Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου Προπτυχιακή Εργασία ηµοσίου ικαίου Μάθηµα Εφαρµογές ηµοσίου ιδάσκων ηµητρόπουλος Ανδρέας Θέµα εργασίας ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ - ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ Κούρλη Γεωργία Α.Μ Τηλ ΑΘΗΝΑ 2008

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΜΕΡΟΣ Α - ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή σελ.5 2. Έννοια και διακρίσεις επικοινωνίας σελ.5 3. Ιστορική αναδροµή σελ.6 ΜΕΡΟΣ Β - ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ Α. Άρθρο 19 1 εδάφιο α του Σ : Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. 1. Το αντικείµενο της προστασίας 1.1 Ποια επικοινωνία προστατεύεται ;.. σελ Εσωτερική και εξωτερική πλευρά της έµµεσης επικοινωνίας.. σελ.9 2. Το Απόρρητο 2.1 Ορισµός και χαρακτηριστικά του.. σελ Μυστικότητα σελ Περιεχόµενο.. σελ. 11

3 2.4 Νοµική προστασία... σελ Ποινική προστασία.σελ Φορείς και διαστάσεις του δικαιώµατος 3.1 Φορείς του δικαιώµατος. σελ ιαστάσεις του δικαιώµατος.. σελ.13 Β. Άρθρο 19 1 εδάφιο β του Σ : Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφαλείας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. 1. Οριοθέτηση του δικαιώµατος. σελ Οι εξαιρέσεις του απορρήτου της επικοινωνίας : εθνική ασφάλεια και ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα. σελ Νόµιµη και µη νόµιµη άρση του απορρήτου..σελ Τυπική και άτυπη άρση του απορρήτου σελ.18 Γ. Άρθρο 19 2 του Σ : Νόµος ορίζει τα σχετικά µε τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρµοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο της παραγράφου Η Αρχή διασφάλισης του απορρήτου των επικοινωνιών σελ Ν / 2003 σελ.20

4 . Άρθρο 19 3 του Σ : Απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9 Α...σελ.21 Ε. Επικοινωνία σε µερικότερους χώρους....σελ. 22 ΜΕΡΟΣ Γ 1. Συµπεράσµατα. σελ Περίληψη 2.1 Ελληνικά... σελ Αγγλικά....σελ.25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Βιβλιογραφία...σελ.27 Ηλεκτρονική βιβλιογραφία.σελ.28 Συντοµογραφίες.σελ.29 Νοµολογία 1. Νοµολογία Εθνικών δικαστηρίων σελ Γνωµοδοτήσεις βουλεύµατα.σελ.31

5 ΜΕΡΟΣ Α - ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή Με δεδοµένη τη συµπυκνωµένη αλήθεια της λογοτεχνικής φράσης κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, δε µπορούµε παρά να αναγνωρίσουµε ότι η επικοινωνία αποτελούσε και αποτελεί ένα από τα βασικά, έµφυτα χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Ήδη από την εποχή των πρώτων κοινωνιολογικών αναλύσεων, στα αριστοτελικά κείµενα, διαπιστώνεται ότι η συνύπαρξη των ανθρώπων (και εποµένως η άµεση συνέπειά της, δηλαδή η επικοινωνία) δεν συνιστά µόνο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συµπεριφοράς, αλλά και βασική διαρκή, ίσως, - ανθρώπινη ανάγκη. Αυτή ακριβώς την ανάγκη συνδιαλλαγής µεταξύ ανθρώπων υπογραµµίζει και προστατεύει και η σύγχρονη δικαιϊκή πραγµατικότητα. 2. Έννοια και διακρίσεις επικοινωνίας Μέσα στα πλαίσια µιας ερµηνευτικής προσέγγισης της έννοιας, θα λέγαµε ότι επικοινωνία αποτελεί η ανταλλαγή µηνυµάτων όχι απαραίτητα λεκτικών, αλλά πάντως κατανοητών µεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Η δυαδική τουλάχιστον συνεργασία αποτελεί συστατικό της επικοινωνίας παράγοντα. Επικοινωνία υπάρχει µεταξύ δύο τουλάχιστον ανθρώπων. εν αποτελεί επικοινωνία ( µε την έννοια που µας απασχολεί στο χώρο του συνταγµατικού δικαίου ) η αποστολή µηνύµατος σε ένα απρόσωπο κοινό αποδεκτών ( όπως κάνει λόγου χάρη ένας ζωγράφος µε την έκθεση ενός πίνακα ) - µε την ίδια λογική δεν µας απασχολεί η ανταλλαγή συναισθηµάτων π.χ. που απευθύνονται σε δέκτη ανίκανο να αντιδράσει µε κριτήρια ανθρώπινης συµπεριφοράς ( όπως για παράδειγµα η επικοινωνία µεταξύ ενός ανθρώπου και ενός κατοικιδίου του ). Με βάση τα παραπάνω καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι θεµελιακό στοιχείο της επικοινωνίας ( υπό το πρίσµα της παρούσας εργασίας ) είναι η ανταλλαγή µηνυµάτων µεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Επικοινωνία είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα µε την οποία

6 ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή, σε συνεννόηση µε άλλους ανθρώπους 1. Επιπρόσθετα, διαπιστώνουµε ότι κρίσιµο στοιχείο για τον χαρακτηρισµό µιας ανθρώπινης αλληλεπίδρασης ως επικοινωνίας είναι η µεταφορά, ανταλλαγή κάποιου µηνύµατος. Ξεκινώντας από τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας µπορούµε εύκολα να περιγράψουµε και τις µορφές µε τις οποίες εµφανίζεται ( και άρα αναγνωρίζεται ως αγαθό άξιο προστασίας ). Η επικοινωνία, λοιπόν, µπορεί πρώτα από όλα να είναι είτε άµεση, είτε έµµεση. Άµεση είναι η επικοινωνία που συντελείται απευθείας µεταξύ δύο ατόµων χωρίς την παρεµβολή κάποιου µέσου. Απαιτεί δηλαδή την ταυτόχρονη φυσική παρουσία δύο ατόµων. Έµµεση επικοινωνία ή ανταπόκριση καλείται η επικοινωνία κατά την οποία η ανταλλαγή µηνυµάτων πραγµατοποιείται τελικώς µε τη χρήση κάποιου παρεµβαλλόµενου µέσου. Είναι ευνόητο συνεπώς ότι οι εµµέσως επικοινωνούντες δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο παρά αλληλογραφούν, µιλάνε στο τηλέφωνο, ανταλλάσσουν ηλεκτρονικά µηνύµατα κλπ. Χωρίς να παρασυρθούµε σε κοινωνιολογικές προεκτάσεις, δεχόµαστε παρατηρώντας την πραγµατικότητα γύρω µας ότι η σύγχρονη κοινωνία έχει επιστρατεύσει την τεχνολογία για την επινόηση και εφαρµογή όλων και περισσότερων τρόπων έµµεσης επικοινωνίας. Παρατηρώντας την ίδια την πραγµατικότητα, βλέπουµε ότι η επικοινωνία αποκτά και άλλες µορφές ανάλογα µε το αν οι επικοινωνούντες θέλουν ή όχι να γίνει αντιληπτό το µήνυµά τους από τρίτους. Στην πρώτη περίπτωση γίνεται λόγος για ανοιχτή επικοινωνία ενώ στη δεύτερη για κλειστή. Η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνίων, ο όγκος των πληροφοριών και σε τελευταία ανάλυση το σύµφυτο της επικοινωνίας µε την ιδιωτικότητα αποτελούν τους γενεσιουργούς παράγοντες εισαγωγής της επικοινωνίας στο χώρο της συνταγµατικής προστασίας όπου πλέον προστατεύονται όλες οι µορφές της, αλλά και η µυστικότητα της ( χωρίς να αποκλείονται οι εξαιρέσεις αυτής, όπως θα δούµε παρακάτω ). 3. Ιστορική αναδροµή Προβαίνοντας σε µια αναδροµή της ιστορικής παρουσίας της επικοινωνίας, έχουµε την πρώτη µας συνάντηση µε την έννοια στη Γαλλική Επανάσταση. Συγκεκριµένα, τα ψηφίσµατα της Εθνικής Συντακτικής Συνέλευσης την 10 και 5 εκέµβρη 1789 προστατεύουν το 1 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ.ιιι ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ. 180

7 απόρρητο των ανταποκρίσεων, των επιστολών αλλά η εξασφάλιση αυτή δεν αναφέρεται στη ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του εν είναι παρά το 1831 που το Βελγικό Σύνταγµα χαράσσει µια γενική γραµµή για τα κράτη του ευρωπαϊκού χώρου προστατεύοντας το απόρρητο των επιστολών. Το άρθρο 22 του εν λόγω Συντάγµατος πέρασε µεταφρασµένο ως άρθρο 14 στο ελληνικό Σύνταγµα του Το ελληνικό Σύνταγµα του 1846 υπογράµµισε την προστασία µε τη λέξη απολύτως, έχοντας να αντιµετωπίσει παραβάσεις την εποχή της βασιλείας του Όθωνα. Η τεχνολογική εξέλιξη υποχρεώνει το ελληνικό Σύνταγµα του 1927 (άρθρο 12) να προστατεύσει πέρα από τις επιστολές και τα τηλεγραφήµατα, αλλά και τα τηλεφωνήµατα, ενώ το Σύνταγµα του 1952 (άρθρο 20) διευρύνει την προστασία σε κάθε µέσο ανταποκρίσεως. Το Σύνταγµα του 1975 κάνει λόγο για προστασία του απορρήτου «των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε τρόπο» ενώ αναφέρει ότι ο «νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δε δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων».

