ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ

Transcript

1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΦΑΙΑΚΩΝ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΦΑΙΑΚΩΝ ΤΑΞΗ Γ Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Ρατσισμός Εθνικισμός Ξενοφοβία» Σχ. έτος Ερωτηματολόγιο 1 Οι παρακάτω ερωτήσεις είναι μια αφορμή πρώτου προβληματισμού σχετικά με το θέμα. Συμβουλευτείτε όποια πηγή γνώσης σας φαίνεται χρήσιμη, συζητήστε στο περιβάλλον σας (φίλοι οικογένεια) και απαντήστε σύμφωνα με την άποψη που διαμορφώσατε. 1. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις έννοιες Έθνος και Κράτος; Όταν μιλάμε για ελληνικό έθνος και για ελληνικό κράτος είναι η ίδια οντότητα; 2. Τι είναι οι εθνικές μειονότητες σε μια χώρα; Έστω ότι κάποιος γεννήθηκε και ζει για πολλά χρόνια στην Ελλάδα, π.χ. στη Θράκη, αλλά είναι μουσουλμάνος και έχει μητρική γλώσσα τα τουρκικά είναι Έλληνας ή Τούρκος; Έχει μια χώρα δικαίωμα να παρεμβαίνει σε γειτονική χώρα για τα δικαιώματα της εθνικής μειονότητάς της που ζει στη γειτονική χώρα. 3. Ότι γεννήθηκες κάπου (σε μια χώρα, σε κάποια πόλη, από κάποια οικογένεια, κλπ) είναι κάτι που δεν το επέλεξες, αλλά σου έτυχε... Σωστά; Έχεις λόγο να νιώθεις υπερήφανος και να αισθάνεσαι ανώτερος για κάτι που σου έτυχε έναντι αυτού που δεν σου έτυχε; Αν σου είχε τύχει μια άλλη καταγωγή, που τώρα τη θεωρείς κατώτερη, πάλι υπερηφάνεια και ανωτερότητα θα ένιωθες και τότε; 4. Ότι είσαι πολίτης κάποιας χώρας σου δίνει κάποια αυτονόητα δικαιώματα, τα οποία συνειδητοποιείς κυρίως όταν τα χάσεις, πηγαίνοντας να ζήσεις σε μια ξένη χώρα. Μπορείς να απαριθμήσεις κάποια από αυτά τα αυτονόητα δικαιώματα στη χώρα σου ή τις δυσκολίες που προκύπτουν, ζώντας στην ξένη χώρα; 5. Εξ αιτίας της ύπαρξης αυτών των δικαιωμάτων, αξίζει να υπερασπίζεσαι την ύπαρξη της χώρας, της οποίας είσαι πολίτης; Αν όντως αξίζει και το κάνεις πράξη, θεωρείσαι κατά συνέπεια εθνικιστής; 6. Μετά το 1900, οι Η.Π.Α. αλλά και άλλες χώρες έδωσαν το δικαίωμα σε Έλληνες να μεταναστεύσουν προς τις χώρες αυτές. Τα τελευταία 20 χρόνια, η Ελλάδα έδωσε το δικαίωμα σε πολίτες άλλων χωρών να μεταναστεύσουν προς την Ελλάδα. Τότε κάποιοι Έλληνες ωφελήθηκαν, τώρα κάποιοι Έλληνες δυσανασχετούν. Σχολιάστε. 2

3 7. Μια παραδοσιακή αρετή των Ελλήνων είναι η φιλοξενία. Θεωρητικά λοιπόν, λίγοι Έλληνες θα εναντιώνονταν στους μετανάστες, μοιάζει όμως περισσότεροι να δυσανασχετούν με αυτούς. Μπορείς να εξηγήσεις γιατί; 8. Ένα παράδειγμα: Δύο επαγγελματίες είναι κατά των μεταναστών και όλο λένε ότι έχουν έρθει κι αυτοί οι μετανάστες και τους έχουν πάρει τις δουλειές. Έχουν δίκιο; Μάλιστα ο ένας έχει για πελάτες και μετανάστες, ενώ ο άλλος δεν αποδέχεται τους μετανάστες ούτε για πελάτες. Πιστεύεις ότι έχουν κατά βάθος την ίδια άποψη για τους μετανάστες; 9. Στο σπίτι, εσύ και τ αδέρφια σου έχετε τα ίδια δικαιώματα, όμως διαφέρετε στο χαρακτήρα και προκαλούνται καυγάδες. Πώς αντιμετωπίζεις τη συμβίωση; Στην Ελλάδα, ο ντόπιος πληθυσμός και οι μετανάστες έχουν διαφορετική κουλτούρα (γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα). Πώς η κοινωνία πρέπει να διαχειριστεί αυτή τη διαφορετικότητα; Απαντήσεις των μαθητών Στο ερωτηματολόγιο αυτό απάντησε γραπτά το 20% των μαθητών, όμως στην τάξη η συζήτηση έφτασε σε συμμετοχή στο 40% περίπου. Είναι κρίμα που οι πιο ακραίες απόψεις που έτειναν προς την ξενοφοβία δεν απαντήθηκαν γραπτά και γι αυτό δεν θα χρησιμοποιηθούν. 1. Οι μαθητές δείχνουν ότι κατανοούν τη διαφορά ανάμεσα στο έθνος και στο κράτος. Η αιτιολόγησή τους δείχνει ότι στηρίχτηκαν περισσότερο σε επιστημονικές πηγές. Ευχόμαστε η γνώση να μετατραπεί σε συνείδηση στο μυαλό τους. 2. Οι μαθητές δείχνουν να συγχέουν την έννοια της μειονότητας με τον απόδημο πληθυσμό. Εκτός από ένα μαθητή, οι υπόλοιποι πιστεύουν ότι η κοινή γλώσσα είναι το βασικό κριτήριο που ενώνει μειονότητες και μετανάστες σε μια ομάδα. Στα μέλη τέτοιων ομάδων αποδίδουν υπηκοότητα όχι του κράτους όπου κατοικούν, αλλά του κράτους όπου ομιλείται η συγκεκριμένη γλώσσα. Οι ίδιοι πιστεύουν επίσης ότι ένα κράτος έχει δικαίωμα παρέμβασης μιας χώρας σε γειτονική της χώρα για τα δικαιώματα των ομόγλωσσων πληθυσμών. 3. Οι μισοί μαθητές θεωρούν ότι δεν υπάρχει λόγος να αισθάνεται κάποιος ανώτερος ή κατώτερος. Οι υπόλοιποι θεωρούν ότι για να νιώσουν ανώτεροι πρέπει να είναι για κάτι καλό που έχει η χώρα τους και αφού σε άλλη χώρα δεν θα υπάρχει αυτό το καλό, δεν θα νιώθουν ανώτεροι. 4. Οι μισοί μαθητές δίνουν συνοπτικές και τυπικές απαντήσεις σχετικά με την απώλεια του δικαιώματος ψήφου και την υπακοή στη νομοθεσία του νέου κράτους. Οι υπόλοιποι απαριθμούν 3

