Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική Πολιτική

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική Πολιτική Έννοια και αντικείμενο της εκπαιδευτικής πολιτικής Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Θωμάς Μπάκας

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

3 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Από τις πανεπιστηµιακές παραδόσεις του Επίκ. Καθηγητή Θωµά Σ. Μπάκα ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1.0. Εννοιολογικοί ορισµοί Για την καλύτερη κατανόηση των απόψεων που παρουσιάζονται στις σηµειώσεις αυτές, θα γίνει στη συνέχεια µια συνοπτική παρουσίαση των ορισµών ορισµένων βασικών όρων που χρησιµοποιούνται. Ειδικότερα θα αναπτυχθούν οι όροι: Εκπαίδευση, Εκπαιδευτικό σύστηµα, Εκπαιδευτική Μεταρρύθµιση, Πολιτεία, Πολιτική και Εκπαιδευτική Πολιτική. Ταυτόχρονα µε την διατύπωση της ορολογίας θα προσδιορισθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα και θα επιχειρηθεί µια ιεραρχική κατάταξή τους. Επίσης θα εντοπισθούν τα κέντρα λήψης αποφάσεων, οι αρχές, οι προϋποθέσεις, και οι διαδικασίες που ακολουθούνται για τη διαµόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής Εκπαίδευση Σύµφωνα µε διάφορους ορισµούς που έχουν δοθεί κατά καιρούς, εκπαίδευση είναι:«η εφαρµογή στην πράξη του θεωρητικού συστήµατος της αγωγής», του συστή- µατος δηλαδή εκείνου, που αποτελείται από βασικές αρχές και θεµελιώδεις κανόνες για την παιδευτική διαδικασία. Η εκπαίδευση είναι η οργανωµένη και ελεγχόµενη παιδαγωγική διαδικασία µε τους διάφορους τύπους σχολείων, που προσφέρεται από την πλευρά της πολιτείας ή άλλου φορέα µε σκοπό τη µετάδοση θεωρητικών γνώσεων και τεχνικών ή πρακτικών ικανοτήτων, στη νέα γενιά. Η οργανωµένη εκπαίδευση αποτελεί πρωταρχικό µέληµα κάθε σύγχρονης πολιτείας και πραγµατοποιείται σε δηµόσια ιδρύµατα, κρατικά ή ιδιωτικά, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Συντάγµατος. Η εκπαίδευση µε την πάροδο του χρόνου, διαµορφώθηκε σε λειτουργία κοινωνική µε δικό της καθεστώς, όργανα και κανόνες, αφού πρώτα αποσπάστηκε από τα χέρια των θρησκευτικών ταγών της κοινότητας και των έµπειρων γερόντων, στους οποίους την είχε εµπιστευτεί αρχικά ο άνθρωπος. Επειδή η έννοια του όρου εκπαίδευση είναι σχετική µε την ιδιοµορφία κάθε εποχής, δεν είναι δυνατό να δοθεί ένας διαχρονικά έγκυρος ορισµός. Θα ήταν δυνατόν όµως µε τον όρο εκπαίδευση να εννοούνται, οι οργανωµένες διαδικασίες αγωγής και µάθησης που ακολουθούνται από την πολιτεία ή άλλο φορέα και οι οποίες παρέχονται σε σχολεία διαφόρων βαθµίδων, για την απόκτηση χρήσι- µων γνώσεων και δεξιοτήτων. Η απόκτηση αυτών των γνώσεων και δεξιοτήτων δε συνεπάγεται αναγκαστικά και την καλλιέργεια της νόησης ή την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας, αλλά βοηθά το άτοµο ν ανταποκριθεί σ ορισµένες ανάγκες. Από την παρουσίαση αυτή της έννοιας της εκπαίδευσης προσδιορίζονται ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά της, όπως η οργανωµένη µορφή της, η διεξαγωγή της σε συγκεκριµένες µονάδες και οι επίσηµες και ελεγχόµενες προδιαγραφές της λειτουργικής της ανάπτυξης. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα εξειδικεύονται µέσα από το θεσµικό πλαίσιο της εκπαίδευσης, το οποίο αποτελεί την έκφραση της πολιτικής ιδεολογίας του κυβερνώντος κάθε φορά κόµµατος.