8 ΜΕΡΟΣ Β - ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ Α. ΆΡΘΡΟ 19 1 Ε ΑΦΙΟ Α ΤΟΥ Σ : ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Ή ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΟΠΟΙΟΝ ΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ. 1. Το αντικείµενο της προστασίας 1.1 Ποιά επικοινωνία προστατεύεται ; Η επικοινωνία, όντας δικαίωµα που βρίσκεται στο µεταίχµιο πολλών άλλων συνταγµατικών ελευθεριών αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους στόχους συνταγµατικής προστασίας. Η επικοινωνία είναι συνυφασµένη µε την προσωπική ελευθερία, την ιδιωτική ζωή (privacy), συνδεόµενη και µε το άσυλο της κατοικίας, ενώ έχει και ξεχωριστή υπόσταση, αφού δεν έχει τα αποµονωτικά χαρακτηριστικά της privacy, συντελούµενη από πολλούς ανθρώπους σε κλίµα οικειότητας. Από την άλλη πλευρά, η επικοινωνία συνδέεται µε την πνευµατική ελευθερία (ως ευρύτερη εκδήλωση της προσωπικότητας) φτάνοντας µέχρι τα όρια της πνευµατικής ιδιοκτησίας, όπως αυτή εκδηλώνεται στο χώρο των γραπτών κειµένων µιας επιστολής. 2 Αυτή η φύσει ευρύτητα της επικοινωνίας οδηγεί στον προβληµατισµό ως προς τί τελικά προστατεύει το Σύνταγµα. Ποιο είναι δηλαδή το αντικείµενο προστασίας του άρθρου 19 του Σ. Το άρθρο 19 του Σ κατοχυρώνει την ελευθερία της επικοινωνίας ως αρνητική και θετική ελευθερία και ως ελευθερία επιλογής του επικοινωνιακού µέσου. Κάθε άνθρωπος επικοινωνεί όπως, όταν και µε όποιον θέλει. 3 Οι ίδιοι 2 Αρ. Μάνεσης, Συνταγµατικά δικαιώµατα Ατοµικές Ελευθερίες α - πανεπιστηµιακές παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Θεσσαλονίκη, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1979, σελ Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ. 181

9 επικοινωνούντες είναι ελεύθεροι να αποκρύπτουν ή να κοινοποιούν τα µηνύµατα της επικοινωνίας τους. Κάθε µορφή επικοινωνίας προστατεύεται. Όλοι έχουν το δικαίωµα να επικοινωνούν «αντιµέτωποι», όντας corpore ο ένας κοντά στον άλλο, όπως έχουν επίσης το δικαίωµα να προβαίνουν σε έµµεση επικοινωνία µε όποιο µέσο θέλουν. Με λίγα λόγια, το Σύνταγµα απαγορεύει την παρεµπόδιση της ανθρώπινης επικοινωνίας. 1.2 Εσωτερική και εξωτερική πλευρά της έµµεσης επικοινωνίας Το Σύνταγµα, πέρα από την προαναφερθείσα γενική προστασία της επικοινωνίας, επεκτείνει την εγγυητική του δύναµη, τόσο στην εσωτερική, όσο και στην εξωτερική πλευρά της έµµεσης επικοινωνίας (οι πλευρές αυτές αφορούν την έµµεση επικοινωνία) δεδοµένου ότι η άµεση είναι κατεξοχήν επικοινωνία δια ζώσης). Όταν λέµε ότι το Σύνταγµα προστατεύει την εσωτερική πλευρά της επικοινωνίας, εννοούµε ότι τα στοιχεία της επικοινωνίας ανήκουν στους ίδιους τους επικοινωνούντες και κανείς τρίτος δεν έχει δικαίωµα να συλλέξει, να επεξεργαστεί προσωπικά δεδοµένα που τυχόν εµπεριέχονται σε µια συνταγµατικά ελεύθερη ανταπόκριση ή επικοινωνία. Η εσωτερική, λοιπόν, πλευρά της επικοινωνίας αφορά το περιεχόµενό της. 4 Στην εξωτερική πλευρά ανήκει κυρίως η αλληλογραφία. Και τούτο διότι η αλληλογραφία είναι το κατεξοχήν µέσο όπου αποκαλύπτονται εξωτερικά προσωπικά στοιχεία του αποστολέα ή του παραλήπτη. Οι γνώµες σχετικά µε το αν τα στοιχεία αυτά καλύπτονται από το άρθρο 19 του Σ ποικίλουν. 5 Η επικρατέστερη, πάντως, άποψη είναι ότι το άρθρο 19 του Σ προστατεύει τόσο την εσωτερική, όσο και την εξωτερική πλευρά της επικοινωνίας. Πρέπει να τονίσουµε πάντως ότι η προστασία αυτή δεν έχει την ίδια ένταση και για τις δύο πλευρές, αφού το βασικό νόηµα µιας κλειστής επικοινωνίας βρίσκεται στο περιεχόµενό της. Επιπλέον, τα στοιχεία που λόγου χάρη γράφονται σε έναν φάκελο είναι ούτως ή άλλως προσβάσιµα και από τρίτους. Απαγορεύεται, ωστόσο, η παρακολούθηση της κίνησης της αλληλογραφίας κάποιου ανθρώπου ανεξάρτητα από το ότι δεν παραβιάζεται το κλασσικό απόρρητο της αλληλογραφίας. Η διαφορά της έντασης της προστασίας εντοπίζεται στο ότι το απόρρητο της εξωτερικής πλευράς της επικοινωνίας µπορεί να αρθεί ευκολότερα και χωρίς πάντα 4 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ Κ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, σελ. 240

10 να συµπίπτει µε τις προϋποθέσεις του άρθρου 19 1 εδ. β του Σ (ενδιάµεση θέση, σύµφωνα µε την οποία η εξωτερική πλευρά υπάγεται µεν στο άρθρο 19 του Σ, αλλά η διαδικασία άρσης του απορρήτου συντελείται µε παραγγελία δικαστικής αρχής και όχι µε κάποια ειδική διαδικασία). 2.Το Απόρρητο 2.1 Ορισµός και χαρακτηριστικά του Το άρθρο 19 του Σ προστατεύει τον απόλυτο χαρακτήρα της επικοινωνίας. Ως γνωστόν, η ελευθερία της επικοινωνίας επιτρέπει στα επικοινωνούντα µέρη όχι µόνο να επιλέξουν το µέσο επικοινωνίας, αλλά και να λάβουν µέτρα, προκειµένου η επικοινωνία τους να διατηρηθεί µυστική από τρίτους να παραµείνει, µε άλλα λόγια, απόρρητη. (Η δυνατότητα αυτή εξαρτάται από τη βούληση των επικοινωνούντων και παραβιάζεται από τρίτο.) Με τον όρο απόρρητο εννοείται η µυστικότητα, ο εµπιστευτικός χαρακτήρας των ανταλλασσόµενων µηνυµάτων. Απόρρητο είναι το «απολύτως µυστικό». 6 Υπάρχει και προστατεύεται επειδή το θέλησαν οι επικοινωνούντες, οι οποίοι και έλαβαν µέτρα για να µείνει µυστική η επικοινωνία τους. Έτσι, απόρρητο υπάρχει σε ένα σφραγισµένο φάκελο ή σε µια αποµονωµένη τηλεφωνική γραµµή. Συνοψίζοντας, θα λέγαµε ότι το απόρρητο καλύπτει ένα µυστικό περιεχόµενο που προστατεύεται νοµικά και εποµένως έχει ως βασικά χαρακτηριστικά τα ακόλουθα τρία µυστικότητα, περιεχόµενο, νοµική προστασία. 2.2 Μυστικότητα Όπως είπαµε παραπάνω, οι επικοινωνούντες είναι ελεύθεροι να επικοινωνούν µε τέτοιο τρόπο, ώστε το µήνυµα που ανταλλάσουν να µην γίνεται γνωστό από τρίτους. Είναι ελεύθεροι, δηλαδή, να επικοινωνούν µε τρόπο µυστικό. Η µυστικότητα αφορά την εξωτερική όψη της επικοινωνίας. Με άλλα λόγια, η απόρρητη επικοινωνία είναι καταρχάς µυστική. Ωστόσο, τα επίθετα απόρρητος και µυστικός δεν ταυτίζονται. 7 6 Αρ. Μάνεσης, Συνταγµατικά δικαιώµατα Ατοµικές Ελευθερίες α - πανεπιστηµιακές παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Θεσσαλονίκη, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1979, σελ Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ. 187

