Για παραπομπή : Σαμωνάς

Transcript

1 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Περίληψη : Ο γεννήθηκε περί το 875, πιθανώς στη Μελιτηνή, και ήταν αραβικής καταγωγής. Διετέλεσε παρακοιμώμενος του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ. Υπήρξε εξαιρετικά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα και έμεινε γνωστός για τις παρασκηνιακές του μεθοδεύσεις. Το 904 αποπειράθηκε να διαφύγει στη Συρία, ενώ ήλθε σε σύγκρουση με την οικογένεια των Δουκών. Το 908 απομακρύνθηκε από την αυτοκρατορική αυλή και υποχρεώθηκε να καρεί μοναχός. Πέθανε μετά το 914, πιθανότατα στην Κωνσταντινούπολη. Τόπος και Χρόνος Γέννησης περί το 875, Μελιτηνή Τόπος και Χρόνος Θανάτου μετά το 913/4, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα αξιωματούχος 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο ήταν αραβικής καταγωγής και γεννήθηκε πιθανώς στη Μελιτηνή 1 περί το Σε νεαρή ηλικία αιχμαλωτίσθηκε από τους Βυζαντινούς και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. 3 Για την οικογένειά του διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες. Ο πατέρας του κατείχε σημαντική θέση στην Ταρσό, όπως μαρτυρεί η αποστολή του το στην Κωνσταντινούπολη ως επικεφαλής πρεσβείας με σκοπό την ανταλλαγή αιχμαλώτων. Η τελευταία αναφορά στον Σαμωνά χρονολογείται στο 913/4 και έκτοτε δεν γνωρίζουμε την τύχη του. Πέθανε πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη. 2. Δράση 2.1. Η συνωμοσία του επείκτη Βασιλείου Ο εμφανίζεται πρώτη φορά στις πηγές ως υπηρέτης στον οίκο του βασιλεοπάτορος Στυλιανού Ζαούτζη, πατέρα της Ζωής, δεύτερης συζύγου του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ ( ). Όταν το 896 ο επείκτης Βασίλειος, γιος του εταιρειάρχη Νικολάου, ο οποίος ήταν γαμπρός του Ζαούτζη, εκμυστηρεύθηκε στον Σαμωνά την ύπαρξη ενός σχεδίου ανατροπής του Λέοντος ΣΤ και ζήτησε τη βοήθειά του, εκείνος τον κατέδωσε στον αυτοκράτορα. Ο Λέων δήμευσε τα υπάρχοντα όσων συμμετείχαν στη συνωμοσία και τους περιόρισε σε μονές. Μόνον ο Βασίλειος υπέστη βασανιστήρια, διαπομπεύθηκε και εξορίσθηκε στην Αθήνα, όπου και πέθανε λίγο αργότερα. Μετά την αποκάλυψη της συνωμοσίας, ο έγινε πλέον προστατευόμενος του αυτοκράτορα και έλαβε τον τίτλο του πρωτοσπαθαρίου. Σύμφωνα με τον Βίο του πατριάρχη Ευθυμίου, έλαβε επίσης ως αμοιβή το ένα τρίτο της περιουσίας των συνωμοτών, ενώ του απονεμήθηκε και το αξίωμα του κουβικουλαρίου Η «φυγή» στη Συρία και η σύγκρουση με τους Δούκες και τον πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό Το 904, όντας στο απόγειό της δύναμής του, 6 ο προφασίσθηκε ότι επρόκειτο να επισκεφθεί τη μονή που είχε ιδρύσει στη Δαματρύ, εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και αποπειράθηκε να διαφύγει στη Συρία. 7 Μόλις ο Λέων αντιλήφθηκε την πρόθεση του Σαμωνά, έστειλε τον εταιρειάρχη Βασίλειο Καματηρό και τον Γεώργιο Κρηνίτη να τον αποτρέψουν. Πρόλαβε όμως και σταμάτησε τον Σαμωνά ο δρουγγάριος Νικηφόρος, τη στιγμή που ο πρώτος προσπαθούσε να διαβεί τον ποταμό Άλυ. Παρά την προσπάθειά του να τον δωροδοκήσει, ο Νικηφόρος δεν του επέτρεψε να συνεχίσει την πορεία του και ο κατέφυγε στη μονή Τιμίου Σταυρού στον Σιριχά, στα όρια της Καππαδοκίας με την Αρμενία, όπου τον συνέλαβε ο Κωνσταντίνος Δούκας και τον οδήγησε πίσω στη Βασιλεύουσα. 8 Η μοναδική ποινή που του επιβλήθηκε από Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 1/10

2 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος τον αυτοκράτορα ήταν ο τετράμηνος περιορισμός του στην πολυτελή οικία του καίσαρα Βάρδα. Μάλιστα, η εύνοια του Λέοντος προς τον Σαμωνά ήταν τόσο μεγάλη ώστε ο αυτοκράτορας προσπάθησε να πείσει τον Κωνσταντίνο Δούκα να μην αποκαλύψει ενώπιον της συγκλήτου ότι ο προσπαθούσε να διαφύγει στη Συρία. Τα γεγονότα αυτά δημιούργησαν μια αντιπαλότητα ανάμεσα στον Σαμωνά και την οικογένεια των Δουκών. Ο κατάφερε να εκδικηθεί τον πατέρα του Κωνσταντίνου Ανδρόνικο Δούκα παγιδεύοντάς τον και αποκαλύπτοντας έτσι τη συνωμοσία που ετοίμαζαν οι Δούκες εναντίον του αυτοκράτορα. Ενώ ο Ανδρόνικος Δούκας είχε λάβει εντολή να συμμετάσχει σε ναυτική εκστρατεία εναντίον των Αράβων, παρακινήθηκε από τον Σαμωνά να μην επιβιβασθεί στα πλοία, διότι δήθεν ο επικεφαλής του στόλου επρόκειτο να τον συλλάβει και να τον τυφλώσει κατ εντολήν του αυτοκράτορα. Ο Ανδρόνικος αρνήθηκε να συμμετάσχει στην εκστρατεία, η οποία τελικά στέφθηκε από