Συγκριτική Μελέτη του Συντάγματος της Επιδαύρου του 1822 με το ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας 1975/86/01

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Τριταρη Μαρία Συγκριτική Μελέτη του Συντάγματος της Επιδαύρου του 1822 με το ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας 1975/86/01 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εκπόνηση μιας συγκριτικής μελέτης μεταξύ των Συνταγμάτων της Επιδαύρου του 1822 και του εν ισχύ μέχρι και σήμερα Συντάγματος της Ελλάδας του 1975, όπως αυτό αναθεωρήθηκε (το 1986 και το 2001) θα μπορούσε να βασισθεί στην παράθεση και σύγκριση της συνταγματικοπολιτικής δομής του πολιτειακού σχήματος εκάστης περιόδου. Στοιχεία δε που επηρεάζουν και χαρακτηρίζουν το περιεχόμενο αμφοτέρων των ανωτέρω υπό σύγκριση Συνταγμάτων αποτελούν οι ιστορικές συγκυρίες, το πολίτευμα που καθορίζει με κανόνες δικαίου τον τρόπο οργανώσεως και ασκήσεως της κρατικής εξουσίας σε ορισμένη χώρα καθώς και η εξασφάλιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ιστορική αναδρομή Η ιστορία των Πολιτευμάτων - Συνταγμάτων, τα οποία ίσχυσαν μέχρι και σήμερα θέτουν ως χρονική αφετηρία την έναρξη της επανάστασης του 1821, όπου οι Έλληνες, αφού κατέλυσαν την εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον εδαφικό χώρο που αποτέλεσε τον πυρήνα του νεοελληνικού κράτους, διαμόρφωσαν τους πρώτους συνταγματικούς θεσμούς της ανεξάρτητης Ελλάδας. Τη Συνταγματική αυτή κοσμογονία και το δημοκρατικό πολίτευμα της εθνεγερσίας προανήγγειλε και τροφοδότησε με τις ιδέες και τις αξίες του Ευρωπαϊκού Διαφωνισμού το πολίτευμα της Ρήγα Βενεστινλή- Φεραίου. Το μεγαλόπνοο σχέδιο Συντάγματος του Ρήγα με τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας. Υπέρ των νόμων - ελευθερίας, ισότητας, αδελφότητας - και της Πατρίδος» εμπνευσμένο από τα Γαλλικά κείμενα του 1793 και 1795, αν και δεν εφαρμόσθηκε ποτέ, είχε με τη σειρά του σημαντική επιρροή επί της πολιτικής ιδεολογίας των επαναστατημένων Ελλήνων, αφυπνίζοντας και διαπλάθοντας συνειδήσεις. Ακολούθησαν τα λεγόμενα Πολιτεύματα της Επαναστατικής Περιόδου, τα οποία εκφράζουν την ανάγκη των επαναστατημένων Ελλήνων, για ένα κράτος ελεύθερο, με νόμους και τάξη και τα οποία ήταν: το Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822), το Σύνταγμα του Άστρους (1823), και το Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827). Συγκεκριμένα, το πρώτο Σύνταγμα της Επαναστατημένης Ελλάδος είναι το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Στις συνήλθε στην Επίδαυρο η Α Εθνική Συνέλευση η οποία ύστερα από «πολλάς και διεξοδικάς ομιλίας» ψήφισε στις τη διακήρυξη της Εθνικής Ανεξαρτησίας και το «προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδος». Στις οργανωτικές του βάσεις ακολουθεί τα Γαλλικά Συντάγματα του 1793 και 1795 όπως επίσης και το Αμερικάνικο της Δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του: η αντιπολυταρχική διάθεση από το ένα μέρος και η θέσπιση πολυαρχικής εξουσίας από το άλλο. - Η αντιπολυταρχική διάθεση αποτελούσε αίτημα μιας εποχής με φιλελεύθερα πολιτικά ρεύματα αλλά ήταν και αποτέλεσμα των ειδικών συνθηκών κάτω από τις οποίες είχε ζήσει ο Ελληνικός λαός στους μακρούς αιώνες της δουλείας. - Από το άλλο μέρος η πολιαρχική εξουσία έδινε λύση στο πρόβλημα της ηγεσίας του Αγώνος. Η ανάθεση της ηγεσίας αυτή ειδικά τη περίοδο σε ένα μόνο πρόσωπο θα προκαλούσε την αντίδραση μεγάλου μέρους των προκριτών αλλά και άλλων παραγόντων αφού μάλιστα προσωπικότητα γενικής αποδοχής δεν υπήρχε. Ο χαρακτηρισμός του «πολιτεύματος της Ελλάδος» ως «προσωρινό» συνδέεται βέβαια με το γεγονός ότι η επανάσταση βρισκόταν στην αρχή της και ότι ελεύθερο Ελληνικό κράτος δεν είχε αναγνωρισθεί. Κυρίως όμως πρέπει να αποδοθεί στην πρόθεση των συντακτών του να αποφύγουν την αντίδραση της Ιεράς Συμμαχίας και των απολυταρχικών κύκλων της Ευρώπης. Το Σύνταγμα μιας χώρας που καθιέρωνε αβασίλευτο πολίτευμα αποτελούσε παραφωνία στη μοναρχική συγχορδία της Ευρωπαϊκής ηπείρου της εποχής εκείνης. Για την εποχή του πάντος το Σύνταγμα της Επιδαύρου ήταν αρκετά φιλελεύθερο αλλά συγχρόνως διατυπωμένο με προσοχή κυρίως στα σημεία εκείνα που θα μπορούσαν να παρερμηνευθούν και να προκαλέσουν αντιδράσεις στους συντηρητικούς της Ευρώπης. Το Σύνταγμα της Επιδαύρου αναθεώρησε η Β Εθνοσυνέλευση που συνήλθε στο Άστρος στις Το Σύνταγμα του Άστρους (Νόμος Επιδαύρου) διατήρησε βασικά το πολιτειακό πλαίσιο του προηγούμενου συντάγματος. Με την αναθεώρηση αυτή μεταρυθμίσθηκαν ορισμένες αρμοδιότητες της εκτελεστικής εξουσίας. Επακολούθησε το Σύνταγμα της Τροιζήνας που ψηφίσθηκε την το οποίο υπήρξε το αρτιότερο από τα Συντάγματα της Επαναστατικής περιόδου και θεωρήθηκε πρότυπο δημοκρατικού συντάγματος για την εποχή του. Το «Ηγεμονικό Σύνταγμα» του 1832,που καθιερώνει το μοναρχικό θεσμό δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ακολούθησε το Σύνταγμα του 1844, το οποίο ήταν αποτέλεσμα της Επαναστάσεως της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και το οποίο στηρίχθηκε στο Γαλλικό Σύνταγμα του 1830 και το Βέλγικο του 1831.

