ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΜΣ «ΣΠΟΥΔΕΣ ΝΑ ΕΥΡΩΠΗΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η παρέμβαση της Ε.Ε. στο χώρο της Ν.Α. Ευρώπης και ειδικά στα Βαλκάνια κατά την τελευταία δεκαετία. Από την κρίση του Κοσσόβου και εντεύθεν. Ζήσης Κ. Μούκας Νομικός Επιβλέπων: Επ. Καθηγητής Μ. Δ. ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ Φεβρουάριος 2011

2 Ευχαριστίες Στις γυναίκες της ζωής μου 2

3 Συντομογραφίες AAEE: Αστυνομική Αποστολή Ευρωπαϊκής Ένωσης ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ΑΞΕ: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις ATP: Αυτόνομες Εμπορικές Προτιμήσεις CARDS: Community Assistance for Reconstruction Development and Stabilisation (Κοινοτική Βοήθεια για την Ανασυγκρότηση, τον Εκδημοκρατισμό και την Σταθεροποίηση) CEI: Central European Initiative, Κεντροευρωπαϊκή Πρωτοβουλία EBRD: European Bank for Reconstruction and Development (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης) ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση EIB: European Investment Bank, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ΕΠΑΑ: Ευρωπαϊκή Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας. IMF: International Monetary Fund, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο KFOR: Kosovo Force, Νατοϊκή Ειρηνευτική Βοήθεια Κοσσόβου ΜΚΟ: Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΜΜΕ: Μικρο Μεσαίες Επιχειρήσεις ΟΑΣΕ: Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη ΟΣΕΠ: Οικονομική Συνεργασία του Ευξείνου Πόντου ΠΓΔΜ: Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας SECI: Southeast European Cooperative Initiative, Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αμερικάνικη SAP: Stabilisation and Association Process (ΔΣΣ: Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης) SEECP: South East European Co-operation Proces (Διαδικασία Συνεργασίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης) SFOR: Stabilisation Force (Δύναμη Σταθεροποίησης) ΣΠΣ: Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας UNMIC: United Nation Mission In Kosovo 3

4 Περιεχόμενα Συντομογραφίες... 3 Περιεχόμενα... 4 Εισαγωγή... 6 I. Η συμβολή της Ε.Ε. στα Βαλκάνια Αυτόνομες Εμπορικές Προτιμήσεις (ATP) Σύνοδος της Κοπεγχάγης Ευρωπαϊκά Σύμφωνα II. Η Στρατηγική της Ε.Ε για τα Ν.Α. Βαλκάνια Μακροοικονομική σταθερότητα: Εκδημοκρατισμός εγκαθίδρυση θεσμών και μυταρά-θμιση: Προώθηση ανοχής και συμφιλίωσης Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τους παρακάτω στόχους: III. Περιφερειακή Προσέγγιση IV. Η Πρωτοβουλία Royaumont V. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης Σχέσεις της Ε.Ε. με τις μεμονωμένες χώρες της περιοχής Αλβανία Κροατία ΠΓΔΜ Μαυροβούνιο Βοσνία και Ερζεγοβίνη Σερβία Κόσσοβο VI. Το Σύμφωνο Σταθερότητας για την Ν.Α. Ευρώπη Ευρώπη και Βαλκάνια σε σταυροδρόμι Οι οικονομικές επιπτώσεις από τον πόλεμο του Κοσσυφο-πεδίου Η Βασική Λογική του Συμφώνου Σταθερότητας Η ιστορική πορεία του Συμφώνου Σταθερότητας Η λειτουργία του Σύμφωνο Σταθερότητας Εμπόδια (οικονομικά και άλλα) που αντιμετωπίζει το Σύμφωνο Σταθερότητας40 4

5 7. Η διαχρονική χρηματοδότηση του Συμφώνου Σταθερότητας VII. Το Βοηθητικό πρόγραμμα CARDS VIII. Η Σύνοδος Κορυφής της Θεσσαλονίκης για τα Δ. Βαλκάνια IX. Από το Σύμφωνο Σταθερότητας στο Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας. 50 Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

6 Εισαγωγή Η σημερινή κατάσταση στα Βαλκάνια ανήκει στις ιστορικότερες στιγμές της ζωής και ύπαρξης αυτών. Μετά τους πολέμους της δεκαετίας του 1990, τα σύνορα επαναχαράσσονται, οι σφαίρες γεωπολιτικής επιρροής το ίδιο, ενώ το μέλλον αυτών διαρκώς τελεί υπό αμφισβήτηση. Πως και πόσο η ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου θα επηρεάσει την περιοχή; Θα επιβιώσουν τα Σκόπια; Υπάρχει ζήτημα μεγάλης Αλβανίας; Και η Σερβία πως θα οδηγηθεί τελικά, αν οδηγηθεί, στην Ευρωπαϊκή Ένωση απεμπολώντας ζωτικά της κυριαρχικά δικαιώματα; Παρότι η ιστορία δεν πεθαίνει σε αυτήν την μπαρουτοκαπνισμένη περιοχή μέσα στις στάχτες και τα ερείπια, αρκετοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι μετά την περίοδο αστάθειας των Βαλκανίων αυτά θα βρουν τελικά μέσα στο θεσμικό και προβλέψιμο περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης την αφομοίωση και περαιτέρω ανάπτυξη μέχρι την τελική τους ολοκλήρωση. Μήπως η ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου πυροδοτήσει την αρχή ενός ντόμινο πολιτικο-στρατιωτικών και λοιπών κοινωνικών εξελίξεων καταλήγοντας σε νέες ανακατατάξεις; Σκοπός της παρούσης μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας είναι η ανάπτυξη των προθέσεων και ληφθέντων προς τούτο μέτρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη στήριξη των χωρών μελών των Δυτικών Βαλκανίων Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ενίσχυση των προσπαθειών τους για την περαιτέρω ευρωπαϊκή τους ολοκλήρωση με μια σειρά συγκεκριμένων στόχων για την επίτευξη κοινής δράσης όπως: της ενίσχυσης των αρχών και των θεσμών της δημοκρατίας και της χρηστής διακυβέρνησης, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των μειονοτήτων, της προώθησης στη σταθερότητα στην περιοχή, της συμβολής στην εγκαθίδρυση πολιτικού και οικονομικού πλαισίου για την περιφερειακή συνεργασία και ολοκλήρωση, της συμβολής στην πρόληψη και διευθέτηση κρίσεων, της συμβολής στον διεθνή συντονισμό προκειμένου να αντιμετωπισθούν καταστάσεις 6

7 ανάγκης και της ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της εμπορίας ανθρώπων και ναρκωτικών. 1 Η Ευρωπαϊκή Ένωση με δεδομένη την επιτυχημένη πολιτική της επιρροή στην Κεντρική Ευρώπη θεωρείται ως η μόνη λύση για τον εκδημοκρατισμό και την πολιτική εξομάλυνση των χωρών του βαλκανικού χώρου επισημαίνοντας τις ατέλειες και ελλείψεις και επιδεικνύοντας τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, καθορίζοντας πολιτικές προτεραιότητες, χρηματοδοτώντας εκσυγχρονιστικές αλλαγές και παρεμβαίνοντας δυναμικά όπου χρειάζεται έχοντας σαν κεντρικό στοιχείο στην σχέση της με τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων την πλήρωση των κριτηρίων που η ίδια θέτει για την ένταξη αυτών στους κόλπους της. 2 1 Σκουρής Βασίλειος, «Ερμηνεία Συνθηκών για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα», Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου, εκδόσεις Αντ. Σάκουλα, σ Όθωνας Αναστασάκης, «Τα Δυτικά Βαλκάνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα πολιτικά κριτήρια», Καθημερινή, 20 Απρ

