ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Σχολή Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ. Μάθηµα : Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου. Θέµα εργασίας : «Τύπος και προσωπικότητα»

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Μάθηµα : Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου Θέµα εργασίας : «Τύπος και προσωπικότητα» ιδάσκοντες : Α. ηµητρόπουλος Z. Παπαϊωάννου Υπεύθυνη Εργασίας : Καρατσόλια Ελένη Ιωάννα Αριθµός Μητρώου : Τηλέφωνο : eleni_ioanna@yahoo.gr ΜΑΪΟΣ 2008

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. Εισαγωγή ΙI. Εννοιολογική οριοθέτηση Α. Ο Τύπος - Η συνταγµατική κατοχύρωση του εκφράζεσθαι ως ατοµικού δικαιώµατος, το άρθρο 14 παρ.1 1. Το γράµµα της διάταξης 2. Το περιεχόµενο της διάταξης. Το άρθρο 14 παρ.1, ο ακρωγονιαίος λίθος της εν γένει ελευθερίας της γνώµης και της πνευµατικής κίνησης α) θετικό περιεχόµενο του δικαιώµατος του εκφράζεσθαι β) αρνητικό περιεχόµενο του δικαιώµατος του εκφράζεσθαι 3. Η σηµασία της ελευθερίας της έκφρασης Β. Το δικαίωµα του εκφράζεσθαι ως θεσµική εγγύηση Ο τύπος 1. Η συνταγµατική αναφορά στον τύπο 2. Ο ορισµός του τύπου α) τύπος εν ευρεία έννοια β) τύπος εν στενή έννοια 3. Ο τύπος ως θεσµική εγγύηση α) η θεσµική εγγύηση του τύπου β) ο τύπος ως τέταρτη εξουσία 4. Λειτουργίες του τύπου α) πληροφόρηση β) άσκηση κριτικής και έλεγχος κρατικής εξουσίας 5. Η ελευθερία του τύπου α) η σηµασία της ελευθερίας του τύπου ως προϋπόθεση της λειτουργίας του µέσα στα πλαίσια δηµοκρατικού πολιτεύµατος. β) η ελευθερία του τύπου στο ισχύον Σύνταγµα βα) το γράµµα της συνταγµατικής διάταξης ββ) το περιεχόµενο της ελευθερίας του τύπου σύµφωνα µε το Σύνταγµα i) ελευθερία έκδοσης ii) ελευθερία σύνταξης iii) ελευθερία εκτύπωσης iv) ελευθερία κυκλοφορίας v) ελευθερία άσκησης επαγγέλµατος βγ) οι περιορισµοί της ελευθερίας του τύπου στο ισχύον Σύνταγµα i) η κατάσχεση 1

3 ii) γενική απαγόρευση κατάσχεσης στο ισχύον Σύνταγµα iii) εξαιρέσεις από την αρχή της γενικής απαγόρευσης της κατάσχεσης η διάταξη 14παρ.3 προσβολή γνωστής θρησκείας προσβολή του προσώπου του Πτ αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά µε τις ένοπλες δυνάµεις άσεµνα δηµοσιεύµατα iv) παύση εντύπου v) απαγόρευση άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος από τον καταδικασθέντα vi) ποινική και αστική ευθύνη του τύπου αστική ευθύνη του τύπου ποινική ευθύνη του τύπου Γ. Προσωπικότητα 1. Η ανθρώπινη αξία, η προσωπικότητα ως καταστατική αρχή της έννοµης τάξης, το άρθρο 2παρ.1 Σ 2. Η προσωπικότητα ως έννοια αφηρηµένη και σύνθετη 3. Η διάκριση της πλευράς της προσωπικότητας στη «στατική» και «δυναµική» πλευρά της α) η στατική πλευρά της έννοιας της προσωπικότητας β) η δυναµική πλευρά της έννοιας της προσωπικότητας βα) εννοιολογική προσέγγιση το θεµελιώδες άρθρο 5παρ.2Σ ββ) το δικαίωµα του ατόµου στον ιδιωτικό βίο i) η έννοια του ιδ. βίου ii) ο αυτοπροσδιορισµός του ατόµου και οι επικείµενες κοινές συνθήκες ως κριτήρια που προσδιορίζουν την έννοια του ιδ. Βίου iii) η συνταγµατική κατοχύρωση, το α.9 παρ.1, και α.93 παρ.2 iv) το δικαίωµα του ατόµου στο δηµόσιο βίο α) έννοια δηµοσίου βίου v) η ικανότητα αυτοπροσδιορισµού του ανθρώπου ως απόρροια του α.5παρ1 Σ και της δυνατότητας ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του και ο περιορισµός της III. Αντιπαράθεση Τύπου Προσωπικότητας, Οριοθετήσεις Περιορισµοί Θεσµική Εφαρµογή A. Θεωρία στάθµισης συµφερόντων 2

4 1. Υπόθεση Lebachurteil 2. Προϋποθέσεις εφαρµογής θεωρίας στάθµισης συµφερόντων α) ύπαρξη «δικαιολογηµένου συµφέροντος» αα) ορισµός αβ) ο όρος «δικαιολογηµένου συµφέροντος» ως έννοια του ποινικού δικαίου 20 ΠΚ και 367 ΠΚ αγ) η έννοια του δικαιολογηµένου συµφέροντος κατά τη διαδικασία στάθµισης συµφερόντων i) πότε συντρέχει η έννοια δικαιολογηµένου συµφέροντος απαραίτητη προϋπόθεση η αλήθεια γεγονότος (περιπτώσεις άγνοιας, ελλιπούς είδησης) 3. Τα στάδια της στάθµισης συµφερόντων στην περίπτωση Τύπος Προσωπικότητα Β. Η θεσµική εφαρµογή η αντιπαράθεση τύπου και προσωπικότητας 1. Περιεχόµενο 2. ηµοσιότητα: η φυσική σχέση µεταξύ δικαιώµατος επί της προσωπικότητας και του τύπου η αιτιώδης συνάφεια που επιτρέπει τον περιορισµό της σηµασιολογικής περιφερείας του δικαιώµατος επί της προσωπικότητας 3. Περιπτώσεις αιτιώδους περιορισµού του γενικού αµυντικού περιεχοµένου του δικαιώµατος επί της προσωπικότητας 4. Περιπτώσεις αναιτιώδους περιορισµού του γενικού αµυντικού περιεχοµένου του δικαιώµατος επί της προσωπικότητας IV. Βασικά συµπεράσµατα V. Περίληψη VI. Νοµολογία Α) Ελληνική Β) Ξένη Νοµολογία: ΕφΑθ 4054/1992 Τριµ. VII. Βιβλιογραφία 3

5 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία πραγµατευόµαστε τα δικαιώµατα που προκύπτουν από το θέµα «Τύπος και Προσωπικότητα». Σηµασία δίνεται λοιπόν στην κατά το δυνατόν πληρέστερη ανάλυση του περιεχοµένου των δικαιωµάτων, όπως αυτό προκύπτει από τις οικείες συνταγµατικές διατάξεις. Τα δικαιώµατά που µας απασχολούν είναι αφενός αυτό της έκφρασης µέσω του Τύπου και περαιτέρω η θεσµική λειτουργία που τους αναγνωρίζεται από το Σύνταγµα και αφετέρου το δικαίωµα της προσωπικότητας, το οποίο ταυτίζεται σε πολλά σηµεία των εκφάνσεων του µε αυτή την ίδια την ανθρώπινη αξία, την καταστατική αρχή, δηλαδή της έννοµης τάξης του κοινωνικού ανθρωπισµού. Αφού προσδιορίσουµε το φυσικό και νοµικό περιεχόµενο των δικαιωµάτων αυτών, θα προσχωρήσουµε στο θέµα της µεταξύ τους αντιπαράθεσης. Σκοπός κατά την ανάπτυξη της εργασίας αυτής είναι να γίνει κατανοητό πως στην εν. τάξη του κοινωνικού ανθρώπου βασική αρχή του οποίου είναι η άσκηση θεµελιωδών δικαιωµάτων µέσα στα πλαίσια της ανθρώπινης άµιλλας, δεν µπορεί να νοηθεί σύγκρουση µεταξύ των δικαιωµάτων των εκατέρωθεν δηλαδή εξουσιών, ούτε προτίµηση της µιας εξουσίας έναντι της άλλης. Συνταγµατικά δικαιώµατα και θεσµοί έχουν κατοχυρωθεί από τον συνταγµατικό νοµοθέτη προκειµένου να ασκούνται ταυτόχρονα. Θεσµοί και δικαιώµατα δεν αλληλοσυγκρούονται πολλώ µάλλον δεν αλληλοαποκλείονται. Ασκούµενα ταυτόχρονα αλληλοεπηρεάζονται. ΙI. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ Α. Ο Τύπος - Η συνταγµατική κατοχύρωση του εκφράζεσθαι ως ατοµικού δικαιώµατος, το άρθρο 14 παρ.1 1. Το γράµµα της διάταξης Η πρώτη παράγραφος του άρθρου 14 Σ αναφέρει πως «καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά και γραπτά και δια του τύπου του στοχασµούς του τηρώντας της νόµους του κράτους. 2. Το περιεχόµενο της διάταξης. Το άρθρο 14 παρ.1, ο ακρωγονιαίος λίθος της εν γένει ελευθερίας της γνώµης και της πνευµατικής κίνησης α) θετικό περιεχόµενο του δικαιώµατος του εκφράζεσθαι Η θετική ελευθερία της έκφρασης µπορεί να οριστεί ως το δικαίωµα κάθε ατόµου να λαµβάνει, να διαµορφώνει, να έχει, να εκφράζει και να διαδίδει γνώµες και ως ένα σηµείο πληροφορίες, χωρίς να παρεµποδίζεται ή να υφίσταται καµία δυσµενή συνέπεια. Το παραπάνω δικαίωµα περιλαµβάνει της την ελευθερία να εκφράζεται κανείς µε όποιο τρόπο ο της επιλέγει. β) αρνητικό περιεχόµενο του δικαιώµατος του εκφράζεσθαι Στο ίδιο άρθρο κατοχυρώνεται όχι µόνο η θετική αλλά και η αρνητική πλευρά της έκφρασης. Είναι συνταγµατικό δικαίωµα του καθενός να µην εξωτερικεύει και να µην δηµοσιοποιεί της απόψεις του, µέσα στα πλαίσια της δυνατότητας ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας. Το δικαίωµα αποσιώπησης της γνώµης 4

