ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ: ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΗΒΗ ΚΟΥΜΑΚΗ Α.Μ.: ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ: Δ ΕΞΑΜΗΝΟ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΤΟ «ΑΠΟΛΥΤΑ» ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ ΚΑΙ Η «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΑΓΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ ΑΡΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ- ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ (SUMMARY) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 1. ΤΟ ΘΕΜΑ «Η Άμεση Επικοινωνία και Το Σύνταγμα» Στο άρθρο 19 του ισχύοντος Συντάγματος της Ελλάδος κατοχυρώνεται το δικαίωμα της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας. Ειδικότερη πτυχή αυτού του γενικού θέματος είναι η άμεση επικοινωνία, η οποία και θα αποτελέσει τον κεντρικό άξονα έρευνας της παρούσας μελέτης. Το ζήτημα της προσωπικής επικοινωνίας θα εξετασθεί σε συσχετισμό με την ανθρώπινη αξία, την ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας αλλά και την έννοια της ιδιωτικότητας. Παράλληλα, θα γίνει αναφορά στην σύγχρονη ανάγκη προστασίας της άμεσης επικοινωνίας, ανάγκη που επιβάλλει στην εποχή μας η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά και οι σημερινές κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων. Τα παραπάνω θα ερευνηθούν με την ταυτόχρονη παράθεση απόψεων και προβληματισμών διάφορων συγγραφέων που έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα. Η παρούσα εργασία περιλαμβάνει επίσης σχετική νομολογία και νομοθεσία, ώστε το θέμα της άμεσης επικοινωνίας και του Συντάγματος να αναλυθεί όσο το δυνατόν πιο εμπεριστατωμένα. 2

4 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο άνθρωπος πέρα από τις δημόσιες σχέσεις που αναπτύσσει με τους γύρω του, παράλληλα αναπτύσσει σχέσεις ιδιωτικές, σχέσεις μέσα στο πλαίσιο της οικειότητας, τις οποίες δεν θέλει να δημοσιοποιήσει. Επικοινωνεί, ανταλλάσει απόψεις, συζητά, εκμυστηρεύεται και προβληματίζεται με τους συνανθρώπους του. Οι σχέσεις αυτές ανήκουν βέβαια στο πλαίσιο της ιδιωτικής σφαίρας του ανθρώπου. Αποτελεί έτσι το απόρρητο της επικοινωνίας μαζί με την ιδιωτική ζωή (άρθρο 9 Σ), το άσυλο της κατοικίας, τα προσωπικά δεδομένα (άρθρο 9Α Σ) ένα από τα δικαιώματα με σκοπό την προστασία της ιδιωτικής σφαίρας του ατόμου. Ο καθένας έχει την ανάγκη να γνωρίζει πως τα μηνύματα που αποστέλλει, εάν μιλάμε για έμμεση επικοινωνία ή ανταπόκριση, μέσω οποιουδήποτε μέσου ( π.χ. τηλεομοιοτυπίας fax-, ηλεκτρονικών μηνυμάτων , τηλεγραφημάτων, τηλεφωνημάτων κ.ό.κ ), ή η λεκτική επικοινωνία που διεξαγάγει με ανθρώπους που έρχεται σε επαφή, εάν μιλάμε για άμεση ή προσωπική επικοινωνία, προστατεύονται και μάλιστα σε συνταγματικό επίπεδο. Διότι μόνον τότε μπορεί να αισθανθεί ελεύθερος να εκφρασθεί και ως εκ τούτου να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά του. Στις μέρες μας, ωστόσο, λόγω της ταχύτατης τεχνολογικής προόδου, το δικαίωμα της ελεύθερης επικοινωνίας και συγκεκριμένα της άμεσης επικοινωνίας, έχει προσλάβει εξαιρετική σπουδαιότητα, καθώς όλο και περισσότερα μέσα καθιστούν εφικτή την προσβολή του. 3

5 3. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ Το άρθρο 19 1 εδ. α του ισχύοντος Συντάγματος προστατεύει το απολύτως απαραβίαστο του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Προστατευόμενο αγαθό της εν λόγω διάταξης είναι η επικοινωνία σε οικειότητα, αναλογικά με το άρθρο 14 1 Σ, το οποίο προστατεύει την επικοινωνία σε δημοσιότητα. Όπως υποστηρίζει ο Χρυσόγονος 1 : «Ακριβώς η οικειότητα αυτή του προσδίδει έναν κατά βάση προσωπικό χαρακτήρα και έτσι δικαιολογεί την αντιμετώπισή του κυρίως ως δικαιώματος προσωπικής ελευθερίας lato sensu». Λειτουργεί κατ αυτό τον τρόπο η ελευθερία της ανταπόκρισης ή επικοινωνίας, ως προέκταση της ελευθερίας της έκφρασης 2, με τελικό αποτέλεσμα την ολοκληρωμένη προστασία της γνώμης του ατόμου, είτε σε δημόσιο, είτε σε ιδιωτικό επίπεδο. Από το γράμμα της διάταξης προκύπτει συνεπώς πως αντικείμενο προστασίας δεν είναι το μήνυμα per se, καθώς αυτό προστατεύεται στα πλαίσια του άρθρου 14 1 του Σ, αλλά το απόρρητο του μηνύματος. Επομένως, το εάν στη διάδοση μιας γνώμης επιβάλλονται ή όχι δυσμενείς συνέπειες δεν σχετίζεται με την παραβίαση του άρθρου 19 1, η οποία πραγματοποιείται ήδη από την παραβίαση του απορρήτου της επικοινωνίας, δηλαδή είναι ανεξάρτητη από το είδος του περιεχόμενου του μηνύματος 3. Σύμφωνα επίσης με τον Καμίνη 4, το προστατευτικό