Υποβρύχια Σπηλαιολογία: Ανακαλύπτοντας την 7η Ήπειρο

Transcript

1 Υποβρύχια Σπηλαιολογία: Ανακαλύπτοντας την 7η Ήπειρο κείμενο-φωτό: Αργύρης Αργυριάδης Η σπηλαιοκατάδυση, μαζί με τις βαθιές καταδύσεις και το TRIMIX αποτελούν διαχρονικά έναν αδιαφιλονίκητα μυστηριακό πόλο για τον επίδοξο αυτοδύτη. Η ιδέα μιας βαθιάς κατάδυσης, ο μαγικός τριψήφιος αριθμός βάθους, αλλά και η συγκίνηση της διείσδυσης σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο, είναι πολύ δυνατοί φαντασιακοί παράγοντες αυτοεκπλήρωσης του ατόμου από τα τετριμμένα και την καθημερινότητα. Η αναφορά δε σε αυτά προκαλεί άμεσα το ενδιαφέρον για αυτόν που τα κάνει, ενώ συχνά η επίτευξη τους, εμπεριέχει και το ηρωικό στοιχείο σε συνάρτηση με την προσλαμβάνουσα επικινδυνότητα. Σε μια εποχή ασημαντότητας, ο βαθύτης trimiκτης, ή ο ατρόμητος σπηλαιοδύτης αποτελούν μυστηριακές φιγούρες στον πολύ κόσμο. Υποβρύχια Σπηλαιολογία: Ανακαλύπτοντας την 7η Ήπειρο Η σπηλαιοκατάδυση, μαζί με τις βαθιές καταδύσεις και το TRIMIX αποτελούν διαχρονικά έναν αδιαφιλονίκητα μυστηριακό πόλο για τον επίδοξο αυτοδύτη. Η ιδέα μιας βαθιάς κατάδυσης, ο μαγικός τριψήφιος αριθμός βάθους, αλλά και η συγκίνηση της διείσδυσης σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο, είναι πολύ δυνατοί φαντασιακοί παράγοντες αυτοεκπλήρωσης του ατόμου από τα τετριμμένα και την καθημερινότητα. Η αναφορά δε σε αυτά προκαλεί άμεσα το ενδιαφέρον για αυτόν που τα κάνει, ενώ συχνά η επίτευξη τους, εμπεριέχει και το ηρωικό στοιχείο σε συνάρτηση με την προσλαμβάνουσα επικινδυνότητα. Σε μια εποχή ασημαντότητας, ο βαθύτης trimiκτης, ή ο ατρόμητος σπηλαιοδύτης αποτελούν μυστηριακές φιγούρες στον πολύ κόσμο. Όπως όμως και με την τεχνική κατάδυση γενικότερα, το ίδιο ισχύει ειδικά και για την σπηλαιοκατάδυση: Δεν απευθύνεται σε όλους. Ο τίτλος αυτού του άρθρου δεν είναι τυχαίος. Η σπηλαιοκατάδυση ως δραστηριότητα είναι γνωστή σε όλη την καταδυτική κοινότητα, αλλά άγνωστη ως προς το περιεχόμενο της αναφορικά με τις ειδικές συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο λαμβάνει χώρα, τις ιδιαιτερότητες στην εκπαίδευση, το κίνητρο προς ενασχόληση και άλλα πολλά. Σίγουρα μια πολύ βασική διαφορά, ότι δεν είναι ειδικότητα της κατάδυσης αναψυχής, ενώ ο υποψήφιος σπηλαιοδύτης καλό θα είναι να έχει εμπειρία με το περιβάλλον των σπηλαίων ώστε να είναι καλύτερα εξοικειωμένος πριν αποφασίσει να ασχοληθεί με την υποβρύχια σπηλαιολογία. Φυσικά το πρώτο και υποχρεωτικό βήμα πριν μπει κάποιος σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο είναι η παρουσία εκπαιδευτή σπηλαιοκατάδυσης είτε ως μέρος ενός προγράμματος εισαγωγικής επίσκεψης, είτε ως μέρος της βασικής εκπαίδευσης. Η διείσδυση με έναν φίλο, ή «έμπειρο», «παλιό», «βετεράνο» ή όπως αλλιώς θέλετε αυτοδύτη ή ακόμα και σπηλαιοδύτη που δεν είναι εκπαιδευτής εγκυμονεί κινδύνους για αυτό και ως διεθνής πρακτική στις οργανωμένες σπηλαιοκαταδυτικά

2 χώρες δεν συνίσταται. Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνει σπηλαιοκατάδυση ξεκινώντας από τους συνειρμούς, η οποία αυτή προκαλεί στο γενικό κοινό ως αποτέλεσμα του κοινωνιογνωστικού πολιτισμικού πλαισίου στο οποίο ζούμε. Η λέξη ΣΠΗΛΑΙΟ κατάδυση εννοιολογικά αποτελείται από δυο διακριτές έννοιες: Την Κατάδυση ή αλλιώς την υποβρύχια δραστηριότητα, η οποία συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια του νερού (εν προκειμένω, στο συλλογικό ασυνείδητο το νερό ταυτίζεται με την θάλασσα) και την λέξη Σπήλαιο που σημαίνει για τους πολλούς έναν κλειστό, σκοτεινό χώρο κάτω από την επιφάνεια της γης. Όταν ένας αναφέρει σε κάποιον άλλον ότι ασχολείται με την σπηλαιοκατάδυση, ο νους του δεύτερου πηγαίνει αυτόματα στο νερό θάλασσα και μετά στο σπήλαιο σταλακτίτες ως προϊόντα των κοινωνικών πολιτιστικών αναπαραστάσεων που έχουμε για τις δυο αυτές έννοιες. Ίσως τώρα