Καθυστέρηση, η μεγάλη πληγή της Γραφειοκρατίας

Transcript

1 Καθυστέρηση, η μεγάλη πληγή της Γραφειοκρατίας Για την εκδήλωση της Κίνησης Πολιτών 5 Μαρτίου 2013 Βασίλης Ράπανος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών 1

2 Αυτά που θα σας παρουσιάσω στηρίζονται σε βάση δεδομένων, επεξεργασία στοιχείων και αναλύσεις που κάνουμε από κοινού με τη Γεωργία Καπλάνογλου, Επίκουρη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας για τη μελέτη της δημοσιονομικής πολιτικής στην Ελλάδα, 2

3 Γραφειοκρατία και οικονομική επίδοση Η γραφειοκρατία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το διοικητικό ή κοινωνικό σύστημα που στηρίζεται σ ένα σύνολο κανόνων και διαδικασιών, σε διαχωρισμό αρμοδιοτήτων και σε ιεραρχική δομή, με σκοπό την αποτελεσματική υλοποίηση των στόχων που επιδιώκει ένας οργανισμός, μια κυβέρνηση ή ένα κοινωνικό σύστημα. Η γραφειοκρατία είναι επομένως βασικό στοιχείο για τη λειτουργία, μιας επιχείρησης, ενός οργανισμού, μιας κυβέρνησης. Όσο μεγαλύτερο το μέγεθος του φορέα, τόσο σημαντικότερος και ο ρόλος της γραφειοκρατίας. 3

4 Γραφειοκρατία και οικονομική επίδοση Η γραφειοκρατία δεν είναι μόνο φαινόμενο του κράτους. Υπάρχει και σε όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμούς και χωρίς αυτήν, η λειτουργία τους, ιδιαίτερα των μεγάλων, θα ήταν αδύνατη. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής γραφειοκρατίας είναι ότι η δεύτερη υπόκειται στη δοκιμασία της αγοράς, ενώ η πρώτη έχει μονοπωλιακή θέση στη σχέση κράτους πολίτη και δεν υφίσταται τις πιέσεις ανταγωνισμού, στις οποίες εκτίθεται μια επιχείρηση που λειτουργεί στον ανταγωνισμό. 4

5 Γραφειοκρατία και οικονομική επίδοση Είναι γενικά αναγνωρισμένο ότι η κρατική γραφειοκρατία δεν αφορά απλά και μόνο την εξυπηρέτηση πολιτών, αλλά αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα ο οποίος διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί ο ιδιωτικός τομέας. Μπορεί να θεωρηθεί επομένως ως συντελεστής παραγωγής της οικονομίας που επηρεάζει καταλυτικά την ανταγωνιστικότητα της. Γι αυτό και η βελτίωση της αποτελεί προτεραιότητα όλων των χωρών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα πλαίσια της στρατηγικής της Λισαβώνας. 5

6 Ποιο το προϊόν της γραφειοκρατίας; Το προϊόν της κρατικής γραφειοκρατίας είναι κυρίως υπηρεσίες που προσφέρει σε άτομα και επιχειρήσεις. Οι υπηρεσίες αυτές αποβλέπουν, μεταξύ άλλων, στη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης, την προώθηση της κοινωνικής ευημερίας και τη διασφάλιση όρων υγιούς ανταγωνισμού. Επειδή το προϊόν της δεν πωλείται σε ανταγωνιστικές αγορές, γι αυτό και η χρηματοδότηση της λειτουργίας της γραφειοκρατίας γίνεται κυρίως από τον κρατικό προϋπολογισμό. 6

7 Ποιο το προϊόν της γραφειοκρατίας; Οι πόροι όμως του προϋπολογισμού προέρχονται κυρίως από τη φορολογία και η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης δημιουργεί στρεβλώσεις που επηρεάζουν αρνητικά την οικονομική δραστηριότητα. Επιπλέον, η απουσία ανταγωνισμού οδηγεί συχνά σε αναποτελεσματική χρησιμοποίηση των δαπανών του προϋπολογισμού για τη γραφειοκρατία. Οι πιο πάνω λόγοι είναι εκείνοι για τους οποίους υπάρχει προβληματισμός για τη μεγέθυνση της γραφειοκρατίας σε μια οικονομία. 7