11 Η µυστικότητα που επέλεξαν τα µέρη δεν αποκρύπτει ουσιαστικά το γεγονός ότι τα δύο µέρη επικοινώνησαν, αλλά το τι είδους µήνυµα αντάλλαξαν. Η µυστικότητα ως χαρακτηριστικό του απορρήτου αφορά το περιεχόµενο της επικοινωνίας. Η επικοινωνία αυτή καθεαυτή προστατεύεται από το γενικό δικαίωµα της επικοινωνίας και όχι από το απόρρητο της επικοινωνίας. 2.3 Περιεχόµενο Με το άρθρο 19 του Σ προστατεύεται όχι µόνο ο απόρρητος χαρακτήρας του µεταφερόµενου µηνύµατος, αλλά και σε τελευταία ανάλυση και το ίδιο το µήνυµα. Η αναγωγή της απόρρητης επικοινωνίας σε συνταγµατικά προστατευόµενο δικαίωµα επιτρέπει την πλήρη ανάπτυξη της ιδιωτικότητας, την απόλυτη διασφάλιση της ιδιωτικής ζωής. Μπορεί, όµως, ο καθένας, επικαλούµενος το απόρρητο, να µεταφέρει όποιο µήνυµα θέλει ; Φυσικά, δεν υποννοούµε αναγκαιότητα λογοκριτικών περιορισµών. Το περιεχόµενο των µηνυµάτων ως περιεχόµενο επικοινωνίας δεν ενδιαφέρει αρχικά το νόµο. Το Σύνταγµα προστατεύει το γενικό πλαίσιο της επικοινωνίας χωρίς εν πρώτοις να υπεισέρχεται σε λεπτοµέρειες. Ωστόσο, συχνά ανακύπτει το ερώτηµα αν προστατεύονται ως απόρρητες πληροφορίες που συγκαλύπτουν ένα έγκληµα ή που µπορούν να αποδείξουν την ουσιαστική αλήθεια σε µία δίκη. Μιλάµε δηλαδή για περιπτώσεις που δεν περιγράφονται επακριβώς από τις αναφερόµενες στο Σύνταγµα εξαιρέσεις του απορρήτου. ιατυπώθηκαν πολλές γνώµες. Η κρατούσα γνώµη στη συνταγµατική θεωρία δεν επιτρέπει κάµψεις της συνταγµατικής προστασίας υπέρ άλλων συνταγµατικών διατάξεων. 8 Και τούτο διότι µε τον τρόπο αυτό ενισχύεται η αποτελεσµατικότητα και του ιδιωτικού βίου και του ασύλου της κατοικίας και των προσωπικών δεδοµένων. 9 Παρά το γεγονός ότι διατυπώθηκε στην Ζ Αναθεωρητική Βουλή ζήτηµα σχετικά µε τη σύγκριση του άρθρου 19 του Σ µε το δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου, η ερµηνεία του άρθρου 19 του Σ έκλινε προς την απόλυτη Τζ. Ηλιοπούλου Στράγγα, Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων και δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η αποδεικτική απαγόρευση του άρθρου 19 παράγραφος 3 του αναθεωρηθέντος Συντάγµατος, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2003, σελ.64 9 Ξ. Κοντιάδης, Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, σελ Ξ. Κοντιάδης, Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, σελ. 158

12 2.4 Νοµική προστασία Με τη λέξη απόρρητο εννοείται η µυστική επικοινωνία που προστατεύεται από το νόµο. Η µυστικότητα της επικοινωνίας προκύπτει από τα µέσα και τις τυχόν προφυλάξεις που επιλέγουν τα µέρη. Είναι δηλαδή µια πραγµατική ιδιότητα της επικοινωνίας τους. Ο χαρακτηρισµός «απόρρητο», µε τις νοµικές εγγυήσεις που ενεργοποιεί, αποτελεί για την επικοινωνία των µερών νοµική ιδιότητα (το απόρρητο ως νοµική ιδιότητα και ως τέτοια δεν αίρεται). 11 Απόρρητο µε λίγα λόγια είναι η αναγνωριζόµενη από το δίκαιο µυστικότητα Ποινική προστασία Στο χώρο της ποινικής δικονοµίας, ναι µεν επικρατεί η ηθική απόδειξη, αλλά ο δικαστής µπορεί να εκτιµήσει ελεύθερα µόνο αποδεικτικά µέσα σύννοµα στην προέλευσή τους. Αντίκτυπος της παραπάνω ερµηνείας είναι και η προστασία του απορρήτου στην ποινική πρακτική. Ο ποινικός κώδικας περιλαµβάνει µια σειρά άρθρων που προστατεύουν το αγαθό της απόρρητης επικοινωνίας. Το άρθρο 248 ΠΚ προστατεύει το απόρρητο της ταχυδροµικής ανταπόκρισης έναντι των ταχυδροµικών υπαλλήλων. Την ίδια λειτουργία επιτελεί και το άρθρο 249 ΠΚ. Το άρθρο 250 ΠΚ µε τη σειρά του προστατεύει το απόρρητο των τηλεφωνηµάτων έναντι των τηλεφωνικών υπαλλήλων. Το άρθρο 370 ΠΚ διευρύνει την ισχύ των προηγούµενων άρθρων προστατεύοντας γενικά το απόλυτο των γραπτών κειµένων. Τέλος, το άρθρο 370Α ΠΚ περιγράφει ως αξιόποινη συµπεριφορά την παραβίαση των τηλεφωνηµάτων και της προφορικής συνοµιλίας από οποιονδήποτε ιδιώτη και δηµόσιο υπάλληλο µε τις εξαιρέσεις των άρθρων 248, 249, 250 του ΠΚ. Το άρθρο αυτό, που προστέθηκε µε νόµο το 1982 (Ν.1291/1982) φαίνεται να εκσυγχρονίζει το ποινικό δίκαιο (την εποχή εκείνη) µε τις νέες τεχνικές παραβίασης του απορρήτου, ενώ καθιστά παράνοµη και την προσφορά ή εµπορία µέσων παρακολούθησης και υποκλοπής. 11 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ ό. π., σελ.193

13 3. Φορείς και διαστάσεις του δικαιώµατος 3.1 Φορείς του δικαιώµατος Φορέας του δικαιώµατος απόρρητης επικοινωνίας είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, κάθε νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δηµοσίου δικαίου, ακόµα και ενώσεις χωρίς νοµική προσωπικότητα ή πολιτικά κόµµατα 13 που προβαίνουν σε µυστική επικοινωνία. Το άρθρο 19 βασίζεται σε «δηµόσιο δικαίωµα στρεφόµενο κατά της κρατικής εξουσίας», αλλά καταλήγει να καθιερώσει µίαν αντικειµενική αρχή δικαίου από την οποία προκύπτουν τα υποκειµενικά δικαιώµατα των εκάστοτε φορέων του. Όπως προαναφέρθηκε, φορείς του δικαιώµατος είναι και τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού,αλλά και δηµοσίου δικαίου. Ιδίως για τα τελευταία διατυπώνεται η άποψη ότι απολαµβάνουν του δικαιώµατος εξαιτίας της ίδιας της φύσης τους. 14 Ωστόσο, τα νοµικά πρόσωπα του δηµοσίου δικαίου δεσµεύονται µεν από τα ατοµικά δικαιώµατα, αλλά δεν ωφελούνται από αυτά. Ως εκ τούτου, το απόρρητο της επικοινωνίας προστατεύεται στο βαθµό που είναι απαραίτητο για την οµαλή λειτουργία και διοίκησή τους. Στις περιπτώσεις αυτές δεν επικαλούµαστε το Σύνταγµα, αλλά τον κοινό νόµο σύστασης του νοµικού προσώπου. (Επικαλούµαστε το Σύνταγµα για να προστατέψουµε το απόρρητο της επικοινωνίας των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης και των ΑΕΙ, αλλά και πάλι όχι το άρθρο 19, αλλά τα άρθρα 16 5 και του Σ. ) ιαστάσεις του δικαιώµατος Το δικαίωµα προστασίας του απορρήτου είναι απολύτως απαραβίαστο. Οφείλει να γίνεται σεβαστό από όλους, όχι µόνο από τα κρατικά όργανα, αλλά και από όλους τους πολίτες. Κατά συνέπεια, το δικαίωµα του απορρήτου της επικοινωνίας αντιτάσσεται απέναντι στο κράτος µε την παραδοσιακή έννοια. Αντιτάσσεται, επίσης, όµως, και στα κρατικά νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Το γεγονός ότι διανύουµε µία περίοδο µεταβολών στα ιδιοκτησιακά και διοικητικά καθεστώτα ορισµένων παραδοσιακά κρατικών υπηρεσιών δεν κλονίζει την 13 Αν. Τάχος, Το απαραβίαστον του απορρήτου των επιστολών και της εν γένει ανταποκρίσεως, 1967, σελ.28 κ. ε. 14 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο Ατοµικά δικαιώµατα, τόµος Α, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1991, σελ. 353