8 I. Η συμβολή της Ε.Ε. στα Βαλκάνια Πως η Ευρωπαϊκή Ένωση συνέβαλλε και πως προτίθεται να συμβάλλει σ αυτό το τόσο ρευστό και έκρυθμο περιβάλλον της Ν.Α. Ευρώπης και των Δ. Βαλκανίων; Τα Βαλκάνια αποτελούν παράδειγμα συμβίωσης του παρελθόντος με το παρόν. Του παρελθόντος αλλά και των προσδοκιών του μέλλοντος. Τα βαλκανικά κράτη δεν συγκρούονται πλέον για την αύξηση του μεγέθους της επικράτειάς τους, αφού ο πλούτος που θα προέκυπτε από την αύξηση της γεωργικής εκμετάλλευσης και της παραγωγής δεν θα ήταν αρκετός, αλλά συγκρούονται σε εθνικά θρησκευτικά θέματα, ιδέες και αξίες του παρελθόντος είτε πρόκειται για ένα προνεωτερικό θρησκευτικό δόγμα ή για τον νεωτερικό εθνικισμό. Τα Βαλκάνια στη νεότερη εποχή αποτελούν πολιτικό παρακολούθημα της Δυτικής Ευρώπης. Η προοπτική ένταξης των χωρών των Βαλκανίων στην Υπερεθνική Ευρωπαϊκή Ένωση θα δράσει κατευναστικά ώστε ο θρησκευτικός και εθνικός φανατισμός να χάσουν σταδιακά την αιχμηρότητά τους. Οι Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις έπαιζαν τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα καθοριστικό ρόλο στις Βαλκανικές εξελίξεις. Η Ναυμαχία στο Ναυαρίνο (1827), ο Κριμαϊκός Πόλεμος ( ), οι δύο μεγάλοι πόλεμοι και οι συνέπειές τους και πιο πρόσφατα η συμφωνία του Dayton και ο βομβαρδισμός της Σερβίας το 1999 καταδεικνύουν την εξάρτηση της περιοχής από την ετυμηγορία των Ευρωπαίων. 3 Η περιοχή αποκαλείτο, και ορθώς, «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης». Οι πόλεμοι που ξεκίνησαν από εδώ, μεταξύ των οποίων οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, δικαιολογεί την περιοχή ως ένα θέατρο συγκρούσεων μεταξύ των κρατών και εθνικοτήτων. Οι τελευταίες ήταν εκείνες που οδήγησαν στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Σήμερα ωστόσο ο προσανατολισμός των πολιτικών δυνάμεων της περιοχής είναι γνωστός όπως επίσης και η αποφασιστικότητα της πλειοψηφίας των κατοίκων 3 Βερέμης Θάνος, Καθημερινή, 20/4/2008 8

9 της Νοτιοανατολικής Ευρώπης να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έναν στόχο χιλιετίας, καθώς για πρώτη φορά στη διάρκεια της μακράς και ταραγμένης της ιστορίας η Ευρώπη προσπαθεί να ενωθεί, και όχι επειδή κάποιες χώρες προσπαθούν να επιβάλλουν αυτή την ένωση, αλλά επειδή όλες οι χώρες επιθυμούν να συμμετάσχουν και προωθώντας τα συμφέροντά τους να ενωθούν ειρηνικά. 4 Ποια η συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην δημιουργία αυτού του ονείρου των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης; Πως η Ευρωπαϊκή Ένωση γέννησε τον Στόχο της Ευρωπαϊκής προοπτικής όλων των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και πως θα τον διατηρήσει στον δρόμο της Ειρήνης αν δεν δοθούν ξεκάθαρα και ενθαρρυντικά πολιτικά μηνύματα από αυτήν για την ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών; Οι χώρες αυτές ευρισκόμενες κάτω από ολοκληρωτικά καθεστώτα, δεν ακολούθησαν τα πρότυπα ανάπτυξης της ελεύθερης αγοράς παρά στήριξαν και συντήρησαν την οικονομική τους βιωσιμότητα σε μια κοινά δημιουργηθείσα κλειστή αγορά, η οποία την δεκαετία του 1990 όταν απελευθερώθηκε ήρθε αντιμέτωπη με το πλήθος των προβλημάτων που κυοφορούσε. Η ολοκληρωτική κατάσταση που προϋπήρχε και ένα σωρό πολεμικές εθνικιστικές διαφορές και εξεγέρσεις αποσταθεροποίησαν εντελώς το κλίμα, προκαλώντας μεγάλη πολιτική αστάθεια που επηρέασε ακόμα δυσχερέστερα τις οικονομικές τους επιδόσεις. Η γεωγραφική απομόνωση των κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης συνέτεινε στην οικονομική τους υπανάπτυξη. Το γεγονός επίσης ότι απουσίαζε παντελώς μια Δημοκρατική διακυβέρνηση των κρατών αυτών, επιδείνωσε την περίοδο της μετάβασης των χωρών αυτών καθώς οι κυβερνήσεις τους φάνηκαν εντελώς αδύναμες να υποστηρίξουν ένα τέτοιο εγχείρημα προς την μακροοικονομική και πολιτική σταθεροποίηση και μεταρρύθμιση. Οι συγκρούσεις που ακολούθησαν την διάλυση της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας αρχικά στην Κροατία και αργότερα στο Κοσσυφοπέδιο 4 STJEPAN MESIC, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 20/4/2008 9

10 αποσταθεροποίησαν σε μεγάλο βαθμό την περιοχή αποτελώντας ένα ακόμα σημαντικό λόγο αργής ανάπτυξης και την εισροή Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Μετά το τέλος του 20ου αιώνα οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, παρ ότι εντάχθηκαν στο Κομμουνιστικό μπλοκ, ακολούθησαν διαφορετικές πορείες ανάλογα με το πόσο εξαρτημένες ήταν από την Σοβιετική Ένωση. Βουλγαρία, Ρουμανία παρέμειναν μέχρι την πτώση του κομμουνισμού στην Σοβιετική Ένωση, η Αλβανία διάλεξε τον δρόμο της πλήρους απομόνωσης ενώ τέλος η Γιουγκοσλαβία ακολούθησε ανεξάρτητη πορεία. Αν κρίνουμε από τις συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στις αρχές του 1990 (από το 1992 έως το 1995) μετά την διάλυσή της, όπως εκείνες της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, συμπεραίνουμε ότι ο βαθμός συνεργασίας ανάμεσα στις δημοκρατίες από τις οποίες αποτελούνταν δεν ήταν και πολύ ανεπτυγμένος. Οι χαλαροί εμπορικοί δεσμοί ανάμεσα στα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης τελικά αποκαλύπτουν ότι οι χώρες δεν θεωρούν ότι αποτελούν μέλη μιας ενιαίας περιφερειακής οντότητας. Παρόλα αυτά η Ευρωπαϊκή τους προοπτική είναι αυτή που συνέδεσε τα κράτη στο να ακολουθήσουν μια κοινή πορεία στις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις. 5 Αυτή η ευρωπαϊκή προοπτική ενισχύθηκε πολύ από την Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργώντας μια θετική προοπτική μελλοντικής ανάπτυξης. Οι Ευρωπαίοι έχουν ρίξει δισεκατομμύρια ευρώ στα Βαλκάνια στην διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας με στόχο την σταθεροποίηση της περιοχής και μετά την λήξη του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο το 1999, έχουν ενισχύσει τις πολιτικές και διπλωματικές προσπάθειες στην περιοχή. Τα πλεονεκτήματα από την μακροπρόθεσμη στρατηγική που έχει ως στόχο την ενσωμάτωση των Βαλκανικών κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μεγάλα. 6 Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτά στην περιοχή έναν όλο και αυξανόμενο ρόλο στα εσωτερικά πολιτικά πράγματα των χωρών των Βαλκανίων /4/ Mischa Jenny, Βαλκάνια Πολιτική, Καθημερινή, 20/4/

