ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Από τις πανεπιστηµιακές παραδόσεις του Επίκ. Καθηγητή Θωµά Σ. Μπάκα ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόµενα 2 Πρόλογος 3 σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Έννοια και αντικείµενο της εκπαιδευτικής πολιτικής 4-12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Παράγοντες διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ιαδικασία διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Φορείς άσκησης της εκπαιδευτικής πολιτικής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Οι βασικές αρχές του εκπαιδευτικού µας συστήµατος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ιαχρονική εξέλιξη της εκπαιδευτικής πολιτικής στο νεοελληνικό κράτος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Η παιδεία στα ελληνικά Συντάγµατα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 69-74

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι σηµειώσεις αυτές γράφτηκαν για τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Παιδαγωγικού Τµήµατος Νηπιαγωγών του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και για το µάθηµα «Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική Πολιτική». Αντικειµενικός τους σκοπός δεν είναι µια πλήρης και λεπτοµερής ανάλυση σε όλα τα επίπεδα της έννοιας και των διαδικασιών διαµόρφωσης της Εκπαιδευτικής Πολιτικής, αλλά να δοθεί µια πρώτη προσέγγιση στα θέµατα µε τα οποία αυτή ασχολείται. Ιδιαίτερα δίνεται έµφαση στην ανάπτυξη του εννοιολογικού πλαισίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής και ειδικά στις εισαγωγικές έννοιες, στη διαδικασία διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής, στη διαχρονική εξέλιξή της, στη συνταγµατική κατοχύρωση του εκπαιδευτικού θεσµού και σε άλλα θέµατα. Η εργασία είναι διαρθρωµένη σε εφτά κεφάλαια. Στο κεφάλαιο 1 παρουσιάζεται η έννοια και το αντικείµενο της εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο κεφάλαιο 2 αναλύονται οι σηµαντικότεροι παράγοντες διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η διαδικασία διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο κεφάλαιο 4 αναφέρονται και παρουσιάζονται οι φορείς άσκησης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο κεφάλαιο 5 καταγράφονται οι αρχές της εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο κεφάλαιο 6 γίνεται αναλυτική παρουσίαση της διαχρονικής εξέλιξης της εκπαιδευτικής πολιτικής από την απελευθέρωση µέχρι σήµερα. Στο κεφάλαιο 7 γίνεται µια σύντοµη περιγραφή και παρουσίαση των Συνταγµατικών διατάξεων για την εκπαίδευση σε όλα τα Συντάγµατα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους µέχρι το Σύνταγµα του Πιστεύω ότι τα κείµενα αυτά θα εξυπηρετήσουν στο µέτρο του δυνατού τους φοιτητές για το παραπάνω µάθηµα και θα αποτελέσουν πηγή δηµιουργικών ερεθισµάτων για τα θέµατα της Εκπαιδευτικής Πολιτικής. ΙΙωάννινα, εκέµβριος 2014 Θωµάς Σ. Μπάκας

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1.0. Εννοιολογικοί ορισµοί Για την καλύτερη κατανόηση των απόψεων που παρουσιάζονται στις σηµειώσεις αυτές, θα γίνει στη συνέχεια µια συνοπτική παρουσίαση των ορισµών ορισµένων βασικών όρων που χρησιµοποιούνται. Ειδικότερα θα αναπτυχθούν οι όροι: Εκπαίδευση, Εκπαιδευτικό σύστηµα, Εκπαιδευτική Μεταρρύθµιση, Πολιτεία, Πολιτική και Εκπαιδευτική Πολιτική. Ταυτόχρονα µε την διατύπωση της ορολογίας θα προσδιορισθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα και θα επιχειρηθεί µια ιεραρχική κατάταξή τους. Επίσης θα εντοπισθούν τα κέντρα λήψης αποφάσεων, οι αρχές, οι προϋποθέσεις, και οι διαδικασίες που ακολουθούνται για τη διαµόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής Εκπαίδευση Σύµφωνα µε διάφορους ορισµούς που έχουν δοθεί κατά καιρούς, εκπαίδευση είναι:«η εφαρµογή στην πράξη του θεωρητικού συστήµατος της αγωγής», του συστή- µατος δηλαδή εκείνου, που αποτελείται από βασικές αρχές και θεµελιώδεις κανόνες για την παιδευτική διαδικασία. Η εκπαίδευση είναι η οργανωµένη και ελεγχόµενη παιδαγωγική διαδικασία µε τους διάφορους τύπους σχολείων, που προσφέρεται από την πλευρά της πολιτείας ή άλλου φορέα µε σκοπό τη µετάδοση θεωρητικών γνώσεων και τεχνικών ή πρακτικών ικανοτήτων, στη νέα γενιά. Η οργανωµένη εκπαίδευση αποτελεί πρωταρχικό µέληµα κάθε σύγχρονης πολιτείας και πραγµατοποιείται σε δηµόσια ιδρύµατα, κρατικά ή ιδιωτικά, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Συντάγµατος. Η εκπαίδευση µε την πάροδο του χρόνου, διαµορφώθηκε σε λειτουργία κοινωνική µε δικό της καθεστώς, όργανα και κανόνες, αφού πρώτα αποσπάστηκε από τα χέρια των θρησκευτικών ταγών της κοινότητας και των έµπειρων γερόντων, στους οποίους την είχε εµπιστευτεί αρχικά ο άνθρωπος. Επειδή η έννοια του όρου εκπαίδευση είναι σχετική µε την ιδιοµορφία κάθε εποχής, δεν είναι δυνατό να δοθεί ένας διαχρονικά έγκυρος ορισµός. Θα ήταν δυνατόν όµως µε τον όρο εκπαίδευση να εννοούνται, οι οργανωµένες διαδικασίες αγωγής και µάθησης που ακολουθούνται από την πολιτεία ή άλλο φορέα και οι οποίες παρέχονται σε σχολεία διαφόρων βαθµίδων, για την απόκτηση χρήσι- µων γνώσεων και δεξιοτήτων. Η απόκτηση αυτών των γνώσεων και δεξιοτήτων δε συνεπάγεται αναγκαστικά και την καλλιέργεια της νόησης ή την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας, αλλά βοηθά το άτοµο ν ανταποκριθεί σ ορισµένες ανάγκες. Από την παρουσίαση αυτή της έννοιας της εκπαίδευσης προσδιορίζονται ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά της, όπως η οργανωµένη µορφή της, η διεξαγωγή της σε συγκεκριµένες µονάδες και οι επίσηµες και ελεγχόµενες προδιαγραφές της λειτουργικής της ανάπτυξης. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα εξειδικεύονται µέσα από το θεσµικό πλαίσιο της εκπαίδευσης, το οποίο αποτελεί την έκφραση της πολιτικής ιδεολογίας του κυβερνώντος κάθε φορά κόµµατος.

5 5 Με βάση αυτή την έννοια στα θέµατα της εκπαίδευσης περιλαµβάνονται όλα εκείνα που αναφέρονται, στη διοικητική οργάνωση, στη διαµόρφωση των εκπαιδευτικών θεσµών, στα προγράµµατα σπουδών, στον εκπαιδευτικό σχεδιασµό, κ.ά. Η εκπαίδευση τέλος, είναι ένα κοινωνικό φαινόµενο που υπεισέρχεται στην πολιτική διαδικασία και γίνεται πολιτικό και ως πολιτικό πλέον φαινόµενο αποτελεί και το κύριο αντικείµενο της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η «Εκπαίδευση» είναι η εφαρµογή στην πράξη του θεωρητικού συστήµατος της αγωγής, είναι το παιδαγωγικό οικοδόµηµα, γι αυτό είναι κάτι το συγκεκριµένο. Είναι η ίδια εκπαιδευτική πραγµατικότητα µε τους διάφορους τύπους σχολείων: τα Νηπιαγωγεία, τα ηµοτικά, τα Επαγγελµατικά Σχολεία, τα Σχολεία τής Μέσης Εκπαίδευσης, της Ανώτατης κ.λπ. µε όλα τα προβλήµατα πού παρουσιάζουν για να λειτουργήσουν κανονικά. Ο όρος «Εκπαίδευση» περιλαµβάνεται στην έννοια του γενικότερου και περιεκτικότερου, όρου «Παιδεία». 1.2 Εκπαιδευτικό σύστηµα. Ο όρος εκπαιδευτικό σύστηµα, σηµαίνει το ενιαίο οργανωτικό σύνολο, µε προκαθορισµένο σκοπό, που αποτελείται από µια σειρά σχολικών και εκπαιδευτικών µονάδων οι οποίες συνδέονται µεταξύ τους µε γενικούς σκοπούς και βρίσκονται τοποθετηµένες σε µια ιεραρχική διαβάθµιση. Το εκπαιδευτικό σύστηµα ως οργανισµός περιλαµβάνει µια τυπική οργανωτική δοµή µε καθορισµένους ρόλους, προσδιορισµένες ιεραρχικές δοµές εξουσίας και ε- λέγχου και προκαθορισµένες διαδικασίες και κανονισµούς. Σαν ένα σύνολο δοµών, το εκπαιδευτικό σύστηµα έχει σκοπό την πνευµατική α- νάπτυξη και την πολιτιστική αναβάθµιση του κοινωνικού συνόλου. Σε κάθε εκπαιδευτικό σύστηµα ορίζεται η δοµή και η οργάνωσή του. Η δοµή περιλαµβάνει τις εκπαιδευτικές βαθµίδες, τη διάρθρωση της κάθε βαθµίδας σε κύκλους σπουδών, εκπαιδευτικές κατευθύνσεις κ.λ.π. και τη σύσταση και ίδρυση αντίστοιχων τύπων σχολείων. Η οργάνωση και λειτουργία περιλαµβάνει τα προγράµµατα σπουδών, τις διδακτικές µεθόδους, τους διδακτικούς στόχους, τις µεθόδους οργάνωσης της τάξης και του µαθήµατος, το σύστηµα αξιολόγησης, τα θέµατα εσωτερικής εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης, την οργάνωση της σχολικής ζωής κ.λ.π. Το εκπαιδευτικό σύστηµα παρέχει συστηµατική παιδεία µέσω των σχολείων ή σχολικών µονάδων µε ένα σύνολο διαδικασιών, µεθόδων και µέσων, σε διάφορους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, µε σκοπό τη διατήρηση και αποδοχή των κοινωνικών δοµών και αξιών. Βασικά κριτήρια που χρησιµοποιούνται για την οργάνωση ενός εκπαιδευτικού συστήµατος είναι: η ηλικία των µαθητών, η βαθµίδα της παρεχόµενης εκπαίδευσης, η σχέση του σχολείου µε διάφορους φορείς όπως, το κράτος, η αυτοδιοίκηση και οι ι- διώτες, ο κλάδος ειδίκευσης, ορισµένα χαρακτηριστικά των µαθητών, όπως ο βαθµός νοηµοσύνης και ο σκοπός της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Το εκπαιδευτικό σύστηµα, σαν ένα υποσύστηµα της κοινωνίας βρίσκεται σε αρ- µονική σχέση και αλληλεπίδραση µε τις λειτουργίες των άλλων υποσυστηµάτων του κοινωνικοοικονοµικού και πολιτικού συστήµατος µιας συγκεκριµένης χώρας, αλλά και της διεθνούς κοινωνίας. Από παλιά είχε εκφραστεί η ιδέα, ότι ένα καλό εκπαιδευτικό σύστηµα µπορεί να µετασχηµατίσει την κοινωνία. Υποστηρίζεται δηλαδή η άποψη, ότι το εκπαιδευτικό σύστηµα παρουσιάζει µια δική του δυναµική και ασκεί µια ενεργητική λειτουργία µε