6 προστατεύεται λοιπόν εξίσου από τη συνταγµατική διάταξη της ακριβώς και το δικαίωµα έκφρασης και διατύπωσής της. 3. Η σηµασία της ελευθερίας της έκφρασης Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί πράγµατι προϋπόθεση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και κατά συνέπεια βασική αρχή των εννόµων τάξεων του κοινωνικού ανθρώπου. Το δηµοκρατικό πολίτευµα και ο κοινωνικός άνθρωπος βασίζονται πάνω στην ίδια βασική αρχή, η οποία είναι η αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας, η οποία κατ επέκταση βασίζεται της αρχές της ελευθερίας και της ισότητας. Η ανθρώπινη αξία προάγει όχι µόνο της υλικές ή σωµατικές ανάγκες αλλά και της πνευµατικές και κυρίως την ανάγκη του ατόµου να διαλογίζεται, να επεξεργάζεται τα δεδοµένα που του παρέχει η κοινωνική συνύπαρξη, να διαµορφώνει αντιλήψεις και απόψεις και ακολούθως να της εκφράζει και να της διαδίδει. Στη δηµοκρατία η ταύτιση κυβερνόντων και κυβερνοµένων δεν µπορεί να προκύψει µε διαφορετικό τρόπο παρά µόνο µε την διασφάλιση εκείνων των εγγυήσεων που εξασφαλίζουν την ισονοµία και ισηγορία, την πολυφωνία και τον πλουραλισµό, την ελευθερία στον κάθε κοινωνό πολίτη εν τέλει, της διατύπωσης των στοχασµών και των απόψεων του. Η ελευθερία λοιπόν της γνώµης συνιστά συστατικό στοιχείο του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και η ένταξη της διάταξης της στο συνταγµατικό κείµενο έχει µεγάλη σηµασία. Β. Το δικαίωµα του εκφράζεσθαι ως θεσµική εγγύηση Ο τύπος 1. Η συνταγµατική αναφορά στον τύπο Ο άνθρωπος µπορεί να εκφράσει του στοχασµούς του κι της ιδέες του µε πολλούς τρόπους, παρολαυτά, στο συνταγµατικό κείµενο γίνεται ξεχωριστή αναφορά στον τύπο, ως επιµέρους µορφή της εν γένει ελευθερίας της έκφρασης και ως µέσον διάδοσης ιδεών. Παράλληλα, ο συνταγµατικός νοµοθέτης δεν παραλείπει να ορίσει το προστατευτικό πλαίσιο µέσα στο οποίο επιθυµεί να κινείται ο Τύπος αλλά και µια σειρά άλλων επί µέρους θεµάτων που άπτονται του αντικειµένου του Τύπου, ως στοιχείου απαραίτητου της διαµάχης ιδεών και συµφερόντων, καθώς και προαγωγής του δηµοκρατικού φρονήµατος και πολιτεύµατος. Συνεπώς, ο τύπος µε βάση το άρθρο 14 παρ. 2: «Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται.» 2. Ο ορισµός του τύπου α) τύπος εν ευρεία έννοια Τύπος εν ευρεία έννοια είναι κάθε προϊόν µέσου µαζικής παραγωγής, στο οποίο απεικονίζεται κείµενο ή παράσταση. Ο παραπάνω όρος περιλαµβάνει όχι µόνο την τυπογραφία, αλλά και την λιθογραφία, τη φωτογραφία και γενικά κάθε µηχανικό ή χηµικό µέσο µε το οποίο επιτυγχάνεται η παραγωγή µεγάλου αριθµού οµοίων αντιτύπων, γραπτών κειµένων, εικόνων, σε χαρτί ύφασµα, µέταλλο, πλαστικό, γυαλί ή άλλη ύλη. 1 β) τύπος εν στενή έννοια Ο τύπος εν στενή έννοια περιλαµβάνει µόνο την τυπογραφία. Τα κυριότερα έντυπα είναι τα βιβλία και τα περιοδικά έντυπα. Τα τελευταία περιλαµβάνουν αφενός 1 αγτόγλου Π, Ατοµικά δικαιώµατα 5

7 της εφηµερίδες, αφετέρου τα περιοδικά µε την στενή έννοια του όρου. Η διαφορά έγκειται τόσο στην συχνότητα έκδοσης όσο και στο περιεχόµενο Ο τύπος ως θεσµική εγγύηση α) η θεσµική εγγύηση του τύπου Η διάκριση µεταξύ του ατοµικού δικαιώµατος του «εκφράζεσθαι δια του τύπου» και της θεσµικής εγγύησης της ελευθερίας του τύπου βρίσκει θεµέλιο στο αρ.14παρ.1 και 2. Στην πρώτη παράγραφο θεµελιώνεται το ατοµικό δικαίωµα σε αντιδιαστολή της την δεύτερη παράγραφο που θεµελιώνει την θεσµική εγγύηση. Ο λόγος για τον οποίο θεσπίστηκε η θεσµική εγγύηση της ελευθερίας του τύπου, είναι η εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου για ενηµέρωση. Σκοπός της διάταξης της είναι η παροχή εγγυήσεων για την απρόσκοπτη διαφύλαξη «αλλότριων»συµφερόντων εν όψει της αποστολής και των σκοπών του θεσµού και όχι για το συµφέρον των ίδιων των φορέων, δηλαδή του ίδιου του τύπου. Επιπλέον, µέσα από την νοµολογία η αναφορά στην ελευθερία του τύπου έχει ως στόχο να τονίσει τον ιδιαίτερο θεσµικό ρόλο του τύπου ως φορέα ενηµέρωσης της κοινής γνώµης. β) ο τύπος ως τέταρτη εξουσία Λόγω της εξαιρετικής σηµασίας που επέχει ο τύπος µέσα στα πλαίσια του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και συνακολούθως εξαιτίας της σπουδαίας θέσης που έχει µέσα στο συνταγµατικό κείµενο, ο τύπος χαρακτηρίζεται συχνά ως «τέταρτη εξουσία». 3 Ο χαρακτηρισµός της από τη µια αποδίδει την σπουδαιότητα του τύπου ως θεσµού συνταγµατικά κατοχυρωµένου, από την άλλη δεν µπορεί να περιληφθεί νοµικής σηµασίας, ούτε να θεωρηθεί από πλευράς συνταγµατικού δικαίου σωστός. Ο Σαρίπολος χαρακτηριστικά είχε τονίσει το 1923 «σήµερον αποτελεί, ουχί βεβαίως υπό την έποψιν του συνταγµατικού δικαίου, αλλά πράγµατι την πρώτη εξουσία του κράτους.» 4. Λειτουργίες του τύπου α) πληροφόρηση Μια από της κυριότερες λειτουργίες του τύπου είναι η πληροφόρηση, δηλαδή η παρακολούθηση των τρέχοντων γεγονότων και στη συνέχεια η καταχώρηση της στο έντυπο. Αυτή η ανακάλυψη είναι έµφυτη και γεννήθηκε χιλιάδες χρόνια πριν. Ειδικά, µέσα σε ένα δηµοκρατικό πολίτευµα, όπου κυβερνόντες και κυβερνώµενοι ταυτίζονται, η λειτουργία του τύπου ως µέσο ενηµέρωσης και γνωστοποίησης γεγονότων είναι σηµαντικότατη. β) άσκηση κριτικής και έλεγχος κρατικής εξουσίας Η λειτουργία του τύπου έχει ως στόχο να αναδείξει τα κοινωνικά προβλήµατα και να ενηµερώνει την κοινή γνώµη, η λειτουργία του τύπου δεν σταµατάει εδώ. Ταυτόχρονα, µέσα στα πλαίσια της ελευθερίας του εκφράζεσθαι, ο τύπος ασκεί κριτική στα πολιτικά πρόσωπα, σχολιάζει της πολιτικές αλλά και κοινωνικές εξελίξεις, διασφαλίζει µέσω της δράσης του τη διαφάνεια της πολιτικής ζωής της χώρας και τέλος εξασφαλίζει της κατάλληλες προϋποθέσεις για τη δηµιουργική σύγκρουση ιδεών και συµφερόντων µέσα στο πλαίσιο του ευρύτερου κοινωνικού χώρου, έχοντας ως σκοπό την διάδοση και επικράτηση εκείνων των απόψεων που οδηγούν τη Χώρα στην πρόοδο και την ανάπτυξη της διορθώνοντας κάθε κατάσταση 2 Χρυσόγονος, Ατοµικά ικαιώµατα 3 Καράκωστας Γ, Προσωπικότητα και Τύπος 6