γίνεται πιο κατανοητό γιατί στο άκουσμα της λέξεις σπηλαιοκατάδυση οι πιο συχνές ερωτήσεις είναι αν έχει ψάρια (ως αποτέλεσμα της ερμηνείας κατάδυση θάλασσα) ή αν έχει σταλακτίτες (σπήλαιο σταλακτίτες). Φυσικά η σπηλαιοκατάδυση είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτές τις ερμηνείες και ο κόσμος αρκετές φορές ξαφνιάζεται, όταν μαθαίνει ότι η σπηλαιοκατάδυση τις περισσότερες φορές γίνεται σε γλυκό νερό, σε υψόμετρο και όχι στην θάλασσα, ή ότι τα περισσότερα υποβρύχια σπήλαια δεν έχουν διάκοσμο (σταλακτίτες), αλλά είναι συνήθως γάργαρες πηγές. Οι μαγευτικές εικόνες από τεράστια, υποβρύχια κρυστάλλινα καθαρά νερά, όπου ο δύτης αιωρείται ανάμεσα σε τεράστιους σταλακτίτες που κρέμονται από την οροφή, ή σταλαγμίτες που υψώνονται από το δάπεδο της σπηλιάς αποτελούν περισσότερο μια απεικόνιση της εξαίρεσης παρά του κανόνα για το περιβάλλον της σπηλαιοκατάδυσης. Αποτελούν δε περισσότερο folklore (τι θα θέλαμε να είναι) από την πραγματικότητα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την κατάδυση ως τουριστικό προϊόν με τα πολύχρωμα ψάρια, χρώματα κλπ, ή την γραφική Ελλάδα με τα λευκά σοκάκια, τους μπλε τρούλους κλπ, αξιοθέατα που απέχουν πολύ από την αλήθεια. Παντού λοιπόν υπάρχει ένα μύθος και όλοι ζούμε τον μύθο μας στην Ελλάδα, άρα και η σπηλαιοκατάδυση δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Όσοι αναζητούν αυτές τις μαγικές εικόνες που περιγράψαμε παραπάνω θα απογοητευτούν. Όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη γενικά, αλλά και στην Ελλάδα ειδικότερα, το περιβάλλον των σπηλαίων δεν είναι ενιαίο. Πηγές με γάργαρο νερό, σκοτεινά σιφώνια στο τέλος χερσαίων σπηλαίων, λιμνοπηγές, αδιαπέραστες λίμνες στον πάτο κατακόρυφων βαράθρων ή καταβοθρών διαμορφώνουν την πλειονότητα του πεδίου που λαμβάνει χώρα και αποτελεί τον κύριο κορμό της σπηλαιοκαταδυτικής δραστηριότητας. Με λίγα λόγια η σπηλαιοκατάδυση είναι περισσότερο κατάδυση γλυκού νερού και υψομέτρου. Φυσικά, υποθαλάσσια σπήλαια ή σπηλαιώδη έγκειλα (cavern) υπάρχουν αρκετά να ανακαλύψει ο αυτόδυτης αναψυχής, αν και αυτά δεν αναπτύσσονται σε μεγάλος μήκος διότι σχηματίσθηκαν από την μηχανική διάβρωση των κυμάτων, αποτελούν όμως μια ενδιαφέρουσα εμπειρία η οποία και εδώ πρέπει να γίνεται μετά από την απαραίτητη εκπαίδευση cavern. Με βάση όλα τα παραπάνω είμαστε πολύ κοντά στο να ορίσουμε τι σημαίνει σπηλαιοκατάδυση που δεν είναι άλλο από: Την τεχνική εξερεύνησης εξολοκλήρου υποβρυχίων σπηλαίων - πηγών ή υποβρύχιων τμημάτων χερσαίων σπηλαίων όταν αυτή είναι αδύνατη με τεχνικές χερσαίας σπηλαιολογίας. Τα πνιγμένα τμήματα στο εσωτερικό ενός σπηλαίου ονομάζονται σιφώνια. Συνεπώς ο όρος σπηλαιοκατάδυση είναι γενικός και περιγράφει την όλη εξερευνητική τεχνική. Ακριβώς δε, επειδή η σπηλαιοκατάδυση λαμβάνει χώρα σε μια πληθώρα διαφορετικών και διακριτών πεδίων όπως: Υπόγειοι ποταμοί, καταβόθρες, πηγές, σπηλαιοβάραθρα, κεφαλάρια, ανάβαλοι, και υποθαλάσσιες πηγές, ακριβώς για αυτό τον λόγο κατά γενική ομολογία δεν θεωρείται ειδικότητα ή

3 προέκταση της κατάδυσης αναψυχής, αλλά επειδή είναι απαιτητική σε εξοπλισμό και διαδικασίες εντάσσεται στην τεχνική κατάδυση προσδιοριζόμενη συνήθως στην γενικότερη σπηλαιολογική πρακτική. Οι σπηλαιολόγοι ως βασικό αντικείμενο τους έχουν την εξερεύνηση σπηλαίων και ακολουθούν την διαδρομή του νερού. Αυτή η διαδρομή και το νερό που την δημιουργεί, επιβάλει συχνά εκτός από αναρριχητικών καταρριχητικών τεχνικών εξερεύνησης και την χρήση υποβρύχιου εξοπλισμού. Εκπαίδευση: Η Τέχνη της Ασφαλούς Σπηλαιοκατάδυσης Είναι κάτι παραπάνω από δεδομένο και αδιαμφισβήτητο ότι η σπηλαιοκατάδυση αποτελεί την «μητέρα» της τεχνικής κατάδυσης και όχι μόνο. Σε τεχνολογικό αλλά και σε επίπεδο εξοπλισμού αρκετές καινοτομίες που έγιναν για να εξυπηρετήσουν τις «ιδιαίτερες» ανάγκες σπηλαιοδυτών όπως το χταπόδι, το