ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ 1.Το Εργατικό ίκαιο και τα κυριότερα χαρακτηριστικά του. Το Εργατικό ίκαιο είναι ο κλάδος του ικαίου που αφορά την παροχή «εξαρτηµένης εργασίας» από τον εργαζόµενο (µισθωτό) προς τον εργοδότη έναντι αµοιβής. Εξαρτηµένη είναι η εργασία όταν αυτός που την παρέχει (εργαζόµενος, µισθωτός 1 ) τελεί κάτω από το διευθυντικό δικαίωµα του εργοδότη,δηλαδή δέχεται εντολές ως προς την εκτέλεση της εργασίας (ωράριο, τόπος παροχής εργασίας κλπ), στις οποίες οφείλει να υπακούει. Το Εργατικό ίκαιο αποτελεί αυτοτελή κλάδο του ικαίου µε χαρακτηριστικά τόσο Ιδιωτικού ικαίου όσο και ηµοσίου ικαίου. Παραδοσιακά εντασσόταν στο Ιδιωτικό ίκαιο, δεδοµένου ότι ρυθµίζει διαφορές µεταξύ ιδιωτών 2. Αρχικώς, οι όροι εργασίας (αµοιβή, ωράριο κλπ) διαµορφώνονταν στα πλαίσια συµφωνίας του εργοδότη µε τον εργαζόµενο, µε αποτέλεσµα να καταδυναστεύεται ο εργαζόµενος ως διαπραγµατευτικά ασθενέστερος. Στη συνέχεια, όµως, η ιστορική εξέλιξη,προϊόν αέναων συγκρούσεων των κινηµάτων των εργαζοµένων µε τους εργοδότες, οδήγησε στην κρατική παρέµβαση (την οποία αξίωναν οι εργαζόµενοι) και στη ρύθµιση πολύ σπουδαίων πτυχών των εργασιακών σχέσεων από το Κράτος µε δεσµευτικούς κανόνες από τους οποίους δεν µπορούν να αποκλίνουν τα συµβαλλόµενα µέρη (εργοδότης και εργαζόµενος). Έτσι,το Εργατικό ίκαιο αποµακρύνθηκε σε σηµαντικό βαθµό από την Αρχή της Ελευθερίας των Συµβάσεων (σύµφωνα µε την οποία οι συµβαλλόµενοι µπορούν να ρυθµίσουν όπως οι ίδιοι από µόνοι τους συµφωνήσουν τις µεταξύ τους σχέσεις),η οποία αποτελεί θεµελιώδη αρχή του Ιδιωτικού ικαίου. Σ αυτό ενσωµατώθηκαν κανόνες αναγκαστικού δικαίου 3, δηλαδή κανόνες τους οποίους η ιδιωτική βούληση δεν µπορεί να παρακάµψει, πράγµα που αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό γνώρισµα του ηµοσίου ικαίου (δηµοσιοποίηση του Εργατικού ικαίου). Γι αυτό συνήθως λέµε ότι το Εργατικό 1 Οι όροι «εργαζόµενος» και «µισθωτός» χρησιµοποιούνται µε το ίδιο ακριβώς περιεχόµενο. 2 Στο Εργατικό ίκαιο µε τη στενή έννοια του όρου δεν εντάσσεται το ηµοσιοϋπαλληλικό ίκαιο, που αφορά την παροχή εργασίας από τους εργαζόµενους προς το Κράτος και προς τα νοµικά πρόσωπα ηµοσίου ικαίου. 39

2 ίκαιο αποτελεί µεικτό κλάδο Ιδιωτικού ικαίου όσο και ηµοσίου ικαίου 4. του ικαίου, δηλαδή έχει χαρακτηριστικά τόσο 2.Η καθιέρωση «κεκτηµένων» εργασιακών δικαιωµάτων Η κρατική παρέµβαση στις σχέσεις εξαρτηµένης εργασίας αποσκοπεί στη διασφάλιση των δικαιωµάτων των εργαζοµένων, που είναι το αδύναµο συµβαλλόµενο µέρος στη σχέση εργασίας, έναντι των εργοδοτών,που είναι οικονοµικά και διαπραγµατευτικά ισχυρότεροι. Η κρατική παρέµβαση προσέδωσε στους εργαζόµενους «κεκτηµένα δικαιώµατα», τα οποία στη σύγχρονη εποχή αποτελούν πολιτισµικές κατακτήσεις ολόκληρης της διεθνούς κοινωνίας,τις οποίες ο νεότερος νοµοθέτης δεν µπορεί να περιορίσει ή να αναιρέσει. Αυτά τα «κεκτηµένα δικαιώµατα» τα οποία κατοχυρώνονται στα εθνικά συντάγµατα και σε διεθνείς συµβάσεις είναι τα εξής: α. ικαίωµα ελάχιστης αµοιβής. Η ελάχιστη αµοιβή του εργαζοµένου προσδιορίζεται,κατά κλάδο εργασίας, µε κανόνες δικαίου. Είναι άκυρη η συµφωνία µεταξύ εργοδότη και εργαζοµένου ότι θα λάβει λιγότερα από την καθιερωµένη κανονιστικώς ελάχιστη αµοιβή. Συναφές µε το δικαίωµα ελάχιστης αµοιβής είναι (στην Ελλάδα και στις χριστιανικές χώρες) το δικαίωµα λήψης δώρου εορτών Χριστουγέννων (13 ος µισθός) και Πάσχα (επιπλέον µισός µηνιαίος µισθός). β.