8 που δεν εξυπηρετεί το στόχο που έχει τεθεί από τον συντακτικό νοµοθέτη, ο οποίος δεν είναι της από την κοινωνική πρόοδο 4, (άρθρο 25παρ.2). 5. Η ελευθερία του τύπου α) η σηµασία της ελευθερίας του τύπου ως προϋπόθεση της λειτουργίας του µέσα στα πλαίσια δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Οι εγγυήσεις του τύπου λαµβάνουν χώρα µε την εγγύηση του κράτους, έτσι της κατοχυρώνεται µέσα από το Σύνταγµα. Ο τύπος αποτελεί την sine qua non της δηµοκρατίας εφόσον δεν κηδεµονεύεται από το κράτος. Ιστορικά, ελευθερία του τύπου σηµαίνει το να λειτουργεί ο τύπος χωρίς να δέχεται λογοκρισία. Στη σύνδεση αυτή µε την πολιτική γίνεται σαφής η µετάβαση από το φιλελεύθερο ατοµικό δικαίωµα στο δηµοκρατικό δικαίωµα του πολίτη. Μάλιστα, το Ε Α έχει τονίσει επανηλληµένως τη σηµασία του τύπου σε µια φιλελεύθερη δηµοκρατία. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της παραπάνω θέσης του αποτελεί η υπόθεση των Sundey Times, κατά την οποία υπογράµµισε τη σπουδαιότητα του τύπου ως µέσου πληροφόρησης του κοινού. Η µεγάλη λοιπόν σηµασία της ελευθερίας ως προϋπόθεσης για τη δηµοκρατική λειτουργία του τύπου, έχει αναγνωριστεί µέσα στα πλαίσια της ελληνικής έννοµης τάξης. β) η ελευθερία του τύπου στο ισχύον Σύνταγµα βα) το γράµµα της συνταγµατικής διάταξης Της προαναφέραµε, το ισχύον Σύνταγµα ορίζει σχετικά µε την ελευθερία του τύπου: 14παρ.2 «Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται.» Στο άρθρο 14 παρ.3 βλέπουµε «Η κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, µε παραγγελία του εισαγγελέα µετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε της γνωστής θρησκείας β) για προσβολή του προσώπου του Πτ γ) για δηµοσίευµα που αποκαλύπτει πληροφορίες για σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων ή την οχύρωση της χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους δ) για άσεµνα δηµοσιεύµατα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δηµόσια αιδώ, όπου ορίζει ο νόµος.» 5 ββ) το περιεχόµενο της ελευθερίας του τύπου σύµφωνα µε το Σύνταγµα i) ελευθερία έκδοσης Στην ελευθερία έκδοσης συµπεριλαµβάνεται αρχικά, η ελευθερία κάθε ατόµου και κάθε οµάδας ατόµων να εκδώσουν ο,τιδήποτε, οποιοδήποτε έντυπο, εποµένως απαγόρευση θεσπίσεως προσόντων ή προϋποθέσεων, προσωπικών ή πραγµατικών, ηθικών ή υλικών της έκδοση εντύπων 6. ii) ελευθερία σύνταξης Η ελευθερία σύνταξης σηµαίνει πρώτα απ όλα την ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης. Εδώ βρίσκει τη συνταγµατική της κατοχύρωση έστω και έµµεσα η δηµοσιογραφική έρευνα. Από την ελευθερία συγκέντρωσης προκύπτει και η ελευθερία χρησιµοποιήσεως οποιωνδήποτε γενικά νόµιµων µέσων και εγκατάστεων 4 ηµητρόπουλος Α., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 5 ηµητρόπουλος Α., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 6 Καράκωστας Γ., ΜΜΕ και Τυπος 7

9 υποδοχής και µεταδόσεως ειδήσεων. Επιπλέον, στην ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης ανήκει και η ελευθερία χρησιµοποίησης οποιουδήποτε αλλοδαπού ή ηµεδαπού πρακτορείου ειδήσεων και η αποστολή ανταποκριτών οπουδήποτε στην ηµεδαπή ή στην αλλοδαπή. Εδώ ανήκει της και η ελευθερία προµήθειας, εγκατάστασης και λειτουργίας τηλεφωνικών και τηλεγραφικών και ραδιοτηλεοπτικών συσκευών και των αναγκαίων κεραιών της συγκέντρωση της ύλης από το εσωτερικό ή το εξωτερικό iii) ελευθερία εκτύπωσης Πρέπει να σηµειώσουµε πως απαγορεύεται οποιαδήποτε επέµβαση του κράτους κατά την εκτύπωση της εντύπου. Παλαιότερα µε την νοµοθετική πρόβλεψη, η οποία θέσπιζε την χορήγηση ατελούς δηµοσιογραφικού χάρτη σε εφηµερίδες και περιοδικά υπό όρους. Συνεπώς, η σχετική νοµοθεσία περιόριζε το σχήµα, την επιφάνεια έκδοσης και τον αριθµό αντιτύπων των εφηµερίδων και περιοδικών. Οι παραπάνω περιορισµοί αντίκειτο απευθείας στην ελευθερία εκτύπωσης και ήταν αντισυνταγµατικοί 7. Επιπλέον, στην ελευθερία εκτύπωσης περιλαµβάνεται κατά κύριο λόγο και η ελευθερία της οποτεδήποτε εφαρµογής οποιασδήποτε µεθόδου εκτυπώσεως εντύπου, προσλήψεως του κατάλληλου προσωπικού και εγκαταστάσεως των αναγκαίων µηχανηµάτων. iv) ελευθερία κυκλοφορίας Άµεση συνέπεια της εκτύπωσης της εντύπου είναι η διάθεση και η κυκλοφορία του. Άλλωστε χωρίς την ελευθερία κυκλοφορίας, η ελευθερία του τύπου στερείται πρακτικού περιεχοµένου. Ελευθερία κυκλοφορίας σηµαίνει ελευθερία αποστολής µε οποιονδήποτε τρόπο από τον τόπο παραγωγής στον τόπο πώλησης. Επιπροσθέτως, η ελευθερία κυκλοφορίας διασφαλίζεται µε την ελευθερία διανοµής των εντύπων της αναγνώστες µε ή χωρίς την µεσολάβηση πρακτορείων διανοµής ή τύπου. Στη συνέχεια, θα πρέπει να σηµειώσουµε πως στην ελευθερία κυκλοφορίας περιλαµβάνεται της η ελευθερία επιλογής πωλητών και µεθόδων πωλήσεως, η οποία και κατοχυρώνεται και από το Σύνταγµα. Συγκεκριµένα, το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελευθερία πωλήσεως εντύπων µε εγγραφή συνδροµητών, δια µέσου καταστηµάτων ή περιπτέρων, µε υπαίθριους ή πλανόδιους πωλητές ή µε αυτόµατα µηχανήµατα. Συνεπώς λοιπόν, διατάξεις νόµων που αναγνωρίζουν αποκλειστικό δικαίωµα πωλήσεως, ιδίως εφηµερίδων και περιοδικών σε κλειστό κύκλο προσώπων και εξαρτούν το δικαίωµα αυτό από προηγούµενη διοικητική άδεια είναι αντισυνταγµατικές. ιατάξεις σχετικές µε την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισµού και ειδικά την απαγόρευση του αθέµιτου ανταγωνισµού της π.χ. η διάταξη κατά την οποία οι απογευµατινές εφηµερίδες δεν µπορούν να κυκλοφορούν προ της µεσηµβρίας ηµέρας, δεν θίγουν την ελευθερία της κυκλοφορίας. Τέλος στην ελευθερία κυκλοφορίας των εντύπων συµπεριλαµβάνεται και η διάδοση της µε οποιονδήποτε τρόπο, µέσω τοιχοκόλλησης ή έκθεσης του εντύπου σε δηµόσιο µέρος ή σε δηµόσια συνάθροιση ή σε µέρος που είναι προσιτό στο κοινό, µέσα στα όρια που θέτει πάντα η γενική νοµοθεσία του αστικού ή ποινικού δικαίου, Του δικαίου προστασίας του περιβάλλοντος κ.τ.λ. Για παράδειγµα λοιπόν, δεν µπορεί σε καµία περίπτωση να εξαρτηθεί η τοιχοκόλληση εντύπου ή η αφισοκόλληση από προηγούµενη άδεια των διοικητικών αρχών 8. 7 Καράκωστας Γ., Τύπος και προσωπικότητα 8 Χρυσόγονος, Ατοµικά ικαιώµατα 8

