ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ, ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΑΣΘΕΝΩΝ, ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ

Transcript

1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ, ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΑΣΘΕΝΩΝ, ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ κα Ματίνα Σπυράτου, Κοινωνικὴ Λειτουργός 24/1/2005 Ἡ ἔννοια τῆς ὑγείας εἶναι κάτι ποὺ δὲν εἶναι καινούργιο καὶ εἶναι ἀλληλένδετο μὲ τὴν ἔννοια τοῦ σεβασμοῦ τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ὅταν μιλᾶμε γιὰ ὑγεία, καταλαβαίνετε καὶ εἶναι σαφὲς ὅτι δὲν μιλᾶμε γιὰ τὴν ὑγεία ὡς ἀτομικὸ ἀγαθὸ καὶ μόνο, ἀλλὰ καὶ ὡς ἕνα κοινωνικὸ ἀγαθό. Γι αὐτὸ καὶ τὸ κράτος ἔχει ἀναλάβει στὶς σύγχρονες κοινωνίες νὰ ὀργανώσει χώρους ὅπως εἶναι τὰ Νοσοκομεῖα, τὰ Κέντρα Ὑγείας κλπ, προκειμένου νὰ προωθήσει τὴν ὑγεία ὡς κοινωνικὸ ἀγαθό καὶ μάλιστα εἶναι καὶ δείκτης εὔρυθμης λειτουργίας τοῦ κάθε κράτους τὸ πόση προσοχὴ ἔχει δώσει σ αὐτὸν τὸν τομέα. Ἡ ἀσθένεια καὶ ἡ ἀρρώστια δὲν εἶναι ἔννοιες ποὺ τὶς συναντοῦμε μόνο στὴ σύγχρονη κοινωνία εἶναι πράγματα ἀλληλένδετα μὲ τὴν ἀνθρώπινη φύση. Ὅσο ὑ- πάρχουν ἄνθρωποι, ἀπὸ τὴν ἐμφάνιση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἐφεξῆς, ἔχει ὑπάρξει καὶ ἡ δυσκολία τῆς ἀσθένειας καί ἀνάλογα μὲ τὴν κοινωνία καὶ τὴν κουλτούρα της, ἔχει ὑπάρξει καὶ ἡ προσέγγιση σ αὐτὸν τὸν τομέα. Στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα - ἔτσι πολὺ σύντομα καὶ ἐπιγραμματικὰ θὰ ποῦμε δυὸ πράγματα χωρὶς νὰ σᾶς κουράσω πολύ - λάτρευαν τὴν Ὑγεία σὰν θεότητα. Πίστευαν ὅτι ἡ ὑγεία ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν καλὴ διατροφή, τὴν ἄσκηση καὶ συνυφαίνεται μὲ τὴν ἰσορροπία σὲ ψυχοσωματικὸ ἐπίπεδο - κι αὐτὸ εἶναι κάτι πάρα πολὺ σημαντικό, ἂν σκεφτοῦμε ὅτι, ἀπὸ τὴν Ἀρχαιότητα, μόλις στὶς μέρες μας πιάνεται ξανὰ αὐτὴ ἡ διάσταση τῆς βιοψυχοκοινωνικῆς ὑπόστασης τοῦ ἀνθρώπου - γι αὐτὸ καὶ ἡ προσέγγιση στὴν πρόληψη καὶ ἀντιμετώπιση τῆς ἀσθένειας ἀφορᾶ ὄχι μόνο στὴν ὑγιεινὴ διατροφή, ἀλλὰ καὶ στὴν ἐπιδίωξη γενικότερης ἰσορροπίας στὰ διάφορα ἐπίπεδα τῆς ἀνθρώπινης ὁλότητας καὶ ὀντότητας.

2 Στὸ Βυζάντιο δημιουργοῦνται τὰ πρῶτα Νοσοκομεῖα καὶ Ἀναρρωτήρια, ὅπου βέβαια ὑπάρχει μία ἐξειδίκευση σὲ σχέση μὲ τὴν πάθηση. Ἀντίστοιχος εἶναι καὶ ὁ χῶρος τοῦ Θεραπευτηρίου. Ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία στὴ ύση μὲ τὰ Τάγματα ἱδρύει Ἀναρρωτήρια, Θεραπευτήρια καὶ Νοσοκομεῖα. Καὶ ἐρχόμαστε στὴ Βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, ἔτσι ἐν τάχει, ὁπότε γίνεται γιὰ πρώτη φορὰ σύνδεση τῆς ἀσθένειας, κυρίως ἐπιδημικοῦ χαρακτήρα, μὲ τὶς κοινωνικὲς συνθῆκες διαβίωσης. Τότε εἶναι μάλιστα ποὺ ἀναπτύσσεται καὶ ἡ ἐπιστήμη τῆς Κοινωνικῆς Ἐργασίας καὶ ἔχουμε γύρω στὰ 1905 τὴν πρώτη «ἐγκατάσταση» Κοινωνικῶν Λειτουργῶν στὰ ἀντιφυματικὰ ἰατρεῖα στὴν Εὐρώπη. Κατόπιν - συνεχίζουμε λίγο τὴν ἀναδρομή μας - ὁ Παστὲρ μὲ τὴν ἀνακάλυψη τῶν μικροβίων, ποὺ ἦταν ἐξαιρετικὸ βῆμα γιὰ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστήμης, ἐντοπίζει καὶ καθορίζει τὴν ἀσθένεια ὡς εἰσβολὴ πολλῶν νοσογόνων παραγόντων μέσα στὸ σύστημα τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ θεραπεύεται μὲ τὰ φάρμακα. Αὐτὸ βέβαια προσδίδει μία μηχανιστικὴ ἀντίληψη στὴν ἐπιστήμη τῆς ὑ- γείας, δημιουργεῖται μιὰ ὑπερβολικὴ ἐξειδίκευση, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ τέμνεται ὁ ὀργανισμὸς στὰ διάφορα ὄργανά του καὶ νὰ περιθωριοποιοῦνται ἢ μᾶλλον νὰ μὴ λαμβάνονται κἂν ὑπ ὄψιν παράγοντες ὅπως οἱ κοινωνικοοικονομικὲς συνθῆκες καὶ οἱ ψυχολογικὲς παράμετροι τῆς νόσου. Στὴ σημερινὴ ἐποχὴ ὑ- πάρχει βέβαια αὐτὴ ἡ μηχανιστικὴ ἀντίληψη - καὶ τὸ βλέπετε στὰ Νοσοκομεῖα πόσο τμηματοποιημένη εἶναι ἡ ἀντίληψη τῆς ἀσθένειας «Γιατρέψαμε τὸ συκώτι, ἐντάξει, ἂς φύγει ὁ ἀσθενής, ἂς ὑπάρχει πρόβλημα καὶ σὲ ἄλλα ὄργανα, δὲν πειράζει, δὲν εἶναι τῆς εἰδικότητάς μου» - ἔτσι τὸ λέω λίγο ἁπλοϊκά, ἀλλὰ σίγουρα ἔχετε προσλαμβάνουσες παραστάσεις ἀντίστοιχες, ἀπὸ τὴ δική σας ἐμπειρία στὰ Νοσοκομεῖα. Σύμφωνα μὲ τὸ σύγχρονο βιοψυχοκοινωνικὸ μοντέλο - δὲν ξέρω πῶς ἐσεῖς τὰ βλέπετε - ἡ ὑγεία καὶ ἡ ἀρρώστια εἶναι δυὸ ἀλληλοσυμπληρούμενες ὄψεις ἑνὸς συνεχοῦς καὶ ἑνιαίου συστήματος. Ἡ ὑγεία λοιπὸν εἶναι μία ὁλότητα, ὅπου σωματική, διανοητικὴ καὶ συναισθηματικὴ ὑπόσταση τοῦ ἀτόμου λειτουργοῦν συνολικά, ἀλληλεπιδροῦν μεταξύ τους καὶ βρίσκονται σὲ δυναμικὴ ἰσορροπία μὲ τὸ φυσικὸ καὶ τὸ κοινωνικὸ περιβάλλον. Ἔτσι ἡ ἀσθένεια εἶναι ἕνα μήνυμα τοῦ ὀργανισμοῦ, ἕνα σῆμα κινδύνου γιὰ τὴν ὕπαρξη ἀνισορροπί-

3 ας καὶ δυσαρμονίας στὰ διάφορα ἐπίπεδα τῆς βιοψυχοκοινωνικῆς ὑπόστασης τοῦ ἀτόμου. Τὸ ἑπόμενο θέμα ποὺ θὰ ἤθελα νὰ μᾶς ἀπασχολήσει, μιὰ καὶ μιλᾶμε γιὰ τὴν ἀσθένεια καὶ γιὰ ἕναν χῶρο ποὺ τὴν ἀντιμετωπίζει, τὸ Νοσοκομεῖο, ἴ- σως στὴν ἀρχὴ σᾶς φανεῖ λίγο κουραστικό θὰ δοῦμε τὶς διαστάσεις καὶ τὴ δομὴ τοῦ Νοσοκομείου ὡς ὑπηρεσίας κατὰ τὴ γνώμη μου εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικὸ νὰ τὸ δεῖτε, κατ ἀρχὰς γιὰ νὰ καταλάβετε τὴν πολυπλοκότητα τοῦ Νοσοκομείου ὡς ὀργανισμοῦ, ἡ ὁποία ἔχει ἀντανάκλαση καὶ στοὺς ἴδιους τοὺς ἀνθρώπους τοὺς ὁποίους καλούμαστε νὰ ἐξυπηρετήσουμε καὶ ἐπαγγελματικά, ἐμεῖς, ἀλλὰ ἀντίστοιχα κι ἐσεῖς μέσα ἀπὸ τὸν ρόλο σας ὡς ἐθελοντῶν. Ὅσο πιὸ πολύπλοκο εἶναι ἕνα σύστημα, τόσο πιὸ δύσκολο καὶ δύσκαμπτο εἶναι καί, ὅσο καὶ νὰ ἔχουμε πρόσβαση, καθυστεροῦμε, κωλυόμαστε στὸ ἔργο μας πιθανὸν νὰ τὸ ἔχετε ζήσει καὶ οἱ ἴδιοι ὡς ἐξυπηρετούμενοι Τὸ Νοσοκομεῖο λοιπὸν ἐποπτεύεται καὶ λειτουργεῖ μέσῳ τοῦ Ὑπουργείου Ὑγείας καὶ Πρόνοιας. Στὴ συνέχεια θὰ δώσω στοιχεῖα ποὺ ἀφοροῦν στὸ δικό μου Νοσοκομεῖο - ὅπως σᾶς εἶπα, ἐργάζομαι στὸ Νοσοκομεῖο Νοσημάτων Θώρακος «Ἡ Σωτηρία» - στὰ ἴδια πλαίσια ὅμως κινοῦνται ὅλοι οἱ ἀντίστοιχοι φορεῖς ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα. Ἔχει δημιουργηθεῖ τὸ Σύστημα, μᾶλλον σὰν δομὴ τὸ ΠΕΣΥΠ, ποὺ εἶναι: «Περιφερειακὸ Σύστημα Ὑγείας καὶ Πρόνοιας», μὲ σκοπὸ νὰ ὁμαδοποιηθοῦν ἀνὰ γεωγραφικὴ περιφέρεια ὅλες οἱ ὑπηρεσίες ὑγείας - πρόνοιας, ὅπως εἶναι Κέντρα Ὑγείας, Ἱδρύματα Κατόπιν σᾶς δίνω τὰ Νοσοκομεῖα: διοικοῦνται ἀπὸ ἑπταμελὲς ιοικητικὸ Συμβούλιο. Ἀνώτερος μέσα στὸ Νοσοκομεῖο εἶναι ὁ ιοικητής, ποὺ ἔχει τὴν εὐθύνη τῶν τριῶν Ὑπηρεσιῶν: τῆς Ἰατρικῆς Ὑπηρεσίας - φαντάζομαι εἶναι πολὺ ἀντιληπτό, ὡς ὑπηρεσία, τί προσωπικὸ ἀπασχολεῖ, τῆς Νοσηλευτικῆς Ὑ- πηρεσίας καί, τέλος, τῆς ιοικητικῆς Ὑπηρεσίας. Ὅσον ἀφορᾶ στὴ ιοικητικὴ Ὑπηρεσία, ἀπὸ τὶς πιὸ πολύπλοκες διευθύνσεις, ἔχει τὴν Ὑποδιεύθυνση - ἐκτὸς τοῦ Ὑποδιοικητικοῦ, ὅπου θὰ σταθοῦμε λίγο γιατὶ ἐδῶ ἀνήκει ἡ Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία - ἔχει τὴν Ὑποδιεύθυνση Οἰκονομικοῦ καὶ τὴν Ὑποδιεύθυνση Τεχνικοῦ. ὲν σᾶς δείχνω πολλά, γιὰ νὰ μὴ σᾶς κουράσω δεῖτε γιὰ παράδειγμα τὰ διάφορα τμήματα ποὺ ἀνήκουν στὴν Ὑποδιεύθυνση τοῦ ιοικητικοῦ: τὸ Τμῆμα τοῦ Προσωπικοῦ, τῆς Γραμματείας,