14 προστασία του άρθρου 19 του Σ. Η ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ ή των ΕΛΤΑ δεν αλλάζει τίποτα ως προς την ισχύ του άρθρου 19 του Σ. Το Σύνταγµα δεν ενδιαφέρεται για τη νοµική µορφή υπηρεσιών που διευκολύνουν ή διαχειρίζονται την επικοινωνία των πολιτών. Τέλος, το γεγονός ότι η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει στον οποιονδήποτε να παραβιάσει τον ιδιωτικό χώρο ενός συµπολίτη του εξαιρετικά εύκολα και γρήγορα, δεν επηρρεάζει την προστασία του άρθρου 19 του Σ. Το γεγονός για παράδειγµα ότι πλέον σχεδόν όλοι κυκλοφορούν και ζουν κουβαλώντας στις τσέπες τους τηλέφωνα µαγνητόφωνα camera ενσωµατωµένα σε µία «αθώα» συσκευή καθηµερινής χρήσης, δεν δικαιολογεί παραβιάσεις του απορρήτου της επικοινωνίας. Το δικαίωµα αντιτάσσεται στον οποιονδήποτε το παραβιάζει, ανεξάρτητα από τους λόγους που αυτός επικαλείται (οι εξαιρέσεις που προβλέπει το Σύνταγµα αναφέρονται παρακάτω). Η τριτενέργεια του δικαιώµατος προκύπτει από το ίδιο το Σύνταγµα, ενώ η προστασία του αφορά λόγω της πολυπλοκότητας της σύγχρονης ζωής όλους σχεδόν τους τοµείς του δικαίου. Β. ΆΡΘΡΟ 19 1 Ε ΑΦΙΟ Β ΤΟΥ Σ :ΝΟΜΟΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ Η ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝ ΕΣΜΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ή ΓΙΑ ΙΑΚΡΙΒΩΣΗ Ι ΙΑΙΤΕΡΑ ΣΟΒΑΡΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ. 1. Οριοθέτηση του δικαιώµατος Το ίδιο το Σύνταγµα προσδιορίζει την έκταση της προστασίας που παρέχεται µε το άρθρο 19. Είναι το Σύνταγµα δηλαδή που οριοθετεί το δικαίωµα και θέτει (οιονεί) περιορισµούς 16. Όπως προαναφέρθηκε, το δικαίωµα στο απόρρητο αποκτά µία απόλυτα απαραβίαστη διάσταση. Κάθε άνθρωπος έχει το απόλυτα απαραβίαστο δικαίωµα να επικοινωνεί µυστικά και να απολαµβάνει της αντίστοιχης νοµικής προστασίας. Είναι ευνόητο ότι το άρθρο 19 του Σ θεµελιώνει την ελεύθερη επικοινωνία, 16 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ.195

15 διασφαλίζοντας τη δηµοκρατική ανάπτυξη και εκδήλωση της ανθρώπινης συνύπαρξης. Ως υπέρτατος νόµος του κράτους, το Σύνταγµα καλύπτει προστατευτικά µία (έστω και ιδανικά) περιγραφόµενη δηµοκρατική κοινωνία. Ως εκ τούτου, το άρθρο 19 του Σ νοείται µόνο στα πλαίσια µιας κοινωνίας της οποίας τα µέλη απέχουν από πράξεις διακινδύνευσης της κοινωνικής προόδου και ηρεµίας. Με λίγα λόγια, το Σύνταγµα οριοθετεί εν πρώτοις το άρθρο 19 και ταυτίζει τα όριά του µε εκείνα της δηµοκρατικής συµπεριφοράς. επικοινωνίας 2. Οι εξαιρέσεις του απορρήτου της εθνική ασφάλεια και ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα Το Σύνταγµα θέτει δύο εξαιρέσεις στην ενεργοποίηση του άρθρου 19 του Σ την εθνική ασφάλεια και τα ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα. Στην πράξη, όµως, δεν πρόκειται για εξαιρέσεις, παρά για καταφατική διατύπωση της αρνητικής λειτουργίας του. εν µιλάµε για περιορισµό νόµιµης συµπεριφοράς, αλλά για απαγόρευση παράνοµης συµπεριφοράς, πράγµα που εξυπακούεται σε ένα δηµοκρατικό κατασκεύασµα όπως είναι το Σύνταγµα. Ο προσδιορισµός της έννοιας του απορρήτου της επικοινωνίας περιλαµβάνει κάθε µυστική επικοινωνία ως εκδήλωση συµπεριφοράς ενός νοµιµόφρονα πολίτη. Η έννοια του απορρήτου δεν θα µπορούσε να υποθάλπει συµπεριφορές που απειλούν το ίδιο το προστατευτικό πλαίσιό του. 17 Απόρροια όλων των παραπάνω είναι το συµπέρασµα πως η εθνική ασφάλεια και τα ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα συνιστούν οιονεί περιορισµούς του δικαιώµατος. Ο πολίτης που σέβεται το Σύνταγµα δεν έχει τίποτα να φοβηθεί ή να χάσει από αυτήν την ρύθµιση. Το αντίθετο µάλιστα. Από την άλλη πλευρά, οι οιονεί αυτοί περιορισµοί θα µπορούσαν να προκαλέσουν προβλήµατα εφαρµογής της ρύθµισης του άρθρου 19 του Σ. ε µπορεί κανείς να αρνηθεί ότι η έννοια «ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα» είναι µέγεθος προσδιορίσιµο και τελικά µετρήσιµο από το έµπειρο ποινικό δικαστήριο. Αντίθετα, η έννοια της εθνικής ασφάλειας προσδιοριζόµενη εξ ορισµού από πρακτικές και πληροφορίες άγνωστες στο κοινό, δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί. 18 Το νοµοθετικό παρελθόν της χώρας µας διήλθε στάδια κατά τα οποία µία καταχρηστική ίσως ερµηνεία των οιονεί περιορισµών υπήρξε δυνατή. Για παράδειγµα, οι δικαστικές εγγυήσεις που προβλέπονταν στο 17 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β,Αθήνα, 2005, σελ Αρ. Μάνεσης, Συνταγµατικά δικαιώµατα Ατοµικές Ελευθερίες α - πανεπιστηµιακές παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Θεσσαλονίκη, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1979, σελ. 240

16 νοµοθετικό διάταγµα 798 του 1971 δεν παρείχαν επαρκείς εγγυήσεις για το δικαίωµα της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι το νοµοθετικό αυτό διάταγµα είναι ένας εκτελεστικός («θεσµικός») νόµος της δικτατορίας. 19 Ο νόµος 2225/1994 εκσυγχρόνισε το νοµοθετικό τοπίο. Σύµφωνα µε το άρθρο 3 αίρεται προληπτικά το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας. Με το νόµο αυτόν, διατίθεται πλέον κατάλογος αξιοποίνων πράξεων προς εξιχνίαση των οποίων επιτρέπεται η άρση του απορρήτου. Αίτηση για άρση του απορρήτου υποβάλλει στον Εισαγγελέα Εφετών δικαστική αρχή ή πολιτική, στρατιωτική ή αστυνοµική αρχή, αρµόδια για το θέµα εθνικής ασφάλειας που επιβάλλει την άρση. Μέσα σε εικοσιτέσσερεις ώρες, ο Εισαγγελέας Εφετών, ακολουθώντας τις επιταγές του άρθρου 5 1 του νόµου, αποφασίζει. Το ίδιο άρθρο ορίζει και την χρονική διάρκεια της άρσης, η οποία δε µπορεί να υπερβαίνει τους δύο µήνες δεν αποκλείονται βέβαια και οι παρατάσεις, οι οποίες δε µπορούν να υπερβαίνουν συνολικά την διάρκεια των δέκα µηνών, όταν µιλάµε για ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα. Επιπρόσθετα, ο ίδιος νόµος προσδιορίζει συγκεκριµένα τα σοβαρότατα εγκλήµατα που οδηγούν στην άρση του απορρήτου. εν αρκείται στον παλιό χαρακτηρισµό «ειδεχθές έγκληµα», παρά στο άρθρο 4 δίνει έναν κατάλογο, όπου ορίζεται ρητά σε ποιες περιπτώσεις σοβαρότατων εγκληµάτων επιτρέπεται η άρση του απορρήτου. Ειδικότερα α) τα άρθρα 134,135 1 και 2, 135 Α, 137Β, 138, 139, 140, 143, 144, 146, 148 2, 150, 151, 157 1, 168 1, και 2, 207, 208 1, 264 περ. β και γ, 270, 272, 275 περ. β, εδ. Β και γ,299, 322, και 3, 374, 380, 385 του ΠΚ, β) τα άρθρα 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 39, 40, 41, 63, 64, 76, 93 και 97 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα, που αναγκαστικά θα πρέπει για να είναι δυνατή η εφαρµογή τους να αναφέρονται στα νέα άρθρα (κατά βάσει αντίστοιχα µε τα παλαιά) 15, 16, 17, 18, 19, 20-21, 22, 23, 24, 28, 29, 30, 46, 47, 59 1 εδ. Α, 140 και 144 του νέου ΣΠΚ, γ) το άρθρο 15 1 του Ν. 2168/1993, δ) τα άρθα 5, 6, 7 και 8 του νόµου 1729/1987, ε) τα άρθρα 89, 90 και 93 του Ν. 1165/68, καθώς επίσης και για τη διακρίβωση των προπαρασκευαστικών πράξεων για το έγκληµα της παραχάραξηςτου νοµίσµατος κατά το άρθρο 211 ΠΚ Αρ. Μάνεσης, Συνταγµατικά δικαιώµατα Ατοµικές Ελευθερίες α - πανεπιστηµιακές παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Θεσσαλονίκη, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1979, σελ Αργύριος Καρράς, Ποινικό δικονοµικό ίκαιο, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1998, σελ.374