5 5 Με βάση αυτή την έννοια στα θέµατα της εκπαίδευσης περιλαµβάνονται όλα εκείνα που αναφέρονται, στη διοικητική οργάνωση, στη διαµόρφωση των εκπαιδευτικών θεσµών, στα προγράµµατα σπουδών, στον εκπαιδευτικό σχεδιασµό, κ.ά. Η εκπαίδευση τέλος, είναι ένα κοινωνικό φαινόµενο που υπεισέρχεται στην πολιτική διαδικασία και γίνεται πολιτικό και ως πολιτικό πλέον φαινόµενο αποτελεί και το κύριο αντικείµενο της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η «Εκπαίδευση» είναι η εφαρµογή στην πράξη του θεωρητικού συστήµατος της αγωγής, είναι το παιδαγωγικό οικοδόµηµα, γι αυτό είναι κάτι το συγκεκριµένο. Είναι η ίδια εκπαιδευτική πραγµατικότητα µε τους διάφορους τύπους σχολείων: τα Νηπιαγωγεία, τα ηµοτικά, τα Επαγγελµατικά Σχολεία, τα Σχολεία τής Μέσης Εκπαίδευσης, της Ανώτατης κ.λπ. µε όλα τα προβλήµατα πού παρουσιάζουν για να λειτουργήσουν κανονικά. Ο όρος «Εκπαίδευση» περιλαµβάνεται στην έννοια του γενικότερου και περιεκτικότερου, όρου «Παιδεία». 1.2 Εκπαιδευτικό σύστηµα. Ο όρος εκπαιδευτικό σύστηµα, σηµαίνει το ενιαίο οργανωτικό σύνολο, µε προκαθορισµένο σκοπό, που αποτελείται από µια σειρά σχολικών και εκπαιδευτικών µονάδων οι οποίες συνδέονται µεταξύ τους µε γενικούς σκοπούς και βρίσκονται τοποθετηµένες σε µια ιεραρχική διαβάθµιση. Το εκπαιδευτικό σύστηµα ως οργανισµός περιλαµβάνει µια τυπική οργανωτική δοµή µε καθορισµένους ρόλους, προσδιορισµένες ιεραρχικές δοµές εξουσίας και ε- λέγχου και προκαθορισµένες διαδικασίες και κανονισµούς. Σαν ένα σύνολο δοµών, το εκπαιδευτικό σύστηµα έχει σκοπό την πνευµατική α- νάπτυξη και την πολιτιστική αναβάθµιση του κοινωνικού συνόλου. Σε κάθε εκπαιδευτικό σύστηµα ορίζεται η δοµή και η οργάνωσή του. Η δοµή περιλαµβάνει τις εκπαιδευτικές βαθµίδες, τη διάρθρωση της κάθε βαθµίδας σε κύκλους σπουδών, εκπαιδευτικές κατευθύνσεις κ.λ.π. και τη σύσταση και ίδρυση αντίστοιχων τύπων σχολείων. Η οργάνωση και λειτουργία περιλαµβάνει τα προγράµµατα σπουδών, τις διδακτικές µεθόδους, τους διδακτικούς στόχους, τις µεθόδους οργάνωσης της τάξης και του µαθήµατος, το σύστηµα αξιολόγησης, τα θέµατα εσωτερικής εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης, την οργάνωση της σχολικής ζωής κ.λ.π. Το εκπαιδευτικό σύστηµα παρέχει συστηµατική παιδεία µέσω των σχολείων ή σχολικών µονάδων µε ένα σύνολο διαδικασιών, µεθόδων και µέσων, σε διάφορους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, µε σκοπό τη διατήρηση και αποδοχή των κοινωνικών δοµών και αξιών. Βασικά κριτήρια που χρησιµοποιούνται για την οργάνωση ενός εκπαιδευτικού συστήµατος είναι: η ηλικία των µαθητών, η βαθµίδα της παρεχόµενης εκπαίδευσης, η σχέση του σχολείου µε διάφορους φορείς όπως, το κράτος, η αυτοδιοίκηση και οι ι- διώτες, ο κλάδος ειδίκευσης, ορισµένα χαρακτηριστικά των µαθητών, όπως ο βαθµός νοηµοσύνης και ο σκοπός της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Το εκπαιδευτικό σύστηµα, σαν ένα υποσύστηµα της κοινωνίας βρίσκεται σε αρ- µονική σχέση και αλληλεπίδραση µε τις λειτουργίες των άλλων υποσυστηµάτων του κοινωνικοοικονοµικού και πολιτικού συστήµατος µιας συγκεκριµένης χώρας, αλλά και της διεθνούς κοινωνίας. Από παλιά είχε εκφραστεί η ιδέα, ότι ένα καλό εκπαιδευτικό σύστηµα µπορεί να µετασχηµατίσει την κοινωνία. Υποστηρίζεται δηλαδή η άποψη, ότι το εκπαιδευτικό σύστηµα παρουσιάζει µια δική του δυναµική και ασκεί µια ενεργητική λειτουργία µε