manifold, τα wings, ή κανόνες ασφαλείας όπως αυτός του 1/3 και άλλα πολλά, υιοθετήθηκαν ευρύτερα και εφαρμόζονται ακόμα και στις καταδύσεις αναψυχής. Καμία προηγούμενη εκπαίδευση ανοικτής θαλάσσης ακόμα και αυτή του εκπαιδευτή αυτοδυτών, αλλά ούτε και οποιαδήποτε εμπειρία στην χερσαία σπηλαιολογία δεν σας προετοιμάζει για ασφαλή σπηλαιοκατάδυση. Διότι ο καθένας μπορεί να διεισδύσει σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο, αλλά μόνο ο εκπαιδευμένος σπηλαιοδύτης γνωρίζει πως να επιστρέψει σώος και αβλαβής Επιγραμματικά η εκπαίδευση της σπηλαιοκατάδυσης διεθνώς διαβαθμίζεται σε 4 διακριτά επίπεδα: Cavern, Intro to Cave, Apprentice Cave Diver & Full Cave Diver. Τα δυο πρώτα αποτελούν τα εισαγωγικά στάδια γνωριμίας και εισαγωγής του υποψηφίου στο περιβάλλον, τις μεθόδους και τον εξοπλισμό που χρειάζεται να αποκτήσει ο ενδιαφερόμενος πριν αποφασίσει να εισέρθει στον μαγικό αλλά απαιτητικό κόσμο της σπηλαιοκατάδυσης, δεν αποτελούν όμως «πραγματική» σπηλαιοκατάδυση. Στην συνέχεια ο ενδιαφερόμενος που αποφασίζει να συνεχίσει περνάει στην φάση του apprentice (υποψηφίου) σπηλαιοδύτη όπου εξασκεί και βελτιώνει τις τεχνικές που έμαθε σε πραγματικές συνθήκες κάνοντας μεγαλύτερες διεισδύσεις, πριν φτάσει στο επίπεδο του full cave diver στο οποίο τελειοποιούνται όλες οι τεχνικές, οι μέθοδοι διείσδυσης και εξερεύνησης ενός υποβρυχίου σπηλαίου. Το πλαίσιο αυτό και η εκπαιδευτική μεθοδολογία υιοθετήθηκε ως πρότυπο και από τους υπόλοιπους οργανισμούς εκπαίδευσης τεχνικής κατάδυσης και αποτελεί τον κατεξοχήν διαδεδομένο και έγκυρο τρόπο διεθνώς, ο οποίος ξεκίνησε μέσα στη δεκαετία του '60 και

4 συνεχίζεται να εξελίσσεται με αμείωτους ρυθμούς στις μέρες. Η αντίληψη αυτού του συστήματος εκπαίδευσης έχει σαν βάση και φιλοσοφία την μέθοδο του αναβατορίου (scafolding). Δηλαδή ότι η εκπαίδευση πρέπει να σπάει σε μικρά μετρήσιμα μέρη, με στόχο τη μόνιμη αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου που είναι τόσο αποτέλεσμα εμπειρίας, όσο και πράξης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η σπηλαιοκατάδυση, η τεχνική κατάδυση αλλά και η κατάδυση αναψυχής στην πλειονότητα, αποτελούν εξειδικευμένες δραστηριότητες «ελευθέρου χρόνου» με διακριτό και δομημένο τρόπο ως εκπαίδευση ενηλίκων. Δεν αποτελούν, συνεπώς, μέρος της κλασικής παιδαγωγικής αλλά της «ανδραγωγικής» (Andragogy), όρος που επινοήθηκε αντίστοιχα για τη διδασκαλία των ενηλίκων από τον Γερμανό εκπαιδευτικό Alexander Kapp το 1833, αλλά χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τη δεκαετία από τον Malcolm Knowles, που υποστήριξε ότι οι ενήλικες επιθυμούν να κατευθύνουν οι ίδιοι τη μάθησή τους και να έχουν την ευθύνη των αποφάσεών τους. Η σπηλαιοκατάδυση όπως και κάθε εκπαίδευση ενηλίκων θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις παρακάτω αρχές: ετοιμότητα (readiness) - εμπειρία (experience) - αυτονομία (autonomy) & δράση (action). Η πρακτική εξάσκηση για την απόκτηση γνώσης στην φιλοσοφία της σπηλαιοκαταδυτικής εκπαίδευσης είναι αποτέλεσμα της αλληλεξάρτησης μεταξύ των ερεθισμάτων που δέχεται το άτομο από το περιβάλλον (σπήλαιο - κατάδυση) και τις αντιδράσεις του στα ερεθίσματα αυτά. Εμπεριέχει λοιπόν το συμπεριφορικό στοιχείο. Ενώ η διδασκαλία είναι το σύνολο των δράσεων που διενεργούνται στο εξωτερικό κόσμο του μαθητή από τον δάσκαλο (εκπαιδευτή), ώστε να τον επηρεάσουν και να τον οδηγήσουν στη μάθηση γνωστικό στοιχείο. Και εμπεριέχουν τις επόμενες διακριτές φάσεις:παρότρυνση: Θέτω στόχους, κίνητρο για μάθηση (Μην ξεχνάμε ότι η σπηλαιοκατάδυση είναι οικιοθελής διαδικασία) 1. Απόκτηση: Αποθήκευση του ερεθίσματος στην βραχυπρόθεσμη μνήμη όπου κωδικοποιείται σε διαφορετική μορφή από την αρχική πληροφορία (Η σπηλαιοκατάδυση εμπεριέχει κατά κύριο λόγο το υγρό στοιχείο, άρα οι δεξιότητες επικεντρώνονται σε αυτό). 