4 με σαφήνεια πλήθος από προβλήματα, που δείχνει ότι τα συνειδητοποιούν, ίσως επειδή τα βιώνουν. 5. Όλοι οι μαθητές αισθάνονται καθήκον τους να υπερασπίζονται τη χώρα τους. Ένας μόνο νιώθει εθνικιστής γι αυτό, όχι όμως και οι υπόλοιποι που το δικαιολογούν επειδή δεν νιώθουν μίσος ή περιφρόνηση για άλλους λαούς. 6. Όλοι αποδίδουν τη γκρίνια στην οικονομική κρίση. Αν οι έλληνες ήταν καλά οικονομικά δεν θα τους ενοχλούσε που έχουν δουλειά και οι μετανάστες. Γι αυτό τώρα αναζητούν ευθύνες ακόμα και εκεί που ίσως δεν υπάρχουν. Βέβαια, ένας μαθητής επισημαίνει την ανασφάλιστη εργασία και το χαμηλό μεροκάματο στους μετανάστες, έτσι που είναι δύσκολο να ανταγωνιστεί ένας ντόπιος. 7. Όλοι παραδέχονται ότι οι έλληνες αν και φιλόξενοι είναι πολύ επιφυλακτικοί απέναντι στους μετανάστες, επειδή αντιλαμβάνονται ότι η αύξηση της εγκληματικότητας είναι παράλληλη με την αύξηση του όγκου των μεταναστών. 8. Και οι δύο εκδηλώνουν ξενοφοβία, όμως στον πρώτο το κέρδος έχει προτεραιότητα στη ζωή του. 9. Η ομαλή συμβίωση στο σπίτι επιτυγχάνεται με υπομονή και υποχωρητικότητα από μέρος κυρίως του μεγαλύτερου αδερφού, ώστε να αποφεύγονται οι προστριβές. Κατά αναλογία, οι μαθητές πιστεύουν ότι η χώρα υποδοχής πρέπει να συμμεριστεί την αδυναμία στην οποία βρίσκονται οι μετανάστες και να τους μεταχειρίζεται ισότιμα. Ένας μαθητής επιθυμεί οι μετανάστες να μιλούν τη μητρική τους γλώσσα (άρα να μην αφομοιώνονται). Άλλος μαθητής βλέπει με ενδιαφέρον την ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων ανάμεσα στο ντόπιο και τον αλλοδαπό πληθυσμό. Ο ίδιος προτείνει ότι θα έπρεπε η πολιτεία από τη μια να κάνει διαρκή εκστρατεία ενημέρωσης των πολιτών κατά της ξενοφοβίας και του ρατσισμού και από την άλλη να εφαρμόσει πολιτικές για κοινωνικές παροχές προς τους μετανάστες, όπως περίθαλψη, παιδεία, στέγη και εργασία, με σκοπό την κοινωνική ένταξή τους. Κρίθηκε αναγκαίο από τις συζητήσεις μας να αποσαφηνίσουμε κάποιες λεπτές έννοιες σχετικά με τα θέματα αυτά. Οι μαθητές με βιβλιογραφική πηγή κυρίως τη wikipedia συνέλεξαν πληροφορίες, που οι υπεύθυνοι του προγράμματος έβαλαν σε μια σειρά... 4