10 Ο κρατικός καθορισµός της τιµής πωλήσεων των εντύπων και µάλιστα των εφηµερίδων προσκρούει στην ελευθερία του τύπου. Νοµοθετική διάταξη λοιπόν, που εξουσιοδοτεί τη διοίκηση να ορίζει είτε τη τιµή των εφηµερίδων είτε τα ανώτατα ή κατώτατα όρια της είναι αντισυνταγµατική. v) ελευθερία άσκησης επαγγέλµατος Στην ελευθερία άσκησης επαγγελµάτων που έχουν σχέση µε τον τύπο αντίκεινται οι διατάξεις που θεσπίζουν διοικητικές άδειες επαγγέλµατος δηµοσιογράφου, τυπογράφου, εφηµεριδοπώλη κ.τ.λ. Προπάντων αν χορηγούνται ή αν ανακαλούνται µε κριτήρια σκοπιµότητας ή κατά διακριτική ευχέρεια των διοικητικών αρχών ή µάλιστα ενώσεων ιδιοκτητών εφηµερίδων ή των πρακτορείων τύπου. Επιπλέον, από την ελευθερία άσκησης επαγγέλµατος προκύπτει η απαγόρευση κρατικής κηδεµόνευσης οποιασδήποτε οργάνωσης τύπου. Έτσι διατάξεις που επιβάλλουν κρατική συµµετοχή της διοικήσεις των δηµοσιογραφικών οργανώσεων ή αναθέτουν στον αρµόδιο Υπουργό δικαίωµα κύρωσης ή τροποποίησης του κανονισµού εργασιών αντίκειται στον ίδιο τον πυρήνα της ελευθεροτυπίας, ως ελευθερίας του τύπου από κάθε ανάµιξη του κράτους. Σύµφωνα µε τη διάταξη 14παρ.8 «νόµος ορίζει της προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος». Η αναφορά του Συντάγµατος στον καθορισµό των προϋποθέσεων και των προσόντων του δηµοσιογράφου δεν έχει την έννοια πως όσοι δεν συγκεντρώνουν της παραπάνω προϋποθέσεις δεν µπορούν να δηµοσιεύουν άρθρα, σχόλια κ.τ.λ στον τύπο. Τέτοιου είδους ερµηνεία θα ήταν άµεσα αντίθετη της διατάξεις του Συντάγµατος, της αναλύσαµε ως τώρα. Συνεπώς, το νόηµα της διάταξης της είναι πως µε το νόµο αυτό µπορούν να ρυθµιστούν ασφαλιστικά, µισθολογικά και άλλα επαγγελµατικά θέµατα των δηµοσιογράφων, καθώς και η συµµετοχή της οικείες επαγγελµατικές ενώσεις, και να ορισθεί πως όσοι δεν συγκεντρώνουν της νόµιµες προϋποθέσεις και προσόντα δεν απολαµβάνουν των σχετικών δικαιωµάτων. εν µπορεί να απαγορευθεί η νόµιµη ή έκτακτη συνεργασία περιοδικών και εφηµερίδων µε άλλα πρόσωπα εκτός του κύκλου των επαγγελµατιών δηµοσιογράφων. βγ) οι περιορισµοί της ελευθερίας του τύπου στο ισχύον Σύνταγµα i) η κατάσχεση Η ρυθµιστική παρέµβαση του κράτους εν σχέση µε την άσκηση της ελευθερίας του τύπου µπορεί να πραγµατοποιείται κατά δύο συστήµατα. Το ένα είναι το προληπτικό και το άλλο το κατασταλτικό. Αρχικά λοιπόν, σύµφωνα µε το προληπτικό σύστηµα το κράτος µπορεί να παρεµβαίνει πριν από την άσκηση της ελευθερίας, επιτρέποντας ή απαγορεύοντας την εκδήλωση της ή παρεµβάλλοντας προσκόµµατα και δυσχέρειες κατά την άσκηση της. Από την άλλη της, κατά το κατασταλτικό σύστηµα, η επέµβαση του Κράτους πραγµατοποιείται µετά την άσκηση της ελευθερίας του τύπου µε σκοπό την επιβολή κυρώσεων για της τυχόν καταχρήσεις ή παραβάσεις. Στη συνέχεια, αξίζει να σηµειώσουµε πως το ελληνικό Σύνταγµα λαµβάνει θέση υπέρ της κατασταλτικού συστήµατος περιορισµού της ελευθερίας του τύπου, το οποίο άλλωστε «αρµόζει σε ένα φιλελεύθερο και δηµοκρατικό πολίτευµα», της προκύπτει από την απόλυτη απαγόρευση των προληπτικών µέτρων πάσης φύσεως και ιδιαίτερα της λογοκρισίας στο 14παρ.2 και της απαρίθµησης των προϋποθέσεων για της οποίες και µόνο επιτρέπεται η κατάσχεση, το κυριότερο κατασταλτικό µέτρο στο 14παρ.3. Επιπλέον, ο συντακτικός νοµοθέτης προβλέπει την παύση έκδοσης εντύπου καθώς και την απαγόρευση άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος(14παρ6), 9

11 ως συνέπεια της κατ εξακολούθηση διάπραξης εγκληµάτων που προβλέπονται από το Σύνταγµα ως εξαιρετικό µέτρο για την αντιµετώπιση εκείνης της δηµοσιογραφικής δράσης που έχει επανειληµµένως καταστρατηγήσει της κείµενες διατάξεις, καθιστά δικαιολογηµένο τον χαρακτηρισµό των µέτρων αυτών ως κατασταλτικών. Συνεπώς, το κυριότερο κατασταλτικό µέτρο είναι η κατάσχεση. Η κατάσχεση συνίσταται στην αφαίρεση από την κυκλοφορία των φύλλων του που περιέχουν επιλήψιµο δηµοσίευµα, µετά από ειδική εντολή των αρµοδίων κρατικών οργάνων. Πιο συγκεκριµένα, πρόκειται για µια ανακριτική πράξη µε την οποία επιτυγχάνεται η αφαίρεση των εντύπων από την κατοχή κάποιου και η δέσµευση της έτσι ώστε να αποκλείεται η κυκλοφορία της. Πάντως µε τον όρο «κατάσχεση»δεν νοείται µόνο η τυπική ανακριτική πράξη αλλά και οποιαδήποτε ενέργεια έχει το ίδιο αποτέλεσµα. ii) γενική απαγόρευση κατάσχεσης στο ισχύον Σύνταγµα Στο Σύνταγµα του 1975/86 η κατάσχεση απαγορεύεται. Σύµφωνα, µε το πρώτο εδάφιο του 14παρ.3 «Η κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία, είτε ύστερα από αυτή απαγορεύεται. Η κατάσχεση δεν αποτελεί απλό περιορισµό αλλά ανατροπή ή απαγόρευση εφάπαξ άσκησης του δικαιώµατος. Αποτελεί πολύ ισχυρό µέσο το οποίο έρχεται σε αντίθεση µε την ελευθεροτυπία. Σωστά εποµένως ο συντακτικός νοµοθέτης απαγορεύει κατ αρχήν την κατάσχεση είτε πριν 9. iii) εξαιρέσεις από την αρχή της γενικής απαγόρευσης της κατάσχεσης η διάταξη 14παρ.3 Αρχικά, η κατάσχεση προβλέπεται κατ εξαίρεση και πάντα µετά την κυκλοφορία του εντύπου της ρητά και περιοριστικά προβλεπόµενες από το Σύνταγµα περιπτώσεις. Η κυκλοφορία λοιπόν, του εντύπου καθίσταται έτσι ιδιαίτερα σηµαντικό κριτήριο για τον χαρακτηρισµό της κατάσχεσης ως προληπτικής ή κατασταλτικής και κατά συνέπεια ως παράνοµης ή νόµιµης. Η διάταξη του άρθρου 14παρ.3 αναφέρει» Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, µε παραγγελία του Εισαγγελέα µετά την κυκλοφορία: προσβολή γνωστής θρησκείας Η πρώτη εξαίρεση στη γενική αρχή της απαγόρευσης της κατάσχεσης εισάγεται από το Σύνταγµα και αφορά την προσβολή της χριστιανικής και κάθε της γνωστής θρησκείας. Τα πρώτα συντάγµατα επέτρεπαν την κατάσχεση µόνο για προσβολή χριστιανικής θρησκείας, ενώ σε περίπτωση της θρησκείας, µη χριστιανικής, δεν γινόταν κατάσχεση αλλά µόνο άσκηση ποινικής δίωξης, σύµφωνα µε το άρθρο 199ΠΚ. εν επιτρέπεται ποτέ η κατάσχεση εφόσον πρόκειται για προσβολή µη γνωστής θρησκείας, η οποία άλλωστε εξαιρείται από τη συνταγµατική προστασία και του α 13 Σ. Προσβολή θρησκείας συντελείται µε καθύβριση αλλά όχι µόνο καθώς η προσβολή θρησκείας δεν πραγµατώνεται µόνο µε αξιόποινη πράξη 10. προσβολή του προσώπου του Πτ Σκοπός της διάταξης της είναι η διαφύλαξη της τιµής του ανώτατου άρχοντα του κράτους και συνεπώς η περιφρούρηση του κύρους του πολιτεύµατος της προεδρευοµένης κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας 11. Η προσβολή του φορέα του δικαιώµατος διακρίνεται από την προσβολή του προεδρικού αξιώµατος, η οποία 9 Κική Γ., ΜΜΕ-Το δίκαιο της πληροφόρησης 10 Μάνεσης Α., Η συνταγµατική προστασία της ελεύθερης κυκλοφορίας των εντύπων και η εφαρµογή της στην πράξη 11 ηµητρόπουλος Α., Οργάνωση Κράτους 10

