Η ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ ΣΟΤ ΓΛΩΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΣΗ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΤ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΡΟΔΟΤ Η ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ ΣΟΤ ΓΛΩΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΣΗ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΠΣΤΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Της Φοιτθτριας Ηλέκτρα Χατζηγεωργίου Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα: Διέλε θνχξηνπ Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή: Διέλε θνχξηνπ, Γεσξγαιίδνπ Μαξηάλζε, Υξηζηνδνπιίδνπ Λνπΐδα Ρόδος 2016

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1. ΔΗΑΓΩΓΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ Οη κεζνδνινγηθέο αξρέο ηεο Δπηθνηλσληαθήο Πξνζέγγηζεο Ζ δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο θαη ηνπ ιεμηινγίνπ ππφ ην πξίζκα ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο Λεμηιφγην Γξακκαηηθή Δθαξκνγέο ηνπ πιαηζίνπ αξρψλ ζηε γισζζηθή δηδαζθαιία: ε πεξίπησζε ηεο Δ' ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ Κξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο γξακκαηηθήο θαη ηνπ ιεμηινγίνπ ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ-ΤΕΖΣΖΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ [2]

3 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ γισζζηθή γλψζε σο έλλνηα απνηέιεζε θαη απνηειεί θαη ζήκεξα αληηθείκελν κειέηεο πνιιψλ ζρεηηθψλ κεηαμχ ηνπο επηζηεκψλ: ηεο ςπρνινγίαο, ηεο γισζζνινγίαο, ηεο θηινζνθίαο, ηεο αλζξσπνινγίαο θ.α. Ζ γισζζηθή αγσγή ζην δεκνηηθφ ζρνιείν απνηειεί έλα ζεκαληηθφ έξεηζκα γηα ηα παηδηά, γηα λα ζπλερίζνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ ιεμηινγίνπ ηνπο (εθφζνλ ζην λεπηαγσγείν έρνπλ θαηαθηήζεη έλα κέξνο ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ησλ γισζζηθψλ δνκψλ ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο, πνζνηηθά θαη πνηνηηθά ηέηνην, ψζηε κπνξνχλ λα είλαη απηάξθε γηα λέεο επηθνηλσληαθέο εκπεηξίεο), λα δηεπξχλνπλ ην γισζζηθφ νξίδνληα, εκπινπηίδνληαο έλα ήδε θαηεθηεκέλν ιεμηιφγην θαη ηηο ήδε απνθηεκέλεο ηνπο δνκέο (Ξσρέιιεο 1985: 81). Ο γεληθφο ζθνπφο ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο ηεο Γιψζζαο ζην Γεκνηηθφ, είλαη λα κάζεη ν καζεηήο λα ρεηξίδεηαη φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξα ηελ ειιεληθή γιψζζα: λα ηελ θαηαιαβαίλεη, λα ηελ νκηιεί, λα ηε δηαβάδεη, λα ηε γξάθεη κε άλεζε, ψζηε λα ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηε ζρνιηθή θαη ηελ επξχηεξε θνηλσλία ηνπ, ελψ εηδηθφηεξα γηα ηελ Α θαη Β ηάμε ζθνπφο είλαη ε ινγηθή νξγάλσζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ ηνπ καζεηή, ε νξζή ρξήζε απιψλ δνκψλ θαη απινχ ιεμηινγίνπ (ΓΔΠΠ 2003:17-18). Γηα λα είλαη φκσο απνηειεζκαηηθή ε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο πξέπεη λα ζηεξίδεηαη αθελφο ζε βαζηθέο παξαδνρέο ηεο γισζζνινγηθήο επηζηήκεο αθεηέξνπ ζε ζχγρξνλεο παηδαγσγηθέο αξρέο. χκθσλα κε ηε θηινζνθία ηεο γιψζζαο, ν καζεηήο αληηκεησπίδεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ αληηκεησπίδεη κέζα ζην ζρνιείν θαη έμσ απφ απηφ. Σν ζρνιείν έρεη ρξένο λα ηνλ θαηαζηήζεη ηθαλφ λα αλαθέξεηαη ζε απηή, λα ηελ πεξηγξάθεη θαη λα ηελ αθεγείηαη θαη λα παξεκβαίλεη ζε απηή θαη λα ηε κεηαβάιιεη, ζην κέηξν ηνπ εθηθηνχ. Με άιια ιφγηα, λα κπνξεί ν καζεηήο λα παξάγεη ιφγν πεξηγξαθηθφ ή αθεγεκαηηθφ ζηελ πξψηε πεξίπησζε θαη ιφγν θαηεπζπληηθφ/ επηρεηξεκαηνινγηθφ ζηε δεχηεξε, ψζηε λα κεηαβάιιεη ηε ζηάζε ηνπ άιινπ, αλάινγα κε ηελ εθάζηνηε εηδηθή πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο (Π, 2011). [3]

4 Ζ παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο παξνπζίαζε πνιιέο αδπλακίεο κηα απφ ηηο νπνίεο ήηαλ ε απνπιαηζησκέλε δηδαζθαιία κε έκθαζε ζηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ησλ κνξθνινγηθψλ θαηλνκέλσλ Σν δνκηθφ κνληέιν εμίζνπ δελ είρε ηελ απαξαίηεηε επηζηεκνληθή ζεκειίσζε θαη απνδείρηεθε θαη απηφ αλεπαξθέο. Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε αμηνπνηεί ηηο βαζηθέο παξαδνρέο ηεο εθαξκνζκέλεο γισζζνινγίαο θαη κε ηελ εθαξκνγή ηεο ε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο απνδεηθλχεηαη απνηειεζκαηηθφηεξε. Δπηπιένλ, ε παξαγσγή θαη ε επεμεξγαζία ηεο γιψζζαο εληάζζεηαη ζε θεηκεληθφ επίπεδν (θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε) κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο (Μήηζεο, 2007). ηφρνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα κειεηεζεί δηεμνδηθά ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, θαζψο θαη ε δηεξεχλεζε ησλ δηδαθηηθψλ αξρψλ, κε ζεκείν αλαθνξάο ηελ αμηνπνίεζή ηεο ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη ηα πθηζηάκελα Π. Σαπηφρξνλα, ζα αλαδεηρηνχλ ηα ζεκεία ηνκήο ηεο κε ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε, ψζηε λα δηαθαλεί ν ζπκπιεξσκαηηθφο ηνπο ραξαθηήξαο. Πξφθεηηαη δειαδή λα κειεηεζεί ε ιεηηνπξγηθή (functional)- θεηκεληθή πξνζέγγηζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε γξακκαηηθή θαη ην ιεμηιφγην εμεηάδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλν θεηκεληθφ πεξηβάιινλ κε ηε βνήζεηα ζηνρεπκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ κεζνδνινγία πνπ ζα αθνινπζεζεί είλαη ε θξηηηθή βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε ζε ζπλδπαζκφ κε ζηνηρεία αλάιπζεο ησλ Π γηα ηε γισζζηθή δηδαζθαιία ζηε Α/βαζκηα εθπαίδεπζε. Μέζσ ηεο δηεξεχλεζεο απηήο, επηδηψθεηαη λα αλαδεηρηνχλ ζεκεία πνπ έρνπλ κειεηεζεί επαξθψο, αιιά θαη δεηήκαηα ηα νπνία ρξήδνπλ πεξαηηέξσ έξεπλαο. Ζ παξνχζα κειέηε ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη έλα επηζηεκνληθφ εγρεηξίδην γηα φζνπο ζθνπεχνπλ λα κειεηήζνπλ ηε ζεσξεηηθή βάζε θαη ηηο δπλαηφηεηεο εθαξκνγήο ηεο ζεσξεηηθήο απηήο πξνζέγγηζεο. [4]

5 2. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ ήκεξα γλσξίδνπκε φηη ν άλζξσπνο γελληέηαη κε ηελ ηθαλφηεηα ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο, ε νπνία θαηαθηάηαη εγγελψο θαη ελεξγνπνηείηαη εθ ησλ πζηέξσλ απφ ηα εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο, θαιιηεξγείηαη, αλαπηχζζεηαη θαη πξνάγεηαη πνιηηηζκηθά. ην πιαίζην απηφ, είλαη ζεκαληηθφ ην παηδί λα κελ κηκείηαη παζεηηθά ηε γισζζηθή εκπεηξία, αιιά λα ηε ρεηξίδεηαη δεκηνπξγηθά (Γθελάθνπ, 2002). Ζ θαιιηέξγεηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο απνηειεί βαζηθφ ζηφρν ηεο ζρνιηθήο αγσγήο θαη κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ηεο θαηάιιειεο παηδαγσγηθήο αηκφζθαηξαο θαη ηνπ θαηάιιεινπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ. Παξάιιεια, ε δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο ηεο γιψζζαο ζην Γεκνηηθφ σο βαζηθφ ζηφρν έρεη «ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ λα ρεηξίδνληαη κε επάξθεηα θαη απηνπεπνίζεζε, ζπλεηδεηά, ππεχζπλα, απνηειεζκαηηθά θαη δεκηνπξγηθά ην γξαπηφ θαη ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, ψζηε λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε ζρνιηθή θαη ηελ επξχηεξε θνηλσλία ηνπο». 1 Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο άξρηζε λα ακθηζβεηείηαη ν παξαδνζηαθφο ηξφπνο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο, θαζψο ζεσξήζεθε φηη ε αληίιεςε πνπ πηνζεηεί γηα ηε γιψζζα φρη κφλν δελ αληαπνθξίλεηαη ζηε γισζζηθή πξαγκαηηθφηεηα, αιιά θαη ηε δηαζηξεβιψλεη, ελψ νη γλψζεηο γηα ηε γιψζζα πνπ κεηαδίδνληαλ, εθηφο ηνπ φηη ε αθνκνίσζή ηνπο απαηηνχζε κηα πξνζπάζεηα πνπ ήηαλ επίπνλε θαη αληαξή γηα ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο, είραλ εθήκεξν ραξαθηήξα θαη παξέκελαλ αλαμηνπνίεηεο ζην επίπεδν ηεο ρξήζεο (Υαξαιακπφπνπινο, 1999). Καηά ηε Φξαγθνπδάθε (1999:110), ν εθπαηδεπηηθφο ζεζκφο παξαβιέπεη ηνλ πινχην ηνπ γισζζηθνχ θαηλνκέλνπ, αλάγεη ηε γισζζηθή πιεξφηεηα ζηε γλψζε νξηζκέλσλ ηππνπνηεκέλσλ θαλφλσλ, απνζησπά ηελ πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ επηθνηλσλία ελαιιαγή ησλ γισζζηθψλ θσδίθσλ θαη αλαζηέιιεη ηε θπζηθή γισζζηθή δεκηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ. Έλαο βαζηθφο παξάγνληαο, ζχκθσλα κε ηελ ίδηα, είλαη 1 ( BA%CE%B1%CE%B9_%CE%95%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%85 %CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A0%CF%81%CE%AC%CE%BE%CE%B7_%CF%83% CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%95%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%91%C E%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE_%CE%99I%CE%99) [5]