8 Ποιο το κόστος της γραφειοκρατίας; Επειδή το προϊόν της γραφειοκρατίας δεν πωλείται σε αγορές, γι αυτό και η μέτρηση του γίνεται από την πλευρά του κόστους, η μέτρηση του οποίου δεν είναι απλή υπόθεση. Το κράτος προσφέρει πλήθος αγαθών και υπηρεσιών και είναι δύσκολο να διαχωρίσει κανείς το ακριβές κόστος των εισροών που χρησιμοποιεί για την προσφορά και μόνο υπηρεσιών, που δεν προσφέρονται από την αγορά. Στη σημερινή παρουσίαση θα χρησιμοποιήσουμε κάποιους δείκτες, πολλοί από τους οποίους είναι γνωστοί και οι οποίοι προσεγγίζουν το κόστος της γραφειοκρατίας. 8

9 Ποιο το κόστος της γραφειοκρατίας; Ως ένα δείκτη του κόστους θα χρησιμοποιήσουμε, τις δαπάνες της γενικής κυβέρνησης, ως ποσοστό του ΑΕΠ, για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης επειδή θέλουμε να δούμε τη σχετική θέση της Ελλάδας, σε σύγκριση με τους εταίρους μας. Μετά θα δούμε πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιούνται αυτοί οι πόροι, πάντα συγκριτικά με άλλες χώρες, και τέλος θα εξετάσουμε τις αμοιβές των απασχολουμένων στη γενική κυβέρνηση ως ένα, κατά προσέγγιση, καλλίτερο δείκτη του κόστους της γραφειοκρατίας 9

10 70,00 Δαπάνες γενικής κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,

11 Εσθονία Ιρλανδία Πολωνία ΕΛΛΑΔΑ Ην. Βασίλειο Τσεχία Σλοβενία Ουγγαρία Φιλανδία Λουξ/ργο ΟΟΣΑ 32 Ισπανία Ολλανδία Σλοβακία Πορτογαλία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Σουηδία Δανία Αυστρία Ιταλία Ετήσια πραγματική αύξηση των κρατικών δαπανών ανά άτομο (από 2000 εως το 2009) 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 11

12 1,2 Αποτελεσματικότητα Διακυβέρνησης 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 12

13 6,0 Σπατάλη στις κρατικές δαπάνες 1-7 άριστα 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 13

14 Αμοιβή εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση Οι δαπάνες στη γενική κυβέρνηση όμως περιλαμβάνουν και μεταβιβαστικές πληρωμές, δημόσιες επενδύσεις, κ.α. Ένας δείκτης που προσεγγίζει καλύτερα το κόστος της δημόσιας διοίκησης είναι το κονδύλι για αμοιβές εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση. Στο γράφημα που ακολουθεί απεικονίζεται το κονδύλι αυτό ως ποσοστό του ΑΕΠ για τα έτη 2000 και 2009 και για τις χώρες της Ευρωζώνης, οι οποίες από το έτος 2001 και μετά υπόκεινται σε αυξημένες υποχρεώσεις δημοσιονομικής πειθαρχίας, λόγω του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης 14

15 16,0 Κονδύλι για αμοιβή εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση % ΑΕΠ 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,

16 Αμοιβή εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση Ο δείκτης αυτός όμως δεν μας δείχνει την πραγματική αύξηση του κόστους της δημόσιας διοίκησης, επειδή ο δείκτης αυτό μειώνεται όσο αυξάνει το ΑΕΠ. Γι αυτό είναι χρήσιμο να δούμε πόσο αυξήθηκε η αμοιβή των εργαζομένων στο Δημόσιο σε ευρώ και πόσο αυξήθηκε αυτή την περίοδο ( ). Επειδή όμως ο πληθωρισμός διαφέρει από χώρα σε χώρα, γι αυτό και θα πάρουμε αποπληθωρισμένα στοιχεία για να δούμε την πραγματική μεταβολή στο κονδύλι των αμοιβών. 16

