ εκπεηξία, ηε γλψζε, ηε ζηάζε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ πίζηε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε απηφ πνπ θαινχληαη λα εθαξκφζνπλ (Αγγειίδεο, 2011; Zoniou-Sideri & Vlachou, 2006; Saleh, 1998). χκθσλα κε ηνπο Kochhar, West & Taymans, (2000) φπσο αλαθέξεηαη ζην (Καινγήξνπ, 2014) νη εθπαηδεπηηθνί έξρνληαη αληηκέησπνη κε εκπφδηα ηα νπνία αθνξνχλ ηφζν ζηελ νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ, φζν ζε ειιηπή γλψζε ηνπ ηξφπνπ εθαξκνγήο ηνπ ζπκπεξηιεπηηθνχ κνληέινπ αιιά θαη ζηε ζηάζε θαη ηηο βαζηά ξηδσκέλεο πεπνηζήζεηο (Ainscow,2005) επίζεο φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα (Kochhar, West & Taymans, 2000). Οη ζχγρξνλνη κέζνδνη δηδαζθαιίαο, νη ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο (Kaldi, Filippatou & Govaris, 2011), ε αμηνπνίεζε ελαιιαθηηθψλ πεγψλ κάζεζεο εθηφο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ, θαη ε ελεξγφο εκπινθή ησλ καζεηψλ, ψζηε λα αηζζάλνληαη φηη απνιακβάλνπλ ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο πξνζνρήο (Booth & Ainscow, 2002; Zionts, 1997) είλαη παξάγνληεο πνπ πξνζθέξνπλ καζεζηαθέο εκπεηξίεο θαη ζπκβάινπλ πξνο ηε δηακφξθσζε ελφο ζπκπεξηιεπηηθνχ πεδίνπ κάζεζεο. Τα ηππηθψο αλαπηπζζφκελα παηδηά βαζίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηηο δηθέο ηνπο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο, παξά ζε εμσηεξηθέο ππνδείμεηο παξνπζηάδνληαο απηνδεκηνχξγεηεο ιχζεηο. Σα άηνκα κε λνεηηθή θαζπζηέξεζε εθδειψλνπλ γλσζηηθή αθακςία, ε νπνία κεγαιψλεη παξάιιεια κε ηε λνεηηθή ειηθία θαη δελ απνδίδεηαη ηφζν ζηε ζθέςε φζν ζηα θίλεηξα (Αιεπξηάδνπ & Γθηανχξε, 2009). Ο ξφινο ηνπ δαζθάινπ ζε απηφ ην ζεκείν είλαη θαζνξηζηηθφο, θαζψο θαιείηαη λα αιιάμεη ηα δεδνκέλα, δηακνξθψλνληαο ζεηηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηα άηνκα κε αλαπεξία. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηελ δεκηνπξγία ελφο δνκεκέλνπ πιαηζίνπ κέζα ζην νπνίν νη καζεηέο ζα θιεζνχλ λα αιιειεπηδξάζνπλ. Σν ειεχζεξν πιαίζην (δηάιεηκκα, ειεχζεξν παηρλίδη) ζπκβάιιεη ειάρηζηα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Ζ ζεκαληηθφηεηα ελφο δνκεκέλνπ θαη θαιά νξγαλσκέλνπ πιαηζίνπ αιιά θαη ησλ σθειεκάησλ ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο γηα ηελ αλάπηπμε θαη θαιιηέξγεηα ζηάζεσλ απνδνρήο θαη ζεβαζκνχ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο επαιεζεχεηαη κέζα απφ ηα επξήκαηα ησλ Lewis & Lewis (1987). χκθσλα κε απηά ε ειεχζεξε επαθή είλαη αλεπαξθήο γηα ηελ αλάπηπμε ζεηηθψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. 41

42 Ζ θαηάζηαζε δηαθνξνπνηείηαη φηαλ καζεηέο κε θαη ρσξίο αλαπεξία ζπλεξγάδνληαη είηε νκαδηθά, είηε ζε δπάδεο. Σα παξαπάλσ ελδερνκέλσο λα νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη νη καζεηέο ζην ειιεληθφ ζρνιείν δελ είλαη αξθεηά εμνηθεησκέλνη κε ηελ δηαθνξεηηθφηεηα. Σέινο, ζα πξέπεη λα δνζεί ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ ζηάζε πνπ ζα δηαηεξήζεη ν ίδηνο ν δάζθαινο απέλαληη ζην άηνκν κε αλαπεξία. Όηαλ ν δάζθαινο πνπ απνηειεί ηελ θεληξηθή θηγνχξα ηεο ηάμεο, απνδέρεηαη ηελ δηαθνξεηηθφηεηα ηνπ παηδηνχ, είλαη δηαηεζεηκέλνο λα πξνζαξκφζεη ηελ δηδαζθαιία ηνπ θαη πηζηεχεη ζηηο ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο παξακνλήο ηνπ παηδηνχ ζηε γεληθή ηάμε, ηφηε νη πηζαλφηεηεο απνδνρήο ηνπ παηδηνχ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλνληαη (Padeliadu, 1995). Οη ζεηηθέο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ ζπλεθπαίδεπζε ζπλδένληαη κε πςειά επίπεδα απνηειεζκαηηθφηεηαο ζηηο ηάμεηο ζπκκεηνρηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επίζεο απμάλεηαη φηαλ νη απνθηεζείζεο εκπεηξίεο θαη δεμηφηεηεο ηνλ σζνχλ ζηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο (Zoniou- Sideri & Vlachou, 2006). Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξνπλ νη Κνπξέα & Φηηάθα (2003) νη καζεηέο ππνζηεξίδνπλ ηδηαίηεξα ηηο ζεηηθέο ζηξαηεγηθέο (έπαηλνο, ππεπζπλφηεηεο, ελζάξξπλζε γηα ζπκκεηνρή) ηνπ δαζθάινπ ζηελ ηάμε πξνο ηα παηδηά κε αλαπεξία, απνξξίπηνληαο ηηο αξλεηηθέο ζηξαηεγηθέο (ηηκσξία, ζπκφο, επίπιεμε). Γηα ηελ επηηπρία ησλ πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο ζηε ζρνιηθή κνλάδα απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ζεσξείηαη ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Ainscow et al., 1994). Οη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ αλάγθε δηαξθνχο ζηήξημεο θαη ελίζρπζεο θαη απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα, ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο, θαη ηελ απνηειεζκαηηθή ζπλεξγαζία κε φινπο ηνπο εκπιεθνκέλνπο, φπσο ζπλαδέιθνπο, δηεπζπληέο, ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο, γνλείο, δηεπηζηεκνληθέο νκάδεο θ.ι.π. (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β). Σν θαηάιιεια πξνζαξκνζκέλν ζηηο αλάγθεο ηεο έληαμεο αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ε πνιπεπίπεδε δηδαζθαιία ζπγθαηαιέγνληαη ζηελ παξνρή ππνζηεξηθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο (Rose, 2000:280). χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ησλ Zoniou-Sideri & Vlachou (2006) ζε δείγκα 641εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία (72%) απφ ηνπο κφληκνπο εθπαηδεπηηθνχο κέζεο εθπαίδεπζεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα κε δηδαθηηθή εκπεηξία απφ 6-26 θαη πιένλ εηψλ, κφλν ην (46,5%) ηνπ δείγκαηνο αλέθεξαλ φηη 42

43 θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαξηέξαο ηνπο είραλ πξαγκαηηθή εκπεηξία εθπαίδεπζεο καζεηψλ κε αλαπεξία ζηηο ηάμεηο ηνπο. Σo 83.8% ησλ εξσηεζέλησλ δήισζε φηη ε έληαμε καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ ηάμε ηνπο ζα εκπνδίζεη ην έξγν ηνπο. Χζηφζν ε ζπκπεξίιεςε ζεσξήζεθε σο πξφθιεζε απφ ην 69,8% ηνπ δείγκαηνο, ε νπνία φκσο ζα απμήζεη ηηο επζχλεο θαη ηνλ θφξην εξγαζίαο ηνπο. Σν 48,4% δήισζε φηη ζε εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζηελ ηάμε ηνπο θνηηνχλ καζεηέο κε αλαπεξία ζα πξέπεη λα ηνπο θαηαβάιιεηαη επηπιένλ ακνηβή. χκθσλα κε ην 36.7% ησλ εξσηεζέλησλ εθπαηδεπηηθψλ ηα ζεηηθά νθέιε απφ ηε ζπλεθπαίδεπζε εληνπίδνληαη ζηε βειηίσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Σα νθέιε γηα ηα παηδηά κε αλαπεξία απφ ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ εληνπίδνληαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε (86.9%) θαη ηελ θνηλσληθή απνδνρή (78.5%), ελψ κφλν κεηνλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δήισζε φηη νη καζεηέο κε αλαπεξία ζα σθειεζνχλ γλσζηηθά ή ζα αλαπηχμνπλ ηελ πξννπηηθή ζηαδηνδξνκίαο ηνπο. Δλψ ινηπφλ νη εθπαηδεπηηθνί δηαδξακαηίδνπλ ηνλ θεληξηθφ ξφιν ζηελ πξνψζεζε ηεο «ζπκκεηνρηθήο εθπαίδεπζεο», παξάιιεια φκσο αληηπξνζσπεχνπλ θαη ην κεγαιχηεξν εκπφδην γηα ηελ εθαξκνγή ηεο «εθπαίδεπζεο ρσξίο απνθιεηζκνχο» ιφγσ ηεο αληίιεςεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο (Mittler, 2000:8 Ainscow, 2005). Γηάθεηληαη αξλεηηθά πξνο ηε ζπκκεηνρηθή εθπαίδεπζε (Clark, Millward & Robinson, 1999) θαη ζεηηθφηεξα ζηελ πξαθηηθή ηεο έληαμεο (Hegarty, 1993). χκθσλα κε ηνπο (Evans θαη Lunt, 2002) ε ζηάζε απηή ζα κπνξνχζε λα εμεγεζεί απφ ην γεγνλφο φηη δε γλσξίδνπλ κε ζαθήλεηα ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηνπ φξνπ θαη ηα πξνζδνθψκελα απνηειέζκαηα απφ ηελ εθαξκνγή ηεο πξνθαιψληαο εληάζεηο θαη δηιήκκαηα σο πξνο ηελ πξνψζεζή ηεο θαη ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο, δηφηη δελ έρνπλ επηκνξθσζεί ζε ζέκαηα ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Γελ γλσξίδνπλ νχηε ην πψο λα ηελ εθαξκφζνπλ αιιά νχηε θαη είλαη ζε ζέζε λα αληηιεθζνχλ ηελ αλαγθαηφηεηα γελίθεπζεο ηεο εθαξκνγήο ηεο (Kochhar, West & Taymans, 2000). Δπίζεο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο νη εθπαηδεπηηθνί εθθξάδνπλ έιιεηςε σο πξνο ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία δειαδή ηηο δηαθνξεηηθέο κεζφδνπο πνπ πξέπεη θάζε θνξά λα αθνινπζήζνπλ, ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ (νχιεο, 2002). Αλ θαη ε θαζνξηζηηθή ζεκαζία ησλ ζπλεξγαηηθψλ δνκψλ γηα ηελ αλάπηπμε εληαμηαθνχ πεξηβάιινληνο κάζεζεο δελ ακθηζβεηείηαη (McLaughlin, 2002), γηα ηνλ ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ρψξν απνηειεί ην δεηνχκελν θαζψο δελ έρεη λα επηδείμεη ζπλεξγαηηθά κνληέια θαη πξαθηηθέο ζε επίπεδν ζρεδηαζκνχ, ζπλδηδαζθαιίαο, ζπλαμηνιφγεζεο, θαη 43

44 ιεηηνπξγηθήο επηθνηλσλίαο (Βιάρνπ, & Εψληνπ-ηδέξε, 2011). Πνιιέο θνξέο απαηηείηαη ε παξνπζία θαη δεχηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηε ζρνιηθή αίζνπζα θαη απηφ πξνθαιεί αλεζπρία ζηνπο ππεχζπλνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο ηάμεο. Αηζζάλνληαη φηη δηαξθψο ειέγρνληαη θαη ηνπο βξίζθεη επηθπιαθηηθνχο σο πξνο ηε κνξθή ζπλεξγαζίαο πνπ κπνξεί λα αλαπηπρζεί κεηαμχ ηνπο θαη ηελ νξηνζέηεζε ησλ ξφισλ ηνπο. Μφιηο φκσο μεπεξαζηνχλ νη πξψηεο επηθπιάμεηο νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη αηζζάλνληαη κεγαιχηεξε ζηγνπξηά, θαη έρνπλ πεξηζζφηεξν ρξφλν ζηε δηάζεζή ηνπο, ψζηε λα πεηξακαηηζηνχλ κε ηε δηδαθηηθή πξάμε θαη λα αμηνπνηήζνπλ πνηθηιφκνξθα ην καζεηηθφ δπλακηθφ ηνπο, (Εψληνπ-ηδέξε, ρ.ρ.β). Οη αληαγσληζηηθέο απαηηήζεηο ζην πιαίζην εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ ησλ θπβεξλήζεσλ θαη ε πνιππινθφηεηα ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε αληηθάζεηο ηφζν αλαθνξηθά κε ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελφ ηεο, φζν θαη θαηά ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο ζε θπβεξλεηηθφ, ηνπηθφ (Moore, 1999) θαη ελδνζρνιηθφ επίπεδν (Mulhern, 2006). Οξηζκέλνη κειεηεηέο φπσο νη Corbett, (1999); Evans θαη Lunt, (2002) θαη Lunt θαη Norwich, (1999), πεξηγξάθνπλ ηε ζπκκεηνρηθή εθπαίδεπζε σο πξνζσξηλή, αδχλακε θαη «ππφ φξνπο» εθαξκφζηκε. Πξνσζείηαη εθεί φπνπ νη γνλείο ζπκβάιινπλ θαηαιπηηθά θαη εθεί πνπ εμαζθαιίδνληαη νη απαηηνχκελνη πφξνη (Mulhern, 2006). Όπσο ππνζηεξίδνπλ νη Clark et al., (1999) πάληα ζα βξίζθεηαη ππφ ακθηζβήηεζε αθφκε θαη ε θαη κεξηθή εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. 3.8 Πνηεο είλαη νη βαζηθέο πξνθιήζεηο θαη νη ιχζεηο; Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ελψ σο θηινζνθία αγγίδεη φιε ηελ θνηλσλία, ζηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο αληηκεησπίδεη δπζθνιίεο νη νπνίεο γηα λα ππεξληθεζνχλ απαηηείηαη δηαξθήο πξνζπάζεηα. Όπσο αλαθέξεη ν Ainscow, (2000) (ζην Καινγήξνπ, 2014) δελ ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο ζπληαγέο παξά κφλν ζπζηαηηθά πνπ αμίδεη λα δνθηκαζηνχλ θαηά πεξίπησζε. Τπάξρνπλ ηδηαίηεξεο πξνθιήζεηο γχξσ απφ ηελ αξλεηηθή ζηάζε θαη ζπκπεξηθνξά, ηφζν απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο φζν θαη ηνπο γνλείο, ζε ζρέζε κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία λα κάζνπλ. Απηέο νη πξνθιήζεηο κπνξεί λα μεπεξαζηνχλ κε ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ζε ζέκαηα αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηελ δεκνζηνπνίεζε ζεηηθψλ παξαδεηγκάησλ παηδηψλ θαη ελειίθσλ κε αλαπεξία πέξα απφ ηηο επηδφζεηο ηνπο ζην ζρνιείν, λα πεηπραίλνπλ ζηελ εληαία εθπαίδεπζε θαη ζηε δσή. Δπίζεο δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ ζεκάησλ είλαη θαηεμνρήλ ξπζκίζεηο 44

45 δίθαηεο θαη δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ ππνζηήξημε θαη ελίζρπζε ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία λα ζπκκεηέρνπλ ζην ζρεδηαζκφ δηαδηθαζηψλ, ζε εξεπλεηηθέο δξάζεηο ππφ ηελ επνπηεία επηζηεκνληθψλ νκάδσλ κε ηελ εμαζθάιηζε επαξθνχο εθπξνζψπεζεο ησλ γνλέσλ ζηηο ελ ιφγσ πξαθηηθέο θαη ηελ έθθξαζε ησλ πξνζδνθηψλ ηνπο. Άιιεο ζεκαληηθέο πξνθιήζεηο εληνπίδνληαη ζε νξγαλσηηθέο δνκέο θαη ηελ εθπαηδεπηηθή εγεζία. Βαξχλνπζαο ζεκαζίαο είλαη ε εμαζθάιηζε εληαίαο ζηξαηεγηθήο εθπαίδεπζεο πνπ ξεηά επηθεληξψλεηαη ζηα άηνκα κε αλαπεξία θαη άηνκα πνπ γηα δηαθφξνπο ιφγνπο βηψλνπλ ηελ πεξηζσξηνπνίεζε (Sightsavers, 2011). Δίλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ λα δηαζθαιηζηεί φηη φια ηα παηδηά αλεμάξηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ηνπο δελ είλαη απιψο θαηαρσξεκέλα ζε ζρνιεία γεληθήο εθπαίδεπζεο, αιιά λα κπνξνχλ λα ππνζηεξίδνληαη νπζηαζηηθά θαη λα πξννδεχνπλ ζε έλα αζθαιέο πεξηβάιινλ (Sightsavers, 2011). Αμίδεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη ζηα εκπφδηα ζπγθαηαιέγνληαη ε ρξεκαηνδφηεζε γηα ηελ πξνκήζεηα θαη εμαζθάιηζε ππνζηεξηθηηθνχ πιηθνχ θαη βνεζεηηθψλ ζπζθεπψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα γξαθηθφ εμνπιηζκφ Braille θαη πιηθά πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ζε αλάγιπθε κνξθή. Έξεπλα απφ ηε Sightsavers έρεη δείμεη αθφκε, φηη ε δηαλνκή ησλ ελ ιφγσ πξντφλησλ ζηα ζπκβαηηθά ζρνιεία απαηηεί νηθνλνκηθνχο πφξνπο πνπ είλαη δχζθνιν λα εμαζθαιηζηνχλ. Δηδηθά εάλ δελ ππάξρνπλ ζπζηήκαηα αλαθαηαλνκήο θαη ηα πξντφληα απηά δηαλέκνληαη ζε κεκνλσκέλα παηδηά ζε ζρνιεία γεληθήο εθπαίδεπζεο δελ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ μαλά απφ άιια παηδηά. 3.9 Γηεζλείο δεζκεχζεηο ζηελ εθπαίδεπζε γηα ηα παηδηά - Τπνρξεψζεηο θαη δηθαηψκαηα Μηα ζεηξά απφ δηεζλή κέζα γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα εδψ θαη θαηξφ έρνπλ θαζηεξψζεη ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε γηα φινπο. Ζ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ (1948) εδξαίσζε ηελ εθπαίδεπζε σο έλα αλζξψπηλν δηθαίσκα γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο. Ζ ζχκβαζε θαηά ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηελ εθπαίδεπζε, ηελ επηζηήκε θαη ηνλ πνιηηηζκφ (UNESCO) (1960), ην πξψην εηδηθφ κέζν πνπ αζρνιείηαη κε ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε, βαζίδεηαη ζηηο αξρέο ηεο κε δηάθξηζεο θαη ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ ζχκβαζε γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ (1990), ε πην επξχηαηα επηθπξσκέλε πλζήθε αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, επηζεκαίλεη ηελ αλάγθε γηα ηηο θπβεξλήζεηο λα δηαζθαιίζνπλ ηελ πξφζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε γηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Ζ δήισζε ηεο αιακάλθα (1994) ηνλίδεη ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, θαιψληαο ηηο θπβεξλήζεηο λα «δψζνπλ ηελ 45

46 πςειφηεξε πνιηηηθή θαη δεκνζηνλνκηθή πξνηεξαηφηεηα, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα ζπκπεξηιεθζνχλ φια ηα παηδηά αλεμάξηεηα απφ ηηο αηνκηθέο δηαθνξέο ή δπζθνιίεο» θαη λα πηνζεηήζνπλ σο ζέκα λνκηθφ ή πνιηηηθφ ηελ αξρή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, εγγξάθνληαο φια ηα παηδηά ζε θαλνληθά ζρνιεία, αλ δελ ππάξρνπλ επηηαθηηθνί ιφγνη γηα λα γίλεη δηαθνξεηηθά. Απηή ε δέζκεπζε γηα ηελ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε έγηλε κηα λνκηθή ππνρξέσζε κέζα απφ ην άξζξν 24 ηεο ζχκβαζεο γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία (CRPD), ε νπνία επηβεβαηψλεη ην δηθαίσκα ησλ παηδηψλ απηψλ ζηελ παξνρή πνηνηηθήο εθπαίδεπζεο θαη δέζκεπζε ηηο θπβεξλήζεηο λα δηαζθαιίδνπλ φηη «άηνκα κε αλαπεξία κπνξνχλ λα έρνπλ πξφζβαζε ρσξίο απνθιεηζκνχο θαη δηαθξίζεηο ζε ηζφηηκε, πνηνηηθή θαη δσξεάλ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σν Άξζξν 32 επίζεο επηθνξηίδεη ηηο θπβεξλήζεηο κε ηελ ππνρξέσζε λα θαηαζηήζνπλ ηελ ππνζηήξημε ηνπο «ζπκπεξηιεπηηθή θαη πξνζηηή ζηα άηνκα κε αλαπεξία». Μέρξη ηνλ Ηνχλην ηνπ 2011 ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Sightsavers, ππήξραλ 149 ππνγξαθέο θαη 101 επηθπξψζεηο ηεο ζχκβαζεο γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία (CRPD). Δπηθχξσζε ηεο ζχκβαζεο ζεκαίλεη φηη νη ρψξεο είλαη ππνρξεσκέλεο λα παξέρνπλ ρσξίο απνθιεηζκνχο, πνηνηηθή θαη δσξεάλ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζε φια ηα παηδηά, ηφζν ζηηο ρψξεο θαηαγσγήο ηνπο, φζν θαη ζε εθείλεο ηηο ρψξεο φπνπ παξέρνπλ αλαπηπμηαθή βνήζεηα. Οξηζκέλεο ρψξεο, φπσο ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, έρνπλ επηθπξψζεη ηε ζχκβαζε κε επηθπιάμεηο πνπ ηνπο επηηξέπεη λα εθπαηδεχνπλ θάπνηα παηδηά κε αλαπεξία ζε εηδηθά ζρνιεία, φπνπ απηφ ζεσξείηαη φηη είλαη ν θαιχηεξνο θαη ν πιένλ θαηάιιεινο ηξφπνο ππνζηήξημεο απηψλ ησλ παηδηψλ. Ζ επηθχξσζε ηεο ζπλζήθεο θάλεθε λα ζεκαηνδνηεί κηα ζπλνιηθή δέζκεπζε, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί φηη φια ηα παηδηά κε αλαπεξία έρνπλ δίθαηε θαη βηψζηκε πξφζβαζε ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζε φια ηα επίπεδα θαη ηελ επθαηξία λα ιάβνπλ πνηνηηθή εθπαίδεπζε κέζα ζε έλα επξχηεξν ζχζηεκα εθπαίδεπζεο. Χζηφζν φκσο, φπσο ζπρλά ζπκβαίλεη κε ηα δηεζλή λνκηθά κέζα θαη ηηο πνιηηηθήο δειψζεηο, ππάξρεη κηα θαζπζηέξεζε κεηαμχ ηεο δέζκεπζεο θαη ηεο πινπνίεζήο ηεο. 46