2 Με το Σύνταγμα του 1844 καταργήθηκε η απόλυτη μοναρχία που επιβλήθηκε από το 1833 και καθιερώθηκε η Συνταγματική μοναρχία. Το πολίτευμα αυτό διατηρήθηκε 20 έτη, μέχρι την έξωση του Όθωνα το Με το Σύνταγμα αυτό ιδρύθηκε το πρώτο Ελληνικό Κοινοβούλιο που αποτέλεσε τη βάση της δημιουργίας και εξέλιξης του Ελληνικού Κοινοβουλευτισμού. Η μεταβατική περίοδος εμφανίζει ιδιαίτερα σημαντικό ενδιαφέρον και σημασία για την έρευνα της γενικότερης Συνταγματικής εξέλιξης της Ελλάδος καθώς την περίοδο αυτή πραγματοποιείται ριζική ποιοτική μεταβολή του όλου Συνταγματικοπολιτικού συστήματος και ταυτόχρονα τίθενται οι βάσεις για την παραπέρα λειτουργία του. Το Σύνταγμα του 1864 προήγαγε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, καθιερώνοντας το πολίτευμα της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας. Πολλές από τις διατάξεις του επαναλήφθησαν, χωρίς ή και με ελάχιστες φραστικές τροποποιήσεις. Η εφαρμογή του Συντάγματος αυτού με το οποίο εισήχθη το Κοινοβουλευτικό σύστημα στην Ελλάδα αποτελεί το τέλος της μεταβατικής και την έναρξη της νέας περιόδου της Ελληνικής Συνταγματικής Ιστορίας. Το Σύνταγμα του 1864 το οποίο για τα ελληνικά δεδομένα υπήρξε μακρόβιο αναθεωρήθηκε το 1911 παρόλο που το κοινοβουλευτικό του σύστημα εξακολούθησε να εφαρμόζεται και μετά το Την αναθεώρηση αυτή χαρακτηρίζει η τάση για οργάνωση και εμπαίδωση του κράτους δικαίου αλλά και γενικότερα το στοιχείο του φιλελευθερισμού στο Δημοκρατικό πολίτευμα. Το Σύνταγμα της ήταν το αρτιότερο μέχρι τότε Ελληνικό Σύνταγμα. Οι συντάκτες του επανέλαβαν μεν μεγάλο αριθμό διατάξεων των προηγούμενων Ελληνικών συνταγμάτων παράλληλα όμως προχώρησαν στην αναμόρφωση πολλών άλλων αλλά και στη θέσπιση νέων συνταγματικών διατάξεων. Το Σύνταγμα του 1927 είναι το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα εκτός εκείνων της Επαναστατικής Περιόδου που καθιερώνει την αβασίλευτη δημοκρατία και που expressis verbis κατοχυρώνει το Κοινοβουλευτικό σύστημα που εισήχθη στην Ελλάδα με το Σύνταγμα του Το Σύνταγμα του 1952 συντάχθηκε σε μια περίοδο έντονης ιστορικής φόρτισης. Ενώ μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο στην Ευρώπη συνετάσσοντο συντάγματα προσαρμοσμένα στις νέες συνθήκες, στην Ελλάδα συντελέσθηκε με ανορθόδοξες διαδικασίες Συνταγματική οπισθοδρόμιση. Στις με την απομάκρυνση του δικτατορικού καθεστώτος ακολούθησε η κατάρτιση του Συντάγματος του 1975 που καθιέρωσε για πρώτη φορά την Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία ως το επίσημο πολίτευμα της χώρας. Ειδικότερα, η Κυβέρνηση που σχηματίστηκε υπό την προεδρία του Κ. Καραμανλή, εξέδωσε τη Συντακτική Πράξη της 1ης Αυγούστου 1974, με την οποία επαναφέρθηκε προσωρινά σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 εκτός από τις διατάξεις του που καθόριζαν τη μορφή του Πολιτεύματος ως Βασιλευόμενης Δημοκρατίας. Επακολούθησε η Συντακτική Πράξη της 4ης Οκτωβρίου 1974 για την ανάδειξη Βουλής με εξουσίες να τροποποιήσει, καταργήσει και συμπληρώσει διατάξεις του Συντάγματος, ακόμη και τις θεμελιώδεις, εκτός από όσες καθόριζαν την μορφή του πολιτεύματος, για την οποία προβλέφθηκε η διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Τέλος με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 ο Ελληνικός Λαός αποφάνθηκε υπέρ της Δημοκρατίας. Το Σύνταγμα του 1975 αναθεωρήθηκε δύο φορές το 1986 και το2001 κάτω από απόλυτα ομαλές συνταγματικοπολιτικές συνθήκες και κατά την προβλεπόμενη από τους συνταγματικούς κανόνες αναθεωρητική διαδικασία. Όπως προκύπτει από την σύντομη αναφορά στην Συνταγματική Ιστορία της Ελλάδος τα Συντάγματα του 1822 και 1975/86/01 αποτελούν σταθμούς στην ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης και των πολιτειακών προσδοκιών των Ελλήνων. Βέβαια, πέραν των βασικών αξόνων που συνθέτουν το περιεχόμενο του κάθε Συντάγματος, το μέν Σύνταγμα της Επιδαύρου τέθηκε σε ισχύ για ένα έτος ενώ το Σύνταγμα του 1975 το οποίο στο άρθρο 110 του διατυπώνει μια απαιτητική αναθεωρητική διαδικασία βρίσκεται σε ισχύ επί τριάντα έτη, γεγονός το οποίο καταδεικνύει ότι το προσωρινό Σύνταγμα της Επιδαύρου δεν υπεισέρχεται ούτε αναπτύσσει όλες τις θεματικές ενότητες του Σύνταγματος του 1975/86/01 στον ίδιο βαθμό με αυτό. Συνεπώς, η σύγκριση των Συνταγμάτων αυτών θα επικεντρωθεί στην παράθεση και μελέτη των βασικών διατάξεων: δηλ. πολιτεύματος και σχέσης πολίτη θρησκείας, [Τίτλος Ι], στην αναφορά και ανάπτυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου [Τίτλος ΙΙ] καθώς και στην καταγραφή και ερμηνεία του τρόπου που η εκάστοτε πολιτεία οργανώνει και ασκεί τις εξουσίες της [Τίτλος ΙΙΙ] στη βάση των θεματικών ενοτήτων του Συντάγματος της Επιδαύρου, χωρίς να υπεισέλθουμε στην εξαντλητική αναφορά των αντιστοίχων θεμάτων όπως αυτά προβάλονται στο ισχύον Σύνταγμα. ΤΙΤΛΟΣ Ι. ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΜΗΜΑ Α. ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Και στα δύο υπό κρίση Συντάγματα θα πρέπει αρχικά να εξετασθεί το ιστορικό υπόβαθρο το οποίο συντέλεσε στην ψήφισή τους καθώς και τα νομοθετικά όργανα (α) που επιλήφθησαν της κατάρτισης του περιεχομένου (β) αυτών (α) ιστορικό υπόβαθρο και νομοθετικό όργανο

3 1/ Σύνταγμα της Επιδαύρου Το έτος 1821, το όραμα της ίδρυσης ενός κράτους-έθνους με θεσμούς δημοκρατικούς-αντιπροσωπευτικούς διατυπώθηκε επιγραμματικά στην Διακήρυξη της Ελληνικής Ανεξαρτησίας που προτάχθηκε ως προοίμιο των τριών Συνταγμάτων της επαναστατικής περιόδου που έχει ως εξής: «Το Ελληνικόν Έθνος, το υπό την φρικώδη Οθωμανικήν δυναστείαν μη δυνάμενον να φέρη τον βαρύτατον και απαραδειγμάτιστον ζυγόν της τυραννίας και αποσείσαν αυτόν με μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον δια των νομίμων παραστατών του, εις Εθνικήν, συνηγμένων Συνέλευσιν, ενώπιον Θεού και ανθρώπων, την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν». Το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδος ψηφίσθηκε στις , οι δε πρώτοι νομοθέτες της Ελλάδος υπήρξαν οι 59 παραστάτες της Εθνοσυνέλευσης, οι οποίοι θεωρήθηκαν ως «νόμιμοι» εκπρόσωποι του Λαού αν και δεν είχαν αναδειχθεί με ενιαία εκλογική διαδικασία. Αυτοί εκπροσωπούσαν κυρίως τους προύχοντες στις περιοχές που είχαν απελευθερωθεί (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρρά, Κάσος). Το ψηφισθέν από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου Πολίτευμα ονομάσθηκε προσωρινό για πολιτικούς λόγους, αποβλέποντας στην άμβλυνση της δυσμενούς εντυπώσεως και της δυσπιστίας που θα προκαλούσε ο δημοκρατικός χαρακτήρας της νέας πολιτείας στις βασιλικές αυλές που είχαν ήδη συγκροτήσει την ανίερη «Ιερά Συμμαχία» για να προασπίζουν την μοναρχική νομιμότητα με την βίαιη καταστολή κάθε απελευθερωτικού κινήματος των Ευρωπαϊκών λαών. 2/ Σύνταγμα 1975/1986/2001 Το έτος 1974, κάτω από την ολοένα εντεινόμενη λαϊκή αντίθεση και πίεση που κορυφώθηκε μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου και μετά την κατάλυση της εφτάχρονης δικτατορίας, η Κυβέρνηση που σχηματίστηκε υπό την προεδρία του Κ. Καραμανλή, εξέδωσε τη Συντακτική Πράξη της 1ης Αυγούστου 1974, με την οποία επαναφέρθηκε προσωρινά σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 εκτός από τις διατάξεις του που καθόριζαν τη μορφή του Πολιτεύματος ως Βασιλευόμενης Δημοκρατίας. Επακολούθησε η Συντακτική Πράξη της 4ης Οκτωβρίου 1974 για την ανάδειξη Βουλής με εξουσίες να