ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΑΣ (Α.Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΑΣ) ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΑΣ (Α.Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΑΣ) ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΝΤΕΛΕΖΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΒΑΛΒΗΣ ΣΩΖΩΝ ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΑΘΗΝΑ

2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η γεωργία είναι αναγνωρισμένο ως ένα απ τα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα παγκοσμίως. Κατά καιρούς έχουν εγκριθεί διάφορες συμβάσεις που έχουν σχέση με την ασφάλεια και την υγεία στην γεωργία, παρόλα αυτά δεν υπάρχει συγκεκριμένο ολοκληρωμένο διεθνές πρόγραμμα πάνω σε αυτό τον τομέα. Σκοπος της παρούσας μελέτης είναι η αναζήτηση και η καταγραφή των προβλημάτων που προκύπτουν στην υγιεινή και ασφάλεια εργασίας κατά την συγκομιδή και την τελική επεξεργασία της ελιάς. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε υπό την μορφή συνεντεύξεων, έπειτα από την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας και σε αυτή συμμετέχουν οι ελαιοπαραγωγοί του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων είναι άνδρες. Παρατηρήθηκε πως το μεγαλύτερο ποσοστό των ελαιοπαραγωγών δεν έχουν παρακολουθήσει κάποιο σεμινάριο ή κάποιας άλλης μορφής εκπαίδευση. Αξίζει να αναφερθεί πως από τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων προκύπτει ότι το 85% των εργαζομένων σε ελαιοπαραγωγικές εργασίες υποφέρει από πόνους στην μέση. Πιο συγκεκριμένα τα προβλήματα των ελαιοπαραγωγών όπως προέκυψε από τα ερωτηματολόγια σχετίζονται άμεσα με την πολύωρη εργασία και τις δύσκολες συνθήκες στις οποίες εργάζονται. ABSTRACT Farmers are recognized to do one of the most dangerous jobs worldwide. During the previous years many compacts that have to do with the security and the health of the farmers have been approved, although there is no specific integrated international programs that apply on these fields. The goal of this project is to search and write down the problems that occur in the hygiene and safety of gathering and final elaboration of olives. The project was done through interviews after the research in international bookstorage. In this project participate olive productors from the community of Ancient Olympia. The results of the research have shown that the main parts of the workers are male. An other fact has shown that the largest percent of the olive productors haven t attended in any kind of seminar or any education program. It is worth mentioning from the questionnaires occurs that the 85% of the workers in this kind of companies suffers from pains in the waist. Specifically the problems of oil productors have to do with the long hours labour and difficult conditions they face. 3

4 Αφιέρωση, Στους γονείς μας. 4

5 Ευχαριστίες Η εκπόνηση της παρούσας εργασίας δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την ηθική και οικονομική ενίσχυση των γονέων μας, την αμέριστη υποστήριξη και κατανόηση αυτών και των αγαπημένων μας προσώπων και την συνεχή αρωγή και συνεργασία με τον επιβλέποντα εκπαιδευτικό κ. Ντελέζο Κωνσταντίνο. Επίσης θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους ελαιοπαραγωγούς του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας για την συμμετοχή τους και την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων. 5

6 Περιεχόμενα: Σελ. Περίληψη 3 Αφιέρωση 4 Ευχαριστίες 5 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή Η γεωργία σαν επάγγελμα 11 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ 1.1 Τι είναι επαγγελματικός κίνδυνος Ορισμοί υγιεινής και ασφάλειας Υγιεινή και ασφάλεια εργασίας στην γεωργία Οδηγίες και διατάξεις για την γεωργία Γεωργία και γυναίκα 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΥ 2.1 Ιστορική αναδρομή ελιάς Η γεωργία σαν επάγγελμα Η συγκομιδή της ελιάς 18 6

7 2.3.1.Συγκομιδή ελιάς με περιστροφική βέργα και χτένι Χειρισμός-εκπαίδευση-συντήρηση μηχανημάτων Η μηχανοποίηση της συγκομιδής της ελιάς Οι δονητές σαν εργαλεία για την ρήψη των καρπών της ελιάς Επιτρεπτά όρια για την έκθεση σε κραδασμούς Μικρό-ηλεκτρομηχανικό Σύστημα Τέμπλα Ελαιοραβδιστικό μηχάνημα Γεννήτρια Επεξεργασία ελαιόλαδου - Τύποι ελαιουργείων Επεξεργασία ελαιόλαδου Συστήματα παραγωγής ελαιόλαδου Παραδοσιακά συστήματα πίεσης Φυγοκεντρικά συστήματα τριών φάσεων Φυγοκεντρικά συστήματα δύο φάσεων Τρόπος λειτουργίας διφασικών ελαιουργείων Μεταφορά αποβλήτων Σύγκριση μεθόδων εξαγωγής ελαιόλαδου 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ-ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ 3.1. Η καλλιέργεια σήμερα Οι συνέπειες της επέμβασης του ανθρώπου Ορισμός φυτοφαρμάκων Ανησυχίες για τα φυτοφάρμακα Συνέπειες στην υγεία 37 7

8 3.6. Μέτρα φύλαξης Πρόβλεψη ατομικής έκθεσης σε φυτοφάρμακα Κατάταξη φυτοφαρμάκων Τρόποι εισόδου φυτοφαρμάκων στον ανθρώπινο οργανισμό Επιπτώσεις στον οργανισμό Μέτρα πρόληψης κινδύνων Φυτοφάρμακα που περιέχονται στον κατάλογο Έγκαιρης προειδοποίησης (PIC) Δελτία δεδομένων ασφάλειας Κύριος σκοπός των Δελτίων Δεδομένων Ασφάλειας (MSDS) Πληροφορίες που περιέχονται στα Δελτία Δεδομένων Ασφάλειας Σήμανση CE 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (ΜΑΠ) 4.1. Γενικές απαιτήσεις των μέσων ατομικής προστασίας Κατά τη χορήγηση των ΜΑΠ και µετά Υποχρεώσεις εργαζομένων όσον αφορά τα ΜΑΠ ΜΑΠ αναγκαία στους ελαιοπαραγωγούς Προστασία κεφαλιού Προστασία κορμού Προστασία ματιών και προσώπου Προστασία της ακοής Προστασία των αναπνευστικών οδών Προστασία χεριών και βραχιόνων Προστασία ποδιών 56 8

9 Προστασία από πτώσεις 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ 5.1. Οσφυαλγία Οσφυαλγία στο γενικό πληθυσμό Μορφές της οσφυαλγίας Ισχιαλγία (Sciatica) Κλινική εικόνα Εκφυλιστική αρθρίτιδα Άλλα ονόματα για την ίδια πάθηση Συμπτώματα Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα Ανατομία Αίτια Αιτίες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του καρπιαίου σωλήνα Συμπτώματα Επικονδυλίτιδες Αγκώνα Συμπτώματα επικονδυλίτιδας 61 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΥΣ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ 6.1.Σκοπός της έρευνας Υλικό και μέθοδος 63 9

10 6.3.Γενικά στοιχεία Συνθήκες εργασίας Χειρισμός επικίνδυνων εργαλείων-μηχανημάτων Χειρισμός επικίνδυνων ουσιών Εγκάρσιοι κίνδυνοι Ενημέρωση-εκπαίδευση Μέσα ατομικής προστασίας Πτώσεις Συμπτώματα Συσχετίσεις με στατιστική σημαντικότητα Συμπεράσματα Συζήτηση Προτάσεις Ρόλος Υγιεινολόγου Τ.Ε 150 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ 151 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 152 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

11 Εισαγωγή: Η γεωργία σαν επάγγελμα: Ο άνθρωπος από τη στιγμή που εμφανίστηκε στον κόσμο και μέχρι σήμερα είναι στενά δεμένος με τη γη. Η γεωργία αποτελεί έναν σημαντικό οικονομικό παράγοντα στις περισσότερες χώρες. Εγκυκλοπαιδικά αναφέρεται πάντα στα γεωγραφικά δεδομένα κάθε χώρας ακόμα και η έλλειψή της. Όταν αναφερόμαστε στη γεωργία μιας χώρας συνήθως χρησιμοποιούμε συγκεκριμένα σημεία αναφοράς. Κυριότερα γεωργικά προϊόντα και ετήσια παραγωγή αυτών των προϊόντων. Εκτάσεις που χρησιμοποιούνται Ανθρώπινο δυναμικό που ασχολείται με τη γεωργία Ποσοστό συμμετοχής της γεωργικής οικονομίας στο σύνολο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Το 17% περίπου του εργατικού δυναμικού της χώρας μας απασχολείται στον αγροτικό τομέα.ο αγροτικός τομέας είναι ένας τομέας που απαιτεί αδιάκοπη και σκληρή εργασία. Οι γεωργοί συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα κατά την εργασία τους, τα οποία προκαλλούνται από διάφορους παράγοντες όπως παραδείγματος χάρη τις καιρικές συνθήκες ή των χειρισμό διάφορων επικίνδυνων εργαλείων. 11

12 1 η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ 1.1 Τι είναι επαγγελματικός κίνδυνος Με τον όρο επαγγελματικό κίνδυνο εννοείτε ο κίνδυνος για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων που προέρχεται από την επαγγελματική έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος (Rosskam, 1996). Ο επαγγελματικός κίνδυνος σχετίζεται με την συχνότητα έκθεσης των εργαζομένων σε κάποια πηγή κίνδυνου που βρίσκεται στον εργασιακό χώρο (θόρυβος, χημικές ουσίες) καθώς επίσης και με την σοβαρότητα των συνεπειών που προκλήθηκε από την έκθεση αυτή. (Μπελεσιώτη,2005) 1.2 Ορισμοί υγιεινής και ασφάλειας Οι ορισμοί που έχουν δοθεί για την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας είναι αρνητικού περιεχομένου διότι αναφέρονται σε αποφυγή ασθένειας ή ατυχήματος των εργαζομένων ως συνέπεια της εργασίας τους. Όμως η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων είναι έννοιες θετικές και ορίζονται από την παγκόσμια οργάνωση υγείας ως σωματική, νοητική και κοινωνική ευεξία καθώς και δυνατότητα προσωπικής ανάπτυξης του ατόμου. (Κουκουλάκη,1999) Η ασφάλεια, εννοώντας την επαγγελματική υγεία και ασφάλεια είναι μια έννοια που αναφέρεται στις δραστηριότητες που στοχεύουν στην μείωση του κίνδυνου και στην μείωση των συνεπειών των ανεπιθύμητων γεγονότων αλλά περικλείει και την προσωπική εκτίμηση-πρόσληψη του κίνδυνου. (Σγουρού και Γούτσου,2008) Ουσιαστικά η υγιεινή και η ασφάλεια των εργαζομένων σε οποιονδήποτε παραγωγικό κλάδο και αν ανήκουν, στοχεύει στην προαγωγή, εξασφάλιση και διατήρηση ενός υψηλότερου επιπέδου φυσικής και κοινωνικής ευεξίας, στην πρόληψη των επιδράσεων των εργασιακών συνθηκών στην υγεία των εργαζομένων, στην προστασία τους από επαγγελματικούς κινδύνους και βεβαίως στην προσαρμογή της εργασίας στον άνθρωπο. (Κουκουλάκη, 1999) 1.3 Υγιεινή και ασφάλεια εργασίας στην γεωργία Υπάρχει παγκόσμια αναγνώριση ότι η γεωργία είναι ένας ιδιαίτερα επικίνδυνος τομέας μετά τον κλάδο των μεταλλείων και των κατασκευών. Διεθνή ολοκληρωμένα 13