6 φηη ε ζρνιηθή γισζζηθή αγσγή πξαγκαηνπνηείηαη ρσξίο λα θαηέρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί βαζηθέο γλψζεηο γηα ην ηη είλαη γιψζζα, πψο ιεηηνπξγεί θαη ηη επίδξαζε έρεη πάλσ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. χκθσλα κε ηνπο Υαξαιακπφπνπιν & Υαηδεζαββίδε (1997), ην ζρνιείν πεξηνξίδεη ηε γισζζηθή δηδαζθαιία ζηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηε ζρνιηθή γισζζηθή λφξκα κε απνηέιεζκα ηε ζπξξίθλσζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο θαη ηελ παξαγλψξηζε ελφο απφ ηα πην ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο γιψζζαο, ηε ιεηηνπξγηθή πνιπκνξθία ηεο. Ο Υαξαιακπφπνπινο (1999) ζην άξζξν ηνπ «Ζ ζηξνθή πξνο ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε», ππνζηεξίδεη φηη έρεη αλαπηπρζεί έληνλνο πξνβιεκαηηζκφο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο αλαθνξηθά κε ην πεξηερφκελν, ην αληηθείκελν θαη ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία, ελψ παξάιιεια επηδηψθεηαη «αθελφο λα θαζνξηζηνχλ ηα θξηηήξηα θαη λα ππάξμεη ηεθκεξίσζε ησλ επηινγψλ ζην επίπεδν ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη αθεηέξνπ λα αλαδεηεζνχλ θαη λα πξνηαζνχλ νη ηξφπνη θαη ηα κέζα πνπ ζην επίπεδν ηεο δηδαθηηθήο πξαθηηθήο ζα εμππεξεηνχζαλ πην απνηειεζκαηηθά ηελ απφθηεζε ησλ θαζνξηζκέλσλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ». Όπσο αλαθέξεη ν ίδηνο ζπγγξαθέαο, ε αλαδήηεζε λέσλ πξνζεγγίζεσλ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο ήηαλ απφξξνηα ησλ πνιχ ζεκαληηθψλ εμειίμεσλ ζηελ επηζηήκε ηεο γισζζνινγίαο, αιιά θαη ησλ γξήγνξσλ θνηλσληθψλ κεηαβνιψλ πνπ ζπληειέζηεθαλ κε ηηο εθαξκνγέο ηεο πιεξνθνξηθήο-επηθνηλσληαθήο ηερλνινγίαο. Ζ έλλνηα ηνπ εγγξάκκαηνπ πνιίηε ζηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο δελ ζεκαηνδνηεί κφλν ηελ θαηάθηεζε ησλ δεμηνηήησλ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, αιιά δηεπξχλεηαη γηα λα ζπκπεξηιάβεη ηνλ καζεηή/ πνιίηε, «ν νπνίνο είλαη ζε ζέζε λα ιεηηνπξγεί επαξθψο ζε πνηθίια επηθνηλσληαθά θαη καζεζηαθά πεξηβάιινληα, εθφζνλ θαηά ηνλ Kress (1997) γξακκαηηζκφο δε ζεκαίλεη απιψο θαλείο λα μέξεη λα γξάθεη θαη λα δηαβάδεη ζε θάπνην ζχζηεκα γξαθήο, αιιά θαη λα εθαξκφδεη ηε γλψζε απηή ζε ζπγθεθξηκέλα ζπκθξαδφκελα» (Εάγθα, 2015: 84). Παξάιιεια, νη θεηκεληθέο θαηεγνξίεο ζηε γισζζηθή δηδαζθαιία απνθηνχλ κεγαιχηεξν εχξνο θαη πεξηιακβάλνπλ θαη θείκελα πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ [6]

7 πβξηδηθφηεηα, ζπλδπάδνπλ δειαδή ραξαθηεξηζηηθά, ηφζν πξνθνξηθφηεηαο φζν θαη γξαπηφηεηαο, κνξθέο θαη θαηεγνξίεο δειαδή θεηκέλσλ κε ηα νπνία νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο (Υαηδεζαββίδεο, 2008). Όια ηα παξαπάλσ νδεγνχλ θαη ζε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο επεμεξγαζίαο ησλ θεηκέλσλ ζην πιαίζην ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαη ζηε ζεψξεζε φηη επηβάιιεηαη ε αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ καζεηή, κε ηελ νπνία ζα θαηαζηεί ηθαλφο λα αληηιακβάλεηαη φρη κφλν ηηο ξεηέο αιιά θαη ηηο ππφξξεηεο πιεξνθνξίεο ησλ θεηκέλσλ. Οη πιεξνθνξίεο απηέο δηνρεηεχνληαη φρη κφλν κέζσ γισζζηθψλ, αιιά θαη νπηηθψλ, αηζζεηηθψλ θαη άιισλ ελδείμεσλ. Έηζη ινηπφλ, ε γισζζηθή δηδαζθαιία ρξεηάδεηαη λα εζηηάδεη ζηελ θαηαλφεζε θαη παξαγσγή πνηθίισλ θεηκέλσλ, έληππσλ, πξνθνξηθψλ, ςεθηαθψλ, κνλνηξνπηθψλ θαη πνιπηξνπηθψλ, ζπλερψλ ή αζπλερψλ θαη ηαπηφρξνλα λα ζηνρεχεη (Εάγθα, 2015:84-85): ζηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε κηα πνηθηιία θεηκέλσλ ηα νπνία εμ νξηζκνχ ζπλαληνχλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο, θαηά ζπλέπεηα ρξεηάδεηαη λα ηα θαηαλννχλ, λα ηα απνθσδηθνπνηνχλ θαη λα ηα εξκελεχνπλ, γεγνλφο πνπ εθηφο φισλ ησλ άιισλ ζπληειεί ζηελ νξγαληθή ζχλδεζε ζρνιείνπ θνηλσλίαο ζηελ επεμεξγαζία ησλ θεηκέλσλ κε ζηφρν ηελ απνθάιπςε ηεο κε ηδενινγηθήο νπδεηεξφηεηάο ηνπο, δεδνκέλνπ φηη ηα θείκελα λνεκαηνδνηνχληαη σο θνηλσληθά δεκηνπξγήκαηα κε ηελ έλλνηα φηη απνηεινχλ κηα δηαβαζκηζκέλε θαη ζηνρνζεηεκέλε θνηλσληθή δηαδηθαζία θαη ζηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθέο κνξθέο γξακκαηηζκνχ θαη φπνπ σο γξακκαηηζκφο νξίδνληαη νη ρξήζεηο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο γηα ηελ επίηεπμε θνηλσληθψλ ζηφρσλ ζε ζπγθεθξηκέλα ζπκθξαδφκελα ρξήζεο. Σν ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ κπνξεί λα ππνζηεξίμεη ηα πξναλαθεξζέληα είλαη ε παηδαγσγηθή νπηηθή ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ, κε βάζε ηνλ νπνίν ε γιψζζα δελ εθιακβάλεηαη σο αληηθείκελν γλψζεο, αιιά σο κέζν γηα ηελ θξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο θαη ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο απφ ηελ νπνία ζε κία ακθίδξνκε ζρέζε δηακνξθψλεηαη θαη ηε δηακνξθψλεη (Εάγθα, 2015). [7]

8 2.1. Οη κεζνδνινγηθέο αξρέο ηεο Δπηθνηλσληαθήο Πξνζέγγηζεο Οη ζχγρξνλεο ζεσξίεο γισζζνινγίαο ππνγξακκίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο γιψζζαο θαη ηνλίδνπλ φηη ην γισζζηθφ κάζεκα ζα πξέπεη λα νξγαλψλεηαη γχξσ απφ ηνλ άμνλα ηεο επηθνηλσλίαο. Ζ απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο δελ εμαξηάηαη απιά απφ ηελ θαηάθηεζε ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο, αιιά απφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ παξακέηξσλ πνπ θαζνξίδνπλ µηα δεδνκέλε θαηάζηαζε επηθνηλσλίαο (Οηθνλνκάθνπ & Γξίβα, 2014). Απηφ πνπ πξνηείλνπλ νη Υαξαιακπφπνπινο & Υαηδεζαββίδεο (1997) γηα ηελ θαιχηεξε αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ είλαη ε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ ρξήζεο ηεο γιψζζαο ζην ζρνιείν αλάινγεο κε εθείλεο πνπ ηζρχνπλ εθηφο ζρνιείνπ. Γηα λα αληαπνθξίλεηαη ζε απηφ πνπ πξαγκαηηθά είλαη ε γιψζζα θαη γηα λα κε δηαθφςνπκε ηε θπζηθή δηαδηθαζία κε ηελ νπνία νη καζεηέο ηελ θαηαθηνχζαλ ψζπνπ λα έξζνπλ ζην ζρνιείν, πξέπεη λα ζρεδηαζηεί ε γισζζηθή δηδαζθαιία κε ηξφπν πνπ λα απνηειεί ηε θπζηνινγηθή ζπλέρεηα απηνχ πνπ γίλεηαη εθηφο ζρνιείνπ. Έξγν ηνπ δαζθάινπ, επνκέλσο, είλαη λα θαιιηεξγήζεη, λα δηεπξχλεη θαη λα εκπινπηίζεη ηε γλψζε θαη ηε δηαίζζεζε πνπ ήδε θαηέρνπλ νη καζεηέο σο πξνο ηε γιψζζα. Οη ίδηνη ζπγγξαθείο αλαθέξνπλ ζηε ζπλέρεηα φηη πξέπεη λα δεκηνπξγνχκε ζηελ ηάμε επηθνηλσληαθέο ζπλζήθεο, ζηα πιαίζηα ησλ νπνίσλ νη καζεηέο ζα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα πξνθνξηθά θαη γξαπηά γηα πνηθίια ζέκαηα θαη ζε πνηθίιεο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο. Γηα λα κηιήζνπλ ή λα γξάςνπλ ζα πξέπεη λα έρνπλ ζπγθεθξηκέλν επηθνηλσληαθφ ζηφρν θαη φρη λα γξάθνπλ κε απνθιεηζηηθφ απνδέθηε ην δάζθαιναμηνινγεηή, πξάγκα πνπ απνηειεί ηζρπξφ αληηθίλεηξν θαη αλαζηέιιεη νπνηαδήπνηε δεκηνπξγηθή έθθξαζε εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ. πκπιεξσκαηηθά κε ην παξαπάλσ, παξαζέηνπκε ηελ άπνςε ηνπ Halliday (1964), ν νπνίνο γξάθεη: «Μαζαίλσ ηε κεηξηθή κνπ γιψζζα ζεκαίλεη φηη καζαίλσ ηηο ρξήζεηο ηεο γιψζζαο θαη ηα λνήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηέο ηηο ρξήζεηο. Οη δνκέο, νη ιέμεηο θαη νη θζφγγνη δελ είλαη παξά ε πξαγκάησζε απηψλ ησλ λνεκάησλ...ζ γιψζζα [8]