επιτυχία. Έπειτα, θέλοντας να αποφύγει την τιμωρία, κατέφυγε με τους συγγενείς και τους ακολούθους του στο οχυρό της Καβάλας, κοντά στο Ικόνιον. Πληροφορούμενοι ότι ο Λέων είχε στείλει στρατιώτες για να τους συλλάβουν, ήλθαν σε συνεννόηση με τον χαλίφη και αυτομόλησαν στους Άραβες. Στη συνέχεια, πάλι εξαιτίας των ενεργειών του Σαμωνά, η οικογένεια των Δουκών αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το αραβικό έδαφος και να επιστρέψει στο Βυζάντιο. Ο επόμενος τίτλος που απονεμήθηκε στον Σαμωνά ήταν του πατρικίου, 9 ενώ τον Ιανουάριο του 906 ο Λέων τον συμπεριέλαβε στους αναδόχους του γιου του, Κωνσταντίνου (Ζ') Πορφυρογέννητου. Τρεις ημέρες μετά τη βάπτιση, ο Λέων νυμφεύθηκε τη Ζωή Καρβουνοψίνα και απένειμε στον Σαμωνά το αξίωμα του παρακοιμωμένου. 10 Ο υποστήριξε ενεργά τον Λέοντα στο θέμα της τεταρτογαμίας και διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στην καθαίρεση και την εξορία του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νικολάου Μυστικού, μετά την απαγγελία κατηγορίας εναντίον του ότι είχε συνωμοτήσει με τον Ανδρόνικο Δούκα κατά του αυτοκράτορα Η αποπομπή του Σαμωνά Ο είχε στην υπηρεσία του έναν ευνούχο από την Παφλαγονία, τον Κωνσταντίνο, ο οποίος κέρδισε την εύνοια της αυτοκράτειρας Ζωής και του Λέοντος, προκαλώντας έτσι τη ζήλεια και το φθόνο του κυρίου του. Ο προσπάθησε να παγιδεύσει τον νεαρό συκοφαντώντας τον. Στη συνέχεια, όταν απέτυχε, θέλησε να εκδικηθεί τον ίδιο τον αυτοκράτορα και να κατασκευάσει μια δεύτερη παγίδα εναντίον του Κωνσταντίνου, συντάσσοντας ένα λίβελλο εναντίον του Λέοντος. Όμως ο συγγραφέας του κειμένου αποκαλύφθηκε, και το θέρος του ο στερήθηκε την περιουσία του, 12 υποχρεώθηκε να ενδυθεί το μοναχικό σχήμα και περιορίστηκε αρχικά στη μονή Ψαμαθίας και κατόπιν στη μονή Μαρτινακίου, ενώ ο Κωνσταντίνος έγινε παρακοιμώμενος και συνεργάτης του Λέοντος. Αν και ο ήταν κτήτωρ της μονής των Σπειρών κοντά στη Δαματρύ, δεν του επετράπη να αποσυρθεί σε αυτήν. Μετά τη βασιλεία του Λέοντος ΣΤ τα ίχνη του Σαμωνά χάνονται, με εξαίρεση το ενδιαφέρον του για χειρόγραφα: συγκεκριμένα γνωρίζουμε ότι ήταν κάτοχος ενός τουλάχιστον πολυτελούς κώδικα που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη της μονής Προδρόμου Σερρών και ο οποίος είχε αντιγραφεί το έτος 913/4 από τον Θηβαίο κληρικό Ιωσήφ. 13 Ακόμα και μετά την αποπομπή του από το παλάτι, ο έκανε αισθητή την παρουσία του, αυτή τη φορά ως χορηγός χειρογράφων. 3. Το πρόσωπο του Σαμωνά στις βυζαντινές πηγές Οι βυζαντινές πηγές ως επί το πλείστον παρουσιάζουν τον Σαμωνά ως έναν πανούργο, δολοπλόκο αυλικό με διαβολικό πνεύμα, άνθρωπο αδίστακτο και καιροσκόπο. 14 Σύμφωνα με τον Βίο του πατριάρχη Ευθυμίου, ο, ενώ γενικότερα αντιμετωπίζεται από τον συγγραφέα ως έμπιστος σύμβουλος του αυτοκράτορα, ήταν ένας «ευτελέστατος μειρακίσκος», τουλάχιστον κατά το διάστημα που υπηρετούσε στην οικία του Στυλιανού Ζαούτζη, 15 ενώ σε άλλο σημείο παρομοιάζεται με τον Σατανά. 16 Αντίστοιχα, ένα άλλο αγιολογικό κείμενο, ο Βίος του Βασιλείου του Νέου, διηγείται ότι ο Βασίλειος, αντιμετωπίζοντας την κατηγορία της κατασκοπείας, υπέστη βασανιστήρια από τον Σαμωνά προκειμένου να ομολογήσει, ώσπου ο Άραβας ευνούχος διέταξε να πετάξουν τον άγιο στη θάλασσα με δεμένα τα χέρια και τα πόδια (ωστόσο σώθηκε, καθώς δελφίνια τον μετέφεραν στην πλάτη τους). 17 Βέβαια, ένας συντάκτης αγιολογικού κειμένου είναι φυσικό να Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 2/10

3 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος αντιμετωπίζει έναν Άραβα, και μάλιστα βασανιστή του ήρωά του, με ιδιαίτερα αρνητική διάθεση. Ακόμα και ο μεταγενέστερος Ιωάννης Σκυλίτζης χρησιμοποιεί υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς γι' αυτόν. Άλλες πηγές δεν αντιμετωπίζουν τον Σαμωνά το ίδιο εχθρικά. Ο Αρέθας, μαρτυρώντας τη θέση που κατείχε ο στην αυτοκρατορική αυλή και την πολιτική σκηνή της εποχής, τον ονομάζει σε επιστολή του «περιφανέστατον», 18 ενώ και ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος παρουσιάζει τον Σαμωνά ως έναν ευφυή οικονομικό σύμβουλο του Λέοντος ΣΤ Αποτίμηση Είναι μάλλον σπάνιο ένας Άραβας να ανέρχεται σε υψηλά κρατικά αξιώματα και να μπορεί να επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Στον Σαμωνά οφείλεται η αποκάλυψη του σχεδίου ανατροπής του Λέοντος ΣΤ, η αντιμετώπιση της συσπείρωσης της οικογένειας των Δουκών, του Ευσταθίου Αργυρού, δρουγγαρίου του πλωίμου, και του πατριάρχη Νικολάου εναντίον του αυτοκράτορα και ως εκ τούτου η προσωρινή αποσόβηση του κινδύνου από την αυξανόμενη δύναμη των μεγάλων οικογενειών της Μικράς Ασίας. Επί μια δωδεκαετία μεσουράνησε στα πολιτικά δρώμενα του τέλους του 9ου και των αρχών του 10ου αιώνα (πάντοτε δρώντας παρασκηνιακά) και για το λόγο αυτόν θεωρούνταν ο δεύτερος τη τάξει διοικητής της αυτοκρατορίας μετά τον ίδιο τον Λέοντα ΣΤ. Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένους σύγχρονους μελετητές, στη δυναμική προσωπικότητα του Σαμωνά οφείλεται η επιβίωση της Μακεδονικής δυναστείας σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας της Η πληροφορία ότι ο καταγόταν από τη Μελιτηνή παραδίδεται από τον μεταγενέστερο ιστορικό Ιωάννη Σκυλίτζη, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum. CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ , σε αντίθεση με τις πλησιέστερες προς τα γεγονότα πηγές, οι οποίες δεν αναφέρουν καμία πληροφορία για τον τόπο γέννησης του Σαμωνά. 2. Την πληροφορία περί γέννησης του Σαμωνά γύρω στο 875 την αναφέρουν μόνον οι Kazhdan, A., και Cutler, A., Samonas, στο Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 3 (New York Oxford 1991), σελ. 1835, προφανώς υπολογίζοντας ότι το 896 ο χαρακτηρίζεται ως μειρακίσκος. 3. Ο Rydén, L., The Portrait of the Arab Samonas in Byzantine Literature, Graeco-Arabica 3 (1984), σελ , υποθέτει, χωρίς να βασίζεται σε πληροφορίες των πηγών, ότι ο ευνουχίσθηκε από τους Βυζαντινούς. 4. Ο Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ. 235, χρονολογεί την έλευση του πατέρα του Σαμωνά στην Κωνσταντινούπολη στο έτος 908, ενώ ο Janin, R., Un Arabe ministre à Byzance: Samonas (IX e -X e siècle), Échos d Orient 34 (1935), σελ. 217, την τοποθετεί στο 910. Τη χρονολόγησή του την ακολουθεί και η Paschou, Ch., Le codex Atheniensis 2641 et le patrice Samonas, Byzantion 69 (1999), σελ Εντυπωσιασμένος από τον πλούτο και τη μεγαλοπρέπεια της Βασιλεύουσας και τη θέση του γιου του, ο πατέρας του Σαμωνά εξέφρασε την επιθυμία να παραμείνει στο Βυζάντιο αλλάζοντας την πίστη του, αλλά ο γιος του τον αποθάρρυνε. 5. Βίος Ευθυμίου πατριάρχου, Karlin-Hayter, P. (ed.), Vita Euthymii patriarchae (Bruxelles 1970), Ο Janin, R., Un Arabe ministre à Byzance: Samonas (IX e -X e siècle), Échos d Orient 34 (1935), σελ. 217, τοποθετεί τη φυγή του Σαμωνά στο θέρος του 904. Σύμφωνα όμως με τον Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ. 227, η «φυγή» του Σαμωνά έλαβε χώρα τον Μάρτιο του Σύμφωνα με τον Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ , o βρισκόταν σε μυστική αποστολή κατασκοπείας προκειμένου να ξεσκεπάσει τα σχέδια των μεγάλων οικογενειών της Μικράς Ασίας για συνεργασία με τους Άραβες εναντίον του αυτοκράτορα, και δεν προσπαθούσε να διαφύγει στη Συρία. Ο Jenkins κάνει μια σειρά από ενδιαφέροντες συλλογισμούς και συσχετισμούς και πλάθει μια ολόκληρη ιστορία, αλλά η υπόθεσή του κρίνεται αστήρικτη λόγω έλλειψης σαφών μαρτυριών στις πηγές. Μόνον η Paschou, Ch., Le codex Atheniensis 2641 et le patrice Samonas, Byzantion 69 (1999), σελ. 380, φαίνεται να συμφωνεί με την άποψη του Jenkins, διαβλέποντας διπλωματικό χαρακτήρα στη δράση του Σαμωνά. Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 3/10

4 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος 8. Σύμφωνα με τον Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ. 227, ο τετράμηνος περιορισμός του Σαμωνά διήρκεσε από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο του Ποικίλες είναι οι γνώμες των μελετητών για το πότε απονεμήθηκε ο τίτλος του πατρικίου στον Σαμωνά. Ο Rydén, L., The Portrait of the Arab Samonas in Byzantine Literature, Graeco-Arabica 3 (1984), σελ. 101, τοποθετεί το γεγονός στον Ιανουάριο του 906, ενώ ο Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ. 218, το χρονολογεί αμέσως μετά την ολοκλήρωση του περιορισμού του Σαμωνά στο σπίτι του καίσαρα Βάρδα, το θέρος του 904. Μαζί του συμφωνεί και η Paschou, Ch., Le codex Atheniensis 2641 et le patrice Samonas, Byzantion 69 (1999), σελ. 378, ενώ ο Janin, R., Un Arabe ministre à Byzance: Samonas (IX e -X e siècle), Échos d Orient 34 (1935), σελ. 212, 217, το τοποθετεί χρονικά στο θέρος του Συναντούμε τον Σαμωνά σε δύο σφραγίδες του 10ου αιώνα να φέρει τους τίτλους του πατρικίου, του πρωτοσπαθαρίου και του παρακοιμωμένου. Βλ. Schlumberger, G., Sigillographie de l'empire byzantin (Paris 1884), σελ Ο Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ. 