47 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ 4.1 Οξηζκφο ζηάζεσλ Ζ κειέηε ησλ ζηάζεσλ βαζίδεηαη ζηελ αλάιπζε ηεο αληίιεςεο ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ αηφκνπ (Γεψξγαο, 1990). Αθνξά ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην άηνκν πξνζιακβάλεη ηα θνηλσληθά ζηνηρεία ζηνλ πεξίγπξφ ηνπ, θαζψο νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη έρνπλ θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ζηάζε απέλαληη ζε πξφζσπα, αληηθείκελα θαη ζέκαηα κε ηα νπνία ζπλδηαιέγνληαη. Χζηφζν, θνηλά απνδεθηφο νξηζκφο γηα ηελ έλλνηα ησλ ζηάζεσλ δελ ππάξρεη. Οη πεξηζζφηεξνη ζεσξεηηθνί ησλ ζηάζεσλ φκσο, ζπκθσλνχλ φηη: ε αμηνιφγεζε απνηειεί ηελ θεληξηθή, ίζσο ηελ ππεξηζρχνπζα φςε ησλ ζηάζεσλ νη ζηάζεηο αλαπαξίζηαληαη ζηελ κλήκε κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηφζν ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο, γλσζηηθέο, θαη ζπκπεξηθνξηθέο πξνυπνζέζεηο ησλ ζηάζεσλ, φζν θαη ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο, γλσζηηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο ζπλέπεηέο ηνπο (Olson & Zanna, 1993). 4.2 Υαξαθηεξηζηηθά ησλ ζηάζεσλ- Γηακφξθσζε ζηάζεσλ Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζηάζεσλ, πνπ δηακνξθψλεη έλα άηνκν, είλαη ην ζηνηρείν ηεο ζηαζεξφηεηαο. Οη ζηάζεηο καο δελ αιιάδνπλ εχθνια θαη αληηζηέθνληαη ζηελ αιιαγή. Οη δηακνξθσκέλεο ζε κηθξή ειηθία ζηάζεηο κέλνπλ ζρεηηθά ζηαζεξέο ζε φιε καο ηελ δσή θαη είλαη πξντφλ κάζεζεο ηνπ άκεζνπ ή έκκεζνπ πεξηβάιινληνο (Γεψξγαο, 1986). Οη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο ζπκθσλνχλ φηη ε δηακφξθσζή ηνπο ζπληειείηαη κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ. πλεπψο, ηφζν ε εθκάζεζή ηνπο φζν θαη ε αιιαγή ηνπο, εμεγνχληαη βάζεη ησλ ζεσξηψλ κάζεζεο. Οη εξεπλεηέο φκσο ελδηαθέξνληαη θαη γηα ηνπο θνηλσληθνχο θνξείο πνπ ηηο δηακνξθψλνπλ. Δλψ θάζε άηνκν ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ πξνζσπηθφ ηνπ ηδηνζπζηαηηθφ εμνπιηζκφ, δέρεηαη ηηο επηδξάζεηο ηεο νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο κε ηε κνξθή ζεζκνζεηεκέλσλ θαλφλσλ. Άηνκν θαη θνηλσλία ζπλππάξρνπλ, αιιεινεπεξεάδνληαη θαη αιιεινδηακνξθψλνληαη (Ναζηάθνπ, Υαηδή & Φαηνχξνπ- Υαξίηνπ, 1999). Οη θνηλσληθνί θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο, ηα «πξέπεη» θαη «δελ πξέπεη», είλαη νη πξνζδνθίεο εθδήισζεο ζπκπεξηθνξάο κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζε ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο. Οη θνηλσληθέο πξνζδνθίεο καζαίλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθνπνίεζεο. Οη αηνκηθέο 47

48 φκσο πεπνηζήζεηο πεξηιακβάλνπλ θαη εμαηξέζεηο ή ηξνπνπνηήζεηο ηεο ζπκπεξηθνξά ζε ζπγθεθξηκέλε ζπλζήθε (Παπαδνπνχινπ & Μαξθνπιήο, 1986). Δλψ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ, ε νκάδα επηδξά ζηελ εμέιημε ησλ ζηάζεσλ, ησλ πξνηχπσλ θαη ησλ αμηψλ ηνπ. Σν ζρνιείν ζεσξείηαη απφ ηνπο ζπνπδαηφηεξνπο παξάγνληεο ζηε δηακφξθσζή ηνπο (Πάληδαξε- Παπαλδξένπ, 1977). Βξίζθεηαη ζε αδηάθνπε ζπλδηαιιαγή θαη είλαη θπζηθφ, νη ζηάζεηο ησλ ζπλνκειίθσλ θαη ηνπ δαζθάινπ, νη εζηθέο θαη πνιηηηζηηθέο ηνπο αμίεο, νη πξάμεηο θαη νη πεπνηζήζεηο ηνπο λα αζθνχλ επίδξαζε ζηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Ζ νκάδα δε, ησλ ζπλνκειίθσλ αζθεί ηδηαίηεξε επηξξνή ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Ζ αλάγθε λα αλήθεη θάπνηνο ζε κία νκάδα «νκνίσλ», ε αζθάιεηα πνπ εηζπξάηηεη απφ απηή ηελ έληαμε θαη ε αλάγθε γηα αλαγλψξηζε θαη απνδνρή, νδεγνχλ ζην ζρεκαηηζκφ νκάδσλ, ηα κέιε ησλ νπνίσλ ζπλδένληαη κε ζηελνχο δεζκνχο (Πάληδαξε- Παπαλδξένπ, 1977). Γελ πξέπεη λα ζπγρένπκε ηηο έλλνηεο «ζηάζε» θαη «αμία» δηφηη δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο. Ζ θξίζηκε ιέμε πνπ δηεπθξηλίδεη ηελ δηαθνξά κεηαμχ ζηάζεσλ θαη αμηψλ είλαη ην επηζπκεηφ. Οη αμίεο αλαθέξνληαη ζε ζπιιήςεηο, ηδέεο, θαη ζπκπεξηθνξά πνπ ε θνηλσλία αμηνινγεί σο επηζπκεηέο (Γεψξγαο, 1990). Οξγαλψλνληαη ηεξαξρηθά κε βάζε ηε ζπνπδαηφηεηα πνπ έρνπλ γηα ην άηνκν θαη απνηεινχλ θξηηήξηα γηα ηελ απηφ-αμηνιφγεζή ηνπ. Οη ζηάζεηο αληηπξνζσπεχνπλ ζπιιήςεηο πνπ δελ είλαη ηφζν βαζηά ξηδσκέλεο ζηα άηνκα, φπσο είλαη ην αμηνθξαηηθφ ζχζηεκα ηεο θάζε θνηλσλίαο. πλήζσο φκσο νη άλζξσπνη δεκηνπξγνχλ εηδηθνχο θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο γηα ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο νη νπνίνη ζπλδένληαη κε γεληθφηεξνπο θαλφλεο θαη ηηο αμίεο πνπ έρνπλ εζσηεξηθεχζεη. Ζ δηαδηθαζία απηή πξνθαιεί ζην άηνκν πξνζδνθίεο γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ, νη νπνίεο βηψλνληαη σο ζπλαηζζήκαηα εζηθήο ππνρξέσζεο θαη φρη σο ςπρξέο αμηνινγηθέο θξίζεηο (Παπαδνπνχινπ & Μαξθνπιήο, 1986). Ζ ρξεζηκφηεηα ηεο έλλνηαο ηεο ζηάζεο ζηεξίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη νη ζηάζεηο επεξεάδνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο (Olson & Zanna, 1993). Μία ζπγθεθξηκέλε ζηάζε, γλψκε, ηνπνζέηεζε απέλαληη ζε έλα εξέζηζκα, φρη κφλν πξνθαιεί ζπγθεθξηκέλα ζεηηθά, νπδέηεξα ή αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα (ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε) αιιά θαη ζπγθεθξηκέλε ζπκπεξηθνξά (δηάζηαζε ηεο ζπκπεξηθνξάο) (Γεψξγαο, 1990). Ζ ζηάζε πνπ δηαηεξεί έλαο καζεηήο απέλαληη ζηα άηνκα κε ε.ε.α./α αλαιχεηαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά, πνπ απνδίδεη ν καζεηήο ζηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα, ηα ζεηηθά ή αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ ηνπ πξνθαινχλ θαη ζηελ ζπκπεξηθνξά, πνπ απηφο ζα δηαηεξήζεη απέλαληί ηνπο. 48

49 Ζ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ, ζπλίζηαηαη ζηελ πξνζπάζεηα αληηθαηάζηαζεο κίαο ήδε ππάξρνπζαο ζηάζεο απφ κία δηαθνξεηηθή. «Σν άηνκν φκσο ηείλεη λα αληηζηέθεηαη ζε πξνζπάζεηεο επεξεαζκνχ ησλ ζηάζεψλ ηνπ» (Ναζηάθνπ, Υαηδή & Φαηνχξνπ- Υαξίηνπ, 1999). χκθσλα κε ην αμίσκα ηεο ζεσξίαο ηεο γλσζηηθήο αζπκθσλίαο ηνπ Festinger, ην άηνκν πξνζπαζεί λα απνθχγεη θαηαζηάζεηο γλσζηηθήο αζπκθσλίαο, επεηδή ηνπ δεκηνπξγεί αληζνξξνπίεο θαη αθνινπζεί έληαζε ζην γλσζηηθφ ηνπ ζχζηεκα (Γεψξγαο, 1990). 4.3 Γπλακηθή ησλ ζηάζεσλ- Αληίζηαζε ζηελ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ. Έξεπλεο ζην ζέκα αιιαγήο ησλ ζηάζεσλ θαη ηεο «πεηζηηθήο επηθνηλσλίαο» μεθίλεζαλ απφ ην Παλεπηζηήκην Yale (Augoustinos & Donaghue,2014). Ζ πεηζηηθή επηθνηλσλία αθνξά ζηελ δηαδηθαζία αιιαγήο ηεο ζέζεο - άπνςεο - ηνπνζέηεζεο ελφο αηφκνπ- δέθηε κέζσ αιιειεπίδξαζεο κε κία πεγή πνπ εθπέκπεη κελχκαηα. χκθσλα κε ηελ νκάδα ηνπ Yale, ε πεηζηηθή επηθνηλσλία απνηειείηαη απφ κεηαβιεηέο φπσο: ε πεγή ην κήλπκα ν δέθηεο θαη ην πιαίζην ηεο επηθνηλσλίαο θαη έρεη ηέζζεξηο θάζεηο: ηεο πξνζνρήο ηεο θαηαλφεζεο ηεο απνδνρήο θαη ηεο ζπγθξάηεζεο ηνπ κελχκαηνο απφ ηνλ δέθηε. Ζ πξνζνρή θαη ε θαηαλφεζε ζπληεινχλ ζηε ιήςε ηνπ κελχκαηνο, ε νπνία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελδνηηθφηεηα ηνπ δέθηε, νδεγεί ζηελ απνδνρή ηνπ. Ο φξνο πεγή αλαθέξεηαη ζ απηφλ πνπ κεηαδίδεη ηε ζηάζε θαη ελδέρεηαη λα είλαη θάπνην άηνκν, θνηλσληθή νκάδα, έληππν ή ηα ΜΜΔ. Όζν πεξηζζφηεξν αμηφπηζηε ζεσξείηαη ε πεγή, ηφζν κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο ππάξρνπλ λα επεξεάζεη ηε ζηάζε ηνπ δέθηε. Ζ αμηνπηζηία έρεη δχν επηκέξνπο παξακέηξνπο: ηηο γλψζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηεο πεγήο ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ αθξναηή ζηελ πεγή Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απνδνρή ηνπ κελχκαηνο, παίδεη ε επηρεηξεκαηνινγία. Αλ δειαδή παξνπζηάδνληαη κφλν ηα επηρεηξήκαηα πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ 49

50 άπνςε ηεο πεγήο ή θαη ηα επηρεηξήκαηα ππέξ ηεο αληίζεηεο άπνςεο (κνλφπιεπξεακθίπιεπξε επηρεηξεκαηνινγία). Ζ κνλφπιεπξε επηρεηξεκαηνινγία είλαη απνηειεζκαηηθφηεξε, φηαλ νη δέθηεο είλαη άηνκα ρακειήο κφξθσζεο ή λνεκνζχλεο ή φηαλ ήδε δηάθεηληαη ζεηηθά πξνο ηελ άπνςε ηεο πεγήο. ηελ αληίζεηε πεξίπησζε, απνηειεζκαηηθφηεξε ηαθηηθή είλαη ε ακθίπιεπξε επηρεηξεκαηνινγία ζηελ νπνία ζπνπδαίν ξφιν παίδεη θαη ε ζεηξά παξνπζίαζεο ησλ επηρεηξεκάησλ. Δπίζεο έλα κήλπκα πνπ δηεγείξεη ην θφβν ζηνπο δέθηεο κπνξεί λα είλαη απνηειεζκαηηθφ. Σν εξψηεκα πνπ ζέηνπλ νη εξεπλεηέο ζπλίζηαηαη ζηνλ πφζν θφβν πξέπεη λα δηεγείξεη έλα κήλπκα, γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθφ. Σα απνηειέζκαηα εξεπλψλ ζε απηφ ην ζέκα ήηαλ αληηθαηηθά. Άιια έδεηρλαλ φηη ρακειά επίπεδα θφβνπ επηθέξνπλ αιιαγή ζηάζεσλ θαη άιια φηη ε κέγηζηε αιιαγή ζηάζεσλ επηηπγράλεηαη ζηα πςειά επίπεδα θφβνπ (Γεψξγαο, 1986). Απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δέθηε πνπ έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηελ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ, εθείλα πνπ έρνπλ κειεηεζεί πεξηζζφηεξν είλαη ε λνεκνζχλε θαη ε απηνεθηίκεζε. Ο McGuire ππνζηήξημε (Γεψξγαο, 1990) φηη ε ζρέζε κεηαμχ λνεκνζχλεο θαη ιήςεο ηνπ κελχκαηνο είλαη αλάινγε. Άηνκα κε πςειή λνεκνζχλε έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα πξνζέμνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ νπζηαζηηθά έλα κήλπκα. Ζ ζρέζε φκσο κεηαμχ λνεκνζχλεο θαη ελδνηηθφηεηαο είλαη αληηζηξφθσο αλάινγε. Άηνκα κε πςειή λνεκνζχλε έρνπλ ιηγφηεξεο πηζαλφηεηεο λα ελδψζνπλ ζην κήλπκα. Κάηη αλάινγν ζπκβαίλεη θαη κε ηελ απηνεθηίκεζε (Γεψξγαο, 1990). Με βάζε απηφ ην ζθεπηηθφ, πξνθχπηεη φηη ε ζρέζε κεηαμχ ηεο απηνεθηίκεζεο ή ηεο λνεκνζχλεο θαη ηεο απνδνρήο ηνπ κελχκαηνο είλαη θακππιφγξακκε, δειαδή κεγαιχηεξε αιιαγή ζηάζεσλ παξνπζηάδνπλ άηνκα κέζνπ επηπέδνπ σο πξνο ηελ απηνεθηίκεζε ή ηε λνεκνζχλε, ελψ άηνκα πςεινχ ή ρακεινχ επηπέδνπ έρνπλ κηθξή πηζαλφηεηα αιιαγήο ζηάζεσλ. ηελ πξνζπάζεηα αιιαγήο κηαο ζηάζεο, ιεηηνπξγνχλ πνιινί κεραληζκνί καδί. Όζν ζπρλά επηηπγράλεη ε πξνζπάζεηα αιιαγήο ζηάζεο ελφο αηφκνπ, άιιν ηφζν απνηπγράλεη, θαζψο φινη αληηζηέθνληαη, κε κηθξφηεξε ή κεγαιχηεξε έληαζε, ζηελ αιιαγή. Ο Γεψξγαο (1990), πεξηγξάθεη πέληε ηαθηηθέο - κεραληζκνχο αληίζηαζεο: ηε ρξήζε ινγηθψλ επηρεηξεκάησλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ δέθηε, γηα λα ππεξαζπίζεη ηε ζηάζε ηνπ ηε κείσζε ηνπ θχξνπο ηεο πεγήο επηξξνήο 50

51 ηελ αζπλείδεηε δηαζηξέβισζε ηνπ κελχκαηνο ψζηε, είηε λα θαίλεηαη ηφζν θνληά ζηε δηθή καο ζέζε, ψζηε λα κελ ππάξρεη ιφγνο λα αιιάμνπκε ζηάζε, είηε λα θαίλεηαη ηφζν αληίζεην κε ηε δηθή καο ζέζε, πνπ λα κελ ππάξρεη πεξηζψξην λα καο επεξεάζεη ηε ρξήζε ησλ κεραληζκψλ άκπλαο ηνπ Δγψ, θαη ηε ρσξίο αηηηνινγία απφξξηςε ηνπ κελχκαηνο Όηαλ πηζηεχνπκε φηη θάπνηνο πξνζπαζεί εζθεκκέλα λα καο επεξεάζεη, αληηδξνχκε, αιιάδνληαο ζηάζε πξνο ηελ αληίζεηε θαηεχζπλζε απφ απηήλ ηεο πεγήο επηξξνήο. Απηή ε δηαδηθαζία νλνκάδεηαη ςπρνινγηθή αλαδξαζηηθφηεηα (Παπιφπνπινο, 2005). Δπίζεο, έρεη επηζεκαλζεί φηη αλ ηα άηνκα πξνεηδνπνηεζνχλ φηη πξφθεηηαη λα γίλεη πξνζπάζεηα επηξξνήο ηνπο, αληηζηέθνληαη ζηελ αιιαγή ησλ ζηάζεψλ ηνπο. ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ 5.1 Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο Λεηηνπξγηθά ε εθπαίδεπζε δηαξζξψλεηαη γχξσ απφ ηξεηο άμνλεο, ηνλ δηνηθεηηθφ άμνλα, ηνλ άμνλα ηεο ιατθήο ζπκκεηνρήο θαη ηνλ άμνλα ηνπ επηζηεκνληθνχ παηδαγσγηθνχ εθπαηδεπηηθνχ δπλακηθνχ. Η ζχδεπμε ησλ ηξηψλ απηφλ παξαγφλησλ εγγπάηαη, θαηά θάπνηνλ ηξφπν σο βαζηθή πξνυπφζεζε πξαγκαηνπνίεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ηελ ελαξκνληζκέλε ζπκκεηνρή θαη ζπλεξγαζία βαζηθψλ ζπληειεζηψλ ηεο εθπαίδεπζεο γηα ηελ επηηπρία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ. Μέζσ ηεο εθπαηδεπηηθήο λνκνζεζίαο ε έθηαζε ηεο δηνηθεηηθήο εμνπζίαο ηνπ Γηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ζπλδέεηαη κε ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηεο ζρνιηθήο δηαδηθαζίαο θαη πξάμεο, ζε ζρέζε κε ηε ζέζπηζε ελφο αξηζκνχ ζπιινγηθψλ νξγάλσλ ζην επίπεδν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (Ηνξδαλίδεο, 2002). Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή ζηηο ζπλζήθεο ζπλερψλ αιιαγψλ πνπ βηψλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί νξγαληζκνί, είλαη θαζνξηζηηθφο, ηφζν γηα ηελ επίηεπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ, φζν θαη γηα ηε δηνηθεηηθή ιεηηνπξγία ηνπ θαζψο εηζεγείηαη, πιεξνθνξεί ακθίδξνκα, δηαπξαγκαηεχεηαη θαη ζπκκεηέρεη ζηε ιήςε απνθάζεσλ (Αλδξένπ & Μαληδνχθαο, 1999). Ζ πξνψζεζε καζεζηαθήο θνπιηνχξαο θαη ε εμέιημε ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ηνπ πνιηηηζηηθνχ θαη εθπαηδεπηηθνχ ξφινπ ηνπ (Παζηαξδήο, & Παζηαξδή, 1993). 51