17 3. Νόµιµη και µη νόµιµη άρση του απορρήτου Όταν λέµε άρση του απορρήτου δε µιλάµε για απαγόρευση επικοινωνίας, αλλά για άρση της νοµικής προστασίας. 21 Τα µέρη εξακολουθούν να επικοινωνούν µυστικά, αλλά δε µπορούν να επικαλεστούν το άσυλο του άρθρου 19 του Σ για την προστασία της µυστικότητας. Αίρουµε δηλαδή τη συνταγµατική προστασία για να αποδείξουµε ότι το ανταλλασσόµενο µήνυµα δεν χρειάζεται να προστατεύεται, ότι δηλαδή δεν είναι απόρρητο. Στο σηµείο αυτό, οι οιονεί περιορισµοί του άρθρου 19, αίροντας τη συνταγµατική προστασία, µετατρέπονται σε δικαιολογητικούς λόγους ενός πραγµατικού περιορισµού. Προσανατολιζόµαστε στην άρση του απορρήτου όταν θέλουµε να διαπιστώσουµε αν µια µυστική επικοινωνία αναφέρεται στα θέµατα για τα οποία δεν συγχωρείται απόρρητο. Ο συντακτικός νοµοθέτης ρυθµίζει καταρχάς τη νόµιµη άρση του απορρήτου. Συγκεκριµένα, εξουσιοδοτεί τον κοινό νοµοθέτη στην έκδοση άδειας παρακολούθησης µιας επικοινωνίας. Τα µέρη εξακολουθούν να επικοινωνούν µυστικά χωρίς να γνωρίζουν ότι παρακολουθούνται. Αν από την διαδικασία αυτή προκύψει ότι η επικοινωνία αυτή απειλεί την εθνική ασφάλεια ή αναφέρεται σε ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα, η επικοινωνία παύει να προστατεύεται, το απόρρητο αίρεται και το περιεχόµενό της χρησιµοποιείται καταλλήλως. Το περιεχόµενο της επικοινωνίας κοινοποιείται µόνο εφόσον δεν αποτελεί απόρρητο. Ο συντακτικός νοµοθέτης όρισε έναν κλειστό αριθµό (numerus clausus) οιονεί περιορισµών. Ο κοινός νοµοθέτης είναι υποχρεωµένος να ακολουθήσει τους δύο µόνο λόγους που αναφέρει το Σύνταγµα και δε µπορεί να επικαλεστεί άλλους. Ο κοινός νοµοθέτης, όµως, εξουσιοδοτηµένος από το συντακτικό, ορίζει τις εγγυήσεις κάτω από τις οποίες η δικαστική εξουσία απελευθερώνεται από τη δέσµευση του απορρήτου. Η άρση του απορρήτου δεν ισχύει απευθείας εκ του Συντάγµατος, ούτε µπορεί να εφαρµοστεί in concreto από τη διοίκηση «κατ εφαρµογή» του Συντάγµατος. 22 Για να αρθεί το απόρρητο µε νόµιµο τρόπο απαιτείται γενικός νόµος (ή κανονιστική πράξη της διοίκησης) όπως επίσης απαιτείται και µεσολάβηση δικαστηρίου, δικαστικής δηλαδή αρχής που αίροντας ή όχι το απόρρητο απαντά σε αίτηση της διοίκησης. Η άρση αυτή πρέπει να συνοδεύεται από εγγυήσεις, ώστε η άρση του απορρήτου να µην ξεπεράσει τα αναγκαία όρια, εγγυήσεις που προσδιορίζονται από τον κοινό νοµοθέτη. 21 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ. ΙΙΙ ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο Ατοµικά δικαιώµατα, τόµος Α, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2005, σελ. 425

18 Ας υποθέσουµε τώρα ότι σε περίπτωση µη νόµιµης άρσης του απορρήτου εντοπίζεται περιεχόµενο µη προστατευόµενο και άρα αποδοκιµαζόµενο από το Σύνταγµα. Το µήνυµα αυτό χρησιµοποιείται ή µήπως η απαξία της µη νόµιµης άρσης υπερκαλύπτει το παράνοµο περιεχόµενο της επικοινωνίας ; Η απάντηση είναι θετική, καθώς το Σύνταγµα δε µπορεί να διασφαλίζει τη µυστικότητα µιας αποδοκιµαστέας, από το ίδιο, επικοινωνίας. Συνακόλουθα, αναρωτιέται κανείς αν υπάρχουν περιεχόµενα επικοινωνίας που το Σύνταγµα αποδοκιµάζει ή επιδοκιµάζει. Ως γενική παρατήρηση, σηµειώνουµε ότι το δίκαιο δε µπορεί να λειτουργεί αντιφατικά απαγορεύοντας και ταυτόχρονα επιτρέποντας κάτι. 23 Η διατύπωση του Συντάγµατος φαίνεται να ακολουθεί µία ενδιάµεση οδό, άρα επιτρέπεται η µεταβίβαση και παράνοµων µηνυµάτων, εφόσον αυτά δεν εµπίπτουν στο χώρο της εθνικής ασφάλειας και των ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. 4. Τυπική και άτυπη άρση του απορρήτου Μια µυστική επικοινωνία είναι καταρχάς προστατευόµενη, είναι δηλαδή απόρρητη. Για να διαπιστώσουµε το απόρρητο ή όχι της επικοινωνίας, είµαστε αναγκασµένοι να άρουµε τη µυστικότητα (εννοείται, ότι αν διαπιστωθεί πως η εν λόγω επικοινωνία χρήζει προστασίας απορρήτου, η µυστικότητα επανέρχεται). Η άρση της µυστικότητας µπορεί να είναι τυπική ή άτυπη. Τυπική είναι όταν ακολουθούνται οι οριζόµενες από το Σύνταγµα και τον κοινό νόµο προϋποθέσεις και άδειες. Εύκολα συµπεραίνουµε ότι το κράτος, ως φορέας εξουσίας, µπορεί να διευρευνήσει µια επικοινωνία µόνο µε τυπική άρση της µυστικότητας. Η άτυπη άρση, ανεξάρτητα από το αν είναι σκόπιµη ή τυχαία, αποτελεί καταρχάς παράνοµη πράξη. Πέρα από την τυπική ή άτυπη άρση του απορρήτου, πρακτικές συνηθισµένες στη σηµερινή εποχή, αξίζει να αναφέρουµε ως περίπτωση αναστολής της µυστικότητας της επικοινωνίας το άρθρο 48 1 του Σ. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή οι προϋποθέσεις αποδυνάµωσης του απορρήτου εξαρτώνται από τις εδικές σχέσεις και συνθήκες που το άρθρο 48 του Σ περιγράφει. 23 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ.ιιι ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ.191

