ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Transcript

1 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

2 202 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Προοίμιο Έργο του προοιµίου είναι η εύνοια, η πρόσεξις (προσοχή) και η ευµάθεια (κατατόπιση). Πραγµατώνεται το έργο αυτό στο συγκεκριµένο προοίµιο; Ο Μαντίθεος δηµιουργεί πράγµατι στο προοίµιο ευνοϊκό κλίµα για τον εαυτό του (εύνοια), προκαλεί το ενδιαφέρον και την προσοχή των δικαστών (πρόσεξις) και κατατοπίζει τους δικαστές για την εκδικαζόµενη υπόθεση (ευµάθεια). Εδώ συνοπτικά σηµειώνουµε τα ακόλουθα: ηµιουργούν ευνοϊκό κλίµα για τον ρήτορα: α. Η ηθική µείωση των κατηγόρων, που τους χαρακτηρίζει κακούς (βουλοµένοις... κακῶς ἐµὲ ποιεῖν / τούτους ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι) και συκοφάντες (ἡγοῦµαι τοῖς ἀδίκως διαβεβληµένοις... εἶναι). β. Η ανωτερότητά του (πολλὴν ἄν... τῆς κατηγορίας). γ. Η βεβαιότητά του ότι θα αποκοµίσει ηθικά οφέλη από τη δίκη, επειδή θα µιλήσει για τη ζωή του και θα αποδειχτεί ότι άδικα έχει συκοφαντηθεί. δ. Η µεγάλη αυτοπεποίθησή του και η αισιοδοξία του ότι θα αποδειχτεί το ανώτερο ήθος του (πολὺ βελτίω µε ἡγήσεσθαι). ε. Η υπόσχεσή του ότι θα αποδείξει πως είναι οπαδός της δηµοκρατίας, συναγωνιστής των δικαστών στους αγώνες για το δηµόσιο συµφέρον και µετριοπαθής στον ιδιωτικό και στον δηµόσιο βίο του (ἀξιῶ... δοκιµάζειν). στ. Η δήλωσή του ότι θα ανατρέψει το κατηγορητήριο (ἀποδείξω... τῆς τότε πολιτείας). Προκαλούν την προσοχή των δικαστών: α. Η δηµιουργία του ευνοϊκού κλίµατος, στο οποίο αναφερθήκαµε παραπάνω. β. Ο απροσδόκητος και εντυπωσιακός τρόπος µε τον οποίο αρχίζει τον λόγο (εἰ µὴ συνῄδη... τῆς κατηγορίας), που ξάφνιασε τους δικαστές. γ. Η περιέργεια που οπωσδήποτε γεννήθηκε στους δικαστές να ακούσουν πώς ο ρήτορας θα αιτιολογούσε την έκφραση ευγνωµοσύνης προς τους κατηγόρους του και τη µεγάλη αυτοπεποίθησή του. δ. Η προσδοκία τους να πληροφορηθούν ποια είναι τὰ µέγιστα ἀγαθὰ που ελπίζει ότι θα αποκοµίσει ο κατηγορούµενος, παρόλο που αυτοχαρακτηρίστηκε ἀδίκως διαβεβληµένος. ε. Η αποµάκρυνση από το ἀξιῶ του λεκτικού συνόλου µηδέν πώ µοι πλέον εἶναι, που συµπληρώνει την έννοια του ρήµατος και εκφράζει το περιεχόµενο της αξίωσης του Μαντιθέου.