52 Ο πξνζαλαηνιηζκφο ησλ δηεπζπληψλ πξνο ηε ζχγρξνλε θαηεχζπλζε δηνίθεζεο (Γθνχζηα-Ρίδνπ, 2002), εληνπίδεηαη πξνο ηηο εμήο θαηεπζχλζεηο: α) αλάπηπμε νξάκαηνο, β) αμηνιφγεζε απνηειεζκάησλ, γ) επαλαπξνζδηνξηζκφο ηνπ ξφινπ ηνπο, δ) αιιαγή νξγαλσηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ε) απνδνρή ηνπ έξγνπ ηνπο απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Ο απνηειεζκαηηθφο δηεπζπληήο είλαη απηφο πνπ ζπκκεηέρεη ελεξγά ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο ζρνιηθήο δσήο θαη δηαθξίλεηαη γηα ηελ εγεηηθή θαη θξηηηθή ηθαλφηεηα ηελ απνθαζηζηηθφηεηα θαη ηελ επαηζζεζία ηνπ. Δπίζεο δηαθξίλεηαη γηα ηελ ηθαλφηεηα δεκηνπξγίαο δεζηνχ θαη ζεηηθνχ θιίκαηνο κάζεζεο θαη λα είλαη θχξηνο θνξέαο εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ θαη θαηλνηνκηψλ (Παζηαξδήο 2001:172). Παίδεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν γηα ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηε ζρνιηθή κνλάδα, αιιά θαη γηα ην θιίκα πνπ ζα δεκηνπξγεζεί απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα απνθαζίζεη λα επηθέξεη θάπνηα αιιαγή ζε απηή. Οη γλψζεηο, ε επηζηεκνληθή θαηάξηηζε, ε ελεξγεηηθφηεηά ηνπ, ν ελζνπζηαζκφο ηνπ θαη ε απνθαζηζηηθφηεηά ηνπ είλαη κεξηθά απφ ηα ζηνηρεία πνπ θαζνξίδνπλ ην πξνθίι κηαο ζρνιηθήο κνλάδαο (Παπαγεσξγίνπ, 2002:12). Δίλαη εθείλνο πνπ κπνξεί λα κεηαδψζεη θαη λα πείζεη γηα ηελ απνζηνιή ηνπ ζρνιείνπ, εθπαηδεπηηθνχο, καζεηέο, γνλείο αιιά θαη ην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Καηζαξφο, 2008; Παπαγεσξγάθεο, 2013). Γεληθά είλαη απηφ ην πξφζσπν πνπ δεκηνπξγεί ελεξγά ζεηηθφ πεξηβάιινλ, θαζνδεγεί ηνλ ζπιινγηθφ πξνγξακκαηηζκφ, αμηνινγεί ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ, πξνζπαζεί πάληνηε λα έρεη ηελ απαηηνχκελε πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη κέζα γηα ηελ φζν ην δπλαηφ πην απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ θαη αλαδεηά ηε ζπλερή αλέιημε θαη επηκφξθσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (Παζηαξδήο, 1994: 171). Ο ζχγρξνλνο ξφινο πνπ πξνηάζζεηαη γηα ηνπο δηεπζπληέο ζρνιηθψλ κνλάδσλ είλαη απαηηεηηθφο, ζχλζεηνο θαη αληηθαηνπηξίδεη ηε δπλακηθή ησλ θνηλσληθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ. Όπσο δηαθαίλεηαη ινηπφλ ν ξφινο ηνπ δηεπζπληή είλαη θαηαιπηηθφο θαη γηα ηελ απνδνρή θαη θαιιηέξγεηα ζεηηθήο ζηάζεο απέλαληη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ζε θάζε ηεο έθθαλζε θαη ηελ απνηειεζκαηηθή ζηήξημε αηφκσλ κε αλαπεξία απφ φινπο φζνη εκπιέθνληαη ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Άιισζηε ζχκθσλα κε ην άξζξν 13, παξ.2 (δ) ηνπ Ν.113(Η)/99 πεξί Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο Παηδηψλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο Νφκνο ηνπ 1999 ν δηεπζπληήο επηθνξηίδεηαη κε ηελ ππνρξέσζε επαηζζεηνπνίεζεο θαη ζπλεξγαζίαο κε θάζε εκπιεθφκελν, κε ζηφρν ηελ απνηειεζκαηηθή παξνρή ηεο πξνζδηνξηζζείζαο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο, ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ πνπ αλαθχνληαη θαη ηελ παξνρή θάζε βνήζεηαο, ζηα πιαίζηα ηεο έλλνηαο ηεο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο. 52

53 Ζ Saleh (1998:67) ηνλίδεη ην ξφιν ηνπ δηεπζπληή σο πξνο ηε δεκηνπξγία γφληκνπ θιίκαηνο κάζεζεο θαη εκπηζηνζχλεο θαη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζεο απέλαληη ζηα άηνκα κε αλαπεξία θπξίσο κε ηελ πξνζπάζεηα θαηάξξηςεο ηεο πξνθαηάιεςεο θαη ηνπ θφβνπ απέλαληί ηνπο. Οη Leithwood & Beatty (2008:148) θάλνπλ ιφγν γηα ην πφζν ζεκαληηθφ είλαη ν δηεπζπληήο λα έρεη αλεπηπγκέλε ηε ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε, ψζηε λα κπνξεί λα θαηαλνεί θαη λα αλαγλσξίδεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε φισλ ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Όηαλ ε θηινζνθία ηεο ζπκπεξίιεςεο δελ είλαη απνδεθηή απφ ηνλ δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ πξνθχπηνπλ κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηελ ειεπζεξία θηλήζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηελ επηινγή ελαιιαθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ζηελ ελίζρπζε ηεο πξνζπάζεηά ζηνπο θαη ηελ πξνκήζεηα ησλ απαηηνχκελσλ πιηθψλ (Glazzard, 2011). Όπσο ππνδειψλεη ε Riehl (2000) ζην (Ainscow, 2005) ν ξφινο ηνπ δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ ζηελ παξνρή θαζνδήγεζεο γηα ηηο κεζφδνπο απηέο είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο. ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΚΣΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 6.1 Δξγαιείν έξεπλαο Ζ παξνχζα έξεπλα απνηειεί κηα κειέηε κε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ θαη κε πνζνηηθή κέζνδν αλάιπζεο ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ. Με ηελ έξεπλα ζπγθεληξψζεθαλ πιεξνθνξίεο θαη εμεηάζηεθαλ ζπζρεηηζκνί πνπ αθνξνχλ ηηο αληηιήςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Ζ πνζνηηθή κέζνδνο ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη εθαξκφδεηαη, φηαλ ζηφρνο ηεο έξεπλαο είλαη ν έιεγρνο ζπγθεθξηκέλσλ ζεσξεηηθψλ ππνζέζεσλ γηα ην ππφ κειέηε θνηλσληθφ θαηλφκελν. Ζ βαζηθφηεξε πξφθιεζε κηαο πνζνηηθήο αλάιπζεο είλαη λα ππάξρνπλ κεηξήζεηο έγθπξεο θαη αμηφπηζηεο, ψζηε λα κπνξνχλ εχθνια λα γεληθεπζνχλ ζε φηη αθνξά θάπνηεο ζαθείο πξνβιέςεηο αλάκεζα ζηελ αηηία θαη ην απνηέιεζκα (Εαθεηξίνπ, 2003). Ζ πνζνηηθή κέζνδνο πνπ βαζίδεηαη ζε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα κε ηππνπνηεκέλν εξσηεκαηνιφγην, πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εξεπλεηή λα πξνζεγγίζεη κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ γηα ηνλ έιεγρν ηεο ζεσξίαο. Σν εξσηεκαηνιφγην (ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ παξνχζα έξεπλα), είλαη έληππν πνπ πεξηέρεη ζεηξά δνκεκέλσλ εξσηήζεσλ νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη 53

54 ζε ζπγθεθξηκέλε ζεηξά θαη ζηηο νπνίεο ν εξσηψκελνο θαιείηαη λα απαληήζεη γξαπηά (Εαθεηξίνπ, 2003). Σν εξσηεκαηνιφγην απνηειεί ην κέζν επηθνηλσλίαο κεηαμχ εξεπλεηή θαη εξσηψκελσλ, κε άκεζν ή έκκεζν ηξφπν, αλάινγα κε ηε κέζνδν ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ. Ζ θαηάξηηζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, απνηειεί ηελ πιένλ θξίζηκε θαη ιεπηή εξγαζία, θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επηηπρία κηαο ζηαηηζηηθήο έξεπλαο. Λέγεηαη ραξαθηεξηζηηθά φηη «θακία ζηαηηζηηθή έξεπλα δελ κπνξεί λα είλαη θαιχηεξε απφ ην εξσηεκαηνιφγην πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζ απηή» (Παξαζθεπφπνπινο, 1993). Με απηφ ηνλίδεηαη ην γεγνλφο φηη ζε κηα έξεπλα, αθφκε θαη αλ εθαξκνζηεί απνηειεζκαηηθφ ζρέδην δεηγκαηνιεςίαο θαη ε πιένλ ελδεδεηγκέλε αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ, δελ είλαη δπλαηφλ λα εμαρζνχλ ζσζηά ζπκπεξάζκαηα, αλ ιεθζνχλ κε ζπγθξίζηκεο απαληήζεηο απφ εξσηεκαηνιφγην πνπ απαξηίδεηαη κε αζαθείο εξσηήζεηο. Γεληθά ην εξσηεκαηνιφγην σο κεζνδνινγηθφ εξγαιείν έρεη πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα. Σα θπξηφηεξα πιενλεθηήκαηα ησλ εξσηεκαηνινγίσλ σο κέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ είλαη: Έρνπλ δνκεκέλε κνξθή θαη δίλνληαη ζπγθεθξηκέλεο θαη ζαθείο απαληήζεηο. Μπνξνχλ λα ζηαινχλ ζε κεγάιν αξηζκφ αλζξψπσλ. Δίλαη εχθνιε ε θαηαζθεπή θαη ε ρξήζε ηνπο. Οη εξσηψκελνη κπνξνχλ λα εθθξαζηνχλ ειεχζεξα (έιιεηςε άκεζεο επηθνηλσλίαο). Τπάξρνπλ ηππνπνηεκέλνη ηξφπνη αλάιπζεο ηνπ πιηθνχ. Ο εξεπλεηήο δελ κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο απαληήζεηο. Δίλαη ε ιηγφηεξν ρξνλνβφξα κέζνδνο. Χζηφζν ππάξρνπλ θαη κεηνλεθηήκαηα ησλ εξσηεκαηνινγίσλ σο κέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ ηα θπξηφηεξα απφ ηα νπνία είλαη: Ο εξεπλεηήο δελ είλαη ζε ζέζε λα απνζαθελίζεη ηηο αλνηρηέο εξσηήζεηο. Τπνρξεψλεη ηνλ εξσηεζέληα λα απαληήζεη κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. Με βάζε ηα πιενλεθηήκαηα πνπ παξνπζηάδνληαη πην πάλσ, αιιά θαη ηνπ πεξηνξηζκέλνπ ρξφλνπ πνπ απαηηεί ε έξεπλα θξίζεθε φηη ην εξσηεκαηνιφγην είλαη ην θαηαιιειφηεξν κέζν γηα ηελ δηεθπεξαίσζε απηήο ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο. Δπηπιένλ ζηελ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ αμηνινγήζεθε ην γεγνλφο φηη, φηαλ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηεξίδνληαη ζε κεγάιν αξηζκφ πεξηπηψζεσλ, ε γεληθή αληίιεςε είλαη φηη νη ζεσξεηηθέο ππνζέζεηο ππνβάιινληαη ζε πην απζηεξφ θαη έγθπξν έιεγρν. Ζ ηππνπνίεζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπιιέγνληαη, ε δπλαηφηεηα πξνζέγγηζεο κεγάινπ κέξνπο πιεζπζκνχ θαη ε επηδεθηηθφηεηα ησλ ζηνηρείσλ ζε ζηαηηζηηθέο κεζφδνπο αλάιπζεο 54

55 θαζηζηνχλ ηελ πνζνηηθή σο ηελ πην δηαδεδνκέλε κνξθή εκπεηξηθήο έξεπλαο γηα ηε κειέηε ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ (Κπξηαδή, 2002). Γηα λα θαηαιήμεη ν εξεπλεηήο ζε έγθπξα θαη επηζηεκνληθά απνηειέζκαηα δχν είλαη ηα βαζηθά δεηήκαηα πνπ πξέπεη λα εζηηάζεη. Πξψηνλ ζηε ζπιινγή ελφο αληηπξνζσπεπηηθνχ δείγκαηνο ηνπ ππφ κειέηε πιεζπζκνχ θαη δεχηεξνλ ζηε δηακφξθσζε ελφο θαηάιιεινπ γηα ηελ έξεπλα εξσηεκαηνινγίνπ. Σα εξσηεκαηνιφγηα ζπληάρζεθαλ απφ ηελ εξεπλήηξηα ζε ζπλεξγαζία πάληα κε ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θαη αθνχ πξψηα ππήξμε βηβιηνγξαθηθή ελεκέξσζε καο πάλσ ζηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο αιιά θαη ζρεηηθή πξνέξεπλα (pilot research) Αμηνπηζηία ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ Δθηηκάηαη ν ζπληειεζηήο Cronbach a ψζηε λα δηαπηζησζεί ε αμηνπηζηία ηνπ εξγαιείνπ. Ο ζπληειεζηήο αμηνπηζηίαο Cronbach a=0,84 είλαη πςειφο, θαζψο ηηκή ηνπ δείθηε κεγαιχηεξε ηνπ 0,6, γηα εζσηεξηθή ζπλάθεηα είλαη αμηφπηζηε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ, κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ. Cronbach's N Alpha Items,84 15 of Γνκή εξσηεκαηνινγίνπ Έπεηηα απφ ηελ βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε ηεο εξγαζίαο, ζπληάρζεθε ην εξσηεκαηνιφγην ην νπνίν απνηειείηαη απφ 5 ζειίδεο κε 15 ζπλνιηθά εξσηήζεηο θαη ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε. Σν πξψην κέξνο πεξηιακβάλεη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εξσηεζέλησλ, κε 7 εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ. Οη εξσηήζεηο απηέο δηεξεπλνχλ ηελ νξγαληθφηεηα ηνπ ζρνιείνπ ησλ εξσηεζέλησλ, ηελ πεξηνρή ηνπ, ην θχιν ησλ εξσηεζέλησλ, ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ηελ ειηθία ηνπο, ηα ρξφληα ππεξεζίαο ηνπο ζηελ εθπαίδεπζε ζπλνιηθά, ηηο ζπνπδέο πνπ θαηέρνπλ εθηφο απφ ην βαζηθφ πηπρίν ηνπο, ηελ ζέζε πνπ θαηέρνπλ απηή ηε ζηηγκή ζηελ εθπαίδεπζε θαη ην είδνο ηεο δηνηθεηηθήο ζέζεο. Σν ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ είλαη θιεηζηνχ ηχπνπ. ην δεχηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηεο έξεπλαο αλαθνξηθά κε ηηο 2 πξψηεο ππνελφηεηεο, ην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ είλαη θιεηζηνχ ηχπνπ κε 5 βαζκηα θιίκαθα ηχπνπ 55

56 Likert φπνπ ην 1 ζεκαίλεη ΓΗΑΦΧΝΧ ΑΠΟΛΤΣΑ θαη ε ηηκή 5 αληηζηνηρεί ζηελ επηινγή ΤΜΦΧΝΧ ΑΠΟΛΤΣΑ. Αλαθνξηθά κε ηηο 3 επφκελεο ππνελφηεηεο, ην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ είλαη θιεηζηνχ ηχπνπ κε 5 βαζκηα θιίκαθα ηχπνπ Likert φπνπ ην 1 ζεκαίλεη ΚΑΘΟΛΟΤ θαη ε ηηκή 5 αληηζηνηρεί ζηελ επηινγή ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ. Καη ζηηο 5 ελφηεηεο νη εξσηήζεηο αθνξνχλ απφςεηο δειψζεηο θαη ην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ αθνξνχλ ηελ χπαξμε ή φρη ζπκθσλίαο ή ηελ θαηαγξαθή ηνπ βαζκνχ ζπκθσλίαο. πγθεθξηκέλα ζηελ πξψηε ππνελφηεηα δηεξεπλψληαη νη απφςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαη πεξηιακβάλεη νρηψ εξσηήζεηο. ηελ πξψηε εξψηεζε ηνπ δεχηεξνπ κέξνπο δίλνληαη 6 πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηηο δνκέο ηεο εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν, φπσο ηκήκαηα έληαμεο θαη παξάιιειε ζηήξημε. Οη εξσηεζέληεο θαινχληαη λα δειψζνπλ ζε πνην βαζκφ δηαθσλνχλ ή ζπκθσλνχλ κέζσ ηεο θιίκαθαο 1=Γηαθσλψ απφιπηα, 2= Γηαθσλψ, 3= Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ, 4=πκθσλψ θαη 5=πκθσλψ απφιπηα. ηε δεχηεξε ππνελφηεηα δίλνληαη 5 πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ην αθνξά ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Οη εξσηεζέληεο επίζεο θαινχληαη λα δειψζνπλ ζε πνην βαζκφ δηαθσλνχλ ή ζπκθσλνχλ κε ηηο πξνηάζεηο κέζσ ηεο θιίκαθαο 1=Γηαθσλψ απφιπηα, 2= Γηαθσλψ, 3= Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ, 4=πκθσλψ θαη 5=πκθσλψ απφιπηα. πγθεθξηκέλα ζηελ ηξίηε ππνελφηεηα, νη εξσηεζέληεο απαληνχλ ζε 6 πξνηάζεηο ζρεηηθέο κε ηηο εθπαηδεπηηθέο επθαηξίεο αηφκσλ κε αλαπεξία κε ηελ θιίκαθα 1= Καζφινπ, 2= Λίγν, 3= Μέηξηα, 4= Πνιχ θαη 5= Πάξα πνιχ. ηελ ηέηαξηε ππνελφηεηα δίλνληαη 4 πξνηάζεηο, πνπ αθνξνχλ ζηε ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φηαλ ζην ηκήκα ηνπο θνηηνχλ καζεηέο κε αλαπεξία. Οη εξσηεζέληεο επίζεο απαληνχλ κε ηελ θιίκαθα 1= Καζφινπ, 2= Λίγν, 3= Μέηξηα, 4= Πνιχ θαη 5= Πάξα πνιχ. Με ηνλ ίδην ηξφπν αθξηβψο ηξφπν νη εξσηψκελνη θαινχληαη λα απαληήζνπλ θαη ζηελ πέκπηε ππνελφηεηα, ε νπνία αθνξά ζηηο ελέξγεηεο ζηηο νπνίεο πξνβαίλνπλ απφ ηε ζέζε επζχλεο πνπ θαηέρνπλ, γηα ηελ εθαξκνγή ηε ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ζηε ζρνιηθή ηνπο κνλάδα. ηελ έθηε ππνελφηεηα δίλνληαη 10 πξνηάζεηο εθ ησλ νπνίσλ ε κία αλνηθηνχ ηχπνπ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ νη εξσηψκελνη αληηκεησπίδνπλ ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ ηνχο καζεηέο κε αλαπεξία. Οη εξσηψκελνη θαινχληαη λα θαηαγξάςνπλ ηηο ελέξγεηεο ζηηο νπνίεο πξνβαίλνπλ ή λα πξνηείλνπλ θάπνηα δηαθνξεηηθή πξαθηηθή. Σέινο, πεξηέρεηαη κηθξφο αξηζκφο εξσηήζεσλ πξνζδηνξηζκνχ ζηνηρείσλ αλνηρηνχ ηχπνπ, φπνπ θαηαγξάθνληαη νθέιε γηα ηνπο καζεηέο απφ ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαζψο θαη πηζαλέο θαηαζηάζεηο πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο. 56

57 πγθεθξηκέλα νη εξσηεζέληεο θαινχληαη λα απαληήζνπλ κέζσ δχν εξσηήζεσλ αλνηρηνχ ηχπνπ α)πνηα θαηά ηε γλψκε ηνπο είλαη ηα νθέιε γηα ηνπο καζεηέο ηππηθήο αλάπηπμεο απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη β) πνηεο θαηά ηε γλψκε ηνπο θαηαζηάζεηο ζα είραλ λα αληηκεησπίζνπλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζηε ζρνιηθή ηνπο κνλάδα. 6.2 Γείγκα ηεο έξεπλαο Σν ηειηθφ δείγκα δηακνξθψζεθε απφ ηελ ζπκκεηνρή ζηελ δεηγκαηνιεςία 113 αηφκσλ. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηειείηαη άληξεο θαη γπλαίθεο Γηεπζπληέο ή / θαη ππνδηεπζπληέο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο, νη νπνίνη ππεξεηνχλ ηνλ Οθηψβξην 2015 Φεβξνπάξην 2016 ζηνλ Ννκφ Αηησιναθαξλαλίαο. 6.3 Γηαδηθαζία έξεπλαο Ζ παξνχζα έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ηε ρξνληθή πεξίνδν Οθηψβξηνο 2015 Φεβξνπάξηνο Ο πιεζπζκφο ζηφρνο ηεο έξεπλαο ήηαλ δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ ππεξεηνχλ ζε δεκφζηα ζρνιεία θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο ζρνιηθέο κνλάδεο ηνπ Ννκνχ Αηησιναθαξλαλίαο. Πξνθεηκέλνπ λα δηαλεκεζεί ην εξγαιείν ζηνλ πιεζπζκφ ζηφρν, πξαγκαηνπνηήζεθε πηινηηθή θάζε ρνξήγεζήο ηνπ κε ζθνπφ λα δηαπηζησζεί ε δπλαηφηεηα ζπκπιήξσζεο ηνπ εξγαιείνπ πνπ επξφθεηην λα ρξεζηκνπνηεζεί. Ζ ζπγθεθξηκέλε δνθηκαζηηθή θάζε έιαβε ρψξα ηνλ κήλα Οθηψβξην ηνπ Αθνινχζεζε ε ηειηθή δηαλνκή. Ζ δηαδηθαζία πεξηιάκβαλε ηα εμήο: Δπηθνηλσλία κε ην ζχλνιν ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ πνπ ππεξεηνχλ ηα άηνκα ηνπ δείγκαηνο. Ζ επηθνηλσλία αθνξνχζε ζηελ ζχληνκε ελεκέξσζε γηα ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο θαη πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηξφπν ζπκπιήξσζεο. Ζ δηαλνκή πινπνηήζεθε κε παξάδνζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ αλά ζρνιηθή κνλάδα. Ζ ζπκπιήξσζε έγηλε άιινηε κε ηελ παξνπζία θαη ηελ ππνζηήξημε ηεο εξεπλήηξηαο θαη άιινηε φρη. πιινγή ησλ ζπκπιεξσκέλσλ εξσηεκαηνινγίσλ ζε επφκελε ρξνληθή ζηηγκή. Σν εξσηεκαηνιφγην ήηαλ αλψλπκν θαη νη εξσηήζεηο δηαηππψζεθαλ έηζη ψζηε λα έρνπλ ζαθήλεηα. Όινη νη ζπκκεηέρνληεο ζπκκεηείραλ εθνχζηα, νη απαληήζεηο ησλ αηφκσλ έγηλαλ ζεβαζηέο θαη ππήξμε απφιπηε ερεκχζεηα. Οιφθιεξν ην εξγαιείν ηεο έξεπλαο παξαηίζεηαη ζην Παξάξηεκα. Ο ρξφλνο ζπκπιήξσζεο εθηηκήζεθε ζηα 10 ιεπηά. 57

