ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΛΟΓΗΑ - ΣΟΜΔΑ ΓΛΧΟΛΟΓΗΑ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΛΟΓΗΑ - ΣΟΜΔΑ ΓΛΧΟΛΟΓΗΑ Γηαηκεκαηηθό Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ Γιωζζηθή επηθνηλωλία θαη ε λενειιεληθή ωο δεύηεξε / μέλε γιώζζα Ζ δηδαζθαιία ηεο δεύηεξεο γιώζζαο θαη ν ξόινο ηεο ζηε ζρνιηθή έληαμε καζεηώλ κε γιωζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξόηεηεο Μεηαπηπρηαθή εξγαζία ηεο Μαληλέα Μαξίαο Σξηκειήο επηηξνπή: Κνπηζνγηάλλεο Γ. (επηβιέπωλ) Παπαδνπνύινπ Γ. Σζνπάλνγινπ Α. ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2010 i

2 Αθηεξψλσ απηή ηελ εξγαζία ζηνλ παππνχ κνπ Γεκήηξε πνπ πάληα αγαπνχζε ηα γξάκκαηα, αιιά δελ είρε ηε δπλαηφηεηα λα ζπνπδάζεη ii

3 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ θ. Γεκήηξην Κνπηζνγηάλλε γηα ηε βνήζεηα θαη ηελ επηζηεκνληθή θαζνδήγεζε. Αθφκα, ζέισ λα εθθξάζσ βαζηά επγλσκνζχλε ζηνπο γνλείο κνπ, Νίθν θαη Θάιεηα, γηα ηελ εζηθή θαη νηθνλνκηθή ζηήξημε πνπ κνπ παξείραλ ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ φζν θαη ζηε δσή κνπ γεληθφηεξα. Σέινο, έλα κεγάιν επραξηζηψ ζην Γηψξγν Μεληεθίδε γηα ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο θαη ηε δηαξθή ελζάξξπλζε πνπ κνπ πξνζέθεξε ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα. iii

4 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Με αθεηεξία ηνλ πνιππνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο θνηλσλίαο γεληθφηεξα, ε παξνχζα εξγαζία κειεηά ηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε γισζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ζην ειιεληθφ ζρνιείν. εκαληηθφ παξάγνληα ζηε δηαδηθαζία ηεο ζρνιηθήο έληαμεο δίγισζζσλ καζεηψλ απνηειεί ε εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Αξρηθά, εμεηάδνληαη ζεσξεηηθά δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, ηα γισζζηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη ην δηαπνιηηηζκηθφ κνληέιν εθπαίδεπζεο. ηε ζπλέρεηα αμηνπνηείηαη ε κειέηε πεξίπησζεο σο κεζνδνινγηθφ πιαίζην πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ ηα κέηξα θαη νη παξεκβάζεηο ηνπ ππνπξγείνπ παηδείαο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ηζηγγαλνπαίδσλ, ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ καζεηψλ. Οη εθπαηδεπηηθέο δνκέο πνπ ζα κειεηεζνχλ είλαη νη ηάμεηο ππνδνρήο θαη ηα θξνληηζηεξηαθά ηκήκαηα, ηα δηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία θαη ηα εηδηθά παλεπηζηεκηαθά πξνγξάκκαηα. Παξάιιεια, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηελ εμέηαζε ηεο ζρνιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέηξσλ κέζα απφ έξεπλεο θαη ζρεηηθέο κειέηεο. Γηαπηζηψλεηαη φηη ην ειιεληθφ ζρνιείν πηνζεηεί θαηά βάζε δηαρσξηζηηθέο πξαθηηθέο θαη εζηηάδεη ζηελ αληηζηάζκηζε ησλ δηαθνξψλ ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ εξκελεχνληάο ηεο σο ειιείκκαηα. Οη δίγισζζνη καζεηέο δελ έρνπλ επαξθείο επθαηξίεο λα δηαηεξήζνπλ ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο θιεξνλνκηά θαη ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Ζ δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο γιψζζαο πεξηνξίδεηαη ζηα ηκήκαηα γισζζηθήο ζηήξημεο φπνπ νη καζεηέο απνζπψληαη απφ ηηο θαλνληθέο ηάμεηο. Δπνκέλσο, ρξεηάδεηαη επαλαπξνζδηνξηζκφο ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ θαη επαλεμέηαζε ησλ ζρνιηθψλ πξαθηηθψλ θαη δηαδηθαζηψλ κάζεζεο. Απαηηείηαη κηα δηαθνξεηηθή, πην ειθπζηηθή θαη απνηειεζκαηηθή πξνζέγγηζε ζηελ εθπαίδεπζε ησλ δίγισζζσλ καζεηψλ. Ζ δηεζλήο εκπεηξία ζηνλ ηνκέα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θαη νη γισζζηθέο πνιηηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζε μέλα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ζα κπνξνχζαλ λα απνδεηρζνχλ ηδηαίηεξα ρξήζηκεο. Μηα ηέηνηα πξφηαζε απνηειεί ην πιαίζην S.A.C.S.A πνπ έρεη δηακνξθσζεί ζηε λφηηα Απζηξαιία γηα ηε δηδαζθαιία ηεο αγγιηθήο σο δεχηεξεο θαη βνεζά ηνπο καζεηέο λα κάζνπλ κε έλαλ πην επνηθνδνκεηηθφ ηξφπν. Ζ δηδαζθαιία ηεο δεχηεξεο γιψζζαο ελζσκαηψλεηαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο πνπ είλαη πξνζαξκνζκέλν ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ. Μέζα απφ έλα θεηκελνθεληξηθφ πιαίζην iv

5 γισζζηθήο δηδαζθαιίαο θαιχπηνληαη νη δηαθνξνπνηεκέλεο καζεζηαθέο αλάγθεο. Παξάιιεια, ε απζηξαιηαλή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή εληάζζνληαο ζην ζρνιηθφ πξφγξακκα ηε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ αλαγλσξίδεη ηελ πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα θαη ζέβεηαη ηελ εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα. Δίλαη, ινηπφλ, απαξαίηεηε ε αλαζεψξεζε ησλ ζηφρσλ θαη ησλ πξνζαλαηνιηζκψλ ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο γηα ηελ εθαξκνγή ελφο πξνγξάκκαηνο ηζφηεηαο επθαηξηψλ. ε θάζε πεξίπησζε ρξεηάδεηαη λα πξνσζεζνχλ έκπξαθηα θαη νπζηαζηηθά νη αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη νη κεζνδνινγηθέο αξρέο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, έηζη ψζηε λα εμαζθαιηζηεί ε κεγαιχηεξε δπλαηή θαη κε λφεκα ζπκκεηνρή φισλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. v

6 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΑΦΗΔΡΧΖ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ ΠΔΡΗΛΖΦΖ i ii iii ΔΗΑΓΧΓΖ 1 1. ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ Ζ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο Γισζζνδηδαθηηθά ξεχκαηα Γνκηθή πξνζέγγηζε Δπηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε Πξννδεπηηθή Παηδαγσγηθή - Ζ γιψζζα σο φιν Κεηκεληθά είδε Οη πνιπγξακκαηηζκνί ρεδηαζκφο πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ Μνληέια εθπαίδεπζεο Σν δηαπνιηηηζκηθφ κνληέιν ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ Ζ κειέηε πεξίπησζεο σο ζηξαηεγηθή έξεπλαο ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ 32 ΠΑΛΗΝΝΟΣΟΤΝΣΧΝ, ΑΛΛΟΓΑΠΧΝ ΚΑΗ ΡΟΜΑ ΜΑΘΖΣΧΝ 3.1. Σάμεηο Τπνδνρήο θαη Φξνληηζηεξηαθά Σκήκαηα Γηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία Δηδηθά πξνγξάκκαηα Πξφγξακκα Έληαμε Παιηλλνζηνχλησλ & Αιινδαπψλ ζην ζρνιείν 41 vi

7 Πξφγξακκα Έληαμε Σζηγγαλνπαίδσλ ζην ρνιείν ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑΣΑ ΓΛΧΗΚΧΝ ΠΟΛΗΣΗΚΧΝ Δπξψπε Απζηξαιία Σν πιαίζην S.A.C.S.A ηεο Απζηξαιίαο Σα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ πιαηζίνπ Γηαζεκαηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ηελ ηζφηεηα: ε δηδαζθαιία 59 ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη ηεο αγγιηθήο σο δεχηεξεο Μεζαίν αλαπηπμηαθφ ζηάδην: παξαδεηγκαηηθή παξνπζίαζε πλνιηθή ζεψξεζε ηνπ πιαηζίνπ ΤΕΖΣΖΖ Απφ ηε ζεσξία ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε Πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο Μεηξηθή γιψζζα - Ηδηαίηεξε θνπιηνχξα Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Γηδαθηηθά εγρεηξίδηα: έλα παξάδεηγκα ρνιηθή Έληαμε: έλα πνιπδηάζηαην δήηεκα 90 ΓΔΝΗΚΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟΣΑΔΗ 95 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 104 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 111 Παξάξηεκα Α 112 Σεζη ειιελνκάζεηαο γηα καζεηέο Γπκλαζίνπ Παξάξηεκα Β 113 Γηδαζθαιία θεηκεληθψλ εηδψλ ζην SACSA: παξαδείγκαηα απφ γξαπηά καζεηψλ θαη αλάιπζή ηνπο Παξάξηεκα Γ 114 Γηδαθηηθφ εγρεηξίδην Μαδί 2 vii

8 viii

9 ΔΗΑΓΧΓΖ Αθεηεξία ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε λέα θαηάζηαζε πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζηα ειιεληθά ζρνιεία ιφγσ ηεο αιιαγήο ζηε ζχζηαζε ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ. Ζ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα έρεη κεηαβιεζεί αηζζεηά εμαηηίαο ηεο πξνζέιεπζεο ελφο κεγάινπ αξηζκνχ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ πνπ εγγξάθνληαη θαη θνηηνχλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία. χκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Παηδείαο Οκνγελψλ θαη Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο (Η.Π.Ο.Γ.Δ.), θαηά ην ζρνιηθφ έηνο νη αιινδαπνί θαη παιηλλνζηνχληεο καζεηέο πνπ θνηηνχζαλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία αλέξρνληαλ ζηνπο φηαλ ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ ήηαλ , δειαδή απνηεινχζαλ πεξίπνπ ην 10% ηνπ ζπλνιηθνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα εμεηαζηεί ε δηαρείξηζε απηήο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο απφ ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη λα αλαδεηρζνχλ νη απαηηήζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζην ρψξν ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Οη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη δίγισζζνη καζεηέο ζην ζρνιείν ζρεηίδνληαη κε ηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο ηεο ειιεληθήο θαζψο θαη κε ηελ έληαμή ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία γεληθφηεξα. Σα λέα δεδνκέλα θαζηζηνχλ αλαγθαία ηε δεκηνπξγία ελφο πην επέιηθηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, ηελ πηνζέηεζε θαηλνηφκσλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη ηελ εθπφλεζε θαηάιιεινπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ. Ο λφκνο ηνπ 1996 γηα ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε (Ν. 2413/96, Φ.Δ.Κ. 124 η.α / ) απνηέιεζε ηελ πξψηε αλαγλψξηζε γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν θαη θαζηέξσζε έλαλ λέν ηχπν εθπαίδεπζεο. Ζ εξγαζία αξρίδεη κε ηελ παξνπζίαζε ηνπ ηζρχνληνο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ έληαμε ησλ παιηλλνζηνχλησλ, αιινδαπψλ θαη ξνκά καζεηψλ ζην ζρνιείν. Θα εμεηαζηεί ε θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή ηνπο πξνζαξκνγή ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη ζα δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο γισζζηθέο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ. ηφρνο ηεο εξγαζίαο είλαη λα αλαιχζεη πψο νξγαλψλεηαη ε ππνζηήξημε απηψλ ησλ καζεηψλ θαη πνηα ινγηθή πηνζεηείηαη. ε απηφ ην πιαίζην ζα κειεηεζεί ηη πξνβιέπεηαη γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο γιψζζαο κε άμνλεο ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, ην δηδαθηηθφ πιηθφ, ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο κάζεζεο επξχηεξα (κηθξν-θιίκα ζρνιείνπ, αληηιήςεηο εθπαηδεπηηθψλ, γνλέσλ θαη ζπκκαζεηψλ). Θα ζπδεηεζεί θαηά πφζν ηα γισζζηθά εγρεηξίδηα πνπ 1