14 πρότυπα και κώδικες πρακτικής προϋπάρχουν αλλά μόνο για τις δύο τελευταίες κατηγορίες. Από το 1999, με την ίδρυση της διεθνούς οργάνωσης εργασίας έχουν εγκριθεί 12 συμβάσεις που σχετίζονται άμεσα με την ασφάλεια και την υγεία στην γεωργία. Ωστόσο, παρά την πληθώρα των σχετικών προτύπων, και γεγονός ότι η γεωργία καλύπτεται μέσω της σύμβασης- πλαίσιο (Ρ.155/1981) της Δ.Ο.Ε η οποία ισχύει για όλους τους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας σχετικά με την επαγγελματική ασφάλεια και την υγεία, δεν υπάρχει ολοκληρωμένο διεθνές πρότυπο που να σχετίζεται με τα προβλήματα της ασφάλειας και της υγείας στον τομέα της γεωργίας. Μόλις το 2001, συστάθηκε η διεθνής σύμβαση εργασίας 184 «Για την ασφάλεια και την υγεία στην γεωργία» η οποία περιλαμβάνει απαιτήσεις για την ασφάλεια και την εργονομία των μηχανημάτων, καθώς και για την διακίνηση και μεταφορά υλικών στον γεωργικό τομέα. (Forastieri,1999 και ILO,2003) Η ευρωπαϊκή επιτροπή συμπεριέλαβε την γεωργία ως τομέα υψηλής επικινδυνότητας στο πρόγραμμα δράσης της για την ασφάλεια και την υγιεινή το Οι συζητήσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής σχετικά με την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία συνέλαβε σε μεγάλο βαθμό στην υιοθέτηση μιας σειράς οδηγιών που αφορούν ειδικότερα την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Η οδηγία του συμβούλιου για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία εφαρμόζεται σε όλους του τομείς της εργασιακής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένης της γεωργίας. Η οδηγία αυτή 89/391/ΕΟΚ σχετικά με την «εισαγωγή μέτρων για την προώθηση της βελτίωσης της ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων κατά την εργασία», αναφέρεται και ως «Οδηγία Πλαίσιο». Προς τον σκοπό αυτό, περιέχει γενικές αρχές σχετικά με την πρόληψη των επαγγελματικών κίνδυνων και την προστασία της ασφάλειας και της υγείας, την εξάλειψη των συντελεστών κίνδυνου και ατυχημάτων, την ενημέρωση, την διαβούλευση, την ισόρροπη συμμετοχή σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες ή /και πρακτικές, την κατάρτιση των εργαζομένων και των εκπρόσωπων τους για τους κανόνες για την εφαρμογή των γενικών αυτών αρχών. Η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται σε όλους τους δημοσίους ή ιδιωτικούς τομείς δραστηριοτήτων. (ILO,2009 και EEC,1989) Στη γεωργία οι χρήστες των μηχανημάτων, παρουσιάζουν την υψηλότερη συχνότητα τραυματισμών και θανάτων (Cole,2006). Οι ανατροπές ελκυστήρων, οι δονήσεις και οι θόρυβοί τους, καθώς και η απόσπαση της προσοχής του χειριστή που προκαλεί το άροτρο και άλλα παρελκόμενα μέρη (Chisholm 1979, Stayner 1984, Kumar 2001, Aybek 2010), αποτελούν ένα αρκετά διερευνημένο θέμα της γεωργικής εργασίας ανοιχτού χώρου και η ανάγκη για έναν εργονομικά βελτιστοποιημένο σχεδιασμό έχει επισημανθεί (Hilton και Moran 1975, Chisholm 1992, Torén και Öberg 2001). Η ασφάλεια του παραγωγού στο χωράφι δεν εξαρτάται αποκλειστικά μόνο από τη φύση των γεωργικών δραστηριοτήτων αλλά και από την συμπεριφορά του ίδιου του παραγωγού ως προς τις βασικές προφυλάξεις που οφείλει να τηρεί για τη δική του ασφάλεια. Ο γεωργικός τομέας σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση Εργασιακών Συνθηκών, είναι σε δυσμενέστερη θέση από άλλους τομείς για διάφορους φυσικούς 14

15 εργασιακούς παράγοντες, όπως περιβάλλον εργασίας και έλλειψη εργονομικών παραμέτρων (Third European Survey on Working Conditions, 2002). Ποικίλες εργασίες όπως η μετακίνηση βαρέων φορτίων, η υιοθέτηση άβολων στατικών στάσεων του σώματος, η εφαρμογή μεγάλης δύναμης, οι συχνά επαναλαμβανόμενες κινήσεις, η οδήγηση γεωργικών ελκυστήρων ή άλλων αγροτικών οχημάτων μπορεί να εκθέσει τους αγρότες στον κίνδυνο τραυματισμών καθώς και σε ανάπτυξη μυοσκελετικών παθήσεων κατά την εργασία τους (Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της εργασίας). Σύμφωνα με την European Agency for Safety and Health at Work, το 60% περίπου των απασχολούμενων στους τομείς της γεωργίας και της αλιείας εκτίθεται σε επώδυνες στάσεις του σώματος και σε επαναλαμβανόμενες κινήσεις των χεριών τουλάχιστον τις μισές από τις ώρες εργασίας, ποσοστό μεγαλύτερο από οποιονδήποτε άλλο κλάδο. Επισημαίνεται λοιπόν, η αναγκαιότητα προσαρμογής της εργασίας στα ανθρώπινα δεδομένα καθώς και η συνεχής βελτίωση των ήδη νέων εργονομικών παραμέτρων στην αγροτική δραστηριότητα. Ένας επιπλέον παράγοντας κινδύνου που απαιτεί τη λήψη κατάλληλου και ειδικού προστατευτικού εξοπλισμού είναι η χρήση των αγροχημικών ουσιών (φυτοφάρμακα, λιπάσματα), η οποία θεωρείται εκτεταμένη ιδίως στη συμβατική γεωργία. Ανάλογα με τον τρόπο χρήσης (π.χ. με ψεκασμό ή διασπορά κλπ.) και τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται, προκαλούνται διαφορετικοί τρόποι έκθεσης όπως για παράδειγμα μέσω εισπνοής, κατάποσης, διείσδυσης μέσω του δέρματος ή των ματιών (Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων,2003). Κάθε είδος έκθεσης και τύπος χημικής ουσίας συνεπάγεται διαφορετικούς κινδύνους για τον χρήστη. Αλλαγές στην ταχύτητα και διεύθυνση του ανέμου κατά τη διάρκεια του ψεκασμού μπορούν να οδηγήσουν στην απορρόφηση των φυτοφαρμάκων από το αναπνευστικό σύστημα (Solomon,2000,Damalas,2006) καθώς και οι διαρροές ουσιών από τον εξοπλισμό, με αποτέλεσμα σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία των αγροτών γεγονός που καθιστά τη λήψη των μέτρων ασφαλείας ζωτικής σημασίας. Η συμπεριφορά των γεωργών ως προς τη τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής και ασφάλειας κρίνεται ελλιπής. Ελλιπής γνώση και κατανόηση των ασφαλών πρακτικών κατά την εργασία, καθώς και λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με την αναγκαιότητα των μέσων ατομικής προστασίας, μπορούν να βλάψουν σοβαρά τους γεωργούς και τους εργάτες γης σχετικά με την προστασία τους από πιθανούς κινδύνους (Koh και Jeyaratnam 1996). Ορισμένοι λόγοι που περιορίζουν τη χρήση των μέσων αυτών, ειδικά στις περιπτώσεις αναπνευστήρων, μασκών προσώπου και φορμών είναι ο συνδυασμός κλιματικών παραγόντων, όπως η υψηλή υγρασία και θερμοκρασία (Park 2009). Οι παραγωγοί που ασχολούνται χρόνια με τη γεωργία, φαίνεται να έχουν κατανοήσει την αναγκαιότητα των γαντιών μιας χρήσης, της μάσκας, των υποδημάτων ασφαλείας και των καπέλων. Οι χρήστες λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων παρόλο που θα ήταν ενδεδειγμένο, δεν φορούν φόρμες. Αυτό συχνά οφείλεται στην αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος κατά την εκτέλεση των εργασιών (Βεντούρη, 2010). 15

16 Οι κίνδυνοι και οι ανεπιθύμητες συνέπειες αυτών (χημικοί, μηχανολογικού εξοπλισμού) μπορούν κατά πολύ να περιοριστούν με τις κατάλληλες δραστηριότητες πρόληψης (Gielen και Sleet, 2006). Η νομοθεσία ως μέθοδος πρόληψης έχει χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη των τραυματισμών στα αγροκτήματα, ωστόσο λόγω του ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός μικρών επιχειρήσεων, διάσπαρτων σε μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή, η ικανότητα για την εφαρμογή της νομοθεσίας είναι περιορισμένη (Murphy,2003) 1.4 Οδηγίες και διατάξεις για την γεωργία Σχετικές οδηγίες υπάρχουν και σε επιμέρους διατάξεις όπως : Χώροι εργασίας (89/654/ΕΟΚ) Καρκινογόνα (90/394/ΕΟΚ) Βιολογικοί παράγοντες (2000/54/ΕΚ) Χημικοί παράγοντες (98/24/ΕΚ) Χειρωνακτική διακίνηση φορτίων (90/269/ΕΟΚ) Εξοπλισμός εργασίας (89/655/ΕΟΚ) Εξοπλισμός ατομικής προστασίας (89/656/ΕΟΚ) (Σαραφόπουλος, Ν.2002 και OSHA,2008) 1.5 Γεωργία και γυναίκα Η γεωργία εξακολουθεί να είναι ένας σημαντικός κλάδος για τη γυναικεία απασχόληση. Πολύ περισσότερες γυναίκες συνεισφέρουν ως σύζυγοι, εταίροι ή μέλη της οικογένειας, ενώ οι έκτακτες, ευκαιριακές και εποχιακές εργασίες, επί παραδείγματι την εποχή της συγκομιδής, φαίνεται πως είναι σημαντικό χαρακτηριστικό της απασχόλησης των γυναικών στον κλάδο. Οι εργαζόμενοι αυτοί ενδέχεται να μην καλύπτονται από τη νομοθεσία για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία. Οι γυναίκες εντοπίζονται στις στοιχειώδεις θέσεις απασχόλησης του κλάδου της γεωργίας. Παρά το γεγονός ότι τα ποσοστά των ατυχημάτων είναι υψηλότερα στους άντρες, μεγάλοι αριθμοί ατυχημάτων αναφέρονται στον κλάδο τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες. Σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες που εργάζονται σε οικογενειακές επιχειρήσης: αποτελούν το 38 % των εργαζομένων σε οικογενειακές επιχειρήσεις,είναι μεγαλύτερης ηλικίας από τους άντρες, είναι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης (86 %), είναι σύζυγοι ιδιοκτητών εκμεταλλεύσεων (τρεις στις τέσσερις συζύγους είναι γυναίκες, ενώ σχεδόν ένας στους τέσσερις ιδιοκτήτες είναι γυναίκα), και διαχειρίζονται μικρές εκμεταλλεύσεις. 16