58 6.4. Δπεμεξγαζία δεδνκέλσλ ηαηηζηηθέο κέζνδνη Αξρηθά γίλεηαη ε παξνπζίαζε ηεο θαηαλνκήο ησλ ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ησλ θαηεγνξηθψλ κεηαβιεηψλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή). Δπίζεο παξνπζηάδεηαη ε κέζε ηηκή θάζε απάληεζεο θαζψο νη κεηαβιεηέο ηχπνπ Likert αμηνπνηνχληαη σο ζπλερείο πξνθεηκέλνπ λα είλαη επθνιφηεξε ε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ θαη ηνπ εχξνπο απαληήζεσλ. Ζ παξνπζίαζε γίλεηαη αλά ελφηεηα κεηαβιεηψλ κε βάζε ηελ νκαδνπνίεζε ηνπ εξγαιείνπ. Παξάιιεια, παξνπζηάδνληαη ππνζηεξηθηηθά γξαθήκαηα φπσο ξαβδνγξάκκαηα θαηαλνκήο πνζνζηψλ αλά κεηαβιεηή ή /θαη ζπγθξηηηθά ξαβδνγξάκκαηα. Αθνινπζεί έιεγρνο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, κε ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο (ζηαηηζηηθή ζπκπεξαζκαηνινγία). Οη κεηαβιεηέο ηχπνπ Likert αμηνπνηνχληαη σο ζπλερείο κεηαβιεηέο πξνθεηκέλνπ νη έιεγρνη λα δηαθξίλνπλ ηελ εμάξηεζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ σο πξνο ηηο κεηαβιεηέο ησλ ελνηήησλ κε βάζε ηελ ηάζε ηεο αμηνιφγεζεο/ βαζκνιφγεζεο θάζε κεηαβιεηήο. Ο έιεγρνο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηψλ κε ηηο θαηεγνξηθέο κεηαβιεηέο ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γίλεηαη κε εθαξκνγή ειέγρνπ κέζσλ ηηκψλ θαη ζπγθεθξηκέλα κε εθαξκνγή t test γηα ηηο δίηηκεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο θαη κε ΑNOVA ζηελ πεξίπησζε θαηεγνξηθψλ κε πεξηζζφηεξεο απφ 2 απαληήζεηο. Γηα λα είλαη εθηθηφο ν έιεγρνο έρνπλ γίλεη νκαδνπνηήζεηο ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Σέινο πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηνχλ εμαξηήζεηο ησλ δεκνγξαθηθψλ κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο πνπ επηιέρζεθαλ εθαξκφδεηαη πίλαθαο ζπλάθεηαο δηπιήο εηζφδνπ θαη ρ2 test. Σν επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη p=0,05. Ζ αλάιπζε ηνπ δείγκαηνο έγηλε κε ην ηαηηζηηθφ Παθέην γηα ηηο Κνηλσληθέο Δπηζηήκεο (SPSS 20). 58

59 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΒΓΟΜΟ ΠΔΡΗΓΡΑΦΗΚΖ ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Απφ ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη πνζνηηθή αλάιπζε ησλ ζπιιεγέλησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο πξνέθπςαλ ηα εμήο απνηειέζκαηα: 7.1 Γεκνγξαθηθά θαη ππεξεζηαθά ζηνηρεία Χο πξνο ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εξσηεζέλησλ ππνθεηκέλσλ ηνπ δείγκαηνο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ (Πίλαθαο 1) ε έξεπλά καο έδεημε ηα εμήο: Χο πξνο ηελ νξγαληθφηεηα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, θάησ απφ 6ζέζηα δειψζεθε ην 15,7% ησλ κνλάδσλ ελψ 6ζέζηα ήηαλ ην 26,9% ησλ κνλάδσλ. Πάλσ απφ 6ζέζηα θαη έσο 12ζέζηα ήηαλ ην 8,4% ησλ κνλάδσλ ελψ 12ζέζηα δειψζεθαλ ην 47,2%. Δμεηάδνληαο ηελ πεξηνρή ηνπ ζρνιείνπ, ην 56,5% βξίζθνληαλ ζε αζηηθή πεξηνρή. Παξάιιεια ην 20,4% βξίζθνληαλ ζε εκηαζηηθή πεξηνρή θαη ηέινο ζε αζηηθή πεξηνρή βξίζθνληαλ ην 23,1% ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ. Αλαθνξηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο, απηά είλαη: Ζ θαηαλνκή σο πξνο ην θχιν ήηαλ 60,9% άλδξεο θαη 39,1% γπλαίθεο. Αλαθνξηθά κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ην 84,2% ήηαλ έγγακνη θαη ην 15,8% δήισζαλ άγακνη. Ζ θαηαλνκή ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ηελ ειηθία ήηαλ 15,2% θάησ ησλ 40 εηψλ, 44,6% απφ 40 έσο 50 εηψλ θαη 40,2% άλσ ησλ 50 εηψλ. Αλαθνξηθά κε ηελ εηδηθφηεηα, Π.Δ.70 Γάζθαινη είλαη ε πιεηνςεθία ησλ αηφκσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ην 96,4%. Χο πξνο ηελ εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε, θάηνρνο άιινπ πηπρίνπ δήισζε ην 34,8%, Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζεο ζηελ Γεληθή αγσγή έρεη ην 42,9%, αληίζηνηρν δίπισκα ζηελ εηδηθή αγσγή δήισζε ην 7,1%. Κάηνρνο Μεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ δήισζε ην 22,3% θαη κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Δ.Α. ην 2,7%. Σέινο, Γηδαθηνξηθφ ηίηιν θαηείρε ην 0,9% πνπ αληηζηνηρεί ζε έλα άηνκν. Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ Δ.Α. κε πάλσ απφ 300 ψξεο δήισζε ην 8,9%, ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε παηδηά κε ΔΑ έρεη παξαθνινπζήζεη ην 33,9% ελψ ζεκηλάξηα ΠΔΚ ζε ζέκαηα ΔΑ δήισζε ην 7,1%. Σέινο, ζην δείγκα ζπκκεηείραλ Γληεο/ηξηα γεληθνχ ζρνιείνπ ζε πνζνζηφ 57,3%, ππνδληήο/ηξηα ζε γεληθφ ζρνιείν κε πνζνζηφ 40% θαη Γληεο/ηξηα ζε εηδηθφ ζρνιείν κε πνζνζηφ 2,7%. Αθνινπζνχλ θαηαλνκέο ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ησλ δεκνγξαθηθψλ θαη γεληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαζψο θαη αληίζηνηρα γξαθήκαηα.42 59

60 Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία Καηεγνξίεο πρλφηεηα % Οξγαληθφηεηα ρνιείνπ 3 4 3, , , , , , , ,2 18 1,9 Πεξηνρή ζρνιείνπ Αζηηθή (>10.000) 61 56,5 Ζκηαζηηθή ( ) 22 20,4 Αγξνηηθή(<2.000) 25 23,1 Φχιν Άλδξαο 67 60,9 Γπλαίθα 43 39,1 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Έγγακνο 85 84,2 Άγακνο 16 15,8 Ζιηθία , , ,6 51θαη άλσ 45 40,2 Δηδηθφηεηα: Π.Δ. ΠΔ11 Φπζηθήο αγσγήο 3 2,7 ΠΔ16.01 Μνπζηθήο 1,9 ΠΔ70 Γαζθάισλ ,4 Άιιν πηπρίν ΑΔΗ/ΣΔΗ Ναη 39 34,8 Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή Ναη 48 42,9 Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηελ ΔΑ Ναη 8 7,1 Μεηαπηπρηαθφ Ναη 25 22,3 Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Δηδηθή Αγσγή Ναη 3 2,7 Γηδαθηνξηθφ Ναη 1,9 Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ ΔΑ >300 ψξεο Ναη 10 8,9 εκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε ΔΑ Ναη 38 33,9 εκηλάξηα Π.Δ.Κ. ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο Ναη 8 7,1 Θέζε πνπ θαηέρεηε απηή ηε ζηηγκή Τπνδ/ληήο/ληξηα Γ 44 40,0 Γ/ληήο/ληξηα Γ 63 57,3 Γ/ληήο/ληξηα ζε Δ 3 2,7 ΜΣ ΣΑ Υξφληα ππεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε ζπλνιηθά 24,17 7,700 Πίνακας 1: ραξαθηεξηζηηθψλ Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ θαη κέηξσλ ζέζεο ησλ δεκνγξαθηθψλ 60

61 εκηλάξηα Π.Δ.Κ. ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο εκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε ΔΑ Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ ΔΑ >300 ψξεο Γηδαθηνξηθφ Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Δηδηθή Αγσγή Μεηαπηπρηαθφ Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηελ ΔΑ Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή Άιιν πηπρίν ΑΔΗ/ΣΔΗ Γράφημα1: Σπγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ σο πξνο ηελ επηκφξθσζε θαη ηηο ζπκπιεξσκαηηθέο ζπνπδέο 7.2 Απφςεηο ζρεηηθά κε ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δ/ληψλ γηα ηηο δνκέο ηεο εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν, φπσο ηα ηκήκαηα έληαμεο θαη ε παξάιιειε ζηήξημε πξνθχπηεη: Αλαθνξηθά κε ην αλ εμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηελ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ν βαζκφο ζπκθσλίαο είλαη πςειφο, θαζψο ην 83% δειψλεη φηη ζπκθσλεί ή ζπκθσλεί απφιπηα. Αληίζεηα ην 60% δηαθσλεί κε ηε δήισζε φηη νη παξαπάλσ δνκέο αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν. Παξάιιεια αμηνινγψληαο ηα νθέιε ησλ δνκψλ πξνθχπηεη φηη ζε φιεο ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο παξαηεξνχληαη πςειέο ηηκέο ζπκθσλίαο. ε κεγαιχηεξν βαζκφ ζπκθσλία δειψλεηαη ζηελ δήισζε: «Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε», φπνπ ζεηηθά απάληεζε ην 85% ηνπ δείγκαηνο. Αθνινπζεί ε δήισζε: «Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ» κε 58% λα επηιέγνπλ ζεηηθέο απαληήζεηο. Ζ κέζε ηηκή είλαη 3,55 ε νπνία είλαη πςειφηεξε ηεο κέηξηαο ζέζεο. 61

62 Σέινο αθνινπζεί ε δήισζε: «Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο», φπνπ πάιη ε ηάζε είλαη ζεηηθή κε κέζε ηηκή απάληεζεο ηελ ηηκή 3,32, ε νπνία θαηαηάζζεηαη ζε κεηξηφηεξε ζέζε αιιά κε ζεηηθή ηάζε. Παξάιιεια θπξίσο δηαθσλία πξνθχπηεη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο δήισζεο: «Οδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο», φπνπ ε κέζε ηηκή είλαη πνιχ ρακειή (1,91), θαζψο ην 85,7% ηνπ δείγκαηνο δήισζε φηη δηαθσλεί ή δηαθσλεί απφιπηα. Πίνακας 2: Σπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΤΑ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο ησλ δ/ληψλ ππνδ/λησλ γηα ηηο δνκέο εηδηθήο αγσγήο φπσο: ηκήκαηα έληαμεο θαη παξάιιειε ζηήξημε N Min Max MT TA Δμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν. Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε. Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Οδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο ,95, ,24, ,97, ,55, ,32 1, ,91,754 Valid N (listwise)

63 Γράφημα 2: Σπγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο 7.3. Καηαλφεζε ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δ/λησλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε πξνθχπηεη πςειφο βαζκφο ζπκθσλίαο ζην ζχλνιν ησλ δειψζεσλ ηεο ελφηεηαο. Έηζη ην πνζνζηφ ησλ απαληήζεσλ πνπ δειψζεθαλ ζηηο θαηεγνξίεο ζπκθσλψ θαη ζπκθσλψ απφιπηα είλαη κεγαιχηεξν ηνπ 75% ζην ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ. Οη αληίζηνηρεο κέζεο ηηκέο είλαη πςειφηεξεο ηεο ηηκήο 3,5 θαη εθθξάδνπλ ηελ παξαπάλσ ζεηηθή ηάζε. πγθξίλνληαο ηηο κέζεο ηηκέο κεηαμχ ηνπο πξνθχπηεη ε παξαθάησ ηεξάξρεζε ησλ δειψζεσλ: ε πςειφηεξε ζέζε κα κε κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζπκθσλίαο δειψλεηαη ε επηινγή: «Η δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία δηακνξθψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ» 4,04%. 63

64 Αθνινπζνχλ κε επίζεο πνιχ πςειή κέζε ηηκή νη επηινγέο; «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε» 3,99%. «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο» 3,97%. πγθξηηηθά ηελ κηθξφηεξε κέζε ηηκή εκθαλίδνπλ νη δειψζεηο: «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε» 3,75%. «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ» 3,76%. Γράφημα 3: Σπγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο ησλ δ/λησλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηεο κεηαβιεηήο Γηαθσλψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ πκθσλψ πκθσλψ απφιπηα 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο. Ζ δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία δηακνξθψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ. 64

65 Γράφημα 4: Σπγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο 7.4. Απφςεηο γηα ηνπο καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη ηελ αθαδεκατθή επίδνζε Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δ/ληψλ γηα ηνπο καζεηέο κε Δηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη ηελ αθαδεκατθή εθπαίδεπζε (εξψηεζε 10), πξνθχπηεη φηη ζε 3 απφ ηηο παξαθάησ δειψζεηο ππάξρεη πςειφο βαζκφο ζπκθσλίαο θαη ζε 3 δειψζεηο ππάξρεη ρακειφο βαζκφο ζπκθσλίαο. Με πςειφ βαζκφ ζπκθσλίαο κε κέζεο ηηκέο πςειφηεξεο ηεο κέηξηαο αμηνιφγεζεο θαηαηάζζνληαη νη δειψζεηο : «Η αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο» 3,80%. 65

66 «Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε» 3,66%. «Η απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο» 4,12%. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο, ε 3ε δειαδή ε άπνςε φηη «Η απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο», ζπγθεληξψλεη θαη ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο θαζψο ην 78,5% ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο επέιεμαλ ηηο επηινγέο πνιχ θαη πάξα πνιχ κε ην 44,6% λα έρνπλ επηιέμεη ηελ θαηεγνξία Πάξα πνιχ. Αληίζεηα νη δειψζεηο: «Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο». «Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθέο ηάμεηο». «Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε παξεκπνδίδνπλ ηελ αθαδεκατθή πξφνδν ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ηάμεο», εκθαλίδνπλ πνιχ ρακειφ κέζν βαζκφ ζπκθσλίαο. Απφ ηηο παξαπάλσ ε δήισζε: «Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο», εκθαλίδεη ηνλ κηθξφηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο κε ην 60,7% ησλ δ/ληψλ λα έρνπλ επηιέμεη ηελ θαηεγνξία Καζφινπ. Πίνακας 3: Σπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ N % N % N % N % N % Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθέο ηάμεηο. Ζ αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ,7% 32 28,6% 5 4,5% 4 3,6% 3 2,7% 43 38,4% 34 30,4% 20 17,9% 9 8,0% 6 5,4% 2 1,8% 8 7,1% 21 18,8% 60 53,6% 21 18,8% 66

67 Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε. Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε παξεκπνδίδνπλ ηελ αθαδεκατθή πξφνδν ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ηάμεο. 2 1,8% 15 13,4% 26 23,2% 45 40,2% 24 21,4% 3 2,7% 7 6,3% 14 12,5% 38 33,9% 50 44,6% 47 42,0% 36 32,1% 14 12,5% 9 8,0% 6 5,4% Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ζ αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Γράφημα 5: Σπγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο αθαδεκατθήο επίδνζεο 67

68 Πίνακας 4: Σπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΤΑ ηεο εξψηεζεο 10: N Min Max MT TA Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθέο ηάμεηο. Ζ αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε. Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε παξεκπνδίδνπλ ηελ αθαδεκατθή πξφνδν ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ηάμεο ,59, ,12 1, ,80, ,66 1, ,12 1, ,03 1,166 Valid N (listwise) Οη εθπαηδεπηηθνί θαη νη καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δ/ληψλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πςειφο βαζκφο ζπκθσλίαο δειψλεηαη ζηελ άπνςε: «Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία» 3,54%. Παξάιιεια πςειφ βαζκφ ζπκθσλίαο κε θάπσο πην κέηξηα ηάζε δειψλεηαη θαη ζηελ άπνςε: «Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΥ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο» 3,44%. 68

69 Αλαδεηθλχεηαη ινηπφλ κηα πηζαλή δπζθνιία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην λα αληηκεησπίζνπλ ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία θαη παξάιιεια κηα επθνιία ζηελ παξαπνκπή ησλ καζεηψλ απηψλ. Μέηξηνο βαζκφο ζπκθσλίαο θαηαγξάθεηαη ζηελ αμηνιφγεζεο ηεο άπνςεο: «Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία» 3,02%. Σέινο πνιχ ρακειφο βαζκφο ζπκθσλίαο δειψλεηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο άπνςεο: «Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία» 1,71%, θάηη πνπ επίζεο πξνθχπηεη σο αδπλακία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δπλακηθνχ ησλ κνλάδσλ. Πίνακας 5: ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΤΑ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηηο αληηδξάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζε καζεηέο κε αλαπεξία N Min Max MT TA Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο ,54 1, ,71, ,02 1, ,44 1,153 Valid N (listwise)

70 Γράφημα 6: Σπγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο. 7.6 Ο ξφινο ησλ Γηεπζπληψλ ζηελ αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε αλαπεξία Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δηεπζπληψλ γηα ηνλ ξφιν ηνπο ζηελ αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε αλαπεξία πςειφο βαζκφο ζπκθσλίαο δειψλεηαη ζηνλ ξφιν: «Σηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία» 4,32%. Παξάιιεια πςειφ βαζκφ ζπκθσλίαο κε θάπσο πην κέηξηα ηάζε δειψλεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο: «Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία» 3,94%. «Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία» 3,71%. Σέινο, πνιχ ρακειφο βαζκφο ζπκθσλίαο θαηαγξάθεηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο δήισζεο: «Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε» 2,15%. 70

71 Πίνακας 6: Σπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΤΑ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηνλ ξφιν ησλ δηεπζπληψλ ζηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο N Min Max MT TA Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ, ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. ηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία ,71, ,94, ,32,765 Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ,15 1,36 6 Valid N (listwise)

72 Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ 0% 10%20%30%40%50%60%70%80%90%100% Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. ηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Γράφημα 7: Σπγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία πξνθχπηεη: «α. Η ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο» δειψλεηαη απφ ην ζχλνιν ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο 100%. 72

73 Με πνζνζηά κεγαιχηεξα ηνπ 85% δειψλνληαη νη ηξφπνη: «β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία» 89,3%. «γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα» 88,4%. «δ. Σπλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο» 88,4%.. «ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ» 93,8%. Με επίζεο πςειά πνζνζηά αιιά κηθξφηεξα ζπγθξηηηθά κε ηα παξαπάλσ δειψλνληαη νη ηξφπνη πνπ αθνξνχλ παξαπνκπή: «ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΥ» 80,4%. «δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο» 72,1%. Σέινο, κε ην κηθξφηεξν πνζνζηφ (19,8%) έρεη επηιεγεί σο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ε πξφηαζε γηα «θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν». Πίνακας 7: Σπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Ναη Όρη N % N % α. πλεξγαζία θαη επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο ,0% 0 0,0% β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία ,3% 12 10,7% γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα 99 88,4% 13 11,6% δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο 99 88,4% 13 11,6% ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ ,8% 7 6,3% ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΤ 90 80,4% 22 19,6% δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο 80 72,1% 31 27,9% ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν 22 19,8% 89 80,2% ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ 64 57,7% 47 42,3% η. Άιιν 3 2,7% ,3% 73

74 Γράφημα 8: Σπγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ζρεηηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία 0.00% 20.00% 40.00% 60.00% 80.00% % α. πλεξγαζία θαη επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΤ δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ 7.7 Οθέιε θαη πξνβιήκαηα Βαζηθφ φθεινο είλαη ν ζεβαζκφο θαη ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο πνπ πξνθχπηεη γηα ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ. Αθνινπζεί ε αιιεινζπκπιήξσζε, ε ζπλχπαξμε, ε δνηηθφηεηα θαη ε αιιειεγγχε. Βαζηθφ πξφβιεκα ζηελ εξψηεζε : Πνηεο θαηαζηάζεηο θαηά ηε γλψκε ζαο ζα είραηε λα αληηκεησπίζεηε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο αλαδεηθλχεηαη ε αληίδξαζε ησλ γνλέσλ θαη αθνινπζνχλ ε έιιεηςε ππνδνκήο, ε αλάγθε επηκφξθσζεο, ε άξλεζε ηεο εθαξκνγήο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη νη δπζθνιίεο ζηελ πξνζαξκνγή ησλ ππφινηπσλ καζεηψλ. 74

75 Γράφημα 9: Συγκριτικό αθροιςτικό ραβδόγραμμα κατανομήσ ποςοςτών για ηα νθέιε καζεηψλ δίρσο αλαπεξία απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο 75

76 Γράφημα 10: Σπγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ζρεηηθά κε ηηο θαηαζηάζεηο πνπ πηζαλφλ ζα είραλ λα αληηκεησπίζνπλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο 7.8 Έιεγρνο κεηαβιεηψλ αλά δεκνγξαθηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ δείγκαηνο Οξγαληθφηεηα Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί, αλ νη κεηαβιεηέο εμαξηψληαη απφ ηελ νξγαληθφηεηα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο θη εμεηάδνληαο θπξίσο ηα 6ζέζηα ζε ζρέζε κε ηα 12ζέζηα ζρνιεία, εθαξκφδεηαη έιεγρνο κέζσλ ηηκψλ. ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε ηελ νξγαληθφηεηα πξνθχπηεη ζηηο παξαθάησ κεηαβιεηέο: «Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ». (t(78)=2,220, p=,029<0,05). «Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο». (t(77)=2,123, p=,037<0,05). 76