πεδίο του δικαιώματος του απορρήτου περιλαμβάνει «και τα εξωτερικά στοιχεία του μηνύματος, δηλαδή την ταυτότητα των επικοινωνούντων, τον τρόπο και τον χρόνο της επικοινωνίας, καθώς και το ίδιο το γεγονός της επικοινωνίας.» Η γνώμη αυτή διευρύνει τα όρια προστασίας του δικαιώματος του απορρήτου πέρα από το περιεχόμενο του μηνύματος ή της συνομιλίας και στα γενικότερα στοιχεία που το συνιστούν, τονίζοντας το στοιχείο της ελευθερίας της επικοινωνίας 5. Η προστασία του απορρήτου του εν λόγω άρθρου αφορά οποιαδήποτε μορφή ιδιωτικής, δηλαδή μη δημόσιας επικοινωνίας, με την σημαντική παράμετρο ότι ο αποστολέας ή οι συνομιλητές ( ο ένας τουλάχιστον εκ των δύο ) επιθυμούν την επικοινωνία ως απόρρητη. Οι επικοινωνούντες πρέπει να θέλουν την μυστικότητα και τη διεξαγωγή της συζήτησης μέσα σε συνθήκες εμπιστευτικότητας, αλλά και να έχουν λάβει τα κατάλληλα για αυτό μέτρα. Συνεπώς, θα υπάρχει απόρρητο π.χ. στην άμεση συνομιλία μεταξύ δύο προσώπων, όχι όμως και στην επικοινωνία τους μέσω του διαδικτύου, αφού πρόκειται για επικοινωνία σε δημοσιότητα, εκτός αν 1 Χρυσόγονος Χ. Κ., «Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002, σελ Καμίνης Β. Γ., «Παράνομα αποδεικτικά μέσα και συνταγματική κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,1998, σελ Δαγτόγλου Π, «Συνταγματικό Δίκαιο Ατομικά δικαιώματα», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Καμίνης Β. Γ., ό.π. σελ Τσακυράκης Σ., «Το απόρρητο της επικοινωνίας: απόλυτα απαραβίαστο ή ευχή της έννομης τάξης;», ΝοΒ,

6 χρησιμοποιήσουν ειδική διαδικασία προστασίας του απορρήτου. Όπως γράφει ο Χρυσόγονος 6 : «( ) το απόρρητο όλων αυτών των μορφών επικοινωνίας, εφόσον όσοι επικοινωνούν θέλησαν να διατηρήσουν τη μυστικότητα και έλαβαν τα κατάλληλα προς τούτο μέτρα. Αντίθετα, εάν κανείς από αυτούς που επικοινωνούν δεν θέλει τη μυστικότητα, τότε δεν τίθεται θέμα απορρήτου των ανταποκρίσεων, αλλά ελευθερίας της έκφρασης.» Αυτό σημαίνει πως η επικοινωνία είναι απαραίτητο να πραγματοποιείται μέσα σε συνθήκες εμπιστευτικότητας, δηλαδή κλίμα «οικειότητας» 7, και με την προϋπόθεση ότι έχουν ληφθεί τα κατάλληλα προς τούτο μέτρα, το απόρρητο της επικοινωνίας των συνομιλούντων είναι απόλυτα απαραβίαστο. 3.2 ΤΟ «ΑΠΟΛΥΤΑ» ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ ΚΑΙ Η «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το Σύνταγμα στο άρθρο 19 1 ορίζει πως : «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο». Ο όρος απόλυτα προστέθηκε για πρώτη φορά στο τότε άρθρο 20 του ελληνικού Συντάγματος το 1864, και έκτοτε διατηρήθηκε σε όλα τα επόμενα Συντάγματα. Ακριβώς το γεγονός πως ο όρος περιελήφθη στο σχετικό άρθρο ήδη από το Σύνταγμα του 1864 και από τότε παρέμεινε αμετάβλητος, αποδεικνύει την εξαιρετική σημασία του. Ο συντακτικός νομοθέτης προφανώς θέλει να επισημάνει πως το απόρρητο της επικοινωνίας δεν υποβάλλεται σε κανέναν περιορισμό και η μυστικότητα διατηρείται σε κάθε περίπτωση. Κατά τον Δαγτόγλου 8 η διακήρυξη του «απαραβίαστου» της ιδιωτικής επικοινωνίας σημαίνει ότι απαγορεύεται κάθε ενέργεια των δημοσίων αρχών προς λήψη γνώσης ή κοινοποίηση σε τρίτους δημόσιες αρχές ή ιδιώτες- του περιεχομένου ή και αυτού του γεγονότος της επικοινωνίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως το δικαίωμα της ελεύθερης επικοινωνίας είναι απολύτως απαραβίαστο και δεν υπάγεται σε επιφυλάξεις ή περιορισμούς, όπως ορίζει παράλληλα και το αντίστοιχο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ που προστατεύει μεταξύ άλλων το δικαίωμα του ιδιωτικού βίου και της επικοινωνίας. Το άρθρο 19 1 εδ. β αναφέρεται άλλωστε περιοριστικά στους λόγους άρσης του απορρήτου, επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο εμμέσως πως οποιαδήποτε μορφή λογοκρισίας ή άλλης παρεμπόδισης της επικοινωνίας είναι ανεπίτρεπτη. Σύμφωνα,ωστόσο, με τον Δαγτόγλου 9, «ο νέος όρος απολύτως απαραβίαστον δεν προσθέτει τίποτε επί πλέον στο απλό απαραβίαστον του Συντάγματος του 1952.» Ο όρος επομένως, λειτουργεί πιθανόν περισσότερα εμφατικά λόγω των σοβαρών και επανειλημμένων παραβιάσεων του δικαιώματος, όχι μόνο στο παρελθόν αλλά κυρίως στην σύγχρονη εποχή. 6 Χρυσόγονος Χ. Κ., ό.π., σελ Μάνεσης Α., «Συνταγματικά Δικαιώματα, α Ατομικές Ελευθερίες» Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Δαγτόγλου Π., ό.π., σελ Δαγτόγλου Π., ό.π., σελ