17 Ο τομέας της γεωργίας απασχολεί στην ΕΕ σημαντικό αριθμό εργαζομένων αμφότερων των φύλων. Η γεωργία εξακολουθεί να είναι ο βασικός τομέας απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα και την Πορτογαλία. Κατά παράδοση, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην Ευρώπη είναι οικογενειακές επιχειρήσεις στις οποίες συχνά εργάζονται ζευγάρια, με τη γυναίκα να συνδράμει τον σύζυγό της στις πολυάριθμες καθημερινές εργασίες. Ποσοστό 38% εκ του συνόλου των εργαζομένων σε οικογενειακές επιχειρήσεις στην ΕΕ είναι γυναίκες. Ενδέχεται να υπάρχει σημαντικός διαχωρισμός καθηκόντων με βάση το φύλο. Οι γυναίκες εντοπίζονται στις στοιχειώδεις θέσεις απασχόλησης του κλάδου της γεωργίας. Οι γυναίκες διαχειρίστριες εκμεταλλεύσεων είναι γενικά μεγαλύτερης ηλικίας και λιγότερο καταρτισμένες σε θέματα γεωργίας σε σχέση με τους άντρες. Ο μεγάλος αριθμός γυναικών εταίρων, πλην όμως μη μισθωτών, σε οικογενειακές εκμεταλλεύσεις ενδέχεται να μην καλύπτεται από τη νομοθεσία περί ασφάλειας και υγείας. Ορισμένα κράτη μέλη, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν αποφασίσει να αντιμετωπίζουν τις γυναίκες που εργάζονται σε τέτοιου είδους εκμεταλλεύσεις ως εργαζομένους που εμπίπτουν στο νομικό πλαίσιο περί ασφάλειας και υγείας, και έχουν καλύψει το ζήτημα σχετικά με τις κατευθύνσεις για τον κλάδο. Οι γυναίκες που απασχολούνται στη γεωργία μπορεί να εκτίθενται στις ίδιες επικίνδυνες συνθήκες, αλλά έχουν να αντιμετωπίσουν επιπρόσθετους κινδύνους, ιδιαίτερα όσον αφορά την αναπαραγωγική υγεία (π.χ. από φυτοφάρμακα και βιολογικούς παράγοντες). Επιπλέον, οι γυναίκες είναι περισσότερο εκτεθειμένες στον κίνδυνο παθήσεων του αυχένα και των άνω άκρων. (OSHA,2008) 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΥ 2.1 Ιστορική αναδρομή ελιάς Η ελιά ή ελαιόδεντρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea) είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών (Oleaceae), το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονομάζεται επίσης ελιά και από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Η ελιά υπήρξε το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους, και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από την Αθηνά στην Ακρόπολη. Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Την μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 π.χ., ούτε το Λάτιο ούτε η Ισπανία ούτε η Τύνιδα γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργειά της. ( Δρανδάκης 1934) 2.2 Η γεωργία σαν επάγγελμα Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η γεωργία είναι ένας απ τους κυριότερους τομείς στην οικονομική ζωή της Ελλάδας και το 17% περίπου του εργατικού δυναμικού της χώρας απασχολείται στον αγροτικό τομέα. (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος 2010) Σύμφωνα με την διεθνή οργάνωση εργασίας, ο γεωργικός τομέας θεωρείται ένα από τα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αρκετές χώρες, το ποσοστό των θανατηφόρων ατυχημάτων στην γεωργία είναι διπλάσιο από το μέσο όρο για όλες τις άλλες βιομηχανίες. (ILO 2009) 2.3 Η συγκομιδή της ελιάς Ο καρπός της ελιάς ωριμάζει στα μέσα προς τέλη του φθινοπώρου, οπότε και ξεκινάει η συγκομιδή, ή το λιομάζωμα. Η ελιά παραδοσιακά μαζεύεται με το χέρι, και το μάζεμα της ελιάς αποτελεί εδώ και αιώνες σημαντική αγροτική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές της Μεσογείου. 18

19 Στη σημερινή εποχή ευδοκιμεί ακόμη η παραδοσιακή μέθοδος συγκομιδής, με τη βοήθεια ίσως κάποιων νεότερων εργαλείων: τα κλαδιά περνιούνται με το "χτένι" για να αποσπαστεί ο καρπός με μεγαλύτερη ευκολία και ταχύτητα, ενώ το έδαφος κάτω από την ελιά στρώνεται με λιόπανα ή με ειδικό δίχτυ από συνθετικό υλικό. Σκάλες από ξύλο ή αλουμίνιο χρησιμοποιούνται για το μάζεμα των δυσπρόσιτων κλαδιών. Αφού πέσουν οι ελιές από το δέντρο, οι αγρότες τινάζουν τα άκρα των ελαιόπανων ώστε να δημιουργηθούν σωροί, οι οποίοι θα καθαριστούν με το χέρι από χοντρά κλαριά και τσαμπιά προκειμένου να τοποθετηθούν στη συνέχεια σε δοχεία μεταφοράς (κουβάδες, τενεκέδες) και σακιά και να μεταφερθούν στον χώρο αποθήκευσης. Δεν είναι απαραίτητη η απομάκρυνση των φύλλων, αφού υπάρχει στο ελαιοτριβείο ειδικό μηχάνημα που τα απομακρύνει με αέρα. Εναλλακτική τεχνική είναι το "τίναγμα" της ελιάς με ξύλινα ραβδιά, η τεχνική όμως αυτή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο όταν έχει ωριμάσει πλήρως ο καρπός και είναι εύκολη η απόσπασή του από το δέντρο. Τέλος, είναι σύνηθες κατά τη συγκομιδή να κόβονται με πριόνι επιλεγμένα κλαδιά του δέντρου, τόσο για τη διευκόλυνση της συγκομιδής, όσο και για να βοηθηθεί η σωστή ανάπτυξη του δέντρου. (Παπαγιανόπουλος, 1934) Εικόνα 1: Συγκομιδή ελιάς Συγκομιδή ελιάς με περιστροφική βέργα και χτένι. Σε μεγάλους ελαιώνες χρησιμοποιούνται συχνά ειδικά μηχανήματα για τη συγκομιδή. Τα μηχανήματα χειρός (βέργες ελαιοσυλλογής) λειτουργούν συνήθως είτε με την αρχή της δόνησης (παλμική βέργα) ή της περιστροφής (περιστροφική βέργα) της κεφαλής, ή και συνδυασμό των δυο κινήσεων. Κοντά στη χειρολαβή προσαρτάται ο βενζινοκινητήρας ή ηλεκτροκινητήρας που δίνει κίνηση στη βέργα. Οι κατασκευαστές των βεργών ελαιοσυλλογής εξελίσσουν συνεχώς την τεχνολογία λειτουργίας, ώστε να αυξάνεται η απόδοση και ταυτόχρονα να ελαχιστοποιείται η ζημιά που προκαλεί το μηχάνημα στο ελαιόδεντρο. Στην κατεύθυνση αυτή, εμφανίστηκαν τελευταία στην αγορά βέργες ελαιοσυλλογής από τεχνολογικά προηγμένα υλικά όπως τα ανθρακονήματα (carbon fiber). Για ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα και απόδοση στη συγκομιδή υπάρχουν στην αγορά και αυτοκινούμενα μηχανήματα ελαιοσυλλογής. Λόγω της αρκετά υψηλής δαπάνης 19

20 αγοράς τα μηχανήματα αυτά προορίζονται για ελαιώνες μεγάλης έκτασης, ενώ συχνά η αγορά τους εντάσσεται σε ευρωπαϊκά προγράμματα επιδοτήσεων για αγρότες.(παπαγιαννόπουλος 1934) 2.4 Χειρισμός-εκπαίδευση-συντήρηση μηχανημάτων Η μηχανοποίηση της συγκομιδής της ελιάς Η μηχανοποίηση της συγκομιδής της ελιάς είναι πολύ σημαντική τόσο για την μείωση κόστους παραγωγής όσο και για την διασφάλιση της ποιότητας του λαδιού, επειδή το εγχειρίδιο συγκομιδής δεν επιτρέπει να λειτουργούν την κατάλληλη στιγμή και χρειάζεται μεγάλο διάστημα για να ολοκληρωθεί. Η χρήση φορητών δονητών, εξαπλώνεται περισσότερο από άλλες τυπολογίες, μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα. Όμως η χρήση αυτών των συσκευών μπορεί να καταστεί επικίνδυνη για τα χέρια κατά την μετάδοση της δόνησης/κραδασμού στο δέντρο. (International Conference Ragusa shwa 2012) Οι δονητές σαν εργαλεία για την ρίψη των καρπών της ελιάς Η χρήση φορητού δονητή, που έχει εξαπλωθεί περισσότερο από κάθε άλλη τυπολογία, μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα. Όμως η χρήση τέτοιου εξοπλισμού ίσως εμπεριέχει κίνδυνο της έκθεσης του συστήματος χέρι-βραχίονα στον κραδασμό. Η παρατεταμένη έκθεση στους κραδασμούς είναι πρωταρχική αιτία παθολογικών ασθενειών όπως μυϊκό σκελετικό πόνο στο σύστημα χέρι-βραχίονα ή συγκεκριμένες παθήσεις όπως σύνδρομο λευκών δαχτύλων (vibration induced white finger), σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα (carpal tunnel syndrome), σύνδρομο δόνησης χεριούβραχίονα (hand-arm vibration syndrome). Λόγω του ενδεχόμενου κινδύνου αυτών των δονητών, είναι γενικά σχεδιασμένοι με στόχο την μετάδοση μέγιστης δόνησης στα κλαδιά προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η απόσπαση των καρπών, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τη μετάδοση κραδασμών στον χειριστή και την αποφυγή πιθανών ζημιών στα δένδρα. (International Conference Ragusa shwa 2012) Επιτρεπτά όρια για την έκθεση σε κραδασμούς Προκειμένου να αποφεύγονται οι κίνδυνοι για την υγεία έχουν εκδοθεί νόμοι και οδηγίες που θεσπίζουν τα επιτρεπτά όρια για τους εργαζόμενους στην έκθεση σε κραδασμούς κατά την λειτουργία. Το πρότυπο αναφοράς δίνει αυτόν τον χαρακτηρισμό στους κραδασμούς που μεταδίδονται στο χέρι και παρέχει έναν οδηγό για τις επιπτώσεις στην υγεία. Στην Ιταλία, το διάταγμα 81/2008 ορίζει το όριο της ημερήσιας έκθεσης σε μια τυποποιημένη περίοδο αναφοράς 8 ωρών με ταχύτητα 5m/s 2. 20

21 Η έρευνα περιλαμβάνει τον ορισμό των στοιχείων του υλικού του συστήματος και τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την ανάπτυξη λογισμικού, καθώς και πειραματικές δοκιμές σε πραγματικές συνθήκες λειτουργίας. Τα πειράματα έχουν διεξαχθεί σχετικά με τα εργαλεία δόνησης της ελιάς που συνήθως χρησιμοποιούνται σε εργασίες συγκομιδής ελιών και επιτρέπουν να συγκεντρωθούν και να χαρακτηριστούν τα δεδομένα κραδασμών, όσον αναφορά το φάσμα συχνότητας και έντασης. Οι πληροφορίες αυτές στη συνέχεια αξιοποιήθηκαν για την παρακολούθηση, σε πραγματικό χρόνο της δόνησης και την επακόλουθη αξιολόγηση της επικινδυνότητας για την υγεία. (International Conference Ragusa shwa 2012) Μικρο-ηλεκτρομηχανικό Σύστημα Το μικρο-ηλεκτρομηχανικό σύστημα (MEMS) βασίζεται σε μικρο-ηλεκτρομηχανική τεχνολογία και περιλαμβάνει τον σχεδιασμό της συμπαγής μονάδας φθοράς που πρέπει να αποδοθεί στον καρπό του χειριστή και μια σταθερή βάση για την αποθήκευση και την ανάλυση των δεδομένων μέτρησης. Το MEMS χωρητικής επιτάχυνσης ειδικότερα έχει πολλά πλεονεκτήματα για πολλές εφαρμογές, όπως το χαμηλό κόστος, υψηλή ευαισθησία, καλή απόκριση και επιδόσεις θορύβου, χαμηλή ευαισθησία της θερμοκρασίας, και χαμηλή κατανάλωση ισχύος, όπως τεκμηριώνεται από πολλές έρευνες, οφείλεται στην ευελιξία των αισθητήρων MEMS και το μικρό τους μέγεθος, έχουν χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για την παρακολούθηση των κραδασμών σε μηχανές, μηχανολογικό εξοπλισμό, εγκαταστάσεις και σε αστικές δομές. Η δυνατότητα χρησιμοποίησης τέτοιων συστημάτων στην εκτίμηση του κινδύνου δόνησης είναι επίσης ένα πεδίο εφαρμογής που πρόσφατα διερευνάται από τους ερευνητές. Ο στόχος της έρευνας είναι η εκτίμηση του κινδύνου στην υγεία των χειριστών, χρησιμοποιώντας δονητή χειρός για συγκομιδή ελιάς.(international Conference Ragusa shwa 2012) Τέμπλα Εναλλακτική μέθοδος για την συγκομιδή της ελιάς κ πιο παραδοσιακή είναι με την χρήση τέμπλας. Η τέμπλα είναι ένα ξύλινο ραβδί το οποίο χρησιμοποιείται για το τίναγμα της ελιάς με προϋπόθεση ο καρπός να έχει ωριμάσει πλήρως ώστε να είναι εύκολη η απόσπαση του από το δέντρο. Η τέμπλα προκειμένου να διατηρηθεί σωστά μέχρι την επόμενη φορά που θα χρησιμοποιηθεί συνήθως δένεται σε ένα σίδερο για να μην στραβώσει. (Γιακουμέτης 1992) Ελαιοραβδιστικό μηχάνημα Ένα άλλο εργαλείο που χρησιμοποιείται στις μέρες μας και με το πέρασμα του χρόνου όλο και εξελίσσεται είναι το ελαιοραβδιστικό μηχάνημα. Η συντήρηση που 21