9 καζαίλεηαη πην εχθνια φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη ελεξγεηηθά παξά φηαλ πξνζθέξεηαη ζαλ έλα ζχλνιν απφ απνθνκκέλεο πξνηάζεηο ή αζθήζεηο» 2. Με ηνλ φξν επηθνηλσληαθή ηθαλόηεηα ελλννχκε ηελ ηθαλφηεηα πνπ δηαζέηεη ην άηνκν λα πξνζαξκφδεη ηε γλψζε ηεο γιψζζαο ζην πεξηβάιινλ θαη ηηο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη γισζζηθέο επηινγέο πνπ θάλεη ν νκηιεηήο κηαο γιψζζαο φηαλ επηθνηλσλεί επεξεάδνληαη απφ ην ζπλνκηιεηή ηνπ, απφ ηε ζρέζε ηνπ κ απηφλ, απφ ην ιφγν γηα ηνλ νπνίν επηθνηλσλεί, απφ ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν βξίζθεηαη, θ.ά. Ζ επηθνηλσληαθή γισζζηθή ηθαλφηεηα απνηειείηαη απφ ηξεηο βαζηθνχο ηνκείο, θάζε έλαο απφ ηνπο νπνίνπο πεξηέρεη, γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο θαη ηερλνγλσζία (ΚΔΠΑ, 2008): Γισζζηθνχο: Οη γισζζηθέο ηθαλφηεηεο πεξηιακβάλνπλ ιεμηινγηθέο, θσλνινγηθέο, ζπληαθηηθέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο θαζψο θαη άιιεο δηαζηάζεηο ηεο γιψζζαο σο ζπζηήκαηνο, Κνηλσληνγισζζηθνχο: νη θνηλσληνγισζζηθέο ηθαλφηεηεο αλαθέξνληαη ζηηο θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο, φπσο γηα παξάδεηγκα θαλφλεο επγέλεηαο, λφξκεο πνπ θαζνξίδνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ γελεψλ, ησλ θχισλ, ησλ ηάμεσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, γισζζηθή θσδηθνπνίεζε νξηζκέλσλ ζεκειησδψλ ηειεηνπξγηθψλ ηεο δσήο κηαο θνηλφηεηαο. Πξαγκαηνινγηθνχο: Οη πξαγκαηνινγηθέο ηθαλφηεηεο έρνπλ ζρέζε κε ηε ιεηηνπξγηθή ρξήζε ησλ γισζζηθψλ κέζσλ (παξαγσγή γισζζηθψλ ιεηηνπξγηψλ, γισζζηθέο πξάμεηο), ρξεζηκνπνηψληαο ζελάξηα ή ηχπνπο δηαδξαζηηθψλ αληαιιαγψλ. Δπίζεο ζρεηίδνληαη κε ηε γλψζε ελλνηψλ ηνπ ζπλερνχο ιφγνπ, ηεο ζπλεθηηθφηεηαο θαη ηεο ζπλνρήο, κε ηελ αλαγλψξηζε θεηκεληθψλ εηδψλ θαη ηχπσλ, κε ηελ εηξσλεία θαη ηελ παξσδία». Δπηπξφζζεηα, ζεκαληηθή γηα ηελ επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα είλαη ε θεηµεληθή ηθαλφηεηα (textual competence) ή ηθαλφηεηα παξαγσγήο ιφγνπ (discourse competence), ε νπνία αλαθέξεηαη (Αζαλάζηνο, 2007): 2 [9]

10 ζηε γλψζε θαη ηθαλφηεηα εθαξκνγήο ησλ ζπκβαηηθψλ θαλφλσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ δνκηθφ ζρήκα ησλ θεηµεληθψλ εηδψλ θαη επίηεπμεο ησλ θαηάιιεισλ γηα ην θάζε είδνο πθνινγηθψλ επηινγψλ ζηε δπλαηφηεηα παξαγσγήο θεηκέλσλ µε ζπλνρή, ζπλεθηηθφηεηα, πςειή πιεξνθνξεηηθφηεηα θαη απνδεθηφηεηα ζηελ ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο ζχλδεζεο ηεο γλσζηήο µε ηε λέα πιεξνθνξία ζηε ζρεκαηηθή γλψζε (schematic knowledge), µε άιια ιφγηα ζηε δπλαηφηεηα αλάθιεζεο απφ ην λνεηηθφ εμνπιηζκφ πνπ δηαζέηεη ν ζπγγξαθέαο ησλ ηδεψλ θαη πιεξνθνξηψλ πνπ πξφθεηηαη λα αλαπηχμεη ζην θείκελφ ηνπ. Βαζηθφ ζηφρν ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο πξέπεη λα απνηειεί ε θαιιηέξγεηα ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο ησλ µαζεηψλ/ηξησλ, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε φρη µφλν λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα µε ηνλ θαηάιιειν γηα θάζε πεξίζηαζε ηξφπν, αιιά θαη λ' αλαπηχμνπλ θξηηηθή ζπλείδεζε ησλ ρξήζεσλ θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο (Μήηζεο, 2004: 29). Πην ζπγθεθξηκέλα, θάπνηνη απφ ηνπο εηδηθνχο ζθνπνχο ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο είλαη λα απνθηήζεη ν καζεηήο ηελ ηθαλφηεηα (ΓΔΠΠ, 2003): λα ρξεζηκνπνηεί ηε γιψζζα σο θψδηθα επηθνηλσλίαο, αιιά θαη σο ζχζηεκα ζθέςεο, γηα λα αλαθαιχπηεη θαη λα θαηαλνεί λέεο γλψζεηο θαη εκπεηξίεο θαη λα ηθαλνπνηεί έηζη ηηο πξαθηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο, πλεπκαηηθέο θαη θνηλσληθέο ηνπ αλάγθεο. λα θαηαλνεί σο ζεκαζία θαη σο πξφζεζε ην πεξηερφκελν θάζε είδνπο ιφγνπ κε ην νπνίν έξρεηαη ζε επαθή θαη λα ρξεζηκνπνηεί ηα γισζζηθά κέζα κε ηξφπν, ψζηε λα παξάγεη ιφγν απνηειεζκαηηθφ θαη θαηάιιειν γηα θάζε εηδηθή πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο. λα είλαη ζε ζέζε λα εθθξάδεη ηνλ εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν λα απνθηήζεη ηηο βάζεηο κηαο θξηηηθήο γισζζηθήο επίγλσζεο, ψζηε λα κπνξεί λα αμηνινγεί αληηθεηκεληθά ηα κελχκαηα. [10]

11 λα γλσξίζεη θαη λα αγαπήζεη πνηθίιεο κνξθέο ινγνηερληθψλ έξγσλ, έηζη ψζηε λα επαηζζεηνπνηεζεί θαη λα απνδεηά κφλνο ηνπ ηε ζπληξνθηά ηνπ θαινχ ινγνηερληθνχ βηβιίνπ. λα απνθηήζεη αίζζεζε θαη γλψζε ηεο γισζζηθήο ηνπ παξάδνζεο θαη λα εληζρχζεη ην γισζζηθφ ηνπ απηνζπλαίζζεκα. Ωο πξνο ηελ Δπηθνηλσληαθή Γισζζηθή Γηδαζθαιία, νη Johnson θαη Johnson (1998) αλαθέξνπλ πέληε βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά 3 : Καηαιιειόηεηα. Ζ ρξήζε ηεο γιψζζαο πξέπεη λα είλαη θαηάιιειε γηα ηελ επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε, ηνπο ζηφρνπο ησλ νκηιεηψλ θαη ην ζηφρν ηεο επηθνηλσλίαο Δζηίαζε ζην κήλπκα. Ζ γιψζζα δελ αληηκεησπίδεηαη σο κεκνλσκέλεο γξακκαηηθέο δνκέο, αιιά σο θψδηθαο επηθνηλσλίαο θαη θνξέαο κελπκάησλ (ζεκαζίαο) Φπρνγισζζηθή επεμεξγαζία: Ζ έκθαζε πνπ δίλεη ε επηθνηλσληαθή κεζνδνινγία ζηε ζεκαζία (ζην κήλπκα) βαζίδεηαη ζηελ αληίιεςε φηη φιεο νη πξνζπάζεηέο καο λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε γιψζζα πεγάδνπλ απφ ηελ επηζπκία καο λα κεηαθέξνπκε έλα κήλπκα. χκθσλα κε ηηο ςπρνγισζζνινγηθέο ζεσξίεο θαηάθηεζεο ηεο γιψζζαο, ν καζεηήο, θαζψο πξνζπαζεί λα θαηαλνήζεη ηνλ γξαπηφ ή πξνθνξηθφ ιφγν, δίλεη πξνζνρή (εζηηάδεη) κφλν ζε θάπνηα απφ ηα γισζζηθά ζηνηρεία θαη θπξίσο ζ απηά πνπ ηνλ βνεζνχλ λα επηηχρεη ηνλ επηθνηλσληαθφ ηνπ ζηφρν. Γηαθηλδύλεπζε. ην πιαίζην ηεο ΔΓΓ, ηα ιάζε ησλ καζεηψλ είλαη απφιπηα απνδεθηά, αθνχ ε εθκάζεζε ηεο γιψζζαο είλαη απνηέιεζκα δνθηκαζηψλ θαη ιαζψλ. Οη καζεηέο καζαίλνπλ απφ ηα ιάζε ηνπο θαη ελζαξξχλνληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηερληθέο (ζηξαηεγηθέο, φπσο ιέγνληαη) πξνθεηκέλνπ λα κεηαθέξνπλ ην κήλπκά ηνπο, αθφκα θη φηαλ δελ γλσξίδνπλ ηηο θαηάιιειεο 3 F%CE%99%CE%9D%CE%A9%CE%9D%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%20%CE%A0%CE%A1 %CE%9F%CE%A3%CE%95%CE%93%CE%93%CE%99%CE%A3%CE%97.pdf [11]

12 γισζζηθέο δνκέο θαη θάλνπλ ιάζε. Μ απηφ ηνλ ηξφπν φκσο πξνσζείηαη ε γισζζηθή θαηάθηεζε Διεύζεξε εμάζθεζε. Οη αζθήζεηο ηεο επηθνηλσληαθήο κεζνδνινγίαο πξνσζνχλ ηελ ηαπηφρξνλε εμάζθεζε δηαθφξσλ δεμηνηήησλ θαη ην ζπλδπαζκφ ηνπο θαη φρη ηελ εμάζθεζε κηαο δεμηφηεηαο θάζε θνξά. Μφλν κ απηφλ ηνλ ηξφπν κπνξεί ν καζεηήο λα απνθηήζεη γισζζηθή επρέξεηα. Δπηπξφζζεηα, νη βαζηθέο κεζνδνινγηθέο αξρέο ηνπ επηθνηλσληαθνχ κνληέινπ κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ σο εμήο (Μήηζεο, 2007:38-43): Ο ζθνπφο ηεο γισζζηθήο δηαδηθαζίαο είλαη λα αλαπηχμεη ζηνπο καζεηέο ηελ ηθαλφηεηα λα επηθνηλσλνχλ απνηειεζκαηηθά. Να ηνπο θαηαζηήζεη δειαδή επαξθείο ρξήζηεο ηεο γιψζζαο, νη νπνίνη ζε θάζε πεξίζηαζε ζα κπνξνχλ λα πξνζαξκφδνληαη θαηάιιεια σο πνκπνί ή σο δέθηεο. Ζ γιψζζα θαηαθηάηαη κε ηε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζε κηα θαιά νξγαλσκέλε γισζζηθή δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία ιακβάλεη, θαηά ην δπλαηφλ, ηνλ ραξαθηήξα ηεο θπζηνινγηθήο επηθνηλσλίαο. Ζ γισζζηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ επηηειείηαη ζηελ ηάμε ζα πξέπεη λα απνηειεί έλαλ ιφγν δσληαλφ θαη βησκαηηθφ, κε ηνλ νπνίν ζα επηδηψθεηαη θάζε θνξά ε επίηεπμε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ επηθνηλσληαθνχ απνηειέζκαηνο. Σν πιηθφ ζην νπνίν ζηεξίδεηαη ε δηδαζθαιία ζα πξέπεη λα είλαη θαηά ην δπλαηφλ ρξεζηηθφ θαη πάληνηε απζεληηθφ. Ζ γισζζηθή δηδαζθαιία απνβιέπεη ζηελ ηαπηφρξνλε αξκνληθή αλάπηπμε φισλ ησλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ, δειαδή ηεο αθξφαζεο, ηεο νκηιίαο, ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο. Ζ απνηειεζκαηηθή θαηνρή ηεο γιψζζαο πξνυπνζέηεη ηελ ηαπηφρξνλε αξκνληθή αλάπηπμε ηφζν ηεο γισζζηθήο, φζν θαη ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο. Οη αξρέο ιεηηνπξγίαο ηνπ γισζζηθνχ θψδηθα πξέπεη λα ζπληζηνχλ «αλαθάιπςε» ησλ παηδηψλ πνπ ζα πξνθχπηεη κε επαγσγηθφ [12]