12 συνιστά περιύβριση αρχής (ΠΚ181) και δεν συνεπάγεται σε καµία περίπτωση κατάσχεση. αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά µε της ένοπλες δυνάµεις Η περίπτωση αυτή είναι ευρύτερη από εκείνη του Συντάγµατος του 1952 επειδή περιλαµβάνει πληροφορίες οι οποίες σχετίζονται µε τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων της χώρας. εν επιτρέπεται η κατάσχεση οποιουδήποτε εντύπου περιέχει πληροφορίες για της ένοπλες δυνάµεις, της συµβαίνει µε σειρά από ειδικευµένα έντυπα που κυκλοφορούν ελεύθερα, αλλά µόνο όσων αποκαλύπτουν τέτοιες πληροφορίες. Η έννοια της αποκάλυψης περιέχει τόσο το στοιχείο του απορρήτου, όσο και το στοιχείο του αγνώστου. Της, κατάσχεση επιτρέπεται όταν το έντυπο έχει ως σκοπό την βίαιη ανατροπή του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Και τέλος, κατά της εδαφικής ακεραιότητας στρέφεται δηµοσίευµα το οποίο µε οποιοδήποτε τρόπο αµφισβητεί ή αρνείται την ελληνικότητα τµήµατος της ελληνικής επικράτειας. άσεµνα δηµοσιεύµατα Σε περίπτωση άσεµνων δηµοσιευµάτων για να υπάρξει κατάσχεση, θα πρέπει η προσβολή της δηµοσίας αιδούς να είναι καταφανής. Πάντως άσεµνα δηµοσιεύµατα δεν µπορούν να είναι τα έργα τέχνης και επιστήµης αφού αυτά προστατεύονται από το α.16παρ.1 Σ., ενώ η προσβολή δηµοσίας αιδούς τεκµηριώνεται σύµφωνα µε της αντιλήψεις του µέσου κοινωνικού ανθρώπου. iv) παύση εντύπου Το δικαστήριο µε το άρθρο 14παρ.6 εδ.α, προβλέπει την παύση εντύπου. Η παύση εντύπου συνιστά και αυτή κατασταλτικό µέτρο της ελευθερίας του τύπου, καθόσον επιβάλλεται ως αποτέλεσµα επανειληµµένων καταδικών σε εγκλήµατα που επισύρουν την κατάσχεση. Η παύση µπορεί να καθιερωθεί µόνο σε περιοδικά εκδιδόµενα έντυπα. Για πρώτη φορά η παύση εντύπου καθιερώθηκε στο Σύνταγµα του 1952, χωρίς της τον περιορισµό ότι οι τρεις καταδίκες έπρεπε να έχουν πραγµατοποιηθεί µέσα σε µια πενταετία, για να µπορεί να επιβληθεί από το δικαστήριο. Η παύση µε βάση το ισχύον Σύνταγµα µπορεί να διαταχθεί κατά την κρίση του δικαστηρίου από την Τρίτη µέσα σε µια πενταετία καταδίκη για οποιοδήποτε αδίκηµα του τύπου από αυτά που προβλέπει η παρ.3 του άρθρου 14 Σ. Η κατάσχεση διακρίνεται σε προσωρινή και οριστική. Χρονικά όρια της για την διάρκεια της προσωρινής παύσης δεν ορίζει το Σύνταγµα και ο καθορισµός τούτων αφήνεται στον κοινό νοµοθέτη µε τη φράση «της νόµος ορίζει». Τέλος, η παύση αρχίζει σύµφωνα µε τη ρητή διάταξη του Συντάγµατος, αφού η καταδικαστική απόφαση γίνει αµετάκλητη, δηλαδή αφ ότου δεν υπόκειται πλέον σε προσβολή µε τακτικό ή έκτακτο ένδικο µέσο. Η διαφορά του ισχύοντος Συντάγµατος από το Σύνταγµα του 1952 όσον αφορά την παύση εντύπου, έγκειται στο ότι το Σύνταγµα του 1952 αρκείτο στην τελεσιδικία της καταδικαστικής απόφασης. v) απαγόρευση άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος από τον καταδικασθέντα(α.14παρ.6 εδ.β ) Η απαγόρευση άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος επιβάλλεται µόνο σε βαριές περιπτώσεις και οπωσδήποτε µε προϋπόθεση ότι µε την ίδια την απόφαση έχει διαταχθεί και η παύση του εντύπου έστω και προσωρινή. Η απαγόρευση εξάλλου της και η παύση επιβάλλεται µόνο αφ ότου γίνει αµετάκλητη η δικαστική απόφαση, είτε εναντίον όλων των υπευθύνων του εντύπου, είτε εναντίον µερικών από αυτών. 11

13 vi) ποινική και αστική ευθύνη του τύπου Σύµφωνα µε το α.14παρ.7 Σ, «νόµος ορίζει τα σχετικά µε την άσκηση και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων µέσων µαζικής ενηµέρωσης και µε την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων». Η αστική και ποινική ευθύνη του τύπου δεν εντάσσονται στα κατασταλτικά µέτρα που περιορίζουν την ελευθερία του τύπου, της για παράδειγµα το µέτρο της κατάσχεσης ή της παύσης του εντύπου. Η ευθύνη του τύπου που απορρέει από της ειδικούς νόµους και της γενικούς κανόνες, δεν συνιστά περιορισµό της ελευθερίας του, αλλά οριοθέτηση της δραστηριότητας του από της γενικούς κανόνες που διέπουν το σύνολο της έννοµης τάξης και που εξασφαλίζουν την αρµονική συνύπαρξη µεταξύ των ατόµων, ως µελών του κοινωνικού συνόλου. Ελευθερία δεν σηµαίνει ασυδοσία. αστική ευθύνη του τύπου Η αστική ευθύνη του τύπου προκύπτει από της γενικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Η προστασία της προσωπικότητας έναντι της δραστηριότητας του τύπου επιτυγχάνεται µέσω των άρθρων 57 Ακεπ. και των διατάξεων περί αδικοπραξιών, 914 Ακεπ. ποινική ευθύνη του τύπου Η ποινική ευθύνη του τύπου αφορά τα αδικήµατα του τύπου µε την στενή έννοια ή αδικήµατα του περιεχοµένου του τύπου, τα οποία θα µπορούσαν να τελεστούν και µε της τρόπους, της η µέσω του τύπου τέλεση προκαλεί µεγάλη βλάβη. Πρόκειται δηλαδή για εγκλήµατα του κοινού ποινικού δικαίου, για γενικές απαγορεύσεις, των οποίων η παράβαση επισύρει ποινικό κολασµό ούτως ή άλλως, που µπορούν να διαπραχθούν και δια του τύπου µε τη δηµοσίευση δηλαδή σχετικών πληροφοριών ή εκφράσεων σε έντυπο. Πρόκειται για αδικήµατα του τύπου που έχουν τη µεγαλύτερη σηµασία. Τέλος, υπάρχουν και τα αδικήµατα αστυνοµίας ή τάξεως τύπου τα οποία συνιστούν αδικήµατα µικρής σηµασίας και αναφέρονται στην τήρηση των κανόνων που ρυθµίζουν τη λειτουργία και την οργάνωση του τύπου(π.χ αναγραφή ονοµάτων υπευθύνων). Αυτά τα αδικήµατα µπορούν να διαπραχθούν µόνο από τον τύπο και δεν σχετίζονται της τα αδικήµατα µε την στενή έννοια µε τα εγκλήµατα του κοινού ποινικού δικαίου. Γ. Προσωπικότητα 1. Η ανθρώπινη αξία, η προσωπικότητα ως καταστατική αρχή της έννοµης τάξης, το άρθρο 2παρ.1 Σ Σύµφωνα µε το α.2παρ.1 Σ, «Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.» Η ανθρώπινη αξία λοιπόν, αποτελεί τον κεντρικό άξονα του δικαϊκού της συστήµατος από τον οποίο πηγάζουν της οι συνταγµατικές ελευθερίες. Αποτελεί τη βάση, την αρχή και το τέλος της έννοµης τάξης και το σκοπό κάθε νοµικού κανόνα. Η αρχή αυτή συνδυάζει της έννοιες της ελευθερίας και της ισότητας, οι οποίες πλέον προϋποθέτουν η µια την άλλη Η προσωπικότητα ως έννοια αφηρηµένη και σύνθετη Η έννοια της προσωπικότητας ταυτίζεται µε αυτή την ίδια την έννοια του ανθρώπου της οποίας και αποτελεί και εξειδίκευση. Για τον λόγο αυτό είναι και 12 ηµητρόπουλος Α., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος 12