5 Κράτος και Έθνος Το κράτος είναι μια οργανωμένη πολιτική οντότητα ενός πληθυσμού σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή οριοθετημένη με σύνορα. Η λέξη κράτος στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει δύναμη. Το κράτος ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης δεν υπήρχε πάντα. Για δεκάδες χιλιάδες χρόνια οι ανθρώπινες φυλές ήταν οργανωμένες σε ομάδες ή κοινότητες, χωρίς να αποτελούν κράτος. Το κράτος δημιουργήθηκε από την στιγμή που ο άνθρωπος συγκρότησε τις πρώτες πρωτόγονες αγροτικές κοινωνίες, παρήγαγε πλεόνασμα αγαθών και ανέπτυξε το εμπόριο για να πουλά αυτά τα αγαθά. Με την εξέλιξη αυτή δημιουργήθηκαν και οι πρώτες κοινωνικές τάξεις, ανάμεσα στις οποίες υπήρξαν αναπόφευκτα ταξικές αδικίες και διακρίσεις. Ο ρόλος του κράτους ήταν και είναι να στέκεται πάνω από την κοινωνία ως εγγύηση της διατήρησης της κοινωνικής ειρήνης και παράλληλα του ταξικού κοινωνικού συστήματος. Όμως η προστασία των προνομίων της εξουσίας της άρχουσας τάξης είναι σε βάρος των υπηκόων του κράτους και από αυτή την αντίφαση διαταράσσεται η κοινωνική ειρήνη. Το κράτος είναι ένα ανθρώπινο κοινωνικό δημιούργημα, που εξελίσσεται. Τα χαρακτηριστικά του διαμορφώνονται ανάλογα με το κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε ιστορική περίοδο. Έτσι, κατά την περίοδο της αρχαιότητας και της ύπαρξης του δουλοκτητικού κοινωνικού συστήματος, το κράτος ήταν οργανωμένο στο πλαίσιο της πόλης-κράτους ή στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας. Αργότερα, όταν η ανθρώπινη κοινωνία πέρασε στο φεουδαρχικό σύστημα, το κράτος οργανώθηκε στο πλαίσιο μικρών φεουδαρχικών βασιλείων. Κατά το 12 ο αιώνα μ.χ. η ανάδυση του πρώιμου καπιταλισμού οδήγησε σταδιακά σε κρίση τον φεουδαρχικό τρόπο παραγωγής και κατ' επέκταση την κρατική οργάνωση του φεουδαρχικού συστήματος. Τα φέουδα ως μορφή κρατικής οργάνωσης αποδυναμώνονται προς όφελος της κεντρικής εξουσίας που την εκφράζει ο βασιλιάς. Όμως, με την κρίση και την παρακμή της φεουδαρχίας και παράλληλα με την ανάδυση του καπιταλιστικού συστήματος μέχρι τον 16 ο αιώνα μ.χ., η κρατική οργάνωση απέκτησε σταδιακά τα χαρακτηριστικά του έθνους-κράτους, οπότε και παγιώθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση και από τότε χαρακτηρίζει τα σημερινά κράτη. Από εδώ και η σύγχυση ότι έθνος και κράτος είναι η ίδια οντότητα. Η δημιουργία κράτους με εθνικά χαρακτηριστικά εξασφαλίζει τη συνοχή του κράτους και άρα τη μακροβιότητά του. Σε όσα κράτη δεν έγινε αυτό, όπως σε αρκετά αφρικανικά κράτη, συχνά ξεσπούν εμφύλιοι πόλεμοι, που πολλές φορές υποκινούνται από τις ισχυρές χώρες του πλανήτη, προκειμένου να τα ελέγχουν και να τα εκμεταλλεύονται. Το έθνος δεν είναι έννοια με σταθερή σημασία, αλλά εξελίσσεται στο πέρασμα των αιώνων. 5

6 Στην αρχαιότητα, ο Ηρόδοτος προσδιόριζε το έθνος, σύμφωνα κυρίως με την πολιτισμική ταυτότητα των ανθρώπων που το απαρτίζουν, αφού για το ελληνικό έθνος κριτήριό του ήταν η ομοιότητα στο αίμα, στη γλώσσα, στους ναούς θεών και θυσιών και στα ήθη. Οι έλληνες αποτελούνταν βέβαια από διαφορετικά φύλα, άρα κάθε φύλο, έχοντας διαφορετικό αίμα, έπρεπε να αποτελεί και διαφορετικό έθνος. Σύμφωνα όμως με τα υπόλοιπα κριτήρια, τα πολιτισμικά, στην αρχαία Ελλάδα όλες οι πόλεις-κράτη κατοικούνταν από το ίδιο έθνος. Στους νεώτερους χρόνους και μετά τη Γαλλική Επανάσταση, το έθνος έπρεπε να εξασφαλίζει τη συνοχή του κράτους. Το έθνος καταλαμβάνει μια κοινή εδαφική έκταση (γεωγραφική περιοχή) στην οποία δραστηριοποιείται και γι' αυτό τα μέλη που αποτελούν το έθνος έχουν κοινά συμφέροντα σε κοινό χώρο, που ονομάζουν πατρίδα. Η ταύτιση του χώρου με το έθνος που το κατοικεί και το κράτος που το διοικεί οδήγησε συγχρόνως σε ταύτιση του κράτους με το έθνος και τον ανώτατο άρχοντα αυτού με τον ηγεμόνα (εθνάρχη) του. Κατά τη γερμανική περί έθνους σχολή θεωρείται ότι η αποφασιστική συνδετική δύναμη ενός έθνους προέρχεται από την έντονη αίσθηση μοναδικότητας της ίδιας ιστορίας (άρα και της ίδιας ιστορικής αποστολής), της ίδιας θρησκείας και της ίδιας γλώσσας. Κατά τη γαλλική περί έθνους σχολή αντίθετα δεν είναι απαραίτητη η κοινή βιολογική καταγωγή ή η κοινή γλώσσα, αλλά αρκεί ένα σύνολο ανθρώπων να αυτοπροσδιορίζεται ως έθνος. Θα λέγαμε ότι ίσως το ισχυρότερο κριτήριο για τον καθορισμό του έθνους να αποτελεί η κοινή παιδεία σε μια κοινή γλώσσα, γιατί έτσι οι άνθρωποι, δεν μιλούν απλά την ίδια γλώσσα, αλλά έχουν γαλουχηθεί και με τον ίδιο πολιτισμό. Απόδειξη αυτού αποτελεί το αφομοιωτικό μοντέλο στη μεταναστευτική πολιτική μιας χώρας, που όταν εφαρμόζεται, επιδιώκεται η εκμάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής και η εγκατάλειψη της μητρικής γλώσσας, με στόχο την αποκοπή του μετανάστη από την προηγούμενη εθνική συνείδηση. Εθνικές μειονότητες σε ένα Κράτος Τα σύνορα των κρατών έχουν καθοριστεί με διεθνείς συνθήκες, περιγράφονται με γεωγραφικούς όρους (ποτάμια, οροσειρές, κλπ.) και χωρίζουν εδάφη, όχι όμως και τα έθνη που ήδη κατοικούν στα εδάφη αυτά. Για παράδειγμα, τα σύνορα της Ελλάδας και της Τουρκίας ορίστηκαν βασικά από τον ποταμό Έβρο. Ανατολικά του Έβρου στο τουρκικό κράτος οι κάτοικοι ανήκουν στο τουρκικό έθνος, όμως υπάρχουν και λίγοι κάτοικοι που ανήκουν στο ελληνικό έθνος, τους οποίους τα σύνορα τους απέκοψαν από το βασικό ελληνικό εθνικό κορμό. Αυτοί ακριβώς αποτελούν την ελληνική μειονότητα στην Τουρκία, που όμως είναι τούρκοι πολίτες, αφού κατοικούν στο τουρκικό κράτος. Αντίστροφα, δυτικά του Έβρου στο ελληνικό κράτος οι κάτοικοι ανήκουν στο ελληνικό έθνος, όμως υπάρχουν και λίγοι κάτοικοι που ανήκουν στο τουρκικό έθνος, τους οποίους τα σύνορα τους απέκοψαν από το βασικό τουρκικό εθνικό κορμό. 6