7 Σχετικά με τον όρο «ελεύθερη» ανταπόκριση ή επικοινωνία έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις δεδομένου πως ο χαρακτηρισμός αυτός παρουσιάζει ορισμένες ερμηνευτικές δυσκολίες. Ο όρος «ελεύθερη» επικοινωνία θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ελευθερία από κάθε επέμβαση ή περιορισμό του απορρήτου. Η ερμηνεία αυτή όμως θα καθιστούσε περιττό τον όρο, καθώς περιλαμβάνεται ήδη στο «απαραβίαστο» του απορρήτου. Μία άλλη προσέγγιση θα μπορούσε να είναι πως ο όρος «ελεύθερη» αναφέρεται στην θεμιτή, δηλαδή μη απαγορευμένη επικοινωνία, με την έννοια ότι μόνον αυτή αποτελεί προστατευόμενο αγαθό του απορρήτου. Μια τέτοια προσέγγιση εντούτοις θα ήταν άτοπη, καθώς υπονομεύει το ίδιο το δικαίωμα της επικοινωνίας 10. Καταλήγουμε τελικά πως ο νέος όρος θα ήταν ορθό να ερμηνευθεί πως κατοχυρώνει για πρώτη φορά την ελευθερία της επικοινωνίας, την ελευθερία δηλαδή καθενός να επικοινωνεί σε συνθήκες αμεριμνησίας και να προβαίνει σε ιδιωτική εμπιστευτική επικοινωνία, χωρίς το φόβο ότι στο κλειστό κύκλωμα της επικοινωνίας μπορούν να παρεμβληθούν τρίτοι- το κράτος ή ιδιώτεςπροκειμένου να αντλήσουν πληροφορίες. Έτσι κατοχυρώνεται για πρώτη φορά ειδικά και ρητά αυτή η ελευθερία και οι φορείς του δικαιώματος μπορούν να επικοινωνούν σε οικειότητα χωρίς να παρακωλύονται σ αυτό από την δημόσια αρχή π.χ. με την αιτιολογία ότι το περιεχόμενο είναι υβριστικό ή διατυπωμένο στην καθαρεύουσα ή σε ξένη ή μυστική γλώσσα, όπως σημειώνει ο Δαγτόγλου. Πρόκειται συνεπώς για προέκταση της προσωπικής ελευθερίας του ατόμου. Συμπληρωματικά της ερμηνευτικής προσέγγισης του ελευθέρου της επικοινωνίας ο Καμίνης προσθέτει την άποψη πως: «Κάθε πράξη νομοθετικής, εκτελεστικής ή δικαστικής εξουσίας, η οποία περιορίζει το απόρρητο της επικοινωνίας με οποιονδήποτε τρόπο, πρέπει να υποβάλλεται σε στενό συνταγματικό έλεγχο. Εάν δεν συνέβαινε αυτό, εάν δηλαδή οι άνθρωποι ζούσαν υπό τον διαρκή φόβο ότι η εμπιστευτική μεταξύ τους επικοινωνία μπορεί να παραβιάζεται ατιμωρητί, θα έπαυαν σταδιακά να επικοινωνούν ή θα επικοινωνούσαν αυτολογοκρινόμενοι σε τέτοιο βαθμό, ώστε η επικοινωνία δεν θα ήταν πλέον ελεύθερη, όπως επιτάσσει το Σύνταγμα.» Συμπερασματικά, το ελεύθερο της επικοινωνίας και το απολύτως απαραβίαστο του απορρήτου αυτής συνθέτουν τελικά ένα δικαίωμα αυξημένης προστασίας που ενισχύει ακόμη περισσότερο την προστασία της ιδιωτικής σφαίρας του ατόμου. 10 Δαγτόγλου Π., ό.π., σελ

8 4. ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 4.1 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΑΓΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το άρθρο 19 1 εδ. α του Συντάγματος αναφέρεται στο απόρρητο της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας. Ιδιαίτερη λοιπόν θεωρητική και πρακτική σημασία έχει η ανάλυση των διάφορων κατηγοριών της επικοινωνίας. Η επικοινωνία μπορεί να είναι άμεση, έμμεση, ανοικτή ή κλειστή. Το σχετικό άρθρο αναφέρεται αποκλειστικά στην κλειστή επικοινωνία, αυτή δηλαδή που διεξάγεται μέσα σε κλειστό κύκλωμα και οι επικοινωνούντες δεν επιθυμούν την παρεμβολή τρίτων ( επικοινωνία σε «οικειότητα» ). Αντίθετα, η ανοικτή επικοινωνία είναι αυτή που διεξάγεται σε δημοσιότητα και για αυτό το λόγο αποτελεί προστατευόμενο αγαθό του άρθρου Σχετικά με την άμεση ή έμμεση επικοινωνία, και οι δύο μορφές ανήκουν στην έκταση της προστασίας του απορρήτου. Η έμμεση επικοινωνία ή ανταπόκριση πραγματοποιείται μεταξύ των ατόμων με την βοήθεια κάποιου μέσου (επιστολή, τηλέφωνο, τηλέγραφος κ.τ.λ.). Η άμεση ή προσωπική επικοινωνία αντιθέτως, είναι η λεκτική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων που έρχονται σε επαφή. Πραγματοποιείται δηλαδή μεταξύ corpore παρόντων, χωρίς την βοήθεια ή την παρεμβολή κάποιου μέσου. Τα άτομα που επικοινωνούν άμεσα και επιθυμούν να παραμείνει ιδιωτική και εμπιστευτική η συνομιλία τους, λαμβάνοντας προς τούτο τα κατάλληλα μέτρα, προστατεύονται από το απόρρητο του άρθρου 19. Γίνεται έτσι σαφές, πως τα μέσα και οι τρόποι επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων είναι ποικίλλα, και όσο εξελίσσεται η τεχνολογία γίνονται ακόμη περισσότερα, με αποτέλεσμα την ανάγκη συνταγματικής προστασίας τους. Η εξέλιξη αυτή διαφαίνεται κυρίως μέσω του σχετικού άρθρου και τις παραλλαγές που υπέστη στα διάφορα Συντάγματα. Το Σύνταγμα του 1844 αναφέρεται στο άρθρο 20 μόνο σε απόρρητο των «επιστολών» και το ίδιο ισχύει και στο Σύνταγμα του Στο Σύνταγμα του 1927 ωστόσο, η σχετική διάταξη του άρθρου 18 προέκτεινε την προστασία του απορρήτου των επιστολών και στα λοιπά μέσα ανταπόκρισης, όπως τα τηλεγραφήματα και τα τηλεφωνήματα. Στο επόμενο Σύνταγμα του 1952 αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο σχετικό άρθρο ο όρος «ανταπόκριση» ( «Το απόρρητο