Ακαδημαϊκό έτος /ΕΑΡΙΝΟ εξάμηνο. «Πονηρά Θηλυκά» και Άγιες Γυναίκες στο Βυζάντιο

Transcript

1 «Πονηρά Θηλυκά» και Άγιες Γυναίκες στο Βυζάντιο Κωδικός μαθήματος: BNE 015 (Ε) ΜΑΜ: Κωνσταντίνου Σταυρούλα Το μάθημα είναι ελεύθερης επιλογής και προσφέρεται σε όλους τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Κύπρου. Διευκρινίζεται πως όλα τα βυζαντινά κείμενα που θα αναλυθούν στο μάθημα θα δοθούν σε νεοελληνικές μεταφράσεις. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα συζητηθούν οι αντιλήψεις των Βυζαντινών για τη γυναίκα, η οποία φαίνεται να παίρνει δύο βασικές μορφές στη βυζαντινή πατριαρχική ιδεολογία. Αυτές οι μορφές είναι διαμετρικά αντίθετες και ανάγονται σε δύο βιβλικά πρόσωπα: την Εύα και την Παναγία. Η Εύα συγκεντρώνει όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά της γυναικείας φύσης. Είναι το κακό θηλυκό που παρέσυρε τον άνδρα Αδάμ στην αμαρτία με την φρικτή συνέπεια του εξοστρακισμού των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο. Όσες Βυζαντινές δεν έχουν πνευματική ζωή και δίνουν την εντύπωση ότι έχουν γίνει υποχείρια του σώματός τους και των ηδονών του ταυτίζονται με την Εύα και περιθωριοποιούνται. Αντίθετα, οι γυναίκες που αφιερώνονται στο Θεό ταυτίζονται με την Παναγία, την εκλεκτή γυναίκα του Θεού, η οποία δίνει τη δυνατότητα στο ανθρώπινο είδος να ανακτήσει τον παράδεισο που έχασε εξαιτίας της Εύας. Οι γυναίκες που αφιερώνουν την παρθενία τους στο Θεό αγιοποιούνται, αποτελούν πρότυπα προς μίμηση και κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στο βυζαντινό κόσμο.

2 Πεζογραφία της Δεκαετίας του Κωδικός μαθήματος: BNE 021 ΜΑΜ: Zaccagni Gaia

3 Νεοελληνική Ποίηση:20ος αιώνας Κωδικός μαθήματος: BNE 023 ΜΑΜ: Ρούσου Μαίρη Στο μάθημα θα μελετηθούν κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας του 20 ου αιώνα με κύριο άξονα την ποίηση. Θα δοθεί έμφαση καταρχήν στο πέρασμα από τον 19 ο στον 20 ο αιώνα, έτσι όπως εκφράστηκε στον ελλαδικό χώρο από την ηγετική φυσιογνωμία του ποιητή και κριτικού Κωστή Παλαμά καθώς και στις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα με την ποίηση του Λορέντζου Μαβίλη, Κωνσταντίνου Χατζόπουλου, Ιωάννη Γρυπάρη και Λάμπρου Πορφύρα. Θα εξεταστεί η ποίηση του Αλεξανδρινού Κωνσταντίνου Καβάφη ως παράδειγμα ποιητή που έζησε και έγραψε έξω από τα σύνορα του ελληνικού κράτους και που στόχευσε μεταξύ άλλων, στην ανάδειξη του οικουμενικού χαρακτήρα του ελληνισμού. Στη συνέχεια θα μελετηθούν οι ποιητές Άγγελος Σικελιανός και Κώστας Βάρναλης, ως συνεχιστές της κληρονομιάς του Κωστή Παλαμά και της ποίησης του 19 ου αιώνα και ιδιαίτερα της Επτανησιακής Σχολής. Θα γίνει αναφορά στην κληρονομία του Συμβολισμού και στους ποιητές του Μεσοπολέμου, Ρώμο Φιλύρα, Απόστολο Μελαχρινό, Μιλτιάδη Μαλακάση και Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, ενώ θα μελετηθεί η εμβληματική περίπτωση του Κώστα Καρυωτάκη. έλος θα μελετηθεί το πέρασμα στον Μοντερνισμό που πραγματοποίησε η Γενιά του 30 μέσα από τα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη και Γιάννη Ρίτσου, ενώ θα εξεταστούν και υπερρεαλιστές ποιητές όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος και ο Νικήτας Ράντος.

4 Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία Κωδικός μαθήματος: BNE 100 ΜΑΜ: Γιαννούλη Αντωνία Μέσα από μια γραμματολογική επισκόπηση, το μάθημα παρουσιάζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της βυζαντινής λογοτεχνίας και την εξέλιξη της μεσαιωνικής ελληνικής γλώσσας προς τα νέα ελληνικά, εξοικειώνοντας τους φοιτητές με τη χρήση των σχετικών βοηθημάτων (λεξικά, γραμματικές, εγχειρίδια κ.λπ.). Μελετώνται και μεταφράζονται ποικίλα αποσπάσματα στο πρωτότυπο, ενώ διαβάζονται και ορισμένα κείμενα σε νεοελληνική απόδοση. Τα επιλεγμένα κείμενα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνικών ειδών και υφολογικών επιπέδων από τον 1ο μέχρι και τον 15ο αιώνα.