19 Γ. ΆΡΘΡΟ 19 2 ΤΟΥ Σ : ΝΟΜΟΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ, ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΠΟΥ ΙΑΣΦΑΛΙΖΕΙ ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Η Αρχή διασφάλισης του απορρήτου των επικοινωνιών Η αλληλεπίδραση των κοινωνικών και ατοµικών συµφερόντων σε συνδιασµό µε την αντικειµενικότητα που απαιτείται στο χειρισµό θεµάτων απορρήτου απέδειξαν ότι τελικά το δικαιϊκό σύστηµα δε µπορεί από µόνο του να αποτρέψει την παραβίαση του απορρήτου. Πολλοί πολίτες έχουν παραπεµφθεί για υποκλοπές, ανάµεσα στους οποίους και µέλη κυβερνήσεων ( ανεξάρτητα του πώς εξελίχθηκε η υπόθεση τελικά ). 24 Για το λόγο αυτό, το 2001 αποφασίστηκε η συγκρότηση και λειτουργία ανεξάρτητης Αρχής διασφάλισης του απορρήτου. Οι λεπτοµέρειες για τη συγκρότηση της ρυθµίζονται από το άρθρο 101 Α του Σ, ενώ η αναφορά της στο άρθρο 19 την εξοπλίζει µε τεράστια θεσµική κατοχύρωση ως προς το κύρος και την αναγκαιότητά της. Κατά συνέπεια, νόµος που περιορίζει την Αρχή αυτή προσκούει στο άρθρο 19 2 του Σ. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, η άρση του απορρήτου προϋποθέτει εντολή δικαστικής αρχής. Η ρύθµιση αυτή εξακολουθεί να ισχύει, εποµένως η ανεξάρτητη Αρχή ελέγχει προληπτικά τους τηλεπικοινωνιακούς φορείς επιβάλλοντας διοικητικές κυρώσεις χωρίς να µπορεί να διατάξει την άρση του απορρήτου. 25 Ως αποτέλεσµα των παραπάνω εκδόθηκε ο Ν 3115/2003 µε τον οποίο θεσπίστηκε ανεξάρτητη διοικητική αρχή µε την επωνυµία Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου Επικοινωνιών. 26 Η Α ΑΕ προστατεύει το 24 Α. Λοβέρδος, Η ποινική ευθύνη των µελών της Κυβέρνησης και των Υφυπουργών στο κοινοβουλευτικό πολίτευµα, 1995, σελ Κωνστ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, σελ Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ.ιιι ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ.239

20 απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε κάθε τρόπο, ελέγχοντας και την τήρηση των όρων της διαδικασίας άρσης του απορρήτου. Με έδρα την Αθήνα, η Α ΑΕ είναι ανεξάρτητη Αρχή µε διοικητική αυτοτέλεια και µε δικαίωµα λειτουργίας γραφείων της και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Η Α ΑΕ κοινοποιεί τις αποφάσεις της στον Υπουργό ικαιοσύνης και στο τέλος κάθε έτους υποβάλλει έκθεση πεπραγµένων στον Πρόεδρο της Βουλής, στον Υπουργό ικαιοσύνης και στους αρχηγούς των πολιτικών κοµµάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Α ΑΕ ελέγχεται κοινοβουλευτικά σύµφωνα µε την διαδικασία που ορίζεται στον κανονισµό της Βουλής. Εκτέθηκε συνοπτικά η διάρθωση της ανεξάρτητης Αρχής το γεγονός, ωστόσο, ότι ολοένα και περισσότερες υποθέσεις υποκλοπών αποκτούν τον τελευταίο καιρό τεράστια δηµοσιότητα, αφήνει τελικά την κρίση για την επιτυχή ή όχι λειτουργία της, ελεύθερη στις εντυπώσεις τόσο στα στελέχη διακυβέρνησης, όσο και στον κάθε απλό Έλληνα πολίτη. 2. Ν. 3115/2003 Εντύπωση προκαλεί στο νόµο 3115/2003 η ανυπαρξία δικονοµικών κυρώσεων για το απαράδεκτο χρήσης αποδεικτικού µέσου που αποκτήθηκε µε παραβίαση του απορρήτου. Αντίθετα, προβλέπονται διοικητικές κυρώσεις σε περίπτωση παράβασης της νοµοθεσίας σε σχέση µε το απόρρητο των επικοινωνιών, αλλά και ποινικές κυρώσεις για παραβίαση του απορρήτου και για διαρροή πληροφοριών από µέλος της Α ΑΕ σε τρίτον, πληροφοριών στις οποίες το µέλος είχε πρόσβαση λόγω της θέσης του.

21 . ΆΡΘΡΟ 19 3 ΤΟΥ Σ : ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΑΠΟ ΕΙΚΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΚΤΗΘΕΙ ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 9 ΚΑΙ 9 Α. Η κρατούσα άποψη στη συνταγµατική θεωρία φαίνεται να καταλήγει στη γενικότητα και την αµεσότητα του κανόνα που καθιερώνεται µε το άρθρο 19 3 του Σ. 27 εν ενδιαφέρει µια ενδεχόµενη διάκριση µεταξύ παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων που αποδεικνύουν την ενοχή και παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων που αποδεικνύουν την αθωότητα ενός προσώπου. Ο νοµοθέτης δεν φαίνεται να θέλησε εξαιρέσεις από τον κανόνα. Παρά το γεγονός ότι στην ποινική δικονοµία µε την αρχή της ηθικής απόδειξης, όσο και στην πολιτική δικονοµία µε την ελεύθερη εκτίµηση των αποδείξεων, ο δικαστής φαίνεται να είναι ελεύθερος να κρίνει όπως θέλει τις ενώπιόν του αποδείξεις, στην πράξη το άρθρο 19 3 του Σ καθιερώνει µία γενική απαγόρευση. Τα αποδεικτικά µέσα που αποκτώνται κατά παράβαση άρθρων του Συντάγµατος απαγορεύεται να χρησιµοποιούνται µε οποιονδήποτε τρόπο, σε οποιαδήποτε διαδικασία και ενώπιον οποιουδήποτε οργάνου. Ο κανόνας του άρθρου 19 3 του Σ είναι κανονιστικά πλήρης και άµεσης εφαρµογής, ισχύει και εισάγεται αυτόµατα σε όλους τους δικονοµικούς κώδικες και σε όλες τις δικαστικές πρακτικές. 28 Η κοινή νοµοθεσία οφείλει να προσαρµοστεί απόλυτα στη διάταξη του άρθρου 19 3 του Σ. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η συνταγµατική θεωρία δεν επιτρέπει κάµψεις της συνταγµατικής προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών σε περίπτωση σύγκρουσης µε άλλες διατάξεις του Συντάγµατος εκτός του άρθρου 19 1 εδ. β του Σ. 29 Υποστηρίζεται δηλαδή ότι σε περίπτωση σύγκρουσης της προστασίας του απορρήτου µε το δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου και πάλι απαγορεύεται η χρήση αντισυνταγµατικών αποδεικτικών µέσων, ενώ επιβάλλεται η υπακοή στους όρους που το ίδιο το Σύνταγµα θέτει Τζ. Ηλιοπούλου Στράγγα, Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων και δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η αποδεικτική απαγόρευση του άρθρου 19 παράγραφος 3 του αναθεωρηθέντος Συντάγµατος, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2003, σελ Ευάγγ. Βενιζέλος, Το Αναθεωρητικό Κεκτηµένο Το συνταγµατικό φαινόµενο στον 21 αιώνα και η εισφορά της αναθεώρησης του 2001, Αθήνα Κοµοτηνή, 1998, σελ. 148 και Κ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, υποσ. 81 σελ Τζ. Ηλιοπούλου Στράγγα, Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων και δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η αποδεικτική απαγόρευση του άρθρου 19 παράγραφος 3 του αναθεωρηθέντος Συντάγµατος, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2003, σελ Ξ. Κοντιάδης, Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, σελ

22 Από την άλλη πλευρά, έχει διατυπωθεί και αντίθετη άποψη σύµφωνα µε την οποία επιτρέπονται κάµψεις της επιταγής του άρθρου 19 3 του Σ. Σύµφωνα µε την άποψη αυτή, η επιταγή του άρθρου 19 3 του Σ είναι απόλυτα ισοδύναµη µε το δικαίωµα δικαστικής ακρόασης και παροχής έννοµης προστασίας και ως αποτέλεσµα το άρθρο 19 3 του Σ δε µπορεί να περιορίζει τα δύο άλλα δικαιώµατα, τα οποία µάλιστα συνδέονται και µε το δικαίωµα της απόδειξης. 31 Ως συνέπεια αυτής της γνώµης, ο δικαστής, ως εκφραστής δικαιοσύνης, επιλέγει in concreto αν θα καµφθεί ή όχι το άρθρο 19 3 του Σ. Αν το παρανόµως κτηθέν αποδεικτικό µέσο είναι ένα µεταξύ πολλών άλλων, ο δικαστής δεν κάµπτει το άρθρο 19 3 του Σ, υπακούοντας στην αρχή της αναγκαιότητας. Αν, αντίθετα, το παρανόµως κτηθέν αποδεικτικό µέσο είναι το µόνο που έχει στην διάθεσή του ο δικαστής, τότε ο τελευταίος, επικαλούµενος την αρχή της αναλογικότητας, δύναται να επιτρέψει την κάµψη του άρθρου 19 3 του Σ ανάλογα µε τις in concreto περιστάσεις. Ελέγχει δηλαδή το πώς αποκτήθηκε το παράνοµο αποδεικτικό µέσο, το είδος και τον βαθµό προσβολής αντίθετου δικαιώµατος και τέλος εξετάζει αν το παράνοµο µέσο µπορεί να αποδείξει άµεσα το αποδεικτέο. 32 Ε. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΕ ΜΕΡΙΚΟΤΕΡΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ Αξίζει να αναφερθούµε στην προστασία της επικοινωνίας που εκδηλώνεται σε συγκεκριµένους χώρους και συνθήκες, όπως είναι η οικογένεια, η συζυγική συµβίωση, ο εργασιακός χώρος, η κράτηση σε σωφρονιστικό ίδρυµα και η εκτέλεση της στρατιωτικής θητείας. Το Σύνταγµα, αναγνωρίζοντας το θεσµό της οικογένειας, ενισχύει το δικαίωµα επικοινωνίας των µελών της, δεδοµένου ότι η επικοινωνία είναι συνυφασµένη µε τους δεσµούς αίµατος που θεµελιώνουν την οικογένεια. Η συχνότητα και το είδος της επικοινωνίας είναι κάτι που µπορεί να προσαρµοστεί θεσµικά βάσει αντικειµενικών στοιχείων, αλλά σε καµµία περίπτωση το Σύνταγµα δε µπορεί να απαγορεύσει την 31 Π. Τσίρης, Η συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος του απορρήτου της επικοινωνίας, Αθήνα Κοµοτηνή, 2002, σελ Τζ. Ηλιοπούλου Στράγγα, Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων και δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η αποδεικτική απαγόρευση του άρθρου 19 παράγραφος 3 του αναθεωρηθέντος Συντάγµατος, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2003, υποσ. 86 σελ.65