6 6 βάση την οποία συµβάλλει στη µεταβολή της κοινωνίας. Η άποψη αυτή εκφράζεται µε το σύνθηµα «αλλάζουµε το σχολείο για να αλλάξουµε την κοινωνία». Από την άλλη µεριά όµως υπάρχει µια αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι το εκπαιδευτικό σύστηµα ασκεί πάντα τη λειτουργία του κατεστηµένου και προσδιορίζεται από το εκάστοτε πολιτικό και οικονοµικό σύστηµα. Παίρνοντας υπόψη τις δύο αντιτιθέµενες απόψεις για την ερµηνεία της σχέσης ανάµεσα στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστηµα, θα πρέπει να θέσουµε το ερώτη- µα όχι διαζευκτικά και διχοτοµικά, «να αλλάξουµε την κοινωνία ή να αλλάξουµε την εκπαίδευση», αλλά διαλεκτικά και συµπληρωµατικά και σε αναγκαία καταφατική απάντηση και στα δυο µέλη: «Να αλλάξουµε την κοινωνία για να µεταµορφωθεί η εκπαίδευση και να αλλάξουµε την εκπαίδευση για να βοηθήσουµε στη µεταµόρφωση της κοινωνίας». Η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι πρέπει να προηγηθούν οι κοινωνικοοικονοµικές αλλαγές και µετά να ακολουθήσουν οι εκπαιδευτικές θεωρείται ξεπερασµένη. Για το λόγο αυτό υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να συµβαδίζουν, διαλεκτικά δεµένες, οι αλλαγές στην κοινωνικοοικονοµική δοµή µε τις αλλαγές στην παιδεία και στους άλλους θεσµούς. εν είναι δυνατόν να θεµελιωθεί, να οργανωθεί και να λειτουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστηµα, αν δε στηριχθεί στα κοινωνικά δεδοµένα και τα ζητούµενα, αν δεν ε- νταχθεί σ έναν ευρύτερο σχεδιασµό της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής. Η κοινωνία µε την πολιτική της έκφραση, καθορίζει την εκπαίδευση και η εκπαίδευση µε τη σειρά της επηρεάζει σ ένα βαθµό την κοινωνία. Για να αλλάξουµε λοιπόν ριζικά και ουσιαστικά την εκπαίδευση πρέπει να αλλάξουµε ριζικά και ουσιαστικά την κοινωνία. Οι ως τώρα όµως µεταρρυθµιστικές προσπάθειες θέλησαν να µεταµορφώσουν την εκπαίδευση χωρίς δοµικές αλλαγές στο κοινωνικό σύστηµα και αυτός είναι ο λόγος που ενώ έγιναν µεταρρυθµίσεις, «η µεταρρύθµιση δεν έγινε». Για να αλλάξει λοιπόν ουσιαστικά η κοινωνία χρειάζεται ουσιαστική εκπαίδευση του ανθρώπου αλλά και για να υπάρξει εκπαιδευτική µεταρρύθµιση χρειάζεται εκπαίδευση των εκπαιδευτικών Εκπαιδευτική µεταρρύθµιση Η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση αποτελεί την αλλαγή ή ρύθµιση που πραγµατοποιείται µέσα στα πλαίσια της εκπαιδευτικής πολιτικής η οποία κάθε φορά εφαρµόζεται και αφορά στοιχεία µιας ή περισσοτέρων βαθµίδων της εκπαίδευσης ή ακόµη και ο- λόκληρο το εκπαιδευτικό σύστηµα. Η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση µπορεί να είναι µερική ή ολική, εξωτερική (διαρθρωτική, δοµική) ή εσωτερική (περιεχοµένου, λειτουργίας κ.λ.π.). Σύµφωνα µε τους ορισµούς που έχουν δοθεί, µε τον όρο εσωτερική µεταρρύθ- µιση χαρακτηρίζεται η µεταρρύθµιση των σκοπών, του περιεχοµένου και των µεθόδων διδασκαλίας. Επίσης εννοούνται οι αλλαγές που σχετίζονται µε το συγκεκριµένο σχολείο ως γραφειοκρατική οργάνωση παροχής υπηρεσιών, ως µέρος της κοινότητας, ως περιβάλλον µάθησης και εµπειριών των παιδιών και των νέων και ως χώρος κοινωνικής αλληλεπίδρασης και διαπροσωπικών σχέσεων ανάµεσα σε εκπαιδευτικούς και µαθητές και ανάµεσα σε µαθητές µεταξύ τους. Με τον όρο εξωτερική µεταρρύθµιση εννοείται η µεταβολή της οργάνωσης της εκπαίδευσης, του αριθµού και της συσχέτισης των σχολικών µορφών. Η εξωτερική µεταρρύθµιση περιλαµβάνει: τη µεταβολή της σχολικής οργάνωσης, την τροποποίηση των σχολικών τύπων και την αλλαγή της σχέσης που υπάρχει ανά-