5 Ακαδημαϊκό έτος /ΕΑΡΙΝΟ εξάμηνο Εισαγωγή στη Ελληνική Παλαιογραφία Κωδικός μαθήματος: BNE ΜΑΜ: Διδάσκων: Martin Hinterberger Εισαγωγή στην ιστορία της ελληνικής γραφής και των χειρογράφων από την εμφάνιση του κώδικα (2ος αιώνας μ.x.) μέχρι και την εδραίωση της τυπογραφίας (16ος αιώνας). Στο μάθημα αναπτύσσονται γενικότερα θέματα (υλικά, γραφές, τεχνικές και εργαστήρια παραγωγής, οικονομικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, χρονολόγηση), ενώ παράλληλα περιλαμβάνεται άσκηση στην ανάγνωση και μεταγραφή των χειρογράφων.

6 Εισαγωγή στη Ελληνική Παλαιογραφία Κωδικός μαθήματος: BNE ΜΑΜ: Διδάσκων: Αγαπητός Παναγιώτης Εισαγωγή στην ιστορία της ελληνικής γραφής και των χειρογράφων από την εμφάνιση του κώδικα (2ος αιώνας μ.x.) μέχρι και την εδραίωση της τυπογραφίας (16ος αιώνας). Στο μάθημα αναπτύσσονται γενικότερα θέματα (υλικά, γραφές, τεχνικές και εργαστήρια παραγωγής, οικονομικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, χρονολόγηση), ενώ παράλληλα περιλαμβάνεται άσκηση στην ανάγνωση και μεταγραφή των χειρογράφων.

7 Εισαγωγή στη Θεωρία της Λογοτεχνίας Κωδικός μαθήματος: BNE 130 ΜΑΜ: Διδάσκων: Καπλάνης Τάσος Στόχος του μαθήματος είναι η κατανόηση βασικών εννοιών της λογοτεχνικής θεωρίας. Εστιάζει στην εξέταση του λογοτεχνικού κειμένου σε σχέση με τους βασικούς άξονες που το αποτελούν, όπως τις έννοιες του συγγραφέα, του αναγνώστη και της πραγματικότητας (μίμησης), εντοπίζοντας ιστορικές αντιλήψεις που σχετίζονται με τη διαμόρφωσή τους. Εξετάζει συγκεκριμένες θεωρίες όπως τη ψυχαναλυτική λογοτεχνική θεωρία, τον δομισμό, τον μετα-δομισμό, τη μετααποικιακή θεωρία, την αποδόμηση, τις πολιτισμικές σπουδές, και τη Μαρξιστική κριτική, αντλώντας ταυτόχρονα υλικό από συναφείς επιστημονικούς κλάδους (ανθρωπολογία, ψυχολογία, πολιτική θεωρία, κοινωνιολογία, γλωσσολογία και φιλοσοφία). Βασικός στόχος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με μεθοδολογικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις στο λογοτεχνικό κείμενο.

8 Εισαγωγή στη Νεοελληνική Μετρική Κωδικός μαθήματος: BNE 141 ΜΑΜ: Σαμουήλ Αλεξάνδρα Εξέταση ολων των στίχων της έμμετρης ποίησης, ιαμβικών, τροχαϊκών, αναπαιστικών, δακτυλικών και μεσοτονικών, καθώς και των σύνθετων στίχων (διπλοί ή τριπλοί πεντασύλλαβοι, κ. ά), σε συνδυασμό με τα ποικίλα μετρικά φαινόμενα που αυτοί παρουσιάζουν, δηλαδή συνιζήσεις, χασμωδίες, διαιρέσεις, διασκελισμούς, παρατονισμούς, υπονόμευση, κατάργηση ή και πολλαπλασιασμός των τομών τους (για τους μη άτμητους στίχους), και με την παράλληλη εξέταση των σταθερών μετρικών μορφών, δίστιχο, τερτσίνα, οττάβα ρίμα, σονέτο, μαδριγάλι κτλ στις οποίες εμφανίζονται αυτοί οι στίχοι. Ακόμη: μετάβαση από τον έμμετρο στον ελευθερωμένο στίχο, ανισοσύλλαβο ή και ετερόμετρο, και στον πεζόμορφο στίχο, έως την εμφάνιση του ελεύθερου στίχου, του οποίου θα μελετηθούν οι τρόποι παραγωγής του ρυθμού του (επαναλήψεις, παραλληλισμοί, αντιστοιχίες, παρεκκλίσεις και αντιθέσεις).

9 Γρηγόριος Ναζιανζηνός Κωδικός μαθήματος: BNE 204 ΜΑΜ: Διδάσκων: Hinterberger Martin Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός είναι ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς του 4ου αι. το έργο του οποίου επηρέασε έντονα τη μεταγενέστερη βυζαντινή λογοτεχνία. Το μάθημα δίνει μια εισαγωγή στο βίο και τα έργα του Ναζιανζηνού με ιδιαίτερη έμφαση στους λόγους και τα ποιήματά του.

10 Λόγιοι της Κομνήνειας Εποχής Κωδικός μαθήματος: BNE 220 ΜΑΜ: Γιαννούλη Αντωνία Η μελέτη εστιάζεται στην πλούσια λογοτεχνική παραγωγή της Κομνήνειας περιόδου ( ), στην οποία δεσπόζουν εξέχουσες προσωπικότητες λογίων όπως της Άννας Κομνηνής, του Θεοφυλάκτου Αχρίδος, του Θεοδώρου Προδρόμου, του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης, του Ιωάννη Τζέτζη.