2. Συγκράτηση: Αποθήκευση του ερεθίσματος στην μακροπρόθεσμη μνήμη (τι πρέπει να κάνω για να πάνε όλα καλά και τι όταν συμβεί το απρόοπτο). 3. Ανάκληση : Ανάσυρση της πληροφορίας από την μακροπρόθεσμη μνήμη προς την γεννήτρια αντιδράσεων (εκούσια αντανακλαστική διαδικασία ως συμπεριφορικό αποτέλεσμα της εκπαίδευσης). 4. Εκτέλεση - Γενίκευση: Εφαρμογή της πληροφορίας που ανακλήθηκε σε νέα κατάσταση μάθησης. 5. Επανατροφοδότηση: Ενίσχυση για περαιτέρω μάθηση. Για τον λόγο αυτό η σπηλαιοκαταδυτική εκπαίδευση συντελείται μέσα από συγκεκριμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, κατάλληλες για το στάδιο νοητικής ανάπτυξης σε και επίπεδο δεξιοτήτων ανάλογα με αυτό στο οποίο βρίσκεται ο εκπαιδευόμενος. Ενώ οι δραστηριότητες θα πρέπει να οδηγούν στην οικοδόμηση (scafolding) νέων γνώσεων και την ένταξή τους στο γνωστικό του οικοδόμημα. Ίσως τώρα μπορεί να γίνει κατανοητός ο τίτλος αυτού του άρθρου. Η σπηλαιοκατάδυση ως εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να γίνεται μέσο ενός καταρτισμένου και αξιολογημένου ειδικά για αυτό, εκπαιδευτή σπηλαιοκατάδυσης ο οποίος θα φροντίσει να ενισχύσει το ενδιαφέρον του κάθε υποψήφιου προς την μεγιστοποίηση της ασφάλειας, της προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και την κριτική σκέψη. Διότι οι γνώσεις του κάθε ατόμου δεν είναι αντίγραφα της πραγματικότητας αλλά αφομοιώσεις του πραγματικού σε δομές διαμόρφωσης και μεταμόρφωσης: γνωρίζω ένα αντικείμενο σημαίνει ενεργώ σε αυτό και το μεταμορφώνω. Γιαυτό και η σπηλαιοκατάδυση θεωρείται η πιο απαιτητική μορφή εκπαίδευσης με τους απόφοιτους της να θεωρούνται επίσης ιδιαίτερα καταρτισμένοι, όχι μόνο σε τεχνικό επίπεδο αλλά και σε κοινωνιογνωστικό, μιας και έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο την όλη καταδυτική - εξερευνητική δραστηριότητα. Ίσως σε αυτό αναφέρονται κυρίως εκείνοι που πιστεύουν ότι οι σπηλαιοκατάδυση δεν απευθύνεται σε όλους. Διότι η εκπαίδευση στην ασφαλή σπηλαιοκατάδυση αφορά την αλλαγή στάσης πριν, κατά

5 την διάρκεια αλλά και μετά την ολοκλήρωση αυτής. Αυτή η αδυναμία είναι και πολλές φορές που κάνει τους υποψηφίους να αποτυγχάνουν ή κάποιους να θεωρούνται ακατάλληλοι και όχι ο εξοπλισμός, το φύλλο, η ηλικία, ή το εισόδημα. Η εκπαίδευση, φανερώνει και ενδυναμώνει τα κατάλληλα κίνητρα, ενώ αποδυναμώνει και αποτρέπει όλες εκείνες τις αποκλίνουσες συμπεριφορές που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο, το ίδιο το άτομο, την καταδυτική κοινότητα ή το σπήλαιο ως φυσικό μνημείο. Αυτός ο τύπος εκπαίδευσης που ξεκίνησε από τους ίδιους ενδιαφερόμενους (δηλαδή τους σπηλαιοδύτες) την δεκαετία του '60, αναπτύχθηκε την δεκαετία του '70 και τυποποιήθηκε τις δεκαετίες του '80 & '90 για να φτάσει στις μέρες μας να βελτιστοποιεί κάθε λεπτομέρεια, είναι το αποτέλεσμα συστηματικής μελέτης και πειραματισμών, στο πεδίο και όχι απλά αποτέλεσμα κάποιων θεωρητικών εγκεφάλων. Γι αυτό και παραμένει αξεπέραστο μέχρι σήμερα. Στηρίζεται δε, σε μια ενδελεχή παρατήρηση των αιτιών και προσδιορισμό των λύσεων, αλλά και ένταξη τους εντός της διαδικασίας μάθησης. Το όλο εποικοδόμημα στηρίζεται στην ανεξίτηλη προεργασία που έγινε στην μελέτη της ανάλυσης ατυχημάτων αρχικά στα τέλη της δεκαετίας του 1970 από τον Αείμνηστο Sheck Exley για να συμπληρωθεί στην συνέχεια από τον Wes Skiles το 1984 και να ανανεώνεται στις μέρες μας ως αποτέλεσμα των νέων τεχνολογιών (2000 J. Bozanic). Η σπηλαιοκαταδυτική εκπαίδευση απευθύνεται σε λίγους όχι εκλεκτούς με την ελιτίστικη έννοια, αλλά υπομονετικά θαρραλέους που θα τολμήσουν να φτάσουν στο τέλος για να γίνουν τεχνικά καλύτεροι δύτες, πιο συνειδητοί φυσιολάτρες και πιο υπεύθυνοι άνθρωποι. Ίσως τώρα καταλαβαίνει κανείς γιατί η σπηλαιοκαταδυτική διαπίστευση είναι κατοχή πραγματικής γνώσης και όχι αποτέλεσμα οικονομικής συναλλαγής.