4 τῆς Κίνησης Ἀσθενῶν, τὸ Τμῆμα τῆς Κοινωνικῆς Ὑπηρεσίας - ποὺ συνήθως ἀπασχολεῖ πολὺ μικρὸ ἀριθμὸ συναδέλφων, σὲ μᾶς, γιὰ νὰ σᾶς δώσω λίγο τὰ νούμερα ἐνδεικτικά, σ ἕνα Νοσοκομεῖο ὀκτακοσίων πενήντα κλινῶν, ἡ δύναμη εἴμαστε τέσσερεις Κοινωνικοὶ Λειτουργοὶ καὶ τὸ σύνολο τοῦ Προσωπικοῦ ποὺ ἀπασχολεῖται στὸ Νοσοκομεῖο γι αὐτοὺς τοὺς ἀσθενεῖς εἶναι γύρω στὶς δυόμισυ χιλιάδες. Ἀντίστοιχα ὑπάρχει ἡ Γραμματεία Ἐξωτερικῶν Ἰατρείων, τὰ Παραϊατρικὰ Ἐπαγγέλματα καὶ τὰ Αὐτοτελῆ Γραφεῖα Ἐπιστασίας καὶ Ἱ- ματισμοῦ. Ἂν σᾶς τὰ ἔδειξα αὐτά, ὅπως σᾶς εἶπα πρίν, εἶναι διότι, γιὰ νὰ κινηθοῦν διάφορα θέματα τῶν ἀσθενῶν, δὲν μποροῦμε νὰ παρακάμψουμε τὴ διαδικασία καὶ τὴν ἱεραρχία. Αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ συχνὰ παίρνει χρόνο, κόπο καὶ ψυχικὴ ἐνέργεια, μεταξὺ τῶν ἄλλων καὶ φυσικὰ δυσκολεύει τὶς ὅποιες διαδικασίες ἐπιλέξουμε γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἐξυπηρετοῦμε. Γιὰ παράδειγμα, ἂς ποῦμε ἐμεῖς, ὡς Κοινωνικοὶ Λειτουργοί, ἔχουμε τὴν Προϊσταμένη τῆς Κοινωνικῆς Ὑπηρεσίας τὰ θέματα τῶν ἀσθενῶν, τὰ ἔγγραφα, θὰ πρέπει νὰ κινηθοῦν στὴν Ὑποδιεύθυνση τοῦ ιοικητικοῦ, στὸν ιευθυντὴ τῆς ιοικητικῆς Ὑ- πηρεσίας, στὸν ιοικητὴ ἢ στὸ ιοικητικὸ Συμβούλιο ἐλπίζω νὰ καταλαβαίνετε πόσο πολύπλοκη εἶναι αὐτὴ ἡ διαδικασία. Πρὶν ξεκινήσω ὅμως νὰ πῶ συγκεκριμένα γιὰ τὴν Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία καὶ τὸν ρόλο τῶν Κοινωνικῶν Λειτουργῶν μέσα στὸ Νοσοκομεῖο, θὰ ἤθελα νὰ κουβεντιάσουμε λίγο τὸ θέμα, νὰ μοιραστοῦμε καὶ δικές σας ἐμπειρίες ἀ- πὸ τὸ Νοσοκομεῖο. ιότι, ἄσχετα ὑπὸ ποίαν ἰδιότητα πλησιάζουμε τὴν ἀσθένεια, ὡς ἄνθρωποι εἴμαστε φτιαγμένοι ἀπὸ τὰ ἴδια ὑλικὰ καὶ μᾶς ἀφορᾶ, εἴτε εἴμαστε μὲ τὴ μπλούζα εἴτε ὄχι καλῶς ἢ κακῶς δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος ποὺ νὰ μὴν ἔχει σχετικὴ ἐμπειρία ἄμεσα ἢ ἔμμεσα ἀπὸ τὸ περιβάλλον του. Ἂν ὑ- πάρχει κάποιος ποὺ θὰ ἤθελε κάτι νὰ πεῖ υσκολίες ποὺ ἀντιμετωπίσατε Πῶς νιώσατε Μὲ ποιὸν ἐνδεχομένως τὸ μοιράζεται κανείς Θὰ τὸ δοῦμε καὶ παρακάτω, ἐντάξει Ἀκόμα δὲν ἔχει ζεσταθεῖ τὸ κλίμα, ὅλοι θέλουμε τὸν χρόνο μας.. Λοιπόν ἂν σᾶς κουράζω ὁτιδήποτε ἔχετε, ἐρωτήσεις ἢ ἀπορία - ( ἀκροατής ) Ὄχι, ὄχι - ( κα Σπυράτου ) Νὰ εἶστε καλά Λοιπόν, ὅπως εἴπαμε, ἡ Κοινωνικὴ Ἐργασία εἶναι ἡ ἐπιστήμη ποὺ ὑπηρετοῦμε ἐμεῖς ὡς Κοινωνικοὶ Λειτουργοί. Εἶναι

5 ἐπιστήμη ἀπὸ τὸ 1905 διεθνῶς ἀναγνωρισμένη καὶ ἐφαρμόζεται ὅταν πρωτοτοποθετοῦνται Κοινωνικοὶ Λειτουργοὶ στὰ ἀντιφυματικὰ ἰατρεῖα. Αὐτὸ ἔγινε κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Βιομηχανικῆς ἐπανάστασης στὴν Ἀγγλία σᾶς θυμίζω ὅτι, ὅπως εἴπαμε πρίν, ἔχει συνδεθεῖ ἡ ἐπιδημικὴ νόσος μὲ τὶς κοινωνικοοικονομικὲς συνθῆκες. Στὴν Ἑλλάδα καὶ γιὰ τὰ Ἑλληνικὰ δεδομένα, Κοινωνικὲς Ὑπηρεσίες δημιουργοῦνται γύρω στὸ 1956 καί, ἀπ ὅ,τι μὲ ἔχει ἐνημερώσει καὶ ἡ συνάδελφος, ἡ κυρία Λουκοπούλου, ποὺ εἶναι στὸ «Λαϊκό», μιὰ ἀπὸ τὶς πρῶτες Ὑπηρεσίες ποὺ δημιουργοῦνται εἶναι στὸ «Λαϊκὸ» Νοσοκομεῖο καὶ ὄχι στὸν «Εὐαγγελισμό». Στὸ δικό μας Νοσοκομεῖο, στὴ «Σωτηρία», δημιουργήθηκε Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία τὸ Ὅπως καταλαβαίνετε, ψηφίστηκαν ἄρθρα ποὺ στήνουν καὶ ἰσχυροποιοῦν τὴν Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία. Θὰ σᾶς πῶ ἐπιγραμματικά, χωρὶς νὰ σᾶς κουράσω, ὅτι ἔχουμε τὸ πρῶτο ιάταγμα τὸ 56, τὸ δεύτερο τὸ 78 καὶ τὸ τελευταῖο τὸ 80, ποὺ εἶναι καὶ τὸ πιὸ «φρέσκο» καὶ τὸ πιὸ σύγχρονο. Αὐτὸ ποὺ καθορίζεται, σχετικὰ μὲ τὸν ρόλο τῶν Κοινωνικῶν Ὑπηρεσιῶν στὰ Νοσοκομεῖα, εἶναι ὅτι θὰ ἀξιοποιηθεῖ τὸ ἐπιστημονικό τους δυναμικό, οἱ γνώσεις σχετικὰ μὲ τοὺς κοινωνικοὺς καὶ συναισθηματικοὺς παράγοντες οἱ ὁποῖοι ἐπηρεάζουν καὶ ἐπηρεάζονται ἀπὸ τὴν πάθηση τοῦ ἀσθενοῦς. Τὸ καινούργιο στοιχεῖο ποὺ εἰσάγεται μὲ τὸ δεύτερο διάταγμα - εἶναι παρόμοια τὰ τρία διατάγματα στὴ σύλληψη καὶ στὸ περιεχόμενο τῶν ἄρθρων - εἶναι ἡ ἔννοια τῆς πρόληψης. Ὁ Κοινωνικὸς Λειτουργὸς συμβάλλει, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ἀσθένειας, καὶ στὴν πρόληψη. Στὸ διάταγμα τοῦ 1980 ἀναφέρεται ὅτι οἱ Κοινωνικοὶ Λειτουργοὶ πρέπει νὰ ἐργάζονται μὲ βάση τὶς μεθόδους Κοινωνικῆς Ἐργασίας ποὺ διδάχθηκαν στὴν ἐπιστήμη τους. Ὑπάρχει ἡ λεγόμενη κοινωνικὴ ἐργασία μὲ ἄτομα, ποὺ σημαίνει τὴν ἐξατομικευμένη ἐπαφὴ μὲ τὸν ἀσθενῆ, ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ κοινωνικὴ ἐργασία μὲ τὴν κοινότητα - γιατὶ δὲν μποροῦμε νὰ θεωρήσουμε τὸ ἄτομο ξεκομμένο ἀπὸ τὴν κοινότητα καὶ ἀ- πὸ τὴν οἰκογένεια πολὺ περισσότερο, ἀλλὰ ὡς ἕνα ζωτικὸ καὶ δυναμικὸ παράγοντα μέσα στὴν οἰκογένεια ὅπου ἀνήκει. Σκεπτόμουν νὰ σᾶς πῶ καὶ κάποιο παράδειγμα, ἀπὸ τὴν ἐμπειρία μου ὡς Κοινωνικῆς Λειτουργοῦ. Κατ ἀρχὰς νὰ σᾶς πῶ ὅτι μὲ ὀργανωμένη ὁμάδα ἐθελοντῶν δὲν ἔχω δουλέψει στὰ ἐννιὰ χρόνια ποὺ ἐργάζομαι στὸ Νοσο-

6 κομεῖο «Σωτηρία» Οἱ ἀδυναμίες ποὺ ἀντιμετωπίζουμε εἶναι σαφεῖς. Σᾶς εἶπα ὅτι καὶ ἀριθμητικὰ εἴμαστε μία πολὺ μικρὴ ὁμάδα. Τὰ προβλήματα τῶν ἀσθενῶν πάρα πολλά. Μιλᾶμε γιὰ ἕνα πλησίασμα τῶν ἀνθρώπων καὶ ἀπὸ τὴ συναισθηματικὴ καὶ τὴν ψυχολογικὴ πλευρὰ τῆς νόσου διότι, ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ βρίσκονται στὰ Νοσοκομεῖα, κανεὶς δὲν πῆγε ἐκεῖ γιὰ διακοπές ὁ καθένας ζεῖ μία νόσο ποὺ τὸν βγάζει ἀπὸ τὴ συνήθη ροὴ τῆς ζωῆς του, πρόκειται γιὰ μία κρίση καὶ μία διαταραχή, ὅσο μικρὸ καὶ νὰ εἶναι τὸ πρόβλημα. Ἀριθμητικὰ καὶ μὲ τὶς ἀνθρώπινες δυνάμεις δὲν μποροῦμε νὰ σταθοῦμε σὲ ὅλους τοὺς ἀσθενεῖς οἱ ὁποῖοι προσέρχονται στὸ Νοσοκομεῖο. Ἔτσι πλησιάζουμε περισσότερο ὅσους ἔχουν προβλήματα, τὰ λεγόμενα κοινωνικὰ προβλήματα, ποὺ εἴτε παρουσιάζονται ὡς συνέπεια τῆς νόσου εἴτε προϋπάρχουν καὶ λόγῳ τῆς νόσου ἐπιδεινώνονται ἢ ἐκλύονται καὶ βγαίνουν στὴν ἐπιφάνεια. Ἡ Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία εἶναι δευτερογενὴς ὑπηρεσία. Στὸ Νοσοκομεῖο δηλαδὴ βασικὰ πηγαίνει κανεὶς γιὰ τὰ προβλήματα ὑγείας ποὺ ἀντιμετωπίζει. Ἀλλὰ ἔχουμε ὑποχρέωση καὶ ὡς φορέας στὸ Νοσοκομεῖο ἀλλὰ καὶ ὡς ὑπηρεσία νὰ δοῦμε τὶς συναφεῖς παραμέτρους γύρω ἀπὸ τὸ πρόβλημα ὑγείας, ποὺ εἶναι ἡ κοινωνικὴ διάσταση, ἡ οἰκονομικὴ διάσταση, σχέσεις μέσα στὴν οἰκογένεια, ὅλ αὐτὰ ποὺ μποροῦν νὰ ὑποστηρίξουν ἢ ἀντίθετα νὰ δυσκολέψουν καὶ νὰ ἀποτελέσουν τροχοπέδη στὴ θετικὴ πορεία τῆς ἰάσεως, πρὸς τὴν ὁποία κινοῦνται οἱ προσπάθειες τῶν γιατρῶν. Ἔτσι, μὲ πολὺ - πολὺ λίγα λόγια, ὁ Κοινωνικὸς Λειτουργὸς ἐντοπίζει καὶ διερευνᾶ τὰ εἰδικὰ προβλήματα τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἀπευθύνονται στὴν Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία ἢ παραπέμπονται ἀπὸ ἀλλοῦ. Τί σημαίνει αὐτὸ τὸ πράγμα; ὅπως σᾶς εἶπα πρίν, ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ ἔχουμε γνώση ὅλων τῶν περιστατικῶν ποὺ φτάνουν στὸ Νοσοκομεῖο ἀλλὰ μὲ κάποιον τρόπο φτάνουν ὡς τὴν Ὑπηρεσία μας, εἴτε διότι οἱ ἴδιοι οἱ ἄρρωστοι ἔχουν συναλλαγεῖ μὲ προηγούμενους συναδέλφους Κοινωνικοὺς Λειτουργούς, ἄρα ξέρουν ὅτι μποροῦν νὰ λάβουν βοήθεια ἀπὸ κάποιον ἐπαγγελματία Κοινωνικὸ Λειτουργό, εἴτε διότι τοὺς ὁδηγοῦν σ ἐμᾶς οἱ οἰκογένειές τους, οἱ νοσηλευτές, οἱ γιατροὶ καὶ γενικότερα τὸ προσωπικὸ ποὺ ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ καὶ ἐπικοινωνία μὲ τοὺς ἀ- σθενεῖς.