10 ρξεζηκνπνηνχληαη ηφζν ζηελ θαλνληθή ηάμε φζν θαη ζηνπο ππνζηεξηθηηθνχο ζεζκνχο (φπσο είλαη νη ηάμεηο ππνδνρήο θαη ηα θξνληηζηεξηαθά ηκήκαηα) είλαη δηαπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλα θαη αλ αθνινπζνχλ ηα ζχγρξνλα γισζζνδηδαθηηθά ξεχκαηα. ηε ζπλέρεηα ην εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε θαη ηελ θαζεκεξηλή εκπεηξία ησλ καζεηψλ. Δμεηάδεηαη εάλ ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή κεηαθξάδεηαη ζε δηδαθηηθή πξαθηηθή κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε γισζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο. ε ζπλάξηεζε κε ηνπο παξαπάλσ ζηφρνπο, κειεηψληαη ε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία θαη ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί αλ παξέρνληαη ίζεο εθπαηδεπηηθέο επθαηξίεο θαη ζε πνην βαζκφ αμηνπνηείηαη ην πνιηηηζκηθφ θαη κνξθσηηθφ θεθάιαην ησλ ελ ιφγσ καζεηψλ. Σέινο, δηαηππψλνληαη θάπνηεο πξνηάζεηο γηα ηελ αλακφξθσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Θα ζπδεηεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο γιψζζαο θαη ηελ νκαιφηεξε έληαμε ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν. Αθφκα, δίλεηαη έκθαζε ζε πξαθηηθέο πνπ πηνζέηεζαλ γηα ηνπο δίγισζζνπο καζεηέο εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα άιισλ ρσξψλ. Ζ ζεψξεζε θαηλνηφκσλ πιαηζίσλ θαη δηαθνξεηηθψλ πξαθηηθψλ κπνξεί λα απνδεηρηεί ρξήζηκε ζπκβάιινληαο ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ή ηελ πεξαηηέξσ βειηίσζε ηεο ππάξρνπζαο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Γηα ην ιφγν απηφ ε εξγαζία επηθεληξψλεηαη ζηηο γισζζηθέο πνιηηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Απζηξαιία. Δηδηθφηεξα, ζηε λφηηα Απζηξαιία πηνζεηείηαη κηα εληειψο δηαθνξεηηθή νπηηθή πνπ ζα κπνξνχζε, αλ αμηνπνηεζεί ζσζηά, λα απνηειέζεη κηα ελαιιαθηηθή πξφηαζε γηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Πξφθεηηαη γηα ην πιαίζην S.A.C.S.A -South Australian Curriculum Standards and Accountability framework- φπνπ ε δηδαζθαιία ηεο αγγιηθήο σο δεχηεξεο γιψζζαο έρεη εληαρζεί ζην επίζεκν αλαιπηηθφ πξφγξακκα. Σα ζηνηρεία γηα απηφ ην πξφγξακκα αληιήζεθαλ απφ ηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηνπ φπνπ δίλνληαη ην νξγαλσηηθφ ηνπ ζρήκα θαη πιεξνθνξίεο γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ηνπ. Θα παξνπζηαζηεί ιεπηνκεξεζηέξα ην κεζαίν αλαπηπμηαθφ ζηάδην, ελψ παξάιιεια ζα ζθηαγξαθεζνχλ ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γλσξίζκαηα, ε νπηηθή πνπ πηνζεηείηαη, ν ηξφπνο πνπ νξίδνληαη θαη νξγαλψλνληαη ηα επίπεδα γισζζνκάζεηαο. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο εξγαζίαο αλαπηχζζεηαη δηεμνδηθά ην αλάινγν ζεσξεηηθφ πιαίζην. Απηφ ζηεξίδεηαη ζηα πνξίζκαηα ηνπ ζχγρξνλνπ 2

11 επηζηεκνληθνχ θιάδνπ ηεο δηδαθηηθήο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Γηεξεπλψληαη δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηδαζθαιία ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εθκάζεζήο ηεο (π.ρ. ν ξφινο ηεο κεηξηθήο). ηε ζπλέρεηα ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, ζηα κνληέια εθπαίδεπζεο γηα ηε δεχηεξε γιψζζα θαη ζηo ζρεδηαζκφ γισζζηθψλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Γίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο αξρέο πνπ εηζεγείηαη ε δηαπνιηηηζκηθή αγσγή. Δμάιινπ ππφ ην πξίζκα ηεο ζεσξίαο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζα δηεξεπλεζεί θαη ε ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Χο κεζνδνινγηθφ εξγαιείν έξεπλαο ζα ρξεζηκνπνηεζεί ε κειέηε πεξίπησζεο (case study). Με βάζε ηα ραξαθηεξηζηηθά - ζπζηαηηθά ζηνηρεία γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο γηα έξεπλα ζα αλαιπζεί ν ηξφπνο πνπ ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα εληάζζεη ηνπο δίγισζζνπο καζεηέο. Οη ηξφπνη παξέκβαζεο ηεο ειιεληθήο πνιηηείαο ζα παξνπζηαζηνχλ κέζα απφ επίζεκα εθπαηδεπηηθά έγγξαθα, πξνεδξηθά δηαηάγκαηα θαη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο πξνθεηκέλνπ λα δνζεί ην ζηίγκα θαη ε ινγηθή πνπ αθνινπζείηαη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ δίγισζζσλ καζεηψλ. Μέζα απφ ηελ εξεπλεηηθή βηβιηνγξαθία επηρεηξείηαη κηα θξηηηθή εμέηαζε ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε καζεηηθή νκάδα. Αλαιπηηθφηεξα, αληηθείκελν έξεπλαο απνηεινχλ: ηα δηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία, νη ηάμεηο ππνδνρήο, ηα θξνληηζηεξηαθά ηκήκαηα θαη ηα εηδηθά πξνγξάκκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζε παιηλλνζηνχληεο, αιινδαπνχο θαη ξνκά καζεηέο. Πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηηο δξάζεηο θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ πξνγξακκάησλ ζα αληιεζνχλ απφ ηνπο δηθηπαθνχο ηφπνπο πξνβνιήο θαη παξνπζίαζεο ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ. Γίλεηαη έκθαζε ζηηο πξνζεγγίζεηο πνπ αθνινπζνχληαη γηα ηε γιψζζα, ζηα δηδαθηηθά κνληέια πνπ πξνηείλνληαη θαη ζην δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. πλνιηθά ε εξγαζία ζπδεηά θαη αλαιχεη ηνλ πξνβιεκαηηζκφ πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζηελ εθπαηδεπηηθή θαη επηζηεκνληθή θνηλφηεηα ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ γισζζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν. 3

12 1. ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ 1.1. Ζ εθκάζεζε ηεο δεύηεξεο γιώζζαο ηελ παξνχζα εξγαζία ρξεζηκνπνηνχληαη νξηζκέλνη φξνη ην πεξηερφκελν ησλ νπνίσλ θξίλεηαη απαξαίηεην λα δηεπθξηληζηεί. Μηα ζεκαληηθή δηάθξηζε είλαη απηή αλάκεζα ζηε δεχηεξε γιψζζα (second language) θαη ηελ μέλε γιψζζα (foreign language). Ζ δεχηεξε γιψζζα ιεηηνπξγεί σο κέζν επηθνηλσλίαο ησλ κειψλ κηαο θνηλφηεηαο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο κεηξηθέο γιψζζεο θαη ηε ρξεζηκνπνηνχλ σο θνηλή γιψζζα. Δπνκέλσο, έρεη ζεζκηθφ θαη θνηλσληθφ ξφιν ζηελ θνηλφηεηα. Γηα παξάδεηγκα, ζηα ειιεληθά ζρνιεία νη αιινδαπνί καζεηέο καζαίλνπλ ηελ Διιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα, αθνχ απηή είλαη ε γιψζζα ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ εθκάζεζε ηεο μέλεο γιψζζαο γίλεηαη ζε πιαίζην ζπζηεκαηηθήο θαζνδήγεζεο θαη δηδαζθαιίαο θαη δε ρξεζηκνπνηείηαη ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Χζηφζν, ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ε δηαθνξνπνίεζε απηή δε ζπλεπάγεηαη απαξαίηεηα θαη νινθιεξσηηθά δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο εθκάζεζεο γηα ηε δεχηεξε θαη ηελ μέλε γιψζζα (Ellis 1994). Δπηπιένλ, ν Krashen (1981) δηαθξίλεη ηνπο φξνπο θαηάθηεζε (acquisition) θαη εθκάζεζε (learning). Ο πξψηνο αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία θαηάθηεζεο κηαο γιψζζαο κε θπζηθφ ηξφπν θαη παξαπέκπεη ζηελ έκθπηε ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα κάζεη κία γιψζζα. Ο δεχηεξνο παξαπέκπεη ζηε ζπλεηδεηή δηαδηθαζία εθκάζεζεο κέζσ ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο. Έηζη, ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο εθκάζεζε, θαη φρη θαηάθηεζε, γηα ηελ αλαθνξά ζε κηα δεχηεξε ή μέλε γιψζζα, ρσξίο λα απνθιείεηαη ε έκθπηε γισζζηθή πξνδηάζεζε παξάιιεια κε ηε ζπλεηδεηή δηαδηθαζία δηδαζθαιίαο. Δπνκέλσο, ε εθκάζεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο απνηειεί ζχλζεηε δηαδηθαζία φπνπ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο απαηηείηαη πξνζπάζεηα θαη ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία 1. Απ ηελ άιιε πιεπξά ε θαηάθηεζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο απφ ηνλ άλζξσπν γίλεηαη θπζηθά, ρσξίο ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα ή ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία θαη είλαη νκνηφκνξθε γηα φινπο. Αξθεηνί γισζζνιφγνη ππνζηεξίδνπλ φηη ην παηδί γελληέηαη κε έλα έκθπην γισζζηθφ κεραληζκφ ηνλ νπνίν ν Noam Chomsky νλφκαζε Μεραληζκφ Γισζζηθήο Καηάθηεζεο (Language Acquisition Device). Με ην κεραληζκφ απηφ θαζίζηαηαη εθηθηή ε θαηάθηεζε ηεο γξακκαηηθήο ηεο κεηξηθήο 1 Δμαηξνχληαη εδψ νη πεξηπηψζεηο πξαγκαηηθήο δηγισζζίαο φπνπ έρνπκε ηελ ηαπηφρξνλε θαηάθηεζε δχν γισζζψλ κε θπζηθφ ηξφπν. 4