235, χρονολογεί τα παραπάνω περιστατικά στο καλοκαίρι του 908, ενώ ο Janin, R., Un Arabe ministre à Byzance: Samonas (IX e -X e siècle), Échos d Orient 34 (1935), σελ , τα τοποθετεί στο 911. Τη χρονολόγησή του την ακολουθεί και η Paschou, Ch., Le codex Atheniensis 2641 et le patrice Samonas, Byzantion 69 (1999), σελ Βλ. Svoronos, N., Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalité au XIe et XIIe s. Le cadastre de Thèbes, στο Bulletin de Correspondance Hellénique 85 (1959), σελ. 12 [ανατ. στο Études sur l'organisation intérieure, la société et l'économie de l'empire byzantin, VR (London 1973), ΙΙΙ]. 13. Κουγέας, Σ., «Κώδιξ του πατρικίου Σαμωνά», Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher 5 ( ), σελ Πρβλ. Paschou, Ch., Le codex Atheniensis 2641 et le patrice Samonas, Byzantion 69 (1999), σελ Πρόκειται για την αποτίμηση που κάνει ο Rydén, L., The Portrait of the Arab Samonas in Byzantine Literature, Graeco-Arabica 3 (1984), σελ Βίος Ευθυμίου πατριάρχου, Karlin-Hayter, P. (ed.), Vita Euthymii patriarchae (Bruxelles 1970), Βίος Ευθυμίου πατριάρχου, Karlin-Hayter, P. (ed.), Vita Euthymii patriarchae (Bruxelles 1970), Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι εδώ ο συγγραφέας του έργου απλώς παραθέτει τις απόψεις της εχθρικής προς τον Σαμωνά πλευράς, κυρίως των Δουκών και του Νικολάου Μυστικού. 17. Βίος Βασιλείου Νέου, Migne, J.-P. (ed.), Patrologia Graeca 109 (Paris 1863), στήλ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, Moravcsik, G. Jenkins, R.J.H. (eds), Constantine Porphyrogenitus, De administrando imperio. CFHB 1 (Washington D.C. 1967), κεφ Jenkins, R.J.H., The 'Flight' of Samonas, Speculum 23 (1948), σελ Βιβλιογραφία : Treadgold W.T., A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997 Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn Jenkins R.J.H., Byzantium: The Imperial Centuries (AD ), London 1966 Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, Moravcsik, G. Jenkins, R.J.H. (eds), Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 4/10

5 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Constantine Porphyrogenitus. De Administrando Imperio, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 1, Washington, D.C Vasiliev A.A., Byzance et les Arabes, 2 La dynastie Macédonienne ( ). Extraits de sources arabes, Bruxelles 1950, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 2/2, Grégoire, H. Canard, M. (trans.) Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Συνεχιστής Γεωργίου Μοναχού, Βίοι των νέων βασιλέων, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Schlumberger G., Sigillographie de l empire byzantin, Paris 1884 Janin R., "Un Arabe ministre à Byzance: Samonas (IXe-Xe siècle)", Échos d Orient, 34, 1935, Paschou Ch., "Le codex Atheniensis 2641 et le patrice Samonas", Byzantion, 69, 1999, Jenkins R.J.H., "The 'Flight' of Samonas", Speculum, 23, 1948, Rydén L., "The Portrait of the Arab Samonas in Byzantine Literature", Graeco-Arabica, 3, 1984, Kazhdan A., Cutler A., "Samonas", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 3, New York Oxford 1991, Κουγέας Σ., "Κώδιξ του πατρικίου Σαμωνά", Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher, 5, , Βίος Ευθυμίου πατριάρχου, Karlin-Hayter, P. (ed.), Vita Euthymii patriarchae CP, Bruxelles 1970 Δικτυογραφία : Eunuchs in the Byzantine Empire. A Study in Byzantine Titulature and Prosopography Γλωσσάριo : βασιλεοπάτωρ, ο Ανώτατος τιμητικός τίτλος της βυζαντινής αυλής που δημιουργήθηκε στα τέλη του 9ου αιώνα από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ, για να δοθεί στο Στυλιανό Ζαούτζη, και προοριζόταν για τον πεθερό του αυτοκράτορα. Μετά το 10ο αιώνα δε μαρτυρείται. δρουγγάριος του πλωίμου, ο Ο αρχηγός του τμήματος του στόλου που ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη και ονομαζόταν «βασιλικόν πλώιμον». Αναφέρεται πρώτη φορά περί τα μέσα του 9ου αιώνα (Τακτικόν του Ουσπένσκι). δρουγγάριος, ο Στρατιωτικό αξίωμα (του στρατού και του ναυτικού). Ο δρουγγάριος αρχικά ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού σχηματισμού του δρούγγου (ιππέων αλλά και δρομώνων). Ήταν υψηλό αξίωμα κατά τον 7ο και 8ο αιώνα, υφιστάμενος του τουρμάρχη του θέματος. Αργότερα μειώθηκε η σημασία του. επείκτης, ο Κατώτερος υπάλληλος της αυτοκρατορικής διοίκησης κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, υπεύθυνος για τον εφοδιασμό και τη συντήρηση της ιπποσκευής των αυτοκρατορικών σταύλων. εταιρειάρχης, μικρός εταιρειάρχης, μέγας εταιρειάρχης, ο Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 5/10