των επιστολών και της καθ οιονδήποτε άλλον τρόπον ανταποκρίσεως είναι απολύτως απαραβίαστο.»), ο οποίος και παρέμεινε στο επόμενο Σύνταγμα του 1975, το ισχύον σήμερα Σύνταγμα. Ωστόσο, στο σχετικό άρθρο προστέθηκε για πρώτη φορά ο όρος «επικοινωνία», και το άρθρο έλαβε την μορφή που διατηρεί μέχρι σήμερα. Πρέπει σύμφωνα με τα παραπάνω να γίνει δεκτό πως το άρθρο 19 του Συντάγματος δεν περιλαμβάνει μόνο την εμπιστευτική εξ αποστάσεως ανταπόκριση που πραγματοποιείται με την χρήση κάποιου μέσου, αλλά και την άμεση ή προσωπική επικοινωνία που διεξάγεται σε κλίμα «οικειότητας». Πρόκειται δηλαδή για μία διευρυμένη ερμηνεία του σχετικού δικαιώματος η οποία επιβάλλεται αφενός από την λεκτική διατύπωση της διάταξης, που περιλαμβάνει κάθε μορφή ανταπόκρισης αλλά και επικοινωνίας «με οποιονδήποτε άλλο τρόπο», και αφετέρου από το αντικειμενικό νόημα της διάταξης που υπαγορεύει την προστασία της άμεσης επικοινωνίας για τον ίδιο λόγο που υπαγορεύει και αυτήν της ανταπόκρισης. Στο παρελθόν δηλαδή, το 7

9 κράτος είχε το μονοπώλιο στις υπηρεσίες ανταπόκρισης και επικοινωνίας ( ταχυδρομικές, τηλεφωνικές, τηλεγραφικές κ.λπ. υπηρεσίες ) και για αυτό το λόγο το απόρρητο περιελάμβανε μόνο την επικοινωνία που διεξαγόταν με την βοήθεια κάποιου μέσου (επιστολή, τηλέφωνο, τηλέγραφος κ.τ.λ.). Παράλληλα, το μονοπώλιο αυτό σήμαινε πως ο κίνδυνος προσβολής του απορρήτου προερχόταν αποκλειστικά από την κρατική εξουσία. Συνεπώς, τα πρώτα Συντάγματα αναφέρονταν σε απόρρητο «των επιστολών», και αργότερα με την εμφάνιση των νεότερων από την επιστολογραφία επικοινωνιακών μέσων, σε απόρρητο «των επιστολών και της ανταπόκρισης». Στην σύγχρονη εποχή όμως, αφενός το κράτος έχει παραχωρήσει ταχυδρομικές και τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες ή χωρίς παραχώρηση αυτές ασκούνται και από ιδιώτες, και αφετέρου η τεχνολογική πρόοδος προσφέρει πλέον όχι μόνο στην κρατική εξουσία αλλά και στους ιδιώτες τεράστιες τεχνικές δυνατότητες προσβολής της εν γένει εμπιστευτικής επικοινωνίας, και όχι μόνο αυτής με τη χρήση κάποιου μέσου. 11 Για παράδειγμα οι κοριοί ( Richtmikrophonen κ.τ.λ.) είναι σύγχρονη τεχνολογία που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας ιδιώτης για να υποκλέψει την εμπιστευτική συνομιλία δύο ατόμων εν αγνοία τους. Ο κίνδυνος αυξάνεται πολύ περισσότερο αν σκεφτεί κανείς επιπλέον, ότι τα σύγχρονα τεχνικά μέσα παρέχουν ευρείες δυνατότητες αλλοιώσεως του περιεχομένου των αποτυπώσεων, οι οποίες αλλοιώσεις είναι πολύ δύσκολο ή και αδύνατο να διαγνωσθούν. Έτσι ελλείψει του άρθρου 19 ο καθένας θα ζούσε με το καταθλιπτικό συναίσθημα ότι κάθε αστόχαστη ή υπερβολική έστω έκφρασή του, στα πλαίσια μια προφορικής ιδιωτικής συζητήσεως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως αποδεικτικό μέσο εναντίον του (βλ. ΑΠ 1/2001). Ως εκ τούτου, η προστασία της άμεσης επικοινωνίας, κυρίως μέσω του απαράδεκτου της μαγνητοταινίας και των λοιπών ιδιωτικών εγγράφων (άρθρο 443 αριθ. 3 ΚΠολΔ) ως αποδεικτικά μέσα σε πολιτική δίκη, αποδεικνύεται στην σημερινή εποχή εξαιρετικά χρήσιμη. Για παράδειγμα ένας κρατούμενος απολαμβάνει το δικαίωμα της ελεύθερης επικοινωνίας, όχι μόνο ως προς την προστασία του απορρήτου κάποιας επιστολής ή τηλεφωνήματός του, αλλά και ως προς την προστασία της άμεσης, προσωπικής επικοινωνίας του με έναν συγγενή του λόγου χάρη. Σε επαγγελματικό επίπεδο, για παράδειγμα δύο έμποροι που συνεργάζονται και κλείνουν επαγγελματικές συμφωνίες μέσω προσωπικής επικοινωνίας, με βάση το άρθρο 19, δεν ανησυχούν ως προς την διαφύλαξη του απορρήτου των λόγων τους και ότι αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους. Το ίδιο ισχύει και σε κάθε άλλη περίπτωση άμεσης επικοινωνίας, είτε έχει καθαρά προσωπικό είτε επαγγελματικό χαρακτήρα 12, καθώς οποιοσδήποτε περιορισμός της ελευθερίας αυτής θα εμπόδιζε παράλληλα την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας ( άρθρο 5 1 Σ). Αν δεν υπήρχε το απόρρητο του άρθρου 19 ο καθένας θα περιοριζόταν στην ελευθερία έκφρασής του, γνωρίζοντας πως λόγοι του μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον του, και ενδεχομένως αλλοιωμένοι. Συνεπώς, εφόσον, πλέον, λόγω των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων ο κίνδυνος προσβολής του απορρήτου έχει επεκταθεί και στο πεδίο της προσωπικής επικοινωνίας, πρέπει να γίνει δεκτό ότι στο προστατευτικό πλαίσιο της διάταξης εμπίπτει και η ενώπιος ενωπίω επικοινωνία, αφού και αυτής το απόρρητο είναι εξίσου ευάλωτο Καμίνης Γ., ό.π., σελ Δαγτόγλου Π., ό.π., σελ Καμίνης Γ., ό.π., σελ