13 γιψζζαο ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα. Οη έκθπηεο λνεηηθέο δνκέο έρνπλ ηε κνξθή αθεξεκέλσλ αξρψλ πνπ είλαη θαζνιηθέο θαη αλεμάξηεηεο απφ ηε ζπγθεθξηκέλε γιψζζα. Απηέο καδί κε έλα ζχλνιν πξνθαζνξηζκέλσλ ελαιιαθηηθψλ δπλαηνηήησλ - παξακέηξσλ απνηεινχλ ηελ Καζνιηθή Γξακκαηηθή (Universal Grammar) θαη πξαγκαηψλνληαη ζηε γξακκαηηθή ησλ δηαθφξσλ γισζζψλ. Σα παηδηά είλαη εθνδηαζκέλα κε ηελ θαζνιηθή γξακκαηηθή, δειαδή ρξεζηκνπνηνχλ ηηο έκθπηεο γξακκαηηθέο αξρέο θαη ηηο παξακέηξνπο πνπ ππάξρνπλ ζηε ζπγθεθξηκέλε γιψζζα πνπ κηιηέηαη γχξσ ηνπο θαη αλαθαιχπηνπλ ηνπο ππνθείκελνπο θαλφλεο ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο. χκθσλα κε γισζζνινγηθέο κειέηεο ν ίδηνο έκθπηνο κεραληζκφο, ηνπιάρηζηνλ θαηά έλα κέξνο, ηίζεηαη ζε ιεηηνπξγία θαη θαηά ηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Σφζν γηα ηελ πξψηε φζν θαη γηα ηε δεχηεξε γιψζζα ν νκηιεηήο αθνινπζεί ηελ ίδηα δηαδηθαζία εζσηεξίθεπζεο ελφο ζπζηήκαηνο θαλφλσλ ή αλαπαξαζηάζεσλ (Βαξινθψζηα θαη Σξηαληαθπιιίδνπ 2003: 21-24, Μπέιια 2007). Χζηφζν, είλαη θπζηθφ λα ππάξρνπλ νξηζκέλεο δνκηθέο αιιαγέο ζηηο δχν δηαδηθαζίεο, εθφζνλ θαηά ηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο ην άηνκν δε βξίζθεηαη ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο βηνινγηθήο ηνπ αλάπηπμεο θαη έρεη ήδε θαηαθηήζεη ηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα. πλεπψο, παξά ηηο νκνηφηεηεο ζηα πξψηα ζηάδηα θαηάθηεζεο, ε αλαπηπμηαθή πνξεία ηεο κεηξηθήο θαη ηεο δεχηεξεο γιψζζαο παξνπζηάδεη αξθεηέο θαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Ζ δηαθνξνπνίεζε δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηα ζηάδηα ή ζηε ζεηξά θαηάθηεζεο ησλ γξακκαηηθψλ κνξθεκάησλ θαη ησλ ζπληαθηηθψλ δνκψλ, αιιά ζρεηίδεηαη θαη κε άιινπο παξάγνληεο πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηηο δχν δηαδηθαζίεο. Έλαο ηέηνηνο παξάγνληαο είλαη ε παξνπζία θαη κεηαθνξά ζηνηρείσλ ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζηε δεχηεξε. Κάπνηα απφ ηα ιάζε ησλ ζπνπδαζηψλ νθείινληαη ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηα ζρήκαηα θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο κεηξηθήο ζηε δεχηεξε. Απηέο νη αξλεηηθέο παξεκβνιέο αθνξνχλ ηφζν ηα επίπεδα ηεο γξακκαηηθήο (θσλνινγηθφ, κνξθνινγηθφ, ζπληαθηηθφ, πξαγκαηνινγηθφ) φζν θαη ην ιεμηιφγην. Έλαο άιινο ηξφπνο επίδξαζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζρεηίδεηαη κε ην θαηλφκελν ηεο απνθπγήο ζχκθσλα κε ην νπνίν ν νκηιεηήο θαηά ηε ρξήζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο παξαιείπεη ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθέξνπλ πνιχ απφ ηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα (Βαξινθψζηα θαη Σξηαληαθπιιίδνπ 2003: 30-34, Μπέιια 2007). Αλαιπηηθφηεξα, κέρξη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ηα ιάζε ζηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο ζεσξνχληαλ απνηέιεζκα θπξίσο ηεο επίδξαζεο απφ 5

14 ηε κεηξηθή γιψζζα. Ζ Τπφζεζε ηεο Αληηπαξαζεηηθήο Αλάιπζεο (Contrastive Analysis Hypothesis) απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηελ εμαθξίβσζε ησλ δηαθνξψλ αλάκεζα ζηελ κεηξηθή θαη ηε δεχηεξε γιψζζα θαη γηα ηελ πξφβιεςε πηζαλψλ ιαζψλ ζηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο ηεο δεχηεξεο. Ζ Τπφζεζε ηεο Αληηπαξαζεηηθήο Αλάιπζεο ζεσξνχζε ηελ παξεκβνιή-κεηαθνξά απφ ηε κεηξηθή γιψζζα σο εμήγεζε γηα φιεο ηηο δπζθνιίεο ησλ ζπνπδαζηψλ ζηε γιψζζα-ζηφρν θαη πιεζίαδε ηελ κπηρεβηνξηζηηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα ηελ απνξξίςνπλ νη εξεπλεηέο. Δμαηηίαο ηεο αδπλακίαο ηεο παξαπάλσ πξνζέγγηζεο λα εμεγήζεη πηπρέο ηεο γιψζζαο ηνπ ζπνπδαζηή αλαπηχρζεθε κεηά ην 1970 κηα λέα πξνζέγγηζε, απηή ηεο αλάιπζεο ιάζνπο (Lightbown and Spada 1999). Πεξηιακβάλεη κηα ιεπηνκεξή πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ είδνπο ησλ ιαζψλ πνπ θάλνπλ νη ζπνπδαζηέο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θαη ζηνρεχεη ζην λα αλαθαιχςεη ηη πξαγκαηηθά γλσξίδνπλ νη ζπνπδαζηέο γηα ηε γιψζζα. Γηαθέξεη απφ ηελ πξνεγνχκελε πξνζέγγηζε ζην φηη δελ πξνρσξά ζηελ πξφβιεςε ιαζψλ, αιιά πξνζπαζεί λα αλαθαιχςεη θαη λα πεξηγξάςεη ηα δηαθνξεηηθά είδε ιαζψλ. Βαζίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη, φπσο ε παηδηθή γιψζζα, έηζη θαη ε δεχηεξε γιψζζα απνηειεί έλα απηφλνκν ζχζηεκα πνπ νξίδεηαη κε θαλφλεο θαη είλαη πξνβιέςηκν. Δμεηάδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη ζπνπδαζηέο επεμεξγάδνληαη ηα ζηνηρεία ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Οη ζπνπδαζηέο ζηεξηδφκελνη ζηε γλψζε ηνπο γηα άιιεο γιψζζεο πξνζπαζνχλ λα αλαθαιχςνπλ ηηο δνκέο ηεο δεχηεξεο ζην πιαίζην κηαο ζηαδηαθήο δηαδηθαζίαο δνθηκήο θαη ιάζνπο. Σα ελδηάκεζα γισζζηθά ζπζηήκαηα πνπ δεκηνπξγεί ν νκηιεηήο κηαο δεχηεξεο γιψζζαο, ε αλαπηπζζφκελε γλψζε ηνπ γηα ηε δεχηεξε γιψζζα νλνκάζηεθε δηαγιψζζα (interlanguage). Απηή εμειίζζεηαη δηαξθψο εθφζνλ νη ζπνπδαζηέο ιακβάλνπλ εηζεξρφκελεο πιεξνθνξίεο θαη αλαζεσξνχλ ηηο ππνζέζεηο ηνπο γηα ηε δεχηεξε γιψζζα. Ζ δηαγιψζζα δελ ηαπηίδεηαη νχηε κε ην ζχζηεκα ηεο κεηξηθήο, νχηε κε ηεο γιψζζαο- ζηφρνπ, αιιά θαηέρεη ελδηάκεζε ζέζε. Ζ έλλνηα ηεο δηαγιψζζαο έδσζε λέα δηάζηαζε ζηε κειέηε ηεο εθκάζεζεο θαη ηεο δηδαζθαιίαο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο (φ.π.: 31-50). πκπιεξσκαηηθά, είλαη απαξαίηεην λα επηζεκαίλνπκε φηη ε δηαθνξνπνίεζε ζην βαζκφ επηηπρίαο θαηά ηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο - ζηφρνπ ζρεηίδεηαη θαη κε ηηο αηνκηθέο δηαθνξέο ησλ ζπνπδαζηψλ (Baker 2001:155). Παξάγνληεο φπσο είλαη ε πξνζσπηθφηεηα θαη ε ειηθία ηνπ νκηιεηή, ε έθεζε/θιίζε θαη ηα θίλεηξα γηα ηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, νη απφςεηο ή πεπνηζήζεηο πνπ πηνζεηεί ν νκηιεηήο ζρεηηθά κε ηε γιψζζα θαζψο θαη νη ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο πνπ 6