77 «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ». t(74)=2,118, p=,038<0,05). Δμεηάδνληαο ηηο κέζεο ηηκέο αλά νξγαληθφηεηα θαη κε βάζε ηελ 5βάζκηα θιίκαθα πξνθχπηεη φηη ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ πςειφηεξε κέζε ηηκή ζπκθσλίαο ζηηο παξαπάλσ απφςεηο ζηα 6ζέζηα ζρνιεία έλαληη ησλ 12ζέζησλ. Πίνακας 8: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ηελ εμάξηεζε ησλ κεηαβιεηψλ απφ ηελ νξγαληθφηεηα ηνπ ζρνιείνπ Οξγαληθφηεηα ρνιείνπ N MO TA t. Βε p Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ ,83,848 2,220 78, ,33 1, ,66 1,010 2,123 77, ,12 1, ,08,560 2,118 74, ,66,917 Πεξηνρή Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί αλ νη κεηαβιεηέο εμαξηψληαη κε ηελ πεξηνρή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο εθαξκφδεηαη έιεγρνο κέζσλ ηηκψλ. ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε ηελ πεξηνρή πξνθχπηεη ζηηο παξαθάησ κεηαβιεηέο: «Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο». (F(2,103)=4,944, p=,009<0,05). Με βάζε ηνλ πίλαθα πνιιαπιψλ ζπγθξίζεσλ πξνθχπηεη φηη πςειφηεξε ηηκή ζπκθσλίαο κε ηελ δήισζε πξνθχπηεη ζηηο αγξνηηθέο θαη εκηαζηηθέο πεξηνρέο. «Η απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο». (F(2,105)=4,064, p=,020<0,05). Δμεηάδνληαο ηηο κέζεο ηηκέο αλά 77

78 πεξηνρή θαη κε βάζε ηελ 5βάζκηα θιίκαθα πξνθχπηεη φηη ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ πςειφηεξε κέζε ηηκή ζπκθσλίαο ζηηο αγξνηηθέο θαη εκηαζηηθέο πεξηνρέο. «Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΥ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο». (F(2,105)=5,353, p=,006<0,05).με βάζε ηνλ πίλαθα πνιιαπιψλ ζπγθξίζεσλ πξνθχπηεη φηη ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο ε κέζε ηηκή ζπκθσλίαο κε ηελ παξαπάλσ πξαθηηθή είλαη πςειφηεξε. Πίνακας 9: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ ζρεηηθά κε ηελ πεξηνρή ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία N ΜΣ ΣΑ βε F p Αζηηθή (>10.000) 59 3,05 1, ,944,009 Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Ζκηαζηηθή 22 3,82, Αγξνηηθή(<2.00 0) 25 3,56 1, Total 106 3,33 1,102 Αζηηθή (>10.000) 61 3,87 1, ,064,020 Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Ζκηαζηηθή 22 4,41, Αγξνηηθή(<2.00 0) 25 4,44, Total 108 4,11 1,035 Αζηηθή (>10.000) 61 3,33 1, ,353,006 Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο. Ζκηαζηηθή 22 3,05 1, Αγξνηηθή(<2.00 0) 25 4,04, Total 108 3,44 1,154 78

79 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε πξνθχπηεη ζηηο πεξηπηψζεηο: «ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΥ». «δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο». φπνπ ηα πνζνζηά ζεηηθψλ απαληήζεσλ ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο είλαη πςειφηεξα. Πίνακας 10: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε ηελ πεξηνρή ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Πεξηνρή ζρνιείνπ Αζηηθή (>10.000) Ζκηαζηηθή ( θάηνηθνη) Αγξνηηθή(<2.000) Ναη Όρη Ναη Όρη Ναη Όρη ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΤ 72,1% 27,9% 81,8% 18,2% 96,0% 4,0%,043 δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο 66,7% 33,3% 63,6% 36,4% 92,0% 8,0%,038 Φχιν ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε ην θχιν δελ πξνθχπηεη γηα ην ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ θάηη πνπ θαλεξψλεη φηη νη απφςεηο πνπ θαηαγξάθνληαη δελ έρνπλ έκθπιεο επηδξάζεηο. Δμαίξεζε απνηειεί κφλν ε πξφηαζε: «Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία» (t(105)=2,591, p=,011<0,05). Δμεηάδνληαο ηηο κέζεο ηηκέο αλά θχιν ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ πςειφηεξε κέζε πνπ απνδίδνπλ νη άλδξεο ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο. Πίνακας 11: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ην θχιν θαη ηνλ ζθνπφ ησλ δνκψλ εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν Φχιν N MO TA t. Βε p Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Άλδξαο 65 4,09,605 2, ,011 Γπλαίθα 42 3,69 1,000 79

80 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ηεζη πξνθχπηεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε : «β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία». «γ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο». Αλ θαη νη παξαπάλσ ηξφπνη επηιέγνληαη ζε πνιχ κεγάιν πνζνζηφ θαη απφ ηα 2 θχια, σζηφζν ε δηαθνξά νθείιεηαη ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ πνπ δειψλεηαη ζηελ πεξίπησζε ησλ αλδξψλ. Ζ παξαπάλσ ηάζε αληηζηξέθεηαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ ηξφπνπ: ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Πίνακας 12: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε ην θχιν θαη ηνλ ζθνπφ ησλ δνκψλ εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν Φχιν Άλδξαο Γπλαίθα Ναη Όρη Ναη Όρη β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία 94,0% 6,0% 81,4% 18,6%,041 δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ 94,0% 6,0% 79,1% 20,9%,020 89,6% 10,4% 100,0% 0,0%,027 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί αλ νη κεηαβιεηέο εμαξηψληαη κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, εθαξκφδεηαη έιεγρνο κέζσλ ηηκψλ. ε θακία πεξίπησζε δελ πξνθχπηεη εμάξηεζε ησλ απαληήζεσλ κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε. Δπίζεο αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ηεζη δελ πξνθχπηεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε. Ζιηθία Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί αλ νη κεηαβιεηέο εμαξηψληαη απφ ηελ ειηθία, έιεγρνο κέζσλ ηηκψλ. εθαξκφδεηαη 80

81 ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε ηελ ειηθία πξνθχπηεη γηα ηηο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηηο δνκέο θαη ζπγθεθξηκέλα: «Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν». (t(91)=2,443, p=,016<0,05) φπνπ ε γεληθή κέζε ηηκή ζπκθσλίαο θαλεξψλεη δηαθσλία κε ηε δηαθνξά λα εληνπίδεηαη ζηελ κηθξφηεξε κέζε ηηκή θαη άξα ηελ εληνλφηεξε δηαθσλία πνπ δειψλεηαη απφ ηνπο άλσ ησλ 51 εηψλ. «Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε». (t(93)=-2,0323, p=,045<0,05), φπνπ ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ πςειφηεξε κέζε ηηκή θαη άξα ζηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο πνπ δειψλεηαη απφ ηνπο άλσ ησλ 51 εηψλ. Πίνακας 13: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ηελ ειηθία θαη ηνλ ζθνπφ ησλ δνκψλ εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν Ζιηθία N MO TA t. Βε p Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν ,42,928 2,443 91,016 51θαη άλσ 43 2,00,690 Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε ,84,766 51θαη άλσ 45 4,13,625-2,032 93,045 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ηεζη πξνθχπηεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε : «γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα» φπνπ αλ θαη ν ηξφπνο επηιέγεηαη ζε κεγάιν πνζνζηφ θαη απφ ηηο 2 ειηθηαθέο νκάδεο, ζηελ πεξίπησζε ησλ αηφκσλ άλσ ησλ 51 εηψλ ην πνζνζηφ είλαη ζπγθξηηηθά πςειφηεξν. 81

82 Πίνακας 14: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ 2 test ζρεηηθά κε ηελ ειηθία θαη ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Ζιηθία p θαη άλσ Ναη Όρη Ναη Όρη γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα 80,0% 20,0% 95,6% 4,4%,023 Υξφληα ππεξεζίαο Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί αλ νη κεηαβιεηέο εμαξηψληαη κε ηελ δηάξθεηα ππεξεζίαο, εθαξκφδεηαη έιεγρνο κέζσλ ηηκψλ. ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε ηελ ππεξεζία πξνθχπηεη: «Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε». (t(100)=2,619, p=,010<0,05) φπνπ ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ ζπγθξηηηθά κηθξφηεξε κέζε ηηκή ζπκθσλίαο πνπ δειψλεηαη απφ ηνπο δ/ληεο ππνδ/ληέο κεγαιχηεξεο εκπεηξίαο. Πίνακας 15: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ρξφληα ππεξεζίαο εθπαηδεπηηθψλ θαη αθαδεκατθήο επίδνζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Υξφληα ππεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε ζπλνιηθά N MO TA t. Βε p Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε ,00,933 2, , ,49 1,016 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε. ηεζη δελ πξνθχπηεη Δπηκφξθσζε πκπιεξσκαηηθέο ζπνπδέο 82

83 ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε δελ πξνθχπηεη ζε θακία πεξίπησζε κεηαμχ κεηαβιεηψλ θαη επηκφξθσζεο ζπκπιεξσκαηηθψλ ζπνπδψλ. Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ηεζη (Πίλαθαο 19) πξνθχπηεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε: «ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ», φπνπ ην πςειφηεξν πνζνζηφ επηινγήο δειψλεηαη απφ ηνπο δληεο πνπ δελ είλαη θάηνρνη 2 νπ πηπρίνπ. Πίνακας 16: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ 2 test ζρεηηθά κε επηκφξθσζε ζπκπιεξσκαηηθέο ζπνπδέο Άιιν πηπρίν ΑΔΗ/ΣΔΗ p Ναη Όρη Ναη Όρη Ναη Όρη ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ 87,2% 12,8% 97,3% 2,7%,049 ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε (Πίλαθαο 30) πξνθχπηεη γηα ηηο παξαθάησ εξσηήζεηο: «Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία». (t(110)=-2,210, p=,029<0,05) φπνπ ε γεληθή κέζε ηηκή είλαη ρακειή θαη άξα δειψλεη δηαθσλία κε ηε δηαθνξά λα εληνπίδεηαη ζηελ κηθξφηεξε κέζε ηηκή θαη άξα ζηελ εληνλφηεξε δηαθσλία πνπ δειψλεηαη απφ ηνπο δληεο κε δηεηή κεηεθπαίδεπζε. «Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία». (t(109)=2,033, p=,044<0,05), φπνπ ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ πςειφηεξε κέζε ηηκή θαη άξα ζηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο πνπ δειψλεηαη απφ δληεο πνπ δήισζαλ δηεηή κεηεθπαίδεπζε. 83

84 Πίνακας 17: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ζπκπιεξσκαηηθή εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ θαη αθαδεκατθήο επίδνζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή N MO TA t. Βε P Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Ναη 48 1,54,683 Όρη 64 1,84,739-2, ,029 Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. Ναη 48 3,27 1,086 2, ,044 Όρη 63 2,83 1,185 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ηεζη (Πίλαθαο 21) πξνθχπηεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε: «γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα, κε ην πςειφηεξν πνζνζηφ επηινγήο λα δειψλεηαη απφ ηα άηνκα πνπ δελ είλαη θάηνρνη δηπιψκαηνο». «δ. Σπλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο κε ην πςειφηεξν πνζνζηφ επηινγήο λα δειψλεηαη απφ ηα άηνκα πνπ είλαη θάηνρνη δηπιψκαηνο». «ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΥ φπνπ επίζεο ην πςειφηεξν πνζνζηφ επηινγήο λα δειψλεηαη απφ ηα άηνκα πνπ δελ είλαη θάηνρνη δηπιψκαηνο». Πίνακας 18: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ 2 test ζρεηηθά κε ζπκπιεξσκαηηθή εθπαίδεπζε θαη άπνςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή Ναη Όρη Ναη Όρη Ναη Όρη γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο 81,3% 18,8% 93,8% 6,3%,041 95,8% 4,2% 82,8% 17,2%,033 ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΤ 91,7% 8,3% 71,9% 28,1%,009 84

85 ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε (Πίλαθαο 32) πξνθχπηεη γηα ηηο παξαθάησ εξσηήζεηο: «Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο». (t(108)=-2,738, p=,007<0,05) «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε». (t(110)=-2,367, p=,020<0,05) «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ». (t(106)=-2,580, p=,011<0,05) φπνπ θαη ζηηο 3 πεξηπηψζεηο ε δηαθνξά εληνπίδεηαη ζηελ κηθξφηεξε κέζε ηηκή θαη άξα ζηελ κηθξφηεξε δηαθσλία πνπ δειψλεηαη απφ ηνπο δ/ληέο θαηφρνπο κεηαπηπρηαθνχ δηπιψκαηνο. Πίνακας 19: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ζπκπιεξσκαηηθή εθπαίδεπζε θαη άπνςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Μεηαπηπρηαθφ N MO TA t. Βε P Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Ναη 25 2,80 1,225 Όρη 85 3,47 1,030-2, ,007 Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Ναη 25 3,36 1,221 Όρη 87 3,86,838-2, ,020 Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Ναη 25 3,36 1,254 Όρη 83 3,88,739-2, ,011 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε. ηεζη δελ πξνθχπηεη ηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε πξνθχπηεη γηα ηηο παξαθάησ εξσηήζεηο: «Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ». (t(110)=2,272, p=,007<0,05) «Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο». (t(108)=2,863, p=,005<0,05) 85

86 «Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε». (t(110)=2,460, p=,015<0,05) «Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε». (t(110)=2,070, p=,032<0,05) «Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία». (t(109)=2,808, p=,006<0,05) «Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία». (t(106)=3,277, p=,001<0,05) «Σηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία». (t(109)=2,596, p=,011<0,05) «Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε». (t(107)=-2,837, p=,005<0,05) ε φιεο ηηο παξαπάλσ κεηαβιεηέο νη κέζεο ηηκέο είλαη πςειφηεξεο ζηελ πεξίπησζε ησλ δ/ληψλ πνπ έρνπλ παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο. Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. (t(109)=-2,803, p=,006<0,05) Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο.. (t(110)=-2,041, p=,044<0,05) Ζ ηάζε είλαη αληίζεηε κε ηελ ζπκπεξηθνξά πνπ παξαηεξήζεθε παξαπάλσ. Πίνακας 20: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε επηκφξθσζε ζηελ εηδηθή αγσγή θαη άπνςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε εκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο N MO TA t. Βε P Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ Ναη 38 3,89,953 2, ,007 Όρη 74 3,38,947 Ναη 37 3,73 1,018 2, ,005 Όρη 73 3,11 1,100 Ναη 38 4,05,804 2, ,015 Όρη 74 3,59,992 Ναη 38 3,95,957 2, ,032 86

87 ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε. Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. ηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Όρη 74 3,51 1,024 Ναη 38 4,03 1,000 2, ,006 Όρη 73 3,55,765 Ναη 38 4,26,828 3, ,001 Όρη 70 3,76,731 Ναη 38 4,58,500 2, ,011 Όρη 73 4,19,844 Ναη 37 2,65 1,567 2, ,005 Όρη 72 1,89 1,181 Αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο θαη εθαξκφδνληαο ρ 2 ηεζη πξνθχπηεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε κε: «δ. Σπλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο κε ην πςειφηεξν πνζνζηφ επηινγήο λα δειψλεηαη απφ ηα άηνκα πνπ έρνπλ παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο». «ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν κε ην πςειφηεξν πνζνζηφ επηινγήο λα δειψλεηαη απφ ηα άηνκα πνπ δελ έρνπλ παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο». «ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ κε ηάζε πνπ αληηζηξέθεηαη ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε». 87

88 Πίνακας 21: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ 2 test ζρεηηθά κε επηκφξθσζε ζηελ εηδηθή αγσγή θαη ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία εκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο Ναη Όρη Ναη Όρη Ναη Όρη δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ 97,4% 2,6% 83,8% 16,2%,028 7,9% 92,1% 26,0% 74,0%,023 73,7% 26,3% 49,3% 50,7%,014 88

89 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΟΓΓΟΟ ΤΕΖΣΖΖ ΣΧΝ ΔΤΡΖΜΑΣΧΝ 8.1 πδήηεζε Με ηελ πξνεγεζείζα αλάιπζε θαη κειέηε ησλ επξεκάησλ έγηλε πξνζπάζεηα αλίρλεπζεο ησλ αληηιήςεσλ ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο αλαθνξηθά κε ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε, θαζψο λαη κελ πξνβάιιεη σο απαίηεζε ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο, ν δξφκνο φκσο γηα ηελ επίηεπμή ηεο είλαη κεγάινο θαη πνηθίινο. πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο καο θαηαιήγνπκε ζηα εμήο ζπκπεξάζκαηα. Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε παξαηεξνχκε φηη ε πιεηνςεθία ησλ εξσηεζέλησλ δήισζε φηη αθνξά ζηε δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία θαη ζηε δηακφξθσζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ. Δπίζεο φηη ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηε ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο, ζέζε πνπ ζπκθσλεί κε εξεπλεηηθά ζπκπεξάζκαηα ειιεληθψλ εξεπλψλ (Αγγειίδεο,2011; νχιεο, 2008; Zoniou-Sideri, & Vlachou, 2006). Δλψ ινηπφλ δηαθαίλεηαη φηη ε πιεηνλφηεηα ηνπ δείγκαηνο 83% έρεη θαηαλνήζεη ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο εμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ηνπο σο πξνο ηνλ ηξφπν εθαξκνγήο ηεο θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηηο δνκέο ηεο εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν, φπσο ηα ηκήκαηα έληαμεο θαη ε παξάιιειε ζηήξημε, νη απαληήζεηο ζε πνιχ πςειφ πνζνζηφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο ηνπνζεηνχληαη ππέξ ηεο άπνςεο, φηη εμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Ζ πιεηνλφηεηα ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ δειψλεη φηη νη παξαπάλσ δνκέο δελ αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν θαη δελ νδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο. Παξαηεξείηαη ινηπφλ, φηη ελψ ε ζπκπεξίιεςε σο θηινζνθία βξίζθεη ηνπο δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ ππνζηεξηθηέο ηεο, δηαπηζηψλεηαη φηη ν ηξφπνο εθαξκνγήο ηεο δελ έρεη θαηαζηεί ζαθήο. Παξαηεξνχκε ινηπφλ, φηη ην δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, ην νπνίν απνηειεί θαη ηνλ κνριφ πξνψζεζεο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, παξάιιεια αληηπξνζσπεχεη θαη ην κεγαιχηεξν εκπφδην (Mittler, 2000; Ainscow, 2005) γηα ηελ εθαξκνγή ηεο «εθπαίδεπζεο ρσξίο απνθιεηζκνχο» 89

90 ιφγσ ηεο αληίιεςεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο (Mittler, 2000:8 Ainscow, 2005). Γηάθεηληαη αξλεηηθά πξνο ηε ζπκκεηνρηθή εθπαίδεπζε (Clark, Millward & Robinson, 1999) θαη ζεηηθφηεξα ζηελ πξαθηηθή ηεο έληαμεο (Hegarty, 1993), πξνθαλψο ιφγσ ηεο ζχγρπζεο πνπ επηθξαηεί σο πξνο ηελ ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε (Evans & Lunt, 2000). ην ζπκπέξαζκα φηη δελ έρνπλ φινη νη εθπαηδεπηηθνί θνηλή αληίιεςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαηέιεμαλ θαη νη Padeliadou θαη Lampropoulou (1997) αιιά θαη νη Angelides, Stylianou & Gibbs (2006). Οη Vaughn, Schumm, Jallad, Slusher θαη Saumell (1996) θαηέιεμαλ φηη αθφκε θαη νη ζεηηθά θείκελνη απέλαληη ζηε ζπλεθπαίδεπζε δήισζαλ αλεπαξθείο λα αληαπνθξηζνχλ ζηελ εθαξκνγή ηεο θαη δελ ηελ πξνηείλνπλ σο ηελ θαηάιιειε εθπαηδεπηηθή πξφηαζε γηα καζεηέο κε αλαπεξία. Ζ έξεπλα ηεο Ρήγα (1997) επίζεο θαηέγξαςε ηελ αξλεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο. Δπίζεο νη Savolainen & Alasuutar, (2000) θαηέιεμαλ, φηη πνιινί εθπαηδεπηηθνί δελ ζπκθσλνχλ πιήξσο κε ην κνληέιν ηεο ζπκπεξίιεςεο θαη δελ πηζηεχνπλ, φηη κπνξεί λα εθαξκνζηεί. Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ γηα ηελ αθαδεκατθή επίδνζε καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ε πιεηνλφηεηα ησλ εξσηεζέλησλ δειψλνπλ φηη θπξίσο απμάλεηαη ε απηνεθηίκεζε απηψλ ησλ παηδηψλ, φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο, αιιά επίζεο φηη είλαη δπλαηή θαη ε αθαδεκατθή πξφνδνο, ε νπνία κάιηζηα βειηηψλεηαη φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε. Ζ ζέζε απηή ζπκθσλεί κε ηα εξεπλεηηθά ζπκπεξάζκαηα ηνπ νχιε, (2008). ε έξεπλα ησλ Zoniou-Sideri & Vlachou, (2006) ε πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ δήισζε, φηη ηα νθέιε γηα καζεηέο κε αλαπεξία αθνξνχλ θπξίσο ζηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη ζηελ θνηλσληθή απνδνρή θαη φρη ηφζν ζην γλσζηηθφ επίπεδν. Δμεηάδνληαο ηηο απφςεηο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ ζρεηηθά κε ηνλ ξφιν ηνπο ζηελ αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε αλαπεξία πξνθχπηεη, φηη ζηεξίδνπλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία θαη θξνληίδνπλ λα παξέρνπλ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο κε ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ εξσηεζέλησλ δειψλεη φηη δελ έρεη πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε ζε ζέκαηα ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Οη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο θάηνρνη δεχηεξνπ πηπρίνπ αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία ηνλίδνπλ φηη πξνζαλαηνιίδνπλ ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο, ψζηε απηνί νη καζεηέο λα γίλνπλ απνδεθηνί απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. 90