11 Με δεδομένη την επιτυχημένη πολιτική επιρροή της στην Κεντρική Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται από πολλούς ως η μόνη λύση στον εκδημοκρατισμό και την πολιτική εξομάλυνση του Βαλκανικού χώρου. Κατά την πολιτική μετάβαση των Δυτικών Βαλκανίων ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνεται όλο και πιο κρίσιμος στο να επισημαίνει τις ατέλειες και τις ελλείψεις, να επιδεικνύει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, να καθορίζει πολιτικές προτεραιότητες, να χρηματοδοτεί δημοκρατικές και εκσυγχρονιστικές αλλαγές και να παρεμβαίνει δυναμικά όταν χρειάζεται. Κεντρικό στοιχείο στη σχέση ανάμεσα στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η πλήρωση των κριτηρίων που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση με δυνητικό στόχο την ένταξη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε περιφερειακό επίπεδο ζητάει από όλες τις χώρες της περιοχής τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, την καταπολέμηση της διαφθοράς, του οργανωμένου εγκλήματος, την αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και την περιφερειακή Συνεργασία. Θέτει κριτήρια και προϋποθέσεις οι οποίες είχαν και έχουν ως επί το πλείστον θετικό αντίκτυπο στην δημιουργία σταθερότητας στις χώρες αυτές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνδράμει τις βαλκανικές χώρες κατά την σταδιακή τους ευθυγράμμιση με τις προδιαγραφές και τις πολιτικές της, περιλαμβανομένου όπου ενδείκνυται, του κοινοτικού κεκτημένου, με στόχο την ένταξη. Αυστηρά αλλά δίκαια κριτήρια εφαρμόζονται σε όλες τις υποψήφιες και δυνάμει υποψήφιες χώρες Κάθε βήμα μπροστά είναι συνάρτηση της προόδου που πραγματοποιούν οι χώρες στην εκπλήρωση των απαιτουμένων όρων σε κάθε στάδιο της ενταξιακής διαδικασίας. Αυτή η προσέγγιση συντείνει στην εδραίωση των μεταρρυθμίσεων και στην προετοιμασία των βαλκανικών χωρών να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους μετά την ενδεχόμενη προσχώρηση τους. Πράγματι, η Ευρωπαϊκή προοπτική παρέχει ένα ισχυρό κίνητρο για την πολιτική και οικονομική μεταρρύθμιση στην περιοχή και ενθαρρύνει την συμφιλίωση μεταξύ των λαών της. Όμως η παρεμβατικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πολιτική διαδικασία ενέχει θετικά και αρνητικά στοιχεία. Στα θετικά δεσμεύει την Ευρωπαϊκή Ένωση και την δένει περισσότερο με την περιοχή, διευκολύνει το επενδυτικό κλίμα και κρατάει μισάνοιχτη την πόρτα της ένταξης. Στα αρνητικά, αποδυναμώνει τις τοπικές ηγεσίες, 11

12 επιβάλλει αλλαγές που ενίοτε δεν σέβονται τις δημοκρατικές ευαισθησίες των λαών και δημιουργεί περαιτέρω εξάρτηση ή και πιθανή απόκλιση από τον στόχο όπως στην περίπτωση της Σερβίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προενταξιακή πορεία των χωρών θέτει ως επί το πλείστον κριτήρια πολιτικά. Στα Δυτικά Βαλκάνια η Ευρωπαϊκή Ένωση ζητάει από την Σερβία να συνεργαστεί με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, από την Βοσνία και Ερζεγοβίνη να λειτουργήσει τους κεντρικούς κρατικούς θεσμούς, από την ΠΓΔΜ να συνεργαστούν τα πολιτικά κόμματα για την εφαρμογή του Συντάγματος, από το Μαυροβούνιο να εκσυγχρονίσει τον ατελή κρατικό μηχανισμό, από την Αλβανία να αποφεύγει τις πολιτικές διχόνοιες που παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του κράτους. Θεμελιώδης στόχος Ευρωπαϊκής Ένωσης για την δυτική περιοχή των Βαλκανίων (Νοτιοανατολική Ευρώπη) είναι να δημιουργήσει μια κατάσταση όπου η στρατιωτική σύγκρουση θα είναι αδιανόητη. Δηλαδή να επικρατεί στην περιοχή ένα καθεστώς ειρήνης, ευημερίας και ελευθέριας όπως αυτό που καθιερώθηκε τα τελευταία 50 χρόνια στα κράτη μέλη της. Αμέσως μετά τις βίαιες συγκρούσεις που χαρακτήρισαν την πρόσφατη ιστορία της Δυτικής περιοχής των Βαλκανίων η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρεί προτεραιότητα να προωθήσει την ανάπτυξη της ειρήνης και της σταθερότητας στις Νοτιοανατολικές Ευρωπαϊκές χώρες της Κροατίας, Σερβίας, Μαυροβουνίου, Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, της ΠΓΔΜ και της Αλβανίας. 7 Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο συνάπτοντας εμπορικές συμφωνίες με τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα, οι προενταξιακές συμφωνίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία είχαν στόχο την άρση των φραγμών του εμπορίου και από τις δύο πλευρές, ενώ υπογράφτηκαν και εμπορικές με την Αλβανία, την Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Κροατία και την ΠΓΔΜ. 1. Αυτόνομες Εμπορικές Προτιμήσεις (ATP) Τον Σεπτέμβριο του 2000 και στο πλαίσιο της διαδικασίας σταθεροποίησης και σύνδεσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να χορηγεί στην Νοτιοανατολική Ευρώπη /4/

13 Αυτόνομες Εμπορικές Προτιμήσεις (ATP: Autonomous Trade Preferences), με τις οποίες προσέφερε αδασμολόγητη πρόσβαση στις αγορές της σε όλα σχεδόν τα προϊόντα που προέρχονταν από την συγκεκριμένη περιοχή. Αρχικά οι ATP ίσχυαν για την Αλβανία, την Βοσνία και Ερζεγοβίνη και την Κροατία ενώ στη συνέχεια επεκτάθηκε στην ΠΓΔΜ και την Σερβία Μαυροβούνιο. 8 Ήταν λοιπόν τα τέλη του 1989 όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση έσπευσε να βοηθήσει τα κράτη στα οποία γκρεμιζόταν ο κομμουνισμός ενθαρρύνοντας πολιτικές μεταρρυθμίσεις και την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και των οικονομιών τους. 2. Σύνοδος της Κοπεγχάγης Το 1993, στην βάση του άρθρου 49 της Συνόδου της Κοπεγχάγης, ορίστηκαν τα κριτήρια ένταξης των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Σύμφωνα με τα κριτήρια που έχει καθορίσει το ευρωπαϊκό συμβούλιο της Κοπεγχάγης το 1993 μια υποψήφια προς ένταξη χώρα πρέπει να διαθέτει: Σταθερούς θεσμούς που εγγυώνται την δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα δικαιώματα του ανθρώπου και την προστασία των μειονοτήτων. Μια βιώσιμη οικονομία της αγοράς και την ικανότητα αντιμετώπισης της ανταγωνιστικής πίεσης και των δυνάμεων της αγοράς μέσα στην ένωση και Την ικανότητα να αναλάβουν της υποχρεώσεις της πλήρους συμμετοχής, συμπεριλαμβανομένων των στόχων πολιτικής, οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βοηθά πάντως τα υποψήφια κράτη να ανταποκριθούν στους όρους για την ένταξή τους. (Κανονισμός 622/98, Ευρωπαϊκή Ένωση, ), ενώ ένα γραφείο ανταλλαγής πληροφοριών για την τεχνική βοήθεια (ΤΑΙΕΧ) παρέχει στις συνδεδεμένες χώρες καθώς και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας τις πληροφορίες και την εμπειρία των υπαλλήλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την διατύπωση, τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και την εφαρμογή της νομοθεσίας που διέπει την εσωτερική αγορά και τα κοινοτικά προγράμματα (Απόφαση 62/2006, Ευρωπαϊκή Ένωση, L32, ). 8 Χρ. Παπάζογλου, Οι οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, προβλήματα και προοπτικές, ΚΡΙΤΙΚΗ, 2005, σ