11 «Τι είναι [νεοελληνικός] Διαφωτισμός;» Κωδικός μαθήματος: BNE 254 ΜΑΜ: Χατζηπαναγιώτη Ιουλία ο περίφημο άρθρο του Ιμμάνουελ Καντ «ι είναι Διαφωτισμός;» (1784), με το γνωστό μόττο «sapere aude!» («τόλμησον φρονείν!»), ανήκει στα εμβληματικά κείμενα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, του πνευματικού κινήματος που καθόρισε τη μετάβαση από τις απολυταρχικές στις αστικές κοινωνίες και διαμόρφωσε, με τα ανθρωπιστικά ιδεώδη του και με τους νέους τρόπους σκέψης που ανέπτυξε, κεντρικές ιδέες και αξίες του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως η αναγνώριση της αξίας του υποκειμένου, ο σεβασμός της ανθρώπινης ύπαρξης και αξιοπρέπειας, η ελευθερία του λόγου, η ανεξιθρησκεία, η ανοχή του διαφορετικού. Ωστόσο, ο όρος Διαφωτισμός δεν σημαίνει μόνο το φιλοσοφικό και πολιτικό κίνημα που, με αφετηρία τις θεαματικές ανακαλύψεις της κοπερνίκειας αστρονομίας και της νευτώνειας φυσικής, έστρεψε την ευρωπαϊκή σκέψη προς τη Φύση και τον Άνθρωπο και καθιέρωσε ως εργαλεία της τον ορθό λόγο, την παρατήρηση και το πείραμα. Ως «Διαφωτισμός» νοείται και η ίδια η εποχή κατά την οποία εμφανίστηκε και κυριάρχησε το κίνημα του Διαφωτισμού, δηλαδή τα χρόνια από το τέλος του 17ου μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτός ο ενάμισης σχεδόν αιώνας, περικλείει μια μεγάλη σειρά από πνευματικά και λογοτεχνικά φαινόμενα και ρεύματα, τα οποία σχετίζονται όλα με τον Διαφωτισμό ως κίνημα, είτε επειδή εμπνεύστηκαν και τροφοδοτήθηκαν από αυτόν, είτε επειδή αναπτύχθηκαν αντιστικτικά προς εκείνον, είτε επειδή συμβίωσαν διαλεκτικά μαζί του. Ο Διαφωτισμός ως εποχή περικλείει έτσι τη στροφή προς το υποκείμενο και την ανακάλυψη μιας νέας ευαισθησίας, τη στροφή από τις αρχαίες στις εθνικές γλώσσες, την καθιέρωση του μυθιστορήματος ως λογοτεχνικού είδους, την καλλιέργεια του δράματος, την ανάπτυξη της όπερας και τη διάδοση της επιστολογραφίας και του τύπου, ενώ συγκεντρώνει μέσα στα χρονικά πλαίσιά του μία πληθώρα ενίοτε αντιφατικών μεταξύ τους καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών ρευμάτων: το Μπαρόκ, τον Ανακρεοντισμό, Κλασικισμό, τον Αισθαντισμό, το Ροκοκό, τον πρώιμο Ρομαντισμό. ο μάθημα αυτό, που δανείζεται τον τίτλο του από το άρθρο του Καντ, εξετάζει μέσα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού (ως κινήματος και εποχής) μία επιμέρους έκφανσή του: τον νεοελληνικό Διαφωτισμό ( ). ο μάθημα προσφέρει μία γνωστική εποπτεία των χαρακτηριστικών της ελληνικής κοινωνίας στα χρόνια (οικονομικές και πολιτικές δομές, κοινωνικές ομάδες, ιεραρχίες, νοοτροπίες, εκπαίδευση) και των χαρακτηριστικών του νεοελληνικού Διαφωτισμού ως κινήματος (παράγοντες εμφάνισης, φάσεις, ιδέες και αιτήματα, εκπρόσωποι, υποδοχή και πρόσληψη). Με βάση την παραπάνω γνωστική εποπτεία το μάθημα εμβαθύνει στα ακόλουθα ζητήματα της νεοελληνικής γραμματείας και λογοτεχνίας: α) δημιουργία μίας λόγιας δημοσιότητας και ανάπτυξη της επιστολογραφίας (Βούλγαρης, Κοραής) β) η εμφάνιση του ελληνικού τύπου (Ο Ταχυδρόμος της Βιέννης, Εφημερίς, Ερμής ο Λόγιος, Μέλισσα, Ελληνικός Τηλέγραφος), γ) ο προβληματισμός για τη νεοελληνική γλώσσα (Βούλγαρης, Μοισιόδακας, Καταρτζής, Βηλαράς, Κοραής, Περδικάρης), δ) η πορεία από την ανωνυμία στην επωνυμία της λογοτεχνικής δημιουργίας, από την προφορικότητα στην εγγραμματοσύνη (φαναριώτικη ποίηση, αυλική ποίηση-δαπόντες, επτανησιακή (προσολωμική) ποίηση, Χριστόπουλος,

12 Βηλαράς, Σακελλάριος), ε) η ανάπτυξη της λογοτεχνικής μυθοπλαστικής πεζογραφίας (Ν. Μαυροκορδάτος, Ρήγας, Καρατζάς-Ψαλίδας), στ) το ενδιαφέρον για το θέατρο (θρησκευτικό δράμα, φαναριώτικες δραματικές σάτιρες, Μεταστάσιο και Γκολντόνι), ζ) γραμματεία και λογοτεχνία της Επανάστασης (Ρήγας, Κοραής, Ελληνική Νομαρχία), η) η γυναικεία δημιουργία (Μητιώ Σακελλαρίου, Ευανθία Καΐρη). Ως προετοιμασία για το μάθημα συνιστώνται τα σχετικά κεφάλαια από την ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας των M. Vitti και K. Θ. Δημαρά, όπως επίσης το λογοτεχνικό αφήγημα Έρωτος Αποτελέσματα (επιμ. Mario Vitti, εκδόσεις Οδυσσέας).