91 Γηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο κε δηεηή κεηεθπαίδεπζε ζηε γεληθή αγσγή δειψλνπλ φηη δελ έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια, ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο απηψλ ησλ παηδηψλ θαη αηζζάλνληαη φηη εχθνια δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε απηά. Αμίδεη λα ζεκεησζεί επίζεο φηη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο, νη νπνίνη είλαη θάηνρνη κεηαπηπρηαθνχ δηπιψκαηνο ζε αληηθείκελν δηαθνξεηηθφ απφ απηφ ηεο εηδηθήο αγσγήο δειψλνπλ φηη αηζζάλνληαη φηη πνιχ εχθνια δηαςεχδνληαη, φηαλ δηδάζθνπλ καζεηέο κε αλαπεξία θαη εηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή ηνπο ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ. Αλαθνξηθά φκσο κε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία νη δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο πνπ είλαη θάηνρνη δηπιψκαηνο δηεηνχο κεηεθπαίδεπζεο ζηε Γεληθή αγσγή πξνηάζζνπλ ηε ζπλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο ζε αληίζεζε κε ηνπο κε θαηφρνπο, νη νπνίνη δειψλνπλ φηη δείρλνπλ θαηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα θαη πξνηείλνπλ ηελ παξαπνκπή ηνπο ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ. Γηαπηζηψλεηαη ινηπφλ ε αδπλακία ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ κε αλαπεξία, θαη απηφ πξνθαλψο απνδίδεηαη ζηελ έιιεηςε επηκφξθσζεο ζε ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο θαη ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ έξεπλα ηεο UNESCO (1986) θαηέιεμε επίζεο φηη ε ζεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο ηε ζπλεθπαίδεπζε εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ εκπεηξία ηνπο κε καζεηέο κε αλαπεξία, ηελ επηκφξθσζή ηνπο, ηνλ βαζκφ ππνζηήξημεο πνπ δέρνληαη, ην κέγεζνο θαη ηνλ θφξην εξγαζίαο ζηελ ηάμε. Παξαηεξνχκε ινηπφλ πφζν θαζνξηζηηθή ζεκαζία έρεη ε επαηζζεηνπνίεζε (Σδνπξηάδνπ & Μπηδαξάθε, 1990) θαη ε ελεκέξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηφζν θαηά ηε βαζηθή εθπαίδεπζή ηνπο, φζν θαη κε ηελ δηαξθή επηκφξθσζή ηνπο (Evans, 2000). Γηαθαίλεηαη ινηπφλ ε αλάγθε επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ αιιά θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθφηεξα (Ainscow et al., 1994) θαη ηεο δηαξθνχο ζηήξημεο θαη ελίζρπζήο ηνπο κε επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα θαη ππνζηεξηθηηθέο ζηξαηεγηθέο (Rose, 2000). Σν ζπκπέξαζκα απηφ ζπκθσλεί κε ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ησλ Zoniou-Sideri & Vlachou, (2006), φπνπ ην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο δήισζαλ, φηη ε έληαμε καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ ηάμε ηνπο ζα εκπνδίζεη ην έξγν ηνπο. Οη δηεπζπληέο νη νπνίνη έρνπλ παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα εηδηθήο αγσγήο δειψλνπλ ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε σο ηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ θαη φηη έρνπλ πξνβεί ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ελδνζρνιηθήο επηκφξθσζεο γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Δπίζεο είλαη απηνί πνπ δειψλνπλ, φηη δε ληψζνπλ φηη δηαςεχδνληαη, φηαλ δηδάζθνπλ καζεηέο κε αλαπεξία θαη είλαη απηνί πνπ δελ 91

92 εηζεγνχληαη κε επθνιία ηελ παξαπνκπή ησλ παηδηψλ γηα αμηνιφγεζε ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ αιιά θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο. ην ίδην ζπκπέξαζκα θαηέιεμε θαη ε έξεπλα ησλ Avramidis & Kalyva, 2007 θαη Batsiou, Bebetsos, Panteli θαη Antoniou (2008), ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο εθπαηδεπηηθνί κε επηκφξθσζε θαη εκπεηξία ζε ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο ηίζεληαη ζεηηθά απέλαληη ζηε ζπλεθπαίδεπζε. ε έξεπλα ησλ Padeliadou θαη Lampropoulou (1997), ε νπνία αθνξνχζε ζηε δηεξεχλεζε ησλ ζηάζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο γηα ηε ζπλεθπαίδεπζε θαηαγξάθεθε νπδέηεξε ζηάζε σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηεο. ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γεληθήο αγσγήο θαηαγξάθεθε ζεηηθφηεξε ζηάζε απ φηη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο. Δπίζεο νη εθπαηδεπηηθνί γεληθήο αγσγήο εζηίαζαλ ηα νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο γηα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία ζηηο αθαδεκατθέο θαη πξν-επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο, ελψ νη εθπαηδεπηηθνί εηδηθήο αγσγήο ζηηο θνηλσληθέο (νχιεο, 2008). Ζ Ρήγα (1997) θαηέγξαςε ηελ αξλεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπο γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ζπλεθπαίδεπζεο ζην ειιεληθφ ζρνιείν, ιφγσ αλππαξμίαο ησλ θαηάιιεισλ πξνυπνζέζεσλ. Γηεξεπλψληαο ηα νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, σο βαζηθά νθέιε δειψλνληαη ν ζεβαζκφο θαη ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ε αιιεινζπκπιήξσζε, ε ζπλχπαξμε, ε δνηηθφηεηα θαη ε αιιειεγγχε. ηα βαζηθά πξνβιήκαηα εθαξκνγήο ηεο αλαδεηθλχεηαη ε αληίδξαζε ησλ γνλέσλ ηππηθήο αλάπηπμεο, νη δπζθνιίεο ζηελ πξνζαξκνγή ησλ άιισλ καζεηψλ, ε άξλεζε εθαξκνγήο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ε αλάγθε επηκφξθσζεο θαη ε έιιεηςε ππνδνκήο. Μειέηε ηνπ Ο.Ο..Α, (1999) θαηέγξαςε πξαθηηθέο δπζθνιίεο ζηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο, φπσο ην γεγνλφο φηη γνλείο καζεηψλ κε αλαπεξία δήισλαλ επηζπκία γηα θνίηεζε ηνπ παηδηνχ ηνπο ζε εηδηθφ ζρνιείν, αιιά θαη ηελ αλαζθάιεηα ησλ γνλέσλ καζεηψλ ηππηθήο αλάπηπμεο, νη νπνίνη ζεσξνχζαλ σο έλαλ βαζκφ ηελ θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλεπάξθεηα ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία «απεηιή» γηα ηα δηθά ηνπο παηδηά. Οη Ainscow, (1999) θαη Σάθα, (1998) επίζεο ηνλίδνπλ ηελ εμαζθάιηζε νηθνλνκηθψλ πφξσλ, ηελ θαηάιιειε πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη ηε δηάζεζε ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ ζηα ζρνιεία γεληθήο αγσγήο σο εληζρπηηθνχο παξάγνληεο θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ φισλ ησλ καζεηψλ. 92

93 8.2 Πξνηάζεηο Λακβάλνληαο ππφςε ην ζεζκηθφ πιαίζην πεξί θνηλσληθήο έληαμεο θαη εθπαίδεπζεο ρσξίο απνθιεηζκνχο (νχιεο 2000) ζα εζεσξείην παξάινγε νηαδήπνηε ακθηζβήηεζε ηεο πινπνίεζήο ηνπ ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Όπσο φκσο πξνθχπηεη απφ ηελ πξνεγεζείζα βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε θαη έξεπλα ε κεηάβαζε ζε κηα γεληθφηεξε εθπαηδεπηηθή αλαζπγθξφηεζε απνδεηθλχεηαη έλα εμαηξεηηθά δχζθνιν εγρείξεκα (Βιάρνπ, & Εψληνπ- ηδέξε, 2011) πνπ απαηηεί πξνζεθηηθή θαη ππεχζπλε πξνζέγγηζε (Croll & Moses, 2000; Norwich, 2000; Vlachou, 1997;Vaughn & Schumm, 1995). ηα εμήο: Πξνθεηκέλνπ λα ακβιπλζεί ή θαη λα ειαρηζηνπνηεζεί απηή ε θαηάζηαζε πξνηείλνληαη Πξνψζεζε ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν γηα λα εμαζθαιηζηεί ζπληνληζκέλε ππνζηήξημε θαη ελδπλάκσζε ηεο πξφζθιεζεο γηα έλα ζρνιείν ρσξίο απνθιεηζκνχο. Ζ ηεθκεξησκέλε ππεξάζπηζή ηεο ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο έληαμεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία ζηελ εθπαίδεπζε. Μεκνλσκέλεο πξνζπάζεηεο δελ κπνξνχλ λα επηθέξνπλ ηελ αλακελφκελε αιιαγή ζην εχξνο θαη κε ηελ ηαρχηεηα πνπ απαηηείηαη. Όια ηα ελδηαθεξφκελα κέξε πξέπεη λα επαηζζεηνπνηεζνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηελ αμία ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηελ ηήξεζε ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο πξνο ηα παηδηά κε αλαπεξία. Σν πξσηαξρηθφ θαζήθνλ γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ απαξαίηεησλ αιιαγψλ θαη ηε δηαζθάιηζε φηη φια ηα παηδηά απνιακβάλνπλ ηνλ ζεβαζκφ, ηελ πξνζηαζία θαη ηελ εθπιήξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ εθπαίδεπζε βξίζθεηαη ζηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο. Απηφ απαηηεί δηθηχσζε κε έλα θάζκα θνξέσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ δηακφξθσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ηα πξνγξάκκαηα εξγαζίαο, θαζψο θαη εθείλα πνπ ηνπο επεξεάδνπλ, φπσο ε επξεία θνηλσληθή αληίιεςε θαη ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο. Αιιαγή ηεο γεληθφηεξεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο κέζσ ησλ θαηάιιεισλ ζηνρεπφκελσλ κεηαξξπζκηζηηθψλ θηλήζεσλ απφ πιεπξάο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ψζηε νη εθπαηδεπηηθνί λα απαγθηζηξσζνχλ απφ ηα ζηελά πιαίζηα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη λα πξνζαλαηνιηζηνχλ ζε πξαθηηθέο εθαξκνγήο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Παξνρή επηκφξθσζεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ψζηε λα κπνξνχλ λα πξνζδηνξίδνπλ θαη λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ηνπ θάζε παηδηνχ. Γηαζθάιηζε επαξθνχο ππνζηήξημεο θαη ηερλνγλσζίαο ζηηο δεμηφηεηεο, φπσο γλψζε ηνπ θψδηθα Braille. Πξνζαλαηνιηζκφο, εθπαίδεπζε θαη ππνζηήξημε ηεο ζρνιηθήο εγεζίαο, ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ, θαζψο θαη φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, γηα 93

94 ηα δηθαηψκαηα ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ πξαθηηθή ηεο ζπκπεξίιεςεο. Γηαζθάιηζε φηη φια ηα ζρνιεία, ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, νη δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο θαη δηδαζθαιίαο θαη ηα καζεζηαθά πιηθά είλαη πξνζβάζηκα θαη δίθαηα γηα φινπο. Παξνρή βνεζεηηθψλ ζπζθεπψλ θαη εκπινπηηζκέλνπ επνπηηθνχ πιηθνχ, φπσο κεγεζπληηθνί θαθνί φξαζεο, βηβιία θαη γξαθνκεραλέο θψδηθα Braille. Δηζαγσγή ζρεηηθψλ καζεκάησλ θαηά ηε βαζηθή εθπαίδεπζε ζην Παλεπηζηήκην, ψζηε λα απμεζεί ν αξηζκφο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζα πξνσζήζεη ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαη ζα ηελ θάλεη πξάμε. Δπαξθήο ρξεκαηνδφηεζε γηα ηελ εθπαίδεπζε, θαη ηδηαίηεξα γηα ηηο παξαπάλσ δξάζεηο. Μειινληηθή έξεπλα Θα κπνξνχζαλ λα εθπνλεζνχλ ζρεηηθέο δηεπξπκέλεο έξεπλεο γηα ηελ αλάδεημε θαη δηεχξπλζε ησλ αξρψλ ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη επέθηαζε ηεο παξνχζαο κε ηελ ελζσκάησζε επηπιένλ παξακέηξσλ, φπσο ην άγρνο θαη ε απηνεπάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο αλαζηαιηηθψλ παξαγφλησλ γηα ηελ πινπνίεζή ηεο. 0 94

95 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Πεγέο 1.Ννκνζεζία Νφκνο 1566 (1985). Γνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο. Φ.Δ.Κ. 167/Σ.Α / Νφκνο 113(Η)/99. Ο πεξί Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο Παηδηψλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο Νφκνο ηνπ Αξ.3340, Νφκνο 2817(2000). Δθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη άιιεο δηαηάμεηο. Φ.Δ.Κ. 78/Σ. Α / Νφκνο 3699 (2008). Δηδηθή Αγσγή θαη εθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξία ή κε εηδηθέο 2.Διιελφγισζζε εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Φ.Δ.Κ. 199/Σ. Α / Αγγειίδεο, Π. (2011). Παηδαγσγηθέο ηεο ζπκπεξίιεςεο. Αζήλα: Γηάδξαζε. Αλδξένπ, Α. & Μαληδνχθαο, Π., (1999). Θέκαηα νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Αζήλα: Ληβάλε-Νέα χλνξα Αιεπξηάδνπ, Α. & Γθηανχξε,. (2009). Γελεηηθά ζχλδξνκα λνεηηθήο θαζπζηέξεζεο. Αλαπηπμηαθή θαη εθπαηδεπηηθή πξνζέγγηζε. Θεζζαινλίθε: University Studio Press Βιάρνπ, Α. & Εψληνπ-ηδέξε, Α. (2011). ρνιηθή έληαμε θαη εθαξκνζκέλεο πξαθηηθέο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο. ην Γ. Αιεβίδνο, Α. Γελά,. Πνιπρξνλνπνχινπ,. Μαπξνπνχινπ,. Υαξνχπηαο & Οπ. Υηνπξέα (επηκ.), Δμεηδηθεπκέλε εθπαηδεπηηθή ππνζηήξημε γηα έληαμε καζεηψλ κε αλαπεξία ή /θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ζζ Αζήλα: ΤΠΓΒΜΘ Γεψξγαο, Γ. (1990). Κνηλσληθή Ψπρνινγία. Αζήλα: Δθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Γεψξγαο, Γ. (1986). Κνηλσληθή Ψπρνινγία. Αζήλα: Δθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Γηαλλαθάθε, Μ.. (1999). Γηνηθεηηθή απνθέληξσζε θαη εθαξκνγή ηεο θαηλνηνκίαο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. ην Κ. Υάξεο, Ν. Πεηξνπιάθεο &. Νηθφδεκνο (Δπηκ.), Διιεληθή Παηδαγσγηθή θαη Δθπαηδεπηηθή Έξεπλα: Πξαθηηθά 1νπ Παλειιελίνπ 95

96 πλεδξίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο, (Ναχπαθηνο, 1998), Αζήλα: Αηξαπφο, (ζει ). Γθνχζηα-Ρίδνπ, Μ. (2002). Γηεπζπληέο Γπκλαζίσλ: πνηα ζεσξνχλ αλαγθαία βήκαηα γηα λα αληαπεμέιζνπλ ζην ξφιν ηνπο ζην κέιινλ. Διιεληθή παηδαγσγηθή & εθπαηδεπηηθή έξεπλα: 3ν Παλειιήλην πλέδξην ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο, Αζήλα, 7-9 Ννεκβξίνπ 2002 Διεπζεξίνπ, Π. (2009). Αληηιήςεηο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία. Αλάιπζε ηνπ ζρνιηθνχ ιφγνπ θαη ηνπ ζρνιηθνχ ηρλνγξαθήκαηνο. Α. Αιεπξηάδνπ & Η. Βακβαθίδνπ (επηκ.). Θεζζαινλίθε: University Studio Press Εαθεηξίνπ, Γ. (2003). Σεκεηψζεηο απφ κάζεκα Μέζνδνη έξεπλαο. ΣΔΗΘ, ίλδνο. Εψληνπ-ηδέξε, Α. (2012). Δληαμηαθή Δθπαίδεπζε & Κνηλσληθή Γηθαηνζχλε ζηε χγρξνλε επνρή: Δξσηήκαηα θαη πξνβιεκαηηζκνί. 12 ν Σπλέδξην Παηδαγσγηθήο Δηαηξίαο Κχπξνπ. Η θξίζε θαη ν ξφινο ηεο παηδαγσγηθήο: Θεζκνί, αμίεο, θνηλσλία, 8-9 Ινπλίνπ Λεπθσζία: Παλεπηζηήκην Κχπξνπ Εψληνπ-ηδέξε, Α. (2004). Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο έληαμεο: Πξνβιεκαηηζκνί θαη πξννπηηθέο, ζην Α. Εψληνπ-ηδέξε, Σχγρξνλεο Δληαμηαθέο Πξνζεγγίζεηο, ηφκ. Α Θεσξία, ζζ Αζήλα:Διιεληθά Γξάκκαηα. Εψληνπ ηδέξε Α. (2000). Έληαμε: Οπηνπία ή πξαγκαηηθφηεηα; Διιεληθά Γξάκκαηα. Εψληνπ-ηδέξε, Α. (ρ.ρ.α). Η αλαγθαηφηεηα ηεο έληαμεο. Πξνβιεκαηηζκνί θαη πξννπηηθέο. Αλαθηήζεθε 4 Ννεκβξίνπ 2015 απφ Εψληνπ-ηδέξε, Α. (ρ.ρ.β). Ζ εμέιημε ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο απφ ην εηδηθφ ζην γεληθφ ζρνιείν. Αλαθηήζεθε 10 Οθησβξίνπ 2015 απφ books.eudoxus.gr/publishers/id_0273/eg-0183-abs.pdf Ζκέιινπ, Ο. (2003). Ήπηεο δπζθνιίεο κάζεζεο. Πξνζεγγίζεηο ζην γεληθφ ζρνιείν. Αζήλα: Αηξαπφο Ζκέιινπ, Ο. (2011). Έληαμε θαη ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζην γεληθφ ζρνιείν. ην Γ. Αιεβίδνο, Α. Γελά,. Πνιπρξνλνπνχινπ,. Μαπξνπνχινπ,. Υαξνχπηαο & Οπ. Υηνπξέα (επηκ.), Δμεηδηθεπκέλε 96

97 εθπαηδεπηηθή ππνζηήξημε γηα έληαμε καζεηψλ κε αλαπεξία ή /θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ζζ Αζήλα: ΤΠΓΒΜΘ Ηνξδαλίδεο, Γ. (2002). Ο ξφινο ηνπ πξντζηακέλνπ Γηεχζπλζεο θαη Γξαθείνπ Δθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδε Καινγήξνπ, Δ. (2014). Πξνο κηα πην πκπεξηιεπηηθή Δθπαίδεπζε. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηα εκπφδηα πνπ πξνθχπηνπλ. Νένο Παηδαγσγφο. Τν δηθηπαθφ πεξηνδηθφ γηα ηνλ παηδαγσγφ ηνπ ζήκεξα. Τεχρνο 4, ζζ Αζήλα: e-πξσηνβάζκηα- Φ. Γνχζηαο. Καηζαξφο, Η. (2008). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε ηεο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: Τπνπξγεία Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ. Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Κνπξέα, Λ. & Φηηάθα, Δ. (2003). Οη ζηάζεηο καζεηψλ ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο πξνο ζπκκαζεηέο ηνπο κε εηδηθέο αλάγθεο εληαγκέλνπο ζην γεληθφ ζρνιείν. Νέα Παηδεία, (η.107), ζζ Κπξηαδή, Ν. (2002). Η Κνηλσληνινγηθή Έξεπλα, Κξηηηθή Δπηζθφπεζε ησλ κεζφδσλ θαη ησλ ηερληθψλ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα. Λαραλά, Α. & Δπζπκίνπ, Μ. (2015). Γηαηί πκπεξηιεπηηθή Δθπάηδεπζε (Inclusive Education): Έλα δηαθνξεηηθφ Φηινζνθηθφ Τπφβαζξν Έλαο δηαθνξεηηθφο Σξφπνο θέςεο. Θέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο (η.69), ζζ Μαπξνπαιηάο, Σ. (2013). Αμηνιφγεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Παλεπηζηεκίνπ Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, Φιψξηλα, search?query=%ce%bc%ce%b1%cf%85%cf%81%ce%bf%cf%80%c E%B1%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CF%83&submit_search.x=7&submit_ search.y=7, (πξφζβαζε ζηηο 9/10/2015). Μηραειίδεο, Κ. (2000). Οη θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο ηεο ζπλ-εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. (Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή). Πάληεην Παλεπηζηήκην Κνηλσληθψλ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ, Αζήλα Μπνχζηνο, Κ. (2013). Ο ξφινο ηεο εγεζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. ην Π. Γεσξγνγηάλλεο (Δπηκ.), 16 ν Γηεζλέο 97