14 3. Ευρωπαϊκά Σύμφωνα Η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την ολοκλήρωση των υποψηφιοτήτων υπέγραψε με αυτές τις χώρες τα Ευρωπαϊκά Σύμφωνα μέσω των οποίων υλοποιείται ένας μεταβατικός μηχανισμός που αποτελείται από μια σειρά υποστηρικτικών μέτρων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι με μεγάλη διαφορά η μεγαλύτερη χορηγός βοηθείας στα Δυτικά Βαλκάνια συνολικά, μεταξύ άλλων μέσω διάφορων προγραμμάτων ενισχύσεων που αποβλέπουν στην αύξηση της οικονομικής πολιτικής και κοινωνικής συνεργασίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, δηλαδή του PHARE, του OBNOVA και του CARDS (Κοινοτική Βοήθεια για την Ανασυγκρότηση, τον Εκδημοκρατισμό και την Σταθεροποίηση). Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρωτοστατεί επί τόπου. Η αποστολή UNMIK στο Κοσσυφοπέδιο, (το ΝΑΤΟ με την KFOR), η AAEE στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη (το ΝΑΤΟ με την SFOR), η PROXIMA στην ΠΓΔΜ, είναι μερικά παραδείγματα της ενεργούς παρουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία συμβάλλει με τους παραπάνω τρόπους στην αποκατάσταση της ασφάλειας και την οικονομική ανασυγκρότηση στην περιοχή. Η ίδια (η Ευρωπαϊκή Ένωση) ανέθεσε στον ευρωπαϊκό οργανισμό ανασυγκρότησης στην ευθύνη διαχείρισης των σημαντικότερων κοινοτικών προγραμμάτων ενισχύσεων στην δημοκρατία της Σερβίας, το Κοσσυφοπέδιο, το Μαυροβούνιο και την ΠΓΔΜ. Οι κοινοτικές επιτροπές ενθάρρυναν και επέβλεπαν την πορεία των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στην βάση των κοινοτικών οδηγιών. Οι ενέργειες αυτές σηματοδοτούν μια σημαντική, μακροπρόθεσμη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξασφάλιση της ειρήνης, της σταθερότητας και της ευημερίας στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Πυρήνα της δέσμευσης αυτής αποτελεί η αναγνώριση του γεγονότος ότι η επιτυχία εξαρτάται από τα ίδια τα κράτη της περιοχής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την πρωτοβουλία της «Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης» προσπάθησε να συμπεριλάβει το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για αυτήν ακριβώς την Εξομάλυνση, τη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη των Δυτικών Βαλκανίων, παράλληλα και με άλλες δραστηριότητες 14

15 όπως η «Υποστήριξη προς το σύμφωνο σταθερότητας» και την «Συμμετοχή της Ε.Ε. στην εφαρμογή ειρηνευτικών διαδικασιών στη Βοσνία, Σκόπια και Κοσσυφοπέδιο». Η σημαντική υστέρηση των χωρών της Δυτικής Βαλκανικής στην υιοθέτηση οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων ήταν ο κύριος λόγος της Διχοτόμησης των Βαλκανίων σε Ανατολικά και Δυτικά και όχι κάποιο ιστορικό ή πολιτισμικό κριτήριο. 15

16 II. Η Στρατηγική της Ε.Ε για τα Ν.Α. Βαλκάνια 1. Μακροοικονομική σταθερότητα: Υπάρχει σχετική βελτίωση στην περιοχή τα τελευταία χρόνια. Όμως, η συνολική οικονομική και κοινωνική κατάσταση παραμένει εύθραυστη λόγω των μακροχρόνιων προβλημάτων κάθε χώρας. Εκτιμούμε ότι το σημαντικότερο και πλέον ακανθώδες πρόβλημα των χωρών της περιοχής συνολικά, συμπεριλαμβανομένου και του Κοσσόβου, είναι η υψηλή ανεργία, η απουσία αμέσων επενδύσεων και η καθυστέρηση στην υλοποίηση των έργων υποδομής. Μακροχρόνια, μια στρατηγική πρόληψης των συγκρούσεων μπορεί να είναι βιώσιμη μόνο αν απευθύνεται αποτελεσματικά στις οικονομικές, κοινωνικές, περιφερειακές διαστάσεις των εθνικών προβλημάτων. κατά συνέπεια, είναι αναγκαίες πολιτικές που αποβλέπουν σε οικονομική και κοινωνική συνοχή τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. 2. Εκδημοκρατισμός εγκαθίδρυση θεσμών και μυταράθμιση: Ο εκδημοκρατισμός, η εγκαθίδρυση λειτουργικών θεσμών και η διοικητική μεταρρύθμιση αποτελούν βασικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία παρέχει στήριξη σε θέματα:εκδημοκρατισμού της εκτελεστικής, δικαστικής και νομοθετικής εξουσίας και ενθάρρυνσης των πολιτών για ενεργή συμμετοχή στα δημόσια κοινά. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί όχι μόνο στη διατήρηση της δημοκρατικής διεξαγωγής ων εκλογών αλλά και στην προώθηση ορθής διακυβέρνησης σε όλους τους τομείς, εδραίωση κράτους δικαίου, μέσω προώθησης προγραμμάτων στον τομέα της δικαστικής αστυνομικής και δημόσιας διοίκησης. Επιμορφωτικά προγράμματα για την καλυτέρευση της μεθόδου διακυβέρνησης. Αίσθημα υπευθυνότητας των ιθυνόντων και ανάδειξη νέας γενιάς πολιτικών. Ενδυνάμωση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών για την περιφερειακή συνεργασία και την πρόληψη συγκρούσεων. 16

17 Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις μπορούν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο ιδιαίτερα για την ενεργοποίηση προγραμμάτων που αφορούν στις νεώτερες γενιές. εκεί που το εθνοτικό χάσμα είναι βαθύτερο. Μεταξύ άλλων η συνεισφορά των πολιτών μπορεί να αποδειχθεί εργαλείο μεθόδευσης σε μακροπρόθεσμα κοινωνικού χαρακτήρα προγράμματα,όπως ο δύσβατος δρόμος της συμφιλίωσης. 3. Προώθηση ανοχής και συμφιλίωσης. Ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί στην προώθηση ανοχής και συμφιλίωσης μέσω διεθνοτικού και διαθρησκευτικού διαλόγου, της εκπαίδευσης και κυρίως της ιστορίας, της τέχνης και του πολιτισμού και μακροχρόνιων πρωτοβουλιών για συμφιλίωση. Βελτίωση του περιεχομένου των σχολικών βιβλίων με απάλειψη «αρνητικών στερεοτύπων» που δυστυχώς γαλουχούν τις νεώτερες γενιές με αρνητικά συναισθήματα. Αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ ΜΚΟ και κυβερνήσεων, επιχειρηματικού κόσμου, ακαδημαϊκής κοινότητας στην εφαρμογή ατζέντας πρόληψης συγκρούσεων. Ενθάρρυνσης προγραμμάτων που συντελούν στο σεβασμό της πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς της κάθε εθνοτικής ομάδας και χρηματοδότηση προγραμμάτων για την αποκατάσταση μνημείων και εκκλησιών που καταστράφηκαν λόγω συγκρούσεων. Αναμόρφωση των δυνάμεων ασφαλείας και αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος, διαφθοράς και παραστρατιωτικών οργανώσεων. 4. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τους παρακάτω στόχους: Υπαγωγή των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική εξουσία. Δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στον στρατό και στην αστυνομία. Προγράμματα συνεργασίας μεταξύ των γενικών επιτελείων των χωρών της περιοχής. 17

18 Εξουδετέρωση και περιθωριοποίηση των ένοπλων ομάδων που ενεπλάκησαν σε συγκρούσεις στα Βαλκάνια και δημιουργία θεσμών επανένταξης των μελών τους. Διακοπή των σχέσεων κρατών με παραστρατιωτικές οργανώσεις και διακοπή χρηματοδότησης τους. Αντιμετώπιση της διαφθοράς που οδηγεί, εν μέσω άλλων, σε επιδείνωση της οικονομίας και στην ανάμειξη του οργανωμένου εγκλήματος και παραστρατιωτικών οργανώσεων στην πολιτική. Παροχή βοήθειας για την αποτελεσματική φύλαξη των συνόρων. Στήριξη προσπαθειών που αποβλέπουν στην περισυλλογή των όπλων που τροφοδοτούν το κοινό και οργανωμένο έγκλημα. 18