6 6 βάση την οποία συµβάλλει στη µεταβολή της κοινωνίας. Η άποψη αυτή εκφράζεται µε το σύνθηµα «αλλάζουµε το σχολείο για να αλλάξουµε την κοινωνία». Από την άλλη µεριά όµως υπάρχει µια αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι το εκπαιδευτικό σύστηµα ασκεί πάντα τη λειτουργία του κατεστηµένου και προσδιορίζεται από το εκάστοτε πολιτικό και οικονοµικό σύστηµα. Παίρνοντας υπόψη τις δύο αντιτιθέµενες απόψεις για την ερµηνεία της σχέσης ανάµεσα στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστηµα, θα πρέπει να θέσουµε το ερώτη- µα όχι διαζευκτικά και διχοτοµικά, «να αλλάξουµε την κοινωνία ή να αλλάξουµε την εκπαίδευση», αλλά διαλεκτικά και συµπληρωµατικά και σε αναγκαία καταφατική απάντηση και στα δυο µέλη: «Να αλλάξουµε την κοινωνία για να µεταµορφωθεί η εκπαίδευση και να αλλάξουµε την εκπαίδευση για να βοηθήσουµε στη µεταµόρφωση της κοινωνίας». Η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι πρέπει να προηγηθούν οι κοινωνικοοικονοµικές αλλαγές και µετά να ακολουθήσουν οι εκπαιδευτικές θεωρείται ξεπερασµένη. Για το λόγο αυτό υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να συµβαδίζουν, διαλεκτικά δεµένες, οι αλλαγές στην κοινωνικοοικονοµική δοµή µε τις αλλαγές στην παιδεία και στους άλλους θεσµούς. εν είναι δυνατόν να θεµελιωθεί, να οργανωθεί και να λειτουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστηµα, αν δε στηριχθεί στα κοινωνικά δεδοµένα και τα ζητούµενα, αν δεν ε- νταχθεί σ έναν ευρύτερο σχεδιασµό της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής. Η κοινωνία µε την πολιτική της έκφραση, καθορίζει την εκπαίδευση και η εκπαίδευση µε τη σειρά της επηρεάζει σ ένα βαθµό την κοινωνία. Για να αλλάξουµε λοιπόν ριζικά και ουσιαστικά την εκπαίδευση πρέπει να αλλάξουµε ριζικά και ουσιαστικά την κοινωνία. Οι ως τώρα όµως µεταρρυθµιστικές προσπάθειες θέλησαν να µεταµορφώσουν την εκπαίδευση χωρίς δοµικές αλλαγές στο κοινωνικό σύστηµα και αυτός είναι ο λόγος που ενώ έγιναν µεταρρυθµίσεις, «η µεταρρύθµιση δεν έγινε». Για να αλλάξει λοιπόν ουσιαστικά η κοινωνία χρειάζεται ουσιαστική εκπαίδευση του ανθρώπου αλλά και για να υπάρξει εκπαιδευτική µεταρρύθµιση χρειάζεται εκπαίδευση των εκπαιδευτικών Εκπαιδευτική µεταρρύθµιση Η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση αποτελεί την αλλαγή ή ρύθµιση που πραγµατοποιείται µέσα στα πλαίσια της εκπαιδευτικής πολιτικής η οποία κάθε φορά εφαρµόζεται και αφορά στοιχεία µιας ή περισσοτέρων βαθµίδων της εκπαίδευσης ή ακόµη και ο- λόκληρο το εκπαιδευτικό σύστηµα. Η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση µπορεί να είναι µερική ή ολική, εξωτερική (διαρθρωτική, δοµική) ή εσωτερική (περιεχοµένου, λειτουργίας κ.λ.π.). Σύµφωνα µε τους ορισµούς που έχουν δοθεί, µε τον όρο εσωτερική µεταρρύθ- µιση χαρακτηρίζεται η µεταρρύθµιση των σκοπών, του περιεχοµένου και των µεθόδων διδασκαλίας. Επίσης εννοούνται οι αλλαγές που σχετίζονται µε το συγκεκριµένο σχολείο ως γραφειοκρατική οργάνωση παροχής υπηρεσιών, ως µέρος της κοινότητας, ως περιβάλλον µάθησης και εµπειριών των παιδιών και των νέων και ως χώρος κοινωνικής αλληλεπίδρασης και διαπροσωπικών σχέσεων ανάµεσα σε εκπαιδευτικούς και µαθητές και ανάµεσα σε µαθητές µεταξύ τους. Με τον όρο εξωτερική µεταρρύθµιση εννοείται η µεταβολή της οργάνωσης της εκπαίδευσης, του αριθµού και της συσχέτισης των σχολικών µορφών. Η εξωτερική µεταρρύθµιση περιλαµβάνει: τη µεταβολή της σχολικής οργάνωσης, την τροποποίηση των σχολικών τύπων και την αλλαγή της σχέσης που υπάρχει ανά-