6 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Το αξίωμα του εταιρειάρχη εμφανίστηκε στις αρχές του 9ου αιώνα και αφορούσε τον επικεφαλής της εταιρείας, σώματος της αυτοκρατορικής φρουράς που ιδρύθηκε αυτήν την περίοδο. Από τον ύστερο 9ο αιώνα και εξής ο εταιρειάρχης ο ήταν επικεφαλής της τρίτης εταιρείας, που απαρτιζόταν από στρατιώτες των ασιατικών θεμάτων, ο μικρός εταιρειάρχης ήταν ο επικεφαλής της μέσης εταιρείας, που απαρτιζόταν από ξένους μισθοφόρους, και ο μέγας εταιρειάρχης ήταν ο επικεφαλής της μεγάλης εταιρείας, που απαρτιζόταν από στρατιώτες του θέματος Μακεδονίας. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. κουβικουλάριος, ο (απο το λατ. cubicularius) Όρος που χρησιμοποιείται για τους ευνούχους του παλατιού που υπηρετούσαν το Βυζαντινό αυτοκράτορα. Εκτός από τα ειδικά τους καθήκοντα στην αυλή, συχνά καταλάμβαναν θέσεις στρατιωτικών διοικητών και αναλάμβαναν διπλωματικές αποστολές. κτήτορας, ο Κληρικός ή λαϊκός ο οποίος συμβάλλει οικονομικά προκειμένου να χρηματοδοτηθεί ένα συγκεκριμένο οικοδόμημα (ή οικοδομικό πρόγραμμα), έργο τέχνης κ.λπ. Στην περίπτωση του οικοδομήματος ο κτήτορας συνδέεται συνήθως με το έργο μέσω κάποιας ειδικής νομικής σχέσης (κατοχή, νομή, επικαρπία ή άλλο). κώδικας, ο Χειρόγραφο από πάπυρο, περγαμηνή ή χαρτί δεμένο με τη μορφή σημερινού βιβλίου. Ο πλέον διαδεδομένος τύπος βιβλίου στο Μεσαίωνα. Αποτελούνταν από επεξεργασμένα τεύχη φύλλων, αρχικά παπύρου και περγαμηνής και αργότερα χαρτιού, τα οποία ήταν έτοιμα να δεχτούν γραφή. Τον 4ο αιώνα αντικατέστησε το ειλητάριο λόγω των πλεονεκτημάτων του, καθώς, για παράδειγμα, ήταν πλέον δυνατή η γραφή και στις δύο όψεις του φύλλου, το κείμενο διατηρούνταν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και σε καλύτερη κατάσταση και άνοιγε εύκολα στην επιθυμητή σελίδα. παρακοιμώμενος, ο Αξιωματούχος υπεύθυνος για το βασιλικό κοιτώνα και συνήθως ο πλέον έμπιστος συνεργάτης του αυτοκράτορα στη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. πρωτοσπαθάριος, ο Ο πρώτος σπαθάριος ήταν υψηλό κατά κανόνα στρατιωτικό αξίωμα της αυτοκρατορικής ιεραρχίας, το οποίο συνήθως παρείχε και το δικαίωμα συμμετοχής στη σύγκλητο, και ακολούθως τιμητικός τίτλος. Αποδιδόταν και σε ευνούχους. Μετά τον 11ο αιώνα έχασε σταδιακά τη σημασία του. σύγκλητος, η (senatus) Το ανώτατο πολιτειακό σώμα του ρωμαϊκού κράτους. Κατά την περίοδο της Πρώιμης Δημοκρατίας αποτελούσε το συμβούλιο των υπάτων, δηλαδή των ανώτατων αρχόντων του ρωμαϊκού κράτους. Αργότερα η ισχύς της αυξήθηκε και οι αρμοδιότητές της διευρύνθηκαν, με αποτέλεσμα να καταστεί το κύριο κυβερνητικό σώμα στη Ρώμη. Στους Αυτοκρατορικούς χρόνους η δύναμή της περιορίστηκε. τεταρτογαμία, η Η πολιτικοεκκλησιαστική έριδα που ξέσπασε γύρω από τον τέταρτο γάμο του αυτοκράτορα Λέοντα Στ ( ). Καθώς από το γάμο αυτόν είχε προκύψει ο μόνος του διάδοχος, η αναγνώρισή του ήταν ζωτικής σημασίας για το Λέοντα, ενώ από την άλλη η Εκκλησία δεν μπορούσε να τον αποδεχτεί. Το ζήτημα διευθετήθηκε οριστικά στη Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως το 920. χαλίφης, ο O ανώτατος θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός των μουσουλμάνων, θεωρούμενος διάδοχος του Mωάμεθ (αραβ. khalifa = τοποτηρητής). Ήταν ο επικεφαλής του χαλιφάτου, του θρησκευτικού κράτους των Αράβων. Πηγές Βίος Ευθυμίου πατριάρχου, Karlin Hayter, P. (ed.), Vita Euthymii patriarchae (Bruxelles 1970), σελ Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonn 1838), σελ , , , Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum. Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5 Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 6/10

7 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος (Berlin New York 1973), σελ , Κουγέας, Σ., «Κώδιξ του πατρικίου Σαμωνά», Byzantinisch Neugriechische Jahrbücher 5 ( ), σελ Παραθέματα Ο Σαμωνάς αποκαλύπτει την επιβουλή του επείκτη Βασιλείου: τότε δὴ ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρὸς αὐτῆς ἀποδιδράσκει εὐτελέστατος μειρακίσκος τὸ θερμοδοτεῖν πεπιστευμένος, τομίας μὲν τῇ θέσει, ἐξ Ἀγαρηνῶν δὲ ὁρμώμενος ὃς ἐκαλεῖτο Σαμωνᾶς οὗτος εἰς τὰ βασίλεια εἰσπηδήσας καὶ τὸν αὐτοκράτορα ζητήσας, ἰδὼν ἔφη ὡς «εἰ μὴ αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ περικρατὴς γίνῃ τῶν τῆς κυρίας μου συγγενῶν, ἀπόλλεις, δέσποτα, οὐ μόνον τὴν βασιλείαν ἀλλὰ καὶ αὐτὴν τὴν ζωήν.» πρὸς τούτοις κατεῖπεν καί τινων ἑτέρων τῶν ἐκ τοῦ παλατίου τούτοις συνεργούντων ἐξ ὧν καί τινων κρατηθέντων λόγον τε ἀπαθείας παρὰ τοῦ ἄνακτος εἰληφότων, ἀληθῆ εἶναι ἅπαντα τὰ παρὰ τοῦ Σαμωνᾶ λεχθέντα ἐξεῖπον πρὸς τούτοις δὲ καὶ ἀρμάτων καταμηνύεται πλῆθος δι αὐτοῦ καὶ διὰ τοῦτο τιμᾶται μὲν παρευθὺ κουβικουλάριος, παρέχεται δὲ αὐτῷ καὶ τῆς τῶν διαβληθέντων οὐσίας τρίτον μέρος. οὐ πολυ τὸ ἐν μέσῳ καὶ νιψηστιάριον τοῦτον ἀναδείκνυσι. Βίος Ευθυμίου πατριάρχου, Karlin Hayter, P. (ed.), Vita Euthymii patriarchae (Bruxelles 1970), σελ Οι Συνεχιστές του Θεοφάνους αφηγούνται το περιστατικό της συνωμοσίας του Βασιλείου και το ρόλο του Σαμωνά: Συμφιλιοῦται δὲ ὁ ἐπείκτης Βασίλειος τῷ κουβικουλαρίῳ Σαμωνᾷ τῷ ἐξ Ἀγαρηνῶν, τοῦ τῆς βασιλείας ὀρεγόμενος ἀξιώματος. ἐθάρρησεν δὲ τῷ Σαμωνᾷ ὅτι τῆς θείας ἡμῶν τελευτησάσης Ζωῆς ἑτέρᾳ γυναικὶ πάντως ὁ βασιλεὺς συζευχθήσεται, καὶ ἡμᾶς ἐκποδὼν καταστήσει. δὸς οὖν μοι λόγον ὡς φυλάξεις τὸ ἀπόρρητον, κἀγώ σοι πάντα θαρρήσω τὰ ὑφ ἡμῶν βουλευόμενα. ὁ δὲ τοῦτο πεποιηκὼς πᾶσαν παρ αὐτοῦ τὴν συσκευὴν ἐδιδάσκετο. ὁ δὲ Σαμωνᾶς εἰς βασιλέα εἰσελθὼν ἔφη «θέλω σοί τι, δέσποτα, ἰδίᾳ εἰπεῖν, ὅπερ ἐμοὶ μὲν λεγόμενον θάνατον προξενεῖ, σοὶ δὲ σιωπώμενον.» καὶ διεξῆλθε πρὸς τὸν βασιλέα πᾶσαν Βασιλείου ἐπιβουλήν. τοῦ δὲ βασιλέως τοῖς ῥηθεῖσι διαπιστήσαντος, καὶ εἰπόντος μήποτε ὡς ἐξ ὑποβολῆς τινὸς ταῦτα εἰρήκει, ὁ δὲ Σαμωνᾶς «εἰ βούλει πληροφορηθῆναί» φησιν, «οὓς βούλει εἰς τὸ ἐμὸν κελλίον ἀπόστειλον, καὶ ἀποκρύψω τούτους ἐν ἀποκρύφῳ, καὶ ὅσα παρὰ Βασιλείου καὶ παρ ἐμοῦ λέγωνται, γράψωσι, καὶ τηνικαῦτα βεβαιωθήσῃ ὡς οὐδὲν ψεῦδός ἐστι τῶν παρ ἐμοῦ σοι ῥηθέντων.» ἀποστέλλει οὖν ὁ βασιλεὺς Χριστόφορον πρωτοβεστιάριον ἅμα Καλοκῦρι κοιτωνίτῃ οἳ ἐν τῷ τοῦ Σαμωνᾶ κελλίῳ ἀνελθόντες ἐκρύβησαν. ὁ δὲ Σαμωνᾶς τὸν Βασίλειον δελεάσας καὶ λόγον ἔνορκον δοὺς ἔπεισε πάλιν πᾶσαν αὐτῷ τὴν ἐπιβουλὴν φανερῶς ἐξειπεῖν καὶ τοὺς μετ αὐτοῦ βουλευομένους ἅπερ Καλοκῦρις καὶ Χριστόφορος ἀκούοντες διὰ γραφῆς ἐσημήναντο. τούτων δὲ ἀριστευόντων οὗτοι κατελθόντες τὴν γραφὴν τῷ βασιλεῖ ὑπεσήμηναν καὶ ἀνέγνωσαν. καὶ παρευθὺ Βασίλειον μὲν προσκαλεσάμενος δέδωκε μιλιαρήσια χιλιάδας κδ ὡς δῆθεν ψυχικὰ τῆς αὐτοῦ θείας Ζωῆς ὁρισθέντα, καὶ ἐν Μακεδονίᾳ ἀπέστειλεν Πάρδον δὲ δρουγγάριον τῆς βίγλης αὐτῷ κεκοινωνηκότα πρὸς τὸν Στυπιώτην ἀποστέλλει τοῦ δῆθεν ἀγαγεῖν αὐτόν, ὃς προμηνυθεὶς διὰ βασιλικῆς γραφῆς τοῦτον ἐδέσμευσεν Νικόλαον δὲ ἑταιρειάρχην τῆς πόλεως ἐξήγαγεν. ἀγαγὼν δὲ ἐκ Μακεδονίας Βασίλειον καὶ ἀνακρίνας αὐτὸν καὶ τύψας σφοδρῶς καὶ τρίχας αὐτοῦ καταφλέξας καὶ ἐν μέσῃ θριαμβεύσας τῇ πόλει ἐν Ἀθήναις ἐξώρισεν. πάντας δὲ τοὺς μαγίστρους καὶ τοὺς ἐν τέλει ὁ βασιλεὺς προσκαλεσάμενος ἐνώπιον αὐτῶν τὰ ὑπὸ Σαμωνᾶ μηνυθέντα ἀνέγνω. οἱ δὲ τοῦτον ὑπερεπῄνεσαν ὡς τῆς τοῦ βασιλέως παραίτιον καταστάντα ζωῆς, καὶ ἄξιον μεγίστης εἶναι τιμῆς προσειρήκασιν. ὁ δὲ τοῦτον παρευθὺ τῇ τοῦ πρωτοσπαθαρίου τιμῇ ἠξίωσεν καὶ οἰκεῖον ἑαυτῷ κατεστήσατο. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838), σελ Η απόπειρα διαφυγής του Σαμωνά στη Συρία όπως παρουσιάζεται από τους Συνεχιστές: Σαμωνᾶς δὲ προφασισάμενος ἐν τῇ μονῇ αὐτοῦ, ᾗ ἐπώνυμον τὰ Σπειρά, ἐξελθεῖν, ἐν τῷ Δαματρὺ οὖσαν, φυγῇ ἐχρήσατο ἅμα χρήμασι καὶ ἵπποις αὐτοῦ, τοὺς δημοσίους ἵππους τοὺς ἐν ἑκάστῃ ἀλλαγῇ ἀγκυλοκοπῶν. ἀποστέλλει οὖν ὁ βασιλεὺς ὄπισθεν αὐτοῦ διῶξαι αὐτὸν Βασίλειον ἑταιρειάρχην τὸν Καματερὸν καὶ τὸν Κρηνίτην τὸν Γεώργιον. ἐπεὶ δὲ τὸν Ἅλυν ὁ Σαμωνᾶς ἔμελλεν περᾶν, κατέλαβεν αὐτὸν ὁ Νικηφόρος δρουγγάριος ὁ Καλλωνᾶς καὶ κατέσχεν. ὁ δὲ πολλὰ ἱκέτευεν καὶ ὑπισχνεῖτο διδόναι. ὡς δὲ οὐκ ἔπειθεν, εἰς τὸν ἐν τῷ Σιριχᾷ καταφεύγει σταυρόν, εὐχῆς δῆθεν χάριν ἐληλυθέναι προφασισάμενος. καταλαβὼν οὖν ὃ Κωνσταντῖνος ὁ τοῦ Ἀνδρονίκου ὁ Δουκὸς υἱὸς καὶ τοῦτον ἀναλαβὼν ἐν τῇ πόλει ὑπέστρεψεν. προσέταξεν δὲ ὁ βασιλεὺς αὐτὸν μὲν ἐν τῇ τοῦ Καίσαρος Βάρδα οἰκίᾳ φυλάττεσθαι. ἠρώτησεν δὲ Κωνσταντῖνον εἰ ἀληθῶς ἐν Συρίᾳ φεύγων ἐτύγχανεν καὶ μαθὼν τοῦτο ἀληθὲς εἶναι, παρήγγειλε Κωνσταντίνῳ μὴ τοῦτο εἰπεῖν ἐνώπιον τῆς συγκλήτου ἐρωτωμένῳ, ἀλλ ὅτι ἐν τῷ Σιριχᾷ Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 7/10