22 χρειάζεται το μηχάνημα αυτό είναι σχετικά εύκολη. Κάθε 50 ώρες συνεχόμενης εργασίας ο εργαζόμενος αφού έχει εκπαιδευτεί για την συγκεκριμένη διαδικασία προσθέτει γράσο στα γρανάζια του μηχανήματος. Σε περίπτωση που δεν έχει εκπαιδευτεί την διαδικασία την αναλαμβάνει το κατάστημα από το οποίο αγόρασε το μηχάνημα. Κατά τον χειρισμό του ο εργαζόμενος υποχρεούται να φοράει μάσκα για να προφυλάσσει το πρόσωπο του διότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να τιναχτούν οι καρποί του δέντρου και να τραυματιστεί. (Γιακουμέτης 1992) Γεννήτρια Προκειμένου να λειτουργήσει το ελαιοραβδιστικό απαραίτητη είναι η χρήση γεννήτριας. Η γεννήτρια παράγει ρεύμα 12 volt. Κάθε 100 ώρες εργασίας ο εργαζόμενος υποχρεούται να αλλάζει τα λάδια. Εκτός από την γεννήτρια μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει και μπαταρία λιθίου 12 volt ή μια απλή μπαταρία 12 volt και 70 A η οποία φορτίζεται με φορτιστή μπαταριών έπειτα από 6 ώρες συνεχόμενης εργασίας. Η απομάκρυνση των φύλλων από τον καρπό της ελιάς δεν είναι απαραίτητη να γίνεται επιτόπου στον χώρο συλλογής του καρπού αφού υπάρχουν ειδικά μηχανήματα διαχωρισμού στα ελαιοτριβεία. (Γιακουμέτης 1992) 2.5.Επεξεργασία ελαιόλαδου - Τύποι ελαιουργείων Σήµερα δύο διαφορετικές διαδικασίες εξαγωγής ελαιόλαδου χρησιµοποιούνται ευρέως οι οποίες βασίζονται στη φυγοκέντριση. Τα φυγοκεντρικά συστήµατα, διακρίνονται σε τριών και δύο φάσεων, ανάλογα µε τα προϊόντα που δίνουν στο τέλος της επεξεργασίας. Επιπλέον εφαρµόζεται η «παραδοσιακή διαδικασία», κατά την οποία το ελαιόλαδο εξάγεται µε πίεση σε υδραυλικό πιεστήριο. Τα τρία συστήµατα διαφέρουν σηµαντικά ως προς το ποσό των υγρών αποβλήτων και των άλλων παραπροϊόντων που παράγουν Επεξεργασία ελαιόλαδου Η επεξεργασία του ελαιολάδου αποτελείται από επτά βήµατα: α. Παραλαβή του καρπού: Μετά τη συγκοµιδή οι ελιές παραδίδονται στις µεταποιητικές µονάδες για επεξεργασία το ταχύτερο δυνατόν. Η µεταφορά τους γίνεται σε πλαστικά τελάρα (κλούβες) µε οπές αερισµού ή πλαστικούς σάκους. Σε περίπτωση που χρειάζεται να αποθηκευτεί ο καρπός θα πρέπει να είναι για µικρό χρονικό διάστηµα σε χώρο µε καλό αερισµό. 22

23 β. Αποφύλλωση-απομάλρυνση ξένων υλών και πλύσιµο: Οι ξένες προσμίξεις εάν αλεσθούν μαζί με τον ελαιοκαρπό, επηρεάζουν αρνητικά το άρωμα του ελαιόλαδου και αυξάνουν την οξύτητά του. Οι ελιές τοποθετούνται αρχικά σε χοάνη παραλαβής ελαιοκάρπου και στη συνέχεια µε µεταφορική ταινία οδηγούνται στο αποφυλλωτήριο, όπου αποµακρύνονται τα φύλλα και άλλα φερτά υλικά. Ακολουθεί πλύσιµο για την αποµάκρυνση ξένων υλών (σκόνη, χώµα, κ.λ.π.). Το νερό µπορεί να ανακυκλωθεί µετά από κατακρήµνιση ή διήθηση των στερεών συστατικών του. Απαιτούνται περίπου L νερού για την πλύση 1000 kg ελαιοκάρπου. Μετά το πλύσιµο ακολουθεί η άλεση του καρπού σε ελαιόµυλο ή σπαστήρα. γ. Σπάσιµο-άλεση ελαιόκαρπου Στα παραδοσιακά ελαιοτριβεία η άλεση του καρπού γίνεται µε κυλινδρικές µυλόπετρες. Στις σύγχρονες µονάδες χρησιµοποιούνται µεταλλικοί µύλοι, σφυρόµυλοι και σπαστήρες µε οδοντωτούς δίσκους. Εάν οι ελιές που υποβάλλονται σε επεξεργασία είναι παγωµένες ή πολύ ξηρές, προστίθεται µια µικρή ποσότητα νερού ( l ανά 1000 kg καρπού). δ. Μάλαξη της ελαιοζύμης Μετά την άλεση, η ελαιοζύµη αναµιγνύεται στο µαλακτήρα µετά την προσθήκη ζεστού νερού. Η µάλαξη αποτελεί βασικό στάδιο της επεξεργασίας και συντελεί στην συνένωση των µικρών ελαιοσταγονιδίων µε µεγαλύτερες σταγόνες λαδιού. Για τη διευκόλυνση της διαδικασίας η ελαιοζύµη θερµαίνεται στους 28-30ºC. Στο µαλακτήρα προστίθεται νερό µέχρι και 100 % της ποσότητας της ελαιοζύµης, πριν την εξαγωγή του ελαιόλαδου σε διφασικό ή τριφασικό φυγοκεντρικό σύστηµα. Αραίωση της ελαιοζύμης: Στο μαλακτήρα προστίθεται νερό μέχρι και 100% της ποσότητας της ελαιοζύμης (ανάλογα την ωριμότητα του ελαιόκαρπου), πριν την εξαγωγή του ελαιόλαδου σε διφασικούς ή τριφασικούς φυγοκεντρικούς διαχωριστές. Η θερμοκρασία του νερού δεν πρέπει να ξεπερνά τους 30 ο C. Εξαγωγή ελαιόλαδου: Η παραλαβή του ελαιόλαδου γίνεται με τρεις μεθόδους επεξεργασίας. Την παραδοσιακή μέθοδο, τη δι-φασική και την τρι-φασική διαδικασία. ε. Παραλαβή του ελαιόλαδου Η παραδοσιακή µέθοδος της πίεσης και η διαδικασία των τριών φάσεων παράγουν το παρθένο ελαιόλαδο και δύο τύπους αποβλήτων: τα υγρά απόβλητα (κατσίγαρος) και τα στερεά απόβλητα (ελαιοπυρήνας). Η παραδοσιακή µέθοδος είναι µια ασυνεχής διαδικασία (batch type process) που διαφοροποιείται σε δύο φάσεις µε την πίεση των αλεσµένων καρπών. Η υγρή φάση (µίγµα νερού/λαδιού) διαχωρίζεται αργότερα προκειµένου να ληφθεί το ελαιόλαδο. Υπολογίζεται ότι από kg καρπού παράγονται περίπου 350 kg ελαιοπυρήνα (περιεκτικότητα σε υγρασία 25 %) και περίπου 450 kg υγρά απόβλητα (απόνερα). Εντούτοις, αν και είναι πιο οικολογική, η τεχνική αυτή είναι ασυνεχής, γεγονός που αποτελεί µειονέκτηµα για τη σύγχρονη βιοµηχανία. 23

24 ζ. Καθαρισµός του ελαιόλαδου Τα στερεά σωµατίδια (τεµαχίδια σάρκας, φλοιού, θρύµµατα πυρηνόξυλου, κλπ) που βρίσκονται διαλυµένα στην υγρή φάση αποµακρύνονται µε τη χρήση παλινδροµικά κινούµενων κοσκίνων (κόσκινα απολάσπωσης). Σηµειώνεται ότι το βάρος των στερεών σωµατιδίων υπολογίζεται σε ποσοστό % επί του συνολικού βάρους της υγρής φάσης. η. Τελικός διαχωρισµός Ο τελικός διαχωρισµός του ελαιόλαδου από τα φυτικά υγρά γίνεται µε τη χρήση φυγοκεντρικών ελαιοδιαχωριστήρων. (Νομαρχιακή επιχείρηση ανάπτυξης,2012) Συστήματα παραγωγής ελαιόλαδου Στις σύγχρονες μονάδες επεξεργασίας ελαιόκαρπου η παραγωγή ελαιόλαδου βασίζεται στις εξής βασικές αρχές: Πίεσης (παραδοσιακά ή κλασσικά συστήματα) Φυγοκέντρησης (συνεχή συστήματα) που με την σειρά τους χωρίζονται σε Τριών φάσεων Φυγοκέντρησης Δύο φάσεων Φυγοκέντρησης Επιλεκτικού φιλτραρίσματος Χημικού διαχωρισμού Διαδικασία απομάκρυνσης λίθων Οι πιο ευρέως διαδεδομένες μέθοδοι είναι αυτές της φυγοκέντρησης και η κλασσική παραδοσιακή μέθοδος της πίεσης. Στα συστήματα πίεσης και στα τρι-φασικά φυγοκεντρικά συστήματα, τα απόβλητα είναι και υγρά και στερεά (κατσίγαρος και ελαιοπυρήνας) ενώ στα δι-φασικά συστήματα το απόβλητο που προκύπτει είναι υγρή ελαιοπυρήνα Παραδοσιακά συστήματα πίεσης Η παλαιότερη μέθοδος επεξεργασίας ελαιόλαδου είναι μια ασυνεχής διαδικασία κατά την οποία παράγονται ελαιόλαδο, υγρά απόβλητα (κατσίγαρος) και στερεά απόβλητα (ελαιοπυρήνας). Ο ελαιόκαρπος υπόκειται σε υδραυλική πίεση που σταδιακά φτάνει τα kg/cm 2 ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του καρπού, όπως η ωριμότητά του και το είδος του. Κατά την διάρκεια της συμπίεσης του ελαιόκαρπου, το μίγμα 24