7 7 µεσα στους τύπους των σχολείων και στον τρόπο µετάβασης από τη µια σχολική βαθµίδα στην άλλη. Η εξωτερική µεταρρύθµιση καλύπτει την οργανωτική πλευρά της εκπαίδευσης (σχολική νοµοθεσία, ίδρυση νέων σχολικών τύπων, κάθετη και οριζόντια διάρθρωση µεταξύ τους κ.λ.π.). Σε ότι αφορά τις βασικές αρχές των εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων που πρέπει να τηρούνται για να υπάρχουν καλύτερα αποτελέσµατα, σηµαντικότερες θεωρούνται: 1. Η ελαστικότητα για επιµέρους προσαρµογές ανάλογα µε τα οικονοµικά, επιστηµονικά και κοινωνικοπολιτιστικά δεδοµένα που ισχύουν σε κάθε περίπτωση. 2. Η αντιµετώπιση του εκπαιδευτικού συστήµατος, ως ενιαίου συνόλου. 3. Η σταδιακή εφαρµογή, µέσα από µακροπρόθεσµο προγραµµατισµό, µε πειραµατικές και δοκιµαστικές φάσεις, συνοδευόµενες από συνεχή επιστηµονικό έλεγχο. 4. Η σύµπλευση εξωτερικής και εσωτερικής µεταρρύθµισης, γιατί αλλιώς µεταβάλλεται εντυπωσιακά το εξωτερικό περίβληµα και διατηρείται το ίδιο περιεχό- µενο. Ως προϋποθέσεις µιας εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης µπορούν να θεωρηθούν, η νοµοτελειακή ανάγκη για αλλαγή, η ευρύτερη λαϊκή βούληση µε συµµετοχή των διδασκόντων και διδασκοµένων, η ύπαρξη συστηµατικών παιδαγωγικών ερευνών και η έκφραση των µελλοντικών γενεών. Σχετικά µε τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται για την πραγµατοποίηση των εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων έχουν διατυπωθεί οι παρακάτω απόψεις: 1. Χρειάζεται να γίνει εµπεριστατωµένη µελέτη όλων των συνθηκών που επικρατούν (κοινωνικών, οικονοµικών, µορφωτικών, νοοτροπίας κ.λ.π.), προτού τεθεί σε εφαρµογή η σχεδίαση της αλλαγής. 2. Πρέπει να ερωτηθούν και να εκφράσουν τη γνώµη τους όλοι οι φορείς της αλλαγής και 3. Πρέπει να πάρουν ενεργό µέρος στην υλοποίησή τους όλα τα άτοµα που έ- χουν τη δυνατότητα, αν βέβαια επιδίωξή µας είναι να πραγµατοποιηθεί µε επιτυχία η αλλαγή. Στην πρώτη φάση της διαδικασίας διαµόρφωσης των εκπαιδευτικών µεταρρυθ- µίσεων, δηλαδή στη φάση της µελέτης όλων των συνθηκών και των παραγόντων, πρέπει να λαµβάνονται υπόψη τα συµπεράσµατα µακρόπνοων παιδαγωγικών ερευνών. Στη συνέχεια σε δεύτερη φάση να διαµορφώνεται το γενικό πλαίσιο και οι κατευθυντήριες γραµµές οι οποίες θα παρουσιάζονται σε ένα προσχέδιο µε τις µελετώ- µενες µεταρρυθµίσεις. Σε τρίτη φάση το προσχέδιο αυτό να δίνεται στη δηµοσιότητα για την ενηµέρωση της κοινωνίας και ιδιαίτερα των εκπαιδευτικών φορέων, ώστε έ- γκαιρα να ακουστούν οι απόψεις και των εκπαιδευτικών και όλων όσοι έχουν αρµοδιότητα να διατυπώσουν έγκυρη γνώµη. Μετά το δηµόσιο διάλογο, στον οποίο πρέπει να λάβουν µέρος όλοι οι ενδιαφερόµενοι φορείς για να εξασφαλίζεται η αποδοχή και η συµµετοχή τους στην πραγµατοποίηση των στόχων, χρειάζεται να προηγηθεί δοκιµαστική-πειραµατική εφαρµογή των επιχειρούµενων εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων σε µικρή έκταση για να διαπιστωθούν ελλείψεις και τυχόν σφάλµατα, αλλά και για να περιοριστούν σε µικρότερο κύκλο, οι τυχόν αρνητικές συνέπειες. Εφόσον η πειραµατική εφαρµογή αποδώσει καλά αποτελέσµατα το νοµοσχέδιο κατατίθεται στη Βουλή για ψήφιση στην τελική του µορφή και αρχίζουν τα νέα µέτρα να εφαρµόζονται σταδιακά για αρκετό χρονικό διάστηµα και ύστερα πρέπει να γενικεύονται. Ταυτόχρονα είναι ανάγκη να υπάρχει παρακολούθηση και έλεγχος της ε- φαρµογής τους, ώστε αν διαπιστωθούν αδυναµίες να υπάρξει αναθεώρηση

8 Πολιτεία. Η κοινωνία, οργανωµένη σε Πολιτεία, χρησιµοποιεί θεσµούς, φορείς και όργανα τόσο για τη χάραξη όσο και για την έκφραση της πολιτικής, που ανάλογα µε τον το- µέα δραστηριότητας παίρνει και την ονοµασία της (οικονοµική πολιτική, αγροτική πολιτική, εκπαιδευτική πολιτική κ.ο.κ.). Η πολιτική συγκεκριµενοποιείται µέσω των φορέων και υλοποιείται µέσω των οργάνων της Πολιτείας. Οι φορείς της Πολιτείας µε τα προγράµµατα δράσης εκφράζουν την κρατική ή κυβερνητική πολιτική µε την αποστολή (φιλοσοφία, ιδεολογία), τους σκοπούς (επιθυµίες για επιτεύξεις) και τους στόχους (ποσοτικές επιτεύξεις σκοπών}. Ο όρος «πολιτεία» παράγεται απ το ρήµα πολιτεύω και το µέσο πολιτεύοµαι, που σηµαίνουν τη συµµετοχή του πολίτη στη διακυβέρνηση των κοινών. Σχετικά, λέει ο Αριστοτέλης πως «όταν το πλήθος προς το κοινόν πολιτεύηται συµφέρον, πολιτεία καλείται». Στα κλασικά χρόνια, µε τον όρο «πολιτεία» εννοούσαν τα ακόλουθα: α. τα πολιτικά δικαιώµατα του πολίτη, β. την κρατική διοίκηση, γ. τη µορφή του πολιτεύµατος (δηµοκρατία, ολιγαρχία, τυραννία). δ. το πολίτευµα, την κρατική εξουσία, το κράτος και το σύνολο των θεσµών κατά τους οποίους διοικείται µια χώρα. Πολιτεία, λοιπόν, σηµαίνει την οργάνωση του λαού σε ανώτατο νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου, που ασκεί εξουσία, ρυθµίζει κατά τον καλύτερο τρόπο τις σχέσεις µεταξύ των πολιτών και του κράτους και κατευθύνει, σχεδόν, όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής απoβλέποντας στην πραγµατοποίηση συγκεκριµένων σκοπών, που στοχεύουν στην ατοµική και κοινωνική ευηµερία των πολιτών Πολιτική Πολιτική είναι οι γενικές διακηρύξεις που εκφράζουν τη φιλοσοφία και την ιδεολογία ενός υπερσυστήµατος, συστήµατος ή υποσυστήµατος ή και ενός οργανισµού, που γίνονται κατανοητές µέσα από στρατηγικές (τακτικές), που υλοποιούνται µε συγκεκριµένα προγράµµατα δράσης, µε συγκεκριµένες µεθόδους, τεχνικές και διαδικασίες. Συχνά ο όρος πολιτική µε στενή έννοια αναφέρεται στη στρατηγική ή την τακτική που ακολουθούν τα στελέχη της διοίκησης στην προσπάθειά τους να εκπληρώσουν τους σκοπούς και τους στόχους των κυβερνητικών προγραµµάτων. Με την ευρεία έννοια ο όρος αναφέρεται στις δραστηριότητες των πολιτικών κοµµάτων, των πολιτικών οργανώσεων και της κυβέρνησης, η οποία έχει τον τελευταίο λόγο στη λήψη των αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή του τόπου. Το σύνολο των επιλογών, των δραστηριοτήτων που κάνει και των µέσων, και χρησιµοποιεί η Πολιτεία, σ όλους σχεδόν τους τοµείς της κοινωνικής ζωής, για να πετύχει προκαθορισµένους σκοπούς, µπορεί να χαρακτηριστεί γενικά Πολιτική εφόσον αναφέρεται σε συγκεκριµένους τοµείς και παίρνει την ονοµασία αυτών, όπως εσωτερική πολιτική, εκπαιδευτική πολιτική, εξωτερική πολιτική,

9 Πολιτική εξουσία Αποστολή, σκοποί και στόχοι καθορίζονται από την πολιτική εξουσία, δηλαδή από το φορέα εκείνον που νοµιµοποιείται ή έχει το δικαίωµα να θεσπίζει νόµους, να θέτει κανόνες, να περιορίζει τα ελεύθερα άτοµα να τα υποχρεώνει σε υπακοή, αλλά και να κατοχυρώνει τα ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα και να ρυθµίζει τους κανόνες συ- µπεριφοράς. Σύµφωνα µε τις απόψεις τις οποίες διατύπωσε ο φιλόσοφος Τζόν Λοκ η πολιτική εξουσία είναι το δικαίωµα θέσπισης νόµων, όπου προβλέπεται η ποινή του θανάτου και κατ επέκταση όλες οι µικρότερες ποινές, µε στόχο το διακανονισµό και την προφύλαξη της ιδιοκτησίας όπως και το δικαίωµα χρήσης της υλικής δύναµης της πολιτικής κοινότητας για την εφαρµογή των νόµων και την άµυνα της από εξωτερική προσβολή και όλα αυτά µόνο για χάρη του κοινού καλού Εκπαιδευτική πολιτική Η πολιτική εξουσία εκφράζει τη βούληση και τη θέληση της κρατικής εξουσίας µε τη χάραξη πολιτικής στους επί µέρους τοµείς της κρατικής δραστηριότητας. Εποµένως η πολιτική εξουσία καθορίζει και την εκπαιδευτική πολιτική, που εκφράζεται µέσα από δεδοµένο εκπαιδευτικό σύστηµα και υλοποιείται από φορείς και όργανα σε εθνικό ε- πίπεδο, στα πλαίσια των διατάξεων του Συντάγµατος και των λοιπών κανόνων δικαίου που ισχύουν σε δεδοµένη χρονική περίοδο. Το Κράτος, η Πολιτεία θεσπίζει κανόνες δικαίου µε τους οποίους καθιερώνεται το εκπαιδευτικό σύστηµα, προβλέπεται η οργάνωση και η λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, δηµιουργείται η απαραίτητη υλικοτεχνική υποδοµή και προσλαµβάνεται εκπαιδευτικό προσωπικό το οποίο επωµίζεται µε το βαρύ και δύσκολο έργο της πραγµάτωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Έτσι αν ο µεγαλοφυής άνθρωπος δεν υπολογίζει σε σχολές και κανόνες ο κοινός άνθρωπος είναι υποχρεωµένος να υπολογίζει στα σχολεία όλων των βαθµίδων του εκπαιδευτικού συστήµατος που ενισχύουν τις προσπάθειες κάθε δηµιουργικού πνεύµατος και το διευκολύνουν να προσφέρει χρήσιµες υπηρεσίες στην κοινωνία. Βασικοί παράγοντες συµµετοχής στην επιτυχία ή αποτυχία δεδοµένης εκπαιδευτικής πολιτικής είναι το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστηµα, µε τα προγράµµατα σπουδών κάθε βαθµίδας, το ανθρώπινο δυναµικό, εκπαιδευτικό και εκπαιδευόµενο και τα διαθέσιµα υλικοτεχνικά µέσα που διευκολύνουν τη µετάδοση των απαραίτητων γνώσεων, µέσω των οποίων επιτυγχάνεται η πνευµατική καλλιέργεια. Η παιδεία, αυτόνοµα θεωρούµενη είναι ένα σύστηµα στα πλαίσια µιας οργανω- µένης κοινωνίας είναι ένα υποσύστηµα µε αποστολή, σκοπούς και στόχους που πρέπει να επιτευχθούν για να οδηγήσουν στα επιθυµητά αποτελέσµατα, δηλαδή στη δηµιουργία ανθρώπινου δυναµικού µε ανώτερες και νεώτερες γνώσεις, έτσι ώστε η αξία του αποτελέσµατος, ή αξία διάθεσης να είναι µεγαλύτερη και ποιοτικά καλύτερη από την αρχική αξία. Με τον όρο «εκπαιδευτική πολιτική» χαρακτηρίζεται το σύνολο των µέτρων, αρχών, κανόνων, διαδικασιών και προϋποθέσεων, που έχουν σχεδιασθεί από την πολιτεία σ ένα πρόγραµµα δράσης για την πραγµατοποίηση των στόχων και τα οποία είναι απαραίτητα για την οργάνωση και λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήµατος. Η εκπαιδευτική πολιτική µπορεί τελικά να καθορίζεται από την πολιτεία, από το κράτος, µε τα πολιτικά κόµµατα που έχουν την εξουσία, αλλά υπάρχουν και άλλοι φορείς και παράγοντες οι οποίοι έχουν αξιώσεις και απαιτούν να λαµβάνονται υπόψη και οι δικές τους αρχές και θέσεις για την εκπαίδευση.