15 ρξεζηκνπνηεί, παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία θαη ζηελ ηειηθή έθβαζε ηεο κάζεζεο. Ηδηαίηεξα ν ξφινο πνπ έρεη ε ειηθία ηνπ ζπνπδαζηή ζηελ πνξεία εθκάζεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο απνηειεί πνιπζπδεηεκέλν ζέκα. Οξηζκέλνη ππνζηεξίδνπλ φηη φζν κηθξφηεξε είλαη ε ειηθία ζηελ νπνία θάπνηνο καζαίλεη κία δεχηεξε γιψζζα ηφζν κεγαιχηεξε επάξθεηα απνθηά καθξνπξφζεζκα. Δπνκέλσο, ηα κηθξά παηδηά καζαίλνπλ κία γιψζζα κε κεγαιχηεξε επθνιία θαη επηηπρία. Χζηφζν, ππάξρνπλ θαη κειεηεηέο πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ηα κεγαιχηεξα παηδηά θαη νη λεαξνί ελήιηθνη καζαίλνπλ κηα γιψζζα πην απνηειεζκαηηθά θαη πην γξήγνξα ζε ζρέζε κε ηα κηθξά παηδηά. Καηαιεθηηθά, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηε γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ, ελλννχκε ηελ αθαδεκατθή γιψζζα θαη φρη ηε γιψζζα γεληθά. Ο Jim Cummins (1999) δηαθξίλεη δχν φςεηο ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο, ηελ επηθνηλσληαθή θαη ηελ αθαδεκατθή ή γλσζηηθή. Ζ πξψηε αλαθέξεηαη ζηηο βαζηθέο δηαπξνζσπηθέο επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο θαη ηελ επρέξεηα ιφγνπ, ελψ ε δεχηεξε ζηελ αθαδεκατθή επάξθεηα, ζηελ ηθαλφηεηα αθεξεκέλεο ζθέςεο θαη θαηαλφεζεο ζεσξεηηθψλ δεηεκάησλ. Δθφζνλ ε νπζηαζηηθή πιεπξά ηεο αθαδεκατθήο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο είλαη ε ηθαλφηεηα λα εθθξάδνπκε ζχλζεηα κελχκαηα ζε πξνθνξηθή ή ζε γξαπηή κνξθή κέζσ ηεο ίδηαο ηεο γιψζζαο αληί κέζσ ζπγθεηκεληθψλ ή παξαγισζζηθψλ ελδείμεσλ (Cummins 1999: 102), ηα πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο κηαο γιψζζαο σο δεχηεξεο ή ηα δίγισζζα πξνγξάκκαηα ζα πξέπεη λα δηακνξθσζνχλ θαηάιιεια. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζηνρεχνπλ ζην λα αλαπηχμνπλ νη καζεηέο αθαδεκατθέο δεμηφηεηεο θαη φρη κφλν απιέο επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο Γιωζζνδηδαθηηθά ξεύκαηα Ζ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο απνηειεί κηα πνιχπινθε δηαδηθαζία ηεο νπνίαο ε πνξεία, ε ηαρχηεηα θαη ε ηειηθή έθβαζε επεξεάδνληαη απφ πνηθίινπο παξάγνληεο. Δθηφο απφ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ε ζπζηεκαηηθή θαζνδήγεζε ζπληειεί ζηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θαη γη απηφ ρξεηάδεηαη λα κειεηεζνχλ δηεμνδηθά νη κέζνδνη δηδαζθαιίαο θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπο. Σα ζεσξεηηθά πνξίζκαηα γηα ηε θχζε, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο εθκάζεζεο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηε δηδαθηηθή πξαθηηθή. ηε ζπλέρεηα ζα εμεηαζηνχλ νη ζεσξίεο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ηε γισζζηθή δηδαζθαιία θαη κάζεζε Γνκηθή πξνζέγγηζε 7

16 Ζ δνκηθή κέζνδνο ζπληζηά έλα κνληέιν γισζζηθήο δηδαζθαιίαο πνπ έθαλε ηελ εκθάληζε ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β Παγθνζκίνπ πνιέκνπ θη έθηαζε ζην απφγεηφ ηνπ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ Δίλαη δεκηνχξγεκα ηεο γισζζνινγηθήο ζρνιήο ηνπ δνκηζκνχ, θαη θπξίσο ηνπ ακεξηθαληθνχ δνκηζκνχ (Bloomfield). Οη δνκηζηέο (ή ζηξνπθηνπξαιηζηέο), φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηελ νλνκαζία ηνπο, αληηκεησπίδνπλ ηε γιψζζα σο δνκή, δειαδή σο έλα νξγαληθφ ζχλνιν, κηα ελφηεηα, έλα ζχζηεκα ζρέζεσλ, ηα ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ δελ έρνπλ αμία απφ κφλα ηνπο αιιά απφ ηηο ζρέζεηο ηζνδπλακίαο θαη αληίζεζεο, νκνηφηεηαο θαη δηαθνξάο πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ηνπο (Μπαζιήο 2006: 63). Βαζίδνληαη, ινηπφλ, ζηε ζεσξεηηθή αληίιεςε πσο ε γιψζζα ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλνρή, παξφιε ηελ πνιππινθφηεηα θαη ηελ πνιπκνξθία ηεο, θαη εμεηάδνπλ ην θάζε ζηνηρείν ηεο ζε ζχγθξηζε κε ηα ππφινηπα, ζηξέθνληαο έηζη ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζε δνκέο, ζε επξχηεξα ζχλνια θαη φρη ζε κεκνλσκέλα ζηνηρεία (Μήηζεο 1996: 137-8). Ο ακεξηθαληθφο δνκηζκφο ηδηαίηεξα, ζε αληίζεζε κε ηνλ επξσπατθφ, ζηεξίδεηαη ζηηο αξρέο ηεο ςπρνινγίαο θαη εηδηθά ηεο ςπρνινγίαο ηεο ζπκπεξηθνξάο (behaviourism). χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ ζπκπεξηθνξηζκνχ, ε γισζζηθή ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ εξκελεχεηαη βάζεη ηνπ ζρήκαηνο εξέζηζκα αληίδξαζε (stimulus response). Ζ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο γίλεηαη κε ηνπο ίδηνπο βαζηθνχο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο καζαίλεηαη νπνηνδήπνηε άιιν πξάγκα, είηε απφ ηνλ άλζξσπν είηε απφ ηα δψα. Πξφθεηηαη γηα κία κεραληζηηθή δηαδηθαζία, θαζψο κε ηελ επαλάιεςε ηνπ παξαπάλσ κεραληζκνχ θαη κέζα απφ ζπλεηξκνχο θαη απηνκαηηζκνχο πξνθχπηεη ε κάζεζε. Με άιια ιφγηα, ε θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο ηζνδπλακεί κε ηελ νηθεηνπνίεζε κηαο κνξθήο ζπκπεξηθνξάο ε νπνία ζπληειείηαη κε ηε κίκεζε θαη ηελ επαλάιεςε ησλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ ή δνκψλ (Μήηζεο 1996: 37). Οη κεζνδνινγηθέο επηινγέο ηεο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο είλαη επφκελν λα πξνθχπηνπλ απφ ηηο ζεσξεηηθέο αξρέο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη σο ζπγθξνηεκέλν ζχλνιν δηδάζθεηαη θαη σο ηέηνην, θαη νη δηάθνξνη θιάδνη (γξακκαηηθή, ζχληαμε, νξζνγξαθία) δηδάζθνληαη κε εληαίν ηξφπν ζηα πιαίζηα ελφο καζήκαηνο. Ζ ζπλερήο άζθεζε θαη ρξήζε είλαη νη θπξηφηεξνη ηξφπνη πνπ ελδείθλπληαη πξνθεηκέλνπ ν καζεηήο λα αθνκνηψζεη ζηαδηαθά θαη λα εζσηεξηθεχζεη ηηο δνκέο ηεο γιψζζαο. Ζ δηδαζθαιία γίλεηαη κε παξαδείγκαηα, ρσξίο δηαηχπσζε θαλφλσλ θαη κε ηξφπν ψζηε λα δεκηνπξγνχληαη ζπλεηξκνί. Μέζα ζ απηά ηα πιαίζηα, πξνηείλνληαη 2 Παξαιιαγκέλεο κνξθέο ηεο δνκηθήο κεζφδνπ είλαη ε νπηηθν-αθνπζηηθή θαη ε πξνθνξηθν-αθνπζηηθή. 8

17 αζθήζεηο κεραληζηηθέο- πνπ δελ επηδηψθνπλ ηε κεηάδνζε γλψζεσλ αιιά ηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ- θαη απιέο γηα λα πεξηνξίδνπλ ηα ιάζε ζην ειάρηζην. Κηλνχληαη ζηνλ παξαδεηγκαηηθφ άμνλα θαη ελδέρεηαη λα έρνπλ ηελ εμήο κνξθή: επαλάιεςε, ζπκπιήξσζε, αληηθαηάζηαζε ηχπσλ, θαηεπζπλφκελνο δηάινγνο, κεηαζρεκαηηζκφο θηι. Αμίδεη, ηέινο, λα ζεκεηψζνπκε θαη θάπνηεο άιιεο βαζηθέο αξρέο ηεο δνκηθήο πξνζέγγηζεο. Γίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, πξνζπαζεί ε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ λα αθνινπζεί φζν γίλεηαη πεξηζζφηεξν ην θπζηθφ ηξφπν θαηάθηεζεο θαη ρξεζηκνπνηεί νπηηθναθνπζηηθά κέζα, πάληα ζην πιαίζην ηεο θαηάθηεζεο γισζζηθψλ δνκψλ. Ο δηδάζθσλ απνηειεί κνληέιν πξνο κίκεζε, εληζρχεη θαη επηβξαβεχεη εζηθά ηελ νξζή γισζζηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ηνπ, νη νπνίνη βξίζθνληαη ζε άκεζε εμάξηεζε απφ απηφλ θη έρνπλ πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο γηα απηελέξγεηα. Οινθιεξψλνληαο ηελ αλαθνξά καο ζην ρψξν ηεο δνκηθήο πξνζέγγηζεο, νθείινπκε λα επηζεκάλνπκε ελ ζπληνκία θαη ηελ ακθηζβήηεζε πνπ δέρηεθε (θαη δέρεηαη) θαη κπνξεί λα ζπλνςηζηεί ζηελ παξαθάησ ζέζε: δε ζπκβάιιεη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ γισζζηθνχ κεραληζκνχ. Καη επηπιένλ απνηειεί κηα επηθαλεηαθή θαη εθήκεξε γλψζε πνπ παξακέλεη αλαμηνπνίεηε (Υαξαιακπφπνπινο θαη Υαηδεζαββίδεο 1997: 55). Άιισζηε, δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ε θπζηθή επηθνηλσλία είλαη εμ νξηζκνχ απξφβιεπηε. Ζ πξνζέγγηζε φκσο απηή, απφ ηε ζηηγκή πνπ αγλνεί ην εμσγισζζηθφ πεξηβάιινλ θαη δε ιακβάλεη ππφςε ηεο ηελ πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο, δελ αθήλεη ζην καζεηή πεξηζψξηα αληηκεηψπηζεο ηνπ απξφβιεπηνπ Δπηθνηλωληαθή πξνζέγγηζε Χο αληίδξαζε θαη ακθηζβήηεζε ηεο ζεσξίαο ηνπ δνκηζκνχ θαη ηεο δνκηθήο πξνζέγγηζεο εκθαλίδεηαη απφ ην 1970 θαη κεηά ε επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε. Πξφθεηηαη γηα έλα κνληέιν δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ επηθνηλσλία. πλίζηαηαη ζε έλα ζχλνιν ζεσξηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο δηαθνξεηηθέο επηζηήκεο ηεο Γισζζνινγίαο, ηεο Παηδαγσγηθήο θαη ηεο Φπρνινγίαο ηεο κάζεζεο. Όπσο είλαη θπζηθφ, ε επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε εζηηάδεη ζηελ επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα (communicative competence, Hymes 1972). Ο θάζε νκηιεηήο, πέξα απφ ηε γλψζε ηνπ ζπζηήκαηνο, δειαδή ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα (linguistic competence), 9

