ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΥΤΤΑΡΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΦΥΣΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΥΤΤΑΡΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΦΥΣΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ «Σύγχρονες Τάσεις στη Διδακτική των Βιολογικών Μαθημάτων και Νέες Τεχνολογίες» «ΥΠΝΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ» Κυριακούδη Μαργαρίτα Στα πλαίσια του μαθήματος : ΘΕΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

2 Τι είναι ο ύπνος Παλιότερα θεωρείτο ως μια παθητική κατάσταση, χωρίς εγκεφαλική δραστηριότητα Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό δεν ισχύει Ύπνος = μια περιοδική, προσωρινή, αλλά φυσιολογική αναστολή της λειτουργίας των οργάνων της συνείδησης Τον συναντάμε σε πολλά ζώα και σχεδόν σε όλα τα σπονδυλωτά Οι αιτίες που γέννησαν την ανάγκη για ύπνο είναι ουσιαστικά άγνωστες Σύμφωνα με τη δαρβινική θεωρία,, ο ύπνος αποτελεί προϊόν της φυσικής επιλογής (νυχτερινή απόσυρση, ανάπλαση ιστών). Η έλλειψη ύπνου προκαλεί προβλήματα σε διάφορα συστήματα του οργανισμού (ανοσοποιητικό, κυκλοφορικό, ορμονικό κ.ά.).

3 Στάδια Συνείδησης 1. Κατάσταση Εγρήγορσης.. Χαρακτηρίζεται από ετερογένεια : Μειωμένα επίπεδα προσοχής (ηρεμία) Ρυθμός άλφα στο ΗΕΓ Αυξημένα επίπεδα προσοχής (προσήλωση, έντονη σκέψη) Ρυθμός βήτα στο ΗΕΓ 1. Κατάσταση Ύπνου.. Χαρακτηρίζεται από : Μυϊκή χαλάρωση Μείωση καρδιακού ρυθμού Μείωση αναπνευστικών κινήσεων Μειωμένο μεταβολικό ρυθμό Απουσία εκούσιας δραστηριότητας

4 Τα Στάδια του Ύπνου Ο ύπνος δεν αποτελεί ενιαία κατάσταση Διακρίνεται σε δυο ποιοτικά διαφορετικές καταστάσεις : NREM ή ύπνος βραδέων κυμάτων. Υποδιαιρείται σε 4 στάδια. Κατά τη διάρκειά του δεν παρατηρούνται ταχείες οφθαλμικές κινήσεις. REM ή παράδοξος ύπνος. Χαρακτηρίζεται από : ταχείες οφθαλμικές κινήσεις αποσυγχρονισμό στο ΗΕΓ απώλεια μυϊκού τόνου έντονη ονειρική δραστηριότητα

5 Εγρήγορση Στάδια 1 & 2 NREM ύπνου Στάδια 3 & 4 NREM ύπνου (ύπνος βραδέων κυμάτων) Ύπνος REM

6 Κύκλοι Ύπνου Ο ύπνος συνίσταται από μια κυκλική εναλλαγή των φάσεων NREM και REM κατά τη διάρκεια της νύχτας. Διάρκεια υπνκού κύκλου = λεπτά. 4-6 επαναλήψεις του κύκλου κατά τη διάρκεια του ύπνου

7 Λειτουργική Σημασία του Ύπνου Φυλογενετικές θεωρίες : Καταστολή δραστηριότητας σε περιόδους μη ασφαλούς δράσης, ανεπαρκής όραση τη νύχτα, δύσκολη ανεύρεση τροφής Οντογενετικές θεωρίες : Ωρίμανση κεντρικού νευρικού συστήματος, καλή λειτουργία νευρωνικών κυκλωμάτων, διατήρηση εγκεφαλικής ομοιόστασης Μεταβολικές θεωρίες : Αποκατάσταση των ενεργειακών απωλειών του οργανισμού, αναπλήρωση χρήσιμων ουσιών π.χ. νευροδιαβιβαστών Πληροφορικές θεωρίες : Ταξινόμηση, αποθήκευση και εδραίωση πληροφοριών στη μνήμη μεγάλης διάρκειας

8 Παράγοντες που Επηρεάζουν τον Ύπνο 1. Κιρκαδιανός ρυθμός = το εσωτερικό ρολόι του οργανισμού. Επηρεάζει τη φυσιολογία και τη συμπεριφορά μας. Υπάρχουν γονίδια που σχετίζονται με αυτόν (clock-genes). 2. Κύκλος ύπνου-εγρήγορσης. Η διάρκεια του ύπνου κάθε ανθρώπου εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια της εγρήγορσης πριν από τον ύπνο. 3. Ηλικία. Ο μέσος χρόνος ύπνου μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας. Σχετίζεται και με τη μείωση των επιπέδων μελατονίνης στο αίμα. 4. Ορμόνες. Μια ποικιλία ορμονών και ενδογενών χημικών ουσιών επηρεάζει τον ύπνο.