6 Η μέθοδος της Ανάλυσης Ατυχημάτων Έχουν περάσει 22 χρόνια από τότε που ο πρωτοπόρος της Αμερικανικής αλλά και παγκόσμιας σπηλαιοκατάδυσης αείμνηστος Sheck Exley, δημοσίευσε συγκεντρωμένα τα πιο κοινά λάθη παραλείψεις που οδήγησαν σε θανατηφόρα ατυχήματα εντός των υποβρυχίων σπηλαίων και τα παρουσίασε στο βιβλίο: Basic Cave Diving: A Blueprint For Survival. To βιβλίο αυτό εκδόθηκε με την υποστήριξη της NSS-CDS, το οποίο έμελλε να αποτελέσει θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη κανόνων με στόχο την ασφαλή σπηλαιοκατάδυση. Θεωρείται δε, αρκετά διαχρονικό ως τις μέρες και παραμένει εκδοτικό best seller. Τι είναι όμως η μέθοδος Ανάλυσης Ατυχημάτων (Accident Analysis)? Στο σημείο αυτό ας κάνουμε την διάκριση μεταξύ ενός καταδυτικού περιστατικού (incident) και ενός ατυχήματος (accident). Ως «Περιστατικά» περιγράφουμε όλες τις έκτακτες καταστάσεις που συνέβησαν κατά την διάρκεια μιας κατάδυσης και αντιμετωπίστηκαν επιτυχημένα από το άτομο στο οποία συνέβησαν ή και την που ήταν μαζί. Τέτοια περιστατικά μπορεί να είναι μικρής έντασης αστοχίες υλικών που οδηγούν στην ματαίωση της κατάδυσης (πχ διαρροή) ή πιο σύνθετα που εμπεριέχουν την έναρξη

7 ολοκληρωμένων διαδικασιών επίλυσης οι οποίες αντιμετωπίζονται με επιτυχία και οδηγούν στην ασφαλή επιστροφή στην επιφάνεια των εμπλεκομένων χωρίς περαιτέρω επιπλοκές (πχ gas shutdown, συντροφική αναπνοή μακριού σωλήνα (long hose), μπλέξιμο ή απώλεια μίτου, απώλεια φωτιστικών, κλπ. Αντίθετα ως «Ατύχημα» προσδιορίζουμε τα περιστατικά εκείνα τα οποία οδήγησαν στο σοβαρό τραυματισμό (πχ νόσο) ή στην απώλεια ζωής των εμπλεκομένων. Γίνεται σαφές ότι κατά γενική ομολογία, κανένα ατύχημα δεν συμβαίνει ξαφνικά, αλλά ξεκινάει ως απλό περιστατικό το οποίο διογκώνεται και γίνεται πιο σοβαρό απειλητικό αν δεν προσδιορισθεί άμεσα και δεν υπάρξουν τα κατάλληλα μέτρα αντιμετώπισης του. Συνεπώς η χρήση της μεθόδου Ανάλυσης Ατυχημάτων στοχεύει στο διαχωρισμό ενός περιστατικού ατυχήματος στα συστατικά μέρη που το αποτέλεσαν με σκοπό να προσδιοριστεί ακριβώς το τι έφταιξε και να δοθούν απαντήσεις προς μελλοντική αποφυγή. Η ενδελεχής αυτή ανάλυση εκτός από να προσδιορίσει του παράγοντες που συντέλεσαν, ακολουθεί βήμα προς βήμα προς τα πίσω όλα τα στάδια ως την εκδήλωση (περιστατικό) με στόχο την διερεύνηση όλων των στρατηγικών ενεργειών που πρέπει να γίνουν από την χρήση ενδεδειγμένου εξοπλισμού, διάγνωση του προβλήματος στο πρώιμο στάδιο, αλλά και την συμπεριφορική αντιμετώπιση του ως μέρος ενός προσδιορισμένου και επαναλαμβανόμενου τρόπου αντιμετώπισης (safety skills) και ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης (Survival Psychology). Η μέθοδος της ανάλυσης ατυχημάτων, αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην σπηλαιοκατάδυση αλλά και στην τεχνική κατάδυση. Τα ευρήματα από την μέθοδο αυτή αποκάλυψαν ότι τις περισσότερες τα εν λόγο ατυχήματα αποδίδονταν σε έναν κύριο παράγοντα και σε πολλούς μικρότερους επιμέρους οι οποίοι επέδρασαν πολλαπλασιαστικά. Το λυπηρό είναι ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων το ατύχημα θα μπορούσε να αποφευχθεί. Οι βασικοί παράγοντες ομαδοποιήθηκαν και συνοψίστηκαν στους παρακάτω 5 κανόνες: 1. Εκπαίδευση: Να είναι κάποιος εκπαιδευμένος στην σπηλαιοκατάδυση πριν επιχειρήσει να διεισδύσει σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο. 2. Μίτος: Να χρησιμοποιείται πάντα και από την επιφάνεια μίτος (λεπτό ανθεκτικό σχοινί διαμέτρου 2-3χιλιοστά). 3. Διαχείριση αερίων: Να γίνεται προγραμματισμός των διαθέσιμων αερίων σύμφωνα με τον κανόνα του ενός τρίτου1/3 (1/3 διείσδυση, 1/3 επιστροφή και 1/3 ασφάλεια). 