7 Αυτοί ακριβώς αποτελούν την τουρκική μειονότητα στην Ελλάδα, που όμως είναι έλληνες πολίτες, αφού κατοικούν στο ελληνικό κράτος. Οι εθνικές μειονότητες και η πραγματική ή η δήθεν καταπίεσή τους από τη γειτονική χώρα όπου κατοικούν, έχουν αποτελέσει αφορμή τριβών ανάμεσα σε γειτονικές χώρες και σε κάποιες περιπτώσεις έχουν γίνει στρατιωτικές επεμβάσεις, οι οποίες αποδίδονται στη μεγάλη εθνική ιδέα κάθε κράτους, ώστε να φαίνεται δικαιολογημένο στους πολίτες τους γιατί να συνεισφέρουν με το αίμα τους. Ιθαγένεια και Υπηκοότητα - Πολίτης Οι λέξεις ιθαγένεια και υπηκοότητα είναι ταυτόσημες, δηλαδή χρησιμοποιούνται με την ίδια ακριβώς σημασία. Στα επίσημα έγγραφα προτιμάται η λέξη ιθαγένεια, επειδή η λέξη υπηκοότητα παραπέμπει σε καθεστώς απόλυτης μοναρχίας, που ο υπήκοος όφειλε υπακοή στον μονάρχη. Για τον ίδιο λόγο, αντί για τον όρο υπήκοος προτιμούμε τον όρο πολίτης. Ο όρος ιθαγενής, αν και σημαίνει τον κάτοχο της ιθαγένειας, καλό είναι να αποφεύγεται γιατί παραπέμπει στους εκτός Ευρώπης αυτόχθονες (ντόπιους) πληθυσμούς. Ιθαγένεια ή υπηκοότητα ονομάζεται ο νομικός δεσμός του ατόμου με το κράτος στο οποίο ανήκει. Κάθε άνθρωπος αποκτά ιθαγένεια τη στιγμή που γεννιέται, ή κατά κανόνα, την ίδια με έναν από τους γονείς του (δίκαιο του αίματος) υπό προϋποθέσεις, του τόπου γέννησής του (δίκαιο του εδάφους). Πολιτογράφηση Πολιτογράφηση ονομάζεται η επίσημη πράξη, με την οποία ένα κράτος απονέμει ιθαγένεια ή αλλιώς υπηκοότητα σε κάποιον που έως τότε ήταν πολίτης άλλου κράτους ή που δεν ήταν πολίτης κανενός κράτους. Μετά την πολιτογράφησή του, το άτομο εφοδιάζεται με τα απαραίτητα δημόσια έγγραφα (ταυτότητα, διαβατήριο κ.ά.) και εξομοιώνεται νομικά με τους υπόλοιπους πολίτες του κράτους, τόσο στα δικαιώματα όσο και στις υποχρεώσεις. Η πολιτογράφηση μπορεί να τελεστεί μόνο εάν το ζητήσει ο ενδιαφερόμενος και μόνο από την αρμόδια δημόσια αρχή. Συνήθη κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη είναι: κάτοχος της ιθαγένειας η καταγωγή από γονέα που είναι μέλος εθνικής μειονότητας ή παροικίας του εξωτερικού η γέννηση ή / και η μακροχρόνια διαμονή στη χώρα ανθρωπιστικοί λόγοι (ιδίως σε περιπτώσεις πολιτικών προσφύγων) η προσφορά εξαίρετων υπηρεσιών (τιμητική πολιτογράφηση). Σε περίπτωση κατοχής προηγούμενης ιθαγένειας, ορισμένα κράτη επιτρέπουν στους πολιτογραφούμενους τη διπλή ιθαγένεια, δηλ. να κρατήσουν και την προηγούμενη, ενώ άλλα τους επιβάλλουν να την αποποιηθούν. Μετανάστευση Η μετανάστευση των ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο πανάρχαιο, που κάθε φορά καθορίζεται από διαφορετικούς παράγοντες. Από τα προϊστορικά χρόνια οι ανθρώπινες φυλές μετανάστευαν από έναν τόπο σε άλλο, προσπαθώντας να επιβιώσουν. Έφευγαν από μέρη στα οποία κινδύνευαν από 7