7 7 µεσα στους τύπους των σχολείων και στον τρόπο µετάβασης από τη µια σχολική βαθµίδα στην άλλη. Η εξωτερική µεταρρύθµιση καλύπτει την οργανωτική πλευρά της εκπαίδευσης (σχολική νοµοθεσία, ίδρυση νέων σχολικών τύπων, κάθετη και οριζόντια διάρθρωση µεταξύ τους κ.λ.π.). Σε ότι αφορά τις βασικές αρχές των εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων που πρέπει να τηρούνται για να υπάρχουν καλύτερα αποτελέσµατα, σηµαντικότερες θεωρούνται: 1. Η ελαστικότητα για επιµέρους προσαρµογές ανάλογα µε τα οικονοµικά, επιστηµονικά και κοινωνικοπολιτιστικά δεδοµένα που ισχύουν σε κάθε περίπτωση. 2. Η αντιµετώπιση του εκπαιδευτικού συστήµατος, ως ενιαίου συνόλου. 3. Η σταδιακή εφαρµογή, µέσα από µακροπρόθεσµο προγραµµατισµό, µε πειραµατικές και δοκιµαστικές φάσεις, συνοδευόµενες από συνεχή επιστηµονικό έλεγχο. 4. Η σύµπλευση εξωτερικής και εσωτερικής µεταρρύθµισης, γιατί αλλιώς µεταβάλλεται εντυπωσιακά το εξωτερικό περίβληµα και διατηρείται το ίδιο περιεχό- µενο. Ως προϋποθέσεις µιας εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης µπορούν να θεωρηθούν, η νοµοτελειακή ανάγκη για αλλαγή, η ευρύτερη λαϊκή βούληση µε συµµετοχή των διδασκόντων και διδασκοµένων, η ύπαρξη συστηµατικών παιδαγωγικών ερευνών και η έκφραση των µελλοντικών γενεών. Σχετικά µε τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται για την πραγµατοποίηση των εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων έχουν διατυπωθεί οι παρακάτω απόψεις: 1. Χρειάζεται να γίνει εµπεριστατωµένη µελέτη όλων των συνθηκών που επικρατούν (κοινωνικών, οικονοµικών, µορφωτικών, νοοτροπίας κ.λ.π.), προτού τεθεί σε εφαρµογή η σχεδίαση της αλλαγής. 2. Πρέπει να ερωτηθούν και να εκφράσουν τη γνώµη τους όλοι οι φορείς της αλλαγής και 3. Πρέπει να πάρουν ενεργό µέρος στην υλοποίησή τους όλα τα άτοµα που έ- χουν τη δυνατότητα, αν βέβαια επιδίωξή µας είναι να πραγµατοποιηθεί µε επιτυχία η αλλαγή. Στην πρώτη φάση της διαδικασίας διαµόρφωσης των εκπαιδευτικών µεταρρυθ- µίσεων, δηλαδή στη φάση της µελέτης όλων των συνθηκών και των παραγόντων, πρέπει να λαµβάνονται υπόψη τα συµπεράσµατα µακρόπνοων παιδαγωγικών ερευνών. Στη συνέχεια σε δεύτερη φάση να διαµορφώνεται το γενικό πλαίσιο και οι κατευθυντήριες γραµµές οι οποίες θα παρουσιάζονται σε ένα προσχέδιο µε τις µελετώ- µενες µεταρρυθµίσεις. Σε τρίτη φάση το προσχέδιο αυτό να δίνεται στη δηµοσιότητα για την ενηµέρωση της κοινωνίας και ιδιαίτερα των εκπαιδευτικών φορέων, ώστε έ- γκαιρα να ακουστούν οι απόψεις και των εκπαιδευτικών και όλων όσοι έχουν αρµοδιότητα να διατυπώσουν έγκυρη γνώµη. Μετά το δηµόσιο διάλογο, στον οποίο πρέπει να λάβουν µέρος όλοι οι ενδιαφερόµενοι φορείς για να εξασφαλίζεται η αποδοχή και η συµµετοχή τους στην πραγµατοποίηση των στόχων, χρειάζεται να προηγηθεί δοκιµαστική-πειραµατική εφαρµογή των επιχειρούµενων εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων σε µικρή έκταση για να διαπιστωθούν ελλείψεις και τυχόν σφάλµατα, αλλά και για να περιοριστούν σε µικρότερο κύκλο, οι τυχόν αρνητικές συνέπειες. Εφόσον η πειραµατική εφαρµογή αποδώσει καλά αποτελέσµατα το νοµοσχέδιο κατατίθεται στη Βουλή για ψήφιση στην τελική του µορφή και αρχίζουν τα νέα µέτρα να εφαρµόζονται σταδιακά για αρκετό χρονικό διάστηµα και ύστερα πρέπει να γενικεύονται. Ταυτόχρονα είναι ανάγκη να υπάρχει παρακολούθηση και έλεγχος της ε- φαρµογής τους, ώστε αν διαπιστωθούν αδυναµίες να υπάρξει αναθεώρηση