4. Φώτα: Ο κάθε σπηλαιοδύτης να φέρει τρεις φωτιστικές πηγές κατάλληλα για το περιβάλλον όσον αφορά την ένταση και την διάρκεια, χωρίς ταυτόχρονη χρήση τους. 5. Βάθος: Να αποφεύγονται οι βαθιές σπηλαιοκαταδύσεις, ειδικά δε με την χρήση αέρα. Οι παραπάνω κανόνες αποτέλεσαν τον αρχικό κορμό των βασικών κανόνων ασφαλείας οι οποίοι στην συνέχεια εμπλουτίστηκαν με τον καιρό αλλά και την εξέλιξη της σπηλαιοκατάδυσης όπως η χρήση δυο ανεξάρτητων ρυθμιστών καθώς και διπλών φιαλών, τρόποι κολύμβησης, πλευστότητας, εξοπλισμού, stress management κλπ. Η μέθοδος της ανάλυσης ατυχημάτων συνεχίζεται στις μέρες μας για να καλύψει όλες τι εξελίξεις όπως μεικτά αέρια, υποβρύχια οχήματα, Rebreathers, κλπ με στόχο την μεγιστοποίηση της ασφάλειας των εμπλεκομένων. Η ανάλυση των ατυχημάτων κατέδειξε επίσης 3 βασικούς παράγοντες συμπεριφοράς και ανθρωπολογικούς τύπους προσωπικότητας. Από την αρχή της στήλης και μέχρι σήμερα έχουμε προσδιορίσει και αναδείξει την ιδιαιτερότητα των σπηλαίων ως φυσικό περιβάλλον, τονίζοντας την μοναδικότητας τους. Το ιδιαίτερο αυτό περιβάλλον προϋποθέτει την ύπαρξη και εφαρμογή διαφορετικών τρόπων προσέγγισης του γι αυτό και θεωρούμε ότι η σπηλαιοκατάδυση δεν αποτελεί συνέχεια της κατάδυσης αναψυχής. Στόχος μας δεν είναι να φοβίσουμε αλλά να ενημερώσουμε τους ενδιαφερόμενους για τις προκλήσεις της υποβρύχιας σπηλαιολογίας Σύμφωνα με τα παραπάνω, όλοι οι εμπλεκόμενοι σε σπηλαιοκαταδυτικά ατυχήματα είχαν Άγνοια Κινδύνου γι αυτό που

8 πήγαιναν να κάνουν ως αποτέλεσμα της έλλειψης εκπαίδευσης για ασφαλή σπηλαιοκατάδυση ειδικά τις δεκαετίες '60-'70-'80. Μια άλλη κατηγορία συμπεριφοράς είναι οι Βιαστικοί & ημιμαθείς, αυτόκλητοι γνώστες. Συνήθως εμπλέκονται σε ατυχήματα αφού ξεπερνούν τα όρια του εξοπλισμού, των ικανοτήτων και των γνώσεων τους. Στην πλειονότητα έχουν παρακολουθήσει μια αρχικού τύπου εκπαίδευση αλλά δεν ολοκλήρωσαν μέχρι το τέλος την εκπαίδευση τους διότι θεωρούν ότι τα «έμαθαν όλα» και δεν θέλουν να χάνουν χρόνο, αν και κατά βάθος υποσυνείδητα γνωρίζουν τις αδυναμίες τους, τις οποίες εκλογικεύουν επιστρατεύοντας όλους τους μηχανισμούς της γνωστικής ασυμφωνίας. Συνήθως τέτοιες συμπεριφορές οδηγούν σε «αυτόκλητες» αναγορεύσεις και μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά ατυχήματα όχι μόνο στους ίδιους αλλά και σε όσους τους εμπιστευτούν (trust me dives) και αποφασίσουν να τους ακολουθήσουν στον θαυμαστό μα απαιτητικό κόσμο των υποβρυχίων σπηλαίων που υπενθυμίζουμε ότι ή είσοδος σε αυτόν φαντάζει απατηλά εύκολη υπόθεση. Η εποχή μας δυστυχώς σφύζει από αυτόν τον ανθρωπολογικό τύπο που αυτόκλητα γίνεται ειδικός και αντιποιεί την ιδιότητα του γιατρού κάνοντας, γνωματεύσεις ή δίνει φάρμακα, παραδίδει νομικές η λογιστικές συμβουλές, κοκ, με την κατάδυση να μην αποτελεί εξαίρεση. Η τελευταία κατηγορία ανθρώπων που εμπλουτίζουν τις «στατιστικές», αποτελεί όλους αυτούς που πάνε τα πράγματα μπροστά. Δηλαδή τους πραγματικούς πρωτοπόρους οι οποίοι είναι αρκετά μικρός αριθμός σε ποσοστό πληθυσμού, αλλά κάνουν αξιοθαύμαστα πράγματα. Άνθρωποι όπως ο Sheck Exley, o Parker Turner, ο Jean Jacque Bolanz, κλπ οι οποίοι ξεπέρασαν τα όρια φωτίζοντας το σκοτάδι. Συνήθως αυτή η κατηγορία ακόμα και με αυτόν το αρνητικό τρόπο φροντίζει τα πράγματα να εξελιχθούν ακόμα περισσότερο διότι είναι η μόνη κατηγορία που μαθαίνουμε από τα λάθη της για να γινόμαστε καλύτεροι. Αυτοί οι πραγματικοί εξερευνητές πλήρωσαν το ρίσκο υπενθυμίζοντας μας ότι όση εμπειρία και γνώση να έχεις μπορείς να ελαχιστοποιήσεις τον κίνδυνο αλλά όχι να το εκμηδενίσεις. Είναι δε αυτοί οι «βίοι αγίων» της υποβρύχιας σπηλαιολογίας που ενισχύουν και δεν απαξιώνουν την αναγκαιότητα της σπηλαιοκαταδυτικής εκπαίδευσης. Το τελικό συμπέρασμα είναι προφανές: Η σπηλαιοκατάδυση προϋποθέτει ωριμότητα για να υπάρξει εκ των υστέρων η ετοιμότητα ως αποτέλεσμα της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης. H προστασία των υποβρυχίων σπηλαίων Η σπηλαιοκατάδυση είναι πολυδιάστατη δραστηριότητα οπού εκτός από το βάθος υπάρχει το μήκος ή το εύρος των υποβρυχίων περασμάτων. Γι αυτό και χρειάζεται, να είναι κάποιος εκπαιδευμένος