8 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος χάριν εὐχῆς παρεγένετο ἤθελε γὰρ ὁ βασιλεὺς συγγνώμης τυχεῖν τὸν Σαμωνᾶν. καὶ προσκαλεσάμενος τὴν σύγκλητον καὶ εἰς τὸ μέσον παραγαγὼν τὸν Κωνσταντῖνον οὕτως ἠρώτησεν. «πρὸς τοῦ θεοῦ καὶ τῆς ἐμῆς κεφαλῆς, ἔφευγεν ἐν Συρίᾳ ὁ Σαμωνᾶς; ναὶ ἢ οὔ;» ὁ δὲ τοὺς ὅρκους εὐλαβηθείς (εἶπεν γὰρ πρότερον μὴ ὁρκιζόμενος, ἀλλ οὕτως ἁπλῶς ἐρωτώμενος, μὴ τὸ ὂν ἐξειπεῖν) ὡμολόγησε πάντων ἐνώπιον ὅτι εἰς Συρίαν ἔφευγεν. μετ ὀργῆς δὲ τοῦτον τοῦ βασιλέως ἀποπεμψαμένου, ἐποίησε Σαμωνᾶς ἀπὸ ὄψεως μῆνας τέσσαρας ἐν τῷ τοῦ Καίσαρος καθήμενος, καὶ μετὰ ταῦτα τῆς βασιλικῆς ὄψεως καὶ ὁμιλίας κατηξιώθη. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838), σελ Ο Σαμωνάς γίνεται παρακοιμώμενος: Προεβλήθη δὲ Σαμωνᾶς παρακοιμώμενος διὰ τὸ συνεργὸς καθεστάναι τῷ βασιλεῖ πρὸς παρανομίαν καὶ κακίαν ἅπασαν. καὶ κατὰ τῆς ἐκκλησίας ἤρξαντο μελετᾶν. προσκαλεσάμενος γὰρ τὸν πατριάρχην Νικόλαον (πρώτη ἦν τοῦ Φεβρουαρίου μηνὸς) καὶ πολλὰ λιπαρήσαντες δεχθῆναι, ἐπεὶ πεῖσαι οὐκ ἠδυνήθησαν, ἀπὸ κλητορίου ἀπὸ τοῦ Βουκολέοντος πλοίῳ μικρῷ ἐμβιβάσαντες ἐν τῇ Ἱερείᾳ διεπέρασαν, ἀφ ἧς μέχρι Γαλακρηνῶν μόλις ἀπῄει χιόνος ἐπικειμένης πολλῆς. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838), σελ Οι μηχανορραφίες του Σαμωνά εναντίον των Δουκών όπως περιγράφονται από τους Συνεχιστές: Στόλου δὲ τῶν Ἀγαρηνῶν κατὰ Ρωμαίων ἐξελθόντος, ὁ βασιλεὺς Ἡμέριον λογοθέτην τοῦ δρόμου τοῦ στόλου παντὸς ἀρχηγὸν προβάλλεται. ἐδέξατο καὶ Ἀνδρόνικος ὁ δοὺξ συνεισελθεῖν τῷ Ἡμερίῳ καὶ τοὺς Ἀγαρηνοὺς καταπολεμῆσαι. ὁ δὲ Σαμωνᾶς ἀδιάλλακτος ἐχθρὸς ὢν Ἀνδρονίκῳ βόθρον αὐτῷ ὑπώρυττεν καὶ τοῖς ποσὶ παγίδας ὑπετίθει, δυσμενῶς ἔχων αὐτῷ διὰ τὴν ὑπέρθεσιν τῆς φυγῆς ὑπέβαλε δέ τινα γράψαι λαθραίως Ἀνδρονίκῳ μὴ ἐν τοῖς πλοίοις εἰσελθεῖν, ὅτι, φησίν, παραγγελίας ὁ Ἡμέριος εἴληφεν παρὰ βασιλέως, ὑποβληθέντος παρὰ Σαμωνᾶ, κατασχεῖν καὶ τυφλῶσαί σε. πολλὰ δὲ τοῦ Ἡμερίου προτρεπομένου τὸν Ἀνδρόνικον ἐν τοῖς πλοίοις εἰσελθεῖν τῶν Ἀγαρηνῶν ἐπικειμένων, ἀπεσκίρτησε, μὴ τοῦτο ποιῆσαι καταδεξάμενος. Ἡμέριος δὲ μόνος τῇ τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Θωμᾶ μνήμῃ συμβαλὼν πόλεμον μετὰ τῶν Ἀγαρηνῶν μεγάλην νίκην εἰργάσατο. τοῦτο μαθὼν Ἀνδρόνικος, καὶ ἀπογνούς, ἅμα συγγενέσι καὶ δούλοις αὐτοῦ πόλιν κατέσχεν τὴν λεγομένην Καβάλαν, εἰς ἀποστασίαν ὁρμήσας. ὁ δὲ Σαμωνᾶς πάλαι ποτὲ τοιούτου ἐπιλαβέσθαι καιροῦ ἐπιθυμῶν πρὸς βασιλέα ἔλεγεν «οὐκ ἀεί, δέσποτα, ἔλεγον ὅτι ἀντάρτης καὶ ἀποστάτης ἐστὶν ὁ δοὺξ καὶ τῇ βασιλείᾳ σου πολέμιος;» παραυτίκα γοῦν ἀπέστειλεν Γρηγορᾶν Ἰβηρίτζην λεγόμενον, δομέστικον ὄντα τῶν σχολῶν καὶ συμπένθερον Ἀνδρονίκου, καταπολεμῆσαι αὐτόν. μαθὼν δὲ τοῦτο Ανδρόνικος, καὶ πῶς ὁ πατριάρχης Νικόλαος τῆς ἐκκλησίας ἐξεδιώχθη, τοῖς Ἀγαρηνοῖς ἐξέφυγεν πανοικί, τηνικαῦτα κατὰ Ρωμαίων ἐξεληλυθόσιν ὃν ἀμερμουμνῆς ἐντίμως καὶ μεγαλοπρεπῶς προσεδέξατο. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838), σελ Αναφορά του μεταγενέστερου ιστορικού Ιωάννη Σκυλίτζη στην καταγωγή και την οικογένεια του Σαμωνά: Χάριν δὲ ἀλλαγίου ἐκπεμφθέντες ἀπό τε Ταρσοῦ καὶ Μελιτηνῆς ὅ τε Ἀβελβάκης ἐκεῖνος, καὶ ὁ τοῦ Σαμωνᾶ πατὴρ κατέλαβον τὴν βασιλεύουσαν. καὶ τούτους ὁ βασιλεὺς ἐδέξατο μεγάλην δοχὴν ποιήσας καὶ κόσμῳ πολλῷ τὴν Μαγναύραν κατακοσμήσας. ἐκαλλώπισε δὲ καὶ τὴν μεγάλην ἐκκλησίαν πολυτελῶς, καὶ εἰσήγαγε τούτους ἐκεῖσε, καὶ τὰ τίμια ὑπέδειξεν ἅπαντα καὶ τὰ τῇ θείᾳ λατρείᾳ λειτουργοῦντα σκεύη. τοῦτο δὲ ἀνάξιον ἦν Χριστιανικῆς καταστάσεως, ἀλλοφύλοις ἀνθρώποις καὶ ἀλλοπίστοις ἐκθεατὰ ποιεῖν τὰ καὶ τοῖς μὴ καλῶς βιοῦσιν εὐσεβέσιν ἀθέατα. ὁ δὲ τοῦ Σαμωνᾶ πατὴρ τὴν παρρησίαν, ἣν ὁ τούτου υἱὸς εἶχε πρὸς βασιλέα, καὶ τὴν τιμὴν θεασάμενος καὶ τὴν δόξαν, ᾑρετίσατο συνεῖναι τῷ υἱῷ, Μελιτηνὴν τὴν πατρίδα ἀπαρνησάμενος. Σαμωνᾶς δὲ οὐ συνεχώρει, παρῄνει δὲ μᾶλλον εἰς τὰ οἰκεῖα ὑπονοστῆσαι καὶ τῆς ἰδίας ἔχεσθαι πίστεως, προσμένειν δὲ καὶ αὐτόν, εἰ καιροῦ λάβοιτο, ἐκεῖσε γενέσθαι. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum. CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ Ο Σκυλίτζης περιγράφει την πτώση του Σαμωνά: σπεύδων δὲ ὁ Σαμωνᾶς τὴν τῆς βασιλίδος πρὸς ἑαυτὸν ἐπισπάσασθαι εὔνοιαν Κωνσταντῖνον τὸν ἑαυτοῦ ὑπηρέτην ἐκτομίαν Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 8/10