10 4.2 ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Όπως προαναφέρθηκε, το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή του ατόμου κατοχυρώνεται στα άρθρα 9, 9 Α και 19 του Συντάγματος, δηλαδή μέσω της προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, των προσωπικών δεδομένων και του απορρήτου της ανταπόκρισης και επικοινωνίας. Μέσω αυτών των διατάξεων διαμορφώνεται το προστατευτικό πλαίσιο της ιδιωτικής σφαίρας του ατόμου. Η σχέση λοιπόν, του απορρήτου της άμεσης επικοινωνίας, αλλά και της επικοινωνίας γενικότερα, με την έννοια της ιδιωτικότητας είναι άμεση, και ως εκ τούτου θα ήταν χρήσιμο να εξετασθεί. Η ιδιωτικότητα είναι μια έννοια σύνθετη και σίγουρα πολυσήμαντη για τον άνθρωπο. Ο καθένας χρειάζεται τον προσωπικό του χώρο, έναν χώρο μακριά από το ανοικτό κύκλωμα της δημοσιότητας, όπου αισθάνεται ασφαλής να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά του και τις ιδέες του. Χωρίς το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, το περιεχόμενο της διάταξης του άρθρου 5 1 δεν θα έβρισκε εφαρμογή. Το ίδιο ισχύει και για την ανώτατη δικαιοπολιτική αρχή της έννομης τάξης, την ανθρώπινη αξία, καθώς υπεροχή της ανθρώπινης αξίας χωρίς προστασία της ιδιωτικής σφαίρας, είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Η ιδιωτικότητα, συνεπώς, απολαμβάνει, και πρέπει να απολαμβάνει, αυξημένη προστασία. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το απόρρητο της επικοινωνίας αποτελεί επιμέρους εκδήλωση του ιδιωτικού βίου 14. Η έννοια της ιδιωτικότητας, επισημαίνει η Ακριβοπούλου 15, είναι σύστοιχη του απορρήτου, το απόρρητο όμως έχει πιο εξειδικευμένο χαρακτήρα, δεδομένου ότι εμπνέεται και από την λογική της εμπιστοσύνης αλλά και της νομικής υποχρέωσης. Γίνεται έτσι σαφές πως ιδιωτικότητα χωρίς απόρρητο εν γένει δεν μπορεί να νοηθεί. Η ιδιωτικότητα όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο την δυνατότητα του φορέα του δικαιώματος να εξασφαλίζει ότι η επικοινωνία του με τους γύρω του, εφόσον ο ίδιος το επιθυμεί, θα αξιοποιείται και θα εξυπηρετεί τους προσωπικούς του σκοπούς και σίγουρα θα του παρέχει την δυνατότητα να συμμετέχει ουσιαστικά στην διαμόρφωσή της. Καταλήγουμε κατ αυτόν τον τρόπο στην ταύτιση της σφαίρας του απορρήτου με την ιδιωτικότητα, άποψη που υποστηρίζει και ο Χρυσόγονος. Η Ακριβοπούλου επισημαίνει πως η ανάλυση της ιδιωτικότητας ως οικειότητας συνιστά τη δυναμικότερη σύγχρονη θεωρητική προσέγγισή της 16. Η ιδιωτικότητα ως «οικειότητα» περιλαμβάνει τις σχέσεις που αναπτύσσει το υποκείμενο με τους οικείους του, όπως είναι οι ερωτικές, οικογενειακές, φιλικές και συντροφικές σχέσεις, με μια λέξη οι σχέσεις οικειότητας. Οι σχέσεις αυτές αποτελούν τον πυρήνα της ιδιωτικότητας του ατόμου, καθώς βασίζονται στην πραγματική αλληλοαποκάλυψη των υποκειμένων μακριά από τα κάθε είδους αδιάκριτα βλέμματα. Με άλλα λόγια, η προσέγγιση της ιδιωτικότητας ως οικειότητας αποτελεί το «θερμοκήπιο» χωρίς το οποίο δεν θα μπορούσαν να εξελιχθούν οι σχέσεις οικειότητας 17. Ο άνθρωπος μόνο τότε μπορεί να αναπτύξει σειρά τέτοιων σχέσεων με τους οικείους του και να τις εξελίξει, όταν γνωρίζει ότι αυτές προστατεύονται στο πλαίσιο της ιδιωτικής του σφαίρας. Με δύο λόγια, η έννοια της ιδιωτικότητας συνεπάγεται και την ανάγκη προστασίας των σχέσεων οικειότητας. 14 Καμίνης Γ., ό.π., σελ Ακριβοπούλου Χ., «Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή: Από τη γένεση, στη σύγχρονη διαμόρφωση και προστασία του», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Ακριβοπούλου Χ, ό.π., σελ Ακριβοπούλου Χ., ό.π., σελ

11 Ακριβώς αυτή την ανάγκη καλείται να καλύψει το άρθρο 19 και το απόρρητο της επικοινωνίας. Όπως προαναφέρθηκε, η διάταξη του άρθρου 19 αφορά την επικοινωνία σε οικειότητα, δηλαδή αυτή που διεξάγεται σε κλειστό κύκλωμα, σε συνθήκες εμπιστευτικότητας. Ειδικότερα προστατεύει την άμεση επικοινωνία μεταξύ corpore παρόντων. Έτσι, το απόρρητο της επικοινωνίας εξυπηρετεί τελικά την προστασία της εμπιστοσύνης που αναπτύσσεται σε διάφορες σχέσεις οικειότητας, είτε οικογενειακές, είτε κοινωνικές. Η Ακριβοπούλου επισημαίνει πως : «Η προσέγγιση αυτή θέτει στον πυρήνα της προστασίας της επικοινωνίας, τις σχέσεις οικειότητας που συνάπτουμε, αλλά και την προστασία των μύχιων ιδεών μας, δηλαδή των σκέψεων που επιθυμούμε να διατηρήσουμε μυστικές». Οι συζητήσεις μεταξύ δύο φίλων ή ενός πατέρα με το παιδί του ή ενός ζευγαριού θα έχαναν όλη την ουσία της στενότητας της επαφής και της εμπιστευτικότητας, εάν παρέμεναν απροστάτευτες απέναντι στην αδιακρισία όχι μόνο της κρατικής εξουσίας αλλά και των ιδιωτών. Στο πλαίσιο επομένως, της αντίληψης αυτής το απόρρητο της επικοινωνίας, και δη της άμεσης, εμφανίζεται ως «ασπίδα» της προστασίας των οικογενειακών και φιλικών σχέσεων, των σχέσεων οικειότητας ή των μυστικών σκέψεων του καθενός 18. Συνεπώς, η οικειότητα, άμεσα συνυφασμένη με την ιδιωτικότητα και το απόρρητο της επικοινωνίας, οδηγεί στο συμπέρασμα πως «πυρήνας» της ιδιωτικής ζωής είναι οι σχέσεις οικειότητας. Ο Πλαγιανάκος 19 όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα υποστηρίζει ότι η ιδιωτική ζωή ταυτίζεται με την οικειότητα του προσώπου, δηλαδή με την σφαίρα του απορρήτου. 