8 τους εχθρούς τους, από κρύα κλίματα (ιδιαίτερα κατά τις περιόδους παγετώνων), από ορεινά και άγονα μέρη και αναζητούσαν μια ειρηνική ζωή σε μέρη πιο ζεστά, πεδινά και γόνιμα. Ενώ στα προϊστορικά χρόνια η μετανάστευση ενός πληθυσμού ήταν καθολική και αναγκαστική, στην ιστορική εποχή διαφοροποιείται, αφού μόνο μεγάλες ομάδες ανθρώπων μετακινούνταν από τον ένα τόπο στον άλλο, μέσα στα πλαίσια κατάκτησης καινούριων χωρών. Στην αρχαία Ελλάδα δημιουργούνται αποικίες στη Μεσόγειο θάλασσα. Πολύ αργότερα, η εκμετάλλευση του μεγάλου πλούτου της Ασίας, της Αφρικής και της νέας ηπείρου της Αμερικής, προκάλεσε ξέφρενο ρεύμα ευρωπαίων μεταναστών προς αυτές τις ηπείρους. Ο κόσμος απέκτησε άλλη διάσταση και οι ήπειροι έχασαν σε μεγάλο βαθμό τον καθαρό τους χαρακτήρα. Παράλληλα, τα αποτελέσματα αυτής της μετανάστευσης για τους λαούς των αποικιών ήταν μοιραία, γιατί ουσιαστικά οι μετανάστες μετέτρεψαν τους ντόπιους πληθυσμούς σε δούλους. Στον 20 ο αιώνα, μετά από καθένα από τους δύο παγκόσμιους πολέμους ευρωπαίοι εγκατέλειψαν την εξαθλιωμένη ήπειρό τους προς χώρες όπως οι Η.Π.Α. που επηρεάστηκαν λιγότερο από τις παγκόσμιες συρράξεις και βγήκαν οικονομικά ενισχυμένες. Κάποιοι μετανάστευσαν και εντός Ευρώπης προς την κατεστραμμένη Γερμανία, στην οποία ήταν επιτακτική η ανάγκη ανοικοδόμησης, άρα και η ανάγκη από εργατικά χέρια. Οι μετανάστες αυτοί συντέλεσαν στο οικονομικό θαύμα της Γερμανίας και αυτό αποδεικνύει το όφελος που μπορεί να έχει μια χώρα από το εισερχόμενο μεταναστευτικό ρεύμα και ταυτόχρονα πώς οι χώρες που στέλνουν μετανάστες μπορούν να λύσουν ένα κοινωνικό πρόβλημα, διοχετεύοντας αλλού τις στρατιές των ανέργων πολιτών τους. Οι μετανάστες κουβαλούν τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμά τους, εμπλουτίζοντας έτσι τη χώρα υποδοχής με τα δικά τους πολιτισμικά στοιχεία. Αυτό από μια άποψη είναι ενδιαφέρον. Όμως, σε περίπτωση που συγκεκριμένη ομάδα μεταναστών γίνει πολυπληθής και επιπλέον επιδιώκει να επιβληθεί επάνω στον πολιτισμό της χώρας υποδοχής, τότε προκαλούνται τριβές και εντάσεις, φουντώνει το αίσθημα της ξενοφοβίας στον ντόπιο πληθυσμό και οι πιο ακραίοι εκδηλώνουν ρατσιστική συμπεριφορά, η οποία υπαγορεύεται από εθνικιστικές τάσεις, δηλαδή από μια αρρωστημένη μορφή πατριωτισμού, επειδή ξεπερνά κάθε όριο λογικής. Η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα κράτη για να εξουδετερώσουν τέτοιους κινδύνους από την ανομοιογένεια του πληθυσμού τους λόγω της συνύπαρξης μεταναστών όπως και μειονοτήτων μαζί με το γηγενή πληθυσμό, εφαρμόζουν την πολιτική της ενσωμάτωσης, ώστε να αφομοιωθούν οι αλλοεθνείς πληθυσμοί στο γηγενή πληθυσμό. Οι έλληνες της διασποράς Με τον όρο αυτό εννοούμε τους έλληνες που για πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια έχουν εγκατασταθεί στα πιο μακρινά σημεία του πλανήτη, εκτός των συνόρων του ελληνικού κράτους. Στοιχεία για έλληνες που 8

9 μετανάστευσαν μπορούμε να έχουμε για τους τελευταίους αιώνες, δηλαδή για την εποχή της τουρκοκρατίας, για την περίοδο από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και για την περίοδο μετά τη λήξη του πολέμου και μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα. Ποσοτικά αντιστοιχούν περίπου στο ένα τρίτο του πληθυσμού της Ελλάδας, δηλαδή περίπου 3 εκατομμύρια, με τους μισούς να ζουν σε Η.Π.Α. και Καναδά και σχεδόν από 400 χιλιάδες να ζουν σε Αυστραλία και Γερμανία. Ευρωπαίοι μετανάστες διασχίζουν τον Ατλαντικό Σύγχρονοι μετανάστες στη Μεσόγειο θάλασσα Εθνικισμός και Πατριωτισμός Ο Εθνικισμός είναι πολιτική ιδεολογία που υποστηρίζει την ιδέα της ανωτερότητας της εθνικής ταυτότητας ενός λαού, θεωρώντας ως κατώτερους τους υπόλοιπους λαούς και πολιτισμούς. Ο Πατριωτισμός είναι η αγάπη για την πατρίδα, η οποία όμως αναπτύσσεται χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης ή περιφρόνησης άλλου έθνους, σε αντίθεση με τον εθνικισμό. Ο εθνικισμός είναι κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίστηκε κατά το 19 ο αιώνα. Η συνοχή των κρατών θεωρήθηκε τότε ότι εξυπηρετείται από την εθνική ιδέα, δηλαδή ότι ο λαός ενός κράτους αποτελεί ένα έθνος. Όμως αργότερα αυτός ο εθνισμός πήρε στη συνείδηση κάποιων ανθρώπων χαρακτήρα συντηρητικό έως και αντιδραστικό και μετασχηματίστηκε σε εθνικισμό, που σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή για μαζική κινητοποίηση και δράση σε βάρος άλλων εθνών. Και δυστυχώς αν οι λαοί πειστούν για την ανωτερότητα και την κατωτερότητα των εθνών, είναι ευκολότερο έπειτα να πειστούν τα ανώτερα έθνη να επικρατήσουν επάνω στα κατώτερα. Για παράδειγμα οι αρχαίοι έλληνες διαχώριζαν τους ανθρώπους σε έλληνες και βαρβάρους (λόγω της ακατάληπτης γλώσσας) ή θα έλεγε κάποιος σε πολιτισμένους και απολίτιστους. Και δυστυχώς σε πολλές συνειδήσεις κοστίζει λιγότερο να εξολοθρευτούν οι απολίτιστοι παρά οι πολιτισμένοι. Στην Ιστορία έχουν καταγραφεί εθνοκαθάρσεις ή γενοκτονίες, οι οποίες έχουν επιχειρηθεί από άλλα έθνη που βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση και πείστηκαν για την ανωτερότητά τους, προκειμένου να κινητοποιηθούν για αυτό που ο ανθρώπινος νους δεν μπορούσε καν να διανοηθεί. Παράδειγμα τα 6 εκατομμύρια εβραίων από τη χιτλερική Γερμανία, το 1,5 εκατομμύριο αρμενίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το κίνημα των νεότουρκων κλπ. 9