23 επικοινωνία αυτή καθεαυτή. 33 Για παράδειγµα, ο πατέρας δε µπορεί να απαγορεύσει την επικοινωνία της κόρης του µε την ελευθερίων ηθών µητέρα της και πρώην σύζυγό του (µπορεί, όµως, να ζητήσει περιορισµό στη συχνότητα της επικοινωνίας). Επίσης, ένας πατέρας δε µπορεί ποτέ να παραβιάζει το απόρρητο της ανταπόκρισης των παιδιών του. Η συζυγική συµβίωση, λόγω της εγγύτητας που προϋποθέτει, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες ως προς την εφαρµογή του απορρήτου. Το Σύνταγµα, προστατεύοντας την οικογένεια, προστατεύει το γάµο και τα αντικειµενικά του στοιχεία, δηλαδή τη συµβίωση και κατ επέκταση τη συζυγική πίστη. Στο βαθµό που το απόρρητο αφορά αντικειµενικά στοιχεία του γάµου (συµβίωση, συζυγική πίστη), προσαρµοζόµενο θεσµικά δεν προστατεύεται και αίρεται. Αντίθετα, στις υπόλοιπες πτυχές του έγγαµου βίου το απόρρητο αναπτύσσοντας διαπροσωπική ενέργεια ( τριτενέργεια ) ισχύει µε τις προϋποθέσεις του άρθρου 19 του Σ (πχ υπόθεση ζωηρής φαρµακοποιού). 34 Το Σύνταγµα, παράλληλα, δεν προβλέπει ειδικές εξαιρέσεις από το απόρρητο της επικοινωνίας στο πλαίσιο ειδικών εξουσιαστικών σχέσεων εκούσιας ή ακούσιας µορφής. 35 Η εργασία αναφερόµενη στην επαγγελµατική και οικονοµική ζωή του ανθρώπου, δε µπορεί να θίξει το απόρρητο που αφορά την ιδιωτική του ζωή, καθώς οι δύο έννοιες δεν συνδέονται. Επιπρόσθετα, γενική παραίτηση του υπαλλήλου από το δικαίωµα του απορρήτου της επικοινωνίας δεν γίνεται δεκτή (αφού παραιτείται κανείς από ατοµικό δικαίωµα µόνο για µια συγκεκριµένη περίπτωση και όχι γενικά για το µέλλον). 36 Η φυλακή, αναπτύσσοντας µεταξύ κρατουµένου και κράτους µία ακούσια εξουσιαστική σχέση, απαιτεί µία θεσµική προσαρµογή των διατάξεων του απορρήτου. Καταρχάς, οι κρατούµενοι είναι ελεύθεροι να επικοινωνούν απολαµβάνοντας το απόρρητο στην επικοινωνία τους. Ωστόσο, οι ίδιες οι συνθήκες κράτησης µπορούν να περιορίσουν (όχι να καταργήσουν ) την επικοινωνία. Επιπλέον, κρατούµενοι που σχετίζονται µε ποινικά αδικήµατα δύνανται να στερηθούν το απόρρητο στην επικοινωνία τους, προκειµένου να διευκολυνθεί η εξιχνίαση ενός σοβαρού εγκλήµατος στις αρχές. Τέλος, η στράτευση αποτελεί µία ακόµη ακούσια εξουσιαστική σχέση κατά την οποία αίρονται πολλές ατοµικές ελευθερίες. Το δικαίωµα απόρρητης επικοινωνίας δεν υπάγεται σε κανέναν θεσµικό περιορισµό, 33 Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ.ιιι ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ Ανδρ. ηµητρόπουλος - Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου τοµ.ιιι ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο Ατοµικά δικαιώµατα, τόµος Α, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2005, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο Ατοµικά δικαιώµατα, τόµος Α, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2005, σελ

24 µολονότι µπορεί να αρθεί για λόγους εθνικής ασφάλειας. Ισχύουν δηλαδή οι γενικές προϋποθέσεις του άρθρου 19 του Σ Γ ΜΕΡΟΣ 1. Βασικά συµπεράσµατα Έγινε, λοιπόν, σαφές από τα παραπάνω ότι το δικαίωµα στην επικοινωνία, µυστική ή όχι, απολαµβάνει - θεωρητικά τουλάχιστον την πλήρη προστασία που του αξίζει. Το άρθρο19 του Σ, αντικατοπτρίζοντας ίσως το πνεύµα «της εποχής των πληροφοριών και της τεχνολογίας» αποτελεί κατάληξη µιας (ιστορικά αργής ; ) ωρίµανσης της κοινωνίας. Όντως, το άρθρο 19 του Σ περιβάλλει µε προστασία απόλυτου χαρακτήρα ένα δικαίωµα που ταυτίζεται ουσιαστικά µε την ίδια την φύση της σύγχρονης καθηµερινότητας. Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικοινωνεί όπως θέλει. Το άρθρο 19 του Σ θέτει τα όρια του δικαιώµατος στην απόρρητη επικοινωνία, όχι τόσο µε τη µορφή εξαιρέσεων τελικά, όσο µε τη µορφή οιονεί περιορισµών που εµφανίζονται σε εξιδανικευµένη µορφή. Πραγµατικά, ο κυνισµός της εποχής µπορεί να θεωρήσει ανεπαρκείς τους λόγους άρσης του απορρήτου για θέµατα εθνικής ασφάλειας ή για ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα. Ωστόσο, µε τη ρύθµιση αυτή το Σύνταγµα µένει πιστό στο πνεύµα του, που δεν είναι άλλο από την παροχή µιας υπερκείµενης ασπίδας προστασίας προσδιορίζει την κοινωνική σφαίρα και αφήνει το κοινωνικό σύνολο να δραστηριοποιηθεί επικοινωνιακά ελεύθερα µέσα σε αυτήν. Με την β παράγραφο του άρθρου 19 του Σ, το Σύνταγµα αποπειράται µια πιο χειροπιαστή για το µέσο άνθρωπο επέµβαση του «ανώτατου νόµου του κράτους» στα πρακτικά προβλήµατα της κοινωνίας. Ιδρύοντας µιαν Αρχή που µε διαφάνεια προστατεύει το απόρρητο, ενισχύει την επιταγή του άρθρου 19 και µε συγκεκριµένη υλική υπόσταση. υστυχώς, όµως, και µέσα στα πλαίσια µιας καθαρά υποκειµενικής προσέγγισης του θέµατος, δεν γνωρίζουµε αν η εν λόγω Αρχή έχει αποκτήσει στη συνείδηση των πολιτών τη θέση που της αξίζει. Παρά το σηµαντικό επιτελούµενο έργο της, τα φαινόµενα διαπλοκής που αποκαλύπτονται ολοένα και συχνότερα, δεν επιτρέπουν ίσως στον Έλληνα πολίτη να εµπιστευθεί και να σεβαστεί µια δηµόσια Αρχή