13 Η Πνευματική Μορφή και το έργο του Δ. Σολωμού Κωδικός μαθήματος: BNE 273 ΜΑΜ: Αθανασοπούλου Αφροδίτη Αντικείμενο του μαθήματος είναι η πνευματική διαμόρφωση και το έργο του θεωρούμενου ως «γενάρχη της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας» Διονυσίου Σολωμού. Στόχος του μαθήματος είναι, καταρχάς, να ανασυνθέσει το πνευματικό κλίμα μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η ποιητική προσωπικότητα του Σολωμού ως προϊόν μιας σύνθεσης ανάμεσα σε δύο παιδείες: την ελληνική και την ιταλική (ή, ευρύτερα, ευρωπαϊκή). Στο εισαγωγικό αυτό μέρος παρουσιάζονται οι κοινωνικο-ιστορικοί και ιδεολογικο-πολιτισμικοί παράγοντες και γίνεται απτή αναφορά στο έργο βασικών προσολωμικών ποιητών (Χριστόπουλος, Βηλαράς, Μαρτελάος, Κουτούζης κ.ά.) που διαμόρφωσαν στην προεπαναστατική Ελλάδα, και ειδικότερα στα Επτάνησα, εκείνη τη λυρική σατιρική παράδοση από την οποία αντλεί ο Σολωμός και οι σύγχρονοί του. Στο δεύτερο και κεντρικό μέρος του μαθήματος παρουσιάζονται οι βασικές αρχές της σολωμικής ποίησης και ποιητικής, με αναφορά (και ανάλυση) συγκεκριμένων έργων που σηματοδοτούν την επίπονη δημιουργική πορεία του ποιητή προς «το νόημα της τέχνης» και τις «Μεγάλες Ουσίες» (από τον Ύμνο και τον Λάμπρο ως τον Κρητικό, τους Ελεύθερους Πολιορκημένους, τον Πόρφυρα κ.ά.). Παράλληλα, γίνεται ενδεικτική αναφορά στο έργο άλλων Επτανήσιων δημιουργών που παρακολουθούν το σολωμικό παράδειγμα (Μάτεσης, Τυπάλδος, Πολυλάς, Καλοσγούρος κ.ά.) και προσδιορίζονται τα χαρακτηριστικά της τέχνης τους τα οποία προσδίδουν στην «επτανησιακή» ή «σολωμική Σχολή» την ιδιαιτερότητά της. Το μάθημα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του τρόπου εργασίας του ποιητή στα Aυτόγραφα, καθώς και του πώς υποδέχτηκε το σολωμικό έργο η κριτική, σύγχρονή του και μεταγενέστερη, με την έμφαση να πέφτει σε ένα τρίπτυχο καίριων ζητημάτων την αποσπασματικότητα του έργου, τη διγλωσσία του ποιητή, την εκδοτική μέθοδο ανασύνθεσης των καταλοίπων του τα οποία συνδιαμορφώνουν το λεγόμενο «σολωμικό πρόβλημα» στην ιστορία της φιλολογίας μας.

14 ο ιστορικό μυθιστόρημα Κωδικός μαθήματος: BNE 278 ΜΑΜ: Παπαδάκη Ρένα Το νεοελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα θα μελετηθεί στην ιστορική του εξέλιξη από τον 19 ο ως τα μέσα του 20 ου αιώνα, με έμφαση στα έργα σημαντικών δημιουργών και στις επιδράσεις που αυτοί δέχτηκαν από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Προκειμένου να αναδειχθεί ο τρόπος κατασκευής της ιστορικής μνήμης μέσα από τέτοιου είδους κείμενα, θα αναλυθούν διεξοδικότερα δύο μυθιστορήματα, τα οποία φέρουν στο προσκήνιο μνήμες της εποχής της Φραγκοκρατίας: ο Αυθέντης του Μωρέως του Ραγκαβή και η Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ του Τερζάκη. Τα δύο αυτά έργα θα εξετασθούν συγκριτικά με το Χρονικό του Μορέως

15 Σχολές και Κινήματα: το Πέρασμα από τον 19 ο στον 20 ο αιώνα Κωδικός μαθήματος: BNE 333 ΜΑΜ: Διδάσκούσα: Ρούσου Μαίρη Στο μάθημα θα εξεταστούν οι σχέσεις και τα σημεία επαφής της νεοελληνικής λογοτεχνίας με τις λογοτεχνίες της Ευρώπης, από τον Ρομαντισμό, στις αρχές του 19 ου αιώνα, μέχρι τον Μοντερνισμό στα μέσα του 20 ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, θα μελετηθούν από τη σκοπιά της ιστορίας της λογοτεχνίας, αφενός τα μείζονα λογοτεχνικά κινήματα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, αφετέρου οι σχέσεις που ανέπτυξαν οι Ελληνες ποιητές με αυτά, ως αναγνώστες της δικής τους αλλά και των άλλων παραδόσεων. Θα συζητηθεί η δημιουργική αφομοίωση και μετάπλαση των ευρωπαϊκών αισθητικών θεωριών στην Ελλάδα, από τον Σολωμό και τον Κάλβο, μέχρι τους ποιητές της Γενιάς του 30. Επίσης θα γίνει αναφορά στις έννοιες της παράδοσης, της νεωτερικότητας, της πρωτοπορίας και της παρακμής, έτσι όπως συζητήθηκαν από Ευρωπαίους κριτικούς και συγγραφείς και στην ανταπόκριση των Ελλήνων ομοτέχνων τους.