17 120,00 % Αύξηση στο κονδύλι αμοιβές εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση την περίοδο (σε ευρώ αποπληθωρισμένα) 105,53 100,00 80,00 81,16 64,76 60,00 55,49 40,00 29,71 30,89 20,00 14,63 14,87 23,19 18,00 0,00 0,66-3,61-3,27-20,00 17

18 Αμοιβή εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση Από τα στοιχεία αυτά γίνεται φανερό ότι το κόστος για αμοιβές εργαζομένων στη δημόσια διοίκηση της χώρας μας είναι και υψηλό, συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωζώνης, αλλά και αυξήθηκε σημαντικά την περίοδο Η αύξηση αυτή οφείλεται τόσο σε αύξηση της αμοιβής ανά εργαζόμενο, αλλά και σε αύξηση του αριθμού των υπαλλήλων. Στοιχεία όμως ακριβή για τον αριθμό των εργαζομένων στη γενική κυβέρνηση για την Ελλάδα δεν έχουμε και δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε ποιο μέρος της αύξησης οφείλεται σε αύξηση αμοιβής και ποιο σε αύξηση αριθμού υπαλλήλων. 18

19 Κόστος και αποτελεσματικότητα δημόσιας διοίκησης Πέρα από το κόστος όμως να δούμε πόσο αποτελεσματική είναι και η δημόσια διοίκηση. Την αποτελεσματικότητα θα την προσεγγίσουμε μέσα από δείκτες, ποσοτικούς ή ποιοτικούς, που αποκαλύπτουν κάποια από τα βασικά αίτια της αναποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και τις μεγάλες καθυστερήσεις που αυτή προκαλεί στην εξυπηρέτηση των πολιτών και των επιχειρήσεων. Οι δείκτες αυτοί προέρχονται από πολλές πηγές. 19

20 Δείκτες αποτελεσματικότητα δημόσιας διοίκησης Ένας τρόπος προσέγγισης είναι να δούμε κατά πόσο εμπλέκεται το κράτος στη δραστηριότητα των επιχειρήσεων, με ποιο τρόπο εμπλέκεται και ποιο το διοικητικό βάρος, το οποίο το κράτος, με τις ρυθμίσεις του, επιφέρει τις επιχειρήσεις. Το βάρος αυτό δεν είναι μόνο χρηματικό, αλλά αφορά και το χρόνο που πρέπει να αφιερώσει μια επιχείρηση για να συμμορφωθεί στις υποχρεώσεις που επιβάλλουν οι κρατικές ρυθμίσεις. Μερικοί τέτοιοι δείκτες παρουσιάζονται στα επόμενα γραφήματα. 20

21 4,00 Εμπλοκή του κράτους στη λειτουργία των επιχειρήσεων 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,

22 6,00 Κρατικοί έλεγχοι (2008) 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Έλεγχοι τιμών Διοικητικά μέτρα 22

23 6,0 Βάρος κρατικών ρυθμίσεων (1-7 με 7 το ελάχιστο) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 23

24 35,00 Χρόνος που απαιτείται για την έναρξη μιας επιχείρησης 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 24

25 25,00 Κόστος έναρξης μιας επιχειρησης 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 25

26 40 Κρατικοί διαγωνισμοί: Ανθρωποημέρες για κάθε επιχείρηση ανά διαγωνισμό

27 0,30 Τυπικό κόστος ενός κρατικού διαγωνισμού για τις επιχειρήσεις (% κατά κεφαλήν ΑΕΠ) 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 27

28 120 Μέση καθυστέρηση στις πληρωμές από το Δημόσιο (ημέρες)

29 600 Χρόνος (ώρες) για την προετοιμασία φορολογικής δήλωσης και πληρωμής φόρου

30 3,00 Κόστος για είσπραξη του ΦΠΑ (%ΑΕΠ) 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 30