98 πλέδξην Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε ηεο Δθπαίδεπζεο, Γηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη ηα Διιεληθά σο μέλε γιψζζα, η.2, Ηνπλίνπ 2013 (ζζ ). Πάηξα: Διεχζεξν Παλεπηζηήκην Πνιηηψλ. Ναζηάθνπ, Μ., Υαηδή, Α. & Φαηνχξνπ-Υαξίηνπ, Μ. (1999). Δηζαγσγή ζηελ ςπρνινγία. Σφκνο Β. Αζήλα:Gutenberg. Παπαγεσξγάθεο, Π. (2013). Ο ξφινο ηνπ Γηεπζπληή ζηε ζπλεξγαζία Σρνιείνπ θαη Σπιιφγνπ γνλέσλ σο παξάγνληαο απνηειεζκαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ ΣΔΠΑΔ, Ρφδνο. Παπαγεσξγίνπ, Ζ. (2002). Ο διευθυντήσ και ο αυτοςεβαςμόσ του εκπαιδευτικοφ. Αζήλα: Δθδφζεηο αββάια. Πάληδαξε - Παπαλδξένπ, Δ. (1977). Ψπρνινγία, ε επηζηήκε ηεο ζπκπεξηθνξάο. Αζήλα: Μαπξνκάηεο. Παπαδνπνχινπ, Γ. & Μαξθνχιεο, Γ. (1986). Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο κνξθέο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Θεζζαινλίθε: Αθνί Κπξηαθίδε. Παπαπέηξνπ,., Μπαιθίδαο, Ν., Μπειεγξάηε, Υ. θαη Τθαληή, Δ. (2013). πκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. πγθξηηηθή κειέηε γηα ηηο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα θαη Οιιαλδία ζε ζρέζε κε ηε λνκνζεζία θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο δνκέο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Τεηξαήκεξν Δπηκνξθσηηθφ Σπλέδξην. Αλαδεηψληαο ηηο δπλάκεηο ηνπ ζχγρξνλνπ ζρνιείνπ ΙΙ, Ινπιίνπ Κακέλα Βνχξια: Δ.Κ.Π.Α Παξαζθεπφπνπινο, Η. (1993). Μεζνδνινγία ηεο Δπηζηεκνληθήο Έξεπλαο. Σφκνο Α & Σφκνο Β, Απηνέθδνζε, Αζήλα. Παζηαξδήο, Π., & Παζηαξδή, Γ. (1993). Τν απνηειεζκαηηθφ ζρνιείν θαη ν απνηειεζκαηηθφο εθπαηδεπηηθφο. Θεζζαινλίθε: Art of Text. Παζηαξδήο, Π. (1994). Απνηειεζκαηηθφο δηεπζπληήο: απηναμηνιφγεζε ησλ αλαγθψλ ησλ δηεπζπληψλ ζρνιείσλ δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Κχπξν. Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε, 20-21, Παζηαξδήο, Π. (2001). Πνηφηεηα ζηε Γηεχζπλζε Δθπαηδεπηηθψλ Οξγαληζκψλ ηνπ 21νπ αηψλα. ην Α. Αλδξένπ (Δπηκ.), Οξγάλσζε θαη δηνίθεζε ζρνιηθψλ 98

99 κνλάδσλ. Αζήλα: Οκνζπνλδία Ηδησηηθψλ Δθπαηδεπηηθψλ Λεηηνπξγψλ Διιάδαο Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ. Παηζίδνπ, Μ. (2010). Σπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε ή ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο: Σηάζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε.(Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή).Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Θεζζαινλίθε. Παληειηάδνπ,. & Λακπξνπνχινπ, Β. (2000). ηάζεηο πξνο ηνπο καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο θαη ηε ζρνιηθή ηνπο έληαμε. Νέα Παηδεία, (η. 95), Παπαγεσξγάθεο, Π. (2013). Ο ξφινο ηνπ Γηεπζπληή ζηε ζπλεξγαζία Σρνιείνπ θαη Σπιιφγνπ γνλέσλ σο παξάγνληαο απνηειεζκαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ ΣΔΠΑΔ, Ρφδνο. Παπαγεσξγίνπ, Ζ. (2002). Ο δηεπζπληήο θαη ν απηνζεβαζκφο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Αζήλα: αββάιαο. Πνιπρξνλνπνχινπ,. (2003). Παηδηά θαη έθεβνη κε εηδηθέο αλάγθεο θαη δπλαηφηεηεο. Σφκνο Α. Αζήλα: Απηνέθδνζε. Πνιπρξνλνπνχινπ,. (1999). Ζ εθπαηδεπηηθή θαη θνηλσληθή πνιηηηθή ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ εηδηθήο αγσγήο ζε παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Πξνηάζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζρνιηθήο ελζσκάησζεο. Νέα Παηδεία, 90, ζζ Παζηαξδήο, Π., & Παζηαξδή, Γ. (1993). Τν απνηειεζκαηηθφ ζρνιείν θαη ν απνηειεζκαηηθφο εθπαηδεπηηθφο. Θεζζαινλίθε: Art of Text. Παπιφπνπινο, Β. (2005). Θέκαηα θνηλσληθήο ςπρνινγίαο. Παλεπηζηήκην Αζελψλ ΠΜ Πξναγσγήο θαη Αγσγήο Τγείαο Αθαδ. έηνο , (πξφζβαζε, 19/02/2016). νχιεο, - Γ. (2002). Παηδαγσγηθή ηεο έληαμεο. Απφ ην ζρνιείν ηνπ δηαρσξηζκνχ ζε έλα ζρνιείν γηα φινπο. η. 1. Αζήλα: Σππσζήησ-Γηψξγνο Γάξδαλνο. νχιεο,.γ., (2008). Έλα ζρνιείν γηα φινπο. Απφ ηελ έξεπλα ζηελ πξάμε. Παηδαγσγηθή ηεο έληαμεο. η. Β. Αζήλα: Gutenberg. ηάζεο, Φ. (2001). Κνληά ζην παηδί κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Αζήλα: Απηνέθδνζε 99

100 Σάθα, Δ. (1997). Σπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε θαη ρσξίο πξνβιήκαηα κάζεζεο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Σδνπξηάδνπ, Μ. (2000). Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζην πεξηζψξην ηεο ζρνιηθήο δσήο: ε θνηλσληθή θαηαζθεπή ηεο αλαπεξίαο. ην Α. Κππξησηάθεο, (επηκ.), Πξαθηηθά Παλεπξσπατθνχ Σπλεδξίνπ Δηδηθήο Αγσγήο, ζ ,πσγδ, Παλεπηζηήκην Κξήηεο, Ρέζπκλν. Σδνπξηάδνπ, Μ. (1995). Παηδηά κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο: Μηα ςπρνπαηδαγσγηθή πξνζέγγηζε. Θεζζαινλίθε: Πξνκεζεχο. Σδνπξηάδνπ, Μ. & Μπηηδαξάθε, Π. (1990). Μνληέια αληηκεηψπηζεο καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ. ην ΔΔΦΤΝΠ, Σεκηλάξην Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. Σχγρξνλεο απφςεηο θαη ηάζεηο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα Υαξνχπηαο, Α. (2003). Η ηζφηηκε εθπαίδεπζε (inclusion). Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ ρνιή Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο, Π.Σ.Ν. Δξγαζηήξην Δηδηθήο & Θεξαπεπηηθήο Αγσγήο (ΔΠ.Δ.Θ.Α.): Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν. epeaek.gr, (πξφζβαζε ζηηο 12/11/2015). 3.Ξελφγισζζε Augoustinos, M., Walker, I., & Donaghue, N. (2014). Social cognition: An integrated introduction. Sage, E%BD+M.+Augoustinos+I.+Walker&hl=el&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart &sa=x&ved=0ahukewipgp29hyplahvgccwkhfl6deeqgqmigzaa, (πξφζβαζε ζηηο 19/2/2016). Ainscow, M. (2007). Taking an inclusive turn. Journal Of Research In Special Educational Needs, 7(1), 3-7. doi: /j x,

101 x/abstract;jsessionid=C173D FD85C839185F2F1 386.f04t04?userIsAuthenticated=f, (πξφζβαζε ζηηο 2/7/2015). Ainscow, M. (2005). Developing inclusive education systems: what are the levers for change?. Journal Of Educational Change, 6(2), doi: /s , ++systems%3a++what++are++the++levers++for+change%3f.&btng=, (πξφζβαζε ζηηο 12/10/2015). Ainscow, M. (2000). The Next Step for Special Education: Supporting the Development of Inclusive Practices. British Journal Of Special Education, 27(2), , (πξφζβαζε ζηηο 12/10/2015). Ainscow, M. (1999). Understanding the development of inclusive schools. London: RoutledgeFalmer, R6&dq=+Understanding+the+development+of+inclusive+schools&ots=wlDf UdUBZv&sig=IvzzrayqPyRyKAbU0dIVvWnBsAY&redir_esc=y#v=onepage &q=understanding%20the%20development%20of%20inclusive%20schools& f=false, (πξφζβαζε ζηηο 20/10/2015). Ainscow, M. (1997). Οξγάλσζε ησλ ζρνιηθψλ ηάμεσλ ζπλεθπαίδεπζεο. ην Δ. Σάθα, (Δπηκ.), Σπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε θαη ρσξίο πξνβιήκαηα κάζεζεο θαη ζπκπεξηθνξάο, ζζ Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Armstrong, F. (2003). Inclusive Education: Cross-Cultural Perspectives, Spaced Out: Policy, Difference and the Challenge of Inclusive Education. Kluwer Academic Publishers Ainscow, M., Hopkins, D., Southworth, G. & West, M. (1994). Creating the Conditions for School Improvement. London: David Fulton, (πξφζβαζε ζηηο 20/10/2015). 101

102 Armstrong, D. (1998). Changing Faces, Changing Places: Policy Routes to Inclusion, in P.Clough (ed). Managing Inclusive Education From Policy to Experience. London: Paul Chapman, A31&dq=+Changing+Faces,+Changing+Places:+Policy+Routes+to+Inclusion &ots=zm9v- QSpDA&sig=pYqb5CeFop_okpIm0RGLNkYcDwE&redir_esc=y#v=onepage &q=changing%20faces%2c%20changing%20places%3a%20policy%20ro utes%20to%20inclusion&f=false, (πξφζβαζε ζηηο 22/11/2015). Avramidis, E. & Kalyva, E. (2007). The influence of teaching experience and professionaldevelopment on Greek teachers' attitudes towards inclusion. European Journal of Special Needs Education, 22 (4), , (πξφζβαζε ζηηο 2 /12/2016). Batsiou, S., Bebetsos, E., Panteli, P. & Antoniou, P. (2008). Attitudes and intention of Greek and Cypriot primary education teachers towards teaching pupils with specialeducational needs in mainstream schools. International Journal of Inclusive Education, 12 (2), , (πξφζβαζε ζηηο 2 /12/2016). Barton, L. (1998). Markets, Managerialism and Inclusive Education, in P. Clough (ed) Managing Inclusive Education From Policy to Experience. London: Paul Chapman, A78&dq=+Markets,+Managerialism+and+Inclusive+Education&ots=zm9v- QSqFA&sig=i30f- 5qilZ3gCRMcZiehKzQeKTQ&redir_esc=y#v=onepage&q=Markets%2C%20 Managerialism%20and%20Inclusive%20Education&f=false, (πξφζβαζε ζηηο 8/12/2015). Booth T. & Ainscow M. (2002). Index for Inclusion: Developing learning and participation in schools. CSIE, 102

103 ζηηο 8/12/2015). (πξφζβαζε Booth, T. (2000). Progress in inclusive education. In Meeting special and diverse educational needs. Making inclusive education a reality (pp ), dspdf.pdf#page=19, (πξφζβαζε ζηηο 8/12/2015), Booth, T., Ainscow, M. and Dyson, A. (1998). England: Inclusion and 1994 exclusion in a competitive system, in T. Booth, M. Ainscow and A. Dyson (eds). From them to Us: An international study of inclusion in education. London: Routledge, (πξφζβαζε ζηηο 9/10/2015). Booth, T. & Ainscow, M. (Eds) (1998). From them to us: An international study of inclusion in education. London: Routledge. (πξφζβαζε ζηηο 9/10/2015). Clark, C., Dyson, A., Millward, A. and Robinson, S. (1999). Theories of inclusion, Theories of School: Deconstructing and reconstructing the 'inclusive school'. British Educational Research Journal, 25, , (πξφζβαζε ζηηο 6/12/2015). Glazzard, J. (2011). Perceptions of the Barriers to Effective Inclusion in One Primary School: Voices of Teachers and Teaching Assistants. Support For Learning, 26(2), 56-63, Effective+Inclusion+in+One+Primary+School%3A&btnG=, (πξφζβαζε ζηηο 3/10/2015). Copper, A. (2000). Mentoring as an inclusive device for the excluded: black students experiences of a mentoring scheme, Social Work Education, Vol.19, No 6, pp , (πξφζβαζε ζηηο 1/10/2015). 103

104 Corbett, J. (2001). Supporting Inclusive Education: A Connective Pedagogy. London: Routledge Falmer, (πξφζβαζε ζηηο 6/12/2015). Croll, P. and Moses, D. (2000). Ideologies and Utopias: education professionals' views of inclusion. European Journal of Special Needs Education, 15, 1-12., (πξφζβαζε ζηηο 9/10/2015). Evans, J. and Lunt, I. (2002). Inclusive education: are there limits? European Journal of Special Needs Education, 17, 1-14, (πξφζβαζε ζηηο 3/10/2015). Evans, P.(2000). Including Students with disabilities in mainstream schools. In Meeting special and diverse educational needs. Making inclusive education a reality (pp ), ngneedspdf.pdf#page=33, (πξφζβαζε ζηηο 1/09/2015). Florian, L. (1998) Inclusive practice - What, why and how?, in C. Tilestone, L. Florian and R. Rose (eds). Promoting Inclusive Practice. London: Routledge, (πξφζβαζε ζηηο 6/12/2015). Fuchs, D. and Fuchs, L. S. (1994). Inclusive Schools Movement and the Radicalization of Special Education Reform. Exceptional Children, 60, , (πξφζβαζε ζηηο 1/10/2015). Hegarty, S. (1993). Reviewing the literature on integration. European Journal of Special Needs Education, 8, 3, , (πξφζβαζε ζηηο 1/10/2015). 104

105 Johnson, G. (1999). Inclusive Education: Fundamental Instructional Strategies and Considerations. Preventing School Failure: Alternative Education for Children and Youth, 43(2), doi: / , de=vpsf20, (πξφζβαζε ζηηο 6/12/2015). Kavale, K. & Mostert, M. (2004). River of ideology, islands of evidence in D. Mitchell (ed.), Special educational needs and inclusive education: Mayor themes in education, 11,pp New York: RoutledgeFalmer Kochhar C., West L., Taymans J. (2000). Successful Inclusion. Practical Strategies for a Shared Responsibility. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, (πξφζβαζε ζηηο 1/10/2015). Leithwood, K., & Beatty, B. (2008). Leading with teacher emotions in mind. Corwin Press, =PP1&dq=+Leading+with+teacher+emotions+in+mind&ots=0xprWJu1aD&si g=dhk4obv3hqwyk7k1ydiy4jh8wn0&redir_esc=y#v=onepage&q=leadi ng%20with%20teacher%20emotions%20in%20mind&f=false, (πξφζβαζε ζηηο 1/10/2015). Lewis, A. & Lewis, V. (1987). The attitudes of young children towards peers with severe learning difficulties. British Journal of Developmental Psychology. p.p Vol. 5, FDFE67.f03t01, (πξφζβαζε ζηηο 13/12/2015). Lindsay, G. (2003). Inclusive education: a critical perspective, British Journal of Special Education, 30(1), 3-12, (πξφζβαζε ζηηο 1/10/2015). Low, C. (1997). Point of View - Is inclusivism possible? European Journal of Special Needs Education, 1 2, 71-79, 105

106 (πξφζβαζε ζηηο 13/9/2015). Lunt, I. and Norwich, B. (1999). Can Effective Schools be Inclusive Schools? London: Institute of Education. McLaughlin, J. (2002). Examining special and general education collaborative practices in exemplary schools. Journal of Educational and Psychological Consultation, 13(4), , alcode=hepc20, (πξφζβαζε ζηηο 1/9/2015). Miles, S., & Singal, N. (2010). The Education for All and inclusive education debate: conflict, contradiction or opportunity?. International Journal of Inclusive Education, 14(1), Αλαθηήζεθε 25/10/2015 απφ +All+and+inclusive+education+debate&btnG=],(πξφζβαζε ζηηο 15/12/2015). Mittler, P. (2000). Working Towards Inclusive Education - Social Contexts. London: David Fulton, =PR1&dq=+Working+Towards+Inclusive+Education+- +Social+Contexts.+&ots=gbWNuiLyAO&sig=D7CvwZIXT3WeeLRe1669dB 3HQWg&redir_esc=y#v=onepage&q=Working%20Towards%20Inclusive%2 0Education%20-%20Social%20Contexts.&f=false, (πξφζβαζε ζηηο 1/9/2015). Mulhern, P. (2006). Competing Values, Policy Ambiguity: A study of mainstream primary teachers views of inclusive education. Educate~, 3(1), 5-10., (πξφζβαζε ζηηο 5/11/2015). Myers, J. & Bagree, S. (2011). Making inclusive education a reality. Policy paper: Sightsavers (pp. 3-16). Moore, J. (1999). Developing a local authority response to inclusion. Support for Learning, 14, o+inclusion.+&btng=&hl=el&as_sdt=0%2c5, (πξφζβαζε ζηηο 19/8/2015). 106

107 Norwich, B. (2000) Inclusion in Education From Concepts, Values and Critique to Practice, in H. Daniels (ed). Special Education Re-formed - Beyond Rhetoric. London: Falmer., ncepts%2c+values+and+critique+to+practice%2c&btng=, (πξφζβαζε ζηηο 3/2/2016). Olson, J. M., & Zanna, M. P. (1993). Attitudes and attitude change. Annual review of psychology, 44(1), , na%2c+m.+p.+%281993%29.+attitudes+and+attitude+change.+annual+rev iew+of+psychology+&btng=, (πξφζβαζε ζηηο 18/2/2016). Padeliadu, S. (1995). Preferences of students with learning disabilities for alternative service delivery modes. European Journal of Special Needs Education, 10(3), , disabilities+for+alternative+service+delivery+modes&btng=&hl=el&as_sdt= 0%2C5, (πξφζβαζε ζηηο 6/12/2015). Peters, S. J. (2004). Inclusive education: An EFA strategy for all children (pp. 7-8). World Bank, Human Development Network. OECD. Αλαθηήζεθε 25/10/2015 απφ Rieser, R. (2000) Disability discrimination, the final frontier: disablement, history and liberation, in Cole, M., (eds), Education, Equality and Human Rights: Issues of Gender, Race, Sexuality, Special Needs and Social Class, Routledge, A118&dq=Rieser,+R.+%282000%29+Disability+discrimination,+the+final+fr ontier:+disablement,+history+and+liberation&ots=wui1lr_cqw&sig=4xyy HIylC1J5JWp_7wv98VKgjfA&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false, (πξφζβαζε ζηηο 3/10/2015). Rose, R., (2000). Αμηνιφγεζε ησλ Πξνγξακκάησλ Έληαμεο: Τπάξρεη θάπνηα εκπεηξηθή βάζε πνπ λα κπνξεί λα ζηεξίμεη ηελ εληαμηαθή πξαθηηθή; ην Α. Εψληνπ-ηδέξε (επηµ.), Έληαμε: Οπηνπία ή πξαγκαηηθφηεηα; Η εθπαηδεπηηθή 107

108 θαη πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο έληαμεο καζεηψλ µε εηδηθέο Αλάγθεο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάµµαηα. Saleh, L. (1998). Ο ζεηηθφο ξφινο ησλ δαζθάισλ ζηε ζπλεθπαίδεπζε. ην Δ. Σάθα (επηκ.), Σπλεθπαίδεπζε παηδηψλ µε θαη ρσξίο πξνβιήµαηα µάζεζεο θαη ζπµπεξηθνξάο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάµµαηα. Savolainen, Ζ. & Alasuutari, Ζ., (2000). I Education of persons with disabilities and special needs: the promise of inclusion In Meeting special and diverse educational needs. Making inclusive education a reality (pp ), (πξφζβαζε ζηηο 3/10/2015). Scruggs, T. E. and Mastropieri, M. A. (1 996) Teacher Perceptions of Mainstreaming/Inclusion, : A Research Synthesis. Exceptional Children, 63, 1, 59-74, C+M.+A.+% %29+Teacher+Perceptions+of+Mainstreaming%2FInclu sion%2c &btng=&hl=el&as_sdt=0%2c5, (πξφζβαζε ζηηο 15/09/2015). Sebba,J.& Ainscow, M. (1996). International developments in inclusive schooling: Mapping the issues, Cambridge Journal of Education, 26, pp 5-18., s://scholar.google.gr/scholar?q=+sebba+%2cj.%26+ainscow%2c+m.+(1996 ).+International+developments+in+inclusive+schooling&btnG=&hl=el&as_sd t=0%2c5, (πξφζβαζε ζηηο 15/09/2015). Sehrbrock, P. Μ. (2011). Δλζσκάησζε (integration) θαη Έληαμε (inclusion): δχν φςεηο ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο; ην Α. Εψληνπ-ηδέξε (Eπηκ.), Σχγρξνλεο εληαμηαθέο πξνζεγγίζεηο.σφκνο Α, ζ.ζ Αζήλα: Πεδίν. Sightsavers, (2011). Making inclusive education a reality. Policy paper, July 2011, ng+inclusive+education+a+reality.+, (πξφζβαζε ζηηο 08/10/2015). Soler, M. (1996). Δληαία εθπαίδεπζε, απνηειέζκαηα ηεο πλδηάζθεςεο ηεο αιακάλθα. Σην Δπξσπατθφ Σεκηλάξην HELIOS. Η λνκνζεζία ηεο ζρνιηθήο ελζσκάησζεο ζηελ Δπξψπε: Τάζεηο θαη Αιιαγέο. Αζήλα: Τ.Π.Δ.Π.Θ & Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, ζζ

109 UNESCO, (2011). EFA Global Monitoring Report. Paris: UNESCO, p. 1., onitoring+report.++, (πξφζβαζε ζηηο 08/10/2015). UNESCO. (2009). Policy Guidelines on Inclusion in Education.Αλαθηήζεθε 25/10/2015 απφ n+education&btng=, (πξφζβαζε ζηηο 08/10/2015). UNESCO (2001). Understanding and Responding to Children s. Needs in lnclusive Classrooms (p.75). UNESCO PUBLICATIONS, nd+responding+to+children%e2%80%99s.++needs+in+lnclusive+classrooms+, (πξφζβαζε ζηηο 08/10/2015). Unesco (1994). Γηαθήξπμε ηεο αιακάλθα θαη πιαίζην δξάζεο γηα ηελ εηδηθή αγσγή. Παγθφζκηα δηάζθεςε γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή. αιακάλθα, Ηζπαλία,7-10 Ηνπλίνπ. Έθδνζε ηεο Διιεληθήο Δζληθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ UNESCO. Vaughn, S. and Schumm, J. S. (1995) Responsible Inclusion for Students with Learning Disabilities. Journal of Learning Disabilities, 28, , nts+with+learning+disabilities.+++&btng=, (πξφζβαζε ζηηο 01/10/2015). Zionts, P. (1997). Inclusion Strategies for Students with Learning and Behavior Problems: Perspectives, Experiences, and Best Practices. Austin, TX: Pro-Ed, +with+learning+and+behavior+problems%3a+perspectives%2c+experienc es%2c+and+best+practices.+++&btng=, (πξφζβαζε ζηηο 01/10/2015). Zoniou-Sideri, A., & Vlachou, A. (2006). Greek teachers belief systems about disability and inclusive education. International Journal of Inclusive Education, 10(4-5), , ms+about+disability+and+inclusive+education.&btng=&hl=el&as_sdt=0%2c 5, (πξφζβαζε ζηηο 07/10/2015). Vlachou, A. D. (1997). Struggles for Inclusive Education - An ethnographic study. Buckingham: Open University Press. 109