9 Παράγοντες που Επηρεάζουν τον Ύπνο Νοραδρεναλίνη/Αδρεναλίνη : Διεγείρουν, εντείνουν ή παρατείνουν την κατάσταση εγρήγορσης, επαγρύπνισης και διέγερσης. Ντοπαμίνη : Αφυπνίζει τον εγκεφαλικό φλοιό (φαιά ουσία). Συμμετέχει στη ρύθμιση της κίνησης και της ανταπόκρισης. Ισταμίνη : Ενεργοποιεί τον εγκεφαλικό φλοιό κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Γλουταμίνη : Διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα και ενεργοποιεί τον εγκεφαλικό φλοιό. Είναι σημαντική για την εγρήγορση. Μελατονίνη : Ενθαρρύνει τον ύπνο. Εκκρίνεται σχεδόν αποκλειστικά τη νύχτα. Αδενοσίνη : Προκαλεί ύπνο και η δράση της εμποδίζεται από την καφεΐνη. Τα επίπεδά της αυξάνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας και μειώνονται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Σεροτονίνη : Έχει ηρεμιστική δράση. Μπορεί να προετοιμάσει τον εγκέφαλο και το σώμα για τον ύπνο βραδέων κυμάτων. Ινσουλίνη : Συσσωρεύεται με την πρόσληψη τροφής και μπορεί να οδηγήσει στην επέλευση του ύπνου.

10 Παράγοντες που Επηρεάζουν τον Ύπνο 1. Θερμοκρασία σώματος. Η επέλευση του ύπνου γίνεται όταν η θερμοκρασία του σώματος είναι στην καθοδική της φάση. 2. Θερμοκρασία περιβάλλοντος. Ένα δροσερό περιβάλλον βοηθά περισσότερο τον ύπνο. Ακραίες θερμοκρασίες διαταράσσουν τον ύπνο. 3. Φωτισμός. Επηρεάζει τον κιρκαδιανό ρυθμό. Η έκθεση στο φως αυξάνει την εγρήγορση, εμποδίζοντας τον ύπνο. 4. Φύλο. Οι γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα, προγεστερόνη) παίζουν ρόλο στα μοτίβα του ύπνου. Αϋπνία και άλλες διαταραχές είναι συχνές στις γυναίκες, λόγω ορμονικών αλλαγών κατά την έμμηνο ρύση, την εγκυμοσύνη και την εμμηνόπαυση.

11 Παράγοντες που Επηρεάζουν τον Ύπνο Η θερμοκρασία του σώματος ακολουθεί έναν περίπου 24ωρο ρυθμό. Συνήθως, αποκοιμιόμαστε όταν η θερμοκρασία του σώματός μας βρίσκεται στην καθοδική της φάση.

12 Παράγοντες που Επηρεάζουν τον Ύπνο 1. Συναισθηματικές καταστάσεις, όπως κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, σύνδρομο SAD προκαλούν διαταραχές ύπνου (αϋπνία, υπερυπνίες). 2. Παθολογικές καταστάσεις. Προκαλούν διαταραχές ύπνου, αλλά και επιδεινώνονται από αυτές (Πάρκινσον, Alzheimer, διαβήτης, χρόνιος πόνος, διπολικές διαταραχές κ.ά.). 3. Φαρμακευτικές και άλλες εξωγενείς χημικές ουσίες π.χ. καφεΐνη, ξανθίνη, θεοβρωμίνη, νικοτίνη, αλκοόλ, υπνωτικά, οπιώδη ναρκωτικά. 4. Φυσική άσκηση. Σε συστηματική βάση βελτιώνει τον ύπνο. 5. Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Καθυστερεί την επέλευση του ύπνου και μειώνει την ποσότητα και την ποιότητά του.