9 στην σπηλαιοκατάδυση πριν επιχειρήσει να διεισδύσει σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο. Εφόσον τα σπήλαια αποτελούν αναμφίβολα ένα παράθυρο στην γεωλογική ιστορία του πλανήτη. Ο μοναδικός αυτός κόσμος που δημιουργήθηκε υπομονετικά αιώνες από την φύση, μπορεί να καταστραφεί από την μια στην στιγμή στην άλλη από την ανθρώπινη παρουσία - δραστηριότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι τα σπήλαια δημιουργούνται από την κίνηση των υπογείων υδάτων και ότι τις περισσότερες φορές η σπηλαιοκατάδυση γίνεται μέσα σε πηγές γλυκού νερού του οποίου η καθαρότητα, παροχή κλπ, έχει ιδιαίτερη σημασία την σημερινή εποχή με τις ραγδαίες κλιματικές αλλαγές. Η οποιαδήποτε παρουσία του ανθρώπου στα σπήλαια επιφέρει αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος γι αυτό και στόχος να αποφεύγεται η άσκοπη επίσκεψη τους. Φανταστείτε ότι εφόσον ακόμα και η παρουσία των εξειδικευμένων επιστημών επιφέρει έστω και μικρή καταπόνηση στο περιβάλλον των σπηλαίων πόσο μάλλον η παρουσία ανεκπαίδευτων μη ενημερωμένων επισκεπτών. Για το λόγο και αυτό δεν ενθαρρύνετε ούτε προωθείτε η «τουριστική σπηλαιοκατάδυση». Άλλωστε καμία διείσδυση σε υποβρύχιο σπήλαιο από την φύση της δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «απλή αναψυχή», άσχετα αν φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά στην φύση ή είναι δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου. Με βάση τα παραπάνω γίνεται πιο κατανοητή η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης στην σπηλαιοκατάδυση. Ο υποψήφιος σπηλαιοδύτης μαθαίνει εκτός από το να διεισδύει με ασφάλεια στα υποβρύχια σπήλαια αλλά και τις μεθόδους που να αναγνωρίσει την σημαντικότητα αυτών και τις τεχνικές για να τα προστατέψει. Οι φυσαλίδες, η κακή πλευστότητα, η απρόσεκτη επαφή με την οροφή ή το δάπεδο, η αλόγιστη εναπόθεση των φιαλών και άλλου εξοπλισμού, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα τα οποία θα εξετάσουμε παρακάτω. Η Υποχρέωση κάθε Σπηλαιοδύτη Το τμήμα σπηλαιοκατάδυσης (CDS) της Εθνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (ΝSS) των ΗΠΑ δημοσίευσε πρόσφατα ένα φυλλάδιο που απευθύνεται στην σπηλαιοκαταδυτική κοινότητα με θέμα του την προστασία των υποβρυχίων σπηλαίων. Οι βασικές οδηγίες συνοψίζονται ως εξής: Δείξε Καλή Κρίση! Έχεις επιλογή σε ότι κάνεις. Αντίθετα το σπήλαιο δεν έχει! Να είσαι ειλικρινής προς το εαυτό σου για τις καταδυτικές σου ικανότητες. Εξάσκησε και μάθε νέες τεχνικές και εξοπλισμό στην ανοικτή θάλασσα πριν τις χρησιμοποιήσεις εντός του σπηλαίου. Εάν δεν μπορείς να πραγματοποιήσεις μια κατάδυση χωρίς να καταστρέψεις το σπήλαιο, ανέβαλε την μέχρι να είσαι έτοιμος Μάθε να αναγνωρίζεις ευαίσθητους σχηματισμούς - Κοίτα αλλά μην αγγίζεις! Για αρκετά χρόνια, το θέμα της προστασία των σπηλαίων θεωρήθηκε από αρκετούς σπηλαιοδύτες ότι αφορούσε μόνο θέματα χρησικτησίας γης όπως η υπερεκμετάλλευση, η απόρριψη των αποβλήτων ή σκουπιδιών σε στο υπέδαφος και η μόλυνση των υπογείων νερών από χημικά εντός των υποβρυχίων σπηλαίων. Καθώς ο αριθμός των σπηλαιοδυτών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, το θέμα της παρουσίας των δυτών εντός των σπηλαίων έχει γίνει υψίστης σημασίας αναφορικά τι περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις. Ως σπηλαιοδύτες, ο καθένας μας έχει την υποχρέωση να ελαχιστοποιήσει ή να εξαλείψει το αντίκτυπο της παρουσία μας στα σημεία που καταδυόμαστε, χρησιμοποιώντας χαμηλής επίπτωσης καταδυτικές τεχνικές και την ορθή σκέψη η οποία διδαχτήκαμε κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης μας, αρκετή αν όχι όλη η ορατή επίδραση από την καταδυτική παρουσία εντός των σπηλαίων θα μπορούσε να ελαχιστοποιηθεί.