10 10 Έτσι η εκπαιδευτική πολιτική η οποία διαµορφώνεται, είναι η συνισταµένη των δυναµικών αλληλεπιδράσεων πολλών παραγόντων, καθένας από τους οποίους α- σκεί διαφορετική επίδραση στη διαµόρφωσή της. Η διαµόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής επειδή εµπεριέχει τη λήψη αποφάσεων για να φέρει ικανοποιητικό αποτέλεσµα θα πρέπει: να υπαγορεύεται από αντικειµενικά κριτήρια τα οποία επιλέγονται µετά από συστηµατική µελέτη του προβλήµατος ή των προβληµάτων, να γίνεται µε την ουσιαστική συµµετοχή όλων των ενδιαφεροµένων παραγόντων και να αναλύεται σε όλα τα µέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, που συµµετέχουν στην εφαρµογή της, µε τρόπο κατανοητό απ όλους. Η τακτική αυτή πλεονεκτεί γιατί εξασφαλίζει την αποδοχή και δεσµεύει όλους τους ενδιαφεροµένους (π.χ. διδακτικό προσωπικό, µαθητές, γονείς κ.ά.) στην εφαρµογή της απόφασης, να έχει σταθερή κατεύθυνση και να διαθέτει ένα βαθµό ευελιξίας για την αντι- µετώπιση ειδικών περιπτώσεων στο στάδιο της εφαρµογής της, να καθορίζει πλαίσια και κριτήρια για µελλοντικές ενέργειες, και να είναι εφαρµόσιµη. Στο δικό µας εκπαιδευτικό σύστηµα, από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους (1821) µέχρι σήµερα, η κάθε κυβέρνηση που ασκούσε την εξουσία ως έκφραση της βούλησης του λαού, εφάρµοσε ένα συγκεντρωτικό σύστηµα και είχε την υπευθυνότητα, τόσο για τη χάραξη, όσο και για την πραγµατοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής, µέσω του Υπουργείου Παιδείας. Περιγράφοντας και αναλύοντας το θέµα της συγκεντρωτικότητας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήµατος, σύγχρονος ιστορικός της εκπαίδευσης επισηµαίνει ότι, «εν είναι κρατική η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική, δεν είναι ούτε κυβερνητική, είναι απλά µόνο Υπουργική». Παρά το συγκεντρωτικό του όµως χαρακτήρα, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα δέχτηκε και δέχεται επιρροές από πολλούς παράγοντες µεταξύ των οποίων σπουδαιότεροι είναι: οι θρησκευτικοί, οι κοινωνικοί, οι οικονοµικοί, οι πολιτιστικοί, οι ιστορικοί, οι τεχνολογικοί, οι διεθνείς και οι εκπαιδευτικοί. Τι είναι τελικά «Εκπαιδευτική Πολιτική»; Ο όρος «Εκπαιδευτική Πολιτική» όπως αναφέρθηκε υπάγεται ως µερικότερος όρος στην ευρύτερη έννοια του όρου «Παιδεία» και σχετίζεται πολύ στενά, και µε την «Παιδαγωγική Επιστήµη» και µε την «Εκπαίδευση». Αν τώρα µε τον όρο «Παιδαγωγική Επιστήµη» εννοούµε ένα σύστηµα θεωρητικό πού πραγµατεύεται κυρίως το πρόβληµα τής «κατά σχέδιο» αγωγής, και µε τον όρο «Εκπαίδευση» εννοούµε την εφαρµογή στην πράξη αυτού του συστήµατος, τότε η θέση της «Εκπαιδευτικής Πολιτικής» βρίσκεται µεταξύ των δύο. Ασχολείται δηλαδή µε την οργάνωση, διοίκηση και εποπτεία τής «Εκπαίδευσης» σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες γραµµές πού παίρνει από την «Παιδαγωγική Επιστήµη», από το ένα µέρος, σύµφωνα µε τα Εθνικά Ιδεώδη ενός λαού και µε τις επιτακτικές ανάγκες τής χώρας, από το άλλο, χωρίς να αγνοήσει το τι γίνεται σ ολόκληρο τον κόσµο. Η «Εκπαιδευτική Πολιτική» εκτός από τον ενδιάµεσο αυτό ρόλο µεταξύ «Παιδαγωγικής Επιστήµης» και «Εκπαίδευσης» είναι επίσης επιφορτισµένη και µε την ευρύτερη µορφωτική και πολιτιστική κίνηση µιας χώρας. Έτσι το έργο της «Εκπαιδευτικής Πολιτικής» ξεπερνά τα όρια της «κατά σχέδιο» αγωγής και εισέρχεται, όσο είναι δυνατό να γίνει λόγος για συστηµατική οργάνωση, και στη σφαίρα της «κατά φύση» αγωγής. Μ αυτόν τον τρόπο η «Εκπαιδευτική Πολιτική» καλύπτει στον οργανωτικό