10 Γυμνάσιο Φαιάκων Τάξη Γ Σχολικό Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Ρατσισμός Εθνικισμός Ξενοφοβία» Σχολικό Έτος Το παρακάτω ερωτηματολόγιο στηρίχτηκε αρχικά σε ερωτηματολόγιο έρευνας του 2 ου Γυμνασίου Μυτιλήνης, στα πλαίσια του μαθήματος Κ.Π.Α. Συμπληρώθηκε και διαμορφώθηκε στις συναντήσεις της ομάδας. Απάντησε με ακρίβεια και ειλικρίνεια τις ερωτήσεις. Δεν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις, αλλά απόψεις που εκφράζουν μόνο εσένα. Οι απαντήσεις θα δώσουν τη στατιστική εικόνα της τάξης σε σχέση με το θέμα και θα αποτελέσουν την αφετηρία για συζήτηση. Ερωτηματολόγιο 2 (με απαντήσεις) 1. Φύλο: ο Αγόρι ο Κορίτσι Απάντησαν 5 αγόρια και 4 κορίτσια. 2. Ηλικία: Όλα τα παιδιά είναι 15 ετών, εκτός από ένα που είναι Οικογενειακή κατάσταση: ο Ζω και με τους δύο γονείς μου ο Οι γονείς μου είναι διαζευγμένοι ο Ζω με άλλους συγγενείς ο Άλλο. Προσδιόρισε: Όλα τα παιδιά ζουν και με τους δυο γονείς τους. 4. Γεννήθηκα: ο Στην Ελλάδα ο Εκτός Ελλάδας. Προσδιόρισε: 7 παιδιά γεννήθηκαν στην Ελλάδα και 2 στην Αλβανία. 5. Οι γονείς μου γεννήθηκαν: ο Στην Ελλάδα ο Εκτός Ελλάδας. Προσδιόρισε: Οι γονείς από 4 παιδιά γεννήθηκαν στην Ελλάδα και από 5 παιδιά στην Αλβανία. (Έχουμε έτσι τρεις κατηγορίες παιδιών: Κατηγορία 1 - Γεννήθηκαν και αυτά και οι γονείς τους στην Ελλάδα Κατηγορία 2 - Γεννήθηκαν τα παιδιά στην Ελλάδα και οι γονείς στην Αλβανία Κατηγορία 3 - Γεννήθηκαν και αυτά και οι γονείς τους στην Αλβανία ). 6. Μορφωτικό επίπεδο γονέων. Είναι απόφοιτοι από: Πατέρας: ο Πανεπιστήμιο ο Λύκειο ο Γυμνάσιο ο Δημοτικό Μητέρα: ο Πανεπιστήμιο ο Λύκειο ο Γυμνάσιο ο Δημοτικό 10

11 Το μορφωτικό επίπεδο των πατεράδων ποικίλει, όμως για τις μητέρες σχεδόν αποκλειστικά είναι το Λύκειο. 7. Κατοικείς σε σπίτι: ο Ιδιόκτητο ο Με ενοίκιο Οι έλληνες μαθητές κατοικούν αποκλειστικά σε ιδιόκτητο σπίτι, ενώ οι αλλοδαποί μαθητές σχεδόν αποκλειστικά σε ενοικιαζόμενο σπίτι. 8. Στο σπίτι όπου κατοικείς: ο Διαθέτεις δικό σου δωμάτιο ο Μοιράζεσαι δωμάτιο με άλλα μέλη της οικογένειας Οι έλληνες μαθητές διαθέτουν δικό τους δωμάτιο, ενώ οι αλλοδαποί μαθητές μοιράζονται το δωμάτιο. 9. Η σχέση σου με τα άλλα μέλη της οικογένειας: ο Είναι σε γενικές γραμμές καλή. ο Είναι προβληματική λόγω συχνών καυγάδων. Όλοι απάντησαν καλή. με αλλοδαπούς (για τους έλληνες); ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ 10.Έχεις ή είχες φιλικές σχέσεις με έλληνες (για τους αλλοδαπούς); ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ Αν ΝΑΙ, α) Σε τι αναλογία; β) Ανταλλάσσετε επισκέψεις στα σπίτια σας; Οι μαθητές της κατηγορίας 1 δεν έχουν πολλές φιλικές σχέσεις με αλλοδαπούς, ούτε ανταλλάσσουν συχνά επισκέψεις. Οι μαθητές της κατηγορίας 2 έχουν ικανοποιητικές φιλικές σχέσεις με έλληνες και ανταλλάσσουν συχνά επισκέψεις. Οι μαθητές της κατηγορίας 3 έχουν ικανοποιητικές φιλικές σχέσεις με έλληνες αλλά δεν ανταλλάσσουν επισκέψεις. με αλλοδαπούς (για τους έλληνες); ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ 11.Οι γονείς σου έχουν ή είχαν φιλικές σχέσεις με έλληνες (για τους αλλοδαπούς); ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ Αν ΝΑΙ, α) Σε τι αναλογία; β) Ανταλλάσσετε επισκέψεις στα σπίτια σας; Όπως και στην ερώτηση 10, αλλά τα ποσοστά είναι μικρότερα. 12.Πόσοι έλληνες και πόσοι αλλοδαποί είστε φέτος στο τμήμα σου στο σχολείο; 11