8 Πολιτεία. Η κοινωνία, οργανωµένη σε Πολιτεία, χρησιµοποιεί θεσµούς, φορείς και όργανα τόσο για τη χάραξη όσο και για την έκφραση της πολιτικής, που ανάλογα µε τον το- µέα δραστηριότητας παίρνει και την ονοµασία της (οικονοµική πολιτική, αγροτική πολιτική, εκπαιδευτική πολιτική κ.ο.κ.). Η πολιτική συγκεκριµενοποιείται µέσω των φορέων και υλοποιείται µέσω των οργάνων της Πολιτείας. Οι φορείς της Πολιτείας µε τα προγράµµατα δράσης εκφράζουν την κρατική ή κυβερνητική πολιτική µε την αποστολή (φιλοσοφία, ιδεολογία), τους σκοπούς (επιθυµίες για επιτεύξεις) και τους στόχους (ποσοτικές επιτεύξεις σκοπών}. Ο όρος «πολιτεία» παράγεται απ το ρήµα πολιτεύω και το µέσο πολιτεύοµαι, που σηµαίνουν τη συµµετοχή του πολίτη στη διακυβέρνηση των κοινών. Σχετικά, λέει ο Αριστοτέλης πως «όταν το πλήθος προς το κοινόν πολιτεύηται συµφέρον, πολιτεία καλείται». Στα κλασικά χρόνια, µε τον όρο «πολιτεία» εννοούσαν τα ακόλουθα: α. τα πολιτικά δικαιώµατα του πολίτη, β. την κρατική διοίκηση, γ. τη µορφή του πολιτεύµατος (δηµοκρατία, ολιγαρχία, τυραννία). δ. το πολίτευµα, την κρατική εξουσία, το κράτος και το σύνολο των θεσµών κατά τους οποίους διοικείται µια χώρα. Πολιτεία, λοιπόν, σηµαίνει την οργάνωση του λαού σε ανώτατο νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου, που ασκεί εξουσία, ρυθµίζει κατά τον καλύτερο τρόπο τις σχέσεις µεταξύ των πολιτών και του κράτους και κατευθύνει, σχεδόν, όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής απoβλέποντας στην πραγµατοποίηση συγκεκριµένων σκοπών, που στοχεύουν στην ατοµική και κοινωνική ευηµερία των πολιτών Πολιτική Πολιτική είναι οι γενικές διακηρύξεις που εκφράζουν τη φιλοσοφία και την ιδεολογία ενός υπερσυστήµατος, συστήµατος ή υποσυστήµατος ή και ενός οργανισµού, που γίνονται κατανοητές µέσα από στρατηγικές (τακτικές), που υλοποιούνται µε συγκεκριµένα προγράµµατα δράσης, µε συγκεκριµένες µεθόδους, τεχνικές και διαδικασίες. Συχνά ο όρος πολιτική µε στενή έννοια αναφέρεται στη στρατηγική ή την τακτική που ακολουθούν τα στελέχη της διοίκησης στην προσπάθειά τους να εκπληρώσουν τους σκοπούς και τους στόχους των κυβερνητικών προγραµµάτων. Με την ευρεία έννοια ο όρος αναφέρεται στις δραστηριότητες των πολιτικών κοµµάτων, των πολιτικών οργανώσεων και της κυβέρνησης, η οποία έχει τον τελευταίο λόγο στη λήψη των αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή του τόπου. Το σύνολο των επιλογών, των δραστηριοτήτων που κάνει και των µέσων, και χρησιµοποιεί η Πολιτεία, σ όλους σχεδόν τους τοµείς της κοινωνικής ζωής, για να πετύχει προκαθορισµένους σκοπούς, µπορεί να χαρακτηριστεί γενικά Πολιτική εφόσον αναφέρεται σε συγκεκριµένους τοµείς και παίρνει την ονοµασία αυτών, όπως εσωτερική πολιτική, εκπαιδευτική πολιτική, εξωτερική πολιτική,

9 Πολιτική εξουσία Αποστολή, σκοποί και στόχοι καθορίζονται από την πολιτική εξουσία, δηλαδή από το φορέα εκείνον που νοµιµοποιείται ή έχει το δικαίωµα να θεσπίζει νόµους, να θέτει κανόνες, να περιορίζει τα ελεύθερα άτοµα να τα υποχρεώνει σε υπακοή, αλλά και να κατοχυρώνει τα ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα και να ρυθµίζει τους κανόνες συ- µπεριφοράς. Σύµφωνα µε τις απόψεις τις οποίες διατύπωσε ο φιλόσοφος Τζόν Λοκ η πολιτική εξουσία είναι το δικαίωµα θέσπισης νόµων, όπου προβλέπεται η ποινή του θανάτου και κατ επέκταση όλες οι µικρότερες ποινές, µε στόχο το διακανονισµό και την προφύλαξη της ιδιοκτησίας όπως και το δικαίωµα χρήσης της υλικής δύναµης της πολιτικής κοινότητας για την εφαρµογή των νόµων και την άµυνα της από εξωτερική προσβολή και όλα αυτά µόνο για χάρη του κοινού καλού Εκπαιδευτική πολιτική Η πολιτική εξουσία εκφράζει τη βούληση και τη θέληση της κρατικής εξουσίας µε τη χάραξη πολιτικής στους επί µέρους τοµείς της κρατικής δραστηριότητας. Εποµένως η πολιτική εξουσία καθορίζει και την εκπαιδευτική πολιτική, που εκφράζεται µέσα από δεδοµένο εκπαιδευτικό σύστηµα και υλοποιείται από φορείς και όργανα σε εθνικό ε- πίπεδο, στα πλαίσια των διατάξεων του Συντάγµατος και των λοιπών κανόνων δικαίου που ισχύουν σε δεδοµένη χρονική περίοδο. Το Κράτος, η Πολιτεία θεσπίζει κανόνες δικαίου µε τους οποίους καθιερώνεται το εκπαιδευτικό σύστηµα, προβλέπεται η οργάνωση και η λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, δηµιουργείται η απαραίτητη υλικοτεχνική υποδοµή και προσλαµβάνεται εκπαιδευτικό προσωπικό το οποίο επωµίζεται µε το βαρύ και δύσκολο έργο της πραγµάτωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Έτσι αν ο µεγαλοφυής άνθρωπος δεν υπολογίζει σε σχολές και κανόνες ο κοινός άνθρωπος είναι υποχρεωµένος να υπολογίζει στα σχολεία όλων των βαθµίδων του εκπαιδευτικού συστήµατος που ενισχύουν τις προσπάθειες κάθε δηµιουργικού πνεύµατος και το διευκολύνουν να προσφέρει χρήσιµες υπηρεσίες στην κοινωνία. Βασικοί παράγοντες συµµετοχής στην επιτυχία ή αποτυχία δεδοµένης εκπαιδευτικής πολιτικής είναι το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστηµα, µε τα προγράµµατα σπουδών κάθε βαθµίδας, το ανθρώπινο δυναµικό, εκπαιδευτικό και εκπαιδευόµενο και τα διαθέσιµα υλικοτεχνικά µέσα που διευκολύνουν τη µετάδοση των απαραίτητων γνώσεων, µέσω των οποίων επιτυγχάνεται η πνευµατική καλλιέργεια. Η παιδεία, αυτόνοµα θεωρούµενη είναι ένα σύστηµα στα πλαίσια µιας οργανω- µένης κοινωνίας είναι ένα υποσύστηµα µε αποστολή, σκοπούς και στόχους που πρέπει να επιτευχθούν για να οδηγήσουν στα επιθυµητά αποτελέσµατα, δηλαδή στη δηµιουργία ανθρώπινου δυναµικού µε ανώτερες και νεώτερες γνώσεις, έτσι ώστε η αξία του αποτελέσµατος, ή αξία διάθεσης να είναι µεγαλύτερη και ποιοτικά καλύτερη από την αρχική αξία. Με τον όρο «εκπαιδευτική πολιτική» χαρακτηρίζεται το σύνολο των µέτρων, αρχών, κανόνων, διαδικασιών και προϋποθέσεων, που έχουν σχεδιασθεί από την πολιτεία σ ένα πρόγραµµα δράσης για την πραγµατοποίηση των στόχων και τα οποία είναι απαραίτητα για την οργάνωση και λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήµατος. Η εκπαιδευτική πολιτική µπορεί τελικά να καθορίζεται από την πολιτεία, από το κράτος, µε τα πολιτικά κόµµατα που έχουν την εξουσία, αλλά υπάρχουν και άλλοι φορείς και παράγοντες οι οποίοι έχουν αξιώσεις και απαιτούν να λαµβάνονται υπόψη και οι δικές τους αρχές και θέσεις για την εκπαίδευση.