16 Μεταπολεμική και Νεότερη Ποίηση Κωδικός μαθήματος: BNE 366 ΜΑΜ: Διδάσκων: Πιερής Μιχάλης

17 Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική Κωδικός μαθήματος: BNE 379 (Ε) ΜΑΜ: Βουτουρής Παντελής

18 Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Κωδικός μαθήματος: BNE 390 ΜΑΜ: Μαίρη Ρούσσου Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τα σημαντικότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, από τις απαρχές μέχρι τα τέλη του 19 ου αιώνα. Στην εισαγωγή εξετάζονται οι νεότερες τάσεις για την αποσαφήνιση του όρου «λογοτεχνία», ενώ παράλληλα γίνεται σύντομη επισκόπηση των επικρατέστερων απόψεων για τις απαρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Στη συνέχεια εξετάζονται αποσπάσματα πεζών και ποιητικών κειμένων από τον 12 ο μέχρι τον 19 ο αιώνα, με έμφαση σε εκείνα τα έργα που θεωρούνται σταθμοί στην εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως για παράδειγμα ο Απόκοπος, τα Κυπριακά Ερωτικά ποιήματα, τα κυριότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας της ακμής, κείμενα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, το έργο του Δ. Σολωμού, οι Ωδές του Α. Κάλβου.

19 Βυζαντινή Σάτιρα Κωδικός μαθήματος: BNE 413 Π.Μ.: 9 ΜΑΜ: Κωνσταντίνου Σταυρούλα Το σεμινάριο απευθύνεται σε φοιτητές και φοιτήτριες του Τμήματος ΒΝΕΣ που βρίσκονται τουλάχιστον στο πέμπτο εξάμηνο των σπουδών τους. Στο πλαίσιο αυτού του σεμιναρίου θα ασχοληθούμε καταρχήν με θεωρητικά ζητήματα που αφορούν στον (ειδολογικό) χαρακτήρα της σάτιρας και τα χαρακτηριστικά της. Στη συνέχεια, θα επικεντρωθούμε στην παρουσία της σάτιρας στη βυζαντινή λογοτεχνία. Θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της βυζαντινής σάτιρας και θα εξετάσουμε τη σχέση της με την παρωδία μέσα από τη μελέτη επιλεγμένων κειμένων που ανήκουν σε διαφορετικές περιόδους.

20 Διαφωτιστές - Αντιδιαφωτιστές Κωδικός μαθήματος: BNE 449 Π.Μ.: 9 ΜΑΜ: Χατζηπανταγιώτη Ιουλία Οι οικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που διαδραματίζονται στον ελληνικό χώρο στα χρόνια και η επαφή, στα ίδια χρόνια, με τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού διαμόρφωσαν μια συγκρουσιακή δυναμική η οποία διαπιστώνεται σε πολλά επίπεδα της πνευματικής ζωής του ελληνικού κόσμου κατά την παραπάνω περίοδο: Η υποχώρηση του μεταφυσικού προβληματισμού ελευθερώνει τον δρόμο για την κριτική της εκκλησίας και του κλήρου η στροφή προς τη μελέτη της Φύσης και ο εκσυγχρονισμός της επιστημονικής γνώσης οδηγούν σε σύγκρουση με την βιβλική εικόνα του συμπάντος η στροφή προς τη μελέτη του Ανθρώπου τροφοδοτεί το ενδιαφέρον για τα ορμέμφυτα και τη σχέση τους με τα ήθη, και συνεπώς για την ηθική και την πολιτική φιλοσοφία η στροφή προς τις εθνικές γλώσσες και το αίτημα της διάδοσης της παιδείας διαμορφώνουν ρηξικέλευθες απόψεις για τη γλώσσα. Παράλληλα, η προσπάθεια των παραδοσιακών θεσμών και ηγετικών ομάδων να αντιμετωπίσουν τις εξελίξεις οδηγεί σε αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό τους (λ.χ. οι έριδες στο εσωτερικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας), ενώ η επαφή με τη Δύση στα αστικά κέντρα, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και στις παροικίες της Διασποράς προκαλεί συγκρούσεις πολιτισμικών προτύπων και νοοτροπιών, οι οποίες με τη σειρά τους εκκινούν διαδικασίες ανακαθορισμού των συλλογικών ταυτήτων. Αντικείμενο του σεμινάριου αποτελούν κείμενα της νεοελληνικής γραμματείας στα οποία εντοπίζεται η συγκρουσιακή δυναμική που περιγράφτηκε παραπάνω. Με κριτήριο το πεδίο της σύγκρουσης (κοινωνία, θρησκεία, πολιτική, φιλοσοφία, γλώσσα, πολιτισμικοί κώδικες, συλλογικές ταυτότητες, λογοτεχνία κ.τ.λ.) θα μελετηθούν, κατά τρόπο συγκριτικό, ομόθεμα κείμενα τα οποία διατυπώνουν αντίθετες («νεωτεριστικές» vs «παραδοσιακές») θέσεις. Στόχος του σεμιναρίου είναι να ανιχνεύσει στα κείμενα τη συγκρουσιακή δυναμική της εποχής του Διαφωτισμού (τις αιτίες, τις συγκρουόμενες κοινωνικές ομάδες και τον λόγο discourse που αναπτύσσουν), και να περιγράψει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει τον τρόπο με τον οποίο η νεοελληνική γραμματεία αντανακλά αυτή τη συγκρουσιακή δυναμική ή χρησιμοποιείται από αυτήν, για να προωθήσει ή ανάλογα με τη στόχευση του κειμένου να πολεμήσει τη νεωτερικότητα (είδη κειμένων που προτιμώνται, γλωσσικές επιλογές, λειτουργία έμμετρου και πεζού λόγου, διαλόγου, σάτιρας, παρωδίας κ.τ.λ.).