31 1400 Χρόνος (ημέρες) που απαιτείται για να ληφθεί απόφαση όταν αμφισβητείται ένα συμβόλαιο

32 4,50 Χρόνο (έτη) που παίρνει η εκκαθάρριση πτώχευσης μιας επιχείρησης 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 32

33 Διασυνοριακό εμπόριο Κόστος εξαγωγών ($ ΗΠΑ ανά κοντέινερ) Κόστος εισαγωγών ($ ΗΠΑ ανά κοντέινερ) Χρόνος για εξαγωγές (μέρες) Χρόνος για εισαγωγές (μέρες) Δανία Εσθονία Ολλανδία Γερμανία Ιρλανδία Λουξ/ργο Ην. Βασίλειο Αυστρία Φιλανδία Σουηδία Βέλγιο Γαλλία Ισπανία Πορτογαλία Τσεχία Σλοβενία Ουγγαρία Πολωνία Σλοβακία Ελλάδα Ιταλία

34 Αίτια των καθυστερήσεων Τα αίτια των καθυστερήσεων, αλλά και του υψηλού κόστους, που συχνά πληρώνουν οι επιχειρήσεις, είναι πολλαπλά. Ένα αίτιο είναι η αναποτελεσματικότητα στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, λόγω μη σωστής οργάνωσης, έλλειψης σχεδιασμού, στρεβλών κινήτρων κ.α. Ένα άλλο αίτιο ίσως είναι η πολυπλοκότητα και ασάφεια της νομοθεσίας, οι πολλές και συχνά συγκρουόμενες διοικητικές αποφάσεις, αλλά και η αναποτελεσματικότητα στην απονομή δικαιοσύνης και στην επίλυση διαφορών γενικότερα. Κάποιοι δείκτες ίσως μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τα φαινόμενα αυτά. 34

35 1,00 Ανοικτό κράτος σε ότι αφορά τη νομοθεσία 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 35

36 1 Οι νόμοι δημοσιοποιούνται και είναι εύκολα προσβάσιμοι 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 36

37 1,20 Οι νόμοι είναι σταθεροί 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 37

38 Τάση στην ψήφιση νέων νόμων Αυστρία Δανία Φιλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λουξ/ργο Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Σλοβακία Ισπανία Σουηδία Ην. Βασίλειο

39 Τάση στη λήψη διοικητικών αποφάσεων Αυστρία Δανία Φιλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Λουξ/ργο Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ισπανία Σουηδία Ην. Βασίλειο

40 1,00 Αποτελεσματική επιβολή κρατικών ρυθμίσεων 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 40

41 1 Εφαρμογή διαδικασιών χωρίς παράλογες καθυστερήσεις 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 41

42 7,0 Αποτελεσματικότητα του νομικού συστήματος στην επίλυση διαφορών 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 42

43 0,8 Η απονομή αστικής δικαιοσύνης δεν υπόκειται σε παράλογες καθυστερήσεις 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 43

44 0,9 Η εκδίκαση στα ποινικά δικαστήρια γίνεται χωρίς καθυστερήσεις και αποτελεσματικά 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 44

45 Μια σφαιρική εικόνα Αποτελεσματικότητα κράτους 0 Αστική Δικαοσύνη -0,1-0,2-0,3 Μέσα διοικητικού εκσυγχρονισμού -0,4 Φορολογική συμμόρφωση και διοίκηση -0,5-0,6 Απάτη και διαφθορά ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ (μ.ο) Κρατικοί διαγωνισμοί Έναρξη επιχείρησης και αδειες 45

46 Πώς αλλάζει η δημόσια διοίκηση; Το ζήτημα της μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης απασχολεί τις κυβερνήσεις της χώρας, αλλά και το κοινό επί πολλές δεκαετίες. Παρά τις προόδους που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, με τη δημιουργία των ΚΕΠ και την εισαγωγή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Είναι άξιο επισήμανσης ότι η Ελλάδα είναι ουραγός στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην αξιοποίηση πολλών ηλεκτρονικών υπηρεσιών διαδικτύου για την εξυπηρέτηση πολιτών και επιχειρήσεων. 46