13 ηξφπν κέζα απφ ηε ρξήζε θαη, θάπνηε, κέζα απφ ηε κειέηε θαη αλαθάιπςε ηεο γιψζζαο πνπ παξάγεηαη απφ ηνπο ίδηνπο. Οη παξαδνζηαθνί ξφινη δηδάζθνληνο θαη δηδαζθφκελνπ ππνρσξνχλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο ζηελ νπνία ππάξρνπλ κφλν ηζφηηκνη ζπλνκηιεηέο / ζπκκεηέρνληεο. Ο καζεηήο απνηειεί ην επίθεληξν ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη θαηά ηελ νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε ηφζν ην γισζζηθφ ηνπ επίπεδν, φζν επίζεο νη αλάγθεο, νη επηζπκίεο, ηα ελδηαθέξνληα θη νη δπλαηφηεηεο ηνπ. Σν ιάζνο είλαη έλα αλακελφκελν θαηλφκελν θαη γη απηφ δελ αληηκεησπίδεηαη πιένλ σο αμηφπνηλε πξάμε, αιιά σο κνλαδηθή νδφο πξφζβαζεο ζην εζσηεξηθφ ζχζηεκα ηνπ καζεηή, θαη κάιηζηα ζε πεξηνρέο φπνπ ηα γισζζηθά ζηνηρεία είλαη αλεπαξθή ή αλεπηηπρψο νξγαλσκέλα. Σα νπηηθναθνπζηηθά κέζα ζεσξνχληαη απαξαίηεηα ππφ ηνλ φξν φηη ε ρξήζε ηνπο εληάζζεηαη ζσζηά ζηε ζηξαηεγηθή ηνπ καζήκαηνο θη ππεξεηεί κε ζπλέπεηα ηνπο επηδησθφκελνπο απφ ηε δηδαζθαιία ζηφρνπο. Ο ιφγνο πνπ παξάγεηαη ζηελ ηάμε αμηνινγείηαη σο πξνο ηελ νξζφηεηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ απφ ηα ίδηα ηα παηδηά. Καηά ηνπο Σζηπιάθνπ, Υαηδεησάλλνπ θαη Κσλζηαληίλνπ (2012: ), «ε επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ζηε γισζζηθή δηδαζθαιία ραξαθηεξίδεηαη σο πξνζέγγηζε θαη φρη σο (δηδαθηηθή) κεζνδνινγία αθξηβψο γηαηί δελ απνηειεί ζπγθεθξηκέλε κεζνδνινγηθή πξφηαζε γηα ηε δηδαθηηθή θαη ηε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, αιιά µάιινλ µηα επξχηεξε ελλνηαθή θαη επηζηεµνινγηθή/θηινζνθηθή βάζε πάλσ ζηελ νπνία κπνξνχλ λα ζηεξηρηνχλ µηα ζεηξά απφ ζπλαθείο δηδαθηηθέο κεζνδνινγίεο θαη πξαθηηθέο». Οη ίδηνη ζπγγξαθείο ζπκπιεξψλνπλ φηη «ζηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, ν ηειηθφο ζηφρνο είλαη ε θαηαλφεζε ηεο θνηλσληθήο-ζεµεησηηθήο δηάζηαζεο ηεο γιψζζαο, ε νπνία επηηπγράλεηαη κέζα απφ ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο θαη θαηάιιειεο ρξήζεο ελφο κεγάινπ εχξνπο γισζζηθψλ πνηθηιηψλ θαη θεηµεληθψλ εηδψλ, πνπ ηειηθά ζα νδεγήζεη ζηνλ θξηηηθφ γξαµµαηηζµφ». [13]

14 Γηα ηνπο Σεληνινχξε θαη Υαηδεζαββίδε (2014), ν θξηηηθφο γξακκαηηζκφο απνηειεί κηα παηδαγσγηθή θηινζνθία, θάησ απφ ηελ νπνία ζηεγάδνληαη πνηθίιεο πξνζεγγίζεηο κε κεξηθέο θνηλέο φκσο ζεσξεηηθέο ζέζεηο θαη παξαδνρέο. Ζ βαζηθή αληίιεςε ησλ θξηηηθψλ γξακκαηηζκψλ είλαη φηη ε ελαζρφιεζε κε ηα θείκελα (αλάπηπμε γξακκαηηζκνχ) δελ έρεη σο ζηφρν κφλν ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ καζεηή ζηηο επηθνηλσληαθέο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο, αιιά θαη ηελ αλάπηπμε θξηηηθήο ζθέςεο απέλαληη ηνπο. χκθσλα κε ηνπο ηάκν, Πνιίηε θαη Αξράθε (2016), θάπνηεο βαζηθέο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο ζηηο νπνίεο πξαγκαηψλνληαη νη θξηηηθνί γξακκαηηζκνί κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ σο εμήο: Δλαζρφιεζε κε θείκελα πνπ ζπλδένληαη κε ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο εκπεηξίεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ καζεηψλ Κεηκεληθέο αλαιχζεηο πνπ ζπλδένπλ ηα γισζζηθά ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ κε ηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο Καηάθηεζε δεμηνηήησλ αλάγλσζεο θαη γξαθήο παξάιιεια κε ηε δηεξεχλεζε θνηλσληθψλ δεηεκάησλ Αληηπαξαζεηηθή αλάιπζε δηαθνξεηηθψλ θεηκέλσλ, κε ζηφρν ηελ αληηπαξαβνιή πνιιαπιψλ θαη αληηθξνπφκελσλ νπηηθψλ ηνπ θφζκνπ Πνιιαπιέο αλαγλψζεηο ηνπ ίδηνπ θεηκέλνπ, κε ζηφρν ηελ αλάδεημε ησλ δηαθνξεηηθψλ ηνπνζεηήζεσλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ απνδέθηε απέλαληη ζην ίδην θείκελν. Ο ζθνπφο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ είλαη ε νινθιήξσζε ηνπ αηφκνπ κέζα απφ ηελ αλάπηπμε θξηηηθνχ, αλαιπηηθνχ-ζπλζεηηθνχ θαη δεκηνπξγηθνχ πλεχκαηνο θαη δηάζεζεο γηα ελεξγνπνίεζε θαη δεκηνπξγία ζε αηνκηθφ-ζπιινγηθφ επίπεδν. Σν Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα πνπδψλ πνπ εθπνλήζεθε ην 2011, δελ αξθέζηεθε κφλν ζηε ιεηηνπξγηθή πξνζέγγηζε ηνπ θεηκέλνπ, αιιά πξνρψξεζε θαη ζηελ θξηηηθή αλάιπζε ηνπ, έρνληαο σο θεληξηθή αλαθνξά ηνπ ηνλ θξηηηθφ γξακκαηηζκφ. Κεληξηθή επηδίσμε ηνπ ΑΠ είλαη ε δηακφξθσζε θξηηηθψλ ππνθεηκέλσλ ηα νπνία ζα είλαη ζε ζέζε λα θαηαλννχλ πσο ιεηηνπξγνχλ νη γιψζζεο θαη ηα θείκελα ζηα νηθνλνκηθά, πνιηηηθά, θνηλσληθνπνιηηηζκηθά θαη ηδενινγηθά ηνπο ζπκθξαδφκελα, ελψ [14]

15 αλάκεζα ζηνπο εηδηθφηεξνπο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο πεξηιακβάλνληαη (ηάκνπ, Πνιίηεο θαη Αξράθεο, 2016): Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ φηη νη γισζζηθέο κνξθέο ιεηηνπξγνχλ σο ελδείθηεο θνηλσληθψλ παξακέηξσλ θαη σο κεραληζκνί δφκεζεο ηαπηνηήησλ, ηδενινγηψλ θαη ζηάζεσλ Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ηα θεηκεληθά είδε θαη ε γισζζηθή ηνπο κνξθή απνηεινχλ πξντφληα θνηλσληθψλ παξαγφλησλ θαη ζρέζεσλ εμνπζίαο κεηαμχ ησλ επηθνηλσλνχλησλ. εκαληηθφ είλαη λα αλαθεξζεί φηη ε κεηαθνξά ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ ζηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή δεκηνπξγεί θαη πξνβιεκαηηζκνχο, θαζψο ε εθαξκνγή ηεο ζεσξίαο ζηελ πξάμε έρεη επηξξνέο απφ δηάθνξεο ζπληζηψζεο. Ζ θαιιηέξγεηα ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ πξνυπνζέηεη γηα παξάδεηγκα φηη ππάξρεη κία θξηηηθή γλψζε θαη εκπινθή, αιιά δελ δηαζέηνπλ φια ηα ζεκεξηλά ζρνιεία ζηνπο καζεηέο ηηο απαξαίηεηεο επθαηξίεο γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ην γξακκαηηζκφ κε κία θξηηηθή πξνζέγγηζε. Γηα ην ιφγν απηφ ε Υαηδεινχθα- Μαπξή ηνλίδεη φηη ε επηθξαηνχζα πξνζέγγηζε ηνπ ζρνιείνπ απέλαληη ζην γξακκαηηζκφ ρξεηάδεηαη λα κεηαθεξζεί ζηελ παηδαγσγηθή ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ, γηα λα εκβαζχλνπκε ζηα ζεκαληηθά δεηήκαηα πνπ ππάξρνπλ ζην γξαπηφ ιφγν. Απηφ ζπκβάιιεη ζην γεγνλφο φηη ρξεηάδεηαη λα ζπλδεζεί κε ηηο αλάγθεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο αιιά θαη λα εθνδηάζεη ηνπο καζεηέο κε ηα απαξαίηεηα εθφδηα ζθέςεο γηα ηελ ππφινηπε δσή ηνπο (Θενδφηνπ, 2013). Σν γισζζηθφ δηδαθηηθφ κνληέιν είλαη αλάγθε λα ζπλδπάδεη ηηο παηδαγσγηθέο ζεσξίεο γηα ηε ιεηηνπξγηθή κάζεζε θαη ηηο αξρέο ηεο εθαξκνζκέλεο γισζζνινγίαο γηα ηνλ επηθνηλσληαθφ ιφγν, ν νπνίνο ζα βαζίδεηαη ζηε γλψζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο γιψζζαο. Ηδηαίηεξε έκθαζε πξέπεη λα δνζεί, ζχκθσλα κε ηε Γθελάθνπ (2002), ζηε δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο θαη θπξίσο ηνπ εηπκνινγηθνχ, ηνπ κέξνπο δειαδή ηεο γξακκαηηθήο πνπ αζρνιείηαη κε ηελ ηζηνξία, ηελ παξαγσγή, ηε ζχλζεζε θαη ηηο ζεκαζηνινγηθέο ζρέζεηο ησλ ιέμεσλ, θαζψο κπνξεί λα ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά ηφζν [15]