11 11 τοµέα το σύνολο των µορφωτικών προσπαθειών σε µια χώρα, πού είναι καθώς αναφέραµε ήδη, το γνώρισµα της «Παιδείας» Εποµένως, η «Εκπαιδευτική Πολιτική» έχει σχέση µε το οργανωτικό, διοικητικό µέρος της «Εκπαίδευσης», θίγει επίσης τις εξωσχολικές, κοινωνικές, σχέσεις της Εκπαίδευσης καθώς και γενικά τον ιστορικό-πολιτιστικό τοµέα τής ζωής ενός λαού. Η «Εκπαιδευτική Πολιτική» δεν περιορίζεται, όπως η «Σχολική Νοµοθεσία», στην εξέταση του περιεχοµένου ενός νόµου, µιας υπουργικής διάταξης ή στην περιγραφή α- πλά ενός οποιουδήποτε άλλου εκπαιδευτικού φαινοµένου, αλλά προχωρεί στην εξεύρεση των αιτίων και των συνεπειών από την εφαρµογή π.χ. ενός νόµου ή µιας διάταξης και αυτό γίνεται υπό το πρίσµα του πολιτισµού µιας χώρας. εν απαντούµε ικανοποιητικά στο ερώτηµα, «Τι είναι εκπαιδευτική πολιτική;», αν απλά αναφέρουµε τους σπουδαιότερους εκπαιδευτικούς νόµους, τις σχετικές διατάξεις του Υπουργείου Παιδείας, τα προγράµµατα που δηµοσιεύθηκαν, τα ξερά, µ άλλα λόγια, και ψυχρά αυτά επίσηµα έγγραφα. Πρέπει µάλλον να διεισδύσουµε στο πνεύµα εκείνων πού συνέταξαν τους εκπαιδευτικούς νόµους, να εξακριβώσουµε, αν οι ενέργειες τους ήταν προϊόν ατοµικής τους πρωτοβουλίας ή αν πήγασαν από κάποια κοσµοθεωρία ή στηρίχθηκαν πάνω σε υγιείς παιδαγωγικές αρχές ή από συνδυασµό αυτών των στοιχείων. Πρέπει επίσης να εξετάσουµε, αν οι εκπαιδευτικές αυτές ενέργειες προήλθαν από επιδράσεις του περιβάλλοντος και αν ανταποκρίνονται σε πραγµατικές ανάγκες τής χώρας. Μόλις όµως τεθούν οι ερωτήσεις αυτές, αµέσως ξεπηδούν πλήθος απορίες στο νου µας. Είναι το Κράτος παντοδύναµο; Η επίδρασή του στη Παιδεία προέρχεται από το ίδιο το Κράτος ή από άλλες εξωκρατικές, καθαρά κοινωνικές, δυνάµεις; Είναι η κρατική επέµβαση στην Παιδεία δηµιουργική ή µήπως η δηµιουργική πνοή, αν υπάρχει, οφείλεται στους άλλους κοινωνικούς παράγοντες, (Οικογένεια, Εκκλησία, Οικονοµική Ζωή κ.λπ.), ή σε προσωπικότητες; Ακόµη, µπορεί να διερωτηθεί κανείς. έχεται η χώρα και ιδιαίτερα η οικογένεια, ο εκπαιδευτικός κόσµος, έτσι παθητικά ό,τι θέσπισε το επίσηµο κράτος, ή αντιδρούν και επιδρούν µε σοβαρές οργανώσεις (Συλλόγους Γονέων, Οµοσπονδίες Εκπαιδευτικών Λειτουργών κ.λπ.), µε εκπροσώπους της Παιδαγωγικής Επιστήµης και µε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες, ώστε ολόκληρη η χώρα να συµβάλλει στις αποφάσεις πού λαµβάνονται για την εκπαιδευτική πολιτική του κράτους; Έτσι βλέπουµε ότι το πρόβληµα της Εκπαιδευτικής Πολιτικής διευρύνεται και ε- µπλουτίζεται σε βαθµό πού καµία αξιόλογη εθνική δύναµη να µη µένει αµέτοχη. Ας αναφέρουµε το παράδειγµα της εισαγωγής του θεσµού των «Πρακτικών Λυκείων» στη χώρα µας που έγινε σε προηγούµενη περίοδο. Στην περίπτωση αυτή η «Εκπαιδευτική Πολιτική» δεν σταµατά στο να διαπιστώσει το γεγονός και ν αναλύσει το σχετικό νόµο, αλλά εξετάζει τους γενικότερους λόγους πού προκάλεσαν την εισαγωγή του νέου αυτού θεσµού, ότι π.χ. αυτό ήταν αποτέλεσµα της καταπληκτικής προόδου των θετικών επιστηµών την εποχή εκείνη, πού µετέβαλαν κατά πολύ και σε µας τη ζωή µας. Συνεπώς η εισαγωγή του θεσµού των «Πρακτικών Λυκείων» ανταποκρινόταν σε µια επιτακτική ανάγκη και στη χώρα µας για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Το ίδιο επίσης γίνεται και µε την ίδρυση πολλών Εµπορικών Σχολών στη χώρα µας στις αρχές του 20ού αιώνα ή µε την εφαρµογή άλλων µέτρων όπως µε την εισαγωγή της πληροφορικής στα σχολεία κ.α. Με τον ίδιο τρόπο εξετάζονται από την «Εκπαιδευτική Πολιτική» τα αίτια ενός εκπαιδευτικού φαινοµένου, π.χ. του αναλφαβητισµού στη χώρα µας, η επίδραση και οι συνέπειες του για τη γενικότερη πολιτιστική ζωή του τόπου µας κ.ο.κ. Γι αυτό είναι απαραίτητο, όχι µόνο η «Σχολική Νοµοθεσία», να διδάσκεται στα Παιδαγωγικά Τµήµατα, αλλά θα πρέπει να συµπληρωθεί µε την «Εκπαιδευτική Πολιτική», ώστε η εξέταση

12 12 και η ανάλυση των διάφορων εκπαιδευτικών νόµων και φαινοµένων να γίνεται περισσότερο διεξοδικά και να είναι πιο ωφέλιµη για την µελλοντική σταδιοδροµία των υποψηφίων εκπαιδευτικών. Έτσι θα γνωρίζουν τα αίτια και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ψηφίσθηκε κάθε νόµος ή εκδόθηκε κάθε διάταξη στον τοµέα της εκπαίδευσης. Η «Εκπαιδευτική Πολιτική» ενός κράτους πρέπει να ανατίθεται σε πρόσωπα τα οποία µέσα στον εκπαιδευτικό κόσµο θα αποτελούν ειδική και ξεχωριστή κατηγορία, τους «διοργανωτές ή σχεδιαστές της εκπαίδευσης», πού συνδυάζουν ευρεία γενική µόρφωση, εκτός βέβαια της ειδικής παιδαγωγικής, µε ικανότητα οργανωτική και µε διοικητικό τακτ, καθώς και πείρα µεγάλη για, τις ανάγκες της χώρας γενικά, για τις ανάγκες τις εκπαιδευτικές ιδιαίτερα και την εξέλιξη της Παιδείας στον κόσµο. Μέσα στις βασικές αρχές τής «Εκπαιδευτικής Πολιτικής» ενός κράτους είναι ανάγκη, να συµπεριλαµβάνεται, η εξέταση των εκπαιδευτικών πραγµάτων από την εθνική τους πλευρά, όπως π.χ. για τη χώρα µας η Πανελλήνια πλευρά, αλλά επίσης και από µια αντικειµενική και υπερκοµµατική άποψη και µε µέθοδο «συνθετική», όπου η ιδέα της ολότητας, της ισορροπίας µεταξύ των διάφορων κοινωνικών τάσεων και τάξεων, και της αρµονίας παίζουν πρωταρχικό ρόλο.

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙ- ΤΙΚΗΣ 2.0. Παράγοντες που επηρεάζουν και προσδιορίζουν τους σκοπούς της εκπαίδευσης και την εκπαιδευτική πολιτική Η Εκπαιδευτική Πολιτική απ τους αρχαιότατους χρόνους µέχρι σήµερα καθοριζόταν και καθορίζεται απ το κράτος, ως έκφραση της ιδιότυπης λαϊκής βούλησης, κατά τον α ή β τρόπο, ανάλογα µε το πολιτειακό σύστηµα, στα µεν απολυταρχικά συστήµατα, κατά τρόπο συγκεντρωτικό, στα δε δηµοκρατικά συστήµατα κατά τρόπο πλουραλιστικό. Στα δηµοκρατικά κράτη, οι παράγοντες, που επηρεάζουν τη διαµόρφωση της Εκπαιδευτικής Πολιτικής, είναι οι ακόλουθοι: 2.1. Πολιτειακοί/κρατικοί παράγοντες Η Πολιτεία-το Κράτος ή ο πολιτικός παράγοντας και ο ρόλος του. Με δεδοµένο ότι η εκπαιδευτική πολιτική σχεδιάζεται σκόπιµα και µεθοδικά και στη συνέχεια εφαρµόζεται από την Κυβέρνηση, η συµβολή του πολιτικού παράγοντα στη διαµόρφωση και λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήµατος είναι ολοφάνερη. Για παράδειγµα, η κυβερνητική πολιτική επηρεάζει σε µεγάλο βαθ- µό τα εκπαιδευτικά προγράµµατα και γενικά τη σχολική ζωή σε όλους τους τύπους σχολείων της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Η λειτουργία της παιδείας, λόγω της αξίας και σηµασίας της, θεωρήθηκε α- ναγκαίο να µην αφεθεί έρµαιο της τύχης ή της αυθαιρεσίας ορισµένων προσώπων. Πολλοί φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης αλλά και άλλοι διακήρυξαν ότι η οργάνωση και η ρύθµιση της παιδείας κατά τρόπο συστηµατικό είναι έργο της Πολιτείας. Η επέµβαση της Πολιτείας παρατηρείται σε όλα τα κράτη και σ όλες τις ε- ποχές. Η κυριαρχία αυτή είναι εντονότερη στα απολυταρχικά και ολοκληρωτικά κράτη. Στα δηµοκρατικά κράτη, αν και επιτρέπεται και σε άλλους παράγοντες να προσδιορίσουν και να επηρεάσουν πολλά θέµατα της Παιδείας και να συµβάλουν στη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, τελικά η Πολιτεία µε το Σύνταγµα και τους Νόµους της είναι ο κύριος ρυθµιστής της Εκπαίδευσης. Έτσι το πατριδογνωστικό αξίωµα (ιδιαίτερη-ευρύτερη πατρίδα) τα εθνικά βιώµατα, η ιστορία, η εθνική κληρονοµιά και ο εθνικός πολιτισµός επηρεάζουν τις επιδιώξεις της παιδείας, την ύλη και τη µέθοδο διδασκαλίας και κάθε µεταρρύθµιση. Κάθε πολιτεία, όταν µάλιστα αποτελεί την έκφραση της λαϊκής βούλησης, είναι η ενδεδειγµένη να καθορίζει τούς σκοπούς και να κατευθύνει και την παιδεία των πολιτών. Η παιδεία κάθε Χώρας πρέπει να είναι πρώτα απ όλα Εθνική Παιδεία. Η Πολιτεία αποτελεί ένα ισχυρό παράγοντα που κατευθύνει σε µεγάλο βαθ- µό τον προσανατολισµό και το περιεχόµενο της εκπαίδευσης, επειδή αυτή ελέγχει το ανθρώπινο δυναµικό, τους οικονοµικούς πόρους και τα υλικά µέσα. Η Πολιτεία ζητεί µε την εκπαίδευση να δηµιουργήσει τις απαραίτητες ειδικότητες που χρειάζονται για τη διακυβέρνησή της. Επί πλέον η εκπαίδευση θεωρείται σαν το πιο αποτελεσµατικό µέσο για την καλύτερη οργάνωση της κοινωνίας. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι το εκπαιδευτικό σύστηµα πρέπει να ριζωθεί