3 ( 1-3) 203 στ. Η δήλωση του Μαντιθέου ότι θα αναφερθεί σε πολύ ενδιαφέροντα θέµατα: δηµοκρατία, αγώνες για την πατρίδα, σωφροσύνη και µετριοπάθεια. ζ. Η υπόσχεση προσκόµισης αποδείξεων προκειµένου να αντικρούσει το κατηγορητήριο (ἀποδείξω ὡς...). Όσον αφορά την ευµάθεια ο Μαντίθεος κατατόπισε τους δικαστές για: α. Το κίνητρο της κατηγορίας (βουλοµένοις... ποιεῖν). β. Το περιεχόµενο του κατηγορητηρίου (ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας). γ. Τις προϋποθέσεις που θεωρεί απαραίτητες για την επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή (ἀξιῶ... χείρους εἶναι). δ. Τα µέγιστα ἀγαθὰ που περιµένει να αποκοµίσει από τη δίκη. ε. Το θέµα της πρώτης ενότητας της «διήγησης» που ακολουθεί µετά το προοί- µιο (πρῶτον µὲν ἀποδείξω ὡς...). Σηµειώνουµε, τέλος, ότι η εύνοια, η πρόσεξις και η ευµάθεια υπηρετούνται και από τις ακόλουθες αρετές του προοιµίου: τη συντοµία, τη σαφήνεια, την ακρίβεια, την κυριολεξία, τη λιτότητα, την ενάργεια, την πειστικότητα, την προσαρ- µογή του λόγου προς το ήθος του ρήτορα που προσδίδει φυσικότητα. 2. Τι γνωρίζετε για τη δοκιµασία; «Βασικό θεσµό για τη θεµελίωση και διασφάλιση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος στην Αθήνα των κλασικών χρόνων αποτελούσε η δοκιµασία των αρχόντων, αιρετών και κληρωτών. Κάθε δηλ. Αθηναίος πολίτης, προκειµένου να ασκήσει οποιοδήποτε αξίωµα, έπρεπε µετά την εκλογή του να υποστεί µια υποχρεωτική εξέταση που στόχευε στο να διαπιστωθεί αν πληρούνταν οι νόµιµες προϋποθέσεις για την ανάληψη των καθηκόντων του και αν ήταν άξιος του λειτουργήµατος που είχε κληθεί να αναλάβει. Η δοκιµασία γινόταν αρχικά ενώπιον της Βουλής των πεντακοσίων αργότερα όµως προστέθηκε και ένα δεύτερο στάδιο ενώπιον του δικαστηρίου της Ηλιαίας για όσους αποδοκίµαζε η Βουλή και ασκούσαν έφεση» (σχολικό βιβλίο, σελ. 79). «Η διαδικασία της δοκιµασίας είχε την εξής µορφή: Στην αρχή υποβάλλονταν ορισµένες καθιερωµένες ερωτήσεις, που στόχο είχαν να εξακριβωθεί η καταγωγή του δοκιµαζοµένου και να διαπιστωθεί αν ήταν Αθηναίος πολίτης (συγκεκριµένα αφορούσαν τα ονόµατα του πατέρα, της µητέρας, των δύο παππούδων, καθώς και τους δήµους από τους οποίους κατάγονταν). Στη συνέχεια, έπρεπε να διαπιστωθεί αν σεβόταν τους γονείς του και απέδιδε τις πρέπουσες τιµές στους τάφους τους επίσης, αν είχε εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, πλήρωνε τακτικά τους φόρους και λάτρευε τους θεούς της πόλης. Οι δηλώσεις του εξεταζοµένου σχετικά µε τα ερωτήµατα αυτά έπρεπε να επιβεβαιώνονται από µάρτυρες. Τέλος, όποιος ήθελε µπορούσε να απευθύνει κατά του