16 ζηε δηεχξπλζε ηνπ γισζζηθνχ θψδηθα φζν θαη ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ επηθνηλσληαθνχ ιφγνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο θαη ηδενινγηθφο ξφινο ησλ δηδαθηηθψλ βηβιίσλ γιψζζαο ηνπ δεκνηηθνχ θαη ην λέν πξφγξακκα ζπνπδψλ, έρνπλ απνηειέζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκαληηθφ παηδαγσγηθήο θαη εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Οη Μαηζαγγνχξαο θαη Υέικεο (2003:74) δηακφξθσζαλ έλα ζρήκα αλάιπζεο ηνπ έληππνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ πνπ πεξηιακβάλεη δέθα θξηηήξηα: (α) Κξηηήξηα ζπκβαηφηεηαο κε ην πξφγξακκα ζπνπδψλ. (β) Γλσζηνινγηθά θξηηήξηα ζπκβαηφηεηαο (δηαρείξηζεο πιεξνθνξίαο, δηαρείξηζεο δεισηηθήο γλψζεο, δηαρείξηζεο δηαδηθαζηηθήο γλψζεο). (γ) Κξηηήξηα θξηηηθήο θαη δεκηνπξγηθήο ζθέςεο (γλσζηηθέο δεμηφηεηεο, κεηαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο, ζηάζεηο). (δ) Κξηηήξηα αλαπιαηζίσζεο ηεο ζρνιηθήο γλψζεο. (ε) Κξηηήξηα δηδαθηηθήο κεζνδνινγίαο. (ζη) Κξηηήξηα αμηνιφγεζεο ηεο κάζεζεο. (δ) Κξηηήξηα θεηκελνγισζζνινγηθά. (ε) Δηθνλνγξάθεζε. (ζ) Κξηηήξηα ηππνεθδνηηθά. (η) Κξηηήξηα ρξεζηηθφηεηαο ησλ πιηθψλ (ξεαιηζηηθνί ρξφλνη, εχρξεζην γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ, πξνζπειάζηκν απφ καζεηέο/ηξηεο). Σν ΓΔΠΠ είλαη έλα νξγαλσκέλν ζχζηεκα εξγαζίαο, ην νπνίν ζθηαγξαθεί: δηδαζθαιία. ηη πξέπεη λα κάζνπλ ηα παηδηά κε πνηεο δηαδηθαζίεο επηηπγράλεηαη ε κάζεζε πνηνο είλαη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνην είλαη ην πιαίζην ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε κάζεζε θαη ε [16]

17 Ζ απνδέζκεπζε ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο απφ ηελ ηππνπνηεκέλε θαη κεραληθή γλψζε, ηελ απνζηήζηζε θαλφλσλ, ηελ εθκάζεζε απνθνκκέλσλ ζπληαθηηθψλ θαη γξακκαηηθψλ θαηλνκέλσλ έμσ απφ νπνηνδήπνηε επηθνηλσληαθφ πιαίζην, απνηππψλεηαη ζήκεξα ζηε ζπγγξαθή ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ζ δηαηχπσζε ησλ ζηφρσλ ζην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ (ΓΔΠΠ) αλαθνξηθά κε ηε λενειιεληθή γιψζζα ζην δεκνηηθφ ζρνιείν, «θαηαδεηθλχνπλ ηελ πξφθξηζε ηεο θεηµελνθεληξηθήο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο, θαζψο ε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο ζπλδέεηαη µε ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ λα ρεηξίδνληαη απνηειεζκαηηθά ηνλ ιφγν, πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ, ψζηε λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε ζρνιηθή θαη ηελ επξχηεξε θνηλσλία ηνπο» (Οηθνλνκάθνπ & Γξίβα, 2014). ηνπο εηδηθνχο ζθνπνχο ππνγξακκίδεηαη, ε αλαγθαηφηεηα απφθηεζεο θξηηηθήο γισζζηθήο επίγλσζεο θαη ε επηδίσμε αλάπηπμεο ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ λα ηξνπνπνηνχλ θαη λα δεκηνπξγνχλ µε ηε βνήζεηα ελδεδεηγκέλσλ γισζζηθψλ κέζσλ πξαγµαηηθφηεηα µε ηνλ ιφγν ηνπο (Οηθνλνκάθνπ & Γξίβα, 2014). Πην ζπγθεθξηκέλα, ζεκαληηθφ είλαη: «Να θάλεη [ν καζεηήο] ζπλεηδεηή ρξήζε ησλ θξαζηηθψλ επηινγψλ πνπ επηβάιεη ε θάζε πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο θαη ην επίπεδν ιφγνπ..» (ΓΔΠΠ 2003 :14). «Να ειέγρεη ηελ απνδεθηφηεηα ηε ιφγνπ ηνπ» (ΓΔΠΠ 2003 :14). Ζ απνδεθηφηεηα είλαη έλα απφ ηα επηά (7) θξηηήξηα θεηκεληθφηεηαο, πνπ πξέπεη λα πιεξνί έλα θείκελν γηα λα θαηαζηεί ιεηηνπξγηθφ, δειαδή επηθνηλσληαθφ (ηα ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα δείρλνπλ ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο, ζχζηαζεο θαη θαηαλφεζεο ελφο θεηκέλνπ). Ζ απνδεθηφηεηα αλαθέξεηαη ζην φηη νη απνδέθηεο ελφο θεηκέλνπ είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίζνπλ ηα γισζζηθά ζηνηρεία πνπ πξνζιακβάλνπλ θαη λα θξίλνπλ αλ έρνπλ ελφηεηα θαη λφεκα. Ήδε ινηπφλ δηαθξίλεηαη ε επηξξνή ηεο θεηκελνγισζζνινγίαο θαη ε πηνζέηεζε πηπρψλ ηεο θεηκελνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο παξάιιεια κε ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε γηα ηε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. [17]

18 Δπηπιένλ, ζηνπο γεληθνχο ζηφρνπο αλαθέξεηαη θαη ε ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή λα «ζπιιακβάλεη ππνλννχκελα», άξα λα αλαπηχζζεη θαη κηα πξαγκαηνινγηθή ζεψξεζε ηεο γιψζζαο θαη «λα εληνπίδεη θαη λα απνθεχγεη ζπλήζε θξαζηηθά ιάζε», ζηφρνο, ν νπνίνο ζπλδέεηαη κε ηελ δηαθνξνπνηεκέλε αληίιεςε γηα ηα γισζζηθά ιάζε πνπ πηνζεηείηαη ζηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, θαζψο ην ιάζνο αληηκεησπίδεηαη σο έλα θπζηνινγηθφ θαη αλακελφκελν θαηλφκελν θαη φρη σο αμηφπνηλε πξάμε (Μήηζεο, 2007: 42). Δπίζεο, αλάκεζα ζηνπο ζηφρνπο πξνβιέπεηαη «ε θαηαλφεζε απφ ην καζεηή δηαθφξσλ ηχπσλ θεηκέλσλ» θαη ε εμνηθείσζε κε ηνλ ηδησκαηηθφ ιφγν, κε απνηέιεζκα ε δηδαζθαιία λα απεγθισβίδεηαη απφ ηε κνλνδηάζηαηε δηδαζθαιία ηεο κηαο θαη κνλαδηθήο γισζζηθήο πνηθηιίαο, ηεο λφξκαο. Καη απφ ηνπο δπν απηνχο ζηφρνπο ζπλάγεηαη φηη αθνινπζείηαη ε επηθνηλσληαθήθεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε. «Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε επηδηψθεη ηελ επίηεπμε απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο, ελψ ε θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε δίλεη βαξχηεηα ζηελ θεηκεληθή επηθνηλσλία, κέζσ ηεο δφκεζεο δηαθξηηψλ κεηαμχ ηνπο θεηκεληθψλ εηδψλ». 4 ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε βαζηθή επηδίσμε απνηειεί ε επαθή ησλ παηδηψλ κε δηάθνξα θείκελα, ψζηε λα κάζνπλ λα επεμεξγάδνληαη θείκελα κε πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, πξνζδίδνληαο έκθαζε ζηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ θεηκέλσλ θαη ζηελ θξηηηθή αλάγλσζή ηνπο. Δπίθεληξν ηεο δηδαζθαιίαο είλαη ην θείκελν σο ζχλνιν θαη φρη ε ιέμε ή ε πξφηαζε, θαζψο ην θείκελν λνείηαη σο νιφηεηα θαη ιεηηνπξγεί ζε ζπλάξηεζε κε ηα ππφινηπα γισζζηθά ζηνηρεία. «Ζ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε αλαγνξεχεη ην θείκελν ζε ζεκείν εθθίλεζεο θαη πιαίζην νξγάλσζεο ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο. ηελ επηζηήκε ηεο γισζζνινγίαο ην θείκελν θαη ε γιψζζα ηνπ θεηκέλνπ ζπληζηνχλ ην βαζηθφ αληηθείκελν κειέηεο ηνπ θιάδνπ πνπ νλνκάδεηαη Αλάιπζε ηνπ Λφγνπ» (Εεξδέιε-αξαθίδνπ, 2010: 99). Ζ πηνζέηεζε ηεο θεηκεληθήο πξννπηηθήο ζηε γιψζζα έρεη ηεξάζηηεο επηπηψζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο, αιιά θαη ζε φιε ηελ εθπαίδεπζε. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή ην θείκελν θαηέρεη κηα θαίξηα ζέζε ζε φιν ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα, 4 [18]

19 δηαηξέρνληαο δηαθνξεηηθά καζήκαηα θαη δξαζηεξηφηεηεο θη απνειεί ηνλ θεληξηθφ άμνλα αλαθνξάο ζηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε (Γεσξγαθνπνχινπ Γνχηζνο, 1999:263). Οη Γεσξγαθνπνχινπ Γνχηζνο (1999: ), επηζεκαίλνπλ ηεο βαζηθέο παξαδνρέο ηεο θεηκεληθήο θεηκελνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο: Βαζηθή κνλάδα αλάιπζεο απνηειεί ην θείκελν. Δλψ, κέρξη πξφζθαηα ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ρξεζηκνπνηνχζε ην θείκελν σο αθνξκή γηα λα δηδαρζεί έλα γξακκαηηθφ θαηλφκελν, ζήκεξα ηζρχεη ην αληίζηξνθν θαζψο επηηξέπεη θάζε γξακκαηηθφ, ζπληαθηηθφ ή ιεμηθφ θαηλφκελν λα δηδάζθεηαη κέζα απφ ην θείκελν. Ζ νπηηθή απηή ζεκαίλεη ην άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο ζηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ καζεηή κε δηαπξνζσπηθά θαη πνιππνιηηηζκηθά ζεκεία αλαθνξάο. Κχξην πεδίν ηεο κειέηεο είλαη ε γιψζζα ηνπ θεηκέλνπ κε έκθαζε ζην απζεληηθφ θπζηθφ θείκελν. Ζ γισζζηθή θαηάξηηζε δελ κπνξεί λα απνζπλδεζεί απφ ηελ επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα ηνπ νκηιεηή κηαο γιψζζαο, γη απηφ θαη ε δηδαζθαιία ηνπ θεηκέλνπ ζπλδέεηαη κε ηελ θνηλσληθνπνιηηηζκηθή επάξθεηα ηνπ καζεηή. Σν θείκελν είλαη δνκεκέλν, δειαδή ζπζηεκαηηθά νξγαλσκέλν θαη ζπλδέεηαη κε ηα επξχηεξα ιεμηινγηθά ζηνηρεία. Σα θείκελα απνηεινχλ γισζζηθέο κνλάδεο κε λφεκα, ην νπνίν πξνθχπηεη ζεκειηαθά απφ ηε ρξήζε ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο. Σν θείκελν απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηνπ άκεζνπ θαη επξχηεξνπ θνηλσληνπνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηδαζθαιία ηνπ θεηκέλνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλεη θαη ην ηζηνξηθφ θνηλσληθφ πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Γελ ππάξρνπλ πξνλνκηνχρα θείκελα, αιιά κφλν απζεληηθά, καξηπξεκέλα θείκελα κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ηε βάζε ηεο αλάιπζεο. ε θεηµεληθφ επίπεδν, νη παιαηφηεξεο απφςεηο ππνζηήξηδαλ φηη έλα θείκελν δηαθνξνπνηείηαη µφλν πνζνηηθά (θαη φρη πνηνηηθά) απφ µηα πξφηαζε, κε ζπλέπεηα, ε θαιιηέξγεηα ηνπ πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ ησλ παηδηψλ λα ζπλαξηάηαη άκεζα µε ηε δηδαζθαιία ησλ γξακκαηηθψλ θαλφλσλ. [19]