18 πξέπεη λα δηαζέηεη ηαπηφρξνλα θαη ηελ ηθαλφηεηα γηα πξνζαξκνγή ηνπ ιφγνπ ζην πεξηβάιινλ θαη ζηηο εθάζηνηε ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο (Μήηζεο, 1996: 157). Γη απηφ άιισζηε θαη ε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε ιακβάλεη ππφςε ηνπο εμσγισζζηθνχο παξάγνληεο, ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο εθθέξεηαη ν ιφγνο, θαη επηθεληξψλεη ην ελδηαθέξνλ ηεο ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο. χκθσλα κε ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, ε γιψζζα ρξεζηκνπνηείηαη σο έλα εξγαιείν γηα δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ην νπνίν νξίδεηαη απφ ηελ θαηάζηαζε ηεο επηθνηλσλίαο, απφ ηνλ ζθνπφ ηεο επηθνηλσλίαο, ην ζέκα πνπ δηαπξαγκαηεχεηαη απηή, ηνπο ξφινπο ησλ ζπλνκηιεηψλ θηι. Αληηιακβάλεηαη, ινηπφλ, θαλείο, πσο νη παξαπάλσ παξάγνληεο επηβάιινπλ ζηνλ ίδην νκηιεηή λα ηξνπνπνηήζεη ην χθνο ηεο νκηιίαο ηνπ, λα ρξεζηκνπνηήζεη δειαδή ην θαηάιιειν γισζζηθφ χθνο πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηελ θάζε επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε. Γίλεηαη, έηζη, θαηαλνεηφ, πσο δελ αξθεί λα γλσξίδεη ηε δνκή ηεο γιψζζαο, αιιά λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίζεη ηη επηβάιινπλ νη θνηλσληθνί θαλφλεο. Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε δίλεη έλα πνιχ ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν ζηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο, θαζψο αληηκεησπίδεη ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα σο δεμηφηεηα θαη φρη σο γλψζε. ην επίθεληξφ ηεο ηίζεηαη ε αλάπηπμε επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ, σο δπλαηφηεηα αλαγλψξηζεο θαη παξαγσγήο επηθνηλσληαθά ζσζηνχ θεηκέλνπ, εθθσλεκάησλ πνπ ιεηηνπξγνχλ ζσζηά ζε ζπγθεθξηκέλε πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο (Σζνπάλνγινπ 1985: 17). Ο δεχηεξνο φξνο πνπ απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο πξνζέγγηζεο είλαη ν καζεηνθεληξηζκφο. Κέληξν βάξνπο ηεο πξνζνρήο ζηελ ηάμε είλαη ν καζεηήο. Καηαβάιιεηαη θάζε πξνζπάζεηα ψζηε ν ηειεπηαίνο λα απηνλνκεζεί θαη σο ππνθείκελν λα ζπκβάιεη ελεξγά ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία. Μέζα ζ απηφ ην πιαίζην εληνπίδνληαη θαη νξίδνληαη νη πξαγκαηηθέο επηθνηλσληαθέο γισζζηθέο αλάγθεο απηψλ πνπ καζαίλνπλ ηε γιψζζα, έηζη ψζηε λα ππάξρεη θάπνηνο ζθνπφο ζηε δηαδηθαζία ηεο εθκάζεζεο πνπ λα είλαη νξαηφο θαη εθηθηφο. Ζ αλάιπζε γισζζηθψλ αλαγθψλ απνηειεί κηα πνιχ βαζηθή αξρή ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο. Δίλαη κηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία ηεο νπνίαο ην απνηέιεζκα θαζνξίδεη ηηο επηινγέο ηνπ γισζζηθνχ πξνγξάκκαηνο θη επνκέλσο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ. Οη αλάγθεο ησλ ζπνπδαζηψλ ζα ππαγνξεχζνπλ ηνπο επηθνηλσληαθνχο-γισζζηθνχο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε, ην είδνο θαη ην πεξηερφκελν ησλ δηδαθηηθψλ πιηθψλ θαη ηνλ ηχπν ηεο δηαδηθαζίαο θαηάξηηζεο. 10

19 Οη πξαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηεί ε επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε γηα λα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο είλαη πνιιέο. Αλαδεηεί ηελ απζεληηθφηεηα ζηε δηαδηθαζία ηεο επηθνηλσλίαο θαη πξνηείλεη δξαζηεξηφηεηεο εκπινθήο ζε πξαγκαηηθέο επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο ή αλαπαξάζηαζεο θαη πξνζνκνίσζεο ησλ θπζηθψλ ζπλζεθψλ. Αθφκε, ελζαξξχλεη ηελ αλάπηπμε δηδαθηηθψλ πιηθψλ πνπ ζηεξίδνληαη ζηηο αλαιχζεηο ησλ αλαγθψλ ηεο θάζε νκάδαο. Γχν απφ ηηο πην ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελεο κεζφδνπο θαη ηερληθέο γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ είλαη ην εξσηεκαηνιφγην θαη ε ζπλέληεπμε (Σνθαηιίδνπ 2004) Πξννδεπηηθή Παηδαγωγηθή - Ζ γιώζζα ωο όιν ηε ζπλέρεηα ζα εμεηάζνπκε ηελ νιηθή γιψζζα (whole language) πνπ ζπληζηά έλα απφ ηα θπξηφηεξα γισζζνδηδαθηηθά ξεχκαηα πνπ έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο απφ ην 1970 θη έπεηηα. Αλήθεη ζην ρψξν ηεο πξννδεπηηθήο παηδαγσγηθήο θαη νξίδεηαη ζηε βάζε ηεο κάζεζεο θαη ηεο γιψζζαο, κε απψηεξν ζηφρν λα απνηειέζεη ζεσξία πνπ ζα θαηεπζχλεη ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ζα επηθέξεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηε κάζεζε. Ζ ελνπνηεκέλε γισζζηθή εθπαίδεπζε (Whole Language Approach) πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ νιηθή ζεσξία, αληηκεησπίδεη ηα ηέζζεξα ζηνηρεία ηεο γιψζζαο ελεξγεηηθή γξαθή, αλάγλσζε, νκηιία θαη αθξφαζε σο πεξηνρέο κάζεζεο πνπ δελ είλαη απνκνλσκέλεο αιιά απνηεινχλ έλα ζχλνιν. Καηά ηελ νιηθή ζεσξία, ε ρξήζε ηεο γιψζζαο θαη ε κάζεζε ζπκβαίλνπλ ηαπηφρξνλα (Μαληαδάθε 1999: 83). Με ηελ ίδηα ινγηθή, γιψζζα θαη θνηλσλία ζπλδένληαη, θαζψο ε γισζζηθή θαηάθηεζε ζηελ νπζία αληηκεησπίδεηαη σο πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή θαηάθηεζε. Ζ γιψζζα δηδάζθεηαη σο νιηθή, αιεζηλή θαη ζρεηηθή κε απηνχο πνπ ηε καζαίλνπλ (Μαληαδάθε 1999: 83). Έηζη νη καζεηέο έρνπλ απηνλνκία θαη παίξλνπλ πξσηνβνπιίεο ζρεηηθά κε ηηο γισζζηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο κάζεζεο. Ζ θπξηφηεξε ζέζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεσξίαο είλαη πσο νθείινπκε λα αληηκεησπίδνπκε ηε γιψζζα σο φινλ θαη έηζη λα ηελ εμεηάδνπκε. Απφ ηελ άπνςε απηή απνξξέεη θαη ν ζεβαζκφο πνπ δείρλεη ε νιηθή πξνζέγγηζε ζε φιεο ηηο πνηθηιίεο θαη ηηο εθθάλζεηο ηεο γιψζζαο, ρσξίο λα απνξξίπηεη θακία ηδηαηηεξφηεηα ηεο, νχηε θαη ηνλ ηδηαίηεξν ρξήζηε ηεο. Οη ιέμεηο θιεηδηά, ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο, ηεο ζεσξίαο απηήο είλαη ε ελφηεηα θαη ε κε απνζπαζκαηηθφηεηα ηεο γιψζζαο. Ζ γιψζζα δελ παξνπζηάδεηαη απινπζηεπκέλε θαη, σο εθ ηνχηνπ, ε κάζεζε δελ πεξηνξίδεηαη ζηε δηδαζθαιία κφλν θάπνηνπ κέξνπο ηεο γιψζζαο. Απελαληίαο, παξαηεξείηαη κηα 11

20 ζηξνθή ζε νινθιεξσκέλα θείκελα, πνπ ε αλάγλσζε θαη ε ζπγγξαθή ηνπο απφ ηνπο καζεηέο γίλεηαη πάλσ ζηε βάζε φηη νη ίδηνη ιεηηνπξγνχλ πξαγκαηηθά σο πνκπνί θαη δέθηεο. Ζ ζεσξία ηεο νιηθήο γιψζζαο αξλείηαη ηελ απνκνλσκέλε δηαδηθαζία δεμηνηήησλ. Όιεο νη δηαδηθαζίεο πνπ εκπιέθνληαη ζηε γιψζζα (αθξφαζε, νκηιία, αλάγλσζε, γξαθή) δελ αληηκεησπίδνληαη ρσξηζηά αιιά πξνζεγγίδνληαη σο φιν, θαη κάιηζηα κε δπλακηθφ ηξφπν. Αλαπφθεπθηα, ινηπφλ, ε γξαθή θαη ε αλάγλσζε αλάγνληαη ζε δεκηνπξγηθέο, παξαγσγηθέο θαη φρη ζηείξεο θαη παζεηηθέο δηαδηθαζίεο. Οη αλαγλψζηεο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ απηφ πνπ δηαβάδνπλ, ρξεζηκνπνηνχλ ηηο εκπεηξίεο θαη ηε γλψζε ηνπο θαη ηαπηφρξνλα θηλεηνπνηνχλ ηε θαληαζία θαη ηελ θξηηηθή ηνπο ζθέςε. Ζ αλάγλσζε ηαπηίδεηαη κε ηελ αλαγλψξηζε λνεκάησλ θαη ηελ θαηαλφεζε ζεκαζηψλ. Σν ίδην ζπκβαίλεη φκσο θαη κε ηε γξαθή, θαζψο ε ηειεπηαία ζηνρεχεη θαηά θχξην ιφγν ζηελ έθθξαζε λνεκάησλ κέζα απφ πξσηφηππεο δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο γξαθήο. Ζ νιηθή ζεσξία γηα ηε γιψζζα δελ κπνξεί παξά λα επεξεάζεη θαη ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία. Πξψηα απ φια, ην θάζε πξφγξακκα ζρεδηάδεηαη θαηά ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε απφθηεζε δεμηνηήησλ, δίλνληαο φκσο κεγάιε βαξχηεηα ζηηο γισζζηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Σν καζεζηαθφ πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη επέιηθην θαη πξνζαξκφζηκν ζηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνχ. ηεξίδεηαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο ζηε ινγνηερλία θαη δίλεηαη κεγάιε βαξχηεηα ζην λα απνθεχγνληαη ηα βηβιία αζθήζεσλ θαη φια ηα απνζπαζκαηηθά κέζα δηδαζθαιίαο (Μαληαδάθε 1999: 87). Πξνηείλνληαη ηζηνξίεο, πνηήκαηα, εγθπθινπαίδεηεο, ζεαηξηθά έξγα, πεξηνδηθά, εθεκεξίδεο θαη γεληθά φ,ηη κπνξεί λα απνηειεί θνξέα ηεο δπλακηθήο ηεο γιψζζαο. Ο καζεηήο κέζα ζηελ νιηθή ηάμε δελ θαζειψλεηαη ζε κηα παζεηηθή ζηάζε, αιιά ηνπ πξνζθέξνληαη επθαηξίεο γηα απηελέξγεηα θαη ελεξγφ ζπκκεηνρή, πνιιέο θνξέο ζην πιαίζην θαη νκαδηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ νιηθή ζεσξία ππνγξακκίδεη πσο νη καζεηέο πξέπεη λα έρνπλ ηελ αίζζεζε φηη εκπιέθνληαη ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία, φηη έρνπλ επηιέμεη απηφ πνπ δηδάζθνληαη βάζεη ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπο θαη φηη έρνπλ πάξεη κέξνο ζηε δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ο ξφινο ηνπ δαζθάινπ, απφ ηελ άιιε κεξηά, είλαη εκςπρσηηθφο θαη θαζνδεγεηηθφο. Γεκηνπξγεί ηηο θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο ψζηε λα πξνσζεί ηελ πξνζσπηθή κάζεζε θαη πξνζπαζεί λα δεκηνπξγήζεη έλα φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν θπζηθφ θαη απζεληηθφ πεξηβάιινλ κάζεζεο. Βαζηδφκελνο ζηελ αξρή πσο ην ζρνιείν 12