47 1 Εργαλεία Διοικητικού Εκσυγχρονισμού 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 47

48 % πολιτών που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για συναλλαγές με το Δημόσιο (2005 και 2010) %

49 % Επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για συναλλαγές με το Δημόσιο (2005 και 2010) %

50 120 Διαθεσιμότητα 20 ηλεκτρονικών υπηρεσιών

51 120 Πλήρης διάθεση 8 Ηλεκτρονικών υπηρεσιών για επιχειρήσεις

52 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Παρά την πρόοδο που έχει γίνει τα τελευταία 20 χρόνια, με πιο σημαντική αλλαγή εκείνη της δημιουργίας των ΚΕΠ, η Ελληνική δημόσια διοίκηση είναι ένας από τους μεγάλους ασθενείς της χώρας μας. Ποτέ δεν έχει εκπονηθεί ένα συνεκτικό πλαίσιο εκσυγχρονισμού της. Το κάθε κόμμα έχει το δικό του σχέδιο, το οποίο είναι συνήθως προϊόν επιφανειακών προσεγγίσεων και αποβλέπει στην προσέλκυση ψηφοφόρων από την ευρεία εκλογική βάση των ασχολουμένων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Από την άλλη πλευρά αν περιμένουμε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό σχέδιο μεταρρύθμισης φοβούμαι ότι κάτι τέτοιο δεν θα το έχουμε ποτέ. 52

53 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Με την έλευση της τρόικας ετέθησαν στο τραπέζι οι μεγάλες αδυναμίες της δημόσιας διοίκησης, με βασικό θέμα τη φορολογική διοίκηση. Αντί όμως να προχωρήσουμε αμέσως σε σχεδιασμό αλλαγών και με την τεχνική βοήθεια των εταίρων μας να προχωρήσουμε σε αλλαγές, σε επί μέρους έστω τομείς, περιοριστήκαμε κυρίως σε αλλαγές νόμων, χωρίς να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές σε δομές και μηχανισμούς. Έχει γίνει πλέον κατανοητό ότι μόνο με νόμους, απειλές και διακηρύξεις δεν περιορίζεται η φοροδιαφυγή, η διαφθορά, η ταλαιπωρία και οι καθυστερήσεις στη διεκπεραίωση των υποθέσεων ατόμων και επιχειρήσεων. 53

54 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Πολλοί θεωρούν ότι οι αλλαγές θα προχωρήσουν μόνο με την επιμονή της τρόικας και την ξένη τεχνική βοήθεια. Δεν έχουν άδικο. Ας μην περιμένουμε όμως να μας τα αλλάξουν όλα οι ξένοι. Για την κάθε περίπτωση (π.χ. αδειοδότηση επιχειρήσεων, έκδοση αδειών και διπλωμάτων ή πιστοποιητικών πολιτών, κ.α.) πρέπει να διαμορφώσουμε κι εμείς προτάσεις. Αυτό που γίνεται με τη φορολογική διοίκηση δεν μου φαίνεται ιδιαίτερα επιτυχές, επειδή γίνεται με βάση θεωρητικά εγχειρίδια και την εμπειρία άλλων χωρών, χωρίς να έχουν ληφθεί υπόψη οι ιδιομορφίες της οικονομίας μας. 54

55 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Ας ξεκινήσουμε όμως από τα απλά. Μπορούμε να περιορίσουμε την πολυνομία, την ασάφεια των νόμων; Έχουμε εξετάσει πόσοι νόμοι, που ισχύουν εδώ και δεκαετίες, είναι όχι μόνο άχρηστοι αλλά και επιβλαβείς και πρέπει να καταργηθούν; Μπορεί να υπάρχει διαρκής επιτροπή κωδικοποίησης και η κωδικοποιημένη νομοθεσία να είναι στις διαδικτυακές πύλες των Υπουργείων; Μπορούμε να περιορίσουμε τον αριθμών προεδρικών διαταγμάτων, υπουργικών και διοικητικών αποφάσεων; 55