21 Ως προετοιμασία για το μάθημα συνιστώνται τα κεφάλαια για την εποχή του Διαφωτισμού από την ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας των M. Vitti και K. Θ. Δημαρά.

22 Μετρική Θεωρία και Πράξη στην Ποίηση των Ελλήνων Ρομαντικών, Κωδικός μαθήματος: BNE 450 Π.Μ.: 9 ΜΑΜ: Αθανασοπούλου Αφροδίτη Στο επίκεντρο του σεμιναρίου βρίσκεται η έμμετρη επώνυμη ποίηση από τα χρόνια της Επανάστασης και της σύστασης του νεοελληνικού κράτους έως τα τέλη του 19ου αιώνα (χονδρικά: ). Στο πλαίσιο αυτό θα εξεταστούν οι μετρικές θεωρίες των πιο επιφανών εκπροσώπων του ελληνικού Ρομαντισμού, τόσο από τα Επτάνησα (Κάλβος, Σολωμός, Πολυλάς και άλλοι του σολωμικού κύκλου) όσο και από το εθνικό κέντρο των Αθηνών (Π. Σούτσος, Α. Ρ. Ραγκαβής, Στ. Κουμανούδης κ.ά.) σε συνάρτηση με τη στιχουργική τους πράξη. Θα εξεταστεί επίσης η στιχουργία κρίσιμων ποιητών-διαμέσων, όπως ο Βαλαωρίτης (το επιφανέστερο αλλά όχι το μοναδικό παράδειγμα), ο Ζαλοκώστας και άλλοι. Βασικά θεωρητικά ζητήματα που θα παρουσιαστούν στο σεμινάριο είναι: οι σχέσεις και, ιδίως, οι αντιθέσεις της νεοελληνικής με την αρχαία μετρική, το πρόβλημα της ορολογίας ως συνάρτηση του τρόπου [συστήματος] μέτρησης των νεοελληνικών στίχων βάσει της τονικο-συλλαβικής φύσης της νέας ελληνικής, καθώς και οι προσπάθειες αναβίωσης των αρχαίων μέτρων διά της δημιουργίας αντίστοιχων «νεοελληνικών στίχων», τόσο στη φαναριώτικη όσο και στην ιταλίζουσα/ επτανησιακή εκδοχή τους (poesia barbara). Σε επίπεδο στιχουργικής πράξης των Ελλήνων ρομαντικών θα εξεταστούν: τα βασικότερα μέτρα σε χρήση (8σύλλαβος, 15σύλλαβος, 11σύλλαβος, κλπ.) και η σχέση τους (α) με τη γηγενή δημοτική παράδοση, (β) με συγκεκριμένα είδη («ηρωική»/επική, «τραγική»/δραματική, λυρική, σατιρική ποίηση), και (γ) οι προσπάθειας συναρμογής τους σε νέο στίχο/ρυθμό (π.χ. 13σύλλαβος, διπλός 8σύλλαβος=16σύλλαβος, συνδυασμοί 15σ./16σ. ιδίως στους Φαναριώτες κ.ο.κ.) Θα διερευνηθούν, επίσης, τα βασικότερα στροφικά συστήματα, όπως το σονέτο, η τερτσίνα (terza rima), η οκτάβα (ottava rima), ο ρόλος-κλειδί της τομής σε «σύνθετους» και σε «διπλούς» (ή νόθους) στίχους, καθώς και επιμέρους γλωσσουφολογικά ζητήματα που σχετίζονται με τη στιχουργία των δύο «Σχολών», και κάποτε τις διακρίνουν ειδοποιά, ως τάσεις ή προτιμήσεις. Ως κοινή συνισταμένη των εργασιών του σεμιναρίου, θα επιχειρηθεί i. να συσταθεί μια τυπολογία των στιχουργικών μορφών προς τις οποίες δείχνουν

23 προτίμηση οι ποιητές της «Επτανησιακής» και της «Α Αθηναϊκής Σχολής». Θα επιχειρηθεί επίσης, ii. να αναδειχθούν τα σημεία επαφής (ή και τομής) μεταξύ αθηναϊκής και επτανησιακής στιχουργικής Σχολής, μέσω ποιητών-διαμέσων όπως αυτοί που προαναφέρθηκαν (Βαλαωρίτης, Ζαλοκώστας και άλλοι).