20 χκθσλα φκσο µε ηελ θεηµελνγισζζνινγία, έλα θείκελν δελ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο ζσζηφ ή ιάζνο αιιά σο απνηειεζκαηηθφ ή µε απνηειεζκαηηθφ, ην νπνίν εμαξηάηαη απφ ηξία βαζηθά ζηνηρεία. Πξψηνλ: ε χπαξμε γισζζηθήο θαη λνεκαηηθήο αιιειεμάξηεζεο αλάκεζα ζηηο πξνηάζεηο πνπ ζπγθξνηνχλ ην θείκελν απηφ. Γεχηεξνλ: έλα θείκελν δελ κπνξεί λα εξκελεπζεί (θαη θαηά ζπλέπεηα λα ζεσξεζεί απνηειεζκαηηθφ), εάλ δελ εληαρζεί ζε έλα πιαίζην επηθνηλσλίαο πνπ µαο δίλεη πιεξνθνξίεο, κεηαμχ άιισλ, γηα ηνλ ζπγγξαθέα ηνπ θεηκέλνπ, ηνλ απνδέθηε, ηνλ ρξφλν θαη ηφπν δηεμαγσγήο ηεο επηθνηλσλίαο. Σέινο, ζε ζπλδπαζκφ µε ηα παξαπάλσ δχν θξηηήξηα, µηα ζεηξά πξνηάζεσλ γηα λα θαηαζηεί θείκελν πξέπεη λα είλαη νξγαλσκέλε, λα εκθαλίδεηαη δειαδή µε ηε κνξθή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ θεηκέλνπ, φπσο γηα παξάδεηγκα αθεγεκαηηθφ, επηρεηξεκαηνινγηθφ, πεξηγξαθηθφ, θ.α. (Κσζηνχιε, 2001). Ζ επηθνηλσληαθή-θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε γίλεηαη πεξηζζφηεξν εκθαλήο θαη ζε επφκελν ζηφρν, φπνπ νξίδεηαη φηη ν καζεηήο είλαη ζε ζέζε λα «δηαθξίλεη ζρέζεηο κεηαμχ πξνζεηηθφηεηαο, είδνο ιφγνπ, γισζζηθήο κνξθήο θαη θεηκεληθήο δνκήο». Ζ πξνζεηηθφηεηα είλαη έλα απφ ηα επηά θξηηήξηα θεηκεληθφηεηαο πνπ πξναλαθέξζεθαλ θαη αλαθέξεηαη ζην θαηά πφζν ν πνκπφο ηνπ θεηκέλνπ έρεη ζπλεηδεηή πξφζεζε επίηεπμεο ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ κε ηε παξαγσγή ηνπ θεηκέλνπ. Ζ ζχδεπμε ηεο επηθνηλσληαθήο κε ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε εδξαηψζεθε κε ηελ θαζνιηθή ρξήζε ησλ λέσλ δηδαθηηθψλ παθέησλ ηεο γιψζζαο ζην δεκνηηθφ ζρνιείν, ηε ζρνιηθή ρξνληά Ο ζπγθεθξηκέλνο φξνο, ιεηηνπξγηθά εξκελεπφκελνο, αληηπξνζσπεχεη έλα αληίζηνηρν κφξθσκα θαη κπνξεί λα δειψλεη (Θενδφηνπ, 2013): ζπλεηδεηή δηαζχλδεζε ησλ δχν ζπγθεθξηκέλσλ πξνζεγγίζεσλ ή/θαη απνδνρή ηεο δεχηεξεο πξνζέγγηζεο σο δηάδνρνπ θαηάζηαζεο ηεο πξψηεο ή/θαη δηάλπζε κίαο κεηαβαηηθήο πεξηφδνπ, κε κηθηφ γισζζνδηδαθηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ή/θαη ζχγρπζε, κε φιεο ηηο ζπλαθείο παξαλνήζεηο γχξσ απφ ηε θηινζνθία ησλ δχν πξνζεγγίζεσλ θαη, θαη επέθηαζε, εζθαικέλε ηαχηηζή ηνπο. [20]

21 «Οπζηαζηηθά, κε ηελ έκθαζε πνπ δίλεηαη ζην θείκελν, ε επηθνηλσληαθή δηδαζθαιία γίλεηαη εμ νξηζκνχ θεηκελνθεληξηθή. Άιισζηε, θάζε θείκελν ππάξρεη κέζα ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο, πξνυπνζέηεη δειαδή, έλαλ παξαγσγφ, έλαλ δέθηε, αιιά θαη έλαλ ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν δεκηνπξγείηαη» (Εεξδέιε-αξαθίδνπ, 2010: 97). ηνπο γεληθνχο ζηφρνπο ζηνλ άμνλα γλσζηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο Γξακκαηηθήο σο ζηφρνο νξίδεηαη «λα ζπλεηδεηνπνηεί [ν καζεηήο] πσο ε πξφηαζε παξάγεηαη θαη ιεηηνπξγεί σο κνλάδα επηθνηλσλίαο, κέζα ζε ζπκθξαδφκελα θαη ζε δσληαλέο πεξηζηάζεηο». πλεπψο θαίλεηαη λα μεπεξληέηαη ε παγησκέλε πξαθηηθή θαηά ηελ νπνία «γηλφηαλ ρξήζε πξνηάζεσλ θαη, γεληθφηεξα ηκεκάησλ ιφγνπ, ηα νπνία ρξεζίκεπαλ απιψο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δηδαζθαιίαο, αιιά δελ είραλ θαλελφο είδνπο ιεηηνπξγηθφ ραξαθηήξα θαη ήηαλ άζρεηα κε ην θαηαζηαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο» (Μήηζεο, 2007: 39). Αθνινχζσο, νξίδεηαη σο ζηφρνο «λα δηαπηζηψλεη [ν καζεηήο] έκπξαθηα ηηο δπλαηφηεηεο πξνζζήθεο, αθαίξεζεο θαη αιιαγήο ζεηξάο ησλ ζηνηρείσλ ηεο πξφηαζεο, θαζψο θαη ηηο δπλαηφηεηεο κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο γηα ηεο αλάγθεο ηεο επηθνηλσλίαο» (ΓΔΠΠ 2003 :17). Δίλαη απαξαίηεηε ινηπφλ ε ζπλεηδεηή γλψζε ηεο γισζζηθήο θαη λνεκαηηθήο αιιειεμάξηεζεο αλάκεζα ζηηο πξνηάζεηο, ε νπνία είλαη βαζηθφ ζηνηρείν ζχκθσλα θαη κε ηελ ηελ θεηκελνγισζζνινγηα, ελφο απνηειεζκαηηθνχ θεηκέλνπ. ηνλ άμνλα γλσζηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ Λεμηινγίνπ νη γεληθνί ζηφρνη πνπ αλαθέξνληαη, αλ θαη εκθαλψο ιηγφηεξνη απφ απηνχο ηεο Γξακκαηηθήο, θαίλεηαη λα αθνινπζνχλ θάπνηεο αξρέο δηδαζθαιίαο ζχκθσλα κε ηελ Δπηθνηλσληαθή Πξνζέγγηζε. πγθεθξηκέλα, σο πξσηαξρηθνί ζηφρνη νξίδνληαη (Μήηζεο, 2007): λα δηαθξίλεη [ν καζεηήο] ηελ έλλνηα ηεο ιέμεο κε βάζε ηελ θαηαγσγή, ηε ζπγγέλεηα ή ηελ αληίζεζε, ηε κεηαθνξηθή ηνπο ρξήζε, ηα ζπκθξαδφκελα θ.η.φ. θαη λα ρξεζηκνπνηεί [ν καζεηήο] εηπκνινγηθά ζηνηρεία ησλ ιέμεσλ γηα λα ηηο θαηεγνξηνπνηεί ζεκαζηνινγηθά θαη λα εηθάδεη ηε ζεκαζία ηνπο κε ηε βνήζεηα ησλ ζπκθξαδνκέλσλ. [21]

22 Πξνβιέπεηαη δειαδή ε έληαμε ησλ ιέμεσλ ζε πνηθίια ζεκαζηνινγηθά πεδία πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζνχλ πεξηζζφηεξεο νκαδνπνηήζεηο θαη ζπλδέζεηο ιέμεσλ. Ζ δηαδηθαζία απηή αλαθέξεηαη ζην Μήηζε σο Λεμηινγηθή Δπέθηαζε (Μήηζεο, 2007: 136). Δπηπιένλ, πξνηείλεηαη λα αθνινπζείηαη απφ ην καζεηή ε ηερληθή ηεο εηθαζίαο(guessing) φηαλ ρξεηάδεηαη λα «καληέςεη» ηε ζεκαζία άγλσζησλ ιεμηινγηθψλ ζηνηρείσλ (Μήηζεο, 2007: 144) Ζ δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο θαη ηνπ ιεμηινγίνπ ππό ην πξίζκα ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο Καηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζέζε θαηέρεη ε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη ζπληζηψζεο, πνπ αθνξνχλ ην ιεμηιφγην ηεο, αιιά θαη ηε γξακκαηηθή. Βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηεο κεηαθνξάο κελπκάησλ απφ έλα πνκπφ ζηνλ δέθηε απνηειεί ε ζσζηή ρξήζε ησλ ιέμεσλ, ψζηε λα ππάξρεη ζπλελλφεζε θαη κηα επηηπρεκέλε ιεθηηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ ζπλνκηιεηψλ, γεγνλφο, πνπ πξνυπνζέηεη ηελ θαιή γλψζε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη αμηνπνίεζε ηνπ. Ζ γιψζζα νπνηαζδήπνηε ρψξαο, άξα θαη ε ειιεληθή, ζπληζηά έλα δσληαλφ νξγαληζκφ, ν νπνίνο εμειίζζεηαη θαη ζπκπεξηιακβάλεη θαλφλεο θαη λνήκαηα, ηα νπνία κεξηθέο θνξέο είλαη πνιχπινθα, σο πξνο ηελ εκπέδσζε θαη ηνλ ελζηεξληζκφ ηνπο απφ ηνπο καζεηέο θαη, κάιηζηα, ησλ λεφηεξσλ ειηθηψλ, κε απνηέιεζκα ε δηδαζθαιία ηνπ ιεμηινγίνπ λα ζπληζηά ζε θάζε πεξίπησζε κηα αλνηρηή πξφθιεζε απφ ηελ πιεπξά ηφζν ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά θαη ησλ ίδησλ ησλ καζεηψλ (ΠΤΛΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΛΩΑ, 2012). Γηα ηνλ ιφγν απηφ, έρνπλ γίλεη θαη πνιιαπιέο κειέηεο κε αληηθείκελν έξεπλαο, ην πψο έλαο άλζξσπνο θαηαθηά ην ιεμηιφγην κηαο γιψζζαο, πνπ είλαη ε κεηξηθή ηνπ, αιιά θαη πψο απηφ ηνλ βνεζάεη λα θαηαλνήζεη θαη λα εκπεδψζεη θαη ηελ κνξθή θαη ηα λνήκαηα κηαο μέλεο γιψζζαο, πνηεο είλαη νη κέζνδνη, πνπ πξέπεη λα εθαξκνζηνχλ θαη [22]