14 14 σταθερά στο Σύνταγµα, επειδή η εκπαίδευση µπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της εθνικής ενότητας και να εµποδίσει τον εκφυλισµό της Πολιτείας. Στα µη δηµοκρατικά καθεστώτα οι κυβερνήσεις χρησιµοποιούν την εκπαίδευση για να επιτύχουν τον πολιτικό δογµατισµό. Στις αναπτυσσόµενες χώρες οι κυβερνήσεις βλέπουν την εκπαίδευση σαν ένα απαραίτητο χαρακτηριστικό της ανεξαρτησίας τους και σαν το µέσο που θα δηµιουργήσει την εθνική συνείδηση του νέου κράτους. Τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις σ όλο τον κόσµο έχουν αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα της εκπαίδευσης στην οικονοµική ανάπτυξη και γι αυτό έχουν προσανατολίσει τα εκπαιδευτικά τους συστήµατα προς αυτή την κατεύθυνση. Η συνεχώς αυξανόµενη επιθυµία σ όλες τις χώρες του κόσµου για περισσότερη και καλύτερη εκπαίδευση φαίνεται από το γεγονός ότι η δαπάνη γι αυτήν αυξάνεται και τείνει να γίνει το µεγαλύτερο κονδύλιο του εθνικού τους προϋπολογισµού. Εποµένως το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων για την εκπαίδευση µπορεί να εξηγηθεί και λόγω της σχέσης της µε την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη Θρησκευτικοί παράγοντες Στα δηµοκρατικά καθεστώτα οι παράγοντες αυτοί συµµετέχουν στα θέµατα παιδείας-εκπαίδευσης κατά τρόπο αξιόλογο. Στην Πατρίδα µας η συµβολή της Εκκλησίας στην οργάνωση της Παιδείας και τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής κατά τη Βυζαντινή εποχή και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας υπήρξε ανυπολόγιστη. Αλλά και σήµερα εξακολουθεί να έχει σηµαντική επιρροή. Ιδιαίτερα η διαµόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής επηρεάζεται και από τη στάση της Eκκλησίας, η οποία ενδιαφέρεται για τη διαιώνιση των θρησκευτικών ιδανικών και δογµάτων και γενικά για την κοινωνική ανάπτυξη. Άλλωστε στις περισσότερες χώρες η ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης είναι ρητοί σκοποί της εκπαίδευσης Η θρησκευτική και εθνική συνείδηση του λαού Η 2η παράγραφος του άρθρου 16 του Συντάγµατος ανάµεσα στ' άλλα καθορίζει πως «η Παιδεία έχει ως σκοπό... την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης». Η εθνική και θρησκευτική συνείδηση είναι το βασικό θεµέλιο, πάνω στο οποίο είναι θεµελιωµένα η ιδιαιτερότητα, ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα και η ταυτότητα του ελληνικού λαού. Έχει υποστηριχθεί ότι χωρίς αυτή θα είχαµε, ως έθνος εκφυλιστεί, αφοµοιωθεί και εξαφανιστεί, αφού για πολλά χρόνια οι Έλληνες έζησαν υπόδουλοι σε διάφορους κατακτητές. Αυτήν ακριβώς τη σπουδαιότητα της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης εκτιµώντας η Αναθεωρητική Βουλή των Ελλήνων του 1975 θέσπισε ως σκοπό της Εκπαίδευσης και την ανάπτυξη της θρησκευτικής και εθνικής συνείδησης του λαού. Εποµένως η Εκπαιδευτική Πολιτική καθορίζεται και από τον παράγοντα, θρησκευτική και εθνική συνείδηση του λαού και κατά την επιταγή του Συντάγµατος θα στοχεύει, µεταξύ των άλλων και στην ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης Ο ρόλος της Θρησκείας Μια ερώτηση που θα µπορούσε να διατυπωθεί είναι γιατί η Εκκλησία ενδιαφέρεται για την εκπαίδευση.

15 15 Είναι γνωστό ότι η Εκκλησία ενδιαφέρεται για τη διαιώνιση των θρησκευτικών ιδανικών και δογµάτων, τη διατήρηση της παράδοσης καθώς επίσης και την προσέλευση νέων µελών. Το πιο αποτελεσµατικό µέσο για την επιτυχία αυτών των σκοπών είναι η µετάδοση των θρησκευτικών δοξασιών µέσω της εκπαίδευσης. Επιπλέον σε πολλές περιπτώσεις η Εκκλησία συµµετέχει ενεργά στην κοινωνική ανάπτυξη, η δε εκπαίδευση µπορεί να θεωρηθεί σαν ένα µέσο γι αυτήν. Το δικαίωµα των θρησκευτικών φορέων να αναµειγνύονται στα εκπαιδευτικά πράγµατα πηγάζει ακόµη από το γεγονός ότι σε πολλές χώρες ήταν οι ιδιοκτήτες, οργανωτές και διοικούντες τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, ειδικά κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής τους. Εποµένως δεν είναι παράδοξο που προσπαθούν να διατηρήσουν το δικαίωµα να έχουν δικά τους σχολεία ακόµη και σήµερα. Η ανάµιξη της Εκκλησίας στην εκπαίδευση παρατηρείται σε όλες τις χώρες, αναπτυγµένες ή αναπτυσσόµενες. Μόνο στις χώρες όπου ίσχυσε το κοµµουνιστικό σύστηµα τα δικαιώµατα της Εκκλησίας στην εκπαίδευση είχαν αφαιρεθεί για διάφορες αιτίες όπως οι παρακάτω: Πρώτον λόγω του δισταγµού της Εκκλησίας για αλλαγή της κοινωνικής δοµής της Πολιτείας, αφού η Εκκλησία. ήταν πάντοτε σύµµαχος της κληρονοµικής αριστοκρατίας και εύτερον λόγω της εµ- µονής της Εκκλησίας µόνο στις πνευµατικές αξίες που µεταδίδει η εκπαίδευση, ενώ η κοµµουνιστική κοινωνία βλέπει την εκπαίδευση σαν το θεµέλιο λίθο της κοινωνικής και οικονοµικής ανάπτυξης Πολιτικοί παράγοντες (Κόµµατα) Στους πολιτικούς παράγοντες περιλαµβάνονται τα πολιτικά κόµµατα, είτε αυτά που συµµετέχουν στην κυβέρνηση, είτε αυτά που βρίσκονται στην αντιπολίτευση. Τα πολιτικά κόµµατα µε τις επιδιώξεις, τις εκδηλώσεις, τις απόψεις και τα πολιτικά προγράµµατα τα οποία εκπονούν δείχνουν ενδιαφέρον για τα θέµατα της εκπαίδευσης και της πολιτικής η οποία κατά την άποψή τους πρέπει να ε- φαρµοστεί για τη λύση των εκπαιδευτικών προβληµάτων που κάθε φορά παρουσιάζονται Κοινωνιολογικοί παράγοντες Όπως κάθε κοινωνία έτσι και η ελληνική έχει τη δική της δοµή και παράδοση, τα δικά της χαρακτηριστικά, το δικό της πολιτισµό. Για να διατηρηθούν και να ανανεωθούν όλα αυτά τα στοιχεία στα νέα κυρίως µέλη της θα πρέπει να γίνουν αντικείµενα διδασκαλίας και αφοµοίωσης µέσα στα σχολεία. Πρακτικά αυτό σηµαίνει ότι η προσανατολισµένη εκπαιδευτική πολιτική, προς την κοινωνικοποίηση των νέων γενιών και την οµαλή ένταξή τους στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, στη διαµόρφωσή της θα επηρεαστεί αναντίρρητα από τον παραπάνω παράγοντα. Το πρόβληµα της ατοµικής ή κοινωνικής κατεύθυνσης στην παιδεία, η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου, οι ηθικές και πνευµατικές αξίες, οι ανάγκες για ισχυρές ηγεσίες κλπ επηρεάζουν την εκπαιδευτική πολιτική.