110 ΠΗΝΑΚΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΧΝ 1. Πεξηερφκελα πηλάθσλ Πίλαθαο 1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ θαη κέηξσλ ζέζεο ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ Πίλαθαο 2: πγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο ησλ δ/ληψλ ππνδ/ληψλ γηα ηηο δνκέο εηδηθήο αγσγήο φπσο: ηκήκαηα έληαμεο θαη παξάιιειε ζηήξημε Πίλαθαο 3: πγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζ: Πίλαθαο 4: πγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο 10 Πίλαθαο 5: πγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηηο αληηδξάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζε καζεηέο κε αλαπεξία Πίλαθαο 6: πγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηνλ ξφιν ησλ δηεπζπληψλ ζηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο Πίλαθαο 7: πγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο ζρεηηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Πίλαθαο 8: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ηελ εμάξηεζε ησλ κεηαβιεηψλ απφ ηελ νξγαληθφηεηα ηνπ ζρνιείνπ Πίλαθαο 9: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ ζρεηηθά κε ηελ πεξηνρή ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Πίλαθαο 10: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε ηελ πεξηνρή ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Πίλαθαο 11: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ην θχιν θαη ηνλ ζθνπφ ησλ δνκψλ εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν Πίλαθαο 12: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε ην θχιν θαη ηνλ ζθνπφ ησλ δνκψλ εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν Πίλαθαο 13: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ηελ ειηθία θαη ηνλ ζθνπφ ησλ δνκψλ εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ ζρνιείν Πίλαθαο 14: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε ηελ ειηθία θαη ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία 110

111 Πίλαθαο 15: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ρξφληα ππεξεζίαο εθπαηδεπηηθψλ θαη αθαδεκατθήο επίδνζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Πίλαθαο 16: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε επηκφξθσζε ζπκπιεξσκαηηθέο ζπνπδέο Πίλαθαο 17: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ζπκπιεξσκαηηθή εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ θαη αθαδεκατθήο επίδνζεο καζεηψλ κε αλαπεξία Πίλαθαο 18: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε ζπκπιεξσκαηηθή εθπαίδεπζε θαη άπνςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Πίλαθαο 19: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε ζπκπιεξσκαηηθή εθπαίδεπζε θαη άπνςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Πίλαθαο 20: Πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ θαη εθαξκνγήο t test ζρεηηθά κε επηκφξθσζε ζηελ εηδηθή αγσγή θαη άπνςε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Πίλαθαο 21: Πίλαθαο ζπλάθεηαο θαη ρ2 test ζρεηηθά κε επηκφξθσζε ζηελ εηδηθή αγσγή θαη ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία 2.Πεξηερφκελα γξαθεκάησλ Γξάθεκα 1: πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ σο πξνο ηελ επηκφξθσζε θαη ηηο ζπκπιεξσκαηηθέο ζπνπδέο Γξάθεκα 2: πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο Γξάθεκα 3: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο ησλ δ/λησλ γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηεο κεηαβιεηήο Γξάθεκα 4: πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο Γξάθεκα 5: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο αθαδεκατθήο επίδνζεο Γξάθεκα 6: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Γξάθεκα 7: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Γξάθεκα 8: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ζρεηηθά κε ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο καζεηψλ κε αλαπεξία 111

112 Γξάθεκα 9: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ γηα ηα νθέιε καζεηψλ δίρσο αλαπεξία απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο Γξάθεκα 10: πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ζρεηηθά κε ηηο θαηαζηάζεηο πνπ πηζαλφλ ζα είραλ λα αληηκεησπίζνπλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο 3.Δξσηεκαηνιφγην (πκπιεξψλεηαη κφλν απφ Γ/ληέο/ληξηεο θαη Τπνδ/ληέο-ληξηεο Γεκνηηθψλ ρνιείσλ) Σν παξφλ εξσηεκαηνιφγην είλαη αλψλπκν θαη έρεη θαζαξά εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο. Παξαθαιψ ζεκεηψζηε ζηελ απάληεζε πνπ ζαο αληηπξνζσπεχεη πεξηζζφηεξν ή ζπκπιεξψζηε, φπνπ ρξεηάδεηαη, ηελ απάληεζή ζαο. Ζκεξνκελία ζπκπιήξσζεο... Α. Γεκνγξαθηθά θαη ππεξεζηαθά ζηνηρεία Οξγαληθφηεηα ρνιείνπ:..../ζέζην Πεξηνρή ζρνιείνπ: Αζηηθή (>10.000) χ Ζκηαζηηθή ( θάηνηθνη) Αγξνηηθή(<2.000) 1.Φχιν: Άλδξαο Γπλαίθα 2. Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε: Έγγακνο Άγακνο 3. Ζιηθία: θαη άλσ 4. Υξφληα ππεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε ζπλνιηθά 5. Δηδηθφηεηα: Π.Δ. 6. Δθηφο απφ ην βαζηθφ πηπρίν ηη άιιεο ζπνπδέο έρεηε θάλεη; Άιιν πηπρίν ΑΔΗ/ΣΔΗ Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηελ Δηδηθή Αγσγή Μεηαπηπρηαθφ Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Δηδηθή Αγσγή Γηδαθηνξηθφ Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ εηδηθή αγσγή πάλσ απφ300 ψξεο εκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο εκηλάξηα Π.Δ.Κ. ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο Άιιεο ζπνπδέο (ηη). 112

113 Γηαθσλψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ πκθσλψ πκθσλψ απφιπηα Γηαθσλψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ πκθσλψ πκθσλψ απφιπηα 7. Θέζε πνπ θαηέρεηε απηή ηε ζηηγκή ζηελ εθπαίδεπζε Τπνδ/ληήο/ληξηα ζε γεληθφ ζρνιείν Γ/ληήο/ληξηα ζε γεληθφ ζρνιείν Τπνδ/ληήο/ληξηα ζε εηδηθφ ζρνιείν Γ/ληήο/ληξηα ζε εηδηθφ ζρνιείν Β. Απφςεηο ζρεηηθά κε ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε 8. ε πνηνλ βαζκφ ζπκθσλείηε κε ηηο παξαθάησ δειψζεηο; Οη δνκέο ηεο εηδηθήο αγσγήο, φπσο ηκήκαηα έληαμεο θαη παξάιιειε ζηήξημε κέζα ζην γεληθφ ζρνιείν: Δμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν. Βνεζνχλ, ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε. Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. Γηαθπιάζζνπλ εθπαίδεπζεο. ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο Οδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο. 9. Καηά πφζν ζεσξείηε φηη ηζρχνπλ ηα παξαθάησ; 113

114 Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο. Ζ δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία δηακνξθψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ. 10. ε πνηνλ βαζκφ ζπκθσλείηε κε ηηο παξαθάησ δειψζεηο; Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθέο ηάμεηο. Ζ αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ 114

115 Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε. Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε παξεκπνδίδνπλ ηελ αθαδεκατθή πξφνδν ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ηάμεο. 11. ε πνηνλ βαζκφ ζπκθσλείηε κε ηηο παξαθάησ δειψζεηο; Οη εθπαηδεπηηθνί ζπλήζσο Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο. 12. Καηά πφζν ζεσξείηε φηη ηζρχνπλ : Χο Γ/ληήο/ηξηα, Τπνδ/ληήο-ληξηα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ, ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. 115

116 ηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. 13. Με πνηνλ ή πνηνπο ηξφπνπο αληηκεησπίδεηε ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ ζαο καζεηέο κε αλαπεξία; α. πλεξγαζία θαη επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΤ δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ η. Άιιν ηη; Πνηα, θαηά ηε γλψκε ζαο, είλαη ηα νθέιε γηα ηνπο καζεηέο δίρσο αλαπεξία απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο; 15. Πνηεο θαηαζηάζεηο, θαηά ηε γλψκε ζαο, ζα είραηε λα αληηκεησπίζεηε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ζην ζρνιείν ζαο; 116

117 ... αο επραξηζηψ πνιχ γηα ηε ζπκκεηνρή θαη ηε βνήζεηά ζαο! 4. ΠΗΝΑΚΔ ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ Πίλαθαο : θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ θαη κέηξσλ ζέζεο ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία Καηεγνξίεο πρλφηεη α % Οξγαληθφηεηα ρνιείνπ 3 4 3, , , , , , , ,2 18 1,9 Πεξηνρή ζρνιείνπ Αζηηθή (>10.000) 61 56,5 Ζκηαζηηθή ( ) 22 20,4 Αγξνηηθή(<2.000) 25 23,1 Φχιν Άλδξαο 67 60,9 117

118 Γπλαίθα 43 39,1 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Έγγακνο 85 84,2 Άγακνο 16 15,8 Ζιηθία , , ,6 51θαη άλσ 45 40,2 Δηδηθφηεηα: Π.Δ. ΠΔ11 Φπζηθήο αγσγήο 3 2,7 ΠΔ16.01 Μνπζηθήο 1,9 ΠΔ70 Γαζθάισλ ,4 Άιιν πηπρίν ΑΔΗ/ΣΔΗ Ναη 39 34,8 Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή Ναη 48 42,9 Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηελ ΔΑ Ναη 8 7,1 Μεηαπηπρηαθφ Ναη 25 22,3 Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Δηδηθή Αγσγή Ναη 3 2,7 Γηδαθηνξηθφ Ναη 1,9 Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ ΔΑ >300 ψξεο Ναη 10 8,9 εκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε ΔΑ εκηλάξηα Π.Δ.Κ. ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο Ναη 38 33,9 Ναη 8 7,1 Θέζε πνπ θαηέρεηε απηή ηε ζηηγκή Τπνδ/ληήο/ληξηα Γ 44 40,0 Γ/ληήο/ληξηα Γ 63 57,3 Γ/ληήο/ληξηα ζε Δ 3 2,7 ΜΣ ΣΑ 118

119 Υξφληα ππεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε ζπλνιηθά 24,17 7,

120 120

121 Σεκηλάξηα Π.Δ.Κ. ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο Σεκηλάξηα ζρεηηθά κε ζέκαηα παηδηψλ κε ΔΑ Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ ΔΑ >300 ψξεο Γηδαθηνξηθφ Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Δηδηθή Αγσγή Μεηαπηπρηαθφ Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηελ ΔΑ Γίπισκα δηεηνχο κεηεθπαίδεπζε ζηε Γεληθή Αγσγή Άιιν πηπρίν ΑΔΙ/ΤΔΙ Γξαθήκαηα έσο : Ραβδνγξάκκαηα θαη ηζηφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Γηαθσλ ψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ πκθσλψ πκθσλψ απφιπηα N % N % N % N % N % Δμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. 0 0,0% 6 5,5% 12 10,9 % 73 66,4 % 19 17,3 % Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζηo γεληθφ ζρνιείν ,5 % 60 54,5 % 24 21,8 % 8 7,3% 1 0,9% Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε. 0 0,0% 6 5,4% 11 9,8% 75 67,0 % 20 17,9 % Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. 4 3,6% 11 9,8% 32 28,6 % 49 43,8 % 16 14,3 % 121

122 Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. 9 8,2% 15 13,6 % 31 28,2 % 42 38,2 % 13 11,8 % Οδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο ,7 % 65 58,0 % 12 10,7 % 3 2,7% 1 0,9% Γηαθσλψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ Σπκθσλψ Σπκθσλψ απφιπηα 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Δμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν. Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε. Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Οδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο. Γξάθεκα : πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο: N Min Max MT TA Δμππεξεηνχλ ηελ πνξεία πξνο ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ,95,

123 Αλαπαξάγνπλ ηε δηαρσξηζηηθή εθπαίδεπζε ζην γεληθφ ζρνιείν. Βνεζνχλ ψζηε λα εληαρζεί ν καζεηήο ζηελ θαλνληθή ηάμε. Απνηεινχλ ηνλ θαηαιιειφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αλαγθψλ κηαο κεηνλφηεηαο παηδηψλ. Γηαθπιάζζνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Οδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηέπεηηα επθαηξηψλ ζηε δσή ησλ καζεηψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο ,24, ,97, ,55, ,32 1, ,91,754 Valid N (listwise)

124 Γξάθεκα : πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Γηαθσλ ψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ πκθσλψ πκθσλψ απφιπηα N % N % N % N % N % Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο. 5 4,5% 8 7,1% ,7% 8 7,4% ,8% 4 3,6% ,9% 6 5,4% 13 12,5 % 68 60,7 % 17 15,2 % 11,1 % 70 64,8 % 14 13,0 % 13,4 % 63 56,3 % 28 25,0 % 11,7 % 66 59,5 % 25 22,5 % Ζ δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία δηακνξθψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ. 4 3,6% 5 4,5% 9 8,0% 58 51,8 % 36 32,1 % 124

125 Γηαθσλψ απφιπηα Γηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ Σπκθσλψ Σπκθσλψ απφιπηα 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε. Η ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο. Η δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία δηακνξθψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ. Γξάθεκα : πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο: N Min Max MT TA Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηελ θαλνληθή ηάμε. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε αθνξά ηελ παξνρή ζηήξημεο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξνπζία, ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ πξφνδν φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε ,75, ,76, ,99,

126 Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεη ηηο επθαηξίεο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε έλα θνηλφ πιαίζην κάζεζεο. Ζ δεκηνπξγία επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο γηα καζεηέο κε αλαπεξία δηακνξθψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο φισλ ησλ καζεηψλ ,97, ,04,953 Valid N (listwise) 107 Γξάθεκα : πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο 126

127 Απφςεηο γηα ηνπο καζεηέο κε ΔΑ θαη ηελ αθαδεκατθή εθπαίδεπζε Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ N % N % N % N % N % Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ,7 % 32 28,6% 5 4,5% 4 3,6% 3 2,7% Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθέο ηάμεηο ,4 % 34 30,4% 20 17,9% 9 8,0% 6 5,4% Ζ αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε. Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. 2 1,8% 8 7,1% 21 18,8% 60 53,6% 21 18,8% 2 1,8% 15 13,4% 26 23,2% 45 40,2% 24 21,4% 3 2,7% 7 6,3% 14 12,5% 38 33,9% 50 44,6% Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε παξεκπνδίδνπλ ηελ αθαδεκατθή πξφνδν ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ηάμεο ,0 % 36 32,1% 14 12,5% 9 8,0% 6 5,4% 127

128 Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Η αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Η απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Γξάθεκα : πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο: N Min Max MT TA Μαζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα αθνινπζνχλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθέο ηάμεηο. Ζ αθαδεκατθή πξφνδνο είλαη δπλαηή γηα ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζηελ αθαδεκατθή επίδνζε, φηαλ ελζσκαηψλνληαη ζηε γεληθή ηάμε ,59, ,12 1, ,80, ,66 1,

129 Ζ απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απμάλεηαη φηαλ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηηο γεληθέο ηάμεηο. Παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε παξεκπνδίδνπλ ηελ αθαδεκατθή πξφνδν ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ηάμεο ,12 1, ,03 1,166 Valid N (listwise) 112 Γξάθεκα : πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο 129

130 Οη Δθπαηδεπηηθνί θαη νη καζεηέο κε ΔΑ Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ N % N % N % N % N % Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. 2 1,8% 22 19,6% 18 16,1% 54 48,2% 16 14,3% Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία ,8 % 47 42,0% 15 13,4% 1 0,9% 0 0,0% Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία ,5 % 16 14,4% 44 39,6% 24 21,6% 12 10,8% Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο. 7 6,3% 17 15,2% 30 26,8% 36 32,1% 22 19,6% 130

131 Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΥ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο. Γξάθεκα : πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο: N Min Max MT TA Γπζαλαζρεηνχλ θαη αγρψλνληαη, φηαλ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρνπλ εθπαηδεπηεί θαηάιιεια ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Αηζζάλνληαη εχθνια φηη δηαςεχδνληαη φηαλ δηδάζθνπλ ζε καζεηέο κε αλαπεξία. Δηζεγνχληαη πνιχ εχθνια ηελ παξαπνκπή καζεηψλ κε αλαπεξία ζηα νηθεία ΚΔΓΓΤ θαη ηε θνίηεζή ηνπο ζηα ηκήκαηα έληαμεο ,54 1, ,71, ,02 1, ,44 1,153 Valid N (listwise)

132 Γξάθεκα : πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο Ο ξφινο ησλ Γ/ληψλ ζηελ ππνζηήξημε θαη αληηκεηψπηζε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ N % N % N % N % N % Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. 2 1,8% 6 5,4% 33 29,7% 51 45,9% 19 17,1% 1 0,9% 6 5,6% 14 13,0% 65 60,2% 22 20,4% 132

133 ηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. 1 0,9% 4 3,6% 2 1,8% 55 49,5% 49 44,1% Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ,5 % 15 13,8% 14 12,8% 18 16,5% 7 6,4% Καζφινπ Λίγν Μέηξηα Πνιχ Πάξα πνιχ 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Σηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε. Γξάθεκα : πγθξηηηθφ αζξνηζηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε κέζσλ ηηκψλ θαη ΣΑ ηεο εξψηεζεο: N Min Max MT TA Φξνληίδσ γηα ηελ πξνκήζεηα θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη εμνπιηζκνχ,ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία. Παξέρσ ηηο απαξαίηεηεο δηεπθνιχλζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία ,71, ,94,

134 ηεξίδσ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ ζην ηκήκα ηνπο καζεηέο κε αλαπεξία. Έρσ πινπνηήζεη ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε γηα ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ,32, ,15 1,366 Valid N (listwise) 112 Γξάθεκα : πγθξηηηθφ 95% Γηάζηεκα εκπηζηνζχλεο κέζσλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο Πίλαθαο : ζπγθξηηηθή θαηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Ναη Όρη N % N % α. πλεξγαζία θαη επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο ,0% 0 0,0% β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία ,3% 12 10,7% 134

135 γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα 99 88,4% 13 11,6% δ. πλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο 99 88,4% 13 11,6% ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ ,8% 7 6,3% ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΤ 90 80,4% 22 19,6% δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο 80 72,1% 31 27,9% ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν 22 19,8% 89 80,2% ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ 64 57,7% 47 42,3% η. Άιιν 3 2,7% ,3% 0.00% 20.00% 40.00% 60.00% 80.00% % α. Σπλεξγαζία θαη επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο β. Δληζρπηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία γ. Καηαλφεζε, αγάπε θαη επηείθεηα δ. Σπλεξγαζία κε εηδηθνχο θαη ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο ε. Πξνζπάζεηεο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ ζη. Παξαπνκπή ζην ΚΔΓΓΥ δ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζην ηκήκα έληαμεο ε. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζε εηδηθφ ζρνιείν ζ. Πξφηαζε γηα θνίηεζε ζηηο γεληθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ Γξάθεκα : ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ ηεο κεηαβιεηήο 135

136 Οθέιε θαη πξνβιήκαηα Πίλαθαο: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο Πνηα θαηά ηε γλψκε ζαο είλαη ηα νθέιε γηα ηνπο καζεηέο δίρσο αλαπεξία απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο; ζπρλφηε ηα % Έγθπξ ν % Αζξνηζηη θφ % Δλζπλαίζζεζε 8 1,9 3,9 3,9 πιινγηθή επζχλε 1,2,5 4,4 εβαζκφο θαη απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο 78 18,2 38,0 42,4 Αιιεινζπκπιήξσζε / ζπλχπαξμε 37 8,6 18,0 60,5 Αλάπηπμε δεμηνηήησλ 5 1,2 2,4 62,9 Κνηλσληθή δηθαηνζχλε 8 1,9 3,9 66,8 Δμνηθείσζε κε ηελ αλαπεξία 7 1,6 3,4 70,2 Valid Απφθηεζε εκπεηξηψλ 7 1,6 3,4 73,7 Γνηηθφηεηα / αιιειεγγχε 23 5,4 11,2 84,9 Δπαηζζεηνπνίεζε 8 1,9 3,9 88,8 Βησκαηηθή κάζεζε 4,9 2,0 90,7 Τπεπζπλφηεηα / σξηκφηεηα 8 1,9 3,9 94,6 Γηεχξπλζε ηεο αληίιεςεο 5 1,2 2,4 97,1 Βειηίσζε επίδνζεο 1,2,5 97,6 Απηνγλσζία / εθηίκεζε ηεο δηθήο ηνπο πγείαο 5 1,2 2,4 100,0 Total ,8 100,0 Missing System ,2 Total ,0 136

137 Γξάθεκα: Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλπίλαθαο: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ ηεο εξψηεζεο: Πνηεο θαηαζηάζεηο θαηά ηε γλψκε ζαο ζα είραηε λα αληηκεησπίζεηε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ζην ζρνιείν ζαο; ζπρλφηεη α % Έγθπξν % Αζξνηζηη θφ % Αλάγθε ζηειέρσζεο κε εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ 20 4,7 8,6 8,6 Valid Αλάγθε επηκφξθσζεο 32 7,5 13,7 22,3 Αιιαγή αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο 6 1,4 2,6 24,9 Αληηδξάζεηο απφ γνλείο 72 16,8 30,9 55,8 137

138 Αλππαξμία ζρεηηθψλ εγρεηξηδίσλ 1,2,4 56,2 Έιιεηςε ππνδνκήο 30 7,0 12,9 69,1 Γπζθνιίεο ζηελ πξνζαξκνγή ησλ άιισλ καζεηψλ 36 8,4 15,5 84,5 Άξλεζε εθαξκνγήο απφ εθπαηδεπηηθνχο 33 7,7 14,2 98,7 ηνρνπνίεζε ηνπ καζεηή κε αλαπεξία 3,7 1,3 100,0 Total ,3 100,0 Missing System ,7 Total ,0 Γξάθεκα: Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο πνζνζηψλ 138