19 III. Περιφερειακή Προσέγγιση Όταν τον Φεβρουάριο του 1996 το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησε την λεγόμενη «Περιφερειακή Προσέγγιση» η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να δώσει περαιτέρω ώθηση στις διμερείς τις σχέσεις με όσα κράτη της Βαλκανικής δεν είχε ακόμα συνάψει συμφωνίες σύνδεσης με την προϋπόθεση ότι τα κράτη αυτά θα συνέβαλλαν στην εφαρμογή της ειρηνευτικής Συμφωνίας του ΝΤΕΙΤΟΝ (DAYTON) για την Βοσνία και θα προχωρούσαν στον εκδημοκρατισμό τους και την μεταρρύθμιση της οικονομίας τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω αυτής της πρωτοβουλίας καλούσε τα κράτη της Δυτικής Βαλκανικής να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων καθώς και να εργαστούν για την ανάπτυξη της συνεργασίας στην περιοχή, στους τομείς ειδικότερα της ενέργειας, του περιβάλλοντος και των μεταφορών. Η «Περιφερειακή Προσέγγιση» θα οδηγούσε επίσης στην σταδιακή εμβάθυνση της συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων καθώς και την επέκταση της κοινοτικής Βοήθειας στην περιοχή. Η πρωτοβουλία αυτή μακροπρόθεσμα θα επετύγχανε την σταθεροποίηση και πολιτική και οικονομική αναβάθμιση της περιοχής. Η τάση θεώρησης της Βαλκανικής και κατ επέκταση της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ως περιοχές με ανάγκες και δυνατότητες περιφερειακής ολοκλήρωσης συνοδεύτηκε, παράλληλα, από την άμεση ή έμμεση, ένταξη των προτεινόμενων σχεδίων συνεργασίας στον ευρύ ορίζοντα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο συσχετισμός περιφερειακής ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας με την προοπτική, έστω και μακρινή, της ενσωμάτωσης των Βαλκανικών χωρών στην διαδικασία ολοκλήρωσης της Δυτικής Ευρώπης μετέβαλε δραστικά τον κατάλογο προτεραιοτήτων των χωρών αυτών. Ταυτόχρονα προσέδωσε στην Βαλκανική πολιτική της Δύσης μεγαλύτερη αξιοπιστία. Στην ταχεία τροχοδρόμηση κινήσεων συλλογικής οργάνωσης συνέβαλλε όμως καίρια και η προέλευση των βασικότερων πρωτοβουλιών συνεργασίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ανήκει η πατρότητα ενός εκ των δύο σχημάτων περιφερειακής συνεργασίας στα Βαλκάνια η: «Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Νοτιοανατολικής 19

20 Ευρώπης» (SECI, Southeast European Cooperative Initiative), ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση η «Πρωτοβουλία Royaumont» όπου επέδρασαν καθοριστικά στη συσπείρωση των περισσοτέρων χωρών της περιοχής γύρω από την αρχή της ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας ως βάση για την επιτυχή μετάβαση στη δημοκρατία και στην ελεύθερη αγορά. 20

21 IV. Η Πρωτοβουλία Royaumont Σε αντίθεση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η προσέγγιση της Περιφερειακής Συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συνδέεται έντονα με πολιτικούς στόχους, καθώς και με προβληματισμούς ευρωπαϊκής ασφάλειας. Για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ανατολική Ευρώπη αποτελούσε μέχρι πρότινος μία απομονωμένη γεωγραφική και οικονομική ζώνη της Ευρώπης, η οποία, σαν βραδυφλεγής βόμβα, απειλούσε ανά πάσα στιγμή να δυναμιτίσει τη μεταπολεμική σταθερότητα με την ταραγμένη της ιστορία, τις αξεπέραστες εθνοτικές και μειονοτικές διαιρέσεις και τις βάναυσες συγκρούσεις που εξελίχτηκαν επί του εδάφους της μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος. Άμεση συνέπεια αυτής της αντιμετώπισης ήταν η απροθυμία αλλά και η ανικανότητα της Δυτικής Ευρώπης να διαμορφώσει μια συγκροτημένη πολιτική για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και να την προσδέσει στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μετά την κλιμάκωση της Βοσνιακής κρίσης συνειδητοποιήθηκε για πρώτη φορά και με τρόπο οδυνηρό από τη Δυτική Ευρώπη, ότι η αντιθετική σχέση μεταξύ των τάσεων ενοποίησης στη Δύση και διάλυσης στην Ανατολή ενείχε το σπέρμα μιας ενδεχόμενης μελλοντικής αλληλεξουδετέρωσης τους, εις βάρος βέβαια της πλευράς που θα είχε και τη μεγαλύτερη ζημία, δηλαδή την ίδια τη Δύση. Οι Γιουγκοσλάβικοι πόλεμοι, που άνοιξαν τους ασκούς του Αιόλου στα Βαλκάνια, επέτρεψαν την ρεαλιστικότερη εκτίμηση του δυναμικού κρίσης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και των πιθανών πολιτικών, οικονομικών, ψυχολογικών και στρατηγικών επιπτώσεων του στις δυτικοευρωπαϊκές δημοκρατίες. Υπό αυτές τις συνθήκες μεμονωμένες εθνικές πρωτοβουλίες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έδιναν τον τόνο στις πολιτικές εξελίξεις της Νοτιοανατολικής Ευρώπης κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 90, πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Παράλληλα, εξασθένησε αισθητά η παραδοσιακή Ευρωπαϊκή πολιτική των αντανακλαστικών αντιδράσεων στα τεκταινόμενα στην περιοχή. Στη θέση της άρχισε να κερδίζει συνεχώς έδαφος στις Βρυξέλες η Περιφερειακή Συνεργασία ως απαραίτητος μηχανισμός για την οικοδόμηση ενός πλαισίου εμπιστοσύνης και ασφάλειας μεταξύ των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η 21

22 συμμετοχή των χωρών αυτών σε οργανισμούς και πρωτοβουλίες περιφερειακής συνεργασίας θεωρήθηκε σύντομα προϋπόθεση για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως και στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στην Περιφερειακή Συνεργασία αποδόθηκε ο ρόλος προθαλάμου, όχι όμως και υποκατάστατου της ένταξης. 9 Η βαθμιαία μεταστροφή της δυτικοευρωπαϊκής πολιτικής στην περίοδο αντικατόπτρισε στην ανάληψη μιας σειράς πρωτοβουλιών σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Ιδιαίτερα σημαντική θέση κατέχει ανάμεσά τους η Πρωτοβουλία Royaumont της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εγκαινιάστηκε στη Διάσκεψη Κορυφής του ΟΑΣΕ στη Βουδαπέστη το Δεκέμβριο 1995, την ίδια στιγμή που στο DAYTON κατέληγαν οι διαπραγματεύσεις ειρήνευσης με στόχο τον τερματισμό των συγκρούσεων, την προώθηση της ειρήνης και σταθερότητας και τον σεβασμό της κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης βάσει του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, της τελικής πράξης του Ελσίνκι και του ΟΑΣΕ. Επίσης η επιστροφή των προσφύγων και εκτοπισμένων, η μεταρρύθμιση της οικονομίας και η ενίσχυση των κεντρικών κρατικών θεσμών. Η Διαδικασία Σταθερότητας και Καλής Γειτονίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, που αποτελεί τον πυρήνα της Πρωτοβουλίας Royamont, απέκτησε εξαρχής πολιτικό χαρακτήρα και στα πρώτα στάδια ανάπτυξής της λειτούργησε ως forum για την εφαρμογή των πολιτικών διατάξεων των Συμφωνιών του DAYTON. Με την πάροδο του χρόνου όμως το φάσμα των δραστηριοτήτων της πρωτοβουλίας διευρύνθηκε και μαζί του επεκτάθηκε και ο γεωγραφικός χώρος εμβέλειας της. Δίπλα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Κροατία και την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας που συμμετείχαν στην πρώτη φάση της Πρωτοβουλίας Royamont μαζί με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα μέλη της, τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και ορισμένους διεθνείς οργανισμούς προσετέθησαν σταδιακά όλες οι χώρες της περιοχής. Μέχρι τις αρχές του 1999, η Διαδικασία Σταθερότητας και Καλής Γειτονίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη περιλάμβανε τα εξής μέλη: Αλβανία, Αυστρία, Βέλγιο, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία, Δανία, Ελλάδα, Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, 9 Trapans, Jan Arveds, National Security in Central and Eastern Europe, in: NATO Review, November- December 1997, σ