16 Επιστηµονικοί-πολιτιστικοί παράγοντες. Η µεταβολή της ζωής και του πολιτισµού και η εξέλιξη των επιστηµών προβάλλουν απαιτήσεις για αναπροσαρµογή των προγραµµάτων της εκπαίδευσης και εισαγωγή των αναπτυσσόµενων ατόµων στις σύγχρονες γνώσεις και πολιτιστικές άξίες Φιλοσοφικοί/ ιδεολογικοί παράγοντες Ο σεβασµός της ανθρώπινης φύσης, οι αντιλήψεις για τη ζωή και τον προορισµό του ανθρώπου, οι ανώτερες άξίες, η αποφυγή δογµατικής διδασκαλίας, η παροχή ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης, η δωρεάν παιδεία, το πολίτευµα της χώρας κλπ αποτελούν αξιώµατα κατά τη ρύθµιση θεµάτων εκπαιδευτικής πολιτικής και το φιλοσοφικό προσανατολισµό ή την αναπροσαρµογή της εκπαιδεύσεως. Ιδιαίτερα λαµβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασµό της εκπαιδευτικής πολιτικής οι διάφορες φιλοσοφικές ιδέες και πολιτικές ιδεολογίες που επικρατούν στα κυβερνητικά κόµµατα (ανθρωπισµός, σοσιαλισµός, εθνισµός) Οικονοµικοί παράγοντες Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν τη δοµή και λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήµατος άρα και τη διαµόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής τουλάχιστον από δύο οπτικές: πρώτο τη συσχέτιση της εκπαίδευσης µε την κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη της χώρας οπότε η εκπαίδευση ως επένδυση προσαρµόζεται στα νέα οικονοµικά, κοινωνικά και τεχνολογικά δεδοµένα και δεύτερο τη συσχέτιση της λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήµατος µε τις πιστώσεις που διαθέτει η κυβέρνηση, οπότε µιλάµε για γενναιόδωρη ή µίζερη εκπαιδευτική πολιτική Τα µεγάλα οικονοµικά σχήµατα (επιχειρήσεις και οργανισµοί), η εκβιοµηχάνιση, η οικονοµική ανάπτυξη κλπ δηµιουργούν ανάγκες κατεύθυνσης προς την Τεχνική και Επαγγελµατική εκπαίδευση και οι διάφορες βιοµηχανικές, εµπορικές κ.α. οργανώσεις απαιτούν εξειδικευµένο προσωπικό. Η οικονοµική ανάπτυξη κάθε χώρας συνοδεύεται από εκπαιδευτικές µεταρρυθµίσεις. Αντίθετα οι υποανάπτυκτες χώρες παρουσιάζουν κατώτερη στάθµη παιδείας, έλλειψη κτιρίων, προσωπικού κλπ Οι οικονοµικοί πόροι Με τον όρο αυτό εννοούνται οι δαπάνες επενδύσεων, οι τρέχουσες δαπάνες, το εισόδηµα από τα δίδακτρα και οι δωρεές από ιδρύµατα και άτοµα. Οι δαπάνες επενδύσεων για εκπαίδευση περιλαµβάνουν τα κονδύλια για αντικείµενα που διαρκούν περισσότερο από ένα οικονοµικό χρόνο, π.χ. οικόπεδα, κτίρια, έπιπλα, µέσα διδασκαλίας και σχολικά βιβλία. Οι τρέχουσες δαπάνες περιλαµβάνουν όλες τις δαπάνες που καταναλώνονται µέσα στο οικονοµικό έτος. Αυτές είναι: οι µισθοί των εκπαιδευτικών, των Σχολικών Συµβούλων, των Προϊσταµένων Γραφείων Εκπαίδευσης και γενικά όλων των διοικητικών στελεχών, οι δαπάνες για γραφική ύλη, οι δαπάνες για την κοινωνική πρόνοια των φοιτητών, σπουδαστών, µαθητών κλπ.

17 17 Σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσµου οι µισθοί των εκπαιδευτικών απορροφούν το µεγαλύτερο µέρος του προϋπολογισµού για την εκπαίδευση. Αυτό πρέπει να το λάβουν υπόψη οι ασχολούµενοι µε τον προγραµµατισµό της εκπαίδευσης, όταν σχεδιάζουν οποιαδήποτε αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηµα. Έχει υποστηριχθεί ότι: «Το κόστος για τους εκπαιδευτικούς είναι συνεχώς κάτω από την επίδραση δυναµικών παραγόντων που λειτουργούν µέσα, αλλά και έξω από το εκπαιδευτικό σύστηµα. Γι αυτό στην πράξη κάθε αλλαγή στην εκπαιδευτική πολιτική, που επηρεάζει το µέγεθος του εκπαιδευτικού συστήµατος, το πρόγραµµα, τις µεθόδους διδασκαλίας, την αναλογία διδασκόντων προς διδασκόµενους είναι σίγουρο ότι θα έχει επίδραση στο κόστος των εκπαιδευτικών». Κάθε πρόβλεψη για το µελλοντικό κόστος των εκπαιδευτικών πρέπει να λάβει υπόψη τα ακόλουθα: Το υπάρχον εκπαιδευτικό προσωπικό, το µέγεθος, τη δοµή και το κόστος του. Μελλοντικές ανάγκες σε εκπαιδευτικό προσωπικό. Μελλοντικό εφοδιασµό του εκπαιδευτικού συστήµατος σε εκπαιδευτικό προσωπικό. Μελλοντική δοµή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Μελλοντικές τάσεις στους µισθούς των εκπαιδευτικών Η ανάλυση του κόστους στην εκπαίδευση βοηθάει: Στον έλεγχο της δυνατότητας να καταστούν οικονοµικά βιώσιµα τα εκπαιδευτικά σχέδια. Στη δηµιουργία ενός ακριβούς προγράµµατος δαπανών για την περίοδο του εκπαιδευτικού προγραµµατισµού. Στον υπολογισµό του κόστους, αλλά και των πραγµατικών οικονοµικών συνεπειών ορισµένων σχεδίων. Στη διευκόλυνση της λήψης αποφάσεων, όταν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις για την ιεράρχηση των δαπανών Η σπουδαιότητα της ανάλυσης του κόστους συνέχεια αναγνωρίζεται επειδή το κόστος της εκπαίδευσης σε όλες τις χώρες του κόσµου αυξήθηκε από πέντε ως δέκα. φορές τις τελευταίες δεκαετίες Ανθρωπολογικοί παράγοντες Ο παράγοντας παιδί-µαθητής. Με τον όρο «ανθρωποψυχολογικό παράγοντα» εννοούµε την ψυχοπνευµατική και σωµατική κατάσταση των µαθητών σε µια ορισµένη ηλικία. Το παιδί δεν είναι ένα άγραφο χαρτί «Tabula rasa», όπου αποτυπώνονται οι γνώσεις, αλλά είναι µια δυναµική ύπαρξη, που αναπτύσσεται και συνέχεια εξελίσσεται µέσα από συγκεκριµένες φάσεις, βαθµίδες και στάδια. Σε κάθε εξελικτική φάση, σε κάθε ηλικία, το παιδί παρουσιάζει τα ιδιαίτερά του χαρακτηριστικά, όπως π.χ. αντιλαµβάνεται, σκέφτεται συναισθάνεται και µαθαίνει κατά διαφορετικό τρόπο. Ο άνθρωπος, κατά την παιδική του ηλικία, κατά την οποία κυριαρχεί συγκεκρι- µένη σκέψη, αντιλαµβάνεται τον κόσµο δια µέσου των συγκεκριµένων αντικει- µένων. Προσελκύεται απ τον εξωτερικό, τον ορατό κόσµο ενώ, κατά την εφηβική,

18 18 κατά την οποία κυριαρχεί η αφηρηµένη, διαλεκτική σκέψη, αντιλαµβάνεται τον πνευµατικό κόσµο, τον κόσµο των αξιών αφηρηµένα και κατά τρόπο διαλεκτικό. Άρα, η Εκπαιδευτική Πολιτική κατά την υλοποίησή της θα καθοριστεί και απ τον ανθρωποψυχολογικό παράγοντα των µαθητών Η Οικογένεια και ο ρόλος των γονέων Από την κλασσική εποχή της αρχαίας Αθήνας και της Ρωµαϊκής εποχής η οικογένεια αποτελούσε τον κύριο φορέα της εκπαιδευτικής πολιτικής. Όµως και σήµερα ακόµη ο οικογενειακός παράγοντας εξακολουθεί να έχει σηµαντική ε- πιρροή στα εκπαιδευτικά ζητήµατα και να συµµετέχει στη ρύθµιση πολλών ζητηµάτων της παιδείας και της εκπαιδευτικής πολιτικής. Οι γονείς σ όλο τον κόσµο ελπίζουν να δουν τα παιδιά τους να κάνουν, αν όχι µια καλύτερη, τουλάχιστο την ίδια δουλειά µ αυτούς. ιαδοχικές µελέτες έ- χουν δείξει πόσο παρορµητικές είναι οι δυνάµεις που ωθούν τους γονείς στην καλύτερη προώθηση των παιδιών τους. Η τάση των γονέων να θεωρούν τα παιδιά τους ικανά και όταν ακόµα δεν είναι, είναι το χαρακτηριστικό γνώρισµα εκατοµµυρίων οικογενειών. Στις αναπτυσσόµενες χώρες η επιθυµία των γονέων για εκπαίδευση των παιδιών τους είναι υπερβολικά ισχυρή. Η εκπαίδευση σ αυτές τις χώρες προσθέτει κύρος, σεβασµό, πλούτο και σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται σαν µέσο για ένα καλύτερο γάµο. Σ αυτές τις περιπτώσεις η εκπαίδευση συνδέεται µε το γόητρο της πνευµατικής εργασίας και την έλλειψη τέτοιου γοήτρου για τη χειρωνακτική εργασία. Στις αγροτικές περιοχές η επιθυµία των γονέων για εκπαίδευση των παιδιών τους είναι ακόµα πιο µεγάλη, λόγω του ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι αγροτικές περιοχές είναι οι φτωχότερες στη χώρα. Έτσι ο καθένας προσπαθεί να αποφύγει τη φτώχεια και ένα από τα πιο αποτελεσµατικά µέσα για το σκοπό αυτό είναι η µέσω της εκπαίδευσης ανεύρεση καλύτερης εργασίας σε µια πόλη Οι εργαζόµενοι στην εκπαίδευση Ο ρόλος των εκπαιδευτικών και των στελεχών της εκπαίδευσης Όλοι εκείνοι που υπηρετούν στην εκπαίδευση σαν εκπαιδευτικοί, Σχολικοί Σύµβουλοι και διοικητικοί υπάλληλοι, συµβάλλουν αποφασιστικά στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης. Η ποιοτική στάθµη των εκπαιδευτικών καθορίζεται από την επιστηµονική τους µόρφωση, την παιδαγωγική τους κατάρτιση, την πρακτική εξάσκηση στη διδασκαλία και τη µετεκπαίδευσή τους ενώ βρίσκονται στην υπηρεσία. Ο ρόλος των Σχολικών Συµβούλων εξετάζεται, λόγω της ειδικής βαρύτητάς του στη διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Τέλος, µε τον όρο διοικητικοί εννοούνται όλοι εκείνοι οι παράγοντες, που συµµετέχουν στη διοίκηση της εκπαίδευσης από το Υπουργείο Παιδείας µέχρι το διευθυντή της σχολικής µονάδας και συµµετέχουν στο σχεδιασµό και τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής και δίνουν µε τον τρόπο αυτό τον προσανατολισµό στο εκπαιδευτικό σύστηµα. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στη διαµόρφωση του περιεχοµένου της εκπαίδευσης είναι εξαιρετικής σηµασίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα αντιληπτό στα εκπαιδευτικά συστήµατα, που εφαρµόζουν τη διοικητική αποκέντρωση. Στις περιπτώσεις