4 204 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ εξεταζοµένου κατηγορία, την οποία µπορούσε εκείνος να αντικρούσει µε επιχειρήµατα. Μετά απ αυτό η Βουλή ή οι δικαστές αποφάσιζαν για την αποδοχή ή την απόρριψή του. Η δοκιµασία δεν ήταν πάντοτε µια συνοπτική και τυπική διαδικασία, αλλά µπορούσε να είναι περισσότερο λεπτοµερής και χρονοβόρα, γιατί µπορούσε να περιλάβει έναν ευρύτερο και εξονυχιστικότερο έλεγχο της προσωπικότητας του δοκιµαζοµένου, µε σκοπό να διαπιστωθεί αν ήταν άξιος του λειτουργήµατος στο οποίο είχε αναδειχθεί» (σχολικό βιβλίο, σελ. 97). 3. «ὡς οὐχ ἵππευον οὐδ ἐπεδήµουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ µετέσχον τῆς τότε πολιτείας»: Να αντικατασταθούν οι δευτερεύουσες προτάσεις µε ισοδύναµες συντακτικά εκφράσεις. Το παραπάνω τµήµα αποτελείται από τρεις δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις, οι οποίες είναι αντικείµενα στο ἀποδείξω, ρήµα που δηλώνει δείξη. Επειδή τα ρή- µατα που σηµαίνουν «δείχνω, αποδεικνύω» συντάσσονται και µε κατηγορηµατική µετοχή, µπορούµε να αντικαταστήσουµε τα τρία ρήµατα των παραπάνω ειδικών προτάσεων µε κατηγορηµατική µετοχή και να παραλείψουµε τον ειδικό σύνδεσµο ὡς. Έτσι θα έχουµε: ἀποδείξω οὐχ ἱππεύων οὐδ ἐπιδηµῶν ἐπὶ τῶν τριάκοντα οὐδὲ µετασχὼν τῆς τότε πολιτείας. εύτερος τρόπος: ἀποδείξω ἐµαυτὸν οὐχ ἱππεύοντα οὐδ ἐπιδηµοῦντα ἐπὶ τῶν τριάκοντα οὐδὲ µετασχόντα τῆς τότε πολιτείας. 4. Να αναγνωριστούν οι φανεροί και οι κρυφοί υποθετικοί λόγοι του κειµένου. 1 α. Υπόθεση: εἰ µὴ συνῄδη Απόδοση: εἶχον ἂν Σηµασία: Μη πραγµατικό στο παρόν. β. Αναφορικοϋποθετική πρόταση: οἵτινες ἂν ἀναγκάζωσιν... Απόδοση: εἶναι (= ὅτι εἰσὶ) Σηµασία: Αόριστη επανάληψη στο παρόν-µέλλον. 2 γ. Παραχωρητική πρόταση: καὶ εἴ τις... τυγχάνει... Απόδοση: µεταµελήσειν αὐτῷ καὶ ἡγήσεσθαι Σηµασία: Πραγµατικό, όπως δείχνει η οριστική τυγχάνει. δ. Χρονικοϋποθετική πρόταση: ἐπειδάν... ἀκούσῃ... Απόδοση: µεταµελήσειν αὐτῷ καὶ ἡγήσεσθαι Σηµασία: Προσδοκώµενο.

5 ( 1-3) ε. Υπόθεση: ἐὰν ἐπιδείξω (υποτ.) Απόδοση: µηδὲν πλέον εἶναι (= ευθύς λόγος: µηδὲν πλέον ἔστω) Σηµασία: Προσδοκώµενο. στ. Υπόθεση: ἐὰν φαίνωµαι Απόδοση: δοκιµάζειν µέν, ἡγεῖσθαι δὲ (ευθύς λόγος: δοκιµάζετε, ἡγεῖσθε: προστακτ.) Σηµασία: Προσδοκώµενο. 5. Να υπογραµµίσετε τη σωστή απάντηση αιτιολογώντας την. Η µετοχή λέγοντος είναι: α. συνηµµένη β. απόλυτη Η µετοχή λέγοντος είναι συνηµµένη, επειδή το υποκείµενό της ἐµοῦ είναι και αντικείµενο στο ρήµα της πρότασης ἀκούσῃ. Σηµειώνουµε επίσης ότι η παραπάνω µετοχή είναι κατηγορηµατική. Όλες οι κατηγορηµατικές µετοχές είναι συνηµ- µένες, επειδή το υποκείµενό τους είναι ή υποκείµενο ή αντικείµενο στον ρηµατικό τύπο από τον οποίο εξαρτώνται: π.χ. Ὁ Κῦρος ἐτύγχανε κοιµώµενος (το υποκείµενο της κατηγορηµατικής µετοχής είναι και υποκείµενο στο ρήµα). Ἀκούω σου λέγοντος (το υποκείµενο της κατηγορηµατικής µετοχής είναι και αντικείµενο στο ρήµα). 6. Τα επίθετα του κειµένου να αντικατασταθούν στους άλλους βαθµούς. ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ πολλὴν µεγάλων αἰτίους ἀγαθὸν εὔνους πολὺ κακοὺς πλείονα, πλείω, πλέονα, πλέω µειζόνων αἰτιωτέρους βελτίονα, βελτίω εὐνούστερος πλέον, πλεῖον χείρους, χείρονας πλείστην µεγίστων αἰτιωτάτους βέλτιστον εὐνούστατος πλεῖστον χειρίστους ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι γενικές τῶν ἀγαθῶν και τῶν ἐχθρῶν στο κείµενο χρησιµοποιούνται ως ουσιαστικά. Εάν ήταν επίθετα, τα παραθετικά τους θα ήταν:

6 206 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ ἀγαθῶν ἐχθρῶν 7. α. συνῄδη: Να κλιθεί. βελτιόνων κρειττόνων ἀµεινόνων λῳόνων ἐχθροτέρων ἐχθιόνων Παρακείµενος (µε σηµασία ενεστώτα) βελτίστων κρατίστων ἀρίστων λῴστων ἐχθροτάτων ἐχθίστων Οριστική Υποτακτική Ευκτική σύνοιδα σύνοισθα σύνοιδε(ν) σύνισµεν σύνιστε συνίσασι(ν) συνειδῶ συνειδῇς συνειδῇ συνειδῶµεν συνειδῆτε συνειδῶσι(ν) συνειδείην συνειδείης συνειδείη συνειδείηµεν-συνειδεῖµεν συνειδείητε-συνειδεῖτε συνειδείησαν-συνειδεῖεν Προστακτική Απαρέµφατο Μετοχή - σύνισθι συνίστω - σύνιστε συνίστων (συνίστωσαν) συνειδέναι συνειδὼς (γεν. συνειδότος) συνειδυῖα (γεν. συνειδυίας) συνειδὸς (γεν. συνειδότος) Προσοχή! Τα ρήµατα οἶδα, εἰµί, εἶµι, φηµί, κεῖµαι, όταν είναι σύνθετα µε πρόθεση, στην οριστική του ενεστώτα και στο β ενικό και β πληθυντικό της προστακτικής του ενεστώτα τονίζονται στην πρόθεση: σύν-οιδα, ἄπ-ειµι, κάτ-ειµι, σύµ-φηµι, διά-κειµαι, σύν-ισθι, ἄπ-ισθι, κάτ-ιθι, σύµ-φαθι, διά-κεισο.

7 ( 1-3) 207 Οριστική υπερσυντέλικου (µε σηµασία παρατατικού) Οριστική συνείσοµαι και συνειδήσω συνείσει (ῃ) και συνειδήσεις συνείσεται και συνειδήσει συνεισόµεθα και συνειδήσοµεν συνείσεσθε και συνειδήσετε συνείσονται και συνειδήσουσι(ν) Απαρέµφατο συνείσεσθαι και συνειδήσειν συνῄδειν-συνῄδη συνῄδεις-συνῄδησθα συνῄδει-συνῄδειν συνῄδεµεν-συνῇσµεν συνῄδετε-συνῇστε συνῄδεσαν-συνῇσαν Μέλλοντας Ευκτική συνεισοίµην και συνειδήσοιµι συνείσοιο και συνειδήσοις συνείσοιτο και συνειδήσοι συνεισοίµεθα και συνειδήσοιµεν συνείσοισθε και συνειδήσοιτε συνείσοιντο και συνειδήσοιεν Μετοχή συνεισόµενος και συνειδήσων συνεισοµένη και συνειδήσουσα συνεισόµενον και συνειδῆσον β. µ ε τ έ σ χ ο ν : Να αντικατασταθεί εγκλιτικά στο β ενικό και γ πληθυντικό πρόσωπο. Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική Απαρέµφατο Μετοχή Αόριστος β ενεργητικής φωνής β ενικό µετέσχες µετάσχῃς µετάσχοις µετάσχες µετασχεῖν µετασχὼν µετασχοῦσα µετασχὸν γ πληθυντικό µετέσχον µετάσχωσι(ν) µετάσχοιεν µετασχόντων-µετασχέτωσαν