10 10 Έτσι η εκπαιδευτική πολιτική η οποία διαµορφώνεται, είναι η συνισταµένη των δυναµικών αλληλεπιδράσεων πολλών παραγόντων, καθένας από τους οποίους α- σκεί διαφορετική επίδραση στη διαµόρφωσή της. Η διαµόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής επειδή εµπεριέχει τη λήψη αποφάσεων για να φέρει ικανοποιητικό αποτέλεσµα θα πρέπει: να υπαγορεύεται από αντικειµενικά κριτήρια τα οποία επιλέγονται µετά από συστηµατική µελέτη του προβλήµατος ή των προβληµάτων, να γίνεται µε την ουσιαστική συµµετοχή όλων των ενδιαφεροµένων παραγόντων και να αναλύεται σε όλα τα µέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, που συµµετέχουν στην εφαρµογή της, µε τρόπο κατανοητό απ όλους. Η τακτική αυτή πλεονεκτεί γιατί εξασφαλίζει την αποδοχή και δεσµεύει όλους τους ενδιαφεροµένους (π.χ. διδακτικό προσωπικό, µαθητές, γονείς κ.ά.) στην εφαρµογή της απόφασης, να έχει σταθερή κατεύθυνση και να διαθέτει ένα βαθµό ευελιξίας για την αντι- µετώπιση ειδικών περιπτώσεων στο στάδιο της εφαρµογής της, να καθορίζει πλαίσια και κριτήρια για µελλοντικές ενέργειες, και να είναι εφαρµόσιµη. Στο δικό µας εκπαιδευτικό σύστηµα, από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους (1821) µέχρι σήµερα, η κάθε κυβέρνηση που ασκούσε την εξουσία ως έκφραση της βούλησης του λαού, εφάρµοσε ένα συγκεντρωτικό σύστηµα και είχε την υπευθυνότητα, τόσο για τη χάραξη, όσο και για την πραγµατοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής, µέσω του Υπουργείου Παιδείας. Περιγράφοντας και αναλύοντας το θέµα της συγκεντρωτικότητας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήµατος, σύγχρονος ιστορικός της εκπαίδευσης επισηµαίνει ότι, «εν είναι κρατική η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική, δεν είναι ούτε κυβερνητική, είναι απλά µόνο Υπουργική». Παρά το συγκεντρωτικό του όµως χαρακτήρα, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα δέχτηκε και δέχεται επιρροές από πολλούς παράγοντες µεταξύ των οποίων σπουδαιότεροι είναι: οι θρησκευτικοί, οι κοινωνικοί, οι οικονοµικοί, οι πολιτιστικοί, οι ιστορικοί, οι τεχνολογικοί, οι διεθνείς και οι εκπαιδευτικοί. Τι είναι τελικά «Εκπαιδευτική Πολιτική»; Ο όρος «Εκπαιδευτική Πολιτική» όπως αναφέρθηκε υπάγεται ως µερικότερος όρος στην ευρύτερη έννοια του όρου «Παιδεία» και σχετίζεται πολύ στενά, και µε την «Παιδαγωγική Επιστήµη» και µε την «Εκπαίδευση». Αν τώρα µε τον όρο «Παιδαγωγική Επιστήµη» εννοούµε ένα σύστηµα θεωρητικό πού πραγµατεύεται κυρίως το πρόβληµα τής «κατά σχέδιο» αγωγής, και µε τον όρο «Εκπαίδευση» εννοούµε την εφαρµογή στην πράξη αυτού του συστήµατος, τότε η θέση της «Εκπαιδευτικής Πολιτικής» βρίσκεται µεταξύ των δύο. Ασχολείται δηλαδή µε την οργάνωση, διοίκηση και εποπτεία τής «Εκπαίδευσης» σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες γραµµές πού παίρνει από την «Παιδαγωγική Επιστήµη», από το ένα µέρος, σύµφωνα µε τα Εθνικά Ιδεώδη ενός λαού και µε τις επιτακτικές ανάγκες τής χώρας, από το άλλο, χωρίς να αγνοήσει το τι γίνεται σ ολόκληρο τον κόσµο. Η «Εκπαιδευτική Πολιτική» εκτός από τον ενδιάµεσο αυτό ρόλο µεταξύ «Παιδαγωγικής Επιστήµης» και «Εκπαίδευσης» είναι επίσης επιφορτισµένη και µε την ευρύτερη µορφωτική και πολιτιστική κίνηση µιας χώρας. Έτσι το έργο της «Εκπαιδευτικής Πολιτικής» ξεπερνά τα όρια της «κατά σχέδιο» αγωγής και εισέρχεται, όσο είναι δυνατό να γίνει λόγος για συστηµατική οργάνωση, και στη σφαίρα της «κατά φύση» αγωγής. Μ αυτόν τον τρόπο η «Εκπαιδευτική Πολιτική» καλύπτει στον οργανωτικό

11 11 τοµέα το σύνολο των µορφωτικών προσπαθειών σε µια χώρα, πού είναι καθώς αναφέραµε ήδη, το γνώρισµα της «Παιδείας» Εποµένως, η «Εκπαιδευτική Πολιτική» έχει σχέση µε το οργανωτικό, διοικητικό µέρος της «Εκπαίδευσης», θίγει επίσης τις εξωσχολικές, κοινωνικές, σχέσεις της Εκπαίδευσης καθώς και γενικά τον ιστορικό-πολιτιστικό τοµέα τής ζωής ενός λαού. Η «Εκπαιδευτική Πολιτική» δεν περιορίζεται, όπως η «Σχολική Νοµοθεσία», στην εξέταση του περιεχοµένου ενός νόµου, µιας υπουργικής διάταξης ή στην περιγραφή α- πλά ενός οποιουδήποτε άλλου εκπαιδευτικού φαινοµένου, αλλά προχωρεί στην εξεύρεση των αιτίων και των συνεπειών από την εφαρµογή π.χ. ενός νόµου ή µιας διάταξης και αυτό γίνεται υπό το πρίσµα του πολιτισµού µιας χώρας. εν απαντούµε ικανοποιητικά στο ερώτηµα, «Τι είναι εκπαιδευτική πολιτική;», αν απλά αναφέρουµε τους σπουδαιότερους εκπαιδευτικούς νόµους, τις σχετικές διατάξεις του Υπουργείου Παιδείας, τα προγράµµατα που δηµοσιεύθηκαν, τα ξερά, µ άλλα λόγια, και ψυχρά αυτά επίσηµα έγγραφα. Πρέπει µάλλον να διεισδύσουµε στο πνεύµα εκείνων πού συνέταξαν τους εκπαιδευτικούς νόµους, να εξακριβώσουµε, αν οι ενέργειες τους ήταν προϊόν ατοµικής τους πρωτοβουλίας ή αν πήγασαν από κάποια κοσµοθεωρία ή στηρίχθηκαν πάνω σε υγιείς παιδαγωγικές αρχές ή από συνδυασµό αυτών των στοιχείων. Πρέπει επίσης να εξετάσουµε, αν οι εκπαιδευτικές αυτές ενέργειες προήλθαν από επιδράσεις του περιβάλλοντος και αν ανταποκρίνονται σε πραγµατικές ανάγκες τής χώρας. Μόλις όµως τεθούν οι ερωτήσεις αυτές, αµέσως ξεπηδούν πλήθος απορίες στο νου µας. Είναι το Κράτος παντοδύναµο; Η επίδρασή του στη Παιδεία προέρχεται από το ίδιο το Κράτος ή από άλλες εξωκρατικές, καθαρά κοινωνικές, δυνάµεις; Είναι η κρατική επέµβαση στην Παιδεία δηµιουργική ή µήπως η δηµιουργική πνοή, αν υπάρχει, οφείλεται στους άλλους κοινωνικούς παράγοντες, (Οικογένεια, Εκκλησία, Οικονοµική Ζωή κ.λπ.), ή σε προσωπικότητες; Ακόµη, µπορεί να διερωτηθεί κανείς. έχεται η χώρα και ιδιαίτερα η οικογένεια, ο εκπαιδευτικός κόσµος, έτσι παθητικά ό,τι θέσπισε το επίσηµο κράτος, ή αντιδρούν και επιδρούν µε σοβαρές οργανώσεις (Συλλόγους Γονέων, Οµοσπονδίες Εκπαιδευτικών Λειτουργών κ.λπ.), µε εκπροσώπους της Παιδαγωγικής Επιστήµης και µε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες, ώστε ολόκληρη η χώρα να συµβάλλει στις αποφάσεις πού λαµβάνονται για την εκπαιδευτική πολιτική του κράτους; Έτσι βλέπουµε ότι το πρόβληµα της Εκπαιδευτικής Πολιτικής διευρύνεται και ε- µπλουτίζεται σε βαθµό πού καµία αξιόλογη εθνική δύναµη να µη µένει αµέτοχη. Ας αναφέρουµε το παράδειγµα της εισαγωγής του θεσµού των «Πρακτικών Λυκείων» στη χώρα µας που έγινε σε προηγούµενη περίοδο. Στην περίπτωση αυτή η «Εκπαιδευτική Πολιτική» δεν σταµατά στο να διαπιστώσει το γεγονός και ν αναλύσει το σχετικό νόµο, αλλά εξετάζει τους γενικότερους λόγους πού προκάλεσαν την εισαγωγή του νέου αυτού θεσµού, ότι π.χ. αυτό ήταν αποτέλεσµα της καταπληκτικής προόδου των θετικών επιστηµών την εποχή εκείνη, πού µετέβαλαν κατά πολύ και σε µας τη ζωή µας. Συνεπώς η εισαγωγή του θεσµού των «Πρακτικών Λυκείων» ανταποκρινόταν σε µια επιτακτική ανάγκη και στη χώρα µας για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Το ίδιο επίσης γίνεται και µε την ίδρυση πολλών Εµπορικών Σχολών στη χώρα µας στις αρχές του 20ού αιώνα ή µε την εφαρµογή άλλων µέτρων όπως µε την εισαγωγή της πληροφορικής στα σχολεία κ.α. Με τον ίδιο τρόπο εξετάζονται από την «Εκπαιδευτική Πολιτική» τα αίτια ενός εκπαιδευτικού φαινοµένου, π.χ. του αναλφαβητισµού στη χώρα µας, η επίδραση και οι συνέπειες του για τη γενικότερη πολιτιστική ζωή του τόπου µας κ.ο.κ. Γι αυτό είναι απαραίτητο, όχι µόνο η «Σχολική Νοµοθεσία», να διδάσκεται στα Παιδαγωγικά Τµήµατα, αλλά θα πρέπει να συµπληρωθεί µε την «Εκπαιδευτική Πολιτική», ώστε η εξέταση

12 12 και η ανάλυση των διάφορων εκπαιδευτικών νόµων και φαινοµένων να γίνεται περισσότερο διεξοδικά και να είναι πιο ωφέλιµη για την µελλοντική σταδιοδροµία των υποψηφίων εκπαιδευτικών. Έτσι θα γνωρίζουν τα αίτια και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ψηφίσθηκε κάθε νόµος ή εκδόθηκε κάθε διάταξη στον τοµέα της εκπαίδευσης. Η «Εκπαιδευτική Πολιτική» ενός κράτους πρέπει να ανατίθεται σε πρόσωπα τα οποία µέσα στον εκπαιδευτικό κόσµο θα αποτελούν ειδική και ξεχωριστή κατηγορία, τους «διοργανωτές ή σχεδιαστές της εκπαίδευσης», πού συνδυάζουν ευρεία γενική µόρφωση, εκτός βέβαια της ειδικής παιδαγωγικής, µε ικανότητα οργανωτική και µε διοικητικό τακτ, καθώς και πείρα µεγάλη για, τις ανάγκες της χώρας γενικά, για τις ανάγκες τις εκπαιδευτικές ιδιαίτερα και την εξέλιξη της Παιδείας στον κόσµο. Μέσα στις βασικές αρχές τής «Εκπαιδευτικής Πολιτικής» ενός κράτους είναι ανάγκη, να συµπεριλαµβάνεται, η εξέταση των εκπαιδευτικών πραγµάτων από την εθνική τους πλευρά, όπως π.χ. για τη χώρα µας η Πανελλήνια πλευρά, αλλά επίσης και από µια αντικειµενική και υπερκοµµατική άποψη και µε µέθοδο «συνθετική», όπου η ιδέα της ολότητας, της ισορροπίας µεταξύ των διάφορων κοινωνικών τάσεων και τάξεων, και της αρµονίας παίζουν πρωταρχικό ρόλο.

13 Τέλος Ενότητας

14 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

15 Σημειώματα

16 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. id=1320.

17 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων: Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Θωμάς Μπάκας. «Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική Πολιτική. Έννοια και αντικείμενο της εκπαιδευτικής πολιτικής». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: d=1320.

18 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] by-sa/4.0/.