ανώτατο ωράριο. εν επιτρέπεται ο εργαζόµενος να απασχοληθεί περισσότερο από το νόµιµο καθηµερινό και εβδοµαδιαίο ωράριο (οκτάωρο ηµερησίως). Σε εξαιρετικές περιπτώσεις,αυτό επιτρέπεται µόνο εφόσον χορηγηθεί άδεια από την αρµόδια κρατική αρχή και τότε ο εργαζόµενος θα λάβει προσαυξηµένη αµοιβή για τον χρόνο που απασχολήθηκε υπερωριακώς. γ.υποχρεωτική ασφαλιστική κάλυψη. Κάθε εργοδότης πρέπει να παρέχει ασφαλιστική κάλυψη στους µισθωτούς που απασχολεί για τους κινδύνους γήρατος και ασθένειας, δηλαδή για να λαµβάνουν σύνταξη, όταν γεράσουν, και τις αναγκαίες παροχές για την επιβίωση και θεραπεία τους, όταν αρρωστήσουν. Στην Ελλάδα ο 3 Προσοχή! Οι όροι «κανόνες αναγκαστικού δικαίου» και «αναγκαστικοί νόµοι» (βλ. κεφάλαιο Α 4.3) έχουν διαφορετικό περιεχόµενο. Προσδιορίστε τις µεταξύ τους διαφορές. 4 Το στοιχείο αυτό αποδεικνύει γενικότερα πόσο σχηµατική και σχετική είναι η διάκριση του ικαίου σε κλάδους. Προς ενίσχυση αυτού του ισχυρισµού αναφέρουµε ότι το ίκαιο των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το οποίο από πολλούς χαρακτηρίζεται κλάδος του Εργατικού ικαίου,είναι συνάµα αµιγής κλάδος του ηµοσίου ικαίου (χωρίς να διαθέτει χαρακτηριστικά Ιδιωτικού ικαίου). 40

3 κατεξοχήν ασφαλιστικός φορέας για την κοινωνική ασφάλιση των µισθωτών είναι το Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι.Κ.Α.). Προϋπόθεση της χορήγησης ασφαλιστικών παροχών προς τους ασφαλισµένους είναι η καταβολή των προβλεπόµενων χρηµατικών ασφαλιστικών εισφορών. Η καταβολή ασφαλιστικών εισφορών προς το Ι.Κ.Α. είναι θεµελιώδης υποχρέωση του κάθε εργοδότη. Οι ασφαλιστικές εισφορές υπολογίζονται µε βάση τις πραγµατικές αποδοχές του µισθωτού και βαρύνουν κατά ένα τµήµα -συνήθως δύο τρίτων (2/3)- τον εργοδότη και κατ άλλο τµήµα συνήθως ενός τρίτου (1/3)- τον εργαζόµενο 5. Η παραβίαση της υποχρέωσης του εργοδότη να παρέχει ασφαλιστική κάλυψη στον µισθωτό συνεπάγεται γι αυτόν σοβαρές ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. δ. ικαίωµα ηµέρας εβδοµαδιαίας ανάπαυσης. Ο εργοδότης οφείλει να µην απασχολεί τον εργαζόµενο µία ηµέρα κάθε εβδοµάδα. Στην Ελλάδα αυτή η ηµέρα εβδοµαδιαίας ανάπαυσης είναι η Κυριακή (Κυριακή αργία). Στις εξαιρετικές περιπτώσεις που ο εργοδότης επιτραπεί να απασχολήσει τον µισθωτό την Κυριακή,τότε οφείλει να του χορηγήσει αναπληρωµατική εικοσιτετράωρη εβδοµαδιαία ανάπαυση. ε.