Περίγραμμα των μεταπολεμικών εξελίξεων στην Ελληνική Οικονομία. Ματθαίος Λαμπρινίδης - Σαράντης Λώλος

Transcript

1 Περίγραμμα των μεταπολεμικών εξελίξεων στην Ελληνική Οικονομία Ματθαίος Λαμπρινίδης - Σαράντης Λώλος Απρίλιος 2015 Α. Η ελληνική οικονομία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο. Από την υποτίμηση του 1953 έως την πρώτη ενεργειακή κρίση (1973). 1 Κύριο χαρακτηριστικό περιόδου: Ταχύρυθμη οικονομική ανάπτυξη. Εξέλιξη μακροοικονομικών μεγεθών: ΑΕΠ, πληθωρισμός, απασχόλησηανεργία-μετανάστευση, ισοζύγιο πληρωμών, επενδύσεις. Οικονομική πολιτική: Πολύπλευρη κρατική υποστήριξη της βιομηχανικής ανάπτυξης: Χρηματοδοτικά κίνητρα, Νόμος 2687/53, επιδοτήσεις εξαγωγών, προστατευτικοί δασμοί, επέκταση και βελτίωση δημόσιων υποδομών. Έμφαση στη νομισματική σταθερότητα. 2 Αλλαγές στη διάρθρωση (δομή) της ελληνικής οικονομίας και της παραγωγικής της εξειδίκευσης: Γεωργία, μεταποίηση, κατασκευές, υπηρεσίες-τουρισμός, ναυτιλία. Παράγοντες δυναμισμού: Ευνοϊκή διεθνής συγκυρία, ξένες επενδύσεις, παραγωγική αναδιάρθρωση, χαμηλό εργατικό κόστος, εμβάσματα ναυτικών και μεταναστών. Αδυναμίες: Χρόνιο έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου, κατακερματισμένη παραγωγική βάση, χαμηλή τεχνολογία και άλλα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. 3 Β. Η ελληνική οικονομία κατά τη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο. Από τη μεταπολίτευση του 1974 μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του Σημαντικά πολιτικοοικονομικά γεγονότα: Μεταπολίτευση (1974). Ανάληψη διακυβέρνησης από ΠαΣοΚ (1981). Ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ (1981). Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986). Κύρια χαρακτηριστικά περιόδου: 1 Παρουσίαση, κυρίως, στα Lolos (1981), Λαμπρινίδης (2008), Φώτος (2008). 2 Βλ., Χαλκιάς (1976). 3 Βλ. ιδιαίτερα Γιαννίτσης (1998: Διαρθρωτικά προβλήματα ) και προηγούμενα κείμενα. 4 Παρουσίαση, κυρίως, στα Λαμπρινίδης (2008), Λώλος (2003), Bryant-Γκαργκάνας-Ταβλάς (2003, σελ. 3-26), Λώλος (2011), Ιορδάνογλου (2008), Σαχινίδης (2006), Οικονόμου- Σαμπεθάι-Συμιγιάννης (2010). 1

2 Οικονομική κρίση: Επιβράδυνση του ρυθμού οικονομική ανάπτυξης ( ) και στασιμότητα (από τη δεκαετία του 1980). Συντελεστές της οικονομικής κρίσης: ανατίμηση πετρελαίου και πρώτων υλών, επιβράδυνση βιομηχανικών εξαγωγών, κάμψη ναυτιλίας και μεταναστευτικών εμβασμάτων. Αβεβαιότητα λόγω αλλαγής προσανατολισμού εξαιτίας της διεθνούς οικονομικής κρίσης και ένταξης στην ΕΟΚ. Διαρθρωτικά προβλήματα ελληνικής οικονομίας. 5 Συνέπειες οικονομικής κρίσης: Στασιμότητα παραγωγικής δραστηριότητας, έλλειψη επενδύσεων, άνοδος ανεργίας. Μακροοικονομικές ανισορροπίες (υψηλός πληθωρισμός, ελλείμματα ισοζυγίου πληρωμών, δημοσιονομικά ελλείμματα). Σημαντικές μισθολογικές αυξήσεις και άνοδος των κοινωνικών δαπανών. Οικονομική πολιτική: Μακροοικονομική πολιτική: Κυρίως επεκτατική πολιτική, αλλά με διαλείμματα περιοριστικής πολιτικής (πολ ιτική ζεστού-κρύου ). Αύξηση μεγέθους και ρόλου του Δημόσιου τομέα. Συναλλαγματική πολιτική: Διολίσθηση της δραχμής σε καθεστώς κυμαινόμενων ισοτιμιών (μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980). 