14 δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς, εφόσον η έννοια της προσωπικότητας απαρτίζεται από πολλά στοιχεία και επηρεάζεται και διαµορφώνεται από πολλούς παράγοντες. Θα πρέπει να σηµειώσουµε πως η έννοια της προσωπικότητας είναι ρευστή. Για να µπορέσουµε να προσδιορίσουµε και να αναλύσουµε την έννοια της προσωπικότητας, θα πρέπει πρώτα απ όλα να αναζητήσουµε της εκείνες της έννοιες που προσδιορίζουν την έννοια της ανθρώπινης υπόστασης. Συνεπώς, λόγω του πολυσχιδούς χαρακτήρα της ανθρώπινης υπόστασης καθίσταται σαφές πως και αυτή η έννοια της προσωπικότητας συνιστά αφηρηµένη και σύνθετη έννοια. 3. Η διάκριση της πλευράς της προσωπικότητας στη «στατική» και «δυναµική» πλευρά της α) η στατική πλευρά της έννοιας της προσωπικότητας Η στατική πλευρά της προσωπικότητας αποτελεί το σύνολο εκείνων των ιδιοτήτων του ανθρώπου τα οποία και αποτελούν µε τη σειρά της έκφραση της αυταξίας, της ανθρώπινης υπόστασης. Τέτοια είναι όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία κρίνονται άξια προστασίας µόνο και µόνο επειδή συνδυάζονται άµεσα µε το πρόσωπο του ανθρώπου, εκείνο τον πυρήνα αξιών που συνοδεύουν το άτοµο από τη γέννηση του 13. Επιπλέον, η στατική πλευρά αποτελείται από της εκφάνσεις εκείνες που συνθέτουν την αξία του ανθρώπου, αποτελώντας αναπόσπαστα στοιχεία της ανθρώπινης ιδιότητας και αφετέρου συντελεστές καθοριστικούς της ατοµικότητας του προσώπου και τα δικαιώµατα που έχει ο άνθρωπος επ αυτών. Τα στοιχεία που προσδιορίζουν την στατική πλευρά της προσωπικότητας καθώς της και τα δικαιώµατα είναι τα εξής: Αρχικά, έχουµε το δικαίωµα στην τιµή, κατά το οποίο ως τιµή νοείται η κοινωνική και ηθική αξία που έχει κάθε άνθρωπος και που η αξίωση του της αυτή τυγχάνει καθολικής αναγνώρισης. Χαρακτηριστικό είναι πως ο νόµος δεν δίνει τον ορισµό της τιµής καθ όσον αυτή τυγχάνει γνωστή και δεδοµένη, επαφίεται δε στη θεωρία και στην πράξη, ώστε να καθορίσουν σε κάθε δεδοµένη περίπτωση το περιεχόµενο της, µε βάση της εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες. Της υποστηρίζει και η νοµολογία, η τιµή του κάθε ατόµου αντικατοπτρίζεται στην αντίληψη, εκτίµηση και αξία που αποδίδεται σε αυτόν από της ανθρώπους. Στη συνέχεια, έχουµε το δικαίωµα επί του ονόµατος. Το όνοµα αποτελεί και αυτό στοιχείο της προσωπικότητας του ατόµου. Το δικαίωµα στο όνοµα αποτελεί έκφανση του δικαιώµατος επί της προσωπικότητας και συνίσταται στην αξίωση του ατόµου να µη χρησιµοποιείται ή να αµφισβητείται το όνοµά του από της. Μαζί µε το όνοµα προστατεύεται και το ψευδώνυµο. Τέλος, αναπόσπαστο µέρος της προσωπικότητας του ατόµου είναι η εξωτερική εµφάνιση, τα σωµατικά του χαρακτηριστικά, η υλική του υπόσταση. Το άτοµο είναι ελεύθερο να ορίζει το ίδιο τα σχετικά µε την εικόνα του και να αξιώνει το σεβασµό των άλλων απέναντι της. β) η δυναµική πλευρά της έννοιας της προσωπικότητας βα) εννοιολογική προσέγγιση το θεµελιώδες άρθρο 5παρ.2 Σ Η προσωπικότητα ως έννοια απορρέουσα και ταυτιζόµενη µε την ανθρώπινη αξία, περιλαµβάνει όλα τα στοιχεία που την εξειδικεύουν. Η δυναµική πλευρά της έννοιας της προσωπικότητας είναι η ελευθερία του να δραστηριοποιείται ελεύθερα στον κοινωνικό του χώρο, να κατευθύνει τη δράση του σε οποιαδήποτε περιοχή 13 Χρυσόγονος, Ατοµικά ικαιώµατα 13

15 µπορεί να του προσφέρει η ανθρώπινη συνύπαρξη. Πρόκειται ουσιαστικά για το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα της ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας, το οποίο άλλωστε επονοµάζεται συχνά και θεµελιώδες δικαίωµα εξαιτίας της µεγάλης του σηµασίας. Το άρθρο 5παρ.2 Σ, θεµελιώνεται η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, η οποία νοείται ως»η έκφανση, η εκδίπλωση, η φανέρωση της ηθικής, πνευµατικής και δηµιουργικής οντότητας του ανθρώπου, η πραγµάτωση της αξίας του». ββ) το δικαίωµα του ατόµου στον ιδιωτικό βίο i) η έννοια του ιδ. βίου Έχουν καταβληθεί της προσπάθειες στη θεωρία για τη διατύπωση της ορισµού του ιδιωτικού βίου καθολικά αποδεκτού. Ο πρώτος ορισµός του ιδιωτικού βίου δόθηκε πριν από 100 χρόνια στην αµερικάνικη θεωρία, όπου τονίστηκε πως ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωµα σε µια πλήρη ασυλία, δηλαδή το δικαίωµα του να µην ενοχλείται από της. Το δικαίωµα αυτό που αποτελεί βασικό πυρήνα της προστασίας του ιδ. βίου καλείται από πολλούς συγγραφείς «δικαίωµα στη µόνωση» ή στην «αυτοσυγκέντρωση». Συγκεκριµένα θα λέγαµε πως ιδιωτικός βίος είναι εκείνη η περιοχή ελευθερίας που θα πρέπει να αφήνεται άθικτη και στην οποία θα πρέπει να µην επιτρέπεται επέµβαση χωρίς σοβαρούς λόγους. Αποτελεί το δικαίωµα του να διαµορφώνει κανείς τη ζωή του κατά της πεποιθήσεις του, ανώνυµα και ανενόχλητος από ξένες παρεµβάσεις και συνακολούθως αποτελεί την εξουσία του να απαγορεύει της τρίτους να παραβιάσουν τον προσωπικό ατοµικό του χώρο και την ανωνυµία του, απαγόρευση η οποία περιλαµβάνει γεγονότα της ζωής του 14. Τέλος, αξίζει να σηµειώσουµε πως ο ιδιωτικός βίος δεν συνιστά µια έννοια µονοδιάστατη αλλά αντίθετα έννοια σύνθετη και αφηρηµένη. ii) ο αυτοπροσδιορισµός του ατόµου και οι επικείµενες κοινές συνθήκες ως κριτήρια που προσδιορίζουν την έννοια του ιδ. Βίου Η έννοια του ιδ. βίου προσδιορίζεται από το αντικειµενικό κριτήριο των επικρατουσών κοινωνικών αντιλήψεων, που ανταποκρίνονται στη στάθµη του πολιτισµού κάθε λαού, σε συνδυασµό µε το υποκειµενικό κριτήριο της βουλήσεως του ενδιαφεροµένου ατόµου. Βάσει των δύο αυτών κριτηρίων, ως ιδ. βίος νοείται της ο κύκλος των θεµάτων που έχουν προσωπικό χαρακτήρα, των οποίων δηλαδή η ρύθµιση κατά της κοινωνικές αντιλήψεις και τη βούληση του ενδιαφερόµενου προσώπου ανήκει αποκλειστικά στην αρµοδιότητα του, και στα οποία θέµατα απαγορεύεται η ανάµιξη τρίτων προσώπων, χωρίς τη ρητή ή σιωπηρή συναίνεση του ενδιαφερόµενου. Ο χώρος του ιδ. βίου 15 εκτείνεται µεταξύ του ευρύτερου πλαισίου της κοινωνικής και επαγγελµατικής ζωής της προσώπου και του απορρήτου χώρου της αυστηρά προσωπικής του ζωής, η οποία αποκαλείται «σφαίρα του απορρήτου» και προσδιορίζεται της από το συνδυασµό του αντικειµενικού µε το υποκειµενικό κριτήριο. Έτσι βάσει του αντικειµενικού κριτηρίου αναγνωρίζεται σε κάθε κοινωνία της γενικά παραδεκτός πυρήνας θεµάτων, τα οποία κάθε άτοµο ανεξάρτητα από το επάγγελµα και από την κοινωνική του θέση, δικαιούται να κρατήσει µυστικά, της πυρήνας στον οποίο δεν επιτρέπεται να εισχωρούν τρίτοι ηµητρόπουλος Α., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος 15 Μιχαηλίδης- Νουάρος Γ., Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου 16 αγτόγλου, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 14