απαγόρευση απασχόλησης σε ηµέρα αργίας. εν επιτρέπεται να απασχοληθεί ο µισθωτός σε ηµέρα επίσηµης αργίας. Σε περίπτωση απασχολήσεώς του ισχύουν τα σχετικά µε την υπερωριακή απασχόληση. στ. ικαίωµα λήψης κανονικής άδειας και άλλων προβλεπόµενων αδειών. Κάθε µισθωτός που συµπλήρωσε τον ελάχιστο χρόνο (δέκα µήνες) απασχόλησης στον εργοδότη που τον απασχολεί δικαιούται να λάβει κανονική άδεια, δηλ. να απουσιάσει για ορισµένο χρονικό διάστηµα από την εργασία του λαµβάνοντας τις κανονικές αποδοχές του και επιπλέον επίδοµα άδειας. Επίσης, ο Νόµος προβλέπει την υποχρεωτική χορήγηση άδειας µε αποδοχές στην έγκυο και στη λεχώνα εργαζόµενη, στους γονείς νηπίου, στους εργαζόµενους που ασθενούν για βραχύ χρονικό διάστηµα κλπ. ζ. ικαίωµα απεργίας και άλλων συνδικαλιστικών δικαιωµάτων. Το δικαίωµα απεργίας αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα των εργαζοµένων και ασκείται συλλογικά από τις νόµιµα συστηµένες συνδικαλιστικές οργανώσεις. Στα συνδικαλιστικά 5 Ο εργοδότης είναι υποχρεωµένος να παρακρατεί το ποσό της ασφαλιστικής εισφοράς που βαρύνει τον µισθωτό από την αµοιβή του και να την αποδίδει στο Ι.Κ.Α 41

4 δικαιώµατα των εργαζοµένων εντάσσονται επίσης τα εξής: α) το δικαίωµα σύστασης και λειτουργίας εργατικών σωµατείων και άλλων συνδικαλιστικών οργανώσεων (εργατοϋπαλληλικών κέντρων, οµοσπονδιών, συνοµοσπονδιών κλπ), β) το δικαίωµα ελεύθερων διαπραγµατεύσεων των εκπροσώπων των ενώσεων των εργαζοµένων µε τους εκπροσώπους των ενώσεων των εργοδοτών για τη σύναψη συλλογικών συµβάσεων εργασίας, γ) η υποχρεωτική χορήγηση αδειών στους συνδικαλιστές, δ) η απαγόρευση απόλυσης συνδικαλιστικών στελεχών, δ)η απαγόρευση της ανταπεργίας των εργοδοτών (lock out) κλπ. η.η απαγόρευση της εργασίας των ανηλίκων. 3.Η σχέση εξαρτηµένης εργασίας Η σχέση εξαρτηµένης εργασίας µεταξύ του εργαζόµενου και του εργοδότη δηµιουργείται µε τη σύναψη της σύµβασης εξαρτηµένης εργασίας. Η σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας είναι άτυπη δικαιοπραξία, δηλαδή θεωρείται έγκυρη ακόµη και αν συνάφθηκε προφορικά,χωρίς την τήρηση κάποιου τύπου. Τα συµβαλλόµενα µέρη είναι αφενός ο εργοδότης (δηλαδή αυτός στον οποίο παρέχεται η εργασία και υποχρεούται να καταβάλλει αµοιβή) και αφετέρου ο εργαζόµενος (δηλαδή αυτός στον οποίο καταβάλλεται αµοιβή για την παρεχόµενη εργασία). Οι εργαζόµενοι χωρίζονται σε δυο µεγάλες κατηγορίες: α)στους υπαλλήλους,στων οποίων την εργασία πλεονάζει το πνευµατικό στοιχείο και β)στους εργάτες, στων οποίων την εργασία πλεονάζει το σωµατικό στοιχείο. Η αµοιβή του µισθωτού µπορεί να προσδιορίζεται είτε µε την ώρα (ωροµίσθιο) είτε µε την ηµέρα (ηµεροµίσθιο, «µεροκάµατο) είτε µε τον µήνα (µηνιαίος µισθός) είτε µε το τεµάχιο του παραγόµενου προϊόντος («κατ αποκοπήν»). Η αµοιβή συντίθεται από α)τον βασικό µισθό και β)τα επιδόµατα (οικογενειακό επίδοµα, επιστηµονικό επίδοµα,επίδοµα ανθυγιεινής εργασίας, επίδοµα προϋπηρεσίας κλπ). Η σχέση εξαρτηµένης εργασίας µπορεί να είναι είτε ορισµένου χρόνου (όταν έχει συµφωνηθεί πόσο θα διαρκέσει ) είτε αόριστου χρόνου (όταν δεν έχει συµφωνηθεί πόσο θα διαρκέσει). Η σχέση εξαρτηµένης εργασίας λήγει ιδίως στις εξής περιπτώσεις: α)όταν παρέλθει ο συµφωνηµένος χρόνος διάρκειάς της (στην περίπτωση που είναι ορισµένου χρόνου).β)εάν πεθάνει ο µισθωτός. γ)εάν καταγγελθεί η σύµβαση εργασίας από κάποιο συµβαλλόµενο µέρος (δηλ. είτε από 42

5 τον εργοδότη είτε από τον µισθωτό. Η καταγγελία της σύµβασης εργασίας που τελεί ο µισθωτός,είναι γνωστή ως «παραίτηση», ενώ την καταγγελία της σύµβασης εργασίας που τελεί ο εργοδότης,επικράτησε να την ονοµάζουµε «απόλυση». Για να είναι έγκυρη η καταγγελία της σύµβασης εξαρτηµένης εργασίας αόριστου χρόνου από τον εργοδότη απαιτείται να τηρηθούν οι εξής προϋποθέσεις: α)να καταβληθεί η νόµιµη αποζηµίωση απολύσεως προς τον µισθωτό από τον εργοδότη.β)να γίνει η καταγγελία εγγράφως και να κοινοποιηθεί µε απόδειξη προς τον µισθωτό. γ)να µην αντίκειται σε ειδική διάταξη νόµου 6. δ)να µην είναι καταχρηστική.ε)να προηγηθεί προειδοποίηση προς τον µισθωτό (εφόσον αυτός είναι υπάλληλος και όχι εργάτης). Για να είναι έγκυρη η καταγγελία της σύµβασης ορισµένου χρόνου απαιτείται σπουδαίος λόγος. 4.Η εξαρτηµένη εργασία του τεχνολόγου πληροφορικής και επικοινωνιών Η εργασία του τεχνολόγου πληροφορικής και επικοινωνιών είναι µια πολύ σοβαρή και κοπιώδης πνευµατική (κυρίως) εργασία. Ο τεχνολόγος πληροφορικής και επικοινωνιών,εφόσον παρέχει εξαρτηµένη εργασία στο αντικείµενό του, χαρακτηρίζεται ως υπάλληλος και όχι σαν εργάτης. Αυτό έχει ως συνέπεια να λαµβάνει υψηλότερη αµοιβή και να αµείβεται κατά κανόνα µε µηνιαίο µισθό και όχι µε ηµεροµίσθιο. Σε περίπτωση απολύσεώς του δικαιούται κατά Νόµον µεγαλύτερη αποζηµίωση απολύσεως από τους εργάτες και απαιτείται να προηγηθεί της απολύσεως προειδοποίηση. Επειδή η απασχόληση µε ηλεκτρονικό υπολογιστή είναι ιδιαίτερα κοπιώδης και εγκυµονεί γνωστές,αλλά και άγνωστες βλάβες για την υγεία του εργαζόµενου, οι απασχολούµενοι σε εργασίες ηλεκτρονικών υπολογιστών δικαιούνται,σύµφωνα µε τον Νόµο, ειδικό επίδοµα πληροφορικής, το οποίο ανέρχεται σε ποσοστό 15% του βασικού µισθού. ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1.Το Εργατικό ίκαιο είναι κλάδος του Ιδιωτικού ικαίου ή του ηµοσίου ικαίου; 2.Τι είναι το λόκ-άουτ; 6 Ο Νόµος απαγορεύει λ.χ. την απόλυση εργαζόµενης όσο χρόνο είναι έγκυος και ένα έτος µετά τον τοκετό., την απόλυση εργαζοµένου που έχει συγκεκριµένη ιδιότητα συνδικαλιστικού στελέχους για όσο χρόνο τη διατηρεί κλπ 43

6 3.Μετά την αποφοίτησή σας από το του Α.Τ.Ε.Ι. προσλαµβάνεσθε σε µια µεγάλη επιχείρηση ως µηχανολόγος. Η σύµβαση εργασίας καταρτίζεται εγγράφως και σ αυτή διαλαµβάνεται έγγραφος όρος, σύµφωνα µε τον οποίο παραιτείσθε από το δικαίωµα λήψης πρόσθετων αποδοχών λόγω υπερωριακής απασχόλησης και αποδέχεσθε να λαµβάνετε µόνο τον βασικό µισθό. Εσείς αποδέχεσθε,προκειµένου να µη διακινδυνεύσει η πρόσληψή σας και υπογράφετε. Είναι έγκυρος ο όρος αυτός ; Μπορείτε να αξιώσετε από την εργοδότρια την καταβολή του επιδόµατος πληροφορικής πλέον του βασικού µισθού; 4.Να αναφέρετε συνοπτικά (και µε τη µέγιστη ταχύτητα εκφοράς του προφορικού λόγου) τα βασικότερα δικαιώµατα των εργαζοµένων. 44