21 θαη ε κάζεζε είλαη αδηαρψξηζηα απφ ηελ θνηλσλία θαη ηε δσή ελ γέλεη, ελδηαθέξεηαη λα εθαξκφζεη ζηε κέζνδφ ηνπ ηε ζχγρξνλε παηδαγσγηθή αξρή ηεο εγγχηεηαο πξνο ηε δσή θαη παξάιιεια θξνληίδεη λα ζπλεξγάδεηαη θαη κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ ηνπ. Αθφκε, παξνηξχλεη ηνπο καζεηέο ηνπ λα πεηξακαηίδνληαη κε ηε γιψζζα θαη αληηκεησπίδεη ηα ιάζε ηνπο σο νξγαληθά ζηνηρεία ηεο κάζεζεο πνπ δε ιεηηνπξγνχλ απνζαξξπληηθά. Απφ ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηνπ απνπζηάδνπλ ηα ηεζη θαη ηα δηαγσλίζκαηα. Άιισζηε, ε νιηθή ζεσξία γηα ηε γιψζζα απνξξίπηεη ηνλ θιαζηθφ ηξφπν αμηνιφγεζεο, πνπ θνιιάεη εηηθέηεο ζηα παηδηά βάζεη ηεο επίδνζήο ηνπο θαη δεκηνπξγεί πνιιέο θνξέο αληαγσληζκνχο θαη ερζξφηεηεο. Αληίζεηα, πξνηείλεη κηα δηαξθή αμηνιφγεζε, θαηά ηελ νπνία ν θάζε καζεηήο ζα έρεη ηνλ πξνζσπηθφ ηνπ θάθειν κε εξγαζίεο θαη πιηθφ απφ καζεζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, ψζηε κφλνο ηνπ λα παξαθνινπζεί ηελ εμέιημή ηνπ, ελψ ν δηδάζθσλ θξαηάεη αξρείν κε παξαηεξήζεηο σο εξγαιείν γηα αλαηξνθνδφηεζε θη ελδερφκελε αλαζεψξεζε ησλ κεζφδσλ ηνπ. πκπεξαζκαηηθά, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο ε νιηθή γιψζζα είλαη κηα θίλεζε ζηελ εθπαίδεπζε κε ζθνπφ λα απαιιαγεί απφ ηε βηβιηνθεληξηθή θαη δεμηνηεηνθεληξηθή δηδαζθαιία (textbook and skill centered), θαη λα εζηηάζεη ζεηηθά ηελ νπηηθή ησλ καζεηψλ ζε έλα εληαίν πξφγξακκα δνκηθήο ρξήζεο ηεο γιψζζαο (Μαληαδάθε 1999: 112). Δίλαη εκθαλέο φηη παξνπζηάδεη νκνηφηεηεο θαη κε ηε δνκηθή θαη ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, αιιά έρεη δηαθνξεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη δηαθνξεηηθή ζεσξεηηθή βάζε Κεηκεληθά είδε Απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 έρνπκε ζηξνθή ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ ηελ πξνζέγγηζε κε εζηίαζε ζηε δηαδηθαζία (process approach) ζηελ πξνζέγγηζε κε εζηίαζε ζην ζπκθξαζηηθφ πιαίζην (contextual approach) θαζψο αλαπηχζζεηαη ε ζεσξία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. Ο φξνο θεηκεληθφ είδνο (genre) είλαη αζαθήο, σζηφζν κπνξνχκε λα πνχκε φηη αλαθέξεηαη ζε πεξίπινθεο αληαπνθξίζεηο -πξνθνξηθέο ή γξαπηέο- ησλ νκηιεηψλ ή ησλ ζπγγξαθέσλ αληίζηνηρα, αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ησλ θνηλσληθψλ ζπκθξαδνκέλσλ, δειαδή αλάινγα κε ην θνηλσληθφ πιαίζην / ζηφρν (Ann Johns 2002). Γχν είλαη νη πξνζεγγίζεηο ζρνιέο γηα ηα θεηκεληθά είδε θαη ηε δηδαζθαιία ηνπο: ε ζρνιή ηνπ ίδλευ θαη ε ζρνιή ηεο λέαο ξεηνξηθήο. 13

22 ηε δεθαεηία ηνπ 80 πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Απζηξαιία εθπαηδεπηηθφ πείξακα κε αθνξκή ηε δηδαζθαιία ηεο γξαθήο θαη ζηφρν ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζπλερηδφκελσλ απνηπρηψλ ζηε γισζζηθή δηδαζθαιία πνπ αθνξνχζε θπξίσο ηα παηδηά ησλ θαηψηεξσλ ηάμεσλ θαη ησλ πνιηηηζκηθψλ κεηνλνηήησλ (Cope and Kalantzis 1993). Έηζη δίλεηαη έκθαζε ζηα θεηκεληθά είδε κε ηε ζθεπηηθφ φηη, εθφζνλ νη ηχπνη ησλ θεηκέλσλ ζην ζρνιείν είλαη πξνβιέςηκνη, αλαγλσξίζηκνη θαη ζπλερψο επαλαιακβαλφκελνη σο δνκέο, ηφηε νη καζεηέο, αλ ηνπο θαηαθηήζνπλ, ζα νδεγεζνχλ ζε ζρνιηθή επηηπρία (Kress 2003). Γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη κεηαβιεηέο ηνπ πεδίνπ, ησλ ζπλνκηιηαθψλ ξφισλ θαη ηνπ ηξφπνπ (Halliday 1985). Παξάιιεια, ην θάζε θεηκεληθφ είδνο αλαιχζεθε απφ ηνπο εξεπλεηέο σο πξνο ηελ θνηλσληθή ηνπ ιεηηνπξγία, ηε ζρεκαηηθή ηνπ δνκή θαη ηα ζπλαξηνχκελα κε απηή ιεμηθνγξακκαηηθά ζηνηρεία πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί ε θαηεγνξηνπνίεζε ρξήζηκε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζα εθάξκνδαλ ηελ πξνζέγγηζε απηή (Κέθηα 2003). Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ, πνπ θξίλνληαη ζεκαληηθά γηα ηελ επίηεπμε ησλ καζεζηαθψλ ζηφρσλ αιιά θαη γηα ηελ θάιπςε ησλ επηθνηλσληαθψλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ ζηελ θνηλσληθή ηνπο δσή εθηφο ζρνιείνπ, ζπλδέζεθε κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαηάιιεισλ δηδαθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθή δηδαζθαιία ηνπο κέζα ζηελ ηάμε. Ο ζρεδηαζκφο ησλ ζηξαηεγηθψλ απηψλ ζεκειηψλεηαη ζηελ παξαδνρή φηη ε ίδηα ε δηδαζθαιία απνηειεί θεηκεληθφ είδνο θαη σο ηέηνηα δηαθξίλεηαη απφ κηα ζπγθεθξηκέλε δνκή θαη ζθνπνζεζία. Ζ έλλνηα θεηκεληθφ είδνο ηνπ πξνγξάκκαηνο δηδαζθαιίαο εηζάγεηαη απφ ηελ Frances Christie ην Ο φξνο απνδεηθλχεηαη θαζνξηζηηθφο γηα ηελ αλάπηπμε θαη εθαξκνγή ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ γξακκαηηζκνχ κε βάζε ηα θεηκεληθά είδε. Δθφζνλ ην θεηκεληθφ είδνο απνηειεί κηα ζηαδηαθή θαη ζηνρνζεηεκέλε θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί φρη κφλν γηα λα θαηαζηήζεη ζαθή ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε γιψζζα ιεηηνπξγεί σο πεγή παξαγσγήο λνήκαηνο ζε δηάθνξα πνιηηηζκηθά θαη επηθνηλσληαθά πιαίζηα, αιιά θαη γηα λα πεξηγξάςεη ηελ ίδηα ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία. Καηά ηε δηεμαγσγή ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο θχξην έξγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη λα θαζνδεγνχλ κεζνδηθά θαη ζπζηεκαηηθά ηνπο καζεηέο ηνπο πξνο ηνλ έιεγρν ηφζν ηεο ζρεκαηηθήο δνκήο φζν θαη ηνπ ζεκαηηθνχ πεδίνπ ηνπ εθάζηνηε θεηκεληθνχ είδνπο. Έηζη ζηελ ηειηθή θάζε ηεο δηδαζθαιίαο νη καζεηέο ζα είλαη ζε ζέζε λα παξαγάγνπλ κφλνη ηνπο απνηειεζκαηηθά ή επηθνηλσληαθά επαξθή θείκελα. 14

23 χκθσλα κε ηνλ P.Knapp θαη ηνλ G.Kress (1996) ην δηαδηθαζηηθφ κνληέιν γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εμήο ηξηπιή ζθνπνζεζία: α) επηδηψθεη λα θαλεξψζεη ηε ζρέζε γιψζζαο-γλψζεο κέζσ ηεο ελαζρφιεζεο κε ηε γιψζζα, β) επηρεηξεί λα ζπλδέζεη κε ζαθήλεηα ηε γισζζηθή κε ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ εηζάγνληάο ηνπο απφ ηε ζπγθεθξηκέλε ζηελ αθεξεκέλε γλψζε κε ηε ρξήζε ησλ θαηάιιεισλ θεηκεληθψλ εηδψλ, γ) επηδηψθεη λα θαλεξψζεη ηηο δηαθνξέο γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη λα αλαπηχμεη ηηο επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο ησλ καζεηψλ. Σν κνληέιν απηφ πεξηιακβάλεη ηξεηο δηαθνξεηηθέο θάζεηο ζηελ θιαζηθή ηνπ κνξθή πνπ επηηξέπνπλ επέιηθηεο θηλήζεηο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ηεο εθάζηνηε ηάμεο. Σν πξψην ζηάδην (πεξηερφκελν / γιψζζα) ζπκβάιιεη ζηε ζπζρέηηζε ηνπ γλσζηηθνχ πεξηερνκέλνπ κηαο ζεκαηηθήο ελφηεηαο κε ηε γιψζζα πνπ δνκεί ην πεξηερφκελν. Σν δεχηεξν ζηάδην (δνκή /γξαθή) πεξηιακβάλεη παξνπζίαζε ηεο δνκήο ησλ θεηκέλσλ, ζχγθξηζε θεηκεληθψλ ηχπσλ ελφο θεηκεληθνχ είδνπο θαη αληηπαξαβνιή κε θεηκεληθνχο ηχπνπο δηαθνξεηηθνχ θεηκεληθνχ είδνπο, εληνπίδνληαο νκνηφηεηεοδηαθνξέο σο πξνο ηε δνκή θαη πιεξνθνξηαθή νξγάλσζε ησλ θεηκέλσλ. Σν ηξίην ζηάδην (γξακκαηηθή / επεμεξγαζία) ζηνρεχεη ζηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ επεμεξγαζίαο θαη βειηίσζεο ησλ γξαπηψλ καζεηηθψλ θεηκέλσλ, ηα νπνία παξήρζεζαλ ζην πξνεγνχκελν ζηάδην κε βάζε ηε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ην ζθνπφ, ηε δνκή θαη ηε γξακκαηηθή ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. ηφρνο ηνπ δηαδηθαζηηθνχ κνληέινπ δελ είλαη απιά ε δηδαζθαιία παξαγσγήο ελφο θεηκεληθνχ ηχπνπ ζην νπνίν νδεγεί ην αληίζηνηρν θεηκεληθφ είδνο, αιιά ε ρξήζε ηεο γιψζζαο κε ηέηνην ηξφπν πνπ λα βνεζά ζηελ θαηαλφεζε ηνπ εθάζηνηε γλσζηηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηεο γελίθεπζεο, ηεο ζχλζεζεο, ηεο ππφζεζεο θαη ηεο θξηηηθήο. Σέινο, ζεκαληηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο καζαίλνπλ κέζα απφ ην δηθφ ηνπο γξάςηκν. Οη δεμηφηεηεο επεμεξγαζίαο αλαπηχζζνληαη πξννδεπηηθά κέζα απφ ηε ζηαδηαθή θαηάθηεζε ηεο γλψζεο ηεο βαζηθήο γξακκαηηθήο ηεο γξαπηήο γιψζζαο γη απηφ ε δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο ζε επίπεδν θεηκέλνπ, πξφηαζεο θαη ιέμεο απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο πξνζέγγηζεο απηήο (Κέθηα 2003). χκθσλα κε ηνλ Αξράθε (2005) κηα βαζηθή αξρή γηα ηε δηακφξθσζε ελφο θεηκελνθεληξηθνχ πιαηζίνπ γισζζηθήο δηδαζθαιίαο απνηειεί ε αλάγθε λα ιακβάλνληαη ππφςε ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεηψλ ζηνπο νπνίνπο απεπζχλεηαη φπσο είλαη ε θνηλσληθνπνιηηηζκηθή έληαμε, παξάγνληαο πνπ δηαθνξνπνηείηαη εληνλφηεξα 15

24 κεηαμχ αιιφγισζζσλ θαη γεγελψλ καζεηψλ. Δηδηθφηεξα, ζρεηηθά κε ηε γισζζηθή θαη θεηκεληθή δηδαζθαιία ζε αιιφγισζζνπο καζεηέο ζεσξνχκε απαξαίηεην λα γίλνπλ θάπνηεο επηζεκάλζεηο. Δπεηδή απηνί νη καζεηέο αληηκεησπίδνπλ πξφζζεηεο γισζζηθέο δπζθνιίεο, είλαη αλαγθαία ε αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηάο ηνπο ζηε γιψζζα ζηφρν φρη απηφλνκα, αιιά παξάιιεια θαη κέζα απφ ηελ εθκάζεζε ησλ θεηκεληθψλ κεραληζκψλ. Δπηπιένλ, θξίλεηαη απαξαίηεηε ε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηα θνηλσληθνπνιηηηζκηθά ζπκθξαδφκελα ηεο γιψζζαο ζηφρνπ, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα παξάγνπλ θαη λα πξνζιακβάλνπλ κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ πνηθίια θεηκεληθά είδε. Ζ θαιιηέξγεηα ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο πξέπεη λα επηρεηξείηαη παξάιιεια κε ηελ εμάζθεζε ζε αξρηθψο απιά θαη ζηε ζπλέρεηα ζπλζεηφηεξα θείκελα. Θέηνληαο θεηκελνθεληξηθνχο ζηφρνπο απνθεχγνπκε ηελ παγίδα ηεο εμαληιεηηθήο δηδαζθαιίαο απνκνλσκέλσλ γξακκαηηθνζπληαθηηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ιεμηινγηθψλ θαηαιφγσλ. Κξηηήξηα γηα ηελ επηινγή ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ε ζπρλφηεηά ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη ε ρξεζηκφηεηά ηνπο γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε θαη αλέιημε ησλ αιιφγισζζσλ καζεηψλ. Παξάιιεια, κπνξνχκε κε απηφ ηνλ ηξφπν λα ηεξαξρήζνπκε ηα γισζζηθά θαηλφκελα πνπ πξέπεη λα δηδαρηνχλ, εθφζνλ δίλνπκε έκθαζε ζ απηά πνπ ππνζηεξίδνπλ ηνπο κεραληζκνχο ζχζηαζεο ησλ θεηκέλσλ πνπ έρνπλ επηιεγεί κε βάζε ηα παξαπάλσ θξηηήξηα (Αξράθεο 2005). Μηα άιιε ζεκαληηθή παξάκεηξνο γηα ηα θείκελα θαη ηνπο επηθνηλσληαθνχο ζηφρνπο πνπ ζέηνπλ είλαη ην επίπεδν ησλ γλσζηηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπκθξαδνκέλσλ ηνπο. Γηαθνξεηηθή θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή πξνέιεπζε είλαη θπζηθφ λα ζπλεπάγεηαη δηαθνξεηηθή γλσζηηθή ζπγθξφηεζε. Γηα παξάδεηγκα δίγισζζνη καζεηέο πνπ δνπλ ζε αγξνηηθέο, ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο δελ είλαη θαζφινπ απηνλφεην φηη κπνξνχλ λα αληηιεθζνχλ ην ιφγν χπαξμεο εγγξάθσλ φπσο νη αηηήζεηο, νη θνξνινγηθέο δειψζεηο θιπ θαζψο θαη ηηο αλάγθεο πνπ απηά εμππεξεηνχλ. Καηά ζπλέπεηα είλαη θπζηθφ λα κελ αληαπνθξίλνληαη ζε αζθήζεηο ζρεηηθά κε ηέηνηνπ είδνπο θείκελα, αλ δελ πξνεγεζεί θνηλσληθν-πνιηηηζκηθή πξνζαξκνγή ησλ καζεηψλ ζην πεξηβάιινλ ηνπο, ρσξίο βέβαηα λα ράζνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηά ηνπο. Δπηπιένλ, ηα παηδηά απηά κπνξεί λα έρνπλ αλαπηπγκέλεο θεηκεληθέο δεμηφηεηεο ζε είδε πνπ δελ θαιιηεξγνχληαη ζην ζρνιείν ή πνπ πηζαλψο αμηνινγνχληαη αξλεηηθά (φ.π.) Οη πνιπγξακκαηηζκνί Σν 1994 κηα νκάδα επηζηεκφλσλ κε δηαθνξεηηθφ επηζηεκνληθφ, εζληθφ θαη αθαδεκατθφ ππφβαζξν ζπλαληήζεθε ζην Λνλδίλν θαη έζεζε ην δήηεκα ηεο 16

25 παηδαγσγηθήο ηνπ γξακκαηηζκνχ. Θέκαηα πξνο εμέηαζε ήηαλ ε ζρέζε ηεο γιψζζαο κε ηελ πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή πνηθηινκνξθία ησλ θνηλσληψλ θαη ηνπ ζρνιείνπ, ην ηη θαη ην πψο ηεο δηδαζθαιίαο ζε κηα επνρή πνπ ραξαθηεξίδεηαη θαη επεξεάδεηαη απφ ξαγδαίεο αιιαγέο. θνπφο ηνπο ήηαλ ε πξφζζεηε θνηλσληθή ελδπλάκσζε ησλ καζεηψλ κε ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ ζρεηηθψλ κε ηελ επεμεξγαζία πνηθίισλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ζπγθξνηεκέλσλ απφ έλα επξχ θάζκα κέζσλ (αθνπζηηθψλ, νπηηθψλ, λεπκαηηθψλ, ειεθηξνληθψλ),αιιά θαη πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ θσδίθσλ ζην πιαίζην κηαο πνιχγισζζεο θαη πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο. Ζ ηδέα θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ ζα κπνξνχζαλ λα αμηνπνηεζνχλ ζην ζρεδηαζκφ ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ (Cope and Kalantzis 2000). Δηδηθφηεξα, ε γισζζηθή δηδαζθαιία ζην πιαίζην ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ πεξηιακβάλεη ηέζζεξηο ηνκείο: ηελ ηνπνζεηεκέλε πξαθηηθή, ηελ αλνηρηή δηδαζθαιία, ηελ θξηηηθή πιαηζίσζε θαη ηε κεηαζρεκαηηζκέλε πξαθηηθή. Αλαγλσξίδνληαη σο δηαζέζηκνη φινη νη πφξνη παξαγσγήο λνήκαηνο θαη φρη κφλν νη γισζζηθνί. Ζ δεκηνπξγία λνήκαηνο απνηειεί κηα ελεξγή, δπλακηθή δηαδηθαζία θαη ην λφεκα αληηκεησπίδεηαη σο ζρέδην: γισζζηθφ, νπηηθφ, αθνπζηηθφ, θηλεηηθφ, ρσξηθφ θαη πνιπηξνπηθφ. Σν ηειεπηαίν ζπλδέεη φια ηα πξνεγνχκελα, δειαδή ζπλεπάγεηαη πνηθηιία ηξφπσλ (modes) γηα ηελ έθθξαζε λνεκάησλ (πνιπηξνπηθφηεηα). Δπηπιένλ, νη πνιπγξακκαηηζκνί ζηνρεχνπλ ζηελ θαιιηέξγεηα ελφο πνιππνιηηηζκηθνχ ήζνπο, θαη φρη κηαο αθνκνησηηθήο ηδενινγίαο, σο απνηέιεζκα ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο φηη ηα νηθνπκεληθά κπνξνχλ λα ζπλππάξμνπλ κε ηα ηδηαίηεξα γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αθνκνησηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ πξνθξίλνπλ ηελ θξηηηθή ζηάζε θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ πφξσλ κάζεζεο πνπ θέξνπλ νη καζεηέο ιφγσ ηεο πνιηηηζκηθήο / γισζζηθήο ηνπο ηδηαηηεξφηεηαο (φ.π.). Παξάιιεια, νη ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ηεο ςπρνινγίαο ηεο κάζεζεο νξηνζεηνχλ κηα λέα θνηλή βάζε γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ζηα πιαίζηα ηεο δηδαζθαιίαο ησλ δηαθφξσλ καζεκάησλ. Παξαηεξείηαη έηζη κηα κεηάβαζε απφ ηελ παξαδνζηαθή θαηεπζπλφκελε δηδαζθαιία ζηελ επνηθνδνκηζηηθή, αλνηρηνχ πεξηβάιινληνο παηδαγσγηθή. H δηδαθηηθή κεηαηνπίδεηαη απφ ηε ζπκπεξηθνξηζηηθή γλσζηαθή πξνζέγγηζε ζηηο ζχγρξνλεο επνηθνδνκηζηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ε εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή αθνινπζεί ηηο αλάγθεο ηεο δηδαθηηθήο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Ζ άπνςε φηη ε καζεζηαθή δηαδηθαζία δελ κπνξεί λα πξαγκαησζεί νπζηαζηηθά, εάλ δελ ιάβεη ππφςε ηεο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νηθνδνκνχλ ηηο γλψζεηο ηα ππνθείκελα πνπ καζαίλνπλ γίλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν 17