25 τέτοιας µορφής. Παρά τις συνταγµατικές και νοµοθετικές εγγυήσεις η Αρχή αυτή εισήχθη ως στοιχείο προόδου, έκανε αισθητή την παρουσία της στην κοινωνία, αλλά ακόµη δεν γνωρίζουµε αν χαίρει απόλυτης εκτίµησης στη λαϊκή συνείδηση. Η γ παράγραφος του άρθρου 19 του Σ αφήνει για την γράφουσα ανοιχτό τον προβληµατισµό σχετικά µε το αν η εφαρµογή του 19 3 του Σ επιδέχεται ή όχι in concreto κάµψεις. Η επικρατούσα απόλυτη εφαρµογή του 19 3 του Σ απαιτεί µεγάλη δικαστική ωριµότητα, η οποία είναι άγνωστο αν µπορεί να υπάρξει σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση. Γενικά, πάντως, θα µπορούσαµε να πούµε ότι το άρθρο 19 του Σ δηµιουργεί ένα ισχυρό πλέγµα προστασίας της επικοινωνίας και του απορρήτου της, προσπαθώντας τόσο να ανταποκριθεί στις συνθήκες των καιρών, όσο και να «προλάβει» (ει δυνατόν) προβλήµατα από την εξέλιξή τους. 2. Περίληψη 2.1 Ελληνικά Το άρθρο 19 του Σ προστατεύει µε τρόπο απόλυτο το δικαίωµα της επικοινωνίας, αλλά και το απόρρητό της ως µερική έκφραση του ίδιου δικαιώµατος καθορίζει το αντικείµενο της προστασίας, αλλά και τα όρια της, µε τους περιορισµούς της εθνικής ασφάλειας και των ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. Επιτρέπει δηλαδή τη νόµιµη άρση του απορρήτου. Στην υπηρεσία του απορρήτου τίθεται πλέον και ειδική δηµόσια Αρχή (Ν.3115/2003). Το απόρρητο, που αποκτά ειδική µορφή σε µερικότερους χώρους κοινωνικής συνύπαρξης, καλύπτει και τις αποδείξεις στην δικαστική διαδικασία, µολονότι στην πραγµατικότητα, η απόλυτη ή όχι εφαρµογή της παραγράφου γ του άρθρου 19 του Σ πρέπει να προσδιοριστεί ακριβέστερα. 2.2 English The article 19 of the Greek constitution protects in an absolute way the right of communication as well as the right of its confidentiality a partial expression of the same right ; it defines both the object of

26 constitutional protection and its boundaries giving the limitation of national safety and exceptionally serious crimes. It allows in other words a lawful ending of communication s confidentiality. A special public authority is now provided for the protection of confidentiality (L.3115/2003). Confidentiality, appearing in various forms when referring to partial social coexistence, covers also the section of evidence in court procedure. In reality, however, the absolute or not activation and use of the article 19 3 of the Greek constitution needs a more precise arrangement.

27 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Βιβλιογραφία Ανδρουλάκης Κ. Νικόλαος, Θεµελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας,, 1994 Βενιζέλος Ευάγγελος, Το Αναθεωρητικό Κεκτηµένο Το Συνταγµατικό φαινόµενο στον 21 αιώνα και η εισφορά της αναθεώρησης του 2001, Αθήνα Κοµοτηνή, 2002 Γεωργόπουλος Λ. Κωνσταντίνος, Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1998 αγτόγλου Π..,Συνταγµατικό ίκαιο Ατοµικά δικαιώµατα, Τόµος Α, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1991 και 2005 ηµητρόπουλος Γ. Ανδρέας, Συνταγµατικά δικαιώµατα ειδικό µέρος Παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, Τόµος 3 ηµ. Β, Αθήνα, 2005 Ηλιοπούλου Στράγγα Τζ., Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων και δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η αποδεικτική απαγόρευση του άρθρου 19 παράγραφος 3 του αναθεωρηθέντος Συντάγµατος, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2003 Καµίνης Γ., Το απόρρητο της τηλ. Επικοινωνίας : Η Συνταγµατική προστασία και η εφαρµογή της από τον ποινικό νοµοθέτη και τα δικαστήρια, Νο Β, 1995 Καρράς Αργύριος, Ποινικό δικονοµικό ίκαιο, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1998 Κοντιάδης Ξενοφών, Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002 Λοβέρδος Α., Η ποινική ευθύνη των µελών της Κυβέρνησης και των Υφυπουργών στο κοινοβουλευτικό πολίτευµα, 1995 Μάνεσης Αριστόβουλος, Συνταγµατικά δικαιώµατα Ατοµικές ελευθερίες α, πανεπιστηµιακές παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, Θεσσαλονίκη, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1979 Παυλόπουλος Π., Τεχνολογική εξέλιξη και συνταγµατικά δικαιώµατα Οι σύγχρονες περιπέτειες του απορρήτου των ανταποκρίσεων, Νο Β, 1987

28 Τάχος Αν., Το απαραβίαστον του απορρήτου των επιστολών και της εν γένει ανταποκρίσεως, 1967 Τσίρης Π., Η συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος του απορρήτου της επικοινωνίας, Αθήνα Κοµοτηνή, 2002 Χρυσόγονος Χ. Κωνσταντίνος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Αθήνα Κοµοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002 Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία Βρεττού Χριστίνα, Το απόρρητο της επικοινωνίας Γκανά Παναγιώτα, Συνταγµατικές πτυχές του Απορρήτου της Επικοινωνίας στην Κοινωνία της Πληροφορίας (µεταπτυχιακή) αρέλλη ήµητρα, Το δικαίωµα στην Ελεύθερη Επικοινωνία Ειδικά η περίπτωση Άρσης του τηλεφωνικού Απορρήτου µε ιάταξη της ικαστικής Αρχής ( Ν. 2225/1994 όπως τροποποιήθηκε µε το Ν. 3115/2003) ήµου Αλεξάνδρα, Η άρση του Απορρήτου της επικοινωνίας Κακαλέτρη Καλλιόπη, Η άρση του Απορρήτου της επικοινωνίας Μουζουρίδου Ειρήνη, Απόρρητο της επικοινωνίας Εξαιρέσεις Τροµπούκη Κωνσταντίνα, Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης επικοινωνίας και ανταπόκρισης Φραντζέτης Θεόδωρος, Το απόρρητο της επικοινωνίας

29 Συντοµογραφίες Α των Τηλεπικοινωνιών ΑΠ Εδ. ΕΛΤΑ Ηµ. Κ.ε. Κωδ. Ν Νο Ό.π. ΟΤΕ Ελλάδος Παρ. Π.δ. ΠΚ Πχ Σ Σελ. Υποσ. Αρχή ιασφάλισης Απορρήτου Άρειος Πάγος Εδάφιο Ελληνικά Ταχυδροµεία Ηµίτοµος Και εξής Κωδικός Νόµος Νούµερο Όπου παραπάνω Οργανισµό Τηλεπικοινωνιών Παράγραφος Προεδρικό διάταγµα Ποινικός κώδικας παραδείγµατος χάριν Σύνταγµα Σελίδα Υποσηµείωση

30 Νοµολογία Νοµολογία Εθνικών δικαστηρίων 1) 1905/91 Πολιτικό Εφετείο Θεσσαλονίκης, Απόδειξη έγγραφα µαγνητοταινίες 2) 83 84/03 Εισαγγελία Εφετών Θεσσαλονίκης, ιάταξη ηµοσίευση Ποινική ικαιοσύνη Έτος 2003 σελ.274, Παράνοµα αποδεικτικά µέσα, µαγνητοφώνηση τηλεφωνικής συνοµιλίας 3) 1)2001 ΑΠ Ελευθερία Επικοινωνίας, µαγνητοφώνηση ιδιωτικής συνοµιλίας. Απαγορευµένο αποδεικτικό µέσο 4) Αρχή Προστασίας εδοµένων Αθήνα , Καταγραφή τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από ηµόσια Υπηρεσία 5) Αρχή Προστασίας εδοµένων Αθήνα , Ηλεκτρονική επικοινωνία παρακολούθηση εργαζοµένων 6) 611/2006 ΑΠ Παρανόµως κτηθέντα αποδεικτικά µέσα. Απαγόρευση χρήσης τους, περιπτώσεις κάµψης του κανόνα, Αρχή αναλογικότητας 7) 626/2006 ΑΠ Ναρκωτικά, Εγκληµατική οργάνωση, Μέσα αποδείξεως, Άρση του απορρήτου τηλεφωνικών συνδιαλέξεων µε βούλευµα λόγω σοβαρότητας του εγκλήµατος, Αποµαγνητοφώνηση, Ανάγνωση και λήψη υπ όψιν του εγγράφου 8) 213/03 Μεικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών, Αποδεικτικές απαγορεύσεις, το απόρρητο της ελευθερίας της επικοινωνίας κάµπτεται και επιτρέπεται η χρήση στο δικαστήριο του προϊόντος της αθέµιτης µαγνητοφωνήσεως ιδιωτικής συνοµιλίας 9) 748/00 ΑΠ / Πολιτικά τµήµατα, εν είναι επιτρεπόµενο αποδεικτικό µέσο η µαγνητοταινία, αν σ»αυτή περιέχεται ιδιωτική οµιλία, η καταγραφή της οποίας έγινε εν αγνοία και παρά τη θέληση του προσώπου εναντίον του οποίου προσκοµίζεται. Παραβίαση διατάξεων άρθρων 5 1, 9 1 εδ. α και 19 εδ. α του Σ 10) ιάταξη Εισαγγελέα Πληµµελειοδικών Πειραιά, ηµοσίευση Ποινική ικαιοσύνη Έτος 2002 σελ. 390, Αρπαγή ανηλίκων, Άρση απορρήτου τηλεπικοινωνιών