25 ελαιόλαδο νερό κυλάει και συλλέγεται στο κέντρο των μύλων. Έτσι με αυτόν τον τρόπο, τα στερεά υπολείμματα διαχωρίζονται από το μίγμα ελαιόλαδου νερού. Το μίγμα αυτό επεξεργάζεται περαιτέρω με την μέθοδο της καθίζησης και αργότερα με φυγοκέντρηση. Μια πιο σύγχρονη παραλλαγή της μεθόδου υδραυλικής πίεσης, επιτυγχάνεται με τη χρήση διαδοχικών πιεστηρίων με διαφορετική πίεση. Η αποδοτικότητα των ελαιοτριβείων εξαρτάται άμεσα από τον αριθμό των πιεστηρίων που διαθέτει η κάθε μονάδα. Στην Ελλάδα, τα κλασσικού τύπου ελαιοτριβεία αποτελούν το 20% περίπου του συνολικού αριθμού ελαιοτριβείων. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της μεθόδου που αναφέρθηκε, είναι ότι δεν απαιτείται μεγάλη προσθήκη νερού στην ελαιοζύμη. Εάν οι ελαιόκαρποι είναι δύσκολο να επεξεργαστούν (πολύ ώριμοι καρποί) και η ελαιώδης φάση είναι δύσκολο να διαχωριστεί από τις άλλες φάσεις τότε κρίνεται σκόπιμη η προσθήκη μικρών ποσοτήτων νερού ( 3-5 l/100 kg καρπών) κατά τη διαδικασία της σύνθλιψης, ζύμωσης και πλύσης των μύλων μετά την πίεση των ελαιοκάρπων. Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία της πίεσης για την εξαγωγή του ελαιόλαδου, παράγει τα πιο επιβαρυμένα υγρά απόβλητα, με τιμές COD (chemical oxygen demand ) της τάξης των g /l. Από kg ελιών, παράγονται περίπου 350 kg στερεού κλάσματος (περιεκτικότητα νερού περίπου 25%) και περίπου 450 kg υγρών αποβλήτων. Όμως αυτή η διαδικασία συνδέεται επίσης και με την παραγωγή ελαιόλαδου υψηλής ποιότητας, εξαιτίας της χαμηλής θερμοκρασίας που απαιτείται για τη εξαγωγή του, υπό την προϋπόθεση ότι διατηρείται ο χώρος πάντα όσο πιο καθαρός γίνεται. Εάν οι συνθήκες υγιεινής στις εγκαταστάσεις δεν είναι ικανοποιητικές και τα πιεστήρια δεν καθαρίζονται συχνά, παράγεται ελαιόλαδο λιγότερο καλής ποιότητας καθώς το προϊόν έρχεται σε επαφή με τα ήδη οξειδωμένα παλαιά σωματίδια. Η συμβατική μέθοδος εξαγωγής του ελαιόλαδου παραμένει η οικονομικότερη από πλευράς εξοπλισμού αλλά όχι και από πλευράς εργατικών χεριών και συντήρησης. Τέλος θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι η παραδοσιακή μέθοδος είναι μια ασυνεχής διαδικασία και συνεπώς δεν αποτελεί πλεονέκτημα για τη σύγχρονη βιομηχανία. (Νομαρχιακή επιχείρηση ανάπτυξης, 2012) Φυγοκεντρικά συστήματα τριών φάσεων Η τρι-φασική διαδικασία, η οποία αντικαθιστά την παραδοσιακή μέθοδο, χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα για την εξαγωγή του ελαιόλαδου και χρονολογείται από τη δεκαετία του Η μέθοδος αυτή ουσιαστικά εκμεταλλεύεται τη διαφορά ειδικού βάρους του νερού και του ελαιολάδου. Η παραγωγική ικανότητα των ελαιοτριβείων φυγοκεντρικού τύπου εξαρτάται άμεσα από την απόδοση των οριζόντιων φυγοκεντρικών διαχωριστήρων. Όλοι οι φυγοκεντρικοί διαχωριστές ελαιοζύμης χαρακτηρίζονται από ένα οριζόντιο άξονα και οριζόντιο τύμπανο και έναν εξωθητικό κοχλία, που περιστρέφεται με 25

26 ελαφρά λιγότερες στροφές, αλλά κατά την ίδια φορά με το τύμπανο, έτσι ώστε να μετατοπίζει συνεχώς τις στερεές ύλες προς το άκρο του τυμπάνου. Ο φυγοκεντρικός αυτός διαχωριστής χωρίζει την ελαιοζύμη σε τρεις φάσεις, την ελαιοπυρήνα, το ελαιόλαδο και τα φυτικά υγρά και νερά. Είναι συνεχούς λειτουργίας (continuous flow), με τη λάσπη (ελαιοπυρήνα), να ωθείται συνεχώς έξω από τον ελαιοδιαχωριστή, με τη βοήθεια κοχλία μεταφοράς. Τα μηχανήματα είναι συνδεδεμένα υπό μορφή συνεχούς γραμμής, πλήρως αυτοματοποιημένης σε ότι αφορά τη λειτουργία με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται συνεχής ροή του υλικού από το στάδιο του καρπού ως τα τελικά προϊόντα, το ελαιόλαδο και την ελαιοπυρήνα. Η ελαιοπυρήνα περιέχει 12% περίπου ελαιόλαδο, γεγονός που την καθιστά αξιοποιήσιμη και για αυτό το λόγο οδηγείται στα πυρηνελαιουργεία για εξαγωγή πυρηνελαίου με εκχύλιση. Το κατάλοιπο της διαδικασίας αυτής είναι το πυρηνόξυλο, υλικό με εμπορική αξία αφού χρησιμοποιείται για θέρμανση. Από τις πρώτες κιόλας εφαρμογές, που πραγματοποιήθηκαν, δεν υπήρξαν βασικές διαφορές όσον αφορά στην ποσότητα του παραγόμενου ελαιόλαδου. Το κύριο μειονέκτημα όμως αυτής της μεθόδου είναι η μεγάλη ποσότητα ζεστού νερού που απαιτείται και συνεπώς η μεγάλη παραγωγή υγρών αποβλήτων. (Νομαρχιακή επιχείρηση ανάπτυξης,2012) Φυγοκεντρικά συστήματα δύο φάσεων Τα τελευταία χρόνια, εμφανίστηκε στην αγορά δι-φασικό σύστημα παραγωγής ελαιολάδου (αποκαλούμενο επίσης και "οικολογικό σύστημα") από την εταιρία Westfalia Separator A.G. Βασική διαφορά των δι-φασικών συστημάτων από τα τριφασικά είναι ότι ο φυγοκεντριτής δεν χρειάζεται αραίωση της ελαιοζύμης με νερό και τη διαχωρίζει τελικά σε δύο μέρη σε αντίθεση με τα δι-φασικά στα οποία για την παραλαβή του ελαιολάδου από τον ελαιόκαρπο απαιτείται αραίωση της ελαιοζύμης με μεγάλη ποσότητα νερού. Με τη νέα αυτή μέθοδο τα τελικά προϊόντα είναι το ελαιόλαδο και ο ελαιοπυρήνας στον οποίο ενσωματώνονται τα απόνερα (2POMW). Το σημαντικότερο πλεονέκτημα του συστήματος είναι η μειωμένη κατανάλωση νερού και η έλλειψη υγρών αποβλήτων, το πρόβλημα όμως της διαχείρισης των αποβλήτων μετατοπίζεται από τα υγρά στα στερεά απόβλητα. Υπολογίζεται ότι για κάθε κιλό επεξεργασμένου ελαιόκαρπου παράγονται 800 κιλά υγρής ελαιοπυρήνας. Σοβαρό όμως μειονέκτημα της μεθόδου είναι ότι η ελαιοπυρήνα που προκύπτει (alperujo) έχει αυξημένη υγρασία και είναι δύσκολη στο χειρισμό, στη μεταφορά και την επεξεργασία. Επιπλέον, ξηραίνεται με αργό ρυθμό και έχει υψηλό ρυπαντικό φορτίο. Συγκριτικά, η δι-φασική επεξεργασία παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα σε σχέση με τα τρι-φασικά συστήματα: 26

27 έχει διαπιστωθεί ότι το ελαιόλαδο που παράγεται από τα δι-φασικά ελαιοτριβεία είναι καλύτερης ποιότητας, έχει υψηλότερη οξειδωτική σταθερότητα και καλύτερα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Δεν απαιτείται η προσθήκη επιπλέον ποσοτήτων νερού για την παραγωγή της ελαιόπαστας ελαττώνοντας έτσι το λειτουργικό κόστος της εγκατάστασης. Η απαίτηση των δι-φασικών συστημάτων σε ενέργεια είναι μικρότερη, λόγω της μικρότερης ποσότητας ελαιόπαστας που πρέπει να επεξεργαστεί δεν απαιτείται επιπλέον φυγοκεντρωτής για την επεξεργασία των φυτικών υγρών που παράγονται, καθώς αυτά ανακυκλώνονται στα τρι-φασικά συστήματα πριν τη δεύτερη φυγοκέντριση απαιτείται η ανάμιξη των φυτικών υγρών και του ελαιόλαδου. Πτητικά συστατικά είναι πιθανόν να δημιουργήσουν κολλώδες ίζημα στον φυγοκεντρητή η κατασκευή του δι-φασικού φυγοκεντριτή είναι λιγότερο περίπλοκη, κάνοντάς τον πιο αξιόπιστο λειτουργικά και περισσότερο οικονομικό από τον τριφασικό. Παρόλα αυτά υπάρχουν και μερικά μειονεκτήματα του δι-φασικού συστήματος έναντι των τρι-φασικών. Τα κυριότερα είναι τα εξής: η δι-φασική τεχνολογία επεξεργασίας ελαιόλαδου, ουσιαστικά μετατοπίζει το πρόβλημα των αποβλήτων που παράγονται από τα ελαιοτριβεία, στις ραφιναρίες. Η ελαιόπαστα που παράγεται πρέπει να υποστεί επεξεργασία για την εξαγωγή του ελαίου που περιέχει, με συχνά αρκετά δαπανηρές σε ενέργεια και κόστος διαδικασίες. τα απόβλητα των δι-φασικών ελαιοτριβείων (2POMW) είναι μια σχετικά νέα μορφή αποβλήτων η οποία δεν έχει πλήρως χαρακτηρισθεί και μελετηθεί. Γενικά πάντως έχει διαπιστωθεί ότι πρόκειται για απόβλητα με υψηλό COD, υψηλό δείκτη θολότητας, είναι πλούσια σε λίπη, ξηρό περιεχόμενο, και φαινόλες. τα 2POMW περιέχουν 55-70% υγρασία, ενώ το στερεό υπόλειμμα των παραδοσιακών πιεστηρίων περιέχουν μόλις 20-25% και των 3-φασικών 40-45%. Αυτό το χαρακτηριστικό των αποβλήτων τα καθιστά ασταθή στο χειρισμό, τη μεταφορά και την αποθήκευσή τους.(νομαρχιακή επιχείρηση ανάπτυξης, 2012) Αξίζει να αναφερθεί ότι στο Ηράκλειο Κρήτης με την βοήθεια του Νομάρχη και έχοντας υπόψη τους τα παρακάτω: Την υπ άριθμ.21288/ Απόφαση Νομάρχη, την Ε1β/221/65 Υγειονομική Διάταξη περί διαθέσεως λυμάτων, το Νόμο 1650/86 και 3010/2002 για την προστασία του περιβάλλοντος, το Α.Ν. 2520/40 περί υγειονομικών διατάξεων, την ανάγκη λήψης μέτρων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας και του Περιβάλλοντος λόγω των προβλημάτων που παρατηρούνται κάθε ελαιοκομική περίοδο από τα απόβλητα των ελαιουργείων, αποφάσισαν: την μετατροπή των σύγχρονων ΤΡΙΦΑΣΙΚΩΝ Ελαιουργείων (παράγουν λάδι πυρήνα κατσίγαρο) σε ΔΙΦΑΣΙΚΑ (παράγουν λάδι πούλπα) και ιδιαίτερα εκείνων των οποίων τα λυματοστάσια βρίσκονται κοντά σε φράγματα, θάλασσες, ακτές, ποτάμια, εφόσον δεν υπάρχουν ανυπέρβλητα τεχνικά προβλήματα. Η Μετατροπή αυτή γίνεται με σχετικά μικρό κόστος. 27

