Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων

Transcript

1 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων Μελέτη Προσδιορισμού Αγορών Στόχων για την Προσέλκυση Επενδυτών Ποιο είναι το επενδυτικό προφίλ της πρωτεύουσας και ποια τα στρατηγικά της πλεονεκτήματα για την προσέλκυση ξένων επενδυτών στην περιοχή της - τι δείχνει η μελέτη για τον προσδιορισμό των αγορών / στόχων για την προσέλκυση επενδυτών, από το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας. Εισαγωγή Η ανάλυση του επενδυτικού προφίλ της περιοχής της πρωτεύουσας -έτσι όπως αυτό προκύπτει μέσω της εξέτασης παραγόντων ελκυστικότητας για ξένες άμεσες επενδύσεις-, η ανάδειξη των στρατηγικών πλεονεκτημάτων της Αθήνας σε συγκεκριμένους κλάδους, καθώς και ο προσδιορισμός των αγορώνστόχων για την προσέλκυση ξένων επενδυτών στην περιοχή της, αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης που εκπονήθηκε από την ICAP Group τον Σεπτέμβριο του 2014, για λογαριασμό του Κέντρου Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων. Επισημαίνεται ότι η ένωση εταιρειών ICAP Group AE και η ICAP Advisory AE, ως ανάδοχος της κοινοπραξίας για τη λειτουργία του Κέντρου Στήριξης Επιχειρηματικότητας, προσφέρουν συμβουλευτική υποστήριξη και αξιόπιστη πληροφόρηση στις επιχειρήσεις του Δήμου Αθηναίων και σε υποψήφιους επενδυτές, στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδιασμού του Δήμου για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στην Αθήνα. Η ταυτότητα της μελέτης Η μελέτη εστιάζει στην εκτίμηση της ελκυστικότητας της πρωτεύουσας ως τόπος προορισμού επενδύσεων, στην ανάδειξη των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας που παρουσιάζουν επενδυτικό ενδιαφέρον στην περιοχής της Αθήνας, καθώς και στον προσδιορισμό των χωρών προσέλκυσης επενδύσεων για την περιοχή της Αθήνας. Τα συμπεράσματά της, όπως και οι μελλοντικές μελέτες και έρευνες, θα τηρούνται σε ανοιχτή βάση επικαιροποιημένων δεδομένων για τις αθηναϊκές επιχειρήσεις και τους επενδυτές.

2 Το βασικό συμπέρασμα Οι ΗΠΑ, το Ην. Βασίλειο, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία συνθέτουν ένα group χωρών με ισχυρά περιθώρια προσέλκυσης Ξένων Άμεσων Επενδύσεων στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας, κυρίως στους ευρύτερους τομείς του Τουρισμού, των ΤΠΕ, της Υγείας & Ιατρικού Τουρισμού, καθώς στον ευρύτερο τομέα των Τεχνών, του Πολιτισμού και των Δημιουργικών δραστηριοτήτων. Ειδικότερα, τα κύρια ευρήματα της μελέτης για τις τελευταίες μακροοικονομικές εξελίξεις είναι τα ακόλουθα: Α) Ελκυστικότητα εγχώριου περιβάλλοντος ως τόπος προορισμού επενδύσεων Μεταξύ των παραγόντων που προκύπτουν σημαντικοί για την προσέλκυση ΞΑΕ σε μία περιοχή, περιλαμβάνεται το μέγεθος και η ανάπτυξη (κυρίως η προοπτική ανάπτυξης) της τοπικής αγοράς, τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου δυναμικού, η ευκολία πρόσβασης σε περιφερειακές και διεθνείς αγορές, καθώς και η ύπαρξη προμηθευτών και επιχειρηματικών συνεργατών στην τοπική αγορά (δηλ. μία καλή αλυσίδα προσφοράς). Οι πολυεθνικές που έχουν διεισδύσει στην ελληνική αγορά, αναζητούν ελκυστικές εθνικές/τοπικές εμπορικές επωνυμίες ή/και καλά οργανωμένα δίκτυα αλυσίδας προσφοράς. Κατά συνέπεια, κύριο κίνητρό τους μέχρι σήμερα είναι το μέγεθος της αγοράς και η καταναλωτική ζήτηση ( market seeking τύπου ΞΑΕ). Η ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού και η ύπαρξη οικονομιών «τοπικοποίησης» (localization economies), αποτελούν επίσης σημαντικούς παράγοντες για την προσέλκυση επενδύσεων στις ελληνικές περιφέρειες. Τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί σημαντικές πρωτοβουλίες για την βελτίωση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, που στοχεύουν στην ενίσχυση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Αυτές περιλαμβάνουν μία σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών που αφορούν: την διευκόλυνση των ΞΑΕ και την ενίσχυση της εξωστρέφειας της χώρας μέσω απλοποίησης των διαδικασιών υλοποίησης επενδύσεων (π.χ. Fast Track ), την απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών σύστασης των επιχειρήσεων, την ίδρυση υπηρεσιών μιας στάσης για την επιχειρηματικότητα, το άνοιγμα των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών και την ενίσχυση του ανταγωνισμού και της ευελιξίας της αγοράς εργασίας. Β) Επιδόσεις χώρας και πρωτεύουσας σε όρους εισροών ξένων επενδύσεων Η επίδοση της χώρας σε όρους εισροών ξένων επενδύσεων είναι αξιοσημείωτη την τελευταία διετία, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη τις δυσμενείς συνθήκες της ελληνικής οικονομίας. Οι ακαθάριστες εισροές ΞΑΕ στην Ελλάδα το 2013 ανήλθαν συνολικά σε εκατ., παρουσιάζοντας αύξηση κατά 64% σε σχέση με το Η συντριπτική πλειοψηφία συγκεντρώνεται παραδοσιακά στον τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα στους κλάδους των επικοινωνιών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Όσον αφορά την μεταποίηση, ο κλάδος των χημικών συγκέντρωσε τις περισσότερες ΞΑΕ την τελευταία εξαετία, γεγονός που

3 αποδίδεται κυρίως στην ανάπτυξη του φαρμακευτικού τομέα. Οι κυριότερες χώρες προέλευσης των ΞΑΕ την τελευταία δεκαετία αποτελούν χώρες της ΕΕ, με τη Γερμανία και τη Γαλλία να ξεχωρίζουν. Την πλειοψηφία των εισερχόμενων ΞΑΕ στην Αττική (την περίοδο ) συγκέντρωσαν οι κλάδοι της Ενημέρωσης Επικοινωνίας και της Μεταποίησης (21% έκαστος). Σημαντικό μέρος των επενδύσεων στον κλάδο της Ενημέρωσης - Επικοινωνίας αφορούσε επενδύσεις σε εταιρείες ψηφιακών μέσων (on line υπηρεσίες και εφαρμογές) και υψηλών τεχνολογιών (digital marketing και υπηρεσίες cloud computing) και στον κλάδο της Μεταποίησης σε εταιρείες της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας. Όσον αφορά την χώρα προέλευσης των επενδύσεων, την πρώτη θέση (βάσει αριθμού ΞΑΕ) καταλαμβάνουν οι ΗΠΑ και ακολουθούν το Βέλγιο, η Γερμανία και Γαλλία. Γ) Αναδυόμενοι κλάδοι επενδυτικού ενδιαφέροντος στην Αθήνα Η ανάδειξη των κλάδων στους οποίους η Αθήνα κατέχει στρατηγικό πλεονέκτημα και κατά συνέπεια παρουσιάζουν επενδυτικό ενδιαφέρον, βασίστηκε στη σύνθεση και κατανόηση ενός συνδυασμού ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων σε σχέση με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Αθήνας. Μεταξύ αυτών των παραγόντων περιλαμβάνεται α) η δυνατότητα άσκησης εντός των ορίων της περιοχής της Αθήνας και η διαθεσιμότητα υποδομών προς αξιοποίηση ή / και αναβάθμιση, β) το μέγεθος, η ανάπτυξη και η προοπτική της αγοράς (συμπεριλαμβανομένων των διεθνών τάσεων), γ) τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης (εξειδίκευση και διαθεσιμότητα τεχνογνωσίας), δ) τα χαρακτηριστικά του ανταγωνισμού και της υφιστάμενης αλυσίδας προσφοράς, ε) η ύπαρξη οικονομιών «τοπικοποίησης» (localization economies), και στ) η δυναμική των ΞΑΕ βάσει των εθνικών και διεθνών μεγεθών και τάσεων (signal effect). Εφαρμόζοντας τα παραπάνω κριτήρια και λαμβάνοντας υπόψη τα εγγενή χαρακτηριστικά της πρωτεύουσας, οι κλάδοι που προέκυψαν ήταν ο Τουρισμός, οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ), η Υγεία Ιατρικός Τουρισμός και οι Τέχνες Πολιτισμός Δημιουργικές δραστηριότητες. Ο κλάδος του τουρισμού αποτελεί έναν από τους πιο δυνατούς και αναπτυξιακά δυναμικούς κλάδους για την Αθήνα. Το σύνθετο προφίλ της πρωτεύουσας την καθιστά έναν εν δυνάμει ισχυρό τουριστικό προορισμό καθόλη τη διάρκεια του χρόνου (τύπου City Break), καθώς συνδυάζει ένα υψηλής πολιτιστικής αξίας Ιστορικό Κέντρο, με εύκολη πρόσβαση στο παραλιακό κομμάτι της περιοχής και τη δυνατότητα παροχής υψηλής ποιότητας υπηρεσιών φιλοξενίας επιστημονικών και επιχειρηματικών συνεδρίων και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις αντιπροσώπων του κλάδου, τα περιθώρια ανάπτυξης του τουρισμού στην Αθήνα είναι ακόμα υψηλά και η δυνατότητα αύξησης των πληροτήτων των ξενοδοχείων της πόλης μέσω αναβάθμισης και διεύρυνσης των τουριστικών υπηρεσιών μεγάλη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναξιοποίητες δυνατότητες της περιοχής για προσφορά διαφοροποιημένων τουριστικών υπηρεσιών, όπου θα συνδυάζουν διαθέσιμους πόρους και μέσα από άλλους κλάδους της οικονομίας, στους οποίους η Αθήνα επίσης διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως τις ΤΠΕ, τις πολιτιστικές δραστηριότητες και την υγεία. Οι προοπτικές που παρουσιάζει ο κλάδος των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην περιοχή της Αθήνας, αντανακλώνται σε μία σειρά από παράγοντες. Η υψηλή εξειδίκευση

4 απασχόλησης που διαθέτει η περιοχή και το καλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό της σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας δημιουργούν μια ιδιαίτερα ικανοποιητική προσφορά εργασίας στον κλάδο. Σε αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι η υψηλή εξειδίκευση συνδυάζεται με μειωμένο εργατικό κόστος σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές αγορές εργασίας. Επίσης, ο κλάδος ωφελείται από την ύπαρξη οικονομιών «τοπικοποίησης» (localization economies), καθώς χαρακτηρίζεται από έναν μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων συγκεντρωμένο σε μία περιοχή, που δημιουργεί συνθήκες έντονου ανταγωνισμού και ευνοεί τη διάχυση της τεχνογνωσίας και τη δημιουργία συστάδων. Σε αυτό συμβάλλει σημαντικά το γεγονός ότι υπάρχουν χαμηλά εμπόδια εισόδου στον κλάδο (και ιδιαίτερα στις υπηρεσίες πληροφορικής και ανάπτυξης λογισμικού και εφαρμογών), καθώς δεν απαιτούνται υψηλά κεφάλαια για την χρηματοδότηση των επενδύσεων. Τα κύρια στρατηγικά πλεονεκτήματα της Αθήνας στον κλάδο της υγείας είναι η ύπαρξη πολλών και αξιόλογων υποδομών, η εύκολη πρόσβαση σε καλού επιπέδου υπηρεσίες και συνθήκες υγιεινής και η μεγάλη διαθεσιμότητα και κλαδική εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού της. Ένας ειδικός κλάδος που παρουσιάζει μεγάλη προοπτική είναι ο ιατρικός τουρισμός ή αλλιώς ο τουρισμός υγείας. Η προοπτική του βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι αποτελεί ένα σύνθετο προϊόν, που καλείται να συνδυάσει τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που κατέχει η Αθήνα στον γενικό τουρισμό με εκείνα στον τομέα της υγείας. Πέραν από τις υποδομές και την κλαδική εξειδίκευση σε όρους απασχόλησης, το συγκριτικό πλεονέκτημα της Αθήνας ενισχύεται από το χαμηλό εργατικό κόστος έναντι άλλων ευρωπαϊκών περιοχών και τις υψηλής ποιότητας τουριστικές υποδομές που διαθέτει προς άμεση αξιοποίηση για την φιλοξενία των ιατρικών ταξιδιωτών σε πολύ προσιτή τιμή. Ο τομέας των φαρμάκων παρουσιάζει στρατηγικά πλεονεκτήματα για την περιοχή της Αθήνας τόσο με την έννοια ώριμων δυνατοτήτων από την πλευρά της προσφοράς όσο και με την έννοια της ευνοϊκής συγκυρίας και αναπτυξιακής προοπτικής λόγω ρυθμιστικών αλλαγών και διεθνών τάσεων. Ένας από τους κλάδους στους οποίους εντοπίζονται στρατηγικά πλεονεκτήματα είναι εκείνος της φαρμακευτικής βιομηχανίας και ιδιαίτερα το κομμάτι που αφορά την έρευνα και παραγωγή γενοσήμων, ο οποίος ευνοείται (μεταξύ άλλων) από το υψηλά τεχνολογικά καταρτισμένο διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό της πρωτεύουσας, την υφιστάμενη εδραιωμένη φαρμακοβιομηχανία που τηρεί τα αυστηρά ποιοτικά τεχνολογικά κριτήρια, το χαμηλότερο κόστος παραγωγής και διάθεσης των φαρμάκων και την σημαντική δυναμική της πόλης ως εθνικό ερευνητικό κέντρο. Η προοπτική του κλάδου γενικότερα και της κλινικής φαρμακευτικής έρευνας ειδικότερα, υποδηλώνεται και από την τάση των ΞΑΕ σε διεθνές και εθνικό επίπεδο Τα πλεονεκτήματα της Αθήνας στον κλάδο των τεχνών, του πολιτισμού και των δημιουργικών δραστηριοτήτων, προκύπτουν κατά κύριο λόγο από τα εγγενή χαρακτηριστικά της. Στρατηγικής σημασίας είναι η συμπληρωματικότητα που παρουσιάζει ο κλάδος με εκείνον του τουρισμού στην πόλη (τύπου City Break). Επίσης, θεωρείται ένας κλάδος υψηλής εντάσεως γνώσης, που μπορεί να συνδυαστεί με τους τομείς της τεχνολογίας και να αποτελέσει σημαντικό κομμάτι της νέας «έξυπνης» ελληνικής οικονομίας. Από την μία πλευρά, η ύπαρξη φυσικών μνημείων και ιστορικών / αρχαιολογικών χώρων αποτελεί την πρώτη ύλη προς αξιοποίηση στον κλάδο του πολιτισμού και καθιστά την Αθήνα σημαντικό τουριστικό και πολιτισμικό προορισμό ελκύοντας ένα συγκεκριμένο κομμάτι εγχώριων και διεθνών ταξιδιωτών και θεατών. Από την άλλη πλευρά, η Αθήνα διαθέτει ένα σημαντικό σύνολο υποδομών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων και ένα υψηλά διαθέσιμο και

5 εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό στους σχετικούς κλάδους. Ο κλάδος χαρακτηρίζεται από οικονομίες «τοπικοποίησης» (localization economies), καθώς εμφανίζει μεγάλο βαθμό συγκέντρωσης στο κέντρο της πόλης, δημιουργώντας ωφέλειες από την εξειδίκευση, τον ανταγωνισμό και την αλληλεξάρτηση των επιχειρήσεων. Σημαντικές είναι οι προοπτικές που εμφανίζει η Αθήνα, μέσω της αξιοποίησης του μεγάλου αριθμού των κενών και εγκαταλελειμμένων κτιρίων της πόλης, που προσφέρονται τόσο για τη στέγαση νέων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, όσο και την ομαδοποίηση (clustering) και συστέγαση (co-location) των πολλών και μικρών υφιστάμενων επιχειρήσεων και φορέων του κλάδου. Δ) Προσδιορισμός χωρών προσέλκυσης επενδύσεων Για τον εντοπισμό των χωρών προσέλκυσης επενδύσεων στην περιοχή της Αθήνας, πραγματοποιήθηκε γεωγραφική αποτύπωση των ΞΑΕ στους κλάδους που αναδύθηκαν ως ελκυστικοί, ενώ λήφθηκε υπόψη η γεωγραφική προέλευση των ΞΑΕ στην Ελλάδα γενικά (ανεξαρτήτως κλάδου). Υπόψη λήφθηκαν και άλλοι ποιοτικοί παράγοντες που δεν μπορούσαν να αποτυπωθούν στα ποσοτικά στοιχεία (όπως π.