26 απνδεθηή. ην πιαίζην ηεο ζεψξεζεο απηήο, νη καζεηέο, πξηλ αθφκα πάλε ζην ζρνιείν, δηαζέηνπλ γλψζεηο θαη απηφ πνπ ρξεηάδεηαη είλαη λα βνεζεζνχλ ψζηε λα νηθνδνκήζνπλ λέεο γλψζεηο πάλσ ζε απηέο πνπ ήδε δηαζέηνπλ. Ο δάζθαινο έρεη θαζήθνλ λα αληιεί ηδέεο, κεζφδνπο θαη ζηξαηεγηθέο κέζα απφ έλα επξχ ξεπεξηφξην δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη λα δηαιέγεη θάζε θνξά απηέο πνπ ζα ηαηξηάδνπλ ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο θαη ηδηνκνξθίεο ηεο θάζε πεξίζηαζεο (Κξίβαο 2002: ). ε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή, θαηεπζπλφκελε δηδαζθαιία, νη ζηξαηεγηθέο ηνπ επνηθνδνκηζκνχ δίλνπλ ελεξγφ ξφιν ζηνπο καζεηέο πνπ είλαη νη θχξηνη πξσηαγσληζηέο ζηελ νηθνδφκεζε ησλ γλψζεψλ ηνπο. Σν πιαίζην απηφ νδεγεί ζηελ άπνςε φηη ε δηδαζθαιία πξέπεη λα έρεη σο θχξην ζθνπφ λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα γεθπξψζνπλ ην ράζκα αλάκεζα ζηηο άηππεο θαη ηηο ηππηθέο γλψζεηο ηνπο. Δπηπιένλ, ν επνηθνδνκηζκφο εκπνδίδεη ηελ απαζή γλψζε, δειαδή, ηε γλψζε πνπ δελ κπνξεί λα κεηαθεξζεί ζε άιιεο θαηαζηάζεηο ή ζε άιια καζήκαηα. ηνλ επνηθνδνκηζκφ ε γλψζε ζεσξείηαη ζρεηηθή, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο ηίπνηα δελ είλαη απφιπην. Απφ απηή ηελ άπνςε, ε κάζεζε πνπ βαζίδεηαη ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ θαηαδεηθλχεη επαξθψο ηελ νπζία ηνπ επνηθνδνκηζκνχ. Ζ επνηθνδνκηζηηθή κάζεζε πξνθχπηεη φηαλ νη καζεηέο δεκηνπξγνχλ ελεξγά ηε δηθή ηνπο γλψζε πξνζπαζψληαο λα βγάινπλ λφεκα απφ ην πιηθφ πνπ ηνπο παξνπζηάδεηαη. Ο επνηθνδνκηζκφο παξέρεη έλα επηζπκεηφ πιαίζην πνπ βνεζά ηνπο δαζθάινπο λα θηλεζνχλ απφ έλα κνληέιν κεηάδνζεο ζε έλα κνληέιν φπνπ ν καζεηήο θαη ν δάζθαινο δνπιεχνπλ καδί γηα λα ιχζνπλ πξνβιήκαηα, λα εκπιαθνχλ ζε αλαδεηήζεηο θαη λα δνκήζνπλ γλψζεηο (Μπαζέηαο 2002, νινκσλίδνπ 2006). Απηνχ ηνπ είδνπο ε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε πξνέξρεηαη απφ ηελ θνηλσληθνπνιηηηζκηθή ζεσξία ηνπ Vygotsky θαη ζπλδέεηαη κε ηε Εψλε ηεο επηθείκελεο εμέιημεο. Ζ δηαδηθαζία ηεο ππνζηήξημεο είλαη γλσζηή σο ζηήζηκν ζθαισζηάο (scaffolding) θαη απνηειεί βαζηθφ παξάγνληα γηα ηε ζρνιηθή πξφνδν καζεηψλ πνπ καζαίλνπλ κηα γιψζζα σο δεχηεξε. Με ηελ ελζσκαησκέλε ζηε δηδαζθαιία πιαηζηαθή ζηήξημε νη καζεηέο ελεξγνπνηνχλ πξνεγνχκελε γλψζε γηα λα θαηαλνήζνπλ φζα καζαίλνπλ θαη αλαπηχζζνπλ θίλεηξα γηα λα κάζνπλ πεξηζζφηεξα. Ζ παηδαγσγηθή ηνπ επνηθνδνκηζκνχ απαηηεί απφ ηνπο δαζθάινπο λα ιακβάλνπλ ππφςε ηη γλσξίδνπλ νη καζεηέο θαη ηη ζέινπλ λα κάζνπλ θαη λα θαηεπζχλνπλ αλάινγα ηνπο καζεηέο ζηελ επηζπκεηή γλψζε (φ.π.). Όπσο επηζεκαίλεη ν Jim Cummins (1999: 103) ε γιψζζα θαη ην πεξηερφκελν θαηαθηψληαη πην απνηειεζκαηηθά φηαλ νη καζεηέο πξνθαινχληαη λνεηηθά θαη ιακβάλνπλ ηε γισζζηθή θαη πιαηζηαθή 18

27 ππνζηήξημε (contextual support) πνπ απαηηείηαη γηα ηελ επηηπρή εθηέιεζε ηνπ ζρνιηθνχ θαζήθνληνο. ε έλα γεληθφηεξν πιαίζην ζα κπνξνχζακε λα επηζεκάλνπκε φηη απφ ην 1970 θαη κεηά είλαη εκθαλήο ε ηάζε γηα κεηάβαζε απφ ηελ νξαηή παηδαγσγηθή ζηελ αφξαηε παηδαγσγηθή πξαθηηθή (Bernstein 1989). Παξαηεξείηαη κηα κεηαθίλεζε απφ ην αληηθείκελν δηδαζθαιίαο, ηελ απνθιεηζηηθή έκθαζε δειαδή ζηα πεξηερφκελα θαη ζηελ χιε πνπ ζα δηδαρζεί πξνο ηα ππνθείκελα δηδαζθαιίαο, ην είδνο ησλ καζεηψλ πνπ ζα δεκηνπξγεζνχλ, αιιά θαη ηελ αλαγλψξηζε ηνπ θαζνξηζηηθνχ ξφινπ ησλ δηδαζθφλησλ. Παξαηεξείηαη κηα ζαθήο ηάζε γηα κεηαθίλεζε ηεο έκθαζεο απφ ην ζηαηηθφ γισζζηθφ γξακκαηηζκφ ζηνπο λένπο γξακκαηηζκνχο θαη ηνπο πνιπγξακκαηηζκνχο, γεληθφηεξα, πνπ δελ θαιχπηνληαη κφλν ζην πιαίζην ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο (Κνπηζνγηάλλεο 2005) ρεδηαζκόο πξνγξακκάηωλ ζπνπδώλ Σχπνπο πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ απνηεινχλ ην curriculum, πξνεξρφκελν απφ ηελ ακεξηθάληθε παξάδνζε, θαη ην syllabus, πνπ ζηα ειιεληθά απνδίδεηαη, ζπλήζσο, σο αλαιπηηθφ πξφγξακκα, θαη πξνέξρεηαη απφ ηελ επξσπατθή παξάδνζε (Νηθνιάνπ 2005). Σν curriculum αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ καζεκάησλ θαη ζηνπο ζηφρνπο πνπ πξέπεη λα πξαγκαηνπνηήζεη ην ζρνιείν ή ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ελψ ην syllabus αλαθέξεηαη ζην πεξηερφκελν ελφο κφλν καζήκαηνο θαη δίλεη έκθαζε ζηα γλσζηηθά πεξηερφκελα. Σα curricula αλεμαξηήησο ησλ παξαιιαγψλ θαη ησλ κνξθψλ ηνπο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηέζζεξα δνκηθά ζηνηρεία : ηνπο ζηφρνπο, ηα πεξηερφκελα, ηηο κεζνδνινγηθέο ππνδείμεηο θαη ηνλ έιεγρν επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ. Σν curriculum απνδίδεη ηελ θαηά ην δπλαηφ ιεπηνκεξέζηεξε πεξηγξαθή ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο κηαο ελφηεηαο γλψζεσλ γηα ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο ζε έλα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα (φ.π.: 97). Δπίπεδα ζρεδηαζκνχ πξνγξακκάησλ απνηεινχλ ν ζηξαηεγηθφο θαη ν ηαθηηθφο ζρεδηαζκφο (Markee 1997). ην ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ, πνπ ζρεηίδεηαη κε ην curriculum, νη δηεπζπληέο ηνπ πξνγξάκκαηνο δίλνπλ ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο, θαζνξίδνπλ ηε θηινζνθία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ηνπο εηδηθνχο ζηφρνπο, ην πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο, ηνπο πεξηνξηζκνχο σο πξνο ηελ εθαξκνγή θαη ηα θξηηήξηα αμηνιφγεζήο ηνπ. Αθφκα, πεξηιακβάλνληαη ηξάπεδεο πιηθνχ πνπ κπνξνχλ λα ηξνπνπνηήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί αλάινγα κε ηηο εθάζηνηε καζεηηθέο αλάγθεο. Απ ηελ άιιε, ν ηαθηηθφο ζρεδηαζκφο ζρεηίδεηαη κε ην syllabus θαη αλαθέξεηαη ζην 19