23 πνηα ε ζπκπεξηθνξά ηνπ δαζθάινπ, ψζηε λα επηηεπρζεί ε κάζεζε ηεο γιψζζαο ( Απφ ηελ εκπεηξηθή Παξαδνζηαθή Μέζνδν δηδαζθαιίαο πνπ εζηίαδε ζηελ εθκάζεζε ηεο δνκήο ηεο γιψζζαο θαη ηαπηηδφηαλ κε ηελ δηδαζθαιία ηεο Γξακκαηηθήο θαη ηνπ πληαθηηθνχ, έρνπκε θηάζεη ζηε δηεπηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλε Δπηθνηλσληαθή Πξνζέγγηζε, ε νπνία αληηκεησπίδεη ηελ γιψζζα σο ζχλζεηε δεμηφηεηα πνπ εμππεξεηεί πξσηίζησο ηελ επηθνηλσλία θαη αξθείηαη ζην λα θαηαζηήζεη ηνπο καζεηέο επαξθείο ρξήζηεο ηεο (Μπέζηνο, 2006). Βέβαηα δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ε δηακφξθσζε θαλφλσλ θαη αμησκάησλ Γξακκαηηθήο θαη πληαθηηθνχ θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο παξαδνζηαθήο δηδαζθαιίαο είλαη απνηέιεζκα ηεο εκπεηξίαο εθαηνληαεηηψλ. Ζ αληηκεηψπηζε ηεο γιψζζαο σο ιεηηνπξγηθνχ ζπλφινπ κε θπζηθή πνιπκνξθία θαη πνιππινθφηεηα, θαζψο θαη ε ζπγθέληξσζε ησλ επηκέξνπο δξαζηεξηνηήησλ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο (αλάγλσζε, νξζνγξαθία, γξακκαηηθή, ζπληαθηηθφ, έθζεζε) ζε έλα κάζεκα, νθείιεηαη ζηηο ζεσξεηηθέο απφςεηο ηνπ Γνκηζκνχ, ε κειέηε ηεο κνξθνινγίαο ηεο ιέμεο θαη ε ζρέζε ηεο κνξθνινγίαο κε ηελ ιεηηνπξγία ηεο ιέμεο ζηελ πξφηαζε, ρξεψλεηαη ζηε Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή θαη ε αλάδεημε ηνπ θείκελνπ θαη ε ζρέζε ηνπ κε ηελ εμσγισζζηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ηελ πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο νθείιεηαη ζηε πζηεκηθή Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή (Μπέζηνο, 2006). Με ιίγα ιφγηα, ε ειιεληθή εθαξκνγή ηεο πην ζχγρξνλεο αληίιεςεο γηα ηελ δηδαθηηθή κεζνδνινγία, ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο, έρεη ζπκπεξηιάβεη θαη φια ηα παξαπάλσ, φζα δειαδή επηκέξνπο ζηνηρεία ησλ πξνεγνχκελσλ ζεσξηψλ απνδείρηεθαλ ζηελ πξάμε ρξήζηκα εξγαιεία ζηα ρέξηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Μπέζηνο, 2006) Λεμηιόγην Ζ πνξεία πξνο ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ αληίιεςε ηεο ιεηηνπξγίαο ηε γιψζζαο θαη ηδηαίηεξα ηεο θαιήο ρξήζεο ηνπ ιεμηινγίνπ είλαη κηα δηαδηθαζία, ε νπνία απαηηεί ρξφλν θαη βαζίδεηαη ζε κηθξά βήκαηα, ηα νπνία πξαγκαηνπνηνχληαη ζηαζεξά θαη ζηαδηαθά. Σν [23]

24 έλα αθνξά ζηελ δηεχξπλζε ησλ γλψζεσλ ηνπ καζεηή ζρεηηθά κε ην ιεμηιφγην, πνπ ηνπ είλαη νηθείν, κε άιια ιφγηα, ε πξφζζεζε ζην ιεμηιφγην ηνπ θαηλνχξησλ ιέμεσλ, ελψ ην δεχηεξν βήκα αλαθέξεηαη ζηελ επηκήθπλζε ησλ λνεκάησλ ησλ ιέμεσλ, πνπ γλσξίδεη, δειαδή ηεο ζεκαζίαο θάζε ιέμεο, πνπ ρξεζηκνπνηεί. Σν πξψην ζηάδην νξίδεηαη σο «εχξνο ιεμηινγηθήο γλψζεο» θαη ην δεχηεξν σο «βάζνο ιεμηινγηθήο γλψζεο» 5. Πνιιέο θνξέο ζπκβαίλεη, έλαο καζεηήο λα έρεη επίγλσζε ηνπ λνήκαηνο κηαο ιέμεο, αιιά λα κελ κπνξεί λα ηελ γξάςεη ζσζηά νξζνγξαθεκέλα, ελψ ηπραίλεη λα κελ γλσξίδεη άιιεο ιέμεηο κε ηελ ίδηα ζεκαζία ή εθείλεο, πνπ γηα παξάδεηγκα αλήθνπλ ζηελ ίδηα νηθνγέλεηαο ιέμεσλ θαη παξάγνληαη απφ απηήλ. Γηα λα γίλεη απηφ, ρξεηάδεηαη ρξφλνο, αθνχ θάζε ιεμηθή κνλάδα, απνηειεί θαηά θάπνην ηξφπν έλα νξγαλσκέλν ζχζηεκα κέζα ζηελ γιψζζα θαη ε αληίιεςε ηνπ, απνηειεί κηα πνξεία πνιχπινθε, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ελζσκάησζε πεξαηηέξσ πιεξνθνξηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε γλψζε ηεο θάζε ιέμεο μερσξηζηά ζπκπεξηιακβάλεη: γξαπηφ ιφγν, ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, ηε ζσζηή νξζνγξαθία ηεο, φηαλ απηή απνηππψλεηαη ζηνλ ηε ζσζηή πξνθνξά ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα κηαο ζπλνκηιίαο ηελ επίγλσζε ηεο κνξθνινγίαο, δειαδή ζε πνηα γξακκαηηθή θαηεγνξία εληάζζεηαη, γηα παξάδεηγκα ηη κέξνο ηνπ ιφγνπ είλαη, ή αλ πξφθεηηαη γηα ιέμε «απηνχζηα» ή αλ δεκηνπξγείηαη απφ άιιεο. Δπηπιένλ πεξηθιείεη: ηελ θαιή γλψζε ηνπ, ηη ζεκαίλεη ε θάζε ιέμε θαη κε πνηεο άιιεο κπνξεί λα ζπλδεζεί λνεκαηηθά, ηνπο θαλφλεο ηεο ζχληαμεο, δειαδή, νη ζρέζεηο θαη νη ζπλδέζεηο ηεο κε άιιεο ιέμεηο θαη εθθξάζεηο, ζπλδπάδεηαη, ηηο ιεμηθέο κνλάδεο θαη εθθξάζεηο, κε ηηο νπνίεο ζπλήζσο 5 F%CE%99%CE%9D%CE%A9%CE%9D%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%20%CE%A0%CE%A1 %CE%9F%CE%A3%CE%95%CE%93%CE%93%CE%99%CE%A3%CE%97.pdf [24]

25 ηε γλψζε ηεο θαηάιιειεο ρξήζεο θαη ηνλ δηαρσξηζκφ ζχκθσλα κε ηελ πεξίζηαζε, αλ πξφθεηηαη, δειαδή γηα θηιηθή επηθνηλσλία ή επίζεκν γξαπηφ ιφγν θαη ηελ αληίζηνηρε επηινγή ησλ ιέμεσλ 6. Σν ιεμηιφγην, πνπ κπνξεί λα κάζεη έλαο καζεηήο, πνηθίιεη αλάινγα κε ηελ ειηθία, ζηελ νπνία βξίζθεηαη, θαζψο, φπσο είλαη ινγηθφ ηα παηδηά βξίζθνληαη ζηελ ρξνληθή πεξίνδν, φπνπ αλαπηχζζνληαη φρη κφλν ζσκαηηθά, αιιά θαη λνεηηθά. Δπνκέλσο ζηηο κηθξέο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ δελ κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ δχζθνιεο ιέμεηο κε βαξπζήκαληα λνήκαηα θαη ε δηδαζθαιία πεξηνξίδεηαη ζε απιέο ιέμεηο, φπσο είλαη ηα απιά νπζηαζηηθά θαη ξήκαηα, ηα νπνία έρνπλ ζρέζε κε ηελ κεηξηθή γιψζζα ησλ παηδηψλ θαη ηα γλσξίδνπλ έκπξαθηα απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Φπζηθά ζε άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη ζε αλζξψπνπο, δειαδή, πνπ έρνπλ ελειηθησζεί, ε πξνζπάζεηα, πνπ απαηηείηαη πνηθίιιεη απφ άλζξσπν ζε άλζξσπν θαη εμαξηάηαη απφ ην πφζν πνιχ επηζπκεί, λα κάζεη κηα γιψζζα, σζείηαη απφ θάπνην θίλεηξν ή αλ εθηίζεηαη ζπρλά ζε γισζζηθά εξεζίζκαηα, ηα νπνία ηνλ βνεζνχλ, λα εμνηθεησζεί θαη λα ελζηεξληζηεί ηελ γιψζζα. Καηά ζπλέπεηα έλα παηδί ηεο ειηθίαο απφ ελλέα έσο δψδεθα ρξνλψλ έρεη ηελ δπλαηφηεηα, λα θαηαλνήζεη θαη λα εληάμεη ζην ιεμηιφγην ηνπ απφ νρηψ έσο θαη δεθαπέληε ιέμεηο, ηηο νπνίεο ζπλαληά ζε θάζε κάζεκα, ελψ έλα παηδί ηεο ειηθίαο θάησ ησλ νρηψ, πεξηνξίδεηαη ζε νρηψ ή θαη ιηγφηεξεο. Σν βαζηθφ θξηηήξην κε ην νπνίν καζαίλνπλ πην εχθνια ηα παηδηά, ζπλίζηαηαη ζην πφζν ζπρλά ζπλαληνχλ κηα ιεμηθή κνλάδα ζε θείκελα, ζε αζθήζεηο ή αθφκα θαη ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή θαη ζηηο πξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο θαη ζπλαλαζηξνθέο, κε άιια ιφγηα ε ηξηβή, πνπ απνθηνχλ κε θάζε ζηνηρείν ηνπ ιεμηινγίνπ. Γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ ιεμηινγίνπ, θπζηθά, δηαδξακαηίδεη πνιχ κεγάιν ξφιν ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ε νπνία κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε «ξεηή» θαη «κε ξεηή» 7. Ζ πξψηε έρεη ζρέζε κε ηελ ιέμε, ηελ νπνία ζέιεη ν εθπαηδεπηηθφο, λα δηδάμεη 6 F%CE%99%CE%9D%CE%A9%CE%9D%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%20%CE%A0%CE%A1 %CE%9F%CE%A3%CE%95%CE%93%CE%93%CE%99%CE%A3%CE%97.pdf 7 ogoy_2.pdf [25]