12 Στο ένα τμήμα 11 έλληνες - 2 αλλοδαποί (από εδώ πήραμε μόνο ένα ερωτηματολόγιο και στο άλλο τμήμα 4 έλληνες και 7 αλλοδαποί). 13.Στα διαλείμματα: Αν είσαι έλληνας, με πόσους έλληνες και πόσους αλλοδαπούς κάνεις παρέα; Αν είσαι αλλοδαπός, με πόσους αλλοδαπούς και πόσους έλληνες κάνεις παρέα; Οι μαθητές της κατηγορίας 1 κάνουν παρέα σε μια αναλογία ελλήνων και αλλοδαπών από έως και Οι μαθητές της κατηγορίας 2 κάνουν παρέα σε μια αναλογία ελλήνων και αλλοδαπών περίπου Οι μαθητές της κατηγορίας 3 κάνουν παρέα σε μια αναλογία ελλήνων και αλλοδαπών από έως και Αν είσαι έλληνας, στο ίδιο θρανίο κάθεσαι με έλληνα ή με αλλοδαπό; ο Με έλληνα ο Με αλλοδαπό Αν είσαι αλλοδαπός, στο ίδιο θρανίο κάθεσαι με αλλοδαπό ή με έλληνα; ο Με αλλοδαπό ο Με έλληνα Οι μαθητές της κατηγορίας 1 κάθονται κυρίως με έλληνα, της κατηγορίας 3 κυρίως με αλλοδαπό και της κατηγορίας 2 το ίδιο με έλληνα ή αλλοδαπό. 15.Για τους έλληνες: Ποια είναι η γνώμη σου ως άτομα για τους αλλοδαπούς συμμαθητές σου; ο Θετική ο Αρνητική ο Αδιάφορη Για τους αλλοδαπούς: Ποια είναι η γνώμη σου ως άτομα για τους έλληνες συμμαθητές σου; ο Θετική ο Αρνητική ο Αδιάφορη Οι μαθητές της κατηγορίας 1 έχουν θετική άποψη για τους αλλοδαπούς της τάξης, εκτός από έναν που έχει αρνητική άποψη. Από τους μαθητές των κατηγοριών 2 και 3 οι περισσότεροι έχουν θετική άποψη και οι λιγότεροι έχουν αδιάφορη άποψη για τους έλληνες της τάξης. 16.Υπάρχουν καθηγητές σου που κάνουν διακρίσεις ανάμεσα σε έλληνες και αλλοδαπούς; Έχουν την ίδια άποψη με σένα και οι άλλοι συμμαθητές σου; Σχεδόν όλοι απαντούν κατηγορηματικά πως δεν υπάρχουν, εκτός από έναν μαθητή που για το ποσοστό που υποδεικνύει θα αντιστοιχούσε ένας καθηγητής, καθώς και έναν άλλο μαθητή που για το ποσοστό που υποδεικνύει θα αντιστοιχούσαν σχεδόν οι μισοί καθηγητές. 17.Θα φοιτούσες σε ένα σχολείο όπου το ποσοστό των αλλοδαπών μαθητών είναι α. μικρότερο β. ίσο γ. μεγαλύτερο ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ 12

13 σε σχέση με το ποσοστό των ελλήνων μαθητών; Στην επιλογή μικρότερο, όλοι οι μαθητές απαντούν ΝΑΙ. Στην επιλογή ίσο οι έλληνες μαθητές μοιράζονται ανάμεσα στο ΝΑΙ και στο ΙΣΩΣ. Στην επιλογή μεγαλύτερο οι έλληνες που είχαν απαντήσει ΙΣΩΣ, εδώ απάντησαν ΟΧΙ. 18.Θα καθόσουν στο ίδιο θρανίο με έναν μαθητή που έχει διαφορετική ως προς εσένα α. εθνικότητα; β. θρήσκευμα; γ. χρώμα; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ Η κυρίαρχη απάντηση είναι ΝΑΙ σε όλα. Όμως για τους έλληνες μαθητές φαίνεται ότι το 1/2 αντιδρά ως προς την εθνικότητα, το 1/4 αντιδρά ως προς τη θρησκεία και ίσως ένας μόνο αντιδρά ως προς το χρώμα. 19.Με ποια κατηγορία μαθητών δεν θα επέλεγες να καθίσεις στο ίδιο θρανίο; ο Δυσλεξικό ο Άτομο με ειδικές ανάγκες ο Άπορο ο Πλούσιο ο Μαθητή με καλή επίδοση ο Μαθητή με κακή επίδοση ο Ρομά ο Δεν έχω πρόβλημα να καθίσω με οποιονδήποτε Εξήγησε γιατί. Το 1/3 απάντησε πως δεν έχει κανένα πρόβλημα, και τα υπόλοιπα 2/3 απάντησαν πώς έχουν πρόβλημα μοιράζοντας τις απαντήσεις σε όλες τις κατηγορίες, όμως όλοι τους υπέδειξαν τους Ρομά. 20.Αν είσαι έλληνας, πιστεύεις ότι ο σημαιοφόρος του σχολείου μπορεί να είναι: ο Μόνο έλληνας. ο Οποιασδήποτε εθνικότητας. Αν είσαι αλλοδαπός και η βαθμολογία σου αντιστοιχούσε να είσαι ο σημαιοφόρος του σχολείου, θα δεχόσουν να κρατήσεις την ελληνική σημαία; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ Οι απαντήσεις των ελλήνων είναι μοιρασμένες Η απάντηση των αλλοδαπών πλην ενός είναι ΝΑΙ. 21. Πιστεύεις ότι τα παιδιά από άλλες χώρες πρέπει να μπορούν να φοιτούν: ο Σε ελληνικό σχολείο σε κάθε περίπτωση. 13