28 Τα Ελαιουργεία παλαιού τύπου με τρεις φάσεις και του παραδοσιακού τύπου (με μποξάδες) θα εξακολουθούν να λειτουργούν ως έχουν και σύμφωνα με την υπ αριθμ.21288/ Απόφαση Νομάρχη Τρόπος λειτουργίας διφασικών ελαιουργείων Τα απόβλητα μετά το φυγοκεντρικό μηχάνημα των διφασικών Ελαιουργείων (πούλπα) θα συγκεντρώνονται στον περιβάλλοντα χώρο του ελαιουργείου σε όρυγμα, επικλινές, διαστάσεων ανάλογα με τη δυναμικότητα του ελαιουργείου και θα λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα αποφυγής ρύπανσης του περιβάλλοντος κατά τη φόρτωση και τη μεταφορά τους ή σε ειδικά διαμορφωμένα σιλό απολύτως στεγανά ανάλογης χωρητικότητας Μεταφορά αποβλήτων Η μεταφορά των αποβλήτων (πούλπα) θα γίνεται με απολύτως στεγανά αυτοκίνητα σε πυρηνελαιουργείο ή στο εγκεκριμένο όρυγμα, όπου θα λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για τα στραγγίσματα (κατασκευή μικρού αναχώματος στραγγισμάτων) και θα λαμβάνεται η κατάλληλη μέριμνα για την αποφυγή δυσοσμίας (διασκορπισμός ασβέστη ανά 15 ημέρες ή με άλλα χημικά). Τα νερά του πλυντηρίου θα οδηγούνται στη δεξαμενή καθίζησης στη συνέχεια στη δεξαμενή εξουδετέρωσης που υπάρχουν στο ελαιουργείο, θα ανακυκλώνονται και θα απορρίπτονται τελικώς μαζί με την πούλπα στο όρυγμα, στο σιλό, ή στο λυματοστάσιο, ή θα χρησιμοποιούνται για άρδευση εφόσον αυτό είναι εφικτό. Για την κατάταξη σε βαθμό όχλησης της δραστηριότητας των Ελαιουργείων θα λαμβάνεται υπόψη η παραγωγικότητα σε 8ωρη λειτουργία. Για τον υπολογισμό του Λυματοστασίου για λόγους ασφαλείας της κατασκευής και προστασίας του περιβάλλοντος θα λαμβάνεται υπόψη η παραγωγικότητα ανά 8ωρο προσαυξημένη κατά 25%. Τυχόν προβλήματα που θα υπάρξουν από την εφαρμογή της παρούσας θα αντιμετωπίζονται, κατά περίπτωση, από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Δ/νση Δημόσιας Υγείας Δ/νση Ανάδειξης και Προστασίας Περιβάλλοντος. (Περιβαλλοντική υγιεινή και δημόσια υγεία, 2013) Σύγκριση μεθόδων εξαγωγής ελαιόλαδου Όπως προαναφέρθηκε, στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, εφαρμόζονται κυρίως τρεις διαφορετικές επεξεργασίες για την παραλαβή του ελαιόλαδου. Η παραδοσιακή μέθοδος με την χρήση υδραυλικών κυρίως πιεστηρίων, η 2-φασική και η 3-φασική διαδικασία με χρήση πολλών φυγοκεντρικών διαχωριστήρων στη σειρά. Ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω συστημάτων επεξεργασίας είναι ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικά μεγάλες διαφορές σε ότι αφορά στην ποσότητα του παραγόμενου ελαιόλαδου. Υπάρχουν όμως σημαντικές διαφορές ως προς την ποσότητα, το είδος και συνεπώς τα χαρακτηριστικά των αποβλήτων που 28

29 παράγονται. Επιγραμματικά αναφέρονται τα κύρια πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των μεθόδων. Παραδοσιακό σύστημα Πλεονεκτήματα: Σημαντικά μικρότερο κόστος αγοράς Μικρότερο ποσοστό υγρασίας στον ελαιοπυρήνα Κόστος αντικατάστασης ελαιοσφυρίδων Κατασκευασμένα από σίδηρο Μειονεκτήματα: Μεγάλο κόστος εργατικών Μικρή απόδοση σε ελαιόλαδο Φυγοκεντρικό σύστημα τριων-φάσεων Πλεονεκτήματα: Μικρότερη απαίτηση σε εργατικά χέρια Αυτοματοποιημένη λειτουργία Μεγαλύτερη απόδοση σε ελαιόλαδο Εξασφαλίζει συνθήκες για τήρηση της καθαριότητας σε όλη την παραγωγική γραμμή Μειονεκτήματα: Μεγαλύτερο κόστος αγοράς, εγκατάστασης και συντήρησης του απαιτούμενου εξοπλισμού Απαιτείται εξειδικευμένο προσωπικό Μεγαλύτερη απαίτηση σε ηλεκτρική ενεργεία και νερό Παρουσιάζει αραίωση των φυσικών αντιοξειδωτικών και συνεπώς μείωση του ποσοστού τους το οποίο παραμένει στο ελαιόλαδο Φυγοκεντρικό σύστημα δυο-φάσεων Πλεονεκτήματα: Παράγεται πολύ μικρότερη ποσότητα υγρών αποβλήτων 29

30 Η ποιότητα του παρθένου ελαιόλαδου είναι ανώτερη από εκείνη των τριών φάσεων κυρίως σε ότι αφορά την περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες και αντιοξειδωτικά. Μειονεκτήματα: Ο ελαιοπυρήνας που παράγεται έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία (55 65%). Η επεξεργασία του αποβλήτου για την εξαγωγή ελαίου είναι δύσκολη. Προκειμένου η ελαιοπυρήνα να επεξεργαστεί σε πυρηνελαιουργείο, πρέπει η υγρασία της να ελαττωθεί από 50-65% σε μόλις 11%. Η δαπάνη για την εγκατάσταση κατάλληλων ξηραντηρίων και τα καύσιμα που απαιτούνται για τη μείωση της υγρασίας είναι δυσβάστακτη και για το λόγο αυτό η ελαιοπυρήνα μένει πολλές φορές ανεπεξέργαστη και διατίθεται στο περιβάλλον ως έχει. Λόγω αυτής της αδυναμίας μετατροπής των υφιστάμενων πυρηνελαιουργείων σε μονάδες ικανές να επεξεργάζονται την ελαιοπυρήνα των δύο φάσεων, η αφυδάτωση της επιτυγχάνεται με δεύτερη και πολλές φορές τρίτη φυγοκέντριση για την παραγωγή αποξηραμένης ελαιοπυρήνας (Exhausted foot cake EFC), Νερό Ελαιοζύμη Υγρή φάση Οργανική φάση Ελαιοπυρήνας Εικόνα 1: Ο τριφασικός διαχωριστήρας 30

31 Ελαιοζύμη Ελαιόλαδο Ελαιοπολτός Εικόνα 2: Διφασικός διαχωριστήρας Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι τρεις διαφορετικές επεξεργασίες παραλαβής ελαιόλαδου (παραδοσιακή, τριφασική και διφασική) διαφέρουν σηµαντικά στον όγκο και τη σύσταση των αποβλήτων που παράγουν. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι διαφορές µεταξύ των τριών διαδικασιών: Παραδοσιακή 3 Φάσεων 2 Φάσεων Στερεό υπόλειμμα (kg/tn καρπού) Υγρά απόβλητα (l/tn καρπού]) Φυτικό νερό των υγρών αποβλήτων (%) BOD5 υγρών αποβλήτων (g/l) Πολυφαινόλες στα υγρά απόβλητα (mg/l)

32 Δείκτης Πικρότητας Πίνακας 1:Σύγκριση ορισμένων χαρακτηριστικών των αποβλήτων από τις διάφορες επεξεργασίες παραγωγής ελαιόλαδου. (Διαδικτυακό περιοδικό Prosodol,2011) Χαρακτηριστικά Τιμή (γραμμάρια/λίτρο) Ολικά στερεά Πτητικά οργανικά στερεά Ολικά αιωρούμενα στερεά Χημικά απαιτούμενο οξυγόνο

33 Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο Ολικό οργανικό άζωτο Ολικός φώσφορος ίχνη-1.4 Πίνακας 2: Μέση σύσταση υγρών αποβλήτων ελαιουργείων. (Διαδικτυακό περιοδικό Prosodol,2011) ΚΛΑΣΙΚΟ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟ Μέγεθος ph Pυπογόνο δυναμικό Χημικά απαιτούμενο οξυγόνο

34 (ΧΑΟ) σε γραμμάρια στο λίτρο Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο, (ΒΑΟ) σε γραμμάρια στο λίτρο Αιωρούμενα στερεά (%) Ολικά στερεά (%) 12 6 Ολικά οργανικά στερεά (%) Ολικά ανόργανα στερεά (%) Οργανικές ουσίες (%) Ολικά σάκχαρα Αζωτούχες ενώσεις Οργανικά οξέα Πολυαλκοόλες Πηκτίνες, ταννίνες Πολυφαινόλες Λίπη Ανόργανα στοιχεία (%) P K

35 Ca Mg Na Πίνακας 3: Χαρακτηριστικά των αποβλήτων των κλασικών και των φυγοκεντρικών Ελαιουργείων. (Διαδικτυακό περιοδικό Prosodol,2011) Οι µέθοδοι εξαγωγής του ελαιόλαδου διαφέρουν ανάλογα µε τη χώρα και την περιοχή. Στην Ισπανία και ειδικότερα στις νότιες περιοχές όπου η παραγωγή προέρχεται αποκλειστικά από µεσαίου και µεγάλου µεγέθους συνεταιρισµούς, η διφασική µέθοδος εξαγωγής ελαιόλαδου χρησιµοποιείται σε ποσοστό 95%.Στην Ιταλία χρησιµοποιείται ευρύτατα το τριφασικό σύστηµα. Η πλειονότητα των ελαιουργείων που λειτουργούν στην Ελλάδα είναι φυγοκεντρικά τριών φάσεων. ιατηρούνται επίσης µερικά πιεστικά παλαιού τύπου. Τα ελαιουργεία δύο φάσεων δεν έχουν διαδοθεί πολύ στη χώρα µας κυρίως λόγω του ηµιστερεού αποβλήτου που παράγουν, το οποίο δεν είναι επεξεργάσιµο στα πυρηνελαιουργεία. Εν τούτοις, την τελευταία πενταετία γίνεται µία προσπάθεια εξάπλωσης αυτών, κυρίως σε περιοχές της νότιας Πελοποννήσου. Η κύρια περιβαλλοντική παράµετρος που συνδέεται µε τη λειτουργία των ελαιουργείων στην Ελλάδα, είναι τα παραγόµενα υγρά απόβλητα (κατσίγαρος). Ο κατσίγαρος παράγεται από ελαιουργεία που χρησιµοποιούν φυγοκεντρικούς διαχωριστήρες τριών φάσεων, τα οποία είναι και τα πολυπληθέστερα στον ελλαδικό χώρο. Το στερεό υπόλειµµα (πυρηνόξυλο) της συγκεκριµένης παραγωγικής διαδικασίας µπορεί να εκληφθεί ως χρήσιµο παραπροϊόν αφού αποτελεί την πρώτη ύλη των πυρηνελαιουργείων. (Νομαρχιακή επιχείρηση ανάπτυξης, 2012) 35