7 Ὑποχρέωσή μας εἶναι νὰ βοηθήσουμε τὸν ἀσθενῆ νὰ νιώσει καλύτερα στὶς καινούργιες συνθῆκες. Μπαίνοντας κανεὶς στὸ Νοσοκομεῖο - καὶ γι αὐτὸ θέλησα νὰ προκαλέσω μία συζήτηση μαζί σας - γίνεται «ἡ ἀρρώστια μου» καὶ χάνεται ἕνα κομμάτι τῆς ὑπόστασής του. Μοῦ πῆρε πολὺ καιρὸ νὰ συνηθίσω αὐτὸ ποὺ λένε οἱ γιατροὶ «Ἂ, γιὰ ποιὸν μιλᾶς; γιὰ τὸ 3 (δωμάτιο), τὸ 5 (κρεβάτι);» Νὰ μιλᾶς μὲ τὸ ἐπώνυμο τοῦ ἀσθενοῦς, νὰ θέλεις νὰ πλησιάσεις μὲ ὄνομα, μὲ ἐπώνυμο μία συγκεκριμένη οἰκογένεια ἀπ ὅπου προέρχεται καὶ νὰ ἔχεις νὰ κάνεις «μὲ τὸ 3, τὸ 5» Γίνεται βέβαια γιὰ λόγους πρακτικούς δὲν τὸ κατακρίνω ἀλλὰ εἶναι γεγονὸς ὅτι ἕνα κομμάτι τῆς ἀνθρώπινης ὑπόστασης παραμερίζεται καὶ ἀντιμετωπίζεται πρῶτα σὰν «ὁ ἀσθενὴς μὲ τὴν ἀσθένειά του», καὶ μετὰ ὡς ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴ συγκεκριμένη προσωπικότητα. Ἐπίσης μέριμνά μας εἶναι νὰ ἔλθουμε σὲ ἐπικοινωνία μὲ τὴν οἰκογένεια, ἂν ὑπάρχει ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζουμε εἶναι ὁ μοναχικὸς ἄρρωστος, ποὺ εἴτε ὁ ἴδιος δὲν δημιούργησε στὴ ζωή του οἰκογένεια εἴτε λόγῳ δύσκολων καταστάσεων ποὺ ἔχουν ρίζες στὸ βαθὺ παρελθόν, ἀκόμα καὶ ἂν ὑπάρχουν παιδιά, οἰκογένεια, εἶναι τόσο διαλυμένες οἱ σχέσεις, ποὺ δὲν προσδοκᾶ κανεὶς βοήθεια στὴν τωρινὴ κρίσιμη στιγμή. Προσπαθοῦμε Σᾶς ὁμολογῶ δηλαδή, ἀκόμα καὶ ὅταν φτάσουν τέτοιες δύσκολες περιπτώσεις ποὺ λένε «ὲν μιλῶ μὲ τὰ παιδιά μου, δὲν θέλω νὰ ἐνημερωθεῖ ὁ πατέρας μου», ἂς ποῦμε, μιὰ ἀπὸ τὶς σημαντικότερες ἐπιδιώξεις μας εἶναι ἀκριβῶς τὸ νὰ λειανθεῖ αὐτὴ ἡ ἀντίσταση καὶ νὰ προσπαθήσουμε σὲ πρῶτο ἐπίπεδο νὰ ἔρθει σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν ἀσθενῆ ἡ οἰκογένεια, μὲ ὅ,τι μπορεῖ νὰ κουβαλάει καὶ ὅ,τι ἀποτέλεσμα μπορεῖ νὰ βγεῖ, θετικό, ἀρνητικὸ ἢ ἀδιάφορο. ὲν τὸ ἀφήνουμε πάντως ἔτσι. Γιὰ κάθε ἀσθένεια δὲν μποροῦμε νὰ γνωρίζουμε τὴν ἐξέλιξη μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἰαθεῖ πλήρως, μπορεῖ νὰ μείνουν κάποιες δυσκολίες γιὰ ἕνα μικρότερο ἢ μεγαλύτερο διάστημα, ὁπότε χρειάζεται ἐπαναπροσαρμογὴ στὸ περιβάλλον, στὴν οἰκογένεια καὶ στὴν κοινότητα, μπορεῖ ὅμως νὰ φτάσουμε καὶ σὲ σημεῖο πλήρους ἀνατροπῆς τῶν προηγούμενων ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ στὸ Νοσοκομεῖο δεδομένων, ὥστε νὰ χρειάζεται νὰ βρεθεῖ ὁ ἄνθρωπος σ ἕνα καινούργιο περιβάλλον. Ἑπομένως ἕνα ἀκόμα καθῆκον καὶ μέλημά μας εἶναι

8 νὰ γνωρίζουμε ὅλα τὰ Προγράμματα ποὺ ὑπάρχουν στὸ Ἑλληνικὸ κράτος ὡς πρόνοια καὶ κοινωνικὴ πολιτική, νὰ προτείνουμε, νὰ παραπέμψουμε καὶ νὰ βοηθήσουμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ περάσουν ὁμαλὰ εἰ δυνατὸν στὶς καινούργιες δομές, στὶς νέες συνθῆκες ζωῆς, πρὸς ὄφελός τους Εἶναι κάτι τὸ ὁποῖο δὲν εἶναι σαφές, εἶναι κάτι ποὺ λέω γρήγορα καὶ θέλει διευκρίνιση ; - ( ἀκρ. ) Ὄχι, ὡραῖα τὰ λές - ( κα Σπ. ) Ἐδῶ ἔχω κάνει ἕνα πινακάκι, γιὰ νὰ μπορέσετε νὰ καταλάβετε ὅτι ὁ ἀσθενὴς συνήθως μπαίνει γιὰ ἕνα μικρὸ χρονικὸ διάστημα στὸ Νοσοκομεῖο, ἡ δική μας ὅμως δουλειὰ μπορεῖ - ὄχι μπορεῖ, σίγουρα - ἐ- πεκτείνεται πολὺ πιὸ πέρα, χρονικά, ἀπὸ τὸ ἐξιτήριο τοῦ ἀσθενοῦς. Μπαίνει κάποιος λοιπὸν στὸ Νοσοκομεῖο, οἱ γιατροὶ κάνουν τὸ καλύτερο ποὺ μποροῦν γιὰ τὴν ἴαση τοῦ πάσχοντος τμήματος τοῦ σώματος καὶ ἔρχεται ἡ στιγμὴ τοῦ ἐξιτηρίου, ὁπότε μπορεῖ νὰ ἔχουμε διαφορετικὲς ἐπιλογές στὴν καλύτερη περίπτωση: δυνατότητα ἐπιστροφῆς στὸ σπίτι - ἄρα κατ ἀρχὰς πρέπει νὰ ὑπάρχει ἕνα σπίτι ὑπάρχουν καὶ περιπτώσεις ἀνθρώπων, ὅπου αὐτὸ εἶναι μηδενικό Λοιπόν, ἂν ὁ ἄνθρωπος εἶναι σὲ τόσο καλὴ κατάσταση παίρνοντας τὸ ἐξιτήριο, μπορεῖ νὰ ἐπιστρέψει στὸ σπίτι του. ὲν ἔχει ὅμως ἀναρρώσει πλήρως τὰ Νοσοκομεῖα δὲν δίνουν τὴ δυνατότητα μιᾶς πολὺ μεγάλης νοσηλείας ὥστε νὰ περιμένουμε τὸ καλύτερο δυνατὸ ἀποτέλεσμα καὶ βγαίνοντας ὁ ἀσθενὴς νὰ εἶναι στὴν πληρότητα τῶν δυνατοτήτων του, ὅπως ἦταν πρὶν μπεῖ. Πρέπει λοιπὸν νὰ γνωρίζουμε, νὰ ἀξιοποιοῦμε καὶ νὰ παραπέμπουμε τοὺς ἀνθρώπους σὲ ὅ,τι μας δίδεται ἀπὸ τὰ Προγράμματα Κοινωνικῆς Πολιτικῆς. ὲν ξέρω ἂν ἔχετε ξανακούσει τὰ προγράμματα «Βοήθεια στὸ σπίτι». Σᾶς εἶναι γνώριμο; - ( ἀκρ. ) Ναί, ναί - ( κα Σπ. ) Πολὺ χαίρομαι. Νὰ βρῶ τὴ φωνὴ ποὺ ἀκούω ἀπὸ ἐδῶ Τί γνωρίζετε; Πῶς μπορεῖ νὰ λειτουργήσει αὐτὸ τὸ πρόγραμμα; - ( ἀκρ. ) Ἀπ ὅ,τι ξέρω, πηγαίνουν κάποιοι ἄνθρωποι στὸ σπίτι, ποὺ εἶναι σὰν ἐθελοντὲς κι αὐτοί, ἀπὸ τὴν Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία ὅμως ἢ ἀπὸ τὸν ῆμο, καὶ προσφέρουν βοήθεια στοὺς ἀναπήρους, στὸν ἀσθενῆ, ἂν χρειάζεται κάποιες ἄλλες δουλειές, νὰ ψωνίσουν γιὰ παράδειγμα

9 - ( κα Σπ. ) Ἀκριβῶς. Βλέπω ὅτι ἔχετε εἰκόνα, μὲ κάποιον τρόπο ἔχετε «συναντηθεῖ» λοιπὸν μὲ αὐτὰ τὰ προγράμματα πῶς; - ( ἀκρ. ) Ἔχουμε προσφέρει καὶ κάτι, γι αὐτό σὲ γιαγιοῦλες ἐνενήντα χρονῶν, νὰ τὶς πλύνουμε, νὰ τὶς ταΐσουμε - ( κα Σπ. ) Ἂ, πολὺ ἐνδιαφέρον. Σημαίνει δηλαδὴ ὅτι εἶστε ἤδη σὲ ἕνα ἐπίπεδο - ( πατὴρ Βασίλειος Κοντογιάννης ) Στὴν Ἐνορία. Σὰν Φιλόπτωχο τῆς Ἐνορίας. - ( κα Σπ. ) Σὰν Φιλόπτωχο τῆς Ἐνορίας Αὐτὸ ποὺ εἶπε ἡ κυρία εἶναι σωστό τὸ μόνο εἶναι ὅτι δὲν λειτουργεῖ μὲ ἐθελοντές εἶναι ὀργανωμένο πρόγραμμα κρατικό, πληρώνεται δηλαδὴ ἀπὸ φορέα κρατικό - ( ἀκρ. ) Ἀπὸ τὰ Νοσοκομεῖα; - ( κα Σπ. ) Ὄχι ἀπὸ τὰ Νοσοκομεῖα. Εἶναι προγράμματα τοῦ ήμου, ἔ- τσι; κατὰ κύριο λόγο. - ( ἀκρ. ) Ἐγὼ πῆγα προσωπικά, χωρὶς νὰ εἶναι προγράμματα τοῦ ήμου. - ( κα Σπ. ) Θέλετε νὰ πεῖτε ὅτι κάποιος μέσῳ τοῦ Φιλοπτώχου τῆς Ἐνορίας σᾶς εἶπε - ( ἀκρ. ) Ναί, ναί Εὐτυχῶς ποὺ μποροῦμε καὶ προσφέρουμε πάρα πολλά, μὰ πάρα πολλά όξα τῷ Θεῷ - ( κα Σπ. ) Νὰ εἶστε καλά Καὶ όξα τῷ Θεῷ λοιπὸν καὶ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ σᾶς ἔχουν κοντά τους - ( ἀκρ. ) όξα τῷ Θεῷ - ( κα Σπ. ) Βλέπω ὅτι ἔχετε πολλὴ καὶ καλὴ διάθεση! Σίγουρα, ἀφοῦ βρίσκεστε τώρα ἐδῶ! Γιὰ νὰ μὴν πάει χαμένη αὐτὴ ἡ διάθεση καὶ πρόθεση καὶ ἐπειδή, ὅσο πιὸ συντονισμένη προσπάθεια ὑπάρχει ἀπὸ ἐθελοντές, ὑπηρεσίες καὶ προγράμματα, τόσο πιὸ σωστὰ φτάνει ἡ βοήθεια στοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν ἀνάγκη, ἂς ποῦμε ἀκόμη μερικὰ πράγματα. Κάποιος ποὺ μένει καιρὸ στὸ Νοσοκομεῖο, ὄντας κλινήρης, μπορεῖ νὰ ἔχει πάθει κατακλίσεις, τὶς γνωρίζετε, φαντάζομαι δὲν σᾶς λέω κάτι ἄγνωστο. Καί, ἐνῶ δὲν εἶναι πρόβλημα γιὰ τὸν ἄνθρωπο αὐτὸ καθεαυτό, δημιουργεῖ πάρα πολλὲς δυσκολίες, γιατὶ εἶναι ἀνοίγματα ποὺ ἐπουλώνονται δύσκολα. ὲν μένει ὅμως κανεὶς

10 στὸ Νοσοκομεῖο μέχρι νὰ φύγουν ἐξ ὁλοκλήρου αὐτὲς οἱ κατακλίσεις, ἐπιστρέφει στὸ σπίτι. Κι ἂν δὲν ὑπάρχει ἀντίστοιχη φροντίδα σ αὐτὸ τὸ ἐπίπεδο, πολλὲς φορὲς δημιουργοῦνται πάρα πολὺ μεγάλα προβλήματα σ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους. Γνωρίζοντάς τα αὐτὰ ἐκ τῶν προτέρων πρέπει νὰ βοηθήσουμε καὶ νὰ προλάβουμε σ ἕναν βαθμό, νὰ προτείνουμε στοὺς ἀνθρώπους πῶς μποροῦν νὰ ἀντιμετωπίσουν αὐτὴ τὴ δυσκολία. Ἕνα πρόγραμμα ποὺ πολλὲς φορὲς στὰ Νοσοκομεῖα ἔχουμε ἀξιοποιήσει εἶναι τὸ πρόγραμμα τῆς Γεροντολογίας. Προσφέρει νοσηλευτικὴ φροντίδα πιὸ ἐπισταμένη στὴ δύσκολη ἡλικιακὴ ὁμάδα τῶν γεροντοτέρων ἀνθρώπων. Κάποιοι ἀπ αὐτοὺς μπορεῖ νὰ ἔχουν ἀποκοπεῖ καὶ ἀπὸ τὴν οἰκογένεια καὶ ἐνῶ ὡς τώρα μπορεῖ νὰ «ἔφτιαχναν ἕνα φαγάκι στὸ σπίτι», ὅπως λέτε κι ἐσεῖς, τώρα βγαίνοντας ἀπὸ τὸ Νοσοκομεῖο σοῦ λένε «Βρὲ παιδί μου, δὲν μὲ παίρνουν τὰ πόδια μου νὰ σταθῶ νὰ μαγειρέψω κι ἕνα φαΐ». Ἔτσι; Μπορεῖ βέβαια ἐσεῖς μέσα ἀπὸ τὰ Φιλόπτωχα τῶν Ἐνοριῶν νὰ ἔχετε σταθεῖ σὲ τέτοιους ἀνθρώπους, ἀλλὰ ἐμεῖς, ἐπειδὴ εἶναι δύσκολο νὰ βροῦμε τὸ τί καὶ τὸ πῶς, ἀπευθυνόμαστε στοὺς Ἱερεῖς. Λειτουργεῖ στὴ γειτονιά, στὴν Ἐνορία σας, συσσίτιο καὶ πηγαίνουν οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖ καὶ τρῶνε ὅταν μποροῦν ἀκριβῶς αὐτὸ θὰ ἔλεγα, σᾶς εἶναι πάρα πολὺ οἰκεῖο. Μᾶς ἔχουν βοηθήσει πάρα πολὺ τὰ Φιλόπτωχα, ὅταν σὲ τόσο δύσκολες περιπτώσεις ἀνθρώπων ὑπάρχουν κυρίες σὰν κι ἐσᾶς, ποὺ πηγαίνουν τὸ φαγητὸ στὸ σπίτι. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ βγαίνει, ἀλλὰ πλέον ἂς ποῦμε - ( ἀκρ. ) Νὰ ρωτήσω κάτι; - ( κα Σπ. ) Πεῖτε μου. - ( ἀκρ. ) Εἴπατε Γεροντολογία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ. ηλαδή, ἐκεῖ τί γίνεται; Παίρνουν τηλέφωνο ἀπὸ τὸ Νοσοκομεῖο τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ νὰ ζητήσουν βοήθεια ; - ( κα Σπ. ) Εἶναι ἰδιαίτερο Πρόγραμμα. Ὁ Ἐρυθρὸς Σταυρὸς δὲν εἶναι μόνο τὸ Νοσοκομεῖο εἶναι ἕνας πολὺ μεγαλύτερος φορέας ποὺ περιλαμβάνει καὶ τὸ Νοσοκομεῖο. Ἕνα ἀπὸ τὰ προγράμματά του λοιπὸν εἶναι τὸ Πρόγραμμα Γεροντολογίας. ὲν ἔχω τηλέφωνα αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴ διάθεσή μου ἀλλὰ φαντάζομαι Ναί;

11 - ( ἀκρ. ) Μπορῶ νὰ διακόψω; Ἔχει τοὺς ἐθελοντὲς ποὺ δουλεύουν στὸν Ἐρυθρό - ( κα Σπ. ) ουλεύετε ἐσεῖς στὸν Ἐρυθρό; - ( ἀκρ. ) Πηγαίνω γιὰ ἐξετάσεις αἵματος - ( κα Σπ. ) Ἀκριβῶς - ( ἀκρ. ) Ὅ,τι χρειάζεται ἕνας ἀσθενής, ὅ,τι χρειάζεται ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ πάει νὰ κάνει ἐξετάσεις - ( κα Σπ. ) Ἐξετάσεις αἵματος, ἐνέσεις Φανταστεῖτε, πολλοὶ καρκινοπαθεῖς, ποὺ βρίσκονται ὑπὸ χημειοθεραπεία, πρέπει ἀνὰ διαστήματα, πρὶν πᾶνε γιὰ τὸ ἑπόμενο σχῆμα, νὰ κάνουν ἐνέσεις. Εἶναι πάρα πολὺ μεγάλη ταλαιπωρία - ( ἀκρ. ) Αὐτὰ εἶναι τοῦ ημοσίου; - ( κα Σπ. ) Ὅ,τι σᾶς ἀναφέρω δὲν ἔχει νὰ κάνει μὲ ἀμοιβὴ ἀπὸ τὸν ἴ- διον τὸν ἀσθενῆ εἶναι Προγράμματα Ὁρίστε; - ( ἀκρ. ) ηλαδὴ δὲν πληρώνουν. - ( κα Σπ. ) Αὐτὸ ἀκριβῶς. Πληρώνονται ὅμως ἀπὸ κάποιον φορέα οἱ ἐργαζόμενοι. Σ αὐτὰ τὰ προγράμματα ἐργάζονται ἐπαγγελματίες, ἐπ ἀμοιβῇ εἶναι ἔμμισθοι, εἶναι ὑπάλληλοι, εἶναι ὑποχρεωμένοι νὰ παράσχουν ἔργο στοὺς ἀνθρώπους. Εἶναι ἄλλο τὸ συμβόλαιο, τὸ λέω «συμβόλαιο», τοῦ ἐθελοντῆ στὴν προσφορά του πρὸς τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἄλλο τὸ συμβόλαιο τοῦ ἐπαγγελματία. Ὅλα τὰ προγράμματα βεβαίως ἐνισχύονται καὶ ἀπὸ ἐθελοντές. Εἶναι πάρα πολὺ σημαντικὴ αὐτὴ ἡ προσφορά - ( ἀκρ. ) Καὶ ὡς συνήθως εἶναι ἀπλήρωτοι ὲν μᾶς πληρώνουν, δὲν μᾶς δίνουν καὶ τίποτα - ( κα Σπ. ) Οἱ ἐθελοντὲς ἐξ ὁρισμοῦ δὲν πληρώνονται! - ( ἀκρ. ) Ἐγὼ καὶ πρίν, χωρὶς νὰ εἶμαι ἐθελόντρια, τὴν κάνω αὐτὴ τὴ δουλειὰ δέκα χρόνια. - ( π. Β. ) Ποῦ; - ( ἀκρ. ) Παντοῦ. Σὲ ὅλη τὴ γειτονιὰ ἐκεῖ ποὺ μένω - ( κα Σπ. ) Αὐτὸ δείχνει καὶ τὴ διάθεσή σας, ἔτσι, γιὰ τὸ πῶς ἐξελίσσεται ὁ ἐθελοντισμός. Γιατὶ πραγματικὰ εἶναι μία διαδικασία ἐν ἐξελίξει καὶ θέλει καὶ πάρα πολλὴ στήριξη. Περιστατικὰ ποὺ ἔχουν ὑποστήριξη ἀπὸ τὴν

12 οἰκογένεια, μὲ μικρὰ βήματα ὑποστηρικτικὰ ἀπὸ τοὺς ἐπαγγελματίες, προχωροῦν. Γιὰ νὰ ὁμολογήσω μιὰν ἀλήθεια, στὰ πολὺ δύσκολα περιστατικὰ ἔχουμε ἀνάγκη βοηθείας ἀπὸ ἐθελοντές. Καὶ εἶναι περιστατικὰ μὲ πολὺ σοβαρὲς νόσους, γι αὐτὸ γίνεται καὶ ὅλη αὐτὴ ἡ προσπάθεια γιὰ τὴν κατανόηση δύσκολων πραγμάτων, ὅπως θὰ ποῦμε σήμερα - θὰ μιλήσουμε ἀκόμα καὶ γιὰ τὸν θάνατο καὶ γιὰ διαδικασίες ποὺ εἶναι πολὺ βαρειές, τόσο ποὺ καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἐθελοντὴς ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ στήριξη. ὲν ἐπιτρέπεται νὰ μένετε σὰν ἄνθρωποι ἀστήρικτοι. Γιατὶ μπαίνετε μὲ πάρα πολὺ καλὴ διάθεση καί, ὅταν δὲν βρεῖτε ἀμέριστη συμπαράσταση καὶ βοήθεια ἐκ μέρους τῶν ἐπαγγελματιῶν, ἔχετε ἀπογοήτευση. Καὶ λέει ὁ κάθε ἄνθρωπος «Μπῆκα μὲ τόση ὄρεξη, μὰ ἔσπασα τὰ μοῦτρα μου, μοῦ εἴπανε κι αὐτό» δὲν ξέρω τί μπορεῖ νὰ συμβεῖ καὶ νὰ ἔχουμε δυσκολία καὶ ἀπογοήτευση. Τόσο πιὸ σωστὰ ἀντιμετωπίζονται ἢ καὶ ἀποφεύγονται αὐτὲς οἱ δυσκολίες, ὅσο πιὸ ὀργανωμένα λειτουργεῖ ἡ ἐκπαίδευσή σας, τῶν ἐθελοντῶν, στὸ νὰ ξέρει κανεὶς τί περιμένει καὶ ὅσο ὑπάρχει ἐπανατροφοδότηση καὶ ἐπικοινωνία μὲ φορεῖς καὶ μὲ ἀνθρώπους μέσα ἀπὸ τὸ Νοσοκομεῖο. Θὰ τὸ δοῦμε ὅμως καὶ παρακάτω. Εἴπαμε πιὸ πρὶν ὅτι ἔχουμε πολὺ μεγάλη συνεργασία μὲ τὴν Πρόνοια. Ἂς πάρουμε ἕνα παράδειγμα, ποὺ δανείζομαι ἀπὸ τὸ Νοσοκομεῖο. Μιλᾶμε γιὰ ἕναν ἄνθρωπο, ἂς ποῦμε πατέρα δυὸ - τριῶν παιδιῶν, ποὺ δούλευε ἐλαιοχρωματιστὴς καὶ κάποια στιγμὴ ἔπαθε ἕνα σοβαρὸ ἀναπνευστικὸ πρόβλημα. Πλέον δὲν μπορεῖ νὰ ἐργαστεῖ, διότι ἀπαγορεύεται ρητὰ ἀπὸ τοὺς γιατροὺς ἡ εἰσπνοὴ αὐτῶν τῶν χημικῶν, ἄρα δὲν μπορεῖ νὰ ἐπιστρέψει στὴ δουλειά του. Τί γίνεται ὅμως ποὺ ἡ οἰκογένεια εἶχε μάθει νὰ στηρίζεται σ αὐτὸ τὸ ἄτομο; Προστρέχουμε λοιπὸν σὲ προγράμματα ποὺ χειρίζεται ἡ Πρόνοια τῆς Νομαρχίας ἀνάλογα μὲ τὴν περιοχὴ ὅπου μένει ὁ ἀσθενής καὶ - εἶναι τὰ ἐπιδόματα βαρειᾶς ἀναπηρίας, τὸ παιδικῆς προστασίας - πολὺ σημαντικό: ὅταν ὁ πατέρας δὲν εἶναι ἱκανὸς νὰ βοηθήσει οἰκονομικὰ τὴν οἰκογένειά του, παίρνει μία μικρὴ ἐνίσχυση γιὰ κάθε ἀνήλικο παιδὶ μέχρι τὰ δεκαέξη του χρόνια. Ὅ- πως ξέρουμε - καὶ ἡ κυρία Κανακοπούλου ποὺ δουλεύει στὴν Πρόνοια ξέρει - αὐτὰ εἶναι βέβαια πολὺ μικρὰ σὲ σύγκριση μὲ τὶς ἀνάγκες τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Ἡ ζωὴ εἶναι πάρα πολὺ ἀκριβή, βλέπετε ὅτι οὔτε οἱ μισθοὶ δὲν φτάνουν, πόσο μᾶλλον γι αὐτὸ αὐτὰ τὰ ἐπιδόματα λέγονται βοηθήματα. Ἔχουμε

13 ἀπευθυνθεῖ λοιπὸν κατὰ καιροὺς σὲ ἰδιωτικὰ φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα οἰκονομικοῦ χαρακτήρα, ποὺ εἶναι κατὰ κύριο λόγο κληροδοτήματα ἀπὸ τὸ ιοικητικὸ Συμβούλιο ζητοῦν κάποια δικαιολογητικὰ καὶ κατὰ καιροὺς ἔχουμε ἀξιοποιήσει τὴ βοήθειά τους, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι, πέρα ἀπὸ τὴ βοήθεια ποὺ μπορεῖ νὰ προσφέρει σὲ μηνιαία βάση ἕνα ἐπίδομα τῆς Πρόνοιας, πολλὲς οἰκογένειες ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ ἕνα μεγάλο ποσὸ μαζεμένο, νὰ βγοῦν ἀπὸ τὰ δύσκολα κι ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα βρίσκουν τὸν ρυθμό τους καὶ προχωροῦν. Ἡ πολὺ δύσκολη περίπτωση εἶναι ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ ἐπιστρέψει κανεὶς στὸ σπίτι, εἴτε προσωρινὰ εἴτε μόνιμα. Μοῦ ἔχουν τύχει περιστατικὰ ποὺ λένε «ἐπειδὴ ἤμουν ἄρρωστος, δὲν πήγαινα στὴ δουλειά, δὲν ἔπαιρνα μισθό, ἦταν πολλὰ τὰ νοίκια, μὲ ἔβγαλε καὶ ὁ ἰδιοκτήτης, βγῆκα ἀπὸ τὸ Νοσοκομεῖο εὐτυχῶς καὶ μὲ φροντίζουν, ἀλλὰ τώρα δὲν ὑπάρχει σπίτι, δὲν ὑπάρχει τίποτα». Εἶναι πολὺ συνηθισμένη περίπτωση σὲ ἀνθρώπους, ἀπὸ περιστατικὰ ποὺ ἔρχονται σ ἐμᾶς, στὴν Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία, νὰ μὴν ὑπάρχει σπίτι. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος λοιπὸν εἶναι κινητικὸς ἀλλὰ ἔχει δυσκολία στέγης, τὸν παραπέμπουμε σὲ ξενῶνα. Θὰ σᾶς πῶ ἀναλυτικότερα παρακάτω γιὰ τί συζητᾶμε. Ἐνδεχομένως καὶ νὰ χρειάζεται γιὰ κάποιο διάστημα ἕνα ἵδρυμα κινητικῆς ἀποκατάστασης. Φανταστεῖτε κάποιον ποὺ μπαίνει στὸ Νοσοκομεῖο ἂς ποῦμε μὲ κάποιο ἐγκεφαλικό, περιορίζεται προσωρινὰ ἡ κινητικότητά του καί, ἂν βρισκόταν κάποιος χῶρος ποὺ νὰ τὸν βοηθοῦσε σὲ ἐπίπεδο φυσιοθεραπείας καὶ πήγαιναν ὅλα καλά, θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιστρέψει στὸν πρότερο τρόπο ζωῆς του. Μπορεῖ νὰ χρειάζεται γιὰ κάποιο διάστημα νὰ μείνει γιὰ ἀποθεραπεία σὲ Kλινικὴ συμβεβλημένη μὲ Ἀσφαλιστικὸ Ταμεῖο. Ὑπάρχουν κάποιες Ἰδιωτικὲς Κλινικὲς ποὺ κάνουν συμβάσεις μὲ ΙΚΑ, μὲ ημόσιο. Τὰ δύσκολα Ταμεῖα, ποὺ δυστυχῶς ἀφοροῦν μεγάλη ὁμάδα ἀνθρώπων ποὺ ἐξυπηρετοῦμε, εἶναι τοῦ ΟΓΑ καὶ τῆς Πρόνοιας. Οἱ ἀσφαλισμένοι σ αὐτὰ δὲν μποροῦν νὰ ἔχουν πρόσβαση σὲ Κλινικὲς συμβεβλημένες, ὅπου θὰ ἐξασφάλιζαν μία μετανοσοκομειακὴ μικρῆς χρονικῆς διάρκειας φροντίδα. Ὅλα αὐτὰ λοιπὸν τὰ ἀξιοποιοῦμε ὅταν γιὰ λίγο μόνο οἱ ἄνθρωποι πρέπει νὰ μείνουν ἐκτὸς σπιτιοῦ καὶ ἐν συνεχείᾳ μποροῦν νὰ ἐπιστρέψουν στὸ σπίτι τους. Ἀντιλαμβάνεστε ὅτι γιὰ μία μικρὴ κατηγορία καταστάσεων εἶναι ἀ- κόμα δυσκολότερα τὰ πράγματα. Ἂν πρόκειται γιὰ μεγάλης ἡλικίας ἄτομα,

14 σοῦ λένε «βρὲ παιδάκι μου, μέχρι τώρα τὰ κατάφερνα, τώρα δὲν μπορῶ, ἡ γειτονιὰ δὲν μπορεῖ νὰ μὲ βοηθήσει, παιδιὰ δὲν ἔχω, θέλω κάτι μόνιμο νὰ πάω καὶ ν ἀκουμπήσω γιὰ τὸ ὑπόλοιπο τῆς ζωῆς μου». Ἐναλλακτικὲς λύσεις εἶναι τὸ Ἰδιωτικὸ ἢ τὸ ημόσιο Γηροκομεῖο - ὅταν λέω ημόσιο, ημόσιο ὑ- πάρχει κατὰ κύριο λόγο στὴν ἐπαρχία ὅταν μιλᾶμε γιὰ Ἀθήνα, δὲν ὑπάρχει ὁ ὅρος ημόσιο Γηροκομεῖο εἶναι μόνο τὸ Γηροκομεῖο τῆς Ἐλεήμονος Ἑταιρείας Ἀθηνῶν, ποὺ βρίσκεται στοὺς Ἀμπελοκήπους, τὸ ὁποῖο, ἀκριβῶς ἐπειδὴ συντηρεῖται ἀπὸ δωρεὲς καὶ ἔχει ἕναν φιλανθρωπικὸ χαρακτῆρα, ἔχει πολὺ χαμηλὰ τροφεῖα. Ὑπάρχει καὶ ἕνας πολὺ μικρὸς καὶ ὑπολογισμένος ἀριθμὸς τροφίμων ποὺ μπορεῖ νὰ γίνει ἀποδεκτὸς ἐντελῶς δωρεάν. Εἶναι ὅμως τόσο ἀπειροελάχιστος συγκριτικὰ μὲ τὴν πολὺ μεγάλη λίστα ἀναμονῆς, ποὺ πραγματικὰ φτάνει νὰ μὴν καλύπτει τὶς ἀνάγκες. Ὀφείλουμε ὅμως νὰ τὸ σημειώσουμε κι αὐτό, νὰ μὴν εἴμαστε ἀκυρωτικοί, ἔστω καὶ ἂν στὴν πράξη βλέπει κανεὶς ὅτι ἔχει ἀπειροελάχιστη πρόσβαση μ αὐτὸν τὸν τρόπο σ αὐτὰ τὰ Γηροκομεῖα. Ὑπέρτατος εἶναι ὁ ρόλος τῆς Ἐκκλησίας. Βεβαίως ἔχετε πολὺ καλὰ ὑπ ὄψιν σας τί γίνεται, βλέπω πολλὰ κεφάλια νὰ κουνιοῦνται, ποὺ σημαίνει ὅτι ἔχετε βρεθεῖ, ἔχετε σταθεῖ καὶ ἔχετε βοηθήσει. Ἡ δυσκολία ὅμως σ αὐτοὺς τοὺς χώρους - εἶναι πάρα πολὺ ἀνθρώπινο - εἶναι ὅτι, ἀκριβῶς ἐπειδὴ στηρίζονται στὴ δική σας βοήθεια, ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἕναν γέροντα ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὸ Νοσοκομεῖο καὶ ἔχει ἕνα πολὺ ἰδιαίτερο πρόβλημα, ποὺ θέλει μία πιὸ ἐξειδικευμένη φροντίδα, δὲν μπορεῖ νὰ καλυφθεῖ γι αὐτὴ τὴ φροντίδα ἀπ αὐτοὺς τοὺς φορεῖς, διότι δὲν διαθέτουν τὸ προσωπικὸ ποὺ νὰ μπορέσει νὰ ἀνταποκριθεῖ στὶς αὐξημένες ἀνάγκες τοῦ ἀρρώστου. Παρ ὅλ αὐτά εἶναι μία βοήθεια καὶ μία διέξοδος, ἔστω καὶ ἂν σὲ πρῶτο ἐπίπεδο ἀπευθύνεται σὲ αὐτοεξυπηρετούμενους ἡλικιωμένους. Ἐν συνεχείᾳ ἔχουμε τὰ Θεραπευτήρια Χρονίων Παθήσεων. έχονται ἀνθρώπους ἡλικίας ἀπὸ δεκαοκτὼ καὶ πέρα, ποὺ ἔχουν σοβαρὰ καὶ χρόνια προβλήματα ὑγείας. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ χῶροι, ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἀπευθύνονται σ ἕ- να μεγάλο πλῆθος ἐξυπηρετουμένων, ἔχουν περιορισμούς. ὲν σημαίνει ὅτι, ἐπειδὴ τὸ ἐπιθυμῶ ὡς Κοινωνικὴ Λειτουργὸς καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἐνδιαφερόμενος τὸ ἐπιθυμεῖ, μὲ τὴν ἑπόμενη ἡμέρα ἀνοίγουν οἱ πόρτες καὶ μπαίνει. Ὑπάρχει

15 μία πρώτη δυσκολία - καὶ τὸ καταλαβαίνετε - οἱ περιορισμένες θέσεις, ὑπάρχουν δυσκολίες - περιορισμοὶ στὰ εἴδη τῆς ἀσθένειας: ὲν γίνονται ἀποδεκτοὶ ἄνθρωποι μὲ καρκίνο, ἐπειδὴ εἶναι μία νόσος ποὺ θέλει πάρα πολὺ αὐξημένη καὶ ἐξειδικευμένη φροντίδα. ὲν μποροῦν νὰ εἶναι ἀποδεκτοί - τὸ κατaλαβαίνετε - ἄνθρωποι μὲ μεταδοτικὰ νοσήματα ἐπίσης, ἀσθενεῖς μὲ ψυχικὲς νόσους. Σκεφτεῖτε πόσοι ἀπὸ τοὺς ἀσθενεῖς, μὲ τοὺς ὁποίους ἔχετε ἔρθει σὲ ἐπαφή, ἔχουν περισσότερα ἀπὸ ἕνα προβλήματα, τὰ ὁποῖα, συνδυαζόμενα στὸ σύνολό τους, ἀφαιροῦν ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο τὴ δυνατότητα αὐτῆς τῆς εὐλογημένης, ὅπως τὴν ἐννοοῦμε ὅλοι μας, διεξόδου - ( ἀκρ. ) Καὶ τί κάνουμε; - ( κα Σπ. ) Τί κάνουμε Αὐτὸ εἶναι πραγματικὰ πολὺ σοβαρὸ ἐρώτημα καὶ πάρα πολὺ ἐξειδικευμένο γιὰ νὰ τὸ ἀπαντήσω γενικά. ὲν τὰ παρατᾶμε πάντως. Ψάχνουμε δεξιὰ καὶ ἀριστερά. Εἶναι περιπτώσεις ποὺ μᾶς ἔχει ἔρθει καὶ βοήθεια ἀπὸ ἐθελοντές, εἶναι περιπτώσεις ποὺ ἔχει κινητοποιηθεῖ ἡ οἰκογένεια περισσότερο ἀπ ὅ,τι φαινόταν στὴν ἀρχή. Τὸ παλεύουμε μὲ νύχια καὶ μὲ δόντια. Καὶ σὲ περιπτώσεις ποὺ εἶναι ἀπολύτως ἀδιέξοδες, εἶναι ἐκεῖ ποὺ τὰ βάζουμε καὶ λίγο μὲ τοὺς γιατροὺς καὶ τοὺς λέμε «αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος δὲν θὰ βγεῖ ἔξω, δὲν θὰ τὸν βγάλετε» γιατί; γιατὶ ἂν μή τι ἄλλο δικαιοῦται ἕναν χῶρο ἀξιοπρεπῆ. Ἔτσι, ὅταν μιλᾶμε γιὰ τόσο σοβαρὲς περιπτώσεις, ὅπως σᾶς εἶπα γιὰ τὸν καρκίνο. Μὲ δυσκολίες ὅμως, ἔτσι; μὴ φανταστεῖτε ὅτι ὅλ αὐτὰ εἶναι λαμπρά Πολὺ - πολὺ γρήγορα θὰ σᾶς δείξω τί ἐννοοῦσα ὅταν ἔλεγα γιὰ τοὺς χώρους φιλοξενίας. Ὑπάρχουν ὁ κοινωνικὸς ξενώνας τοῦ Καρέα καὶ ὁ ξενώνας τῆς Βουλιαγμένης. Αὐτοὺς τοὺς δυὸ ἔχουμε καὶ κινητοποιοῦμε σὰν Νοσοκομεῖα περισσότερο. Βλέπετε τὶς δυνατότητες καὶ τοὺς περιορισμούς. Μπορεῖτε νὰ ἀντιληφθεῖτε δηλαδὴ ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ ἀπευθυνθοῦμε σ αὐτοὺς τοὺς ξενῶνες γιὰ ὅλα τὰ περιστατικά. Ἡ ἀνάγκη μπορεῖ νὰ μᾶς ὑπαγορεύει ὅτι χρειάζεται ὁ ἀσθενὴς ἕναν ξενῶνα, τὰ δεδομένα ὅμως τοῦ περιστατικοῦ νὰ ἐμποδίζουν. Γιὰ παράδειγμα, αὐτοὶ οἱ δυὸ ξενῶνες δέχονται μόνο Ἕλληνες ὑπηκόους. Αὐτὸ τὸ κενὸ τὸ καλύπτουμε μὲ τὴ βοήθεια τοῦ πατρὸς Ἰγνατίου, μὲ τοὺς ξενῶνες τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, ποὺ βρίσκονται στὴν Πλατεῖα Κουμουνδούρου, ἐὰν γνωρίζετε. Ἔχει καλύψει πολλὲς περιπτώ-

16 σεις κάποιες φορὲς καὶ αὐτὸ εἶναι πολὺ σημαντικό καὶ μᾶς ἔχει βοηθήσει πάρα πολλὲς φορές. Βέβαια, ὅπως καταλαβαίνετε, οἱ ξενῶνες ἀπευθύνονται σὲ πλήρως αὐτοεξυπηρετούμενους ἀνθρώπους. Παράλληλα ἔχουμε ἀξιοποιήσει γιὰ ἀλλοδαποὺς τοὺς ξενῶνες τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἕνας στὴν ὁ- δὸ Ἰθάκης κι ἄλλος ἕνας στὸν Κολωνό. - ( ἀκρ. ) Εἶναι καὶ ἡ Στέγη Κατακοίτων, στὸν Ἅγιο Αἰμιλιανό. - ( κα Σπ. ) Ὄχι, ὄχι, ὄχι, ἡ Στέγη Κατακοίτων στὸν Ἅγιο Αἰμιλιανὸ εἶναι τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Ὑπάρχει ἐκεῖ ἄλλη δομὴ ἀπὸ αὐτὴ τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας. Ὑπάρχουν ἐπίσης οἱ ξενῶνες τῆς Ἀδελφῆς Τερέζας καὶ ἀπευθυνόμαστε καὶ σ αὐτούς Ὅ,τι ὑπάρχει ὅ,τι ὑπάρχει Ὅπως μὲ ρώτησε ἡ κυρία: «Τί κάνουμε;». Ψάχνουμε, ξαναψάχνουμε, ὅ,τι μπορεῖ νὰ ἀξιοποιηθεῖ πρὸς ὄφελος τοῦ ἀσθενοῦς δὲν τὸ ἀφήνουμε. Ὑπάρχουν καὶ οἱ ξενῶνες τοῦ ήμου Ἀθηναίων, ποὺ δημιουργήθηκαν γιὰ τὶς ἀνάγκες ἑνὸς πλήθους ἀστέγων ποὺ ὑπῆρχαν, κατὰ κύριο λόγο, στὸ κέντρο τῶν Ἀθηνῶν. Ἡ δυσκολία εἶναι ὅτι προσφέρουν μόνο νυκτερινὴ διαμονὴ καὶ γιὰ περιορισμένο χρονικὸ διάστημα, γύρω στὸ τρίμηνο. Ὑπάρχει κι ἐκεῖ λίστα ἀναμονῆς καὶ δὲν εἶναι εὔκολη ἡ ἄμεση πρόσβαση. Λειτουργεῖ μὲ συναδέλφους Κοινωνικοὺς Λειτουργοὺς καὶ πάντα ἐξατομικεύουν τὶς περιπτώσεις ποὺ ἀναλαμβάνουν, γενικὰ ὅμως ἰσχύει ὁ μικρὸς χρόνος παραμονῆς. Προσωρινοὶ χῶροι φιλοξενίας εἶναι τὸ Ἐθνικὸ Ἵδρυμα Ἀποκατάστασης Ἀναπήρων καὶ τὸ 3ο Θεραπευτήριο Χρονίων Παθήσεων, ὅπου ἀναλαμβάνουν κινητικὲς ἀποκαταστάσεις πολὺ σημαντικὸ νὰ ξέρουμε καὶ νὰ παραπέμπουμε τοὺς ἀνθρώπους. Ὅλα αὐτὰ σᾶς τὰ λέω, γιατί, πέρα ἀπὸ τὰ πολλὰ χαρτιὰ καὶ τὴ γραφειοκρατία ποὺ χρειάζεται, ἔχω βρεθεῖ πάρα πολλὲς φορὲς σὲ ἀδιέξοδο, διότι, γιὰ νὰ ὁλοκληρωθοῦν οἱ διαδικασίες ὥστε νὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ ἔνταξη τῶν ἀνθρώπων στὰ Ἱδρύματα, πολλὲς φορὲς «κολλᾶμε» στὰ πιὸ ἁπλὰ πράγματα. Ἂς ποῦμε, γιὰ νὰ πάει κάποιος σ ἕνα Ἵδρυμα Κινητικῆς Ἀποκατάστασης, πρέπει νὰ γίνει - σᾶς φέρνω ἕνα παράδειγμα - ἐκτίμηση τῆς κατάστασης τοῦ ἀ- σθενοῦς ποὺ σημαίνει ὅτι πρέπει κάποιο ἀσθενοφόρο νὰ ἔρθει, νὰ πάρει τὸν ἄρρωστο, νὰ τὸν πάει στὸ Ἵδρυμα, νὰ τὸν ἀξιολογήσουν ἐκεῖ καί, ἂν κρίνουν ὅτι σὰν περιστατικὸ μποροῦν νὰ τοῦ προσφέρουν βοήθεια, τότε νὰ τὸν ἐντά-

17 ξουν στὸ πρόγραμμα. Τὰ ἀσθενοφόρα ὅμως δὲν παίρνουν ἀσυνόδευτους ἀ- σθενεῖς, μεταξὺ ἄλλων. Τί γίνεται λοιπὸν ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἕναν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος εἶναι ἐντελῶς μόνος καὶ δὲν ἔχει κινητικὴ εὐχέρεια; πῶς θὰ παρακάμψουμε αὐτὸν τὸν σκόπελο, γιὰ νὰ εἴμαστε χρήσιμοι σ αὐτὸν τὸν ἄνθρωπο; Κατὰ διαστήματα - σκόρπια ὅμως, γιατὶ ὀργανωμένους ἐθελοντὲς ποτὲ δὲν εἴχαμε ἀξιοποιήσει - μᾶς ἔχουν βοηθήσει σ αὐτὸ τὸ ἐπίπεδο ἐθελοντές. Καί, πιστέψτε με, εἶναι πάρα πολὺ σημαντικὴ ἡ προσφορὰ καὶ στὸ θέμα τῆς συγκέντρωσης τῶν δικαιολογητικῶν ποὺ πρέπει τελικὰ νὰ φτάσουν - χαρτιὰ ἀπὸ Ἐφορίες, σφραγίδες ποὺ θέλουν τὰ βιβλιάρια ποὺ ἔχουν λήξει - εἶναι πάρα - πάρα πολὺ μεγάλη ἡ βοήθεια γιὰ ἕναν ἄρρωστο, ἔστω κι ἂν σὲ πρώτη φάση φαίνεται ὅτι εἶναι - πῶς νὰ πῶ; - ἀνούσια δουλειά καὶ εἶναι μεγάλη ἡ βοήθεια, διότι αὐτὰ δίνουν διέξοδο στὸν ἀσθενῆ προκειμένου νὰ κάνει τὸ ἑ- πόμενο βῆμα γιὰ τὴν ἀποκατάστασή του. Χῶροι λοιπὸν μόνιμης παραμονῆς εἶναι τὰ Γηροκομεῖα - περισσότερο ἀναφερόμαστε στῶν Ἀθηνῶν καὶ στοῦ Πειραιᾶ. Ἡλικία τοῦ ἐξυπηρετουμένου ἄνω τῶν ἑβδομήντα, μὲ καλὴ σωματική, ψυχικὴ καὶ διανοητικὴ ὑγεία. Ὅπως καταλαβαίνετε, σὲ ἡλικία ἄνω τῶν ἑβδομήντα ὅλ αὐτά, ἐξ ὁρισμοῦ, ἂν πάθει ὁ ἄνθρωπος κάτι, φθίνουν γνωρίζουμε τὸ θέμα τῆς ἄνοιας καὶ ἄλλες δυσκολίες ποὺ συνοδεύουν τὴ μεγαλύτερη ἡλικία. Ἀποκλεισμοί: νὰ μὴν ἔχει μεταδοτικὰ νοσήματα, καρκίνους, νὰ μὴν ἔχει ψυχιατρικὲς διαταραχές εἶναι οἱ ὅροι ποὺ ἰσχύουν γιὰ τοὺς περισσότερους χώρους συμβίωσης. Ὑπάρχουν ἐπίσης οἱ Στέγες Γερόντων τῆς Ἐκκλησίας, πού, ὅπως μοῦ εἴπατε, ἔχετε μία πολὺ καλὴ γνώση καὶ ἐμπειρία τοῦ τί γίνεται ἐκεῖ. Ὅπως εἴπαμε πάλι, ἐκεῖ δέχονται κατ ἀρχὴν τὰ αὐτοεξυπηρετούμενα ἄτομα. Ὑπάρχουν τὰ Θεραπευτήρια Χρονίων Παθήσεων Σκαραμαγκᾶ, Μελισσίων, Αὐλίδος. Μιλοῦμε γιὰ δομὲς πολὺ συγκεκριμένες μὴ φανταστεῖτε δηλαδὴ ὅτι ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ καλύψουν ὅλες τὶς ἀνάγκες. Εἶναι πολὺ δύσκολη καὶ ἡ πρόσβαση σ αὐτοὺς τοὺς χώρους, διότι ὑπάρχει λίστα ἀναμονῆς ἀρκετὰ μεγάλη. Τὸ Ἄσυλο Ἀνιάτων «Ἡ Ἁγία Ζώνη», πιθανῶς καὶ αὐτὸ νὰ τὸ γνωρίζετε καὶ εἶναι καὶ οἱ Kλινικὲς τοῦ ΙΚΑ τῶν Χρονίως Πασχόντων καὶ ἐπίσης καὶ ἡ Ἐκκλησία ἔχει Κλινικὴ Χρονίως Πασχόντων, ὅπως εἴπατε, στὸν Ἅγιο Αἰμιλιανό.

18 Πρὶν μποῦμε σὲ ἑπόμενο θέμα, ποὺ πιστεύω ὅτι θὰ ἔχει περισσότερο ἐνδιαφέρον γιὰ σᾶς παρὰ αὐτὰ τὰ πρακτικὰ καὶ διαδικαστικά, γιὰ τὸ τί συμβαίνει σ ἕναν ἀσθενῆ ὅταν μπαίνει στὸ Νοσοκομεῖο, θὰ ἤθελα νὰ μοιραστῶ ἕνα κομμάτι δικῆς μου ἐμπειρίας ἤμουν καὶ καινούργια ὑπάλληλος στὸ Νοσοκομεῖο «Σωτηρία», πρὶν ἐννέα χρόνια. Ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα περιστατικὰ ποὺ ἀνέλαβα ἦταν ἕνα παλικάρι εἰκοσιεπτὰ χρονῶν τότε. Τὸν βρῆκα ἄνω τῶν δύο χρόνων νοσηλευόμενο, ἐγκαταλελειμμένο ἀπὸ τὴν οἰκογένεια - ἦταν αὐτὸ ποὺ πρωτοεμφανίστηκε, ἀλλὰ στὴν οὐσία ἦταν πολὺ δύσκολες οἱ σχέσεις καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές, δηλαδὴ πολλὴ ἀντίδραση ἀπὸ τοὺς γονεῖς στὸ παιδὶ ἀλλὰ καὶ ἀντίστροφα, ἀπὸ τὸ παιδὶ στοὺς γονεῖς. Ἕνα παιδὶ ποὺ δὲν εἶχε τίποτα, παρὰ μόνο μιὰ Ἀσφάλεια τοῦ ΟΓΑ ποὺ εἶχαν στείλει οἱ γονεῖς του ἀπὸ τὴν ἐπαρχία, μὲ τὴ φοβερὴ ἀντίδραση τῶν γιατρῶν «πόσο ἄλλο, ἐδῶ ἔχει παραμείνει περισσότερο ἀπ ὅ,τι χρειαζόταν» τὸ νόσημα γιὰ τὸ ὁποῖο μπῆκε στὸ Νοσοκομεῖο ἦταν φυματίωση, ἀλλὰ ἀνθεκτική, πολυανθεκτικὴ φυματίωση. Τί σημαίνει ὁ ὅρος «πολυανθεκτικὴ φυματίωση»; ἡ φυματίωση, ὅπως γνωρίζετε, εἶναι πλέον μία νόσος πού, λαμβάνοντας σταθερὴ φαρμακευτικὴ ἀγωγὴ γιὰ ἕνα διάστημα, γίνεται ἀ- σήμαντη. Ἂν ὅμως γιὰ κάποιους λόγους δὲν γίνει σωστὰ ἡ θεραπεία ἢ διακοπεῖ, αὐτὸ ἔχει σὰν ἀποτέλεσμα νὰ γίνουν ἀνθεκτικὰ τὰ στελέχη τοῦ βακίλλου τοῦ Κώχ, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν πιάνουν τὰ φάρμακα καὶ νὰ δημιουργοῦνται τὰ σπήλαια. - ( ἀκρ. ) Ἐνδέχεται νὰ γίνει καὶ ἐγχείρηση. - ( κα Σπ. ) Μπορεῖ νὰ μὴν παίρνει ἐγχείρηση, γιατὶ μιλᾶμε γιὰ ἤδη κατεστραμμένους πνεύμονες. Σίγουρα δημιουργοῦνται τὰ «σπήλαια», ὅπως λέγονται, μὲ τεράστια δυσκολία ἀναπνευστική. Γιὰ μία τέτοια λοιπὸν περίπτωση συζητούσαμε, ποὺ ἔχρηζε διαρκοῦς ὀξυγονοθεραπείας, ἦταν δηλαδὴ πολὺ δύσκολη ἡ κατάστασή του, δὲν μποροῦσε νὰ προσδοκᾶ κανεὶς τὴν αὐτονομία του μὲ τηλέφωνα ποὺ ἡ οἰκογένεια τὰ ἔκλεινε ἀπὸ τὴν ἐπαρχία, δὲν μποροῦσα νὰ ἔχω πρόσβαση καὶ ποὺ, θυμᾶμαι, γυρνάω στὸ σπίτι ἐκείνη τὴν ἡ- μέρα πάρα πολὺ προβληματισμένη: «Τί κάνουμε;», ποὺ λέτε καὶ νὰ συζητάω μὲ τὸν ἑαυτό μου: «τί κάνουμε; τί μπορῶ νὰ κάνω γι αὐτὸ τὸ παιδί;». Τὸ πιὸ ἁ- πλὸ πράγμα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ γίνει ἦταν νὰ ἐξετάσουμε τὴ δυνατότητα ἐ-

19 πιδόματος. Εἶχε τὴν ἀσφάλεια τοῦ ΟΓΑ, ἔπρεπε νὰ περάσει ἀπὸ ἐπιτροπὴ στὴν ἐπαρχία, καλὴ ὥρα μὲ τὸ ἀσθενοφόρο ὅπως εἴπαμε πρίν, νὰ μετακινηθεῖ, νὰ τὸν ἐλέγξει ἡ ἐπιτροπὴ ἡ ἁρμόδια καί, ἂν ἐγκρίνει, νὰ ἔρθει τὸ πρῶτο ἐπίδομα. Λέω νὰ ξεκινήσω νὰ κάνω τὰ χαρτιά. Τὸ κάνω μὲ πάρα πολλὴ προσπάθεια, γιατὶ ἔπρεπε νὰ εἶναι συγκεκριμένη ἡ ὥρα ποὺ θὰ ἐρχόταν τὸ ἀσθενοφόρο ἀδιέξοδο Ἔρχεται τὸ ἀσθενοφόρο, ἀρχινᾶμε τὶς συζητήσεις «Ἂ, δὲν τὸν πᾶμε». «Μά εἶναι ἕνα παιδί, εἶναι πολὺ δύσκολο» «δέν δέν δέν» τίποτα! ἀπογοήτευση τεράστια! Γιὰ καλή μου τύχη, καὶ τὸ θεωρῶ ὅτι ἦταν βοήθεια ἀπὸ τὸν Θεό, τὸ λέω μὲ πολλὴ εἰλικρίνεια, γυρνώντας στὸ γραφεῖο, βρῆκα μία κυρία πάνω. Μοῦ λέει «Ἤθελα νὰ σᾶς ἀπασχολήσω, πρόκειται γιὰ τὸν Στέλιο», ἂς ποῦμε «Πρόσεχα τὸν πατέρα μου στὸ διπλανὸ κρεβάτι, βλέπω αὐτὸ τὸ παιδί, δὲν ξέρω ἂν θὰ μποροῦσα νὰ εἶμαι χρήσιμη σὲ κάτι, ἀλλὰ ἤθελα νὰ σᾶς πῶ ὅτι προτίθεμαι». - ( ἀκρ. ) Ὁ Θεὸς τὴν ἔστειλε - ( κα Σπ. ) Ἀκριβῶς καὶ τὸ συγκλονιστικὸ εἶναι ὅτι ἀθροίστηκε ἡ βοήθεια, γιατὶ καὶ ἄλλες δυὸ κυρίες μαζὶ μὲ τὴν ἀρχικὴ βοήθησαν τελικὰ σ αὐτὸ τὸ περιστατικό, μέχρι ποὺ τὸ παιδὶ πέθανε, στὰ ἕξη χρόνια ποὺ δουλεύαμε δηλαδὴ μαζί, ἐγὼ ὡς Κοινωνικὴ Λειτουργὸς καὶ οἱ τρεῖς κυρίες, βρέθηκε σπίτι γιατὶ καὶ ἡ διάθεση τοῦ παιδιοῦ δὲν ἦταν νὰ μπεῖ στὸ Ἵδρυμα - τὸ σεβάστηκα, ἦταν εἰκοσιεπτὰ χρονῶν, πολὺ νέο παιδί, ἄρα εἶχε δικαίωμα στὴν ἐπιλογή του ὅταν, ἂς ποῦμε, ἔγινε ἡ ἀρχικὴ πρόταση νὰ μπεῖ σὲ κάποιο ἱδρυματικὸ χῶρο ὅπου νὰ τὸν φρόντιζαν «Ἔ, ὄχι, δὲν μπορῶ νὰ σκεφτῶ τὴν ὑπόλοιπη ζωή μου ἔτσι». Ξεκίνησα λοιπὸν μὲ τὴ βοήθεια τῆς πρώτης κυρίας - καί ἄ, ξέ-χασα νὰ σᾶς πῶ ὅτι εἶχα κατέβει στὸ χωριὸ καὶ μπόρεσα ἔτσι μιλώντας μὲ τοὺς γονεῖς τοῦ παιδιοῦ τοὐλάχιστον νὰ ἐκμαιεύσω τὴ δυνατότητα νὰ τοῦ πληρώνουν κάποιο ἐνοίκιο γιατὶ ἦταν πάρα πολὺ δύσκολες οἱ σχέσεις δυσκολία κι ἀπὸ τὶς δυὸ πλευρές Ὡραῖα, τὸ σπίτι τὸ ἐξασφαλίζουμε, τὸ εἴχαμε βρεῖ πῶς τὸ ἐπιπλώνουμε; Βρέθηκε ἀπὸ ἄλλη κυρία ποὺ εἶχε πρόσβαση σὲ μία Ἰδιωτικὴ Κλινική - σᾶς δίνω δηλαδὴ τὴν εἰκόνα τοῦ πῶς μπορεῖ νὰ συντονιστεῖ ὁ ἐθελοντισμός, ὥστε πραγματικὰ νὰ προωθηθεῖ ἡ βοήθεια σ αὐτὸν ποὺ δὲν ἔχει οὔτε ἕναν ἄνθρωπο - Ἰδιωτικὴ Κλινικὴ ποὺ μᾶς ἔδωσε κομοδίνο, κρεβάτι καὶ ἕνα μικρὸ ψυγειάκι, τὰ πρῶτα ἀπαραίτητα ὥστε νὰ εἶναι ὁ

20 χῶρος βιώσιμος. ιατροφή, ἡ ἐκκλησία: σὲ καθημερινὴ βάση τοῦ πήγαιναν φαγητό. Καὶ ἡ ἄλλη κυρία ποὺ ἦταν καὶ οἰκονομικὰ πιὸ εὐκατάστατη, εἶχε καὶ αὐτοκίνητο, βοηθοῦσε γιατὶ ἦταν πολὺ δύσκολες οἱ μετακινήσεις του, ἀλλὰ ἦταν καὶ πολὺ ἐπικίνδυνο αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀπομονωθεῖ μέσα σ ἕναν χῶρο σπιτιοῦ - βοηθοῦσε πάρα πολὺ μὲ τὸ αὐτοκίνητο σὲ βόλτες, γενικὰ στὸ θέμα τῆς κάποιας κοινωνικῆς ἐπανένταξης καὶ ἐπαφῆς τοῦ παιδιοῦ. Θεωρῶ ὅτι ἦταν ἀπὸ τὶς πολυτιμότερες ἐμπειρίες ποὺ εἶχα συνεργαζόμενη μὲ ἐθελοντές γιατὶ πραγματικὰ εἶδα πόσο καλὰ πῆγε, ἐπειδὴ ὑπῆρξε συντονισμένη βοήθεια καὶ προσπάθεια καὶ πιστεύω ὅτι ἡ δουλειά μου μὲ τὸν Στέλιο μέχρι τὴ στιγμὴ ποὺ ἔφυγε μὲ δίδαξε καὶ μένα ὡς ἐπαγγελματία μοῦ ἔδωσε πάρα πολλὰ πράγματα. Ἔζησα καὶ τὸ τέλος αὐτοῦ τοῦ παιδιοῦ, πῶς μπορεῖ νὰ νιώθει, πῶς μπορεῖ νὰ αἰσθάνεται. Βαρειὰ ἐμπειρία μέν, ἀλλὰ ὑ- πάρχουν στιγμὲς ποὺ λές «πίσω δὲν πρέπει νὰ κάνω». Σᾶς μιλῶ πλέον γιὰ δύσκολες σχέσεις ποὺ ἔχουν στὸ παρελθὸν μπλοκαριστεῖ καὶ εἶναι πάρα πολὺ δύσκολο νὰ περιμένεις ὅτι αὐτοστιγμεὶ θὰ ἀλλάξουν. Μετὰ ἀπὸ ἕξη χρόνια καὶ λίγο πρὶν πεθάνει - σᾶς μιλάω γιὰ συγκλονιστικὲς στιγμές - εὐτυχῶς ἦρθε ἡ μητέρα, συναντήθηκαν, ὑπῆρχε τέτοια ἐπανόρθωση στὴ σχέση δηλαδὴ στὸ θέμα τοῦ θυμοῦ ἔβλεπα καὶ ἕναν Στέλιο πραγματικὰ συγκλονιστικό: ὄντας μόνος πάρα πολλὰ χρόνια καὶ νιώθοντας ὅτι μέρος τῆς ἀρρώστιας ὀ- φείλεται στὴ μὴ προσοχὴ τῶν γονιῶν του, ἔφτασε νὰ μοῦ πεῖ στὸ παρὰ πέντε: «Τί ἔφταιγαν κι αὐτοί; Ἄνθρωποι τοῦ χωριοῦ, τόσα ἤξεραν». Γιὰ μένα ἦταν ἐμπειρία ζωῆς: ὅτι μπορεῖς νὰ δεῖς τὰ πράγματα κι ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ καὶ νὰ ἀποκτήσεις αὐτὸ τὸ εὐλογημένο βίωμα: «συγχωρῶ καὶ δέχομαι καὶ νὰ μὲ συγχωρήσουν ἀντιλαμβανόμενος καὶ τὴ δική μου πλευρὰ καὶ τὴ δική μου συμμετοχὴ στὰ δύσκολα» ποὺ εἶναι μία τεράστια διαδικασία ζωῆς. Τὸ εἶδα νὰ συμβαίνει, ἀποφάσισα ὅτι σ αὐτὸ δὲν θὰ κάνω πίσω καὶ πραγματικὰ ἦταν οὐσιώδης ἀκόμα καὶ ἡ δική μου δουλειά. Θεωρῶ πὼς ἦταν μεγάλο σχολεῖο ἡ ἐμπειρία μου μὲ τὸν Στέλιο Ἂς τὰ πάρουμε ὅμως ξανὰ τὰ χαρτιά μας. Τί συμβαίνει λοιπὸν σ ἕναν ἄρρωστο; Κατ ἀρχὰς εἴπαμε καὶ νωρίτερα ὅτι οἱ ἄνθρωποι ζοῦμε τὴ ζωή μας κάποια στιγμὴ ἔρχεται τὸ συμβὰν τῆς ἀσθένειας. Εἶναι λοιπὸν μία κρίση, εἶναι μία τομὴ σὲ μία πορεία ζωῆς ὅπου ὁ καθένας ἔχει βρεῖ τὸν τρόπο του,

21 τὸν ρυθμό του, ξέρει τί νὰ κάνει, πῶς νὰ πορευθεῖ. Πῶς αἰσθάνεται αὐτὴ τὴ στιγμὴ ὁ ἄρρωστος; Κατ ἀρχὰς δὲν μιλᾶμε γιὰ ἕνα κρυολόγημα, ποὺ οἱ ἄνθρωποι ἔχουμε μάθει νὰ βγαίνουμε εὔκολα ἀπ αὐτό, μιλᾶμε γιὰ μία ἀνατροπή, γιὰ μία μεγάλη ἀνατροπή. Τὸ γεγονὸς τῆς ἀσθένειας ἑρμηνεύεται σὰν καταστροφικὸ καὶ ἐξαιρετικὰ ἀπειλητικό ἐπιφέρει σημαντικὸ πλῆγμα στὸ σύστημα ἀξιῶν τοῦ ἀτόμου ἀνατρέποντας τὶς προτεραιότητές του. Μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ εἶχε βάλει κάποιους στὸχους «Αὐτὸ θὰ κάνω ἀπὸ βδομάδα» ἔλεγε «προκειμένου νὰ πάρω τὸ τάδε πτυχίο» ( ὁτιδήποτε σᾶς μιλῶ ἐνδεικτικά ), ξαφνικὰ ἔρχεται τὸ γεγονὸς τῆς ἀσθένειας «ποῦ πατῶ; ποῦ βρίσκομαι;» ἀλλάζουν οἱ προτεραιότητες. Τώρα πρέπει νὰ δεῖ ἀλλιῶς τὴ ζωή του. Οἱ ἄνθρωποι, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ἀρχίζουμε καὶ ἀντιλαμβανόμαστε τὸν ἑαυτό μας, ἔχουμε κάποιους συγκεκριμένους τρόπους γιὰ νὰ λύνουμε προβλήματα. «Τώρα» σοῦ λέει «ἐγὼ μέχρι τώρα ἤξερα τί θὰ ἔκανα τώρα;» Ἐξαρτᾶται τὸ θέμα τῆς ὑγείας καὶ ἀπὸ ἄλλους, ἔτσι; ὲν εἶμαι μόνο ἐγώ. Εἶμαι ἐγὼ καὶ ἡ ἀσθένεια καὶ βέβαια ὑπάρχουν συναφεῖς παράγοντες, ὅπως εἶναι οἱ γιατροί. Ὑπάρχει ὑπερβολικὸ ἄγχος, δὲν μπορεῖ νὰ σκεφτεῖ ψύχραιμα ὁ ἀσθενὴς καὶ νὰ ἀποτιμήσει τὶς πληροφορίες ποὺ τοῦ παρέχονται. Ἡ αἴσθηση τοῦ χρόνου διαστρεβλώνεται, εἶναι αὐτὸ ποὺ σᾶς εἶπα πρίν. Τὸ παρελθὸν ἐξιδανικεύεται «Νά, ἐγὼ πρὶν μιὰ χαρὰ τὰ κατάφερνα». Ἀκόμα δηλαδὴ καὶ ἂν συνέβαιναν καὶ δύσκολες καταστάσεις, ἡ στιγμὴ τῆς δυσκολίας ἔχει ξεχαστεῖ. Σοῦ λέει «Ἐφόσον τὸ ξεπέρασα, εὐκολώτερο ἦταν ἀπὸ τοῦτο. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ δὲν ξέρω τί νὰ κάνω». Ὑπάρχει ἔντονη ἡ αἴσθηση τῆς μοναξιᾶς, ὅτι «Σὲ μένα συμβαίνει. Τώρα τί μοῦ λέτε ἐσεῖς ποὺ εἶστε μὲ τὴ μπλούζα δὲν τὸ ζεῖτε». Ἢ καμιὰ φορὰ ὑπάρχει δυσκολία ἀκόμα καὶ μέσα στὸ ζευγάρι «Ναί, ἀλλὰ ΕΓΩ εἶμαι ὁ ἄρρωστος. Τώρα ὅ,τι καὶ νὰ μοῦ πεῖς ἐσύ, δὲν εἶσαι ἐσὺ ποὺ ἔχεις τὸ πρόβλημα». Ὑπάρχει λοιπὸν στὴν ἀρχὴ αὐτὴ ἡ στιγμὴ τῆς κρίσης, κατὰ τὴν ὁ- ποία δὲν μπορεῖ ὁ ἄρρωστος νὰ ζητήσει βοήθεια καὶ νὰ ἐπωφεληθεῖ ἀπὸ τὸ ὑποστηρικτικὸ περιβάλλον καὶ βέβαια ἐμφανίζονται καὶ ψυχοσωματικὰ συμπτώματα, ποὺ πολλὲς φορὲς μπερδεύουν καὶ τοὺς γιατρούς. Πέρα ἀπὸ τὸ πρόβλημα αὐτὸ καθεαυτό, ὑπάρχει ἀπώλεια τοῦ ὕπνου, ταχυκαρδίες, ἡμικρανί-

22 ες, ποὺ καμιὰ φορὰ μπερδεύουν καὶ τὰ συμπτώματα, ὅπως τὰ περιγράφουμε στὸν γιατρό. Ἡ ἀσθένεια, ὅπως ἐμφανίζεται, ἔχει διάφορες φάσεις. Ἀρχικὰ - δεῖτε το ἔτσι καὶ ἐπιγραμματικά - ἀρχικὰ ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται ὅτι ἔχει μία σειρὰ συμπτωμάτων ποὺ ἐπιμένουν. Στὴν προδιαγνωστικὴ φάση λοιπὸν ἔχει συνειδητοποιήσει ὅτι κάτι, ἐφόσον ὑπάρχει ἐπιμονὴ στὰ συμπτώματα, κάτι δὲν πηγαίνει καλὰ καὶ πρέπει νὰ πάει σὲ κάποιον εἰδικό σὲ ποιόν; στὸν γιατρό. Ἔχει ἰδιαίτερα αὐξημένο ἄγχος σ αὐτὴ τὴ φάση, γιατὶ δὲν ξέρει τί θὰ ἀντιμετωπίσει. Στὴ συνέχεια εἶναι ἡ ὀξεῖα φάση. Σ αὐτὴ τὴ φάση γίνεται ἡ διάγνωση. Ἔχει μπεῖ ὁ ἄνθρωπος σὲ μία διαδικασία, ἔχει ἀφήσει τὸ σῶμα του στοὺς γιατρούς, στοὺς νοσηλευτές, ἔχει ὑποστεῖ μία σειρὰ ἐξετάσεων ἀρκετὰ ἐπώδυνων, μὲ πάρα πολὺ ἄγχος καὶ ἀγωνία γιὰ τὸ τί θὰ δείξει ἡ ἑπόμενη μέρα καὶ ἡ ἐξέλιξη, ὅπως λέμε, καὶ ἔχει ὑπάρξει ἡ διάγνωση. Τί συμβαίνει; Στὴ διάγνωση ὁ ἀσθενὴς πρέπει νὰ κατανοήσει ἀκριβῶς τί σημαίνει ὁ ὅρος τῆς ἀ- σθένειας ποὺ τοῦ περιγράφεται. «Τί εἶναι αὐτό; τί σημαίνει γιὰ μένα; τί ἐξέλιξη θὰ ἔχω; τί τρόπο ζωῆς νὰ ἀκολουθήσω; τί εἶναι αὐτὸ ποὺ θὰ μὲ βοηθήσει; τί νὰ κόψω, τί νὰ συνεχίσω;» ἐπίσης ἰδιαίτερα ἀγχωτικὴ περίοδος. Ἑπόμενη φάση, ποὺ ἀκολουθεῖ τῆς διάγνωσης, εἶναι ἡ χρόνια φάση. Ὅπως εἴπαμε, ὅταν ὑπάρχει μία ἀρρώστια, μπορεῖ νὰ φτάσει κανεὶς στὴν ἀποθεραπεία ἢ στὴ μείωση σὲ μία σταθερὴ χρόνια φάση, ὅπου δὲν μπορεῖ νὰ ἔ- χει τὴν πρότερη ὑγεία του ἀλλὰ γιὰ ἕνα μεγάλο χρονικὸ διάστημα ζεῖ καὶ πορεύεται μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ζωῆς. Νὰ σᾶς πῶ κάτι ποὺ νὰ εἶναι πιὸ κατανοητό: κάποιος ἄνθρωπος ποὺ λόγῳ ζαχαροδιαβήτη ἔχει ὑποστεῖ κάποιον ἀ- κρωτηριασμό, γιὰ ἕνα μεγάλο διάστημα τῆς ζωῆς του θὰ ζεῖ σὲ μία κατάσταση μὲ καινούργιους τρόπους, καινούργιες συμπεριφορές, προσπαθώντας στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ νὰ ἔχει τὸν πιὸ φυσιολογικὸ τρόπο ζωῆς. Αὐτὴ εἶναι ἡ χρόνια φάση καὶ διαρκεῖ μέχρι τὴν τελική, ποὺ στὴν καλὴ περίπτωση εἶναι ἡ ἴ- αση. Τὰ δύσκολα δεδομένα εἶναι ἡ ἐπιδείνωση τῆς ἀσθένειας καὶ ὁ θάνατος. Ἐπειδὴ εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικὴ αὐτὴ ἡ φάση καὶ περνᾶ ἀπὸ διάφορα στάδια ψυχολογικά - γιατὶ δὲν εἶναι καθόλου ἁπλὴ ἱστορία, ὅταν σὲ κάποιον

23 ἄνθρωπο ἀνακοινώνεται τὸ δύσκολο καὶ τὸ ἀνίατο τῆς ἀσθένειας - θὰ ἤθελα νὰ σταθοῦμε περισσότερο. Ἡ ἀρρώστια ἔχει, ὅπως εἴπαμε, αὐτὲς τὶς φάσεις, ὅπως σᾶς τὶς ἔγραψα πρίν: τὴν προδιαγνωστική, τὴν ὀξεῖα, τὴ χρόνια καὶ τὴν τελική. Ὅλες οἱ φάσεις ἔχουν ἄγχος, ἔχουν ἀγωνία καὶ δυσκολία. Τὸ πῶς τὴ ζεῖ τὸ κάθε ἄτομο ἐξαρτᾶται ἀπὸ διάφορα στοιχεῖα, ἀπὸ τὸ φύλο, τὴν ἡλικία - ποὺ εἶναι οἱ ψυχοκοινωνικοὶ παράγοντες - τὸ οἰκονομικὸ ἐπίπεδο, τὴν προσωπικότητα καὶ τὸ ὑποστηρικτικὸ δίκτυο Τί συζητᾶμε; Γιὰ τί εἴδους ἀρρώστια συζητᾶμε; Ποιὰ εἶναι ἡ ἐξέλιξή της καὶ τὸ προσδόκιμό της; Ἀλλὰ ἡ ἀντιμετώπιση ἀπὸ τὸν ἄρρωστο, καὶ ἡ πορεία τῆς νόσου συσχετίζονται καὶ μὲ τὴ χρονικὴ στιγμὴ κατὰ τὴν ὁποία ἐμφανίζεται ἡ ἀσθένεια. Φανταστεῖτε ἕνα ζευγάρι νιόπαντρο - ὅλα αὐτὰ ποὺ δανείζομαι εἶναι καταστάσεις ποὺ ἔχω ζήσει - νὰ ἐγκυμονεῖ ἡ γυναίκα στὸ πρῶτο παιδὶ τῆς οἰκογένειας καὶ νὰ ἔρχεται ἡ διάγνωση ἑνὸς καρκίνου στὸν πατέρα. Φανταστεῖτε δύσκολες καταστάσεις καὶ πόσο τραυματικὰ τὸ ζεῖ ἡ οἰκογένεια, καὶ τί σημαίνει αὐτὸ γιὰ τὴν πορεία τῆς οἰκογένειας Καὶ ἔρχεται ἡ στιγμὴ λοιπὸν τῆς διάγνωσης δύσκολων πραγμάτων. Πῶς φαντάζεστε ὅτι ψυχολογικὰ θὰ τὸ βιώνει κάποιος; Βλέπω μία ἀντίδραση ἔτσι, κεφάλι νὰ κουνιέται δείχνοντας δυσκολία, εἶναι χαρακτηριστικὸ ἔτσι, τὸ βλέπω ἀπὸ ψηλά Πολὺ δύσκολο στάδιο Ποιὰ εἶναι ἡ πορεία; Τὸ πρῶτο εἶναι τὸ στάδιο τῆς ἄρνησης: «Ὄχι, δὲν μπορεῖ νὰ συμβαίνει σὲ μένα, κάποιο λάθος θὰ ἔγινε στὴ διάγνωση. Ὄχι, δὲν εἶναι δυνατόν». Αὐτὸ τὸ στάδιο λοιπὸν τῆς ἄρνησης καὶ ἄλλες μορφὲς μηχανισμῶν ἄμυνας ποὺ ἔχουν οἱ ἄνθρωποι, ἐμφανίζεται σὲ διάφορες καταστάσεις τῆς ζωῆς ποὺ περνᾶμε καὶ λειτουργεῖ σὰν ἀσπίδα αὐτοπροστασίας καὶ μπορεῖ νὰ ἐμφανίζεται καὶ κατὰ τὴν ἐξέλιξη τῆς νόσου, σὲ διάφορα στάδια: Μπορεῖ νὰ εἶναι ἄρνηση ἀρχικά «Ὄχι, δὲν μπορεῖ νὰ ἔχω καρκίνο», ἐνδεικτικά. Σὲ ἑπόμενο στάδιο μπορεῖ νὰ εἶναι - ἐνῶ ἔχει κάνει τὴ θεραπεία «Ὄχι, δὲν μπορεῖ νὰ ἔ- χω ὑποτροπιάσει, ὄχι, δὲν μπορεῖ νὰ ἔχω κάνει μεταστάσεις» ἢ σὲ ἕνα ἑπόμενο στάδιο «Ὄχι, δὲν μπορεῖ νὰ ἔφτασε τὸ τέλος». Τὸ ἑπόμενο στάδιο εἶναι τὸ στάδιο τοῦ θυμοῦ: «Γιατί νὰ τύχει σὲ μένα αὐτὸ τὸ κακό;» Βγαίνει αἴσθημα θυμοῦ, ἀδικίας, πίκρας «Τί ἔγινε;», καὶ ὅταν αὐτὸς ὁ θυμὸς ἐσωτερικεύεται, βγαίνει καὶ μὲ αἰσθήματα ἐνοχῆς: «Τί ἔκανα

24 ἐγὼ λάθος; Μὲ ποιὰ συμπεριφορά - ἂς ποῦμε - ἐπειδὴ κάπνιζα ἔπαθα καρκίνο ἐγὼ φταίω» ἢ τὸ ἑρμηνεύει καμιὰ φορὰ ὁ ἄρρωστος σὰν τιμωρία γιὰ ἀρνητικές, ἀπὸ πλευρᾶς ἠθικῆς, πράξεις: «Ἐπειδὴ ἐγκατέλειψα τὰ παιδιά μου ὅταν ἦταν μικρά, νά, μὲ τιμωρεῖ ὁ Θεὸς» Βιώνεται πάρα πολὺ ἐνοχικά ἤ: «Κι ἐγὼ ποὺ νόμιζα ὅτι εἶχα ὅλη τὴ ζωὴ μπροστά μου καὶ δὲν ἔκανα αὐτὸ τὸ ταξίδι ζωῆς» ἢ «δὲν πῆρα τὸ τάδε πτυχίο» Σᾶς δίνω ἐνδεικτικὲς σκέψεις «Ἐγὼ νόμιζα ὅτι εἶχα ὅλη τὴ ζωὴ μπροστά μου κι ἐδῶ ἔρχεται ἡ ἴδια ἡ ζωὴ καὶ μὲ ἀκυρώνει, μοῦ ἀλλάζει τὰ δεδομένα». Ἕνα ἄλλο αἴσθημα ἐνοχῆς εἶναι ὅτι: «Θὰ εἶμαι πιὰ βάρος στοὺς ἀγαπημένους μου. Ὄχι μόνο δὲν θὰ μπορῶ νὰ τοὺς φροντίσω, ἀλλὰ θὰ μπῶ στὴ διαδικασία νὰ μὲ φροντίζουν, καὶ σὲ πολὺ δύσκολες καταστάσεις ποὺ οὔτε κἂν μοῦ πέρναγε ἀπὸ τὸ μυαλὸ καὶ δὲν τὸ εἶχα διανοηθεῖ» Τὸ ἑπόμενο στάδιο εἶναι τὸ στάδιο τῆς διαπραγμάτευσης: «Ναὶ μέν, ἀλλά» Εἶναι ἕνα εἶδος παζαρέματος καὶ γίνεται κυρίως ἀναφορικὰ μὲ πρόσωπα ἐξουσίας. Τί εἶναι πρόσωπα ἐξουσίας; Εἶναι πρόσωπα ποὺ θεωρεῖται ὅτι ἔχουν δύναμη: εἶναι ὁ γιατρός καὶ εἶναι ὁ Θεός «Ναὶ μὲν ἀρρώστησα, ἀλλά, γιατρέ μου, πές μου τοὐλάχιστον ὅτι θὰ ζήσω δέκα χρόνια, ὅτι δὲν θὰ φύγω ἀπὸ τὴ μιὰ στιγμὴ στὴν ἄλλη» Αὐτὸ τὸ στάδιο ἔχει μία διττὴ σημασία: ἡ καλὴ πλευρὰ εἶναι ὅτι κινητοποιεῖ τὸ αἴσθημα τῆς ἐλπίδας κινητοποιεῖ αὐτὸ τὸ συναίσθημα καὶ βοηθάει πολὺ στὴ θεραπεία ἡ θετικὴ διάθεση τοῦ ἀρρώστου... Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ ἀρνητικὴ πλευρά: ὅταν τὰ δεδομένα τῆς ἀρρώστιας εἶναι φθίνουσα πορεία, εἶναι ὑποτροπή, εἶναι δύσκολες καταστάσεις, ἐπιφέρουν καὶ ἕνα πολὺ ἔντονο συναίσθημα ἀπογοήτευσης καὶ ἀμφισβήτησης Τὸ ἑπόμενο στάδιο εἶναι τὸ στάδιο τῆς κατάθλιψης: «Ναί, ἡ ζωή μου ἀπειλεῖται, μπορεῖ νὰ πεθάνω». Αὐτὸ τὸ στάδιο ἔχει πάρα πολὺ θρῆνο. Θρηνεῖ τὸ ἄτομο γιὰ τὴ ζωή του, γιὰ τὶς χαμένες εὐκαιρίες, θρηνεῖ γιὰ τὸν ἀποχωρισμὸ ἀπὸ τὰ ἀγαπημένα του πρόσωπα καὶ ἀντίστοιχο θρῆνο ζεῖ παράλληλα καὶ ἡ οἰκογένεια Μοῦ ἔρχεται αὐθόρμητα νὰ σᾶς πῶ ἄλλο ἕνα περιστατικό. ὲν ξέρω ἐ- ὰν αὐτὸ ἔχει σημασία. Φέρνω στὴ μνήμη μου περιστατικὰ ποὺ πραγματικὰ ἔ- παιρναν στὸ δικό μου μυαλὸ διαστάσεις ποὺ δὲν μποροῦσα νὰ διανοηθῶ. Ἡ έσποινα, μιὰ γυναίκα σαράντα τεσσάρων χρονῶν, χωρισμένη, ὅταν τὴ