16 Ανακεφαλαιώνοντας, ο προσδιορισµός του ιδ. βίου είναι αποτέλεσµα διττής διαδικασίας, του αυτοπροσδιορισµού από το φορέα του δικαιώµατος και της αντικειµενικού καθορισµού βάσει σταθερών κριτηρίων της οι κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις. Ο χώρος στον οποίο συγκλίνουν τα δύο αυτά κριτήρια αποτελεί το αντικείµενο του δικαιώµατος του ιδ. βίου. iii) η συνταγµατική κατοχύρωση, το α.9 παρ.1, και α.93 παρ.2 Στο άρθρο 9παρ.1, θεσπίζεται το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Η παραπάνω κατοχύρωση από τον συντακτικό νοµοθέτη δηλώνει πως το Σύνταγµα ως «ιδ. βίο» δεν εννοεί µόνο το οικογενειακό κατάλυµα, αλλά το σύνολο των ενεργειών που ανθρώπου που αναφέρονται στο άτοµο του και στο στενό κύκλο που τον περιβάλλει. Η αναγνώριση του δικαιώµατος αυτού συνιστά καινοτοµία του συντακτικού νοµοθέτη του 1975 ενώ η ratio της διάταξης είναι η αντιµετώπιση των κινδύνων από τη χρησιµοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας µε σκοπό την παρακολούθηση και κατασκόπευση. Έτσι λοιπόν κατά το Σύνταγµα της οι ενέργειες του ατόµου που ανάγονται στη σφαίρα της ιδιωτικής του ζωής προστατεύονται. Αξίζει να σηµειώσουµε πως η συνταγµατική προστασία παρέχεται ανεπιφύλακτα, υπό την έννοια πως η διάταξη δεν περιλαµβάνει ρητούς περιορισµούς του δικαιώµατος, ούτε απευθείας, ούτε µέσω της επιφύλαξης υπέρ του νόµου µε γνωστή ρήτρα «της νόµος ορίζει», κάτι που αποδεικνύει τη µεγάλη σηµασία που αποδίδει το δηµοκρατικό πολίτευµα στην προστασία του ιδ. βίου, και κατ επέκταση της προσωπικότητας του συνταγµατικού πολίτη 17. Επιπλέον, η συνταγµατική κατοχύρωση επί του ιδιωτικού βίου προκύπτει της από το άρθρο 93παρ.2. Σύµφωνα µε το άρθρο αυτό «οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δηµόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφαση του..ότι συντρέχουν ειδικού λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων.» Και εδώ παρατηρούµε πως ο σεβασµός και η προστασίας του ιδιωτικού βίου κρίνονται από τον συνταγµατικό νοµοθέτη άξιοι προστασίας σε τέτοιο βαθµό, ώστε κάµπτει της χάριν της την αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, η οποία ανήκει της βασικές αρχές που διέπουν κύρια διαδικασία και αποτελεί κανόνα-επιδίωξη του κράτους δικαίου 18. iv) το δικαίωµα του ατόµου στο δηµόσιο βίο έννοια δηµοσίου βίου Απόρροια του άρθρου 5παρ.1 Σ, είναι το δικαίωµα του ατόµου να δραστηριοποιείται ελεύθερα στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο και να συµµετέχει στην «κοινωνική, πολιτική και οικονοµική ζωή της χώρας». Αποτελεί δηλαδή πτυχή της προσωπικότητας του η δυνατότητα του να εκφράζεται και να κατευθύνει την ενέργεια του σε διάφορες περιοχές της ανθρώπινης συµβίωσης. Ο δηµόσιος βίος του ατόµου σε αντίθεση µε τον ιδιωτικό αφορά σε εκδηλώσεις του ατόµου που περιέχονται σε γνώση του ευρύτατου κύκλου ανθρώπων. Συνιστούν δηλαδή έκφραση της δυναµικής πλευράς της ανθρώπινης προσωπικότητας οι οποιεσδήποτε εκδηλώσεις του ανθρώπου που σχετίζονται µε την δράση του ως κοινωνική µονάδα και οι οποίες ανήκουν στη δηµόσια ζωή. Από τη δραστηριοποίηση του ατόµου στον δηµόσιο βίο απορρέουν κάποια δικαιώµατα που σχετίζονται µε τη δυναµική πλευρά της προσωπικότητας του, µε το 17 Μαυριάς Κ., Το Συνταγµατικό ικαίωµα του ιδιωτικού Βίου 18 Παπαρηγοπούλου-Σκορίνη Φ., Η πληροφόρηση δια του τύπου και η προστασία της προσωπικότητας του κατηγορουµένου 15

17 δικαίωµα του δηλαδή να εκφράζεται ή να έχει το «δικαίωµα επί των λεχθέντων ή επί της διάνοιας.» v) η ικανότητα αυτοπροσδιορισµού του ανθρώπου ως απόρροια του α.5παρ1 Σ και της δυνατότητας ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του και ο περιορισµός της Της προαναφέραµε η ανάπτυξη της προσωπικότητας συνίσταται στην εκδίπλωση και τη φανέρωση της ηθικής, πνευµατικής και δηµιουργικής οντότητας του ανθρώπου. Άλλως είναι συνυφασµένη µε την ικανότητα του ανθρώπου να αυτοπροσδιορίζεται, να διαµορφώνει ο της τη µοίρα του. Συνακολούθως, να επιλέγει την εικόνα µε την οποία θα εµφανιστεί στον κοινωνικό του περίγυρο, να περιχαράσσει την κοινωνική του παρουσία µε το να επιλέγει πτυχές της προσωπικότητας του θα αποκαλύψει της τρίτους και ποιες όχι. Η ουσία της προσωπικότητας του ανθρώπου έγκειται στην αυτονοµία και την ηθική ελευθερία. Άξιο παρατήρησης είναι το γεγονός πως αυτή η ικανότητα αυτοπροσδιορισµού παρέχεται από το δίκαιο σε όλα τα άτοµα του κοινωνικού συνόλου, µε αποτέλεσµα η αυτονοµία του κάθε ατόµου να περιορίζεται από το ανάλογο δικαίωµα των άλλων για αυτοεξουσιασµό και αυτοπροσδιορισµό. Το δικαίωµα λοιπόν επί της προσωπικότητας και της ελεύθερης ανάπτυξης της είναι συνυφασµένα µε της περιορισµούς που θέτει σ αυτά η «αρχή της κοινωνίας». III. ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΥΠΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ,ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ A. Θεωρία στάθµισης συµφερόντων 1. Έννοια στάθµισης συµφερόντων - υπόθεση Lebachurteil Οι συγκρούσεις στο επίπεδο των συνταγµατικών κανόνων που αφορούν αυτοτελή συνταγµατικά δικαιώµατα, ως περιπτώσεις αντινοµίας δικαίου, δεν µπορούν να επιλυθούν βάσει των παραπάνω αρχών, καθώς οι κατοχυρωτικοί των ατοµικών δικαιωµάτων συνταγµατικοί κανόνες είναι ίσου τυπικού κύρους µεταξύ της, εφόσον έχουν θεσπιστεί την ίδια χρονική στιγµή, δεν τελούν σε σχέση ειδικού της γενικό µεταξύ της και εφόσον αποτελούν συλλήβδην βασικά στοιχεία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος 19. Συνεπώς, η σύγκρουση µπορεί να λυθεί βάσει των γενικών αυτών κανόνων, αλλά πρέπει να ρυθµίζεται από τα δικαστήρια-σύµφωνα µε τη θεωρία αυτή- µετά από στάθµιση των συγκρουόµενων εκάστοτε αγαθών του προσώπου. Η υπόθεση της στάθµισης συµφερόντων ως µέσο άρσης των συγκρούσεων µεταξύ των αυτοτελών συνταγµατικών διατάξεων έγινε δεκτή από το Συνταγµατικό ικαστήριο της Γερµανίας στην απόφαση του, της 3 Ιουνίου (γνωστή ως Lebachurteil) και ως εκ τούτου αναπτύχθηκε στην γερµανική θεωρία. 19 ηµητρόπουλος Α., Γενική συνταγµατική θεωρία 16

18 Η θεωρία αυτή έχει εφαρµογή και στο δικό της δίκαιο όπου το δικαίωµα του εκφράζεσθαι µέσω των µέσω µαζικής ενηµέρωσης και το δικαίωµα επί της προσωπικότητας συνιστούν συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατα. 2. Προϋποθέσεις εφαρµογής θεωρίας στάθµισης συµφερόντων α) ύπαρξη «δικαιολογηµένου συµφέροντος» αα) ορισµός Η σύγκρουση αυτή µπορεί να επιλυθεί µε τη θεωρία στάθµισης συµφερόντων, εάν θεωρηθεί ότι πράγµατι συγκρούονται δύο συµφέροντα, εν προκειµένω το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου για πληροφόρηση και από την πλευρά το συµφέρον του ατόµου να προασπίσει την προσωπικότητα του 20. Η επιστήµη ως δικαιολογηµένο συµφέρον ή ενδιαφέρον, τον σκοπό που αναγνωρίζεται από την έννοµη τάξη ως εναρµονιζόµενος µε αυτήν ή αντιτιθέµενος της το θετικό δίκαιο και τα χρηστά ήθη. Η αναγνώριση δικαιολογηµένου συµφέροντος δεν εξαρτάται από την ύπαρξη ρητής διάταξης η οποία αποδέχεται ή επιδοκιµάζει το σκοπό. Αρκεί ο σκοπός να εναρµονίζεται µε την έννοµη τάξη και τα χρηστά ήθη, σχέση που πρέπει να διατηρείται ακόµα και όταν µε τη διαφύλαξη του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος προσβάλλεται η τιµή του τρίτου προσώπου. Θεωρείται πως στην περίπτωση της σύγκρουσης µεταξύ έκφρασης του τύπου και προστασίας της προσωπικότητας, το δικαιολογηµένο συµφέρον προκύπτει από της διατάξεις 14παρ1, 14παρ.2 Σ, όπου ο συντακτικός νοµοθέτης θεσπίζει τη θεσµική εγγύηση της ελευθερίας του τύπου προκειµένου να εξυπηρετηθεί το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου για πληροφόρηση. Σκοπός της διάταξης είναι η παροχή εγγυήσεων για την απρόσκοπτη διαφύλαξη ξένων συµφερόντων και όχι για το συµφέρον των ίδιων φορέων, του τύπου δηλαδή. αβ) ο όρος «δικαιολογηµένου συµφέροντος» ως έννοια του ποινικού δικαίου 20 ΠΚ και 367 ΠΚ Η θεωρία της στάθµισης συµφερόντων η οποία ακολουθείται για την επίλυση της «σύγκρουσης» τύπου και προσωπικότητας προϋποθέτει για την εφαρµογή της την έννοια του «δικαιολογηµένου συµφέροντος», του οποίου τον ορισµό δώσαµε πιο πάνω. Η έννοια αυτή κείται στον χώρο του ποινικού δικαίου. Το δικαιολογηµένο συµφέρον αποτελεί ειδικό λόγο άρσης του αδίκου χαρακτήρα της πράξης, αναγνωριζόµενο αποκλειστικά και µόνο της περιπτώσεις που ορίζει ο ποινικός νόµος, Πρόκειται για την διάταξη του άρθρου 367ΠΚ, η οποία αποτελεί εξειδίκευση της αρχής του άρθρου 20ΠΚ, σύµφωνα µε την οποία ο άδικος χαρακτήρας της πράξης αποκλείεται, κάθε φορά που αυτή αποτελεί ενάσκηση δικαιώµατος ή καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόµο. Τέλος, ως εξειδίκευση του άρθρου 20ΠΚ, η διάταξη του άρθρου 367ΠΚ, παρόλο που ρυθµίζει ειδικά την προσβολή της τιµής, επιβάλλεται να εφαρµοστεί µε τελολογική διαστολή, σε κάθε περίπτωση προσβολής εννόµου αγαθού της προσωπικότητας. αγ) η έννοια του δικαιολογηµένου συµφέροντος κατά τη διαδικασία στάθµισης συµφερόντων i) πότε συντρέχει η έννοια δικαιολογηµένου συµφέροντος απαραίτητη προϋπόθεση η αλήθεια γεγονότος (περιπτώσεις άγνοιας, ελλιπούς είδησης 20 ηµητρόπουλος Α., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα-γενικό µέρος 17