9 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος ὄντα καὶ τῆς τῶν Παφλαγόνων ὁρμώμενον χώρας τῇ αὐγούστῃ παρέσχεν ὑπηρετεῖν. τοσοῦτον δὲ οὗτος ἠγαπήθη παρ αὐτῆς καὶ Λέοντος τοῦ βασιλέως, ὡς καὶ αὐτὸν τὸν Σαμωνᾶν διερεθίσαι πρὸς φθόνον, καὶ διαλοιδορεῖσθαι αὐτῷ πρὸς βασιλέα, ὡς τῇ αὐγούστῃ τάχα πλησιάζοντι. ὅπερ ὡς ἀληθὲς πιστεύσας, ἀποστείλας ἀπέκειρεν αὐτὸν μοναχὸν ἐν τῇ τοῦ ἁγίου Ταρασίου μονῇ δι αὐτοῦ τοῦ Σαμωνᾶ. μετ ὀλίγον δὲ πάλιν μεταγνοὺς καὶ προσλαβεῖν τοῦτον ἐθέλων μετήγαγε δι αὐτοῦ τοῦ Σαμωνᾶ εἰς τὴν μονὴν τῶν Σπειρῶν. ἐν τῷ Δαματρύϊ οὖν ἐξελθὼν ὁ βασιλεὺς καὶ ἐν τῇ τοῦ Σαμωνᾶ ἀριστήσας μονῇ, καὶ θεασάμενος τὸν Κωνσταντῖνον εὐθέως διεκελεύσατο, καὶ ἀπέδυσαν αὐτὸν τὰ τοῦ μονήρους βίου ἄμφια καὶ ἐνέδυσαν στολὴν κοσμικήν. καὶ εὐωχούμενός τε παρ αὐτοῦ δοθῆναί οἱ ἐκέλευσε τὸ ποτήριον ἐν τῷ ἀρίστῳ, καὶ εἰσερχόμενος ἐν τῷ παλατίῳ ἐφείλκετο καὶ αὐτὸν μετ αὐτοῦ. ὁρῶν δὲ ὁ Σαμωνᾶς αὐξανομένην τὴν πρὸς τὸν Κωνσταντῖνον τοῦ βασιλέως ἀγάπην ἐπιβουλὴν κατ αὐτοῦ ῥάπτει, τόνδε συντεθειμένην τὸν τρόπον. κοινολογησάμενος Μεγίστῳ τῷ κοιτωνίτῃ καὶ Μιχαὴλ τῷ Τζιρίθωνι γραμμάτιον συντίθησι λοιδορίας ἔχον κατὰ τοῦ βασιλέως ἀπείρους, Κωνσταντίνου τοῦ Ροδίου, ὃς ὑπογραμμάτευε τῷ Σαμωνᾷ, τοῦτο συνθέντος. ὅπερ γράψαντες καὶ σφραγίσαντες ἐν τῷ μιτατωρίῳ ἔρριψαν. τοῦ δὲ βασιλέως δημοσίαν πρόοδον ἐν τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ ποιησαμένου, κἀν τῷ μιτατωρίῳ εἰσελθόντος, καὶ ἐν ᾧ ηὔχετο τόπῳ τοῦτο ἐρριμένον ἰδόντος, εἰληφότος τε καὶ ἀναγνόντος πολλὴ κατέσχεν ἀπορία τοὺς συμπαρόντας, διστάζοντος ἑκάστου καὶ ἀγνοοῦντος τον ῥίψαντα. κατέσχε δὲ καὶ τὸν βασιλέα ἀθυμία πολλή, καὶ τὸν πεποιηκότα ἐζήτει. γέγονε δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον καὶ ἔκλειψις σελήνης μεγίστη, δι ἣν ὁ βασιλεὺς τὸν μητροπολίτην Συνάδων μετεκαλέσατο Παντολέοντα, τῆς ἀστρονομικῆς παιδείας ἐν μυήσει τυγχάνοντα, τὸ τῆς ἐκλείψεως ἀποτέλεσμα μαθεῖν ὀριγνώμενος. ὃν εἰσερχόμενον πρὸς τὸν βασιλέα ὁ Σαμωνᾶς ἰδίᾳ παραλαβὼν ἠρώτησεν, εἰς τίνα τὴν κάκωσιν ἔσεσθαι, καὶ τόνδε φάναι, ὅτι «εἰς σέ. τὴν τρισκαιδεκάτην δὲ τοῦ Ἰουνίου διερχόμενος ἡμέραν οὐδὲν ἔκτοτε πείσῃ κακόν.» ἐρωτηθεὶς δὲ καὶ παρὰ τοῦ βασιλέως περὶ τούτου εἶπεν, ὅτι εἰς τὸ δεύτερον πρόσωπον ἡ κάκωσις ἀποσκήψει. ὑπώπτευεν οὖν ὁ βασιλεὺς δεύτερον πρόσωπον εἶναι τὸν ἑαυτοῦ ἀδελφὸν Ἀλέξανδρον. καὶ τὰ μὲν τῆς προρρήσεως, ἣν ἔσχεν ἀπόβασιν, προϊὼν ὁ λόγος δηλώσει. Μιχαὴλ δὲ τοῦ Τζιρίθωνος κατ ἰδίαν τῷ βασιλεῖ προσελθόντος καὶ καταμηνύσαντος, ὡς ὁ Σαμωνᾶς εἴη τὸ πιττάκιον πεποιηκώς, παρευθὺ καταβιβάζεται εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ καὶ ἀποκείρεται μοναχός, εἶτα ἐν τῇ μονῇ τοῦ πατριάρχου Ευθυμίου ἀπάγεται, κἀκεῖθεν διαλοιδορηθεὶς εἰς τὴν τοῦ Μαρτινακίου μετατίθεται. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum. CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ Βιβλιογραφικό σημείωμα χειρόγραφου κώδικα που ανήκε στον Σαμωνά (913/4): +Τριάς τελεία καὶ προσκυνητῆ ἡ καλῶς ὑφ ἡμῶν συναπτομένη τε καὶ διαιρουμένη συναπτομένη μὲν τῆ οὐσία ἤγουν τῆ φύσει, διαιρουμένη δὲ ταῖς ὑποστάσεσιν ἤγουν προσώποις τῷ κτισαμένῳ Σαμωνᾶ πατρικίῳ ἅμα τῷ γράψαντι Ἰωσήφ κληρικῷ Θηβαίῳ πρεσβείαις τῆς Θ(εοτό)κου καὶ πάντων σου τῶν ἁγίων φύλαττε ἁμὴν+ +Ἐγράφει ἡ βίβλ(ος) ἐπὶ βασιλέως Κωνσταντίνου ἔτους ςυκβʹ+ ἰνδικτιῶνος βʹ. Κουγέας, Σ., «Κώδιξ του πατρικίου Σαμωνά», Byzantinisch Neugriechische Jahrbücher 5 ( ), σελ Χρονολόγιο περί το 875: γέννηση του Σαμωνά, πιθανώς στη Μελιτηνή πριν από το 896: ο Σαμωνάς αιχμαλωτίζεται από τους Βυζαντινούς και μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταλήγει υπηρέτης στην οικία του Στυλιανού Ζαούτζη 896: αποκάλυψη της συνωμοσίας του επείκτη Βασιλείου. Ο Σαμωνάς λαμβάνει ως ανταμοιβή τον τίτλο του πρωτοσπαθαρίου και το αξίωμα του κουβικουλαρίου 904: απόπειρα διαφυγής του Σαμωνά στη Συρία. Συλλαμβάνεται και επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη, όπου υφίσταται τετράμηνο περιορισμό : συμμετοχή του Σαμωνά στις ενέργειες του αυτοκράτορα εναντίον της οικογένειας των Δουκών και του πατριάρχη Νικολάου Μυστικού Ιανουάριος 906: ο Σαμωνάς γίνεται ανάδοχος του νεαρού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου και του απονέμεται το αξίωμα του παρακοιμωμένου Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 9/10

10 Βάθη Θεοδώρα,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος 908: επίσκεψη του πατέρα του Σαμωνά στην Κωνσταντινούπολη. Λίβελλος εναντίον του αυτοκράτορα, δυσμένεια και αποπομπή του Σαμωνά, υποχρεωτική ένδυση του μοναχικού σχήματος 913/4: τελευταία αναφορά στον Σαμωνά σε γραπτή πηγή Δημιουργήθηκε στις 3/2/2017 Σελίδα 10/10