13 Διαταραχές του Ύπνου Πρόκειται για ανωμαλίες στην κατάσταση ή τη φυσιολογική εξέλιξη του ύπνου. Είναι είτε πρωτοπαθείς (όταν σχετίζονται άμεσα με τη διαδικασία του ύπνου) είτε δευτεροπαθείς (όταν προκύπτουν από άλλη πάθηση). Εκδηλώνονται με διάφορα συμπτώματα : υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας δυσκολία στην επέλευση ή τη διατήρηση του ύπνου νυχτερινές αφυπνίσεις αφύσικη κίνηση ή συμπεριφορά κατά τη διάρκεια του ύπνου αφύσικες αισθήσεις κατά τη διάρκεια του ύπνου

14 Νυχτερινή ενούρηση Διαταραχές του Ύπνου ΔΥΣΥΠΝΙΕΣ : Σχετίζονται με τη διάρκεια, την ποιότητα και τη χρονική επέλευση του ύπνου. Περιλαμβάνουν : Αϋπνίες Υπερυπνίες (υπερυπνία, υπνική άπνοια, ναρκοληψία) Διαταραχές του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης (π.χ. σύνδρομο αλλαγής χρονικής ζώνης) ΠΑΡΑΫΠΝΙΕΣ : Μια ανεπιθύμητη φυσική δραστηριότητα παρεμβάλλεται κατά τη διαδικασία του ύπνου και παράγει μερική μόνο εγρήγορση.. Εδώ υπάγονται : Υπνοβασίες Υπνικοί ή νυχτερινοί τρόμοι Εφιάλτες Υπνολαλία Διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM

15 Αϋπνία Η πιο συνηθισμένη διαταραχή ύπνου Περιγράφει το λιγοστό ή τον κακής ποιότητας ύπνο Μπορεί να είναι πρωτογενής ή σύμπτωμα κάποιας παθολογίας 10-15% πάσχουν από σοβαρή αϋπνία Πιο συχνή στις γυναίκες Συχνά συνδέεται με κάποιο σημαντικό γεγονός ή κάποια αλλαγή στη ζωή του ατόμου Προκαλεί υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, με αποτέλεσμα μειωμένες αποδόσεις και αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων

16 Ναρκοληψία Χαρακτηρίζεται από : Μη φυσιολογική επιθυμία για ύπνο Αιφνίδια επεισόδια ύπνου Καταπληξία (απώλεια μυϊκού τόνου) Παράλυση στον ύπνο Υπναγωγικές ψευδαισθήσεις 2-30 επεισόδια ανεξέλεγκτης υπνηλίας μέσα στη μέρα Κάθε κρίση διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα ως 20 λεπτά Συνήθως σε ακατάλληλες περιστάσεις και χωρίς προειδοποίηση. Οφείλεται σε έλλειψη της ουσίας υποκρετίνη (ορεξίνη) στον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό Σπάνια, μπορεί να εμφανιστεί ύστερα από τραύμα στον εγκέφαλο ή σε συνδυασμό με παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος

17 Υπνική άπνοια Ανήκει στις αναπνευστικές διαταραχές του ύπνου Προσβάλλει το 2-4% του μεσήλικου πληθυσμού Χαρακτηρίζεται από σύντομες διακοπές της αναπνοής που διαρκούν 10 ή περισσότερα δευτερόλεπτα, οι οποίες επαναλαμβάνονται τακτικά σε όλη τη διάρκεια της νύχτας Μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία Συμπτώματα : ροχαλητό, ξηροστομία, υπερβολική εφίδρωση, κρίσεις πνιξίματος, νυχτερινή ενούρηση Σημαντικοί παράγοντες κινδύνου : κεντρική παχυσαρκία, δυσμορφίες στην κάτω γνάθο, υπερτροφικές αμυγδαλές και αδενοειδείς αποφύσεις

18 Διαταραχές στην κίνηση των άκρων Οι κυριότερες είναι : Διαταραχή περιοδικής ακούσιας κίνησης των άκρων (Periodic Limb Movement Disorder) Σύνδρομο των ανήσυχων ποδιών (Restless( Legs Syndrome). Αισθητο-κινητική διαταραχή που εκδηλώνεται ως δυσάρεστη αίσθηση στα κάτω άκρα. Σχετίζεται με το ντοπαμινεργικό σύστημα, καθώς και με ανεπάρκειες σιδήρου. Προσβάλλει το 2-5% των ενηλίκων. Εμφανίζεται συχνά στις εγκύους, αλλά υποχωρεί μετά τον τοκετό.

19 Διαταραχές του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης Σύνδρομο αλλαγής χρονικής ζώνης (Jet( Lag) Συμβαίνει λόγω αεροπορικής μετακίνησης διαμέσου πολλών χρονικών ζωνών Αποσυγχρονισμός βιολογικού ρολογιού Δυτικά Ανατολικά : η μέρα «μικραίνει», ενώ το αντίθετο συμβαίνει κατά την ανάποδη πορεία Χορηγείται μελατονίνη,, αλλά η χρήση της έχει επιζήμια αποτελέσματα Διαταραχή αλλαγής βάρδιας οφείλεται στην εργασία εκτός κανονικών ωραρίων προκαλεί προβλήματα στον ύπνο, αλλά και στη γενικότερη υγεία του ατόμου