6 Βιομηχανική πολιτική: Παρεμβατική πολιτική μέσω άμεσων ενισχύσεων (επενδυτικά και περιφερειακά κίνητρα). 7 Γ. Η ελληνική οικονομία κατά την τρίτη μεταπολεμική περίοδο. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως τα τέλη της δεκαετίας του 2010 (πριν από την οικονομική κρίση). 8 Νέο πλαίσιο λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας με την εντατικοποίηση της διαδικασίας της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης: 9 Λειτουργία ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς με την εφαρμογή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (1986). Εφαρμογή Συνθήκης του Μαάστριχτ (1993) και Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (1999). Οικονομικ ή και Νομισματική Ενοποίηση (ΟΝΕ) και Ενιαίο Νόμισμα (2002). Αλλαγή του ρόλου του κράτους. 5 Βλ., επίσης, Γιαννίτσης (1998: Διαρθρωτικά προβλήματα ). 6 Βλ., επίσης Σαχινίδης (2006), Οικονόμου-Σαμπεθάι-Συμιγιάννης (2010). 7 Βλ., επίσης Σημίτης (1995). 8 Γενική παρουσίαση στα Bryant-Γκαργκάνας-Ταβλάς (2003, σελ. 3-26), Λώλος (2003), Λώλος (2011). 9 Βλ. συζήτηση στο Γιαννίτσης (1998: πορεία προς ΟΝΕ ). 2

3 Ρόλος των διαρθρωτικών ευρωπαϊκών ενισχύσεων (Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, ΕΣΠΑ) στην ανάπτυξη της οικονομίας. 10 Αλλαγής στη φιλοσοφία άσκησης βιομηχανικής πολιτικής στην Ελλάδα και στην ΕΕ: Έμφαση σε οριζόντια μέτρα πολιτικής από κάθετα μέτρα πολιτικής. 11 Αλλαγές στη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής: Νομισματική πολιτική. Λειτουργία ΕΚΤ (Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας). Εφαρμογή ενιαίας νομισματικής πολιτικής αλλά ασυμμετρία επιδράσεων στην παραγωγική βάση. 12 Δημοσιονομική πολιτική. Εφαρμογή (και λογική) κανόνων δημοσιονομικών ελλειμμάτων και δημόσιου χρέους. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα από εφαρμογή κανόνων. 13 Σημαντικές οικονομικές εξελίξεις περιόδου: Ανοδικός ρυθμός μεγέθυνσης. Μείωση πληθωρισμού και μακροοικονομικών ανισορροπιών. 14 Μισθολογικές αυξήσεις, μικρή άνοδος της ανεργίας. 15 Σύγκλιση της ελληνικής οικονομίας με την ΕΕ. 16 Μεταρρυθμίσεις και προκλήσεις για το μέλλον. 17 Δ. Η ελληνική οικονομία την τρέχουσα περίοδο (επιλογή θεμάτων). 18 Η επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών. 19 Η δυναμική του δημόσιου χρέους. 20 Ανάγκη διαρθρωτικών αλλαγών Βλ. Λώλος (2001). 11 Βλ. Λώλος-Παπαγιαννάκης (1993), Σημίτης (1995). 12 Βλ., De Grauwe (2003), Επίσης, Τράπεζα της Ελλάδος: Αξιολόγηση της στρατηγικής της ΕΚΤ (2003), Πρόσφατες εξελίξεις νομισματικών συνθηκών (2003), Η εξέλιξη του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος (2003). 13 Βλ. Τράπεζα της Ελλάδος, Δημοσιονομικό έλλειμμα (200 3) και Δημοσιονομική πολιτική (2004). Επίσης, Λαζαρέτου-Μπρισίμης (2001). 14 Βλ., Τράπεζα της Ελλάδος, Διαφορές πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ (2003). 15 Βλ., Τράπεζα της Ελλάδος, Σημασία των μισθολογικών αυξήσεων (2004). 16 Βλ., Τράπεζα της Ελλάδος (2000). 17 Βλ. Χαρδούβελης (2007) και Bryant-Γκαργκάνας-Ταβλάς (2003, σελ ), 18 Βλ, μεταξύ άλλων, Τράπεζα της Ελλάδος (2014), Η Καθημερινή (2014α και 2014β), Καραμούζης (2014) 19 Βλ. Αναστασάτος (2008), Οικονόμου-Σαμπεθάι-Συμιγιάννης (2010). 20 Βλ. Μαλλιαρόπουλος-Αναστασάτος (2010), Η Καθημερινή (2015). 21 Βλ. συζήτηση στα Χαρδούβελης (2007) και Bryant-Γκαργκάνας-Ταβλάς (2003). 3

4 Α. Μεταπολεμικές εξελίξεις 1. Λαμπρινίδης, Μ. (2008), Φάσεις ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης,. 2. Χαλκιάς, Δ. (1976), Δυνατότητες και Προβλήματα Πιστωτικής Πολιτικής, Τράπεζα της Ελλάδος 3. Lolos, S. (1981), An Evaluation of Macroeconomic Policies in Greece within an Optimal Control Theory Framework, [Κεφάλαιο 2], Λώλος, Σ. (2003), Αξιολόγηση της οικονομικής πολιτικής στην Ελλάδα, από τη μεταπολίτευση έως την ένταξη στην ΟΝΕ, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης,. 5. Ιορδάνογλου, Χρ. (2008), Η Ελληνική Οικονομία στη Μακρά Διάρκεια: , Εκδόσεις Πόλις (και ηλεκτρονικά) 6. Bryant, R., Γκαργκάνας, Ν. και Γ. Ταβλάς (Επιμ. 2003), Εισαγωγή στο Οικονομικές Επιδόσεις και Προοπτικές της Ελλάδος, Τράπεζα της Ελλάδος και The Brookings Institution, Αθήνα-Ουάσινγκτον. 7. Γιαννίτσης, Τ. ( 1998α), Διαρθρωτικά Προβλήματα, Φάκελος μαθήματος: Αναπτυξιακές δομές και πολιτικές στην ελληνική οικονομία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ισοζύγιο πληρωμών 8. Φώτος, Π. (2008), Το Ισοζύγιο Πληρωμών της Ελλάδος, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης,. 9. Σαχινίδης, Φ. (2006), Το συναλλαγματικό καθεστώς της Ελλάδος: Από την πρόσδεση της δραχμής στο δολάριο μέχρι την Ο.Ν.Ε. (mimeo). 10. Οικονόμου, Γ., Σαμπεθάι, Ι., και Γ. Συμιγιάννης (2010), Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδος: Αίτιες, ανισορροπίες και προτάσεις πολιτικής, Τράπεζα της Ελλάδος, Ιούλιος (αναρτημένο στο site της Τράπεζας της Ελλάδος bankofgreece.gr). 11. Αναστασάτος, Τ. (2008), Η Επιδείνωση του Ελληνικού Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών: Αίτια, Επιπτώσεις και Σενάρια Προσαρμογής, Οικονομία και Αγορές, Eurobank Research, Τόµος ΙΙΙ, Τεύχος 6, Ιούνιος. Β. Βιομηχανία και βιομηχανική πολιτική 12. Λώλος, Σ. και Λ. Παπαγιαννάκης (1993), Οικονομική κρίση και βιομηχανική πολιτική (Κεφ. 3) και Η προσαρμογή στις χώρες της Κοινότητας (Κεφ. 10), στο Η ελληνική βιομηχανία στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Τόμος 5, Ακαδημία Αθηνών. 13. Σημίτης, Κ. (1995), Βιομηχανική στρατηγική για την Ελλάδα, στο Για μια κοινωνία ισχυρή για μια ισχυρή Ελλάδα, Πλέθρο, Αθήνα, σελίδες Γ. Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση 14. Γιαννίτσης, Τ (1998β), Στόχοι και προβλήματα της ελληνικής πολιτικής στην πορεία προς την ΟΝΕ, Φάκελος μαθήματος: Αναπτυξιακές δομές και πολιτικές στην ελληνική οικονομία, op. cit. 15. Τράπεζα της Ελλάδος (2000), Η Ελλάδα στην ΟΝΕ: Η πορεία σύγκλισης της Ελληνικής οικονομίας, Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα. Ευρωπαϊκοί πόροι 16. Λώλος, Σ. (2001), Ευρωπαϊκοί διαρθρωτικοί πόροι: Ο ρόλος τους στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, Οικονομικό Δελτίο, Τράπεζα της Ελλάδος, Τεύχος 17, Ιούλιος, σελίδες

5 Νομισματική πολιτική 17. De Grauwe, P. (2003), Η νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ (επιλογή), Τα Οικονομικά της Νομισματικής Ένωσης, Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα. 18. Τράπεζα της Ελλάδος (2003), Η εξέλιξη του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος [μέχρι το 2003], Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση, Παράρτημα Κεφαλαίου IV, Τράπεζα της Ελλάδος, Οκτώβριος, Δημοσιονομική πολιτική 19. Τράπεζας της Ελλάδος (2003), Δημοσιονομικό έλλειμμα: Μέθοδοι μέτρησης και στοιχεία, Πλαίσιο 5, Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση, Τράπεζας της Ελλάδος, Οκτώβριος, σελίδες Λαζαρέτου, Σ. και Σ. Μπρισίμης (2001), Δημοσιονομικοί κανόνες και σταθεροποιητική πολιτική στη ζώνη του ευρώ, Οικονομικό Δελτίο, Τράπεζα της Ελλάδος, Τεύχος 17, Ιούλιος, σελίδες Τράπεζας της Ελλάδος (2004), Η δημοσιονομική πολιτική σε μια νομισματική ένωση, Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση, Παράρτημα Κεφαλαίου IV, Τράπεζας της Ελλάδος, Οκτώβριος, σελίδες Μαλλιαρόπουλος,. και Τ. Αναστασάτος (2010), Η υναµική του ελληνικού δηµόσιου χρέους και γιατί η χρεοκοπία δεν αποτελεί επιλογή, Οικονομία και Αγορές, Eurobank Research, Τόµος V, Τεύχος Λώλος, Σ. (2011), Η ιστορία του χρέους από το 1974: Πως επηρεάστηκε η µαύρη τρύπα της οικονομίας σε κάθε περίοδο διακυβέρνησης, Τα Νέα - Σαββατοκύριακο, 1-2 Οκτωβρίου. 24. Η Καθημερινή (2015), Το δημόσιο χρέος σήμερα: Πόσα χρωστάει το ελληνικό δημόσιο και σε ποιους, παρουσίαση της εφημερίδας, 22 Απριλίου Μισθοί, τιμές 25. Τράπεζα της Ελλάδος (2003), Οι διαφορές πληθωρισμού εντός της ζώνης του ευρώ και η περίπτωση της Ελλάδος, Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση, Τράπεζα της Ελλάδος, Οκτώβριος, σελίδες Τράπεζα της Ελλάδος (2004), Η σημασία των μισθολογικών αυξήσεων για τις επιδόσεις της οικονομίας, Παράρτημα Κεφαλαίου V, Νομισματική Πολιτική , Τράπεζα της Ελλάδος, Μάρτιος, σελίδες Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις 27. Χαρδούβελης, Γκ. (2007), Μακροοικονομική διαχείριση και η ανάγκη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων μετά την είσοδο στη Νομισματική Ένωση, Οικονομία και Αγορές, Eurobank Research, Τόμος ΙΙ, Τεύχος 8, 23 Οκτωβρίου, σελίδες Δ. Πρόσφατες εξελίξεις 28. Τράπεζα της Ελλάδος (2014), Το Χρονικό της Μεγάλης Κρίσης: Η Τράπεζα της Ελλάδος , Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας και Τεκμηρίωσης, Τράπεζα της Ελλάδος (αναρτημένο στο site της Τράπεζας της Ελλάδος bankofgreece.gr) 29. Η Καθημερινή (2014α), Οι -δραματικές- εξελίξεις πριν από το Μνημόνιο, έρευνα της εφημερίδας, 24 Μαΐου Η Καθημερινή (2014β), Η πορεία προς το μνημόνιο, παρουσίαση της εφημερίδας. 31. Καραμούζης, Ν. (2014), Απαντήσεις στο δίλημμα ευρώ ή δραχμή, Η Καθημερινή, 27 Απριλίου. 5