14 ο Σε ελληνικό σχολείο μόνο αν οι γονείς τους εργάζονται νόμιμα και άρα φορολογούνται. ο Σε ειδικό σχολείο για αλλοδαπούς. Όλοι επέλεξαν ελληνικό σχολείο, με δύο να θέτουν την προϋπόθεση της νομιμότητας και της φορολόγησης των γονέων. 22. Αν είσαι αλλοδαπός: α) Συνάντησες προβλήματα με τη γλώσσα, ειδικά στην Α τάξη του σχολείου; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ β) Θα ήθελες στο σχολείο μας να υπάρχουν ειδικά τμήματα, με επιπλέον μαθήματα που να σε βοηθήσουν στις δυσκολίες της ελληνικής γλώσσας; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ γ) Θα προτιμούσες να φοιτάς στην Ελλάδα σε σχολείο της χώρας σου και μόνο στη μητρική σου γλώσσα; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ Εξήγησε γιατί. Δύο μαθητές της κατηγορίας 3 απάντησαν πως είχαν δυσκολίες στη γλώσσα, όμως ένας μόνο θα επιθυμούσε ειδικά τμήματα. 23. Πιστεύεις ότι οι Ρομά πρέπει να φοιτούν στα ίδια σχολεία με τους υπόλοιπους μαθητές; ο ΝΑΙ ο ΜΑΛΛΟΝ ΝΑΙ ο ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ ο ΟΧΙ Πάνω από τους μισούς δηλώνουν ΝΑΙ, υπάρχει μαθητής που δηλώνει ΝΑΙ υπό προϋποθέσεις και ένας είναι κατηγορηματικός στο ΟΧΙ. (Πάντως είδαμε πριν ότι οι περισσότεροι δεν θα κάθονταν στο ίδιο θρανίο μαζί του.) 24. Αν είχες ένα φλερτ με άτομο άλλης εθνικότητας, πιστεύεις ότι οι γονείς σου θα προτιμούσαν να ήταν με της ίδιας εθνικότητας; ο ΝΑΙ ο Αδιάφορο ο ΟΧΙ Οι απαντήσεις μοιράζονται το ίδιο ανάμεσα στο ΟΧΙ και στο Αδιάφορο. Ένας παρ όλα αυτά απάντησε ΝΑΙ. 25. Ποιων χωρών τους ανθρώπους θεωρείς πιο αφελείς και πιστεύεις ότι θα μπορούσες να τους ξεγελάσεις ευκολότερα; Όλοι απαντούν κανένα, πλην ενός που απαντά οι σουηδοί Πιστεύεις ότι στην Ελλάδα υπάρχουν συγκεκριμένες εθνικότητες, που αντιμετωπίζονται: α) ως κατώτερες; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ Αν ΝΑΙ, δώσε παραδείγματα: Από κάθε κατηγορία μαθητών πήραμε απαντήσεις κυρίως για αλβανούς, πακιστανούς, ρομά, αλλά και σύριους, τούρκους, βούλγαρους, ιρακινούς και ινδούς. β) ως ανώτερες; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ Αν ΝΑΙ, δώσε παραδείγματα: 14

15 Από κάθε κατηγορία μαθητών πήραμε απαντήσεις κυρίως για άγγλους και γάλλους, αλλά και γερμανούς, αμερικανούς, αυστραλούς, ρώσους, ιταλούς, κλπ. Εσύ ποιες εθνικότητες ξεχωρίζεις ως κατώτερες και ως ανώτερες; Οι μαθητές βασικά απάντησαν όπως πριν. Αυτό δείχνει ότι η αντίληψή τους έχει διαμορφωθεί από τη γενική αντίληψη στο περιβάλλον τους ή ότι την προσωπική τους άποψη την αποδίδουν και στο περιβάλλον τους. 27. Πιστεύεις ότι στην Ελλάδα υπάρχουν συγκεκριμένες θρησκείες, που αντιμετωπίζονται: α) ως κατώτερες; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ Αν ΝΑΙ, δώσε παραδείγματα: β) ως ανώτερες; ο ΝΑΙ ο ΟΧΙ ο ΙΣΩΣ Αν ΝΑΙ, δώσε παραδείγματα: Οι περισσότεροι μαθητές διαπίστωσαν ότι στην Ελλάδα κυριαρχεί η άποψη ότι ο Χριστιανισμός υπερέχει έναντι των άλλων θρησκειών. Οι υπόλοιποι δεν διαπίστωσαν κάτι, μάλλον γιατί δεν τους ενδιέφερε το θέμα. 28. Τι πιστεύεις για το θεσμό της πρωινής προσευχής; Οι χριστιανοί μαθητές θεωρούν απαραίτητο το θεσμό της πρωινής προσευχής. Μουσουλμάνος μαθητής δεν καταλαβαίνει γιατί πρέπει να είναι παρόν, αφού δεν τον αφορά. 29. Στις ειδήσεις, όταν κάποιος αλλοδαπός διαπράττει κάποια ληστεία ή κάποιο φόνο, ο δημοσιογράφος τονίζει την καταγωγή του δράστη, κάτι που δεν κάνει αν ο δράστης είναι έλληνας. Αν το έχεις προσέξει, πες τη γνώμη σου γιατί παρουσιάζονται έτσι οι ειδήσεις. Οι μαθητές πιστεύουν ότι υπάρχει πρόθεση πρόκλησης κλίματος ξενοφοβίας. Ένας αλλοδαπός μαθητής μένει αδιάφορος και άλλος έλληνας μαθητής δεν έχει παρατηρήσει κάτι τέτοιο. 15