τροποποιήσει, καταργήσει και συμπληρώσει διατάξεις του Συντάγματος, ακόμη και τις θεμελιώδεις, εκτός από όσες καθόριζαν την μορφή του πολιτεύματος, για την οποία προβλέφθηκε η διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Στο δημοψήφισμα δε, της 8ης Δεκεμβρίου 1974 ο Ελληνικός Λαός αποφάνθηκε με μεγάλη πλειοψηφία (69,2%) κατά του βασιλικού θεσμού και υπέρ της Δημοκρατίας. Λίγες ημέρες αργότερα η Βουλή που προήλθε από τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, αποκλεισθείσα «Ε Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων», καθόρισε με το Γ Ψήφισμα της 24ης Δεκεμβρίου 1974 τη διαδικασία για την άσκηση του συντακτικού έργου της. Η ειδική Κοινοβουλευτική Επιτροπή, υπό την προεδρία του Κ. Τσάτσου, καθώς και οι δυο υποεπιτροπές της, εργάσθηκαν εντατικά, η δε Ολομέλεια της Βουλής συζήτησε σε πολλές συνεδριάσεις της το κείμενο του Συντάγματος. Το νέο Σύνταγμα ψηφίστηκε στις 9 Ιουνίου 1975, δημοσιέφθηκε την ίδια ημέρα στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» και τέθηκε σε ισχύ στις 11 Ιουνίου (β) περιεχόμενο, κύρια χαρακτηριστικά πολιτεύματος 1/ Σύνταγμα της Επιδαύρου Το Σύνταγμα της Επιδαύρου καθιερώνει την δημοκρατική αρχή και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα: (α) της εφαρμογής της αρχής της διάκρισης των λειτουργιών/εξουσιών. (β) του αντιπροσωπευτικού συστήματος με μία μόνη Βουλή (Βουλευτικό) που θα λειτουργούσε διαρκώς. (γ) της συλλογικής μορφής του κρατικού οργάνου που ήταν επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας. (δ) του ενιαύσιου της θητείας τόσο του Βουλευτικού όσο και του Εκτελεστικού σώματος. Σε αντίθεση με το Ισχύον Σύνταγμα, το οποίο εγκαθιδρύει το πολίτευμα της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, το Σύνταγμα της Επιδαύρου δεν χαρακτηρίζει ρητώς το πολίτευμα, αν και στο σύνολό του το κείμενο του Συντάγματος του 1822 αποτυπώνει τη δημοκρατική αρχή ως συγκεκριμένο τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της πολιτικής εξουσίας. 2/ Σύνταγμα 1975/1986/2001 Το Σύνταγμα του 1975/86/01 στο πρώτο άρθρο του περιγράφει ρητά το ισχύον πολίτευμα ως αυτό της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Τα τρία συστατικά στοιχεία αυτού είναι: (α) δημοκρατία, διότι το Σύνταγμα καθιερώνει ρητώς την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας [άρθρο 1 παρ.2] και συνεπώς ανώτατο όργανο του Κράτους είναι ο Λαός. (β) προεδρευόμενη, διότι από απόψεως αναδείξεως του αρχηγού του Κράτους αντιδιαστέλλεται αφενός στο σύστημα της «προεδρικής» όπου η Κυβέρνηση δεν προέρχεται ούτε εξαρτάται από την Εθνική Αντιπροσωπεία και δεν υπάρχει θέμα εμπιστοσύνης αυτής προς τον κύριο φορέα της εκτελεστικής εξουσίας, την Κυβέρνηση, και αφετέρου, για ιστορικούς λόγους, στο σύστημα της «βασιλευόμενης» κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που ίσχυσε στην Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα. (γ) κοινοβουλευτική,: διότι ο κύριος φορέας της εκτελεστικής λειτουργίας, δηλαδή η Κυβέρνηση πρέπει να απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής. Το συγκεκριμένο συνταγματικοπολιτικό σύστημα, που καθιερώνει το σημερινό Ελληνικό Σύνταγμα βασίζεται στο συνδυασμό των συνταγματικών προτύπων του δημοκρατικού κράτους και του πολιτικά ενεργού πολίτη, και συνάδει με τις κατευθυντήριες γραμμές και δεσμεύσεις της Ελλάδος ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία προσχώρησε στις Ευρωπαικές Κοινότητες ως δέκατο μέλος στις 28 Μαίου 1979 (συμφωνία των Αθηνών που τέθηκε σε ισχύ στις ). Πέραν του συστήματος του πολιτεύματος που αποτυπώνεται σ ένα Σύνταγμα οι σχέσεις πολιτείας θρησκείας αποτελούν επίσης θεμέλια λίθο της πολιτειακής οργάνωσης.