56 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Είναι δυνατό να συσταθεί σε κάθε Υπουργείο μια μονάδα που θα καταγράψει όλα τα πιστοποιητικά που εκδίδουν και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσει ο πολίτης και οι επιχειρήσεις; Πόσα από αυτά μπορούν να καταργηθούν και πόσα μπορεί να γίνονται ηλεκτρονικά; Μήπως ένας μόνιμος γενικός γραμματέας δημόσιας διοίκησης θα μπορούσε να συντονίζει όλες αυτές τις μονάδες των Υπουργείων; Είναι δύσκολο να θεωρήσουμε και στην Ελλάδα ότι ο πολίτης είναι έντιμος και να αρκούμεθα στη δήλωση του αντί να του ζητούμε να αποδεικνύει συνεχώς με έγγραφα και σφραγίδες ότι δεν είναι κλέφτης ή ψεύτης; 56

57 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία τρία χρόνια έχουν αρχίσει αλλαγές που είναι ενθαρρυντικές, φτάνει να μην μείνουν στα χαρτιά, αλλά να υλοποιηθούν συστηματικά και με αποτελεσματικότητα. Το επίπεδο επιδόσεων της δημόσιας διοίκησης μας είναι χαμηλό γι αυτό και οι μικρές ακόμη αλλαγές μπορεί να έχουν μεγάλη επίπτωση στη ζωή πολιτών και επιχειρήσεων. Σε μια εποχή μάλιστα που οι πόροι περιορίζονται, ο μόνος δρόμος που μας μένει είναι εκείνος της αξιοποίησης και των τελευταίων δυνατοτήτων που μας μένουν. 57

58 Μπορεί ν αλλάξει η δημόσια διοίκηση; Για να προχωρήσουμε όμως στις πιο πάνω κατευθύνσεις θα πρέπει το πολιτικό μας σύστημα να αποφασίσει ότι η νέα δημόσια διοίκηση δεν μπορεί να είναι εξάρτημα του, αλλά υπηρέτης του πολίτη και της κοινωνίας. Αξιόλογα στελέχη σε όλα τα κόμματα δέχονται την ανάγκη για ριζικές αλλαγές στη δημόσια διοίκηση, αλλά και αυτά υποχωρούν μπροστά στις πλειοψηφίες των κομματικών μηχανισμών που θέλουν να διατηρήσουν υπό τον έλεγχο τους μηχανισμούς και πελατείες. Το κρίσιμο είναι να μπορέσουν αυτές οι δυνάμεις να συντονιστούν και να ξεπεράσουν τις κομματικές αγκυλώσεις για να προωθήσουν τις αναγκαίες αλλαγές. Στο σημείο αυτό ίσως ο ρόλος των πολιτών, μέσα από κινήσεις και πιέσεις, να αποκτά ιδιαίτερη σημασία. 58

59 Η χώρα θ αλλάξει αν αλλάξει η δημόσια διοίκηση Παρά τις δυσκολίες πιστεύω ότι στη μεγάλη κρίση περνάμε μάθαμε ότι οι αυταπάτες τέλειωσαν και μόνο με σκληρή και μεθοδική δουλειά μπορούμε ν αλλάξουμε τη δημόσια διοίκηση μας και την Ελλάδα. Αν προσπαθήσαμε στα σοβαρά να αλλάξουμε νοοτροπία και τρόπο δουλειάς θα αλλάξουμε και το κράτος. Και στην προσπάθεια αυτή θα μας βοηθήσουν και οι ξένοι και η τύχη. Προσωπικά πιστεύω σε αυτό που έλεγε ο Thomas Jefferson: «Πιστεύω πολύ στην τύχη και εκείνο που διαπίστωσα είναι ότι όσο πιο σκληρά εργάζομαι τόσο και πιο τυχερός είμαι.» 59

60 Τελικά θα φτιάξουμε κράτος; Ναι αν το θεωρήσουμε ότι είναι υπόθεση όλων μας. Ευχαριστώ για την προσοχή σας. 60