8 208 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ γ. συνῄδη: Να γραφτούν τα οµόρριζά του στη νέα ελληνική. Το συν-ῄδη είναι οριστική παρατατικού, α ενικό πρόσωπο, του ρήµατος σύν-οιδα ([< σὺν + οἶδα] = γνωρίζω). Το ρήµα οἷδα έχει ισχυρό θέµα εἰδ- (και µε τροπή του ε σε ο οἰδ-) και αδύνατο θέµα ἰδ-. Οµόρριζα του σύνοιδα: συνείδηση, συνειδητός, συνειδησιακός, ασυνείδητος, ασυνειδησία, ευσυνείδητος, ευσυνειδησία, συνειδητοποιώ > συνειδητοποίηση. Ακολουθούν οµόρριζα του οἶδα: είδος, ειδικός, ειδικότητα, ειδικεύοµαι, ειδίκευση είδωλο, ειδώλιο ειδύλλιο, ειδυλλιακός ειδήµων (= γνώστης, ειδικός), είδηση ειδοποιός (= αυτός που κάνει ένα είδος να ξεχωρίζει από τα άλλα), ειδοποιώ, ειδοποίηση ωοειδής (= αυτός που έχει σχήµα αυγού) ειδωλολάτρης, ειδωλολατρία ειδησεογραφία, ειδησεογραφώ, ειδησεογράφος ιδέα, ιδεώδης, το ιδεώδες, ιδανικός, το ιδανικό ιδεολογία, ιδεολόγος ιδεαλιστής (αντιδάνειο < γαλλ. idéaliste < idéal < ιδέα 1 ) ιστορία, ιστορώ, ιστορικός, ιστορικότητα εξ-ιδανικεύω, εξιδανίκευση εξ-ιστορώ ιστοριο-γράφος, ιστοριο-γραφία ιστοριο-δίφης (= ο ειδικός που ερευνά τις ιστορικές πηγές) µυθ-ιστορία δ. µετέσχον: Να γραφτούν τα οµόρριζά του στη νέα ελληνική. Το µετ-έσχον είναι οριστική αορίστου β, α ενικό πρόσωπο, του ρήµατος µετ-έχω (< µετὰ + ἔχω). Τα θέµατα του ἔχω είναι τα εξής: ἑχ-, ἐχ-, ὀχ-, σχ-, σχε-, σχη- (που προήλθαν από το σεχ-). Οµόρριζα του µετέχω: µετοχή, µέτοχος > µετοχικός, µέθεξη. Οµόρριζα του ἔχω (όλα τα θέµατα): 1. Αντιδάνειο: Συνήθως λέξη µιας γλώσσας που, αφού γίνει δεκτή από µια άλλη γλώσσα, επανέρχεται στην πρώτη αλλοιωµένη.

9 ( 1-3) 209 αν-έχοµαι ανοχή ανεκτικός αντ-έχω αντοχή ανθεκτικός απ-έχω αποχή εν-έχοµαι ενοχή ένοχος εξ-έχω εξοχή έξοχος κατ-έχω κατοχή κάτοχος µετ-έχω µετοχή µέτοχος µετοχικός περι-έχω περιοχή προ-έχω προσ-έχω προσοχή προσεκτικός υπερ-έχω υπεροχή υπέροχος υπ-έχω συν-έχω συνοχή συνεκτικός παρ-έχω παροχή έ ξ η (= σ υ ν ή - θεια) µέθεξη (=συµµετοχή) ευεξία καχεξία καχεκτικότητα σχέση κατάσχεση ανάσχεση σχεδόν (επίρρ.) σχέδιο σχεδιάζω σχεδιασµός σχεδίαση σχεδίασµα σχεδιαστής σχεδιαστήριο σχήµα σχηµατίζω σχηµατισµός σχηµατικός σχηµατοποιώ σχηµατοποίηση άσχηµος ασχήµια σχολή σχολείο σχόλιο σχολάζω σχολιάζω σχολαστικός σχολαστικισµός ασχολία συνεχής συνέχεια συνεχίζω εχεµύθεια εχέµυθος (<έχω+µύθος) εξής καθεξής εφεξής