24 Κρητικό Θέατρο Κωδικός μαθήματος: BNE 451 Π.Μ.: 9 ΜΑΜ: Διδάσκων: Παπαδάκη Ρένα Στο σεμινάριο οι φοιτητές θα αναλάβουν να εκπονήσουν εργασίες για τα σημαντικότερα θεατρικά έργα που γράφτηκαν στην Κρήτη την εποχή της βενετοκρατίας, ανάμεσα στα τέλη του 16 ου και τα μέσα του 17 ου αιώνα. Θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τα κύρια γραμματολογικά προβλήματα των έργων αυτών και παράλληλα να εξοικειωθούν με τις δραματικές θεωρίες του αναγεννησιακού και μανιεριστικού θεάτρου.

25 Ειδολογικά Ζητήματα Κωδικός μαθήματος: BNE 518 Π.Μ.: 9 ΜΑΜ: Διδάσκων: Παναγιώτης Αγαπητός Το λογοτεχνικό είδος αποτελεί βασικό εργαλείο για τη μελέτη, την πρόσληψη και την ερμηνεία της λογοτεχνίας. Παρόλα αυτά, απουσιάζει μια μελέτη που να ασχολείται συστηματικά με την ιστορία και την εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών που καλλιεργήθηκαν στο Βυζάντιο. Μέσα στο πλαίσιο του σεμιναρίου εξετάζονται διάφορα ζητήματα σχετικά με τα βυζαντινά λογοτεχνικά είδη και τις μεταξύ τους σχέσεις.

26 Το μοτίβο των Τριών ή Τριαδική Αρμονία στη Λογοτεχνία Κωδικός μαθήματος: BNE 642 Π.Μ.: 10 ΜΑΜ: Σαμουήλ Αλεξάνδρα Αντικείμενο του σεμιναρίου είναι η εξέταση ενός ευρέος φάσματος νεοελληνικών - αλλά και ευρωπαϊκών- ποιημάτων από το δημοτικό τραγούδι ως σήμερα που δομούνται με βάση τον αριθμό, και συγκεκριμένα τον αριθμό 3. Για τον σκοπό αυτό θα μελετηθεί καταρχάς η αριθμολογική παράδοση η συμβολική δηλαδή αντιμετώπιση των αριθμών, που σχετίζεται με έννοιες όπως η αρμονική Ψυχή του κόσμου, η μαθηματική τάξη του σύμπαντος ή η πεποίθηση ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο more geometrico- που ξεκινά από τον Πυθαγόρα και τον Πλάτωνα και φτάνει ως τις μέρες μας. Αυτή η αντίληψη όμως ότι δηλαδή η δημιουργία του σύμπαντος προϋπέθετε αριθμητικές δομές προσφερόταν για μια αναλογική αναπαραγωγή του θεϊκού κόσμου στον κόσμο του έργου τέχνης, στην προσπάθεια δηλαδή του καλλιτέχνη να παραγάγει έναν συμμετρικό μικρόκοσμο που θα έπρεπε να είναι ανάλογος με το αρμονικό σύμπαν. Για να το διατυπώσουμε διαφορετικά: Εάν το έργο του ποιητή είναι να μιμηθεί τον κόσμο, κι αν ο κόσμος ορίζεται ως μια υπάρχουσα, αρμονική τάξη πραγμάτων, η οποία πιστεύεται ότι έχει δημιουργηθεί σύμφωνα με ένα αριθμητικό σχέδιο, τότε η μίμηση του κόσμου τελείται αναπαράγοντας αυτό το σχέδιο στη δομή του λογοτεχνικού έργου. Ακόμη περισσότερο: αν υπάρχει ομοιότητα ανάμεσα στη δημιουργία του κόσμου και την ποιητική δημιουργία, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί ο αριθμός, και ιδιαίτερα ο αριθμός της υπέρβασης των αντιθέτων και της αρμονικής τους ενότητας, το 3, υπήρξε η βάση για τη δόμηση πολλών ποιητικών έργων.

27 Δημοτικό Τραγούδι Κωδικός μαθήματος: BNE 651 Π.Μ.: 10 ΜΑΜ: Διδάσκων: Πιερής Μιχάλης

28 Επίπεδα Γλωσσικής Ανάλυσης Κωδικός μαθήματος: ΓΕΠ 120 ΜΑΜ: Αγγουράκη Γεωργία Στο μάθημα αυτό δίνεται έμφαση στη μελέτη της γλώσσας ως συστήματος. Εστιάζοντας στην περιγραφή και ερμηνεία του γλωσσικού υλικού, παρουσιάζονται οι τέσσερεις κλάδοι της Θεωρητικής Γλωσσολογίας, οι οποίοι αντιστοιχούν στα τέσσερα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας: Φωνολογία, Μορφολογία, Σύνταξη και Σημασιολογία. Οι φοιτητές εξασκούνται στην επίλυση απλών προβλημάτων/ ασκήσεων σε κάθε ένα από τα τέσσερα επίπεδα.