23 Λουξεμβούργο, Μεγάλη Βρετανία, ΟΑΣΕ, Ολλανδία, Ουγγαρία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ρωσία, Σλοβενία, Σουηδία, Τουρκία και Φινλανδία. 10 Το ενδιαφέρον της Πρωτοβουλίας Royamont επικεντρώνεται στη βελτίωση και βαθμιαία αποκατάσταση του διαλόγου και της εμπιστοσύνης, στην πρόληψη κρίσεων, στην οικονομική ανασυγκρότηση και στην εξασφάλιση συνθηκών καλής γειτονίας. Το Σύμφωνο Σταθερότητας του ΟΑΣΕ, που με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθετήθηκε στο Παρίσι στις Μαρτίου 1995 με στόχο την επίτευξη σταθερότητας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη μέσω της διασυνοριακής συνεργασίας και την καλής γειτονίας σε διμερές και πολυμερές επίπεδο, αποτελεί το σημείο εκκίνησης και αναφοράς και της Πρωτοβουλίας Royamont. Η παγίωση των σημερινών συνόρων και η ειρηνική επίλυση των μειονοτικών ζητημάτων μέσω της διοργάνωσης συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης και της συστηματοποίησης της επικοινωνίας μεταξύ των επιμέρους κρατών, που απασχολούν κατά κύριο λόγο τον κύκλο Royamont, αναμένεται να καταστούν στόχοι με διευρυμένη γεωγραφική και πολιτική ακτίνα στο εγγύς μέλλον, δεδομένου ότι στις άμεσες επιδιώξεις των χειριστών της Διαδικασίας Σταθερότητας και Καλής γειτονίας στην Νοτιανατολική Ευρώπη ανήκει και η προσπάθεια για την ένταξη αυτής στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ και την συγχώνευσή της με το Σύμφωνο Σταθερότητας της Ευρωπαϊκής Ένωση. 11 Μια τέτοια εξέλιξη θα επιτρέψει στην Πρωτοβουλία Royamont να συνδυάσει την πολιτική της διάσταση με σχεδιασμούς ευρύτερης περιφερειακής ασφάλειας και κατ αυτόν τον τρόπο να ξεφύγει από την στενή αρμοδιότητα της επίβλεψης της κατάστασης στη Γιουγκοσλαβία. Για την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αυτό θα σημάνει παράλληλα, την πολιτική είσοδο του ΟΑΣΕ στην περιφέρεια της και την αυτόματη τουλάχιστον θεωρητική αναβάθμισή της από «ζώνη κρίσης» και «ακριτική περιφέρεια» σε οργανικό τμήμα της νέας Ευρώπης. Η απόφαση της Ένωσης αντανακλά, μεταξύ άλλων, την πρόθεσή της να αναπροσδιορίσει και να ενισχύσει την παρουσία της στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέσω της εκπόνησης νέων σχεδίων για την προώθηση της 10 Royaumont «On the Process of Stability and Good Neighborliness», 13 th December Ό..π. 23

24 σταθερότητας και της καλής γειτονίας, την αποφυγή συγκρούσεων και την διασφάλιση της ειρήνης. Η συνεργασία με μη κυβερνητικούς οργανισμούς και ο συντονισμός με τις άλλες μορφές περιφερειακής συνεργασίας που αναπτύσσονται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη διακηρύσσεται, παράλληλα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, 12 ως condition sine qua non για την συνολική και μακροπρόθεσμη επιτυχία των επιμέρους περιφερειακών σχημάτων. Η Περιφερειακή Προσέγγιση δεν βρήκε προς έκπληξη των Βρυξελλών μεγάλη απήχηση στα Δυτικά Βαλκάνια. Η Κροατία και η Βοσνία αισθάνθηκαν άβολα που κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε μια διαδικασία εντατικής περιφερειακής συνεργασίας στην οποία θα συμμετείχε και η Γιουγκοσλαβία. Τα κράτη αυτά έβλεπαν στην Περιφερειακή Προσέγγιση μια υφέρπουσα απειλή ανασύστασης της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο. Παράλληλα η Αλβανία και η ΠΓΔΜ, τα κράτη που είχαν συνάψει συμφωνίες συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, θεώρησαν την ομαδοποίησή τους με τα εμπλεκόμενα μέρη των γιουγκοσλαβικών πολέμων σαν μια οπισθοδρόμηση στην προσπάθειά τους να αναγνωριστούν ως κράτη υποψήφια για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κλιμάκωση τέλος της Αλβανοσερβικής διένεξης στο Κοσσυφοπέδιο κατά την διάρκεια του 1999 κατέδειξε την ανεπάρκεια της Περιφερειακής Προσέγγισης για την σταθεροποίηση των Βαλκανίων. Συνεπώς στις 26 Μάιου του 1999 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την αντικατάσταση της Περιφερειακής Προσέγγισης από την Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης η οποία δημιουργήθηκε προκειμένου να δώσει ουσία στο Σύμφωνο Σταθερότητας, το πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προσεγγίσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. 12 Petkovic, «Παλαιότερα, η Ευρώπη αντιμετώπιζε τη SECI ως ανταγωνιστικό σώμα», New Initiatives for Cooperation and Security in the Balkans, σ

25 V. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης είναι το πολιτικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στην πορεία τους προς την τελική προσχώρηση. Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων είναι προς το συμφέρον όλων των εταίρων: ειρήνη, σταθερότητα, ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη, ευημερία, ποιότητα ζωής, για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης επιδιώκει τρεις στόχους, δηλαδή τη σταθεροποίηση και την ταχεία μετάβαση σε οικονομία της αγοράς, την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και την προοπτική της προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βοηθά τις χώρες τις περιοχής να ενισχύσουν την ικανότητά τους να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν τα ευρωπαϊκά πρότυπα, συμπεριλαμβανομένου και του κοινοτικού κεκτημένου, καθώς και τα διεθνή πρότυπα. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης βασίζεται σε μια προοδευτική εταιρική σχέση στην οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει ένα μίγμα εμπορικών παραχωρήσεων (Αυτόνομα Εμπορικά Μέτρα), οικονομική και χρηματοδοτική βοήθεια (Πρόγραμμα CARDS) και συμβατικές σχέσεις (Συμφωνίες Σταθεροποίησης και Σύνδεσης). Κάθε χώρα πορεύεται με βάση την ικανοποίηση των δεσμεύσεών της στα πλαίσια της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Η ετοιμότητα των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην προσπάθειά τους να πλησιάσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμάται με Ετήσιες Εκθέσεις Προόδου. Μετά την Περιφερειακή Προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια του 1997, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε, το 1999, το σκεπτικό μετάβασης σε ένα πιο φιλόδοξο όραμα για την ανάπτυξη της περιοχής τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Τα μέσα της καθορίστηκαν στη Σύνοδο Κορυφής του Ζάγκρεμπ το Νοέμβριο του Η Σύνοδος Κορυφής της Θεσσαλονίκης που έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2003, εμπλούτισε τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με στοιχεία εμπνευσμένα από τη διαδικασία διεύρυνσης ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί καλύτερα στις νέες προσκλήσεις. Η Ατζέντα της Θεσσαλονίκης παρουσίασε μια σειρά νέων μέσων για την υποστήριξη 25