26 ζηα παηδηά θαη έηζη ν δάζθαινο κπνξεί λα επηθεληξσζεί ζηελ δηδαζθαιία ηεο νξζνγξαθίαο ηεο, ζην πψο πξνθέξεηαη, πνηα είλαη ε δνκή ηεο, εθφζνλ είλαη ζχλζεηε, πνηα ε ζεκαζία ηεο, πψο ζπληάζζεηαη κέζα ζηελ πξφηαζε θαη ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε νη καζεηέο θαινχληαη, λα ηελ θάλνπλ θηήκα ηνπο. ηελ πεξίπησζε ηεο «κε ξεηήο» δηδαζθαιίαο, ην κάζεκα πινπνηείηαη κε επίθεληξν ηνλ γξαπηφ ιφγν, δειαδή αδίδαθηα θείκελα, αιιά θαη ηνλ πξνθνξηθφ, φπνπ πνιιέο ιέμεηο γηα ηνπο καζεηέο δελ είλαη γλσζηέο θαη πξνζπαζνχλ, λα αληηιεθζνχλ ηελ έλλνηα ησλ άγλσζησλ ιέμεσλ κέζα απφ ηελ επεμεξγαζία ηνπ θεηκέλνπ. Ζ γλψζε θαη ν ρεηξηζκφο κηαο γιψζζαο είλαη κηα εμειηθηηθή δηαδηθαζία θαη γίλεηαη κε κεγάιε πξνζπάζεηα απφ ην παηδί-καζεηή, φπνπ πνιιέο θνξέο ππνπίπηεη ζε πνηθίια ζθάικαηα θαη ιάζε, σο πξνο ηελ γξακκαηηθή θαη ην ιεμηιφγην. Απηφ είλαη απφιπηα θπζηνινγηθφ, αθνχ θαλείο δελ γελλήζεθε γλσξίδνληαο κε αθξίβεηα, νχηε ηελ κεηξηθή ηνπ γιψζζα γηα απηφ έρεη θαζηεξσζεί, άιισζηε θαη ε γισζζηθή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ψζηε ηα παηδηά, λα απνθηήζνπλ κηα ζσζηή θαζνδήγεζε ζρεηηθά κε ηελ αμηνπνίεζε ηεο γιψζζαο. Μέζα απφ ηα ιάζε, πνπ ζεκεηψλνληαη απφ ηα παηδηά, παξέρνληαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην, πψο πξαγκαηνπνηείηαη ε αληίιεςε ηεο γιψζζαο θαη ηη λνεηηθή δηεξγαζία απαηηείηαη, ψζηε λα επηηεπρηεί ε κάζεζε. Δπίζεο παξέρνπλ ζηνηρεία, ηα νπνία θαλεξψλνπλ ηελ γισζζηθή θαηάξηηζε ηνπ καζεηή θαη πνηεο είλαη νη ειιείςεηο ηνπ, θαζψο θαη πνχ πξέπεη λα εζηηάζεη πεξηζζφηεξν ηελ δηδαζθαιία ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο, ελψ κέζα απφ ηα δηθά ηνπ ιάζε έλαο καζεηήο, κπνξεί θαη εμειίζζεηαη καζαίλνληαο κέζα απφ απηά θαη δελ ηα επαλαιακβάλεη. Άξα ζε θακηά πεξίπησζε, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο, δελ είλαη κεκπηφ γηα έλα παηδί, λα θάλεη ιάζε, αθξηβψο επεηδή απηά, είλαη ε απφδεημε, φηη πξνζπαζεί θαη βξίζθεηαη ζε κηα δηαδηθαζία, πνπ καζαίλεη ηελ γιψζζα, ελψ απνθαιχπηνληαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη νη κεραληζκνί, πνπ κπνξεί, λα αθνινπζήζεη, ψζηε ν καζεηήο, λα εμνηθεησζεί θαηά θάπνην ηξφπν πην εχθνια θαη λα θαηαθηήζεη ηελ γιψζζα F%CE%99%CE%9D%CE%A9%CE%9D%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%20%CE%A0%CE%A1 %CE%9F%CE%A3%CE%95%CE%93%CE%93%CE%99%CE%A3%CE%97.pdf [26]

27 Οη δξαζηεξηφηεηεο, πνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ κε βάζε ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, είλαη πνιιψλ εηδψλ θαη ζε θάζε πεξίπησζε επλννχλ ηε ζπλαλαζηξνθή ησλ καζεηψλ κεηαμχ ηνπο θαη γεληθά κε ηνπο άιινπο, θαζψο ην βαζηθφ ζηνηρείν ηεο γιψζζαο είλαη, φηη απνηειεί ηνλ ζχλδεζκν -θιεηδί γηα ηελ επηθνηλσλία. Άξα νη δξαζηεξηφηεηεο, κπνξεί λα πνηθίιινπλ θαη λα ρσξίδνληαη ζε θαηεγνξίεο, φπσο εθείλεο πνπ εζηηάδνπλ ζην εθάζηνηε επηθνηλσληαθφ πιαίζην ηνπ νκηιεηή, αθνχ άιιν ιεμηιφγην επηιέγεηαη αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε, επίζεο εθαξκφδνληαη δξαζηεξηφηεηεο κε αληηθείκελν ηελ ζεαηξηθφηεηα θαη ηελ ειεχζεξε παξαγσγή ζελαξίνπ, φπσο ηα κηθξά ζθεηο κε ξφινπο θηηαγκέλνπο απφ ηα παηδηά. Σέινο, έρνπκε ηηο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ εληάζζνπλ ηνπο καζεηέο ζε παηρλίδηα, ηα νπνία επηδεηνχλ ηελ νκαδηθή ιχζε θαη ζπλεξγαζία θαη έηζη πξνσζείηαη θαη ην νκαδηθφ πλεχκα καδί κε ηελ κάζεζε, ελψ κπνξεί κέζα ζηελ ηάμε ν εθπαηδεπηηθφο, λα ρξεζηκνπνηήζεη θαη ηελ ηερληθή ηνπ «θαηαηγηζκνχ ηδεψλ», δειαδή λα πξνηείλεη κηα ηδέα θαη έλα ζέκα γλσζηφ ζηα παηδηά θαη ην νπνίν ζα θιεζνχλ, λα αλαπηχμνπλ πξνθνξηθά ζε έλα επνηθνδνκεηηθφ δηάινγν. Απηφ βέβαηα, ηηο πην πνιιέο θνξέο εθαξκφδεηαη ζε ηάμεηο κε κηθξφ αξηζκφ καζεηψλ, ψζηε λα είλαη δπλαηή ε επηθνηλσλία φισλ κεηαμχ ηνπο θαη λα κπνξνχλ, λα δηαηππσζνχλ φιεο νη απφςεηο θαη γλψκεο. ηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο, ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη παηδαγσγηθφ πιηθφ θαη θείκελα απφ πνιιέο πεγέο πέξα απφ ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, ηα νπνία δηαζέηνπλ θαη νη καζεηέο, φπσο είλαη ηα άξζξα εθεκεξίδσλ, ηα ινγνηερληθά βηβιία, ηα ιεμηθά, αιιά θαη ηα επνπηηθά κέζα, πνπ απνθηνχλ πάληα ζεκαληηθή βαξχηεηα ζηε δηδαζθαιία νπνπδήπνηε καζήκαηνο, δειαδή ε ρξήζε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή, ηεο ηειεφξαζεο θαη ηνπ ξαδηνθψλνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξάιιειε αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηχνπ, πνπ είλαη πιένλ κηα επξέσο δηαδεδνκέλε πεγή άληιεζεο πιεξνθνξηψλ. Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ζέηεη ηηο βάζεηο, πάλσ ζηηο νπνίεο βαζίδνληαη πνιιέο κέζνδνη δηδαζθαιίαο θαη έρνπλ θνηλή βάζε, ηελ πεπνίζεζε, πσο ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξέπεη, λα εθαξκφδεηαη κέζα απφ ηελ επηθνηλσληαθή αλάπηπμε θαη ηελ πξνψζεζε ησλ καζεηψλ θαη έηζη έρεη δηακνξθσζεί κηα απφ ηηο πιένλ πην δηαδεδνκέλεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, ε «Μέζνδνο Βαζηζκέλε ζε Γξαζηεξηφηεηεο». [27]

28 Ζ δηδαθηηθή ηεο γιψζζαο γηα ηελ βαζκίδα ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ, απνηειεί ηελ πξνζπάζεηα, λα απνθηήζεη ν καζεηήο ηελ ηθαλφηεηα, λα ρεηξίδεηαη ηελ γιψζζα νξζά κε ζπλείδεζε ηνπ ιφγνπ ηνπ θαη λα κπνξεί λα επηθνηλσλεί κε ηνπο γχξσ ηνπ ζαλ ηζφηηκν κέινο ηεο θνηλσλίαο. Φπζηθά, ε γισζζηθή δηδαζθαιία δηαξζξψλεηαη ζε ζηάδηα, ηα νπνία πξνζαξκφδνληαη ζηελ ειηθία ησλ παηδηψλ. Έηζη γηα ηελ πξψηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ κέρξη θαη ηελ δεχηεξε ηάμε, ν ζθνπφο ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ ιεμηινγίνπ, φπσο νξίδεηαη απφ ην Πξφγξακκα πνπδψλ, επηθεληξψλεηαη ζην λα δηαζαθελίζνπλ νη καζεηέο ηηο ιέμεηο, πνπ έρνπλ κάζεη θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη λα ηηο ζηαζεξνπνηήζνπλ εληάζζνληαο ηηο ζην ιεμηιφγην ηνπο, ψζηε λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ ζπλεηδεηά ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή. Μέζα απφ ηε δηδαζθαιία, ν καζεηήο εμαζθείηαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ λα αλαγλσξίδεη ην ιεμηιφγην απφ θείκελα θαη δξαζηεξηφηεηεο πνιιψλ εηδψλ μεθηλψληαο απφ ηηο πην γλσζηέο ζε απηφλ θαη θαηαιήγνληαο ζε εθείλεο, πνπ ηνπ είλαη άγλσζηεο. Όζν πεξλά ν θαηξφο, αξρίδεη λα ρξεζηκνπνηεί θαηλνχξην ιεμηιφγην, ην νπνίν ην δηακνξθψλεη ζσζηά απφ θσλνινγηθή, κνξθνινγηθή θαη ζεκαζηνινγηθή άπνςε. ηελ ειηθία απηή κπνξεί θαη δηαρσξίδεη ηηο έλλνηεο ζπλδπάδνληαο θαη κε ηηο ιέμεηο, πνπ έρνπλ αληίζεηε ζεκαζία θαη δηεπξχλεη ζπλερψο ην ιεμηιφγην ηνπ αθφκα θαη κε ιέμεηο, πνπ ηηο εληάζζεη παζεηηθά ζε απηφ 9. Όζν κεγαιψλνπλ ηα παηδηά απμάλεηαη θαη ην εχξνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ησλ ζεκάησλ, κε ηα νπνία κπνξνχλ λα ελαζρνιεζνχλ, ψζηε λα επηηεπρζεί ε θαιχηεξε δπλαηή δηδαζθαιία ηνπ ιεμηινγίνπ. ηελ ηξίηε θαη ηεηάξηε ηάμε, ινηπφλ, ηνπ Γεκνηηθνχ, ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζηνρεχεη ζην λα ελεξγνπνηήζεη ζε θάζε παηδί ην δηθφ ηνπ αηνκηθφ ιεμηιφγην, κέζα απφ ηελ ηξηβή κε φια ηα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ θαη φρη κφλν ηεο γιψζζαο. Σα παηδηά έξρνληαη ζε επαθή κε ηηο νηθνγέλεηεο ιέμεσλ θαη κε ηα παξάγσγα ηνπο θαη μεδηαιχλνπλ ην λφεκα πνιιψλ ιέμεσλ, αιιά θαη εθθξάζεσλ ησλ θεηκέλσλ, πνπ δηδάζθνληαη. Δπίζεο, ην παηδί είλαη ζε ζέζε λα αληηιεθζεί ηελ δηαθνξεηηθή ζεκαζία ησλ ιέμεσλ θαη εθθξάζεσλ, πνπ κπνξεί λα ππάξμεη αλάινγα κε ην δηαθνξεηηθφ επηθνηλσληαθφ πιαίζην θαη ηηο πεξηζηάζεηο. ηελ ειηθία ηεο πέκπηεο θαη έθηεο 9 :31, 32 [28]