4 ΤΜΗΜΑ Β. ΣΧΕΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ - ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ Αμφότερα τα Συντάγματα ψηφίσθηκαν «Εν ονόματι της αγίας και αδιαιρέτου Τριάδος», η δε αναφορά στην επικρατούσα Θρησκεία προβλέπεται στο άρθρο α του Συντάγματος της Επιδαύρου καθώς και στο άρθρο 3 του Συντάγματος του 1975/86/01. Επικρατούσα θρησκεία κηρύσσεται η Ανατολική Ορθόδοξη του Χριστού Θρησκεία. Πιο συγκεκριμένα, στο ισχύον Σύνταγμα μνημονεύεται ρητώς ο τρόπος οργάνωσης και διοικήσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία ως αυτοκέφαλη, διοικείται από την Ιερά Σύνοδο των εν ενεργεία Αρχιερέων και από τη Διαρκή Ιερά Σύνοδο που προέρχεται από αυτή και συγκροτείται όπως ορίζει ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας, με τήρηση των διατάξεων του Πατριαρχικού Τόμου της κθ (29) Ιουνίου 1850 και της Συνοδικής Πράξης της 4ης Σεπτεμβρίου Στο Σύνταγμα της Επιδαύρου, κρίνεται χαρακτηριστική, η δεύτερη παράγραφος του άρθρου α περί θρησκείας η οποία προκηρύσσει και προστατεύει ήδη από το 1822 την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης υποχρεώνοντας την Διοίκηση της Ελλάδος σε ανοχή των άλλων θρησκειών των οποίων οι τελετές και ιεροπραγίες εκτελούνται ακωλύτως. Αντίστοιχα στο Σύνταγμα του 1975/1986/2001, το άρθρο 13 παράγραφος 1 προκηρύσσει και αυτό την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης. Η παράγραφος 2 όμως του ιδίου άρθρου σε αντιδιαστολή με την υποχρέωση ανοχής της Διοίκησης κατά το έτος 1822, θέτει σήμερα περιορισμό στην ανεμπόδιστη άσκηση των σχετικών με τη λατρεία άλλων γνωστών θρησκειών τάσσοντας αυτές υπό την προστασία των νόμων με σκοπό να εμποδίζεται η προσβολή της δημόσιας τάξης και των χρηστών ηθών. ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ. ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Οι ιστορικές συγκυρίες και το κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο διαμορφώνουν τα επαναστατικά θεμελιώδη δικαιώματα του 1822 που προάγουν την ελευθερία υπό μορφή διακηρύξεων (α), ενώ η μορφή που παίρνουν τα δικαιώματα του ανθρώπου σήμερα ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου καθώς και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους (β). (α) τα επαναστατικά θεμελιώδη δικαιώματα του Συντάγματος της Επιδαύρου Το Σύνταγμα της Επιδαύρου αναπτύσσει σε επτά συνοπτικές παραγράφους τα γενικά δικαιώματα των κατοίκων της Ελληνικής Επικράτειας, άλλως τα λεγόμενα «επαναστατικά θεμελιώδη δικαιώματα», τα οποία είναι τα ακόλουθα: [β ] όλοι οι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικράτειας της Ελλάδος, που πιστεύουν στο Χριστό και είναι Έλληνες απολαμβάνουν χωρίς καμία διάκριση όλα τα πολιτικά τους δικαιώματα. [γ ] όλοι οι Έλληνες είναι όμοιοι ενώπιον των νόμων χωρίς καμία εξαίρεση βαθμού, κλάσης, αξιώματος. [δ ] όσοι έρθουν από έξω και κατοικήσουν και παροικήσουν στην Ελληνική Επικράτεια, είναι όμοιοι με τους αυτόχθονες κατοίκους ενώπιον των νόμων. [ε ] η Διοίκηση θα πρέπει να φροντίσει να εκδόσει προσεχώς νόμο σχετικό με την πολιτογράφηση των ξένων που επιθυμούν να γίνουν Έλληνες. [στ ] όλοι οι Έλληνες, σε όλα τα αξιώματα και τις τιμές έχουν το ίδιο δικαίωμα, και δότης αυτού είναι μόνη η αξιότητα καθενός. [ζ ] η ιδιοκτησία, η τιμή και η ασφάλεια καθένος των Ελλήνων, τελεί υπό την προστασία των νόμων. [η ] όλες οι εισπράξεις πρέπει να διανέμονται δίκαια σε όλες τις τάξεις και τις κλάσεις των κατοίκων, σε όλη την έκταση της Ελληνικής Επικράτειας, καμία δε είσπραξη δεν γίνεται χωρίς προεκδοθέντος νόμου. Είναι αξιοσημείωτο ότι ήδη από το έτος 1822 ως γενικά δικαιώματα του ανθρώπου νοούνταν η αρχή της απόλαυσης των πολιτικών δικαιωμάτων από τους αυτόχθονες Έλληνες πολίτες, η αρχή της ισότητας τόσο των Ελλήνων όσο και των άλλων κατοίκων στην Ελληνική Επικράτεια ενώπιον του νόμου, το δικαίωμα πολιτογράφησης όσων επιθυμούν να γίνουν Έλληνες, η αρχή της αξιοκρατίας, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία καθώς και η αρχή της αναλογικής αντιμετώπισης των κατοίκων της Ελληνικής Επικράτειας από τη Διοίκηση. Τα ανωτέρω αναφερόμενα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου αποτελούν την «πρώτη γενιά» των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αναγνωρίζονται