10 Χαμηλής Επίπτωσης Καταδυτικές Τεχνικές Αντιλαμβανόμαστε συνεπώς ότι η ολοκληρωμένη εκπαίδευση έχει διττό στόχο: Την ασφάλεια του ατόμου και την προστασία του περιβάλλοντος. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που αξία του φυσικού πλούτου αναγνωρίζεται ως καθοριστικής σημασίας για τον άνθρωπο. Η αειφόρα προσέγγιση των υποβρύχιων σπηλαίων επιβάλει την όσο δυνατή χρήση των τεχνικών που ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις στο υποβρύχιο περιβάλλον του σπηλαίου: Ι. Πλευστότητα και ισορροπία (trim) Συχνά θεωρούμε την πλευστότητα και την ισορροπία (trim) ως σπηλαιοκαταδυτικές δεξιότητες οι οποίες χρειάζονται μόνο για την διατήρηση της ορατότητας με το να μην διαταράσσουμε το ίζημα. Παρόλα αυτά, με στόχο την προστασία του σπηλαίου, η καλή πλευστότητα και ισορροπία είναι απαραίτητες για να αποφύγουμε επαφή με τον πυθμένα ή την οροφή. Είναι θεμιτό να σταματάμε στις αλλαγές βάθους και να κάνουμε ένα έλεγχο της πλευστότητας ώστε να αποφύγουμε την επαφή με τον πυθμένα ή να χτυπήσουμε στην οροφή. ΙΙ. Τεχνικές Προώθησης Οι βασικές τεχνικές προώθησης οι οποίες χρησιμοποιούνται από τους σπηλαιοδύτες είναι τα frog, modified flutter και shuffle kick. Ο βασικός σκοπός είναι η υποβρύχια κίνηση εντός του σπηλαίου χωρίς να διαταραχθεί το ίζημα. Θέλουμε επίσης την κατάλληλη προωθητική τεχνική ώστε σε συγκεκριμένα σημεία του σπηλαίου να αποφύγουμε την επαφή με αυτό. Σε περίπτωση που το πέρασμα του σπηλαίου είναι χαμηλό αλλά πλατύ, τότε η κίνηση του βατράχου είναι ιδανική καθώς με το συγκεκριμένο λάκτισμα η επαφή με την οροφή είναι αδύνατη. Όταν το υποβρύχιο πέρασμα είναι στενό μα ψηλό, τότε λάκτισμα όπως το modified flutter/shuffle kick, θα κρατήσουν τα πόδια μακριά από τα τοιχώματα. Ο κάθε σπηλαιοδύτης θα πρέπει να προσαρμόζει τα στυλ προώθησης του ανάλογα με την αλλαγή της διαμόρφωση του σπηλαίου. ΙΙΙ. Που και πότε χρησιμοποιείτε η τεχνική τραβώ και γλιστρώ (pull & glide) Η τεχνική τραβώ και γλιστρώ (pull & glide) κατά την οποία ο σπηλαιοδύτης τραβά και σπρώχνει ένα βράχο για να προχωρήσει μπροστά. Κάθε επαφή αυτού του τύπου προκαλεί φθορά στο σπήλαιο και θα πρέπει να αποφεύγεται, ειδικά στα σπήλαια με χαμηλή ροή. Στα σπήλαια με υψηλή εκροή στα οποία η προώθηση είναι αδύνατη με άλλη μέθοδο, τότε η τεχνική τραβώ και γλιστρώ θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί προσεκτικά κι μόνο σε περιοχές όπου έχουν ήδη σημάδια επαφής. Η προώθηση στο ταβάνι κατά την οποία τα πόδια σπρώχνουν την οροφή θα πρέπει επίσης να αποφεύγετε λόγο της φθοράς που προκαλούν τα πόδια και οι φιάλες στην πλάτη. IV. Χρήση και τοποθέτηση φιαλών stage και αποσυμπίεσης Οι φιάλες stage/αποσυμπίεσης θα πρέπει να τοποθετούνται ι ώστε να παραμένουν κοντά στο σώμα του σπηλαιοοδύτη και τα κλείστρα να μην έχουν καθοδική φορά. Όταν μεταφέρονται τα stage μέσα σε στενά ή χαμηλά υποβρύχια περάσματα, τότε stage θα πρέπει να ανασηκώνονται ώστε να αποφεύγεται η επαφή με τον πυθμένα. Όταν αφήνουμε μια φιάλη stage/deco είναι θεμιτό να αποφεύγουμε λασπώδεις περιοχές και να προτιμούμε βραχώδεις περιοχές που να έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί. Ασφαλίζουμε την φιάλη στον μίτο ώστε να αποτρέψουμε την μετακίνηση της σε σημεία που έχουν αυξημένη ροή. Όταν το όριο αερίου έχει φτάσει κατά την χρήση σε μια φιάλη stage, συνεχίστε να την έχετε μαζί σας μέχρι να βρείτε το κατάλληλο σημείο για την αφήσετε. Εάν δεν υπάρχει ή δεν βρείτε το κατάλληλο σημείο τότε κρατήστε την μαζί σας

11 Τα σπήλαια αποτελούν μερικές από τις ανεξερεύνητες, όμορφες και μοναδικές περιοχές του πλανήτη, ας τα προσεγγίσουμε με σεβασμό και ας τα προστατέψουμε διότι όπως κα με την υπόλοιπη φύση δεν τα κληρονομήσαμε από τους παππούδες μας, αλλά τα δανειζόμαστε από τις μελλοντικές γενιές. Για τον λόγο αυτό οι σπήλαιο-επισκέπτες θα πρέπει να αφήνουν το σπήλαιο όπως το βρήκαν. Θα πρέπει να φροντίσουν να μην αφήσουν απορρίμματα Αφήνοντας μόνο τα ελάχιστα απαραίτητα σημάδια έρευνας, φροντίζοντας να μην καταστρέψουν τους σχηματισμούς και να μην διαταράξουν την οικολογική ισορροπία, Η συλλογή ορυκτού ή βιολογικού υλικού για προβολή συμπεριλαμβανομένων σπασμένων σχηματισμών δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση δικαιολογημένη, καθώς ενθαρρύνει την απρόσκοπτη συλλογή και καταστροφή του φυσικού πλούτου. Γίνεται προφανές ότι χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση δεν μπορεί να υπάρξει αποτελεσματική προστασία των υποβρυχίων σπηλαίων.