20 Διαταραχές του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης Σύνδρομο καθυστερημένης έναρξης του ύπνου (Delayed( Sleep Phase Syndrome, DSPS) Διαταραχή του κιρκαδιανού ρυθμού Καθυστέρηση της έναρξης του ύπνου, αλλά και της αφύπνισης Γενετικοί παράγοντες που ελέγχουν τον κιρκαδιανό ρυθμό μπορεί να σχετίζονται με την εμφάνισή του Σύνδρομο προηγμένης φάσης ύπνου (Advanced( Sleep Phase Syndrome, ASPS) Αποτελεί το αντίθετο του συνδρόμου DSPS Φυσιολογικός ύπνος, αλλά το άτομο ακολουθεί ένα μοτίβο ύπνου- εγρήγορσης περίπου 3 ώρες νωρίτερα από το μέσο όρο του υπόλοιπου πληθυσμού.

21 Παραϋπνίες Υπνοβασία Περιλαμβάνει μια σειρά από περίπλοκες συμπεριφορές που ξεκινούν κατά τον ύπνο NREM.. Ως αποτέλεσμα, το άτομο περπατά ενώ κοιμάται. Ο υπνοβάτης δε γνωρίζει ότι περπατά στον ύπνο του Η υπνοβασία μπορεί να σταματήσει αυθόρμητα Μπορεί να αποδειχτεί πολύ επικίνδυνη συμπεριφορά (ατυχήματα, αυτοκτονία, ανθρωποκτονία) Παρατηρείται συχνά στο 1-3% των παιδιών Ενύπνιος τρόμος Ξαφνική εγρήγορση από τον ύπνο βραδέων κυμάτων με κραυγές Συνοδεύεται από έντονο φόβο και έλλειψη πλήρους συνειδητότητας και προσανατολισμού Δύσκολη αφύπνιση κατά τη διάρκεια του επεισοδίου

22 Παραϋπνίες Βρουξισμός Ακούσιο τρίξιμο των δοντιών Τα δόντια των γνώθων ολισθαίνουν μεταξύ τους και προκαλείται αποτριβή της αδαμαντίνης Πολύ συχνό φαινόμενο στα βρέφη, αλλά και μεταξύ 10 και 20 ετών Σχετίζεται με στρες και συναισθηματική ένταση Υπνολαλία Εκφορά λόγου ή ήχων, χωρίς το άτομο να έχει επίγνωση του συμβάντος Πιθανή σχέση με ορισμένες αγχώδεις διαταραχές ή με τον πυρετό Τα παιδιά είναι πιο επιρρεπή

23 Νυχτερινή ενούρηση Παραϋπνίες Ακούσια απώλεια ούρων κατά την διάρκεια του ύπνου Εμφανίζεται πιο συχνά στα αγόρια Αίτια : μικρό μέγεθος ή λοίμωξη ουροδόχου κύστης, μειωμένη έκκριση αντιδιουρητικής ορμόνης, διαβήτης, άγχος, ανασφάλεια κ.λπ. Διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM Κοινή στους μεσήλικες και τους ηλικιωμένους άντρες Εμφανίζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου REM To σώμα αντί να είναι αδρανές, ενεργεί με βάση το όνειρο Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή συχνά τραυματίζονται ή τραυματίζουν το σύντροφό τους

24 Η σχέση ύπνου και μεταβολισμού Η κατάσταση εγρήγορσης μπορεί να παρατείνεται λόγω αυξημένων εργασιακών και κοινωνικών υποχρεώσεων Η αποστέρηση του ύπνου σχετίζεται με : αυξημένες συγκεντρώσεις κορτιζόλης μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη (παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση διαβήτη τύπου 2) χαμηλά επίπεδα λεπτίνης (παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση παχυσαρκίας) εντονότερη επιθυμία για ενεργειακά πλούσια τρόφιμα με υψηλό περιεχόμενο σε υδατάνθρακες λιγότερη σωματική δραστηριότητα

25 Συμπερασματικά Ο επαρκής ύπνος είναι απαραίτητος για να μένουμε ξύπνιοι και σε εγρήγορση Οι διαταραχές του ύπνου μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα της ζωής μας, σε όλες της τις εκφάνσεις Εργασιακές, σχολικές και ακαδημαϊκές επιδόσεις Κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις Συχνά προκαλούν ιατρικά ή ψυχιατρικά νοσήματα ή επιδεινώνουν υποβόσκουσες ή λανθάνουσες παθολογικές καταστάσεις Σήμερα, η ιατρική μπορεί να προσφέρει αποτελεσματικές θεραπευτικές μεθόδους για τις περισσότερες διαταραχές του ύπνου

26 Καλό ύπνο λοιπόν και