29 Κοινωνιογλωσσολογία Κωδικός μαθήματος: ΓΕΠ 140 ΜΑΜ: Κατσογιάννου Μαριάννα Το μάθημα έχει στόχο να εισαγάγει τους φοιτητές στις βασικές έννοιες της κοινωνιογλωσσολογίας και να παρουσιάσει τους κύριους άξονες του κοινωνιογλωσσολογικού ενδιαφέροντος και τις κύριες μεθόδους ανάλυσης της γλώσσας. Πιο συγκεκριμένα εντοπίζει τις καινοτομίες που εισάγει η κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση σε σχέση με την κυρίαρχη γλωσσολογική αντίληψη για τη γλώσσα, τη μελέτη της γλώσσας εν περιστάσει και την κοινωνική στράτευση των κοινωνιογλωσ-σολογικών ερευνών. Στη συνέχεια, επικεντρώνεται στην έννοια της γλωσσικής κοινότητας και στις προσπάθειες τυποποίησης των γλωσσικών κοινοτήτων, εξετάζοντας τα φαινόμενα της πολυγλωσσίας, της διγλωσσίας και της διφυΐας καθώς και τις σχέσεις κυριαρχίας που δημιουργούνται ανάμεσα στις διάφορες γλωσσικές ποικιλίες με έμφαση στις μειονοτικές γλώσσες. Υπογραμμίζοντας την κυρίαρχη θέση της δι/πολυγλωσσίας στις ανθρώπινες κοινωνίες, θα παρουσιάσουμε τα φαινόμενα που προκύπτουν από την επαφή ανάμεσα σε διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες: το δανεισμό, την εναλλαγή κωδίκων, τη μείξη κωδίκων, τη θνησιγλωσσία, τη δημιουργία πίτζιν και κρεολών καθώς και το φαινόμενο της ενδογλωσσικής ποικιλότητας ή διακύμανσης το οποίο θα συσχετίσουμε με τις έννοιες της κοινωνικής τάξης, του κοινωνικού δικτύου, του γένους και του ύφους, καθώς και με τη διαδικασία αναπροσαρμογής. Τέλος, θα αναφερθούμε στη σχέση γλώσσας και ταυτότητας, γλώσσας και έθνους και στις γλωσσικές στάσεις ή τη γλωσσική φαντασίωση και τον τρόπο που καθορίζουν τις επιλογές των ομιλητών.

30 Συγκριτική Σύνταξη Κωδικός μαθήματος: ΓΕΠ 245 (Ε) ΜΑΜ: Γεωργία Αγγουράκη Ο στόχος του μαθήματος είναι διττός. Πρώτον, να δείξουμε στο συντακτικό επίπεδο πως η γλώσσα είναι σύστημα, το οποίο αποτελείται από οντότητες, απλές ή σύνθετες, και, εκτός από τις ιεραρχικές σχέσεις, υπάρχουν και σχέσεις εξάρτησης ανάμεσα στις οντότητες που αποτελούν το σύστημα της γλώσσας. Δεύτερον, να εξετάσουμε τη φύση των συντακτικών διαφορών ανάμεσα στις διαλέκτους/γλώσσες. Το μάθημα εστιάζει στις διαφορές ανάμεσα στην Κοινή Νέα Ελληνική και την Κυπριακή διάλεκτο, εάν κάποιες είναι πρωτογενείς και άλλες δευτερογενείς, επιφανειακές ή βασικές. Οι υπό εξέταση συντακτικές διαφορές ανάμεσα στις δύο διαλέκτους αφορούν στο χρονικό σύστημα (βλ. απουσία παρακειμένου στην Κυπριακή διάλεκτο), στη θέση των κλιτικών αντωνυμιών, στην έκφραση της έμφασης και στο σχηματισμό ερωτήσεων μερικής αγνοίας. Σε μικρότερο βαθμό εξετάζονται διαφορές ανάμεσα στην ελληνική και άλλες γλώσσες. Οι φοιτητές ασκούνται στην ικανότητα να περιγράφουν με επάρκεια διαφορετικές δομές.

31 Κειμενικά Είδη Κωδικός μαθήματος: ΓΕΠ 200 ΜΑΜ: Κατσογιάννου Μαριάννα Το μάθημα είναι κατεπιλογή υποχρεωτικό και μπορούν να το επιλέξουν φοιτήτριες/φοιτητές με ημερομηνία εισαγωγής στο ΠΑΚ πριν από το Σεπτέμβριο Μπορούν επίσης να το επιλέξουν ως μάθημα ελεύθερης επιλογής φοιτήτριες/φοιτητές που εισήχθηκαν στο ΠΑΚ μετά το Σεπτέμβριο του Το μάθημα παρουσιάζει τον επιστημονικό περίπλου του πιο πολυσυζητημένου ίσως όρου στην ιστορία της κοινωνιογλωσσολογίας, τη γλωσσική διφυΐα. Σε πρώτο στάδιο εξετάζονται οι καταβολές του όρου και η εισαγωγή του στο επιστημολογικό πεδίο της κοινωνιογλωσσολογίας. Στη συνέχεια περιγράφονται οι προσπάθειες ορισμού και χρήσης του ως εργαλείου περιγραφής ποικίλων γλωσσικών κοινοτήτων. Εξετάζεται η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο θεωρητικό πλαίσιο και την πρακτική εφαρμογή καθώς και η σχέση της διφυΐας με συναφείς έννοιες όπως η διγλωσσία και το γλωσσικό συνεχές. Παρουσιάζονται και αναλύονται περιπτώσεις διφυϊκών κοινοτήτων. Τέλος, παρουσιάζονται οι διαδοχικές αναπροσαρμογές του όρου, η κοινωνική και ιδεολογική νοηματοδότησή του καθώς και τρόποι κατάλυσης/υπέρβασης της διφυϊκής λειτουργίας.