19 ικαιολογηµένο συµφέρον υπάρχει όταν η θυσία που επιβάλλεται στο θύµα κρίνεται κατώτερη από το όφελος που µπορεί να αποκοµίσει µια οµάδα προσώπων. Η νοµολογία δέχεται πως «δικαιολογηµένο συµφέρον που πηγάζει από την προστατευόµενη από το Σύνταγµα και της νόµους ελευθερία και κοινωνική αποστολή του τύπου και ειδικότερα των εφηµερίδων έχουν και τα πρόσωπα που άµεσα συνδέονται µε τη λειτουργία της για τη δηµοσίευση ειδήσεων και γεγονότων σχετικά µε πράξεις και συµπεριφορά φυσικών ή νοµικών προσώπων και οµάδων προσώπων που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο.» Το ενδιαφέρον αυτό αναγνωρίζεται στα πλαίσια της ελευθερίας του λόγου και στα πρόσωπα που συνδέονται άµεσα µε τη λειτουργία του τύπου, στον οποίο αυθεντικώς αναγνωρίζεται η εκτέλεση κοινωνικής αποστολής. Κατά κανόνα, δικαιολογηµένο συµφέρον για τη δηµοσίευση της γεγονότος υπάρχει µόνο εφόσον το γεγονός ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. Αν αντίθετα ο ισχυρισµός είναι αναληθής τότε δεν υπάρχει πεδίο εφαρµογής της ελευθερίας έκφρασης και δεν τίθεται θέµα αντικειµενικής σύγκρουσης συµφερόντων 21. Παρόλαυτα, υπάρχει και η περίπτωση κατά την οποία ο ισχυρισµός είναι αναληθής, ο δράστης της το αγνοεί. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει σύγκρουση, καθώς και το δικαιολογηµένο συµφέρον υπό την προϋπόθεση της του ότι ο δράστης τελεί αφενός σε άγνοια, αφετέρου δεν είχε τη δυνατότητα καταβάλλοντας την απαιτούµενη επιµέλεια και προσοχή να διαπιστώσει την αναλήθεια του υλικού στο οποίο βασίστηκαν τα δηµοσιεύµατα. Τέλος, στην περίπτωση ελλιπούς δηµοσιεύµατος πρέπει να διακρίνουµε προκειµένου να αποφανθούµε για το παραµένει ο λόγος δικαιολογηµένου συµφέροντος, εάν ο χαρακτήρας των ελλιπών στοιχείων είναι ουσιώδης ή όχι. Εάν τα στοιχεία είναι απαραίτητα για τη γνώση της πραγµατικού περιστατικού, η επίκληση δικαιολογηµένου συµφέροντος δεν είναι δυνατή. Εάν αντίθετα αποτελούν στοιχεία ήσσονος σηµασίας σε σχέση µε το περιεχόµενο του δηµοσιεύµατος συντρέχει κανονικά λόγος δικαιολογηµένου συµφέροντος. 3. Τα στάδια της στάθµισης συµφερόντων στην περίπτωση Τύπος Προσωπικότητα Στη διαδικασία στάθµισης συµφερόντων διακρίνονται κάποια στάδια κοινά της περισσότερες των περιπτώσεων. Κατ αρχάς, διαπιστώνεται εάν εθίγη το δικαίωµα επί της προσωπικότητας και σε καταφατική περίπτωση σε τι βαθµό. Στη συνέχεια εξετάζεται η βαρύτητα των συγκρουόµενων συµφερόντων, κατά πόσο η προσβλητική ενέργεια είναι προσήκουσα και απαραίτητη για την πραγµατοποίηση του συµφέροντος που υπηρετεί ο τύπος, καθώς της κατά πόσο το συµφέρον πληροφόρησης δεν είναι στη συγκεκριµένη περίπτωση αξιολογικά υποδεέστερο της προσβολής. Εφόσον συντρέχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, δηλαδή εθίγη και µάλιστα σε σηµαντικό βαθµό το δικαίωµα σεβασµού του προσώπου, τα χρησιµοποιούµενα µέσα δεν ήταν τα προσήκοντα και απαραίτητα για την ικανοποίηση του ενδιαφέροντος του κοινού για πληροφόρηση ή τέλος η βαρύτητα της προσβολής υπερέβη το µέγεθος του εξυπηρετούµενου συµφέροντος, τότε το συµφέρον προστασίας του προσώπου υπερτερεί της πληροφόρησης και υπάρχει προσβολή της προσωπικότητας ηµητρόπουλος Α., Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα-γενικό µέρος 22 Καράκωστας Γ., Προσωπικότητα και Τύπος 18

20 Β) Η θεσµική εφαρµογή η αντιπαράθεση τύπου και προσωπικότητας 1. Περιεχόµενο Σύµφωνα µε τη θεωρία της θεσµικής εφαρµογής των συνταγµατικών δικαιωµάτων, τα θεµελιώδη δικαιώµατα εφαρµόζονται όχι µόνο στη σχέση µεταξύ κράτους πολιτών, ή των πολιτών µεταξύ της αλλά συνηθέστερα σε επίπεδο µερικότερων εννόµων σχέσεων ή θεσµών ανεξάρτητα από τον χαρακτηρισµό της ως ιδιωτικού ή δηµοσίου δικαίου 23. Επιπλέον, η ανθρώπινη ζωή έτσι της έχει διαµορφωθεί από την κοινωνική συµβίωση αποτελείται από «νοµικά µορφώµατα», δηλαδή από θεσµούς, διαπροσωπικές σχέσεις, δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Το άτοµο από τη στιγµή που δραστηριοποιείται µέσα σ αυτά τα νοµικά µορφώµατα δεν µπορεί να ασκήσει τα θεµελιώδη του δικαιώµατα στην έκταση που θα τα ασκούσε έξω από αυτά. Είναι επόµενο δηλαδή, τα θεµελιώδη δικαιώµατα να θεσµοποιούνται, να συστέλλονται στα πλαίσια των µερικότερων θεσµών. 2. ηµοσιότητα: η φυσική σχέση µεταξύ δικαιώµατος επί της προσωπικότητας και του τύπου η αιτιώδης συνάφεια που επιτρέπει τον περιορισµό της σηµασιολογικής περιφερείας του δικαιώµατος επί της προσωπικότητας Αρχικά θα πρέπει να σηµειώσουµε πως ο περιορισµός του θεµελιώδους δικαιώµατος είναι µόνο τότε δυνατός και συνταγµατικά επιτασσόµενος, όταν το περιεχόµενο του δικαιώµατος και του θεσµού συναντώνται µεταξύ της σε κοινό αντικειµενικό στοιχείο, όταν υπάρχει δηλαδή αιτιώδης συνάφεια που τα συνδέει. Το δικαίωµα επί της προσωπικότητας συντιθέµενο από τις εκφάνσεις που το στοιχειοθετούν µπορεί να περιοριστεί από τη λειτουργία και τη δραστηριότητα του τύπου µόνο εφόσον τελεί σε σχέση αιτιώδους συνάφειας µαζί της. Σε τέτοια σχέση τελεί εφόσον ο φορέας του δικαιώµατος αναπτύσσει τέτοια δραστηριότητα στα πλαίσια της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του, ώστε να επιδιώκει την εφαρµογή του δικαιώµατος του αυτού στα πλαίσια εννόµων σχέσεων που καλύπτονται από τη δραστηριότητα του τύπου. Εκ των πραγµάτων το γενικό αµυντικό περιεχόµενο των πτυχών του δικαιώµατος επί της προσωπικότητας δεν µπορεί να εφαρµοστεί σε όλη του την έκταση. εν είναι δυνατόν, να αξιώνει το άτοµο αφενός τη δραστηριοποίηση του στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο µε ενέργειες που ενδιαφέρουν το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και οι οποίες γνωστοποιούνται και λαµβάνουν δηµοσιότητα µέσω της δηµοσίευσης από τον τύπο και αφετέρου την εφαρµογή του γενικού αµυντικού περιεχοµένου σε όλη του την έκταση. Τέλος, το ζεύγος συνεπώς του δικαιώµατος της προσωπικότητας και του θεσµού του τύπου είναι οµοιογενές, καθώς τα δύο µέρη συνδέονται µεταξύ της µέσω του δεσµού της αιτιώδης συνάφειας. Το δικαίωµα επί της προσωπικότητας της ατόµου, οι ενέργειες που απασχολούν την κοινή γνώµη και ως εκ τούτου τον τύπο τελεί σε φυσική σχέση µε τον τύπο. Η φυσική αυτή σχέση λαµβάνει νοµική µορφή µέσω του θεσµού της αιτιώδους συνάφειας, ο οποίος συνίσταται εν προκειµένω στη σχέση δηµοσιότητας. 23 Παπαρηγπούλου-Σκορίνη Φ., Η πληροφόρηση δια του τύπου και η προστασία της προσωπικότητας του κατηγορουµένου 19