4.3 ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ Το Σύνταγμα του 1975 αναγνωρίζει για πρώτη φορά ως σύστημα δικαίου της ελληνικής έννομης τάξης τον κοινωνικό ανθρωπισμό, αφήνοντας τον ατομικισμό στο παρελθόν της ελληνικής συνταγματικής ιστορίας. Ο κοινωνικός ανθρωπισμός στηρίζεται ακριβώς στα συνταγματικά πρότυπα που προβάλλει και κυρίως στο απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 1 του Συντάγματος. Η διάταξη αυτή προσφέρει στην ανθρώπινη αξία διπλή συνταγματική προστασία, αντικειμενική και υποκειμενική. Προστατεύει δηλαδή αντικειμενικά τον άνθρωπο και κατοχυρώνει παράλληλα υπέρ κάθε φορέα δικαίωμα ανθρώπινης αξίας. Είναι το ύψιστο αγαθό και η κατευθυντήρια αρχή του κοινωνικού ανθρωπισμού, καθώς σύμφωνα με αυτήν, η εξασφάλιση του ανθρώπου αποτελεί το κύριο αίτημα. Είναι ταυτόχρονα σκοπός και καταστατική αρχή του δικαίου, δεδομένου ότι κάθε νομικός κανόνας αποσκοπεί στην εξασφάλιση της ανθρώπινης αξίας. Ως αντικειμενική αρχή, το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας είναι ανώτατη δικαιοπολιτική αρχή, καταστατική και γενική αρχή της έννομης τάξης, αλλά και ερμηνευτική αρχή. Λειτουργεί αντικειμενικά, «θεσμικά», ως «εγγύηση θεσμού. Εξειδικεύσεις της ανθρώπινης αξίας αποτελούν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Κατ άλλη έκφραση τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι συνταγματικά στοιχεία της ανθρώπινης αξίας. Εφόσον άρα, η ανθρώπινη αξία είναι απαραβίαστη, απαραβίαστα είναι και τα θεμελιώδη δικαιώματα που την εξειδικεύουν. Ως εκ τούτου, το απόρρητο της επικοινωνίας ως ατομικό, θεμελιώδες δικαίωμα, αποτελεί 18 Ακριβοπούλου Χ., ό.π., σελ Πλαγιανάκος Γ., «Το δικαίωμα επί της ίδιας προσωπικότητας», ΕλλΔνη, 1/1966, σελ

12 αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης αξίας, απολύτως απαραβίαστο. Ο Δημητρόπουλος επισημαίνει πως «Ο κοινωνικός ανθρωπισμός αποσκοπεί στην κάθε είδους προαγωγή και εξέλιξη του ανθρώπου, που είναι δυνατή μόνο με την πλήρη απελευθέρωση της δημιουργικής δύναμης του ανθρώπινου παράγοντα, δύναμης έμφυτης στην ανθρώπινη φύση» 20. Η προστασία της επικοινωνίας επομένως, και της άμεσης ειδικότερα, κρίνεται ως απαραίτητη από ένα τέτοιο δικαϊικό σύστημα. Αποτελεί επιμέρους εκδήλωση της προστασίας της ανθρώπινης αξίας, που επιτρέπει στους φορείς του δικαιώματος να επικοινωνούν αμέριμνα σε οικειότητα, και με αυτόν τον τρόπο να παραμένει ανεμπόδιστη η εξέλιξή τους. 20 Δημητρόπουλος Α., «Κοινωνικός ανθρωπισμός και ανθρώπινα δικαιώματα», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998, σελ

13 5. ΑΡΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ- ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το απόρρητο της επικοινωνίας και κατ επέκταση της άμεσης επικοινωνίας, είναι «απολύτως απαραβίαστο». Αυτό σημαίνει, ότι οι δημόσιες αρχές ή οι ιδιώτες δεν μπορούν να προσβάλλουν την ενώπιω ενωπίω συνομιλία που διεξάγεται σε συνθήκες εμπιστευτικότητας, δεν μπορούν να παρεμβληθούν και να αντλήσουν πληροφορίες, τις οποίες πιθανόν να χρησιμοποιήσουν εναντίον τους. Ο νόμος 2225/1994 «Για την προστασία της ανταπόκρισης και επικοινωνίας και άλλες διατάξεις» αναφέρεται μεταξύ άλλων στους λόγους άρσης του σχετικού απορρήτου. Όπως συνάγεται όμως εμμέσως από πολλές διατάξεις του νόμου και κυρίως από αυτήν του άρθρου 5 παρ. 4 εδ. α, ο νόμος επιτρέπει την άρση του απορρήτου της ανταπόκρισης και επικοινωνίας, μόνον εφόσον αυτές διεξάγονται μέσω κάποιου μέσου, π.χ. τηλεφώνου, επιστολής κ.τ.