26 της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και την προσέγγισή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πιο μεγαλεπήβολο από αυτά τα νέα μέσα είναι οι Ευρωπαϊκές Εταιρικές Σχέσεις, που εμπνεύστηκαν από τις Εταιρικές Σχέσεις Προσχώρησης. Η πρώτη σειρά Ευρωπαϊκών Εταιρικών Σχέσεων εγκρίθηκε το 2004 με τον καθορισμό βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων προτεραιοτήτων που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι χώρες, οι Ευρωπαϊκές Εταιρικές Σχέσεις θα βοηθήσουν τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις μεταρρυθμίσεις τους και τις προετοιμασίες για μελλοντική ένταξη ως κράτη μέλη. Όλες οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν προοπτικές για μελλοντική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στόχος που επικυρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Feira τον Ιούνιο του 2000 και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης τον Ιούνιο του Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2005 επαναεπιβεβαίωσε σαφώς τις υφιστάμενες δεσμεύσεις. Η Κροατία και η ΠΓΔΜ, στις οποίες έχουν αποδοθεί καθεστώς υποψήφιας χώρας, παραμένουν της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Οι άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είναι εν δυνάμει υποψήφιες χώρες: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Σερβία, Κοσσυφοπέδιο βάση της απόφασης 1244/99 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Τον Ιανουάριο του 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε μια Ανακοίνωση με τίτλο «Τα Δυτικά Βαλκάνια στην πορεία προς την ΕΕ: ενίσχυση της σταθερότητας και αύξηση της ευημερίας». Η ανακοίνωση εκτιμά την πρόοδο που έγινε από τη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης και παρουσιάζει συγκεκριμένα μέτρα ενίσχυσης της πολιτικής της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια, καθώς και τα σχετικά μέσα. 13 Η νέα αυτή διαδικασία σήμαινε μια σημαντική αλλαγή πλεύσης στην Ευρωπαϊκή Πολιτική για τα Δυτικά Βαλκάνια. Για πρώτη φορά η Ευρωπαϊκή Ένωση ανάλαβε την δέσμευση ρητώς να διαθέσει μακροχρόνια πολιτική και οικονομική στήριξη στα κράτη της περιοχής με στόχο την προετοιμασία τους για την ένταξη στις ευρωπαϊκές δομές. Συνεπώς με την Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, τα Δυτικά Βαλκάνια ουσιαστικά ενσωματώθηκαν στην Διαδικασία Διεύρυνσης της /12/

27 Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώθηκε και από το ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην σύνοδο κορυφής του ΦΕΙΡΑ (19-20 Ιουνίου 2000) όπου αποφασίστηκε ότι τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων αποτελούν δυνητικά υποψήφια μέλη για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαδικασία αυτή επιδιώκει τη σταθεροποίηση και την ταχεία μετάβαση σε οικονομία αγοράς, την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και την προοπτική της προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης έχει μεγάλη πολιτική αξία. Είναι η βάση για την σταδιακή εφαρμογή μιας ζώνης ελεύθερων συναλλαγών και των μεταρρυθμίσεων που αποσκοπούν στο να πετύχουν την προσέγγιση και τελικά την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να ανταποκρίνεται στις ατομικές ιδιαιτερότητες κάθε κράτους της Δυτικής Βαλκανικής. Πιο συγκεκριμένα τα κράτη της περιοχής καλούνται να εκπληρώσουν μια σειρά από προϋποθέσεις προκειμένου να κληθούν ατομικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση να ξεκινήσουν διμερείς διαπραγματεύσεις για την υπογραφή μιας Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Οι προϋποθέσεις που η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε στα κράτη αυτά είναι: Ο εκδημοκρατισμός των θεσμών τους. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η εισαγωγή μεταρρυθμίσεων για την μετάβαση σε μια οικονομία της αγοράς. Η ενεργή συμμετοχή τους στην προσπάθεια ανάπτυξης της περιφερειακής συνεργασίας στα δυτικά Βαλκάνια. Κάθε χώρα προχωράει βήμα - βήμα προς την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εφόσον εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Συνεργασίας όπως αυτό διαπιστώνεται στις ετήσιες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Κροατία και η ΠΓΔΜ, στις οποίες έχει αποδοθεί καθεστώς υποψήφιας χώρας παραμένουν μέρος της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Συνεργασίας. Οι άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είναι εν δυνάμει υποψήφιες χώρες: η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο (βάσει της απόφασης 1244/99 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών). 27

28 Συνεπώς κάθε ένα από τα κράτη αυτά, ανάλογα με την πρόοδο που θα παρουσιάζει στην ικανοποίηση των προαναφερθέντων πολιτικών και οικονομικών προϋποθέσεων, θα προχωράει μεμονωμένα τόσο στην υπογραφή μιας Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην υλοποίηση της συμφωνίας αυτής που θα το οδηγήσει στην ένταξη του στις ευρωπαϊκές δομές. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι αν και τα κράτη της Δυτικής Βαλκανικής καλούνται να εκπληρώσουν τις ίδιες ακριβώς προϋποθέσεις για την σύναψη Συμφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, οι συμφωνίες που θα υπογραφούν δεν πρόκειται να είναι πανομοιότυπες. Κάθε συμφωνία θα προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες απαιτήσεις της προετοιμασίας της συγκεκριμένης χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Συμφωνίες Σταθεροποίησης και Σύνδεσης θα δημιουργούν εξάλλου και τους απαραίτητους σημαντικούς μηχανισμούς που θα επιτρέπουν στις Βρυξέλλες να παρακολουθούν την πρόοδο των κρατών της περιοχής και στην υιοθέτηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων ούτως ώστε να τα βοηθήσουν κατάλληλα να πλησιάσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα τις αξίες, τα πρότυπα και τις πρακτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προκείμενου να ενισχυθεί η προσπάθεια των κρατών της Δυτικής Βαλκανικής για σύγκλιση με την υπόλοιπη Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε κατά την διάρκεια του δεύτερου εξαμήνου του 2000 στην λήψη δύο σημαντικών αποφάσεων. Η πρώτη απόφαση, που λήφθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου του 2000 αφορούσε το καθεστώς των διμερών εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των πέντε κρατών της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε την άρση όλων των δασμών από το σύνολο σχεδόν των προϊόντων που εισήγαγε από τα κράτη της Δυτικής Βαλκανικής. Η σημασία της απόφασης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι δεν στηριζόταν στην αρχή της αμοιβαιότητας. Με άλλα λόγια, τα κράτη της περιοχής δεν θα έπρεπε με την σειρά τους και αυτά να αποσύρουν τους δασμούς που επέβαλλαν σε κοινοτικά προϊόντα. Έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση παραχώρησε στα κράτη της Δυτικής Βαλκανικής ένα ασύμμετρο προνομιακό καθεστώς που σαν στόχο είχε την τόνωση των εξαγωγών τους, την αύξηση των ξένων επενδύσεων στην περιοχή και την ενίσχυση της οικονομικής του ανάπτυξης. 28

29 Μέσω της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης ενθαρρύνεται η περιφερειακή συνεργασία μεταξύ των χωρών και η διασυνοριακή συνεργασία με τα κράτη μέλη της Ένωσης. Προωθείται η κοινοβουλευτική συνεργασία μεταξύ των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και η ενσωμάτωση τους στις Περιφερειακές και Διεθνείς δομές. Μέσω της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης συνιστάται η πολιτική συνεργασία και ο πολιτικός διάλογος μεταξύ των χωρών της ζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενισχύεται η προσπάθεια των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης προς την πολιτική συνεργασία προκειμένου να υιοθετήσουν τις κοινές θέσεις και δηλώσεις της Ένωσης στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας. Σχέσεις της Ε.Ε. με τις μεμονωμένες χώρες της περιοχής. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης προσφέρει στις χώρες αυτές την προοπτική μιας πλήρους ενσωμάτωσης στις δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 14 Αλβανία Έτσι η Αλβανία η οποία υπέβαλε αίτηση προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον Απρίλιο του 2009 και το Μαυροβούνιο, θα πρέπει να εφαρμόσουν την συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και να προχωρήσουν αποφασιστικά στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που αφορούν την εξασφάλιση της ορθής λειτουργίας των κρατικών θεσμών και την εδραίωση ενός κράτους δικαίου. Κροατία Η Κροατία έχοντας αποκτήσει το πολιτικό και οικονομικό προβάδισμα στην περιοχή, με το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα και την σαφέστερη πορεία ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη συνάψει μια Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2001 και τον Φεβρουάριο του