19 19 αυτές οι εξουσίες του ιευθυντή της σχολικής µονάδας και η επαγγελµατική ε- λευθερία του εκπαιδευτικού να καθορίζει αυτός τι θα διδάξει στους µαθητές του αποτελούν τη βάση του εκπαιδευτικού συστήµατος. Ο ιευθυντής του σχολείου στο αποκεντρωτικό σύστηµα ελέγχει σ ένα µεγάλο βαθµό το ανθρώπινο και το φυσικό κεφάλαιο του σχολείου του. Μπορεί π.χ. να ενθαρρύνει ή να αποθαρρύνει το προσωπικό, ελέγχοντας µ αυτό τον τρόπο το πεδίο δράσης του. Έτσι είναι αµφίβολο ότι θα πετύχει µια µεταρρύθµιση χωρίς τη δική του θερ- µή υποστήριξη. Κατά τον ίδιο τρόπο είναι σπουδαίος ο ρόλος των εκπαιδευτικών στον καθορισµό του περιεχοµένου της εκπαίδευσης. Εάν οι διδάσκοντες δεν αναγνωρίσουν την ανάγκη για µεταρρύθµιση και δεν συµφωνήσουν στη διαδικασία και τις µεθόδους εφαρµογής της είναι απίθανο να πετύχει οποιαδήποτε εκπαιδευτική αλλαγή Ο ρόλος των εκπαιδευτικών οργανώσεων και οργανισµών Οι συνδικαλιστικές και επιστηµονικές οργανώσεις των δασκάλων, των καθηγητών και γενικότερα τα εκπαιδευτικά σωµατεία, οι διανοούµενοι και οι συγγραφείς, τα πορίσµατα εκπαιδευτικών διεθνών διασκέψεων, οι διάφοροι οργανισµοί (εθνικοί και υπερεθνικοί) κλπ υπεισέρχονται µε διάφορους τρόπους και µέσα στον προσδιορισµό της εκπαιδευτικής πολιτικής Ο ρόλος των εργοδοτών. Έχει γραφεί ότι η αποδοτικότητα των εργατών έχει στενή σχέση µε την εκπαίδευση. Υποστηρίζεται ότι ένας µορφωµένος άνθρωπος κάνει την ίδια δουλειά καλύτερα, γρηγορότερα και µε λιγότερη επιτήρηση από έναν αµόρφωτο. Επιπλέον είναι απαράδεκτο να πιστεύεται ότι ένας απόφοιτος Γυµνασίου, Λυκείου ή Πανεπιστηµίου αποδίδει κατά µέσον όρο το ίδιο ποσό εργασίας µε έναν απόφοιτο του ηµοτικού Σχολείου της ίδιας ηλικίας και φύλου Αυτοί οι λόγοι κάνουν τους εργοδότες να δείχνουν ενδιαφέρον για την εκπαίδευση. Π.χ. η υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση στη Βρετανία καθιερώθηκε όχι σαν κοινωνική παροχή, αλλά σαν αναγκαιότητα, επειδή οι αναλφάβητοι εργάτες δεν µπορούσαν να εκτελέσουν ικανοποιητικά εργασίες, που δεν ήταν αποκλειστικά χειρωνακτικές, αλλά απαιτούσαν και τη χρήση µηχανηµάτων. Στις βιοµηχανικές χώρες επίσης, η Προσχολική Εκπαίδευση καθιερώθηκε κυρίως λόγω του γεγονότος ότι οι εργοδότες χρειάζονταν τις υπηρεσίες των γυναικών υπαλλήλων Παιδαγωγικοί και Ψυχολογικοί παράγοντες. Κατά τη ρύθµιση των θεµάτων διδακτέας ύλης, µεθόδων διδασκαλίας, επιδιώξεων και στόχων σε κάθε βαθµίδα εκπαίδευσης κλπ λαµβάνονται υπόψη από τους υπεύθυνους σχεδιαστές της εκπαιδευτικής πολιτικής βασικές παιδαγωγικές αρχές όπως οι αρχές, της χρησιµότητας των γνώσεων, της αξίας του µορφωτικού υλικού, του παιδοκεντρισµού, του σεβασµού της παιδικής φύσης και των εξελικτικών σταδίων, της αναγνώρισης της ατοµικότητας κάθε παιδιού καθώς και άλλα σηµαντικά αξιώµατα.

20 ιεθνείς παράγοντες Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.U.) Η οικονοµική επιβίωση, η διατήρηση της Εθνικής φυσιογνωµίας και η ανεξαρτησία της χώρας µας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.U) στην ο- ποία συµµετέχει δεν εξαρτώνται µόνο από το βαθµό ανταγωνιστικότητας των προϊόντων µας. Ο κοινωνικός µηχανισµός, που µακροπρόθεσµα θα επιτρέψει την επίτευξη των παραπάνω στόχων, είναι το εκπαιδευτικό µας σύστηµα. Γιατί σε τελευταία ανάλυση όλες οι πρωτογενείς και δευτερογενείς διεργασίες (επιστηµονικό δυνα- µικό) για την προετοιµασία του έµψυχου και άψυχου υλικού γίνονται βασικά στο χώρο της Παιδείας ή στηρίζονται στην υποδοµή που αυτή έχει δώσει. Ακόµη περισσότερο από την εκπαίδευση εξαρτάται όχι µόνο το µορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο του λαού, άλλά και το είδος, η ποιότητα του έλληνα πολίτη. Έτσι η Εκπαίδευση, κύριο όπλο για την οικονοµική, πολιτική και γενικά κοινωνική µας επιβίωση στον τεράστιο στίβο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, πρέπει να αποτελεί σήµερα το υπ' αριθ. 1 θέµα του ενδιαφέροντός µας και της κοινωνικής και κρατικής δραστηριότητας. Η ένταξή µας στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα µάς δηµιούργησε νέα δικαιώµατα και νέες υποχρεώσεις. Για να ανταποκριθούµε και να αναδειχτούµε στο νέο ευρύτερο ανταγωνιστικό οικονοµικό στίβο, χρειαζόµαστε νέους προσανατολισµούς, νέα νοοτροπία και νέα εφόδια. Όλα αυτά, όµως, εξαρτώνται προπάντων απ την Εκπαίδευση. Η σύγχρονη. λοιπόν, Εκπαιδευτική Πολιτική, για να καλύψει και αυτή τη διάσταση της σύγχρονης ελληνικής ζωής θα πρέπει να λάβει υπόψη της τον παράγοντα αυτό Η UNESCO και οι άλλοι διεθνείς οργανισµοί Κατά το σχεδιασµό της εκπαιδευτικής πολιτικής σηµαντική επιρροή ασκούν και οι διάφορες αποφάσεις των διεθνών οργανισµών οι οποίοι ασχολούνται µε θέµατα εκπαίδευσης όπως είναι η UNESCO Το Σύνταγµα της χώρας Είναι γνωστό πως το ισχύον Σύνταγµα του 1975, ως συνοπτική έκφραση και διατύπωση των φιλοσοφικών και πολιτικών ιδεών του έθνους, καθορίζει το φιλοσοφικό και πολιτικό πλαίσιο των επιδιώξεων και δραστηριοτήτων του κράτους και των πολιτών. Σχετικά µε την Εκπαίδευση, ως σκοπό της καθορίζει: «την ηθική, πνευµατική, επαγγελµατική και φυσική αγωγή των Ελλήνων». Έτσι, καθορίζεται ο φιλοσοφικός προσανατολισµός και οι γενικοί σκοποί της Εκπαίδευσης, που, µε τα ανάλογα διατάγµατα και νόµους, συστήµατα, µεθόδους και µέσα, θα επιδιώξει την πραγµατοποίηση των καθορισµένων σκοπών Οι σκοποί της Εκπαίδευσης Οι σκοποί της Εκπαίδευσης καθορίζονται σύµφωνα µε την κοσµοθεωρία µιας κοινωνίας, τους φιλοσοφικούς της οραµατισµούς και τις γενικές συνταγµα-