λ., δηλαδή μόνο της εμπιστευτικής εξ αποστάσεως ανταπόκρισης. Συνεπώς, εφόσον δεν υπάρχει σχετική νομοθετική διάταξη, η άμεση ή προσωπική επικοινωνία παραμένει απαραβίαστη. Ωστόσο, ο κοινός νομοθέτης μπορεί να επιτρέψει την άρση του απορρήτου και αυτής της μορφής επικοινωνίας, δηλαδή της άμεσης, στις περιπτώσεις που ορίζει το άρθρο 19 1 εδ. β. Οι περιπτώσεις αυτές είναι δύο αφενός για λόγους «εθνικής ασφάλειας», που πρέπει να θεωρηθεί ότι περιλαμβάνει αποκλειστικά ό, τι αναφέρεται στην προάσπιση της χώρας έναντι εξωτερικών κινδύνων, και όχι γενικά τη δημόσια ασφάλεια και αφετέρου για τη «διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων», έννοια που πρέπει να εκληφθεί ως στενότερη εκείνης του κακουργήματος 21. Το εδάφιο β θέτει έτσι το απόρρητο της προσωπικής επικοινωνίας υπό την ειδική επιφύλαξη του νόμου και ο νομοθέτης μπορεί να επιτρέψει την άρση του, τηρώντας όμως τις δικαιοκρατικές εγγυήσεις που επιβάλλει το Σύνταγμα στο συγκεκριμένο εδάφιο. Επομένως, οποιαδήποτε παραβίαση του απορρήτου προϋποθέτει απαραιτήτως προηγούμενη εντολή αρμόδιου δικαστικού λειτουργού και σχετικό νόμο με σαφή περιγραφή της διαδικασίας και των κριτηρίων που πρέπει να λάβει υπόψη της η δικαστική αρχή. Όσον αφορά τις εγγυήσεις, την εργασία εξειδίκευσης και συμπλήρωσής τους έχουν αναλάβει τα δικαιοδοτικά όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Οι εγγυήσεις αυτές (εθνική ασφάλεια, δημόσια ασφάλεια, οικονομική ευημερία της χώρας, προάσπιση της τάξεως και πρόληψη ποινικών παραβάσεων, προστασία υγείας ή ηθικής, προστασία δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων) ισχύουν ως προς όλα τα επιμέρους ατομικά δικαιώματα της ιδιωτικής σφαίρας που κατοχυρώνονται στο συγκεκριμένο άρθρο. Σχετική είναι η ΑΠ 1/2001 η οποία ορίζει την αντισυνταγματικότητα μαγνητοταινίας ως αποδεικτικού μέσου σε πολιτική δίκη, διότι η μαγνητοφώνηση ιδιωτικής συνομιλίας χωρίς την συναίνεση ενός των συνομιλητών αποτελεί ανεπίτρεπτο 21 Χρυσόγονος Κ., ό.π., σελ

14 περιορισμό της συνταγματικά προστατευόμενης ελεύθερης άσκησης της επικοινωνίας (άρθρα 2 1, 9 1 εδ. β και 19 Σ και άρθρο 8 ΕΣΔΑ (ν.δ. 53/1974) σε συνδυασμό προς το άρθρο 28 7 Σ). Μια τέτοιου είδους μαγνητοφώνηση εν αγνοία και χωρίς την συναίνεση ενός των συνομιλητών ενέχει παγίδευσή του και συνεπώς δέσμευση στην ελεύθερη άσκηση του δικαιώματός του. Γι αυτόν τον λόγο, όπως ορίζει η ΑΠ 1/2001, η μαγνητοταινία είναι συνταγματικά απαγορευμένο αποδεικτικό μέσο ανεξαρτήτως του χώρου ή του προσώπου που επιχείρησε την υποκλοπή της ιδιωτικής συνομιλίας, διότι πράγματι η απονομή της δικαιοσύνης δεν πρέπει να γίνεται έναντι οποιουδήποτε τιμήματος. Αυτός είναι ο κανόνας. Στην ίδια απόφαση ωστόσο ορίζεται και εξαίρεση από τον συνταγματικής ισχύος κανόνα, μόνο χάριν της προστασίας συνταγματικά υπέρτερων έννομων αγαθών, όπως είναι λ.χ. η ανθρώπινη ζωή. Σαφώς, για την άρση του απορρήτου της άμεσης επικοινωνίας πρέπει προηγουμένως να έχουν ληφθεί υπόψη και οι «περιορισμοί των περιορισμών» των ατομικών δικαιωμάτων, όπως κυρίως η αρχή της αναλογικότητας και η μη προσβολή του πυρήνα του δικαιώματος. Σχετικές είναι οι ΑΠ 622/2003, ΑΠ 2383/2003, ΑΠ 42/2004 και ΑΠ 1323/2011. Συγκεκριμένα η τελευταία αναφέρεται στην απόδειξη της αθωότητας και με χρήση μαγνητοφωνημένης ιδιωτικής συνομιλίας. Στην απόφαση αυτή ο Άρειος Πάγος ορίζει πως το απόρρητο της άμεσης επικοινωνίας κάμπτεται με βάση την αρχή της αναλογικότητας και επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί παρανόμως μαγνητοφωνημένη ιδιωτική συνομιλία προκειμένου να αποδειχθεί όχι μόνο η ενοχή του κατηγορουμένου αλλά και η αθωότητά του. Η σχετική απόφαση αναφέρεται ρητώς στο προαναφερόμενο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ όπου ορίζεται ότι η μαγνητοφώνηση ιδιωτικής συνομιλίας εν αγνοία και χωρίς την συναίνεση των συνομιλητών συνιστά περιορισμό της ελευθερίας της επικοινωνίας. Συνεπώς, μια τέτοια μαγνητοταινία αποτελεί παράνομο αποδεικτικό μέσο ( άρθρο 19 3 Σ ) και ως εκ τούτου δεν λαμβάνεται υπόψη από το δικαστήριο για την κήρυξη της ενοχής ή την επιβολή της ποινής. Εντούτοις, όπως όρισε ο ΑΠ στην εν λόγω απόφαση, επαναλαμβάνοντας προηγούμενη θέση του, ο κανόνας του άρθρου 19 3 Σ κάμπτεται υπό τον περιορισμό της αρχής της αναλογικότητας και υπό την προϋπόθεση ότι η παρανόμως αποκτηθείσα μαγνητοταινία αποτελεί το μοναδικό αποδεικτικό μέσο του κατηγορουμένου για την απόδειξη της αθωότητάς του. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις τα παρανόμως κτηθέντα αποδεικτικά μέσα λαμβάνονται υπόψη, διότι αυτό που προέχει είναι πάντοτε η διασφάλιση των εννόμων αγαθών του σεβασμού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας (άρθρο 2 Σ), της τιμής και της ελευθερίας (άρθρο 5 2 Σ), έννομα αγαθά τα οποία σε αντίθετη περίπτωση τίθενται σε διακινδύνευση. Συμπερασματικά, το απόρρητο της άμεσης επικοινωνίας αίρεται για τους λόγους που ορίζει το άρθρο 19 1 εδ. α πάντοτε υπό την ειδική επιφύλαξη του νόμου, και επίσης κάμπτεται, σύμφωνα με την κρατούσα νομολογία, υπό τον περιορισμό της αρχής της αναλογικότητας και μόνον χάριν της προστασίας συνταγματικά υπέρτερων αγαθών, όπως είναι η ανθρώπινη ζωή. 13