χ. η ύπαρξη Εταιρειών Ειδικού Σκοπού, θέματα κουλτούρας, εμπορικοί δεσμοί και εγγύτητα με τη χώρα κλπ.). Βάσει της ανάλυσης, εκτιμάται ότι σημαντικές χώρες για την προσέλκυση ΞΑΕ στην Αθήνα μπορούν να αποτελέσουν οι ΗΠΑ, Ην. Βασίλειο, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία. Το 2013 οι ΗΠΑ αποτέλεσαν τον σημαντικότερο επενδυτή στην Ευρώπη, υλοποιώντας περίπου το ¼ των συνολικών επενδυτικών έργων. Ειδικότερα εκτιμάται ότι πραγματοποιήθηκαν επενδυτικά έργα στην Ευρώπη, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Περίπου το 40% των αμερικανικών ΞΑΕ στην Ευρώπη πραγματοποιήθηκε στον κλάδο της πληροφορικής (και συγκεκριμένα σε έργα λογισμικού) και στον κλάδο των επιχειρηματικών υπηρεσιών. Ο τρίτος ευρωπαϊκός κλάδος που συγκέντρωσε τις περισσότερες ΞΑΕ από τις ΗΠΑ ήταν τα μηχανήματα και ο μηχανολογικός εξοπλισμός. Τέλος, αύξηση παρουσίασαν οι ΞΑΕ των ΗΠΑ προς τους κλάδους των χημικών προϊόντων, της ηλεκτρονικής και της φαρμακευτικής. Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί την τρίτη σημαντικότερη χώρα προέλευσης ΞΑΕ στην Ευρώπη, μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Ειδικότερα, κάλυψε το 6% του συνόλου των ΞΑΕ στην Ευρώπη το 2013, υλοποιώντας 228 επενδυτικά έργα (έναντι 255 το 2012, μείωση κατά 11%). Οι εν λόγω επενδύσεις είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας το 2013 (καλύπτοντας το 3% του συνόλου των νέων θέσεων εργασίας από ΞΑΕ στην Ευρώπη), έναντι θέσεων το 2012 (μείωση κατά 13%). Η Γερμανία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη επενδύτρια χώρα στην Ευρώπη, μετά τις ΗΠΑ. Ειδικότερα, το 2013 πραγματοποίησε 386 ΞΑΕ σε ευρωπαϊκές χώρες (έναντι 406 ΞΑΕ το 2012, μείωση κατά 5%), καλύπτοντας το 10% του συνόλου. Οι εν λόγω επενδύσεις εκτιμάται ότι οδήγησαν σε δημιουργία θέσεων εργασίας (έναντι το 2012, μείωση κατά 25%). Η Γαλλία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους επενδύτες στην Ευρώπη. Το 2013 αποτέλεσε την τέταρτη σημαντικότερη χώρα προέλευσης των ευρωπαϊκών ΞΑΕ (μετά τις ΗΠΑ, την Γερμανία και το Ην. Βασίλειο) υλοποιώντας 220 έργα, έναντι 198 έργων το προηγούμενο έτος (αύξηση κατά 11%). Σε όρους δημιουργίας θέσεων εργασίας, οι εν λόγω επενδύσεις αποτιμώνται σε νέες θέσεις,

6 έναντι θέσεων το 2012, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 5%. Όσον αφορά τις ενδοκοινοτικές ΞΑΕ αποκλειστικά, η Γαλλία εκτιμάται ότι αποτέλεσε τον τρίτο μεγαλύτερο επενδυτή, υλοποιώντας το 10% του συνόλου. Το 2013 η Ιταλία αποτέλεσε τον 8ο σημαντικότερο επενδυτή στην Ευρώπη (μετά την Κίνα και πριν την Ολλανδία), υλοποιώντας 116 ΞΑΕ, καλύπτοντας το 3% του συνόλου και παρουσιάζοντας αύξηση κατά 11% έναντι του προηγούμενου έτους (104 έργα το 2012). Σε όρους απασχόλησης, τα Ιταλικά επενδυτικά έργα δημιούργησαν νέες θέσεις εργασίας, κατατάσσοντας την Ιταλία στην 8η σχετική θέση (μετά το Ην. Βασίλειο και πριν την Ελβετία).