ήδη από τα Γαλλικά Συντάγματα και τις ιδέες και αξίες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και βασικότερο ρόλο στη διαμόρφωση τους έπαιξε ο χριστιανισμός που προάγει τις έννοιες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ισότητας και του περιορισμού της εξουσίας. Πέραν βέβαια των ανωτέρω αναφερόμενων δικαιωμάτων του Τμήματος Β του Συντάγματος της Επιδαύρου με τίτλο «περί των γενικών δικαιωμάτων των κατοίκων της Επικράτειας της Ελλάδος» και στο Τμήμα Θ «περί του Δικαστικού» και υπό τον τίτλο «παραρτήματα» μνημονεύονται ρητά τρείς (3) θεσμικές εγγυήσεις του Ελληνικού Κράτους εν έτη 1822, οι οποίες έχουν ως εξής: δημεύσεως. [ θלּ τα βασανιστήρια καταργούνται διαπαντός, καθώς και η ποινή της [ [ρ ] μετά τη σύσταση του όλου Δικανικού σώματος, ουδείς των κατοίκων της Ελλάδος δεν καθειργείται για λόγο εγκλήματος άνευ αποφάσεως του αρμοδίου Κριτή, εκτός αν συλληφθεί επ αυτοφώρω. [ρζ ] η διοίκηση οφείλει με κάθε τρόπο να περιθάλπει τις χήρες και τα ορφανά των φονευομένων στο πόλεμο υπέρ της πατρίδος. Βέβαια την περίοδο της ψήφισης του Συντάγματος της Επιδαύρου, η δικαιική οργάνωση της προστασίας των

5 δικαιωμάτων του ατόμου ήταν ατελής αφού η ίδια η κρατική οργάνωση δεν ήταν σταθεροποιημένη. Συνεπώς, στην ιδεολογία της περιόδου αυτής, η τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στηρίζετο κυρίως στον δογματικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα των διακηρύξεων, στην ευρύτερη κοινωνική συναίνεση, καθώς και στην έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου, ενώ η έννοια του κράτους δικαίου δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί. Συμπερασματικά, τα επαναστατικά αυτά θεμελιώδη δικαιώματα, δεν περιέχουν κατά την περίοδο θέσπισής τους τη νομική αξίωση που χαρακτηρίζει τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα της σύγχρονης εποχής, παρόλα αυτά όμως το Σύνταγμα της εποχής εκείνης αφουγκράζεται και αποτυπώνει βασικές αρχές προστασίας του ατόμου. (β) τα ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά δικαιώματα και οι θεσμικές εγγυήσεις του ισχύοντος Συντάγματος Τη σύγχρονη εποχή τα δικαιώματα του ατόμου: διακρίνονται σε ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά, και θεσμικές εγγυήσεις, εξελίσσονται δε και αναθεωρούνται με γνώμονα τις ανάγκες και εξελίξεις της εποχής ώστε να παραμένουν πυλώνες προστασίας του ατόμου. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ισχύοντος Συντάγματος αποτελεί η ενίσχυση δικαιωμάτων του ατόμου η οποία αφορά τόσο στο περιεχόμενό τους όσο και στην προστασία αυτών. Επιπλέον, το ισχύον Σύνταγμα αναγνωρίζει ουσιαστικά τα κοινωνικά δικαιώματα, την ανάπτυξη των θεσμών του κράτους πρόνοιας, την προστασία ειδικών κατηγοριών του πληθυσμού και την ανάπτυξη παρεμβατικών οικονομικών λειτουργιών από το κράτος που επιτρέπουν να συναχθεί ότι θεμελιώδη αρχή του Συντάγματος αποτελεί και η αρχή του κοινωνικού κράτους εντός ενός οργανωμένου κράτους δικαίου. Επιγραμματικά το ισχύον Σύνταγμα κατόπιν και του εμπλουτισμού των δικαιωμάτων του ατόμου κατά τις αναθεωρήσεις του 1986 και 2001 περιλαμβάνει τα ακόλουθα ατομικά, κοινωνικά δικαιώματα και θεσμικές εγγυήσεις: - το δικαίωμα να διορίζεται κανείς δημόσιος υπάλληλος (άρθ. 4 παρ.4) - η υποχρέωση των πολιτών για συνεισφορά στα δημόσια βάρη (άρθ. 4 παρ.5) - η υποχρέωση όλων των Ελλήνων που μπορούν να φέρουν όπλα να συντελούν στην άμυνα της πατρίδος (άρθ. 4 παρ. 6) - η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και η συμμετοχή στη ζωή της χώρας (άρθ. 5 παρ.1) - η οικονομική ελευθερία (άρθ. 5 παρ.1) - το δικαίωμα της ζωής (άρθ. 5 παρ.2) - η προσωπική ελευθερία (άρθ. 5 παρ.3 εδ. Α, παρ. 4, άρθ. 6, άρθ. 7 παρ.1) - το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας (άρθ. 5 παρ. 1) - η προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθ. 5Α) - το δικαίωμα σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας (άρθ. 7) - η αρχή της ισότητας (άρθ. 4 παρ.1, παρ. 2, παρ. 6, άρθ. 22 παρ. 1β) - το δικαίωμα της αναφοράς (άρθ. 10) - η ελευθερία της συνάθροισης (άρθ. 11 παρ.1) - το δικαίωμα της συνένωσης (άρθ. 12) - το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής - το άσυλο της κατοικίας - η θρησκευτική ελευθερία - η ελευθερία της έκφρασης (άρθ. 14 παρ. 1) - η ελευθερία του τύπου (άρθ. 14 παρ. 2α) - η ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης και της παιδείας (άρθ. 16 παρ. 1 εδ. Α) - η υποχρέωση εννεαετούς τουλάχιστον σχολικής φοίτησης (άρθ. 16 παρ.3) - το δικαίωμα για παιδεία (άρθ. 16 παρ.4) - το δικαίωμα στον αθλητισμό (άρθ. 16 παρ.9) - η ιδιοκτησία (άρθ. 17 παρ.1) - το απόρρητο της επικοινωνίας (άρθ. 19 εδ. Α) - η αρχή του νόμιμου δικαστή - το δικαίωμα της δικαστικής προστασίας (άρθ.20 παρ. 1) - το δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης (άρθ.20 παρ. 2) - το δικαίωμα για προστασία της οικογένειας και του γάμου (άρθ. 21 παρ.1) - το δικαίωμα στην υγεία (άρθ. 21 παρ.3) - το δικαίωμα εργασίας (άρθ. 22 παρ 1 εδ α) - η υποχρέωση κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης (άρθ. 25 παρ.4) - η υποχρέωση παροχής προσωπικών υπηρεσιών σε έκτακτες και επείγουσες καταστάσεις (άρθ. 22 παρ.4) Κοινά χαρακτηριστικά και των δύο υπό κρίση Συνταγμάτων είναι ότι αμφότερα δέχονται επιρροές από ξένα κείμενα, όπως οι διακηρύξεις και τα Γαλλικά Συντάγματα όσων αφορά το Σύνταγμα του 1822 και το πρωτογενές Ευρωπαικό Δίκαιο, το παράγωγο, η κοινοτική έννομη τάξη όσων αφορά το ισχύον Σύνταγμα. Επίσης κοινό χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός ότι ήδη από το 1822 αλλά και εν έτη 1975 φορείς θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι τόσο οι υπήκοοι του Ελληνικού κράτους όσο και οι αλλοδαποί που διαμένουν στη χώρα. Βέβαια το ισχύον Σύνταγμα αναγνωρίζει ως φορείς των δικαιωμάτων αυτών και τα νομικά πρόσωπα και τις ενώσεις προσώπων. Τέλος αποδέκτης των δικαιωμάτων αυτών σε αμφότερα τα Συντάγματα είναι το κράτος και εν γένει κάθε φορέας κρατικής εξουσίας.

6 Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί η καινοτομία του ισχύοντος Συντάγματος κατόπιν της αναθεωρήσεως του 2001, η οποία αφορά στην θεωρία της τριτενέργειας η οποία θεμελιώνεται στο άρθρο 25 παρ. 1 σύμφωνα με την οποία τα θεμελιώδη δικαιώματα ισχύουν όχι μόνον έναντι του κράτους, άλλα και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. ΤΙΤΛΟΣ ΙΙΙ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Τόσο το προσωρινό Σύνταγμα της Επιδαύρου όσο και το ισχύον Σύνταγμα 1975/86/01 στηρίζονται στην αρχή της διακρίσεως των εξουσιών την οποία εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο. ΤΜΗΜΑ Α. ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ Στο Σύνταγμα της Επιδαύρου το Βουλευτικό σώμα αποτελούνταν από αντιπροσώπους όλων των επαρχιών του Κράτους, οι οποίο εκλέγονταν από τους πολίτες, τα δε μέλη του Βουλευτικού σώματος είχαν το δικαίωμα της προτάσεως των νόμων. Εκλέγετο για ένα έτος, έδινε τη συγκατάθεσή του σε κήρυξη πολέμου και σε συνθήκη ειρήνης και ενέκρινε τον προυπολογισμό «τον λεγόμενο υποθετικόν λογαριασμόν των εσόδων και εξόδων» του Κράτους. Αντίστοιχα, στο ισχύον Σύνταγμα, η Βουλή συγκροτείται από αντιπροσώπους του λαού, αποτελείται από μία και ενιαία Βουλή, εκλέγεται για τέσσερα συνεχή έτη, εκφράζει τη λαϊκή κυριαρχία, συγκροτείται σε σώμα με την εκλογή του προεδρείου της και λειτουργεί κατά κανόνα σε ολομέλεια. Οι αρμοδιότητες της Βουλής διακρίνονται κατά βάση στις α) νομοθετικές, β) κοινοβουλευτικού ελέγχου, γ) δικαστικές. ΤΜΗΜΑ Β. ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑ Το Εκτελεστικό σώμα εκλεγόταν από ειδική πενταμελή συνέλευση που ασκούσε την εκτελεστική εξουσία, δηλαδή τις αρμοδιότητες του «Ανώτατού Άρχοντα» (αυτές που ασκεί σήμερα σε μεγάλο βαθμό ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας), διόριζε τους 8 υπουργούς (: τον αρχιγραμματέα της επικράτειας και υπουργό Εξωτερικών και τους υπουργούς Εσωτερικών, Οικονομικών, Δικαίου, Πολεμικών, Ναυτικού, Θρησκείας, Αστυνομίας) και εκπροσωπούσε διεθνώς τους επαναστατημένους Έλληνες. Επιπλεόν, το Εκτελεστικό σώμα διόριζε έναν ή και περισσότερους Υπουργούς οι οποίο παρίστανται κατά την συζήτηση των νομοσχεδίων ενώπιον του Βουλευτικού σώματος. Το γεγονός της καθιέρωσης πενταμελούς εκτελεστικού σώματος οφείλετο στις αντιπολυταρχικές διαθέσεις της επαναστάσεως, που προσέβλεπε στο να μην συγκεντρωθεί στα χέρια ενός μεγάλο μέρος της εξουσίας, παρόλο που κάτι τέτοιο θα κρίνετο σκόπιμο ώστε να επιτευχθεί ενότητα δράσεως και ταχύτητα. Σήμερα, η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από την Κυβέρνηση και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και είναι επιφορτισμένη με την πραγμάτωση των πολιτικών επιλογών του Λαού που την εξέλεξε. Η Κυβέρνηση κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας, ασκεί το δικαίωμα της νομοθετικής πρωτοβουλίας και εξαρτάται μόνον από την εμπιστοσύνη της Βουλής. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Επιδαύρου το Βουλευτικό και Εκτελεστικό σώμα ήταν ισοδύναμα, «ισοσταθμίζονταν» όπως αναφέρει το ίδιο το Σύνταγμα, διότι οι νόμοι που ψηφίζονταν από τα μέλη του Βουλευτικού σώματος δεν ίσχυαν αν δεν γίνονταν αποδεκτοί από το Εκτελεστικό σώμα το οποίο είχε το απόλυτο veto. Σχετική, βέβαια, υπεροχή του Βουλευτικού μπορεί να συναχθεί από την διάταξη που του παρείχε το δικαίωμα να κατηγορεί και να κηρύττει, με αυξημένη πλειοψηφία, «έκπτωτους» όχι μόνο τους υπουργούς (σπερματική αναφορά στην κοινοβουλευτική ευθύνη) αλλά και τα μέλη του Εκτελεστικού. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να μνημονευθεί ότι σήμερα η ανάδειξη του Πρωθυπουργού και κατά συνέπεια της Κυβέρνησης ρυθμίζεται, σε γενικές γραμμές, από το Σύνταγμα και βασίζεται στις δύο αρχές: - Της δεδηλωμένης, κατά την οποία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας υποχρεούται να διορίσει Πρωθυπουργό το πρόσωπο που τεκμαίρεται, κυρίως με βάση το εκλογικό αποτέλεσμα, ότι έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της Βουλής - Της κοινοβουλευτικής αρχής, κατά την οποία εξαρτάται η παραμονή της Κυβέρνησης στην εξουσία από την εμπιστοσύνη της Βουλής. ΤΜΗΜΑ Γ. ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑ Το Δικαστικό σώμα, άλλως η δικαστική εξουσία στο Σύνταγμα της Επιδαύρου οριζόταν ως ανεξάρτητη από τις άλλες δύο δυνάμεις (σώματα) χωρίς όμως να διασφαλίζεται με κατάλληλες ρυθμίσεις η ανεξαρτησία του, διότι τα έντεκα (11) μέλη αυτού εκλέγονται από τη Διοίκηση. Στο ισχύον Σύνταγμα, η απονομή της δικαιοσύνης καθίσταται μια πολιτειακή λειτουργία, η οποία συνίσταται στην εκτέλεση και στην εφαρμογή των κανόνων δικαίου που παράγονται με βάση τις προβλεπόμενες από το Σύνταγμα διαδικασίες. Οι δικαστές απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία, διορίζονται με προεδρικό διάταγμα σύμφωνα με νόμο που ορίζει τα προσόντα και τη διαδικασία επιλογής τους, είναι ισόβιοι και δεν συμμετέχουν καθόλου στην Κυβέρνηση.

7 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Από την ανωτέρω ανάλυση προκύπτει πασιφανώς ότι αμφότερα τα Συντάγματα αποτελούν σταθμούς στην ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης και των πολιτειακών προσδοκιών των Ελλήνων, το καθένα πάντα μέσα από το ιστορικό υπόβαθρο το οποίο το ανέδειξε. Το Σύνταγμα της Επιδαύρου υπήρξε ένα κείμενο πλήρες και προοδευτικό, το οποίο αποτέλεσε υπόδειγμα για τα Συντάγματα που επακολούθησαν. Οι βασικές θεματικές του ενότητές αναφέρονται σ ένα πολίτευμα δημοκρατικό, το οποίο προάγει και προστατεύει τα δικαιώματα του ατόμου, αναγνωρίζει τη διάκριση των εξουσιών ακόμη και αν κατ ουσίαν δεν την διασφαλίζει. Βέβαια, το Σύνταγμα αυτό ίσχυσε για ένα έτος, οπότε και αντικαταστάθηκε από το Σύνταγμα του Άστρους του 1823, με αποτέλεσμα να μην δυνάμεθα σήμερα να αναγνωρίσουμε το αν ουσιαστικά ήταν σε θέση να οργανώσει την άσκηση της κρατικής εξουσίας και να διασφαλίσει τις ατομικές ελευθερίες. Το Σύνταγμα 1975/86/01, επίσης αποτελεί ένα κείμενο συμπαγές, το οποίο όμως είχε το επιπλέον χαρακτηριστικό ότι απότερος σκοπός του ήταν να διασφαλίσει σταθερότητα και προοπτική στο Ελληνικό Κράτος. Έθεσε ως μορφή του πολιτεύματος την προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία, έδωσε κεντρικό ρόλο στη Κυβέρνηση, ελάχιστες εξουσίες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ενώ διατήρησε την μια και ενιαία Βουλή, παρόλο που στον Ευρωπαικό χώρο συνηθέστερο είναι το σύστημα των δύο Βουλών. Προκηρύσσει πανηγυρικά και προασπίζει τα δικαιώματα του ανθρώπου, ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και θέτει εγγυήσεις στα πλαίσια ενός κοινωνικού κράτους δικαίου, ενώ αποδέχεται και ρυθμίζει ως αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και της κοινοτικής έννομης τάξης.