15 6. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Άμεση ή προσωπική επικοινωνία καλείται η προφορική ιδιωτική συνομιλία μεταξύ corpore παρόντων. Η μορφή αυτή επικοινωνίας προστατεύεται μέσα στο πλαίσιο του άρθρου 19 1 του ισχύοντος Συντάγματος καθώς στο προστατευτικό πεδίο του εν λόγω άρθρου εντάσσεται κάθε μορφή ιδιωτικής επικοινωνίας είτε έχει καθαρά προσωπικό είτε επαγγελματικό χαρακτήρα, εφόσον οι μετέχοντες έλαβαν ειδικά μέτρα προστασίας. Άλλωστε, η άμεση επικοινωνία υπό καθεστώς απορρήτου αποτελεί στην εποχή ιδίως της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας καθοριστική δίοδο ανάπτυξης της προσωπικότητας του πολίτη, άμεσα συνυφασμένη με την ανθρώπινη αξία και άρρηκτα συνδεδεμένη με την προστασία της ιδιωτικής του σφαίρας. Ο καθένας είναι ελεύθερος να καθορίσει το εάν, το με ποιόν, το πού και υπό ποιες συνθήκες θα προβεί σε ιδιωτική προφορική συζήτηση, χωρίς το φόβο της ανάμειξης τρίτων ή της αποτύπωσης της συνομιλίας, δεδομένου ότι τέτοιου είδους αποδεικτικά μέσα είναι απαγορευμένα και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον του (άρθρο 19 3 Σ). Συνεπώς, το άρθρο 19 προστατεύει την άμεση επικοινωνία αντιμετωπίζοντας την σύγχρονη πολλαπλότητα των επιλογών και των δυνατοτήτων αποτύπωσης μιας προφορικής ιδιωτικής συνομιλίας που θα προσέβαλλε το απόρρητο και θα προσέφερε στους δράστες της μια εξαιρετικά προνομιούχα γνωστική πρόσβαση στην ιδιωτική ζωή του ατόμου. 14

16 7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ (SUMMARY) We call direct or personal communication the oral and private conversation between present individuals. This form of communication is being protected within the frame of the article 19 of the current Constitution as in the protecting field of the above article every form of private communication, either of purely personal or professional nature, is incorporated, provided every part has taken special preliminary precautions. Moreover, the direct communication, especially in an era of speeding development of technology, constitutes a decisive passage for the evolution of the civilian personality, directly interwoven with the human value and indissolubly attached to the protection of his sphere of interests. Everyone is free to determine if, where, with, whom and under which conditions he is going to proceed to a private, oral conversation without the fear of any external intervention or recording of his discussion. Besides, similar kinds of means of proof are prohibited and cannot be used against him. Consequently, the article 19 protects the direct communication facing the contemporary multiplicity of options and possibilities of recording an oral, private discussion. Such an act would not only violate the rules of secrecy, but would also offer to its offenders an extremely privileged access to the information of a person s private life. 15

17 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ακριβοπούλου Χριστίνα, «Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή: από τη γένεση, στη σύγχρονη διαμόρφωση και προστασία του» Δαγτόγλου Π., «Ατομικά δικαιώματα», Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2012 Δημητρόπουλος Ανδρέας, «Κοινωνικός ανθρωπισμός και ανθρώπινα δικαιώματα», Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998 Δημητρόπουλος Ανδρέας, «Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα Καμίνης Γιώργος, «Παράνομα αποδεικτικά μέσα και συνταγματική κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων», Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998 Μάνεσης Αριστόβουλος, «Συνταγματικά δικαιώματα, α ατομικές ελευθερίες», Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 1982 Χρυσόγονος Κώστας, «Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα», Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002 ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Τσακυράκης Στ., «Το απόρρητο της επικοινωνίας: απόλυτα απαραβίαστο ή ευχή της έννομης τάξης;», ΝοΒ 41 (1993) Πλαγιανάκος Γ., «Το δικαίωμα επί της ίδιας προσωπικότητας», ΕλλΔνη, 1/1966 ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ Άρειος Πάγος 1/2001, Ελληνική Δικαιοσύνη, τ.42(2001), σελ.347 επ. Άρειος Πάγος 1323/2011: «Απόδειξη της αθωότητας και με χρήση μαγνητοφωνημένης ιδιωτικής συνομιλίας», 16