30 υπέβαλλε αίτηση προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση επί της οποίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να γνωμοδοτήσει και μέχρι σήμερα εκκρεμεί. ΠΓΔΜ Η ΠΓΔΜ βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με την Κροατία όσον αφορά στην Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, ενώ τον Φεβρουάριο του 2004 υπέβαλλε αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΠΓΔΜ μπορεί να αποδείξει την ετοιμότητά της να προχωρήσει στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων προχωρώντας σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, όπως η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος και η επιβολή νόμου και τάξης προκειμένου αντιμετωπίσει και το βασικό της πρόβλημα ασυνεννοησίας και διαμάχης ανάμεσα στους Σλαβομακεδόνες και Αλβανούς στο πλαίσιο του συνταγματικού πλαισίου της Οχρίδας και της σταθεροποίησης της κρατικής της οντότητας. Η Επιτροπή θεωρεί ότι η χώρα εκπληρώνει επαρκώς τα πολιτικά κριτήρια. Μαυροβούνιο Το Μαυροβούνιο υπέβαλλε αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ τον Δεκέμβριο του 2008 και η Επιτροπή εκπονεί μελέτη σκοπιμότητας και προετοιμάζει επί του παρόντος γνώμη σύμφωνα με το αίτημα του Συμβουλίου. Οι Κοινοβουλευτικές εκλογές τήρησαν κατά την επιτροπή όλους σχεδόν τους Διεθνείς κανόνες αλλά η ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας και η εδραίωση του κράτους δικαίου εξακολουθούν να αποτελούν μείζονες προκλήσεις. Βοσνία και Ερζεγοβίνη Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη έλαβε μια μελέτη σκοπιμότητας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για μια πιθανή έναρξη διαπραγματεύσεων στην Ένωση υπέγραψε την Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και είναι πιο κοντά έτσι στην υποψηφιότητα για ένταξη ενώ η επιτροπή αναφέρει ότι θα πρέπει να επισπεύσει τις βασικές μεταρρυθμίσεις και η ηγεσία της να έχει κοινό όραμα προς την γενική κατεύθυνση της χώρας και την πολιτική βούληση να εκπληρώσει τις απαιτήσεις της 30

31 Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και τις προϋποθέσεις για το κλείσιμο του γραφείου του Ανωτάτου Εκπροσώπου. Σερβία Η Σερβία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην σταθερότητα της περιοχής και στις καλές σχέσεις μεταξύ των χωρών της περιοχής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει ανεπιφύλακτα την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας η οποία απέδειξε την βούληση της να προσεγγίσει περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ένωση με την εφαρμογή των διατάξεων της ενδιάμεσης συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την πραγματοποίηση σημαντικών μεταρρυθμίσεων. 15 Με βάση τη συνεχή συνεργασία της με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία η Επιτροπή θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εφαρμόσει την Ενδιάμεση Συμφωνία και η Σερβία θα πρέπει να επιδείξει εποικοδομητική στάση στα θέματα που αφορούν το Κόσσοβο. Κόσσοβο Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αποφασισμένη να προχωρήσει στη συντονισμένη διευθέτηση του τελικού στάτους του Κοσσυφοπεδίου και να στηρίξει την πολιτική και οικονομική του ανάπτυξη. Το Κοσσυφοπέδιο από την πλευρά του θα πρέπει να διασφαλίσει την δέσμευση του για την δημιουργία μίας δημοκρατικής και πολυεθνικής κοινωνίας. Η Αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επιβολή του κράτους δικαίου στο Κοσσυφοπέδιο (EULEX Κοσσυφοπέδιο) επικουρεί τα όργανα του Κοσσυφοπεδίου, τις δικαστικές αρχές και τις αρχές επιβολής του νόμου στην πορεία τους προς την βιωσιμότητα και την υπευθυνότητα (κοινή δράση 2008/124). Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πρόθυμη να βοηθήσει τις χώρες που ενδιαφέρονται να προχωρήσουν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για τον δρόμο της ένταξης τους σε αυτήν. Για το σκοπό αυτό εφαρμόζει στα Δυτικά Βαλκάνια ένα 15 http// 31

32 ολοκληρωμένο πρόγραμμα ενίσχυσης της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των λαών των Δυτικών Βαλκανίων. Προωθεί τους λαούς της περιοχής να επιλέξουν τις Ευρωπαϊκές Αξίες και το Ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο, λαμβάνοντας πλήθος μέτρων όπως: η σταδιακή κατάργηση της βίζας, ο διπλασιασμός των υποτροφιών για φοιτητές από τα δυτικά Βαλκάνια, η δημιουργία προγραμμάτων για τις χώρες αυτές στους τομείς της επιστήμης και της έρευνας, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και της νεολαίας. 32

33 VI. Το Σύμφωνο Σταθερότητας για την Ν.Α. Ευρώπη. 1. Ευρώπη και Βαλκάνια σε σταυροδρόμι. Οι κρίσεις τείνουν να γίνονται καθοριστικά σημεία στην ιστορία, όπως η 10η Ιουνίου Αυτή η μέρα περιέκλειε αισθήματα της τραγωδίας αλλά παράλληλα και της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο. Την μέρα αυτή το συμβούλιο Ασφαλείας με την Απόφαση Νο 1244 έθεσε τέλος στον πόλεμο στο Κόσσοβο. Την ίδια μέρα υπογράφτηκε και το «Σύμφωνο Σταθερότητας για τα ΝΑ Βαλκάνια» στην Κολωνία, με συμμετοχή 38 χωρών και 15 διεθνών οργανισμών. 16 Τέσσερις φρικτοί πόλεμοι μέσα σε οκτώ χρόνια ήταν κάτι που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς στη μεταψυχροπολεμική Ευρώπη. Η Ευρώπη πάλι παρουσιάστηκε με δύο πρόσωπα. Από την μια η πετυχημένη Ευρωπαϊκή Διεύρυνση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία, την ευημερία και από την άλλη η Ευρώπη του εθνικισμού της καταπίεσης που αποσταθεροποιούσε όλη την περιοχή. Το Κόσσοβο έστρεψε ξανά την διεθνή προσοχή στην περιοχή. Η διεθνής κοινότητα άργησε να καταλάβει, ευτυχώς όχι τόσο πολύ ώστε οι συνέπειες να ήταν ανεπανόρθωτες, ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να αντέξει ακόμη μια καταστροφική σύγκρουση στο εσωτερικό της, με όλα τα επακόλουθα (πρόσφυγες, άστεγοι, το βάρος διατήρησης της ειρήνης, ανακατασκευή). Η ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου, και η αναγνώριση της από τις Ηνωμένες Πολιτείες και μερικές ακόμα χώρες έχουν διαμορφώσει μια καινούρια κατάσταση όχι μόνο για τα Βαλκάνια, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Είναι σαφές ότι το Κόσσοβο από νομικής πλευράς δεν δημιουργεί προηγούμενο. Το μοντέλο του Κοσσόβου δεν πρόκειται να εφαρμοσθεί προκειμένου να επιλυθούν οι πολλές διενέξεις ανά τον κόσμο που είτε έχουν παγώσει είτε σιγοβράζουν. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκε το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου, σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε ο καλύτερος. Από το 1999 είχε καταστεί σαφές ότι οι Σέρβοι δεν θα ήλεγχαν ποτέ ξανά του Κοσσοβάρους. Το αντίστροφο είναι επίσης