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ-ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ 3.1. Η καλλιέργεια σήμερα Τα τελευταία χρόνια με την αύξηση του πληθυσμού και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο άνθρωπος άρχισε να επεμβαίνει αλόγιστα στο φυσικό περιβάλλον με σκοπό να παράγει περισσότερα αγαθά και με λιγότερο κόπο, έτσι ώστε όχι μόνο να ζει πιο άνετα, αλλά να μπορεί να μεγαλώσει το κέρδος του, χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες και τις βλάβες που μπορεί να προκαλέσει στο περιβάλλον το οποίο κινείται, αλλά και την ίδια του την υγεία. Έτσι σήμερα η καλλιέργεια της γης γίνεται με σύγχρονα μέσα, με τη βοήθεια της επιστήμης και με τη χρήση διαφόρων μέσων. Μερικά απ' αυτά είναι η εντατικοποίηση των καλλιεργειών, η μονοκαλλιέργεια, η υπερβολική άντληση των υπόγειων νερών, η χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων κ.ά. (Κοντοκώστα Ουρανία-Παπαχρήστου Στέριος,2011) 3.2. Οι συνέπειες της επέμβασης του ανθρώπου Οι συνέπειες της επέμβασης του ανθρώπου στη γη ήταν πολύ λιγότερες τα προηγούμενα χρόνια, σήμερα όμως εμφανίζονται καθημερινά σε μεγαλύτερο βαθμό. Μεγάλο είναι το μερίδιο σ' αυτές τις συνέπειες της χρήσης των φυτοφαρμάκων στη σύγχρονη γεωργία. Η ατμόσφαιρα ρυπαίνεται, το νερό μολύνεται, το έδαφος καταστρέφεται, η χλωρίδα και η πανίδα εξαφανίζονται. Αλλά και η υγεία κινδυνεύει. Τα τρόφιμα που παράγει τώρα η γη δεν είναι τόσο υγιεινά, αφού οι βλαβερές ουσίες που περιέχουν τα φυτοφάρμακα εισχωρούν σ' αυτά και σιγά σιγά βλάπτουν τον οργανισμό του ανθρώπου. (Κοντοκώστα Ουρανία-Παπαχρήστου Στέριος,2011) 3.3. Ορισμός φυτοφαρμάκων Φυτοφάρμακα λέγονται μια σειρά από φάρμακα, χημικές ουσίες που φτιάχνονται για την αποτελεσματική καταπολέμηση των εχθρών των φυτών. Είναι δυνατά δηλητήρια, προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, που δρουν και σκοτώνουν ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς που βλάπτουν τις καλλιέργειες. Αναπτύχθηκαν τα τελευταία εξήντα περίπου χρόνια. Το 1942 ο Ελβετός Muller ανακαλύπτει το DDT, ενώ το 1946 τα εργαστήρια της εταιρίας φαρμάκων BAYER κατασκευάζουν το παραθείο. Τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψής τους, η συμβολή τους στην προστασία της αγροτικής παραγωγής, γέννησε πολλές ελπίδες για τη λύση 36

37 του προβλήματος τροφής που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα με την αύξηση του πληθυσμού. Ταυτόχρονα η προσφορά τους ήταν μεγάλη και στην προστασία της δημόσιας υγείας με την καταπολέμηση ενοχλητικών εντόμων, που έφεραν διάφορες ασθένειες στον άνθρωπο και ανοίγονται νέοι ορίζοντες στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής. Έτσι τα φυτοφάρμακα αντιμετωπίζονται απ' όλους μόνο από τη θετική τους πλευρά και οι βιομηχανίες φαρμάκων συναγωνίζονται μεταξύ τους για την παραγωγή νέων φυτοφαρμάκων με μεγαλύτερη δράση.(κοντοκώστα Ουρανία-Παπαχρήστου Στέριος,2011) 3.4. Ανησυχίες για τα φυτοφάρμακα Μόνο τα τελευταία χρόνια διατυπώνονται οι πρώτες ανησυχίες για τη δράση τους αφού σε ορισμένους τόπους εξαφανίζονται ομάδες φυτών και ζώων, ενώ επιστήμονες ανακαλύπτουν και δημοσιεύουν αποτελέσματα ερευνών με τις οποίες διαπιστώνονται βλάβες στην υγεία του ανθρώπου. Έτσι μερικά από τα πρώτα φυτοφάρμακα αποσύρονται από την κυκλοφορία στις σύγχρονες χώρες, εξακολουθούν όμως να κυκλοφορούν σε άλλες. Οι ανησυχίες όμως των επιστημόνων αλλά και πολλών άλλων πλέον μεγαλώνουν, διαπιστώνοντας καθημερινά τις αρνητικές τους επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον, χωρίς να παραβλέπουν βέβαια τη χρησιμότητά τους στη σύγχρονη γεωργία, η οποία χωρίς τη δράση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων δε θα είχε αυτή τη μεγάλη ανάπτυξη. (Κοντοκώστα Ουρανία-Παπαχρήστου Στέριος,2011) Σήμερα όλοι πλέον αναγνωρίζουν ότι τα φυτοφάρμακα κατέχουν σημαντικό μερίδιο στην αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και γίνεται προσπάθεια ώστε να παρθούν μέτρα για την καλύτερη αξιοποίησή τους, ελαχιστοποιώντας τις αρνητικές τους συνέπειες. Μάλιστα υπάρχει μια στροφή των παραγωγών και των καταναλωτών στη βιολογική γεωργία, στην οποία δε χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα ή άλλες ουσίες. Είναι ίσως η λύση στο πρόβλημα και θα πρέπει όλοι να στραφούν προς αυτήν την κατεύθυνση, με πρώτους τους αγρότες οι οποίοι όμως θα πρέπει να έχουν την συνεργασία και υποστήριξη του κράτους. (Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας, 2003) 3.5. Συνέπειες στην υγεία Οι άμεσες προέρχονται κυρίως από ατυχήματα δηλητηριάσεων με φυτοφάρμακα λόγω κακής χρήσης, φύλαξης ή άγνοιας και επιφέρουν το θάνατο ή προκαλούν ανεπανόρθωτες βλάβες στην υγεία όσων έχουν δηλητηριαστεί. 37

38 Επίσης έχουν συμβεί αρκετά ατυχήματα με διαρροή επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται σε εργοστάσια για την κατασκευή φυτοφαρμάκων με αποτέλεσμα το θάνατο πολλών ανθρώπων και την πρόκληση βλαβών στον οργανισμό πολύ περισσότερων (όπως στο Μοπάλντ της Ινδίας το 1984) Οι μακροχρόνιες όμως αρνητικές συνέπειες που προκαλούνται στην υγεία από τη χρήση τους είναι περισσότερες και οι πλέον ανησυχητικές, αφού αφορούν το σύνολο της ανθρωπότητας. Τα υπολείμματα επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φυτοφαρμάκων περνάνε, πριν προλάβουν να διασπαστούν, μέσα από την τροφική αλυσίδα στον ανθρώπινο οργανισμό με τη λήψη φυτικών τροφών ή με προϊόντα ζώων (όπως γάλατα, κρέατα) τα οποία τρέφονται με φυτικές τροφές και έτσι φτάνουν σ' αυτά οι βλαβερές ουσίες. Ακόμη και με τη λήψη νερού όμως μπορεί να προκληθούν βλάβες, αφού υπάρχουν συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον. Οι κυριότερες επιπτώσεις που προκαλούνται στον ανθρώπινο οργανισμό είναι: προβλήματα στο νευρικό και αναπνευστικό σύστημα, βλάβες στο συκώτι και τα νεφρά, προβλήματα στην αναπαραγωγή, διάφορες αλλεργίες, επιδράσεις στο αίμα, πρόκληση καρκίνου διαφόρων μορφών. Αυτές βέβαια οι επιπτώσεις γίνονται πιο ορατές και πιο άμεσες όταν γίνεται αλόγιστη χρήση των φυτοφαρμάκων, όταν δεν υπάρχει έλεγχος όσον αφορά την ποιότητα, την ποσότητα και τη χρονική διάρκεια χρήσης τους. (Τάγκας, Δ., 2003) Μέτρα φύλαξης Τα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται πάρα πολύ στην αγροτική παραγωγή. Η συνύπαρξή μαζί τους δεν μπορεί να σταματήσει αμέσως, γι' αυτό θα πρέπει να γίνεται γνωστό ποια μέτρα προφύλαξης πρέπει να παίρνονται για την αποφυγή ατυχημάτων, ιδιαίτερα από τα μικρά παιδιά. Τα φάρμακα που αγοράζονται και μεταφέρονται με το αυτοκίνητο του χρήστη πρέπει να τοποθετούνται στο χώρο αποσκευών και όχι των επιβατών, όπου θα παραμείνουν μόνο για το χρονικό διάστημα της μεταφοράς τους. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε συσκευασίες ελαττωματικές (όχι καλά κλεισμένα κουτιά, συσκευασίες που στάζουν) Τα φυτοφάρμακα δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα ή με άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως εφημερίδες, ρούχα, παιχνίδια. Η αποθήκευσή τους πρέπει να γίνεται σε ιδιαίτερο απομονωμένο και καλά αεριζόμενο χώρο που κλειδώνει. Ο χώρος αυτός να είναι έξω από το σπίτι, χωρίς υγρασία και υψηλές θερμοκρασίες, ενώ δεν πρέπει να τοποθετούνται εκεί άλλα σκεύη ή είδη του σπιτιού, όπως ρούχα, απορρυπαντικά. 38

39 Θα πρέπει να απαγορευτεί εντελώς στο χώρο αυτό η πρόσβαση στα παιδιά για παιχνίδι ή για οποιαδήποτε άλλη ασχολία τους. Μετά την αποθήκευσή τους ο χρήστης θα πρέπει να πλένει πολύ καλά τα χέρια του.(κοντοκώστα Ουρανία-Παπαχρήστου Στέριος,2011) 3.7. Πρόβλεψη ατομικής έκθεσης σε φυτοφάρμακα Πολλές παράμετροι καθιστούν στην πράξη δύσκολη την πρόβλεψη της ατομικής έκθεσης σε φυτοφάρμακα του απασχολούμενου στην γεωργία. Εκτός από το είδος της συγκεκριμένης κάθε φορά γεωργικής καλλιέργειας, τις ουσίες (φυτοφάρμακα) που χρησιμοποιούνται, τον τρόπο διάχυσης τους, βαρύνουν και επηρεάζουν σημαντικά η προσοχή και ο βαθμός της επαγγελματικής κατάρτισης του απασχολουμένου στις εργασίες αυτές δραστηριότητες, οι περιβαλλοντικές συνθήκες και προπαντός η σωστή επιλογή των ατομικών μέσων προστασίας. Δυστυχώς δεν είναι εύκολο να υπάρχουν στο χώρο της γεωργικής παραγωγής συνθήκες τόσο τυποποιημένες, ώστε να καθιστούν εφικτή-με ικανοποιητικό βαθμόβεβαιότητας την πρόβλεψη επιπέδων έκθεσης αναφοράς που να μπορούν να ισχύσουν σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση. Αντίθετα με αυτό που ισχύει για τις δραστηριότητες βιομηχανικού τύπου δεν είναι αρκετή προκειμένου να εκτιμηθεί η επικινδυνότητα μιας συγκεκριμένης γεωργικής πρακτικής η γνώση απλά του παραγωγικού κύκλου και της εφαρμοζόμενης τεχνολογίας. Είναι κατά συνέπεια επιθυμητός με αυτή την έννοια ο διαχωρισμός σε μια σειρά αντικειμενικές παραμέτρους που συνδέονται με το περιεχόμενο της συγκεκριμένης γεωργικής καλλιέργειας και τον εξοπλισμό. Γίνεται έτσι εφικτός με τα στοιχεία αυτά ο προσδιορισμός ενός θεωρητικού επιπέδου επικινδυνότητας, παράλληλα με την διάκριση και συναξιολόγηση μιας σειράς υποκειμενικών παραμέτρων που είναι δυνατόν να τροποποιεί ουσιαστικά το αρχικό θεωρητικό επίπεδο επικινδυνότητας. (Τάγκας, Δ., 2003) Κατάταξη φυτοφαρμάκων Τα φυτοφάρμακα κατατάσσονται σε ομάδες με διαφόρους τρόπους ανάλογα: Με τον επιβλαβή οργανισμό που καταπολεμούν Με τον τρόπο δράσης τους επί του επιβλαβούς οργανισμού Με τη χημική σύνθεση τους Με την τοξικότητα και τα αλλά επικίνδυνα χαρακτηριστικά τους 39

40 Α. Τα φυτοφάρμακα ανάλογα με τον επιβλαβή οργανισμό που καταπολεμούν διακρίνονται σε: Φυτοφάρμακα: Ακαρεοκτόνα Αποφυλλωτικά Βακτηριοκτόνα Εντομοκτόνα Ζιζανιοκτόνα Ιχθυοκτόνα Καμπιοκτόνα Μαλακιοκτόνα Μυκητιοκτόνα Μυοκτόνα Νηματοδοκτόνα Πτηνοκτόνα Φυκιοκτόνα Επιβλαβείς οργανισμοί: ακάρεα φύλλα βακτήρια έντομα φυτά ψάρια κάμπιες εντόμων σαλιγκάρια και άλλα μαλάκια μύκητες τρωκτικά νηματώδεις σκώληκες πτηνά φύκη Β. Τα φυτοφάρμακα, ανάλογα με τον τρόπο δράσης επί του επιβλαβούς οργανισμού, κατατάσσονται ως εξής: Δηλητήριο επαφής: όταν εξολοθρεύει τον επιβλαβή οργανισμό εισερχόμενο μέσα του από το δέρμα, τα νύχια, ή τον εξωτερικό σκελετό του Δηλητήριο στομάχου: όταν εξολοθρεύει τον επιβλαβή οργανισμό εισερχόμενο μέσα του δια της πεπτικής οδού Δηλητήριο αναπνοής: όταν εξολοθρεύει τον επιβλαβή οργανισμό εισερχόμενο μέσα του δια της αναπνευστικής οδού 40

41 Τα υποκαπνιστικά: φυτοφάρμακα, τα οποία εφαρμόζονται με μορφή αερίου ή ατμού, δρουν συνήθως επί των πτερωτών επιβλαβών οργανισμών ως δηλητήρια αναπνοής Μια ιδιαίτερη κατηγορία φυτοφαρμάκων είναι τα διασυστηματικα φυτοφάρμακα, τα οποία απορροφώνται από την πηγή τροφής του επιβλαβούς οργανισμού, τον οποίο εξολοθρεύουν, χωρίς όμως να έχουν επιπτώσεις πάνω στην πηγή. Παραδείγματα φυτοφαρμάκων αυτής της κατηγορίας είναι τα εντομοκτόνα, καμπιοκτόνα ή μυκητοκτόνα, τα οποία εφαρμόζονται στα φύλλα των φυτών ή στο περιβάλλον έδαφος, ώστε να εισελθόν εντός του φυτού μέσω των ριζών. Τα ζιζανιοκτόνα ανήκουν επίσης στην κατηγορία των διασυστηματικών φυτοφαρμάκων, αλλά στην περίπτωση αυτή η απορρόφηση τους γίνεται μέσω των ριζών ή των φύλλων του ίδιου του ζιζάνιου του οποίου επιθυμούμε την εξαφάνιση. Τα διασυστηματικά φυτοφάρμακα δεν εφαρμόζονται συνήθως σε ζώα, λόγω της τοξικότητας τους στα θηλαστικά και της δυσκολίας έλεγχου της δόσης. Γ. Η κατάταξη των φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με τη χημική τους σύνθεση, έχει ιδιαίτερη σημασία για τις περιπτώσεις ατυχημάτων. Στις δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα της ίδιας χημικής κατηγορίας, οι παθόντες εμφανίζουν συνήθως τα ίδια συμπτώματα και αντιμετωπίζονται με παρόμοιες μεθόδους. Δινιτροενώσεις, πενταχλωροφαινόλη και παράγωγα της. Μεταξύ των φυτοφαρμάκων της κατηγορίας αυτής περιλαμβάνονται το dinoseb,bromoxynil,ioxynil,dichlobenil, τα οποία μπορούν να απορροφηθούν μέσω του δέρματος ή σε μικρότερη έκταση της αναπνευστικής οδού. Οργανοχλωριωμένες ενώσεις. Είναι τα πρώτα χρησιμοποιηθέντα εντομοκτόνα, αλλά λόγω των περιβαλλοντικών και τοξικών τους επιπτώσεων η χρήση τους απαγορεύεται ή υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο. Απορροφώνται εύκολα με εισπνοή, κατάποση ή δια του δέρματος και ορισμένα από αυτά είναι ύποπτα για καρκινογένεση. Μεταξύ των φυτοφαρμάκων αυτής της κατηγορίας είναι το DDT,lindane,mirex,heptachrol. Οργανοφωσφορικές ενώσεις. Χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη γεωργία και κτηνοτροφία, αλλά επίσης και στην κηπουρική, κυρίως ως εντομοκτόνα. Απορροφώνται εύκολα με εισπνοή, κατάποση ή δια του δέρματος και ορισμένα από αυτά είναι ύποπτα για καρκινογένεση. Παραδείγματα:parathion, chlorfenviphos, diazinon, malathion Καρβαμιδικές ενώσεις. Χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα, συχνά μαζί με οργανοφωσφορικά και πυρεθροειδή. Απορροφώνται εύκολα με εισπνοή, κατάποση ή δια του δέρματος. Παραδείγματα: aldicarb,oxamyl,carbonyl,isoprocarb. Πυρεθρο και πυρεθροενώσεις. Χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα αλλά, λόγω του κόστους τους, η χρήση τους είναι περιορισμένη. (Βυζαντινόπουλος Σ.1992) 41

42 3.9. Τρόποι εισόδου φυτοφαρμάκων στον ανθρώπινο οργανισμό Τα φυτοφάρμακα εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό: δια του δέρματος με την κατάποση με την εισπνοή Α. Η δια του δέρματος είσοδος στο σώμα των φυτοφαρμάκων είναι από τους συνηθέστερους τρόπους επιβάρυνση του οργανισμού και συμβαίνει π.χ. όταν κατά την ανάμειξη ή τον ψεκασμό φυτοφαρμάκων δεν χρησιμοποιούνται ατομικά μέσα προστασίας ή όταν τα ρούχα του εργαζομένου έχουν διαβραχεί με φυτοφάρμακο. Το φυτοφάρμακο επικάθεται στις εκτιθέμενες περιοχές του δέρματος και παραμένει εκεί μέχρις ότου απομακρυνθεί με σκούπισμα ή με πλύσιμο. Κατά το χρονικό διάστημα παραμονής συμβαίνει η διείσδυση στον οργανισμό, με πιθανότητα βλαπτικής επίδρασης σε διάφορα σημεία του. Η υγρασία, η θερμότητα του περιβάλλοντος και η εφίδρωση του ατόμου διευκολύνουν την διείσδυση η όποια ευνοείται ακόμη περισσότερο εάν υπάρχουν ανοικτά τραύματα ή αμυχές στο δέρμα. Β. Με την κατάποση τα φυτοφάρμακα μπορούν να εισέλθουν στο σώμα π.χ. όταν ο χρήστης τρώει ή καπνίζει με χέρια που έχουν μολυνθεί από φυτοφάρμακα και δεν έχουν καθαριστεί ή ακόμη όταν η ιδία η τροφή έχει επιμολυνθεί από το χρησιμοποιούμενο φυτοφάρμακο (περιπτώσεις αρκετά συχνές στις αγροτικές εργασίες). Επιπλέον τα φυτοφάρμακα κατά την εφαρμογή τους, με μορφή ατμού, αεριού ή σκόνης, μπορεί να εισέλθουν στην στοματική κοιλότητα και να καταπονούν διαλυόμενα μέσω των σίελων. Πάντως αυτός ο τρόπος εισόδου στον οργανισμό δεν θεωρείται σημαντικός και σχετίζεται κυρίως με την ηθελημένη χρήση του φυτοφάρμακου (αυτοκτονία) ή με ατυχήματα όταν π.χ. φυτοφάρμακο έχει τοποθετηθεί σε δοχείο τροφίμων ή είναι σε θέση προσιτή για ένα παιδί. Γ. Με την εισπνοή τα φυτοφάρμακα εισέρχονται στον οργανισμό με τη μορφή αεριού, ατμού, σταγονιδίων ή σκόνης. Στη συνέχεια είτε προκαλούν βήχα, φτέρνισμα ή δυσκολία στην αναπνοή, είτε σπουδαιότερο, απορροφώνται από τον οργανισμό και μέσω του αίματος μπορεί να επιφέρουν βλάβη σε διάφορα αλλά όργανα του σώματος. Από τις τρεις περιπτώσεις, η δια του δέρματος είναι η σημαντικότερη στην περίπτωση χρήσης φυτοφαρμάκων και σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις δηλητηριάσεων από φυτοφάρμακα έχει παρατηρηθεί ότι είναι η μοναδική οδός εισόδου στον οργανισμό. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση δηλητηριάσεων αγροτών κατά την διάρκεια εργασιών και περιόδων διαφορετικών από εκείνων της εφαρμογής χρήσης των 42

43 φυτοφαρμάκων. Αυτό συμβαίνει γιατί τα φυτοφάρμακα μπορεί να παραμείνουν στους καρπούς ή τα φύλλα των φυτών όχι μονό ώρες ή μέρες αλλά ακόμη και μήνες. Όταν οι εργαζόμενοι εισέρχονται σε ψεκασμένες περιοχές έρχονται σε επαφή με τα φυτά και το φυτοφάρμακο επικάθεται στα ρούχα ή το δέρμα τους. Επειδή είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή η ύπαρξη του φυτοφάρμακου με άμεση όραση ή την όσφρηση, οι εργαζόμενοι δεν θεωρούν ότι η εργασία τους είναι επικίνδυνη ή ότι έχουν εκτεθεί σε φυτοφάρμακα. Όμως η έκθεση αυτή μπορεί μετά από ένα χρονικό διάστημα να γίνει περισσότερο επικίνδυνη εκείνης του ψεκασμού ή της ανάμειξης. Επιπλέον τα φυτοφάρμακα μεταφέρονται μέσω του ρουχισμού εργασίας στις κατοικίες τους με κίνδυνο να υποστούν την βλαπτική τους επίδραση και τα μελή των οικογενειών τους. (OSHA,2002) Επιπτώσεις στον οργανισμό Οι επιπτώσεις στον οργανισμό διακρίνονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες σχετίζονται με την χρονική διάρκεια της έκθεσης και κυρίως με το ύψος της έκθεσης. Οι οξείες επιπτώσεις εμφανίζονται στο θύμα σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την είσοδο στον οργανισμό υψηλών δόσεων φυτοφαρμάκων. Μερικά από τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τα περιστατικά αυτά ανάλογα με τη σοβαρότητα είναι: ζαλάδα, έμετος, στομαχικό άλγος, αυξημένη εφίδρωση, διάρροια, δυσκολία στην ομιλία και στο βάδισμα, αναισθησία, κώμα. Οι χρόνιες επιπτώσεις εμφανίζονται στο θύμα πολύ αργότερα από το τέλος της έκθεσης και σχετίζονται με τακτική και επανειλημμένη λήψη χαμηλών δόσεων φυτοφαρμάκων. Ο καρκίνος, γενετικές ανωμαλίες, στειρότητα, βλάβες του ήπατος, βλάβες του νευρικού συστήματος, άσθμα, αλλεργίες είναι ορισμένες από τις επιπτώσεις που αποδίδονται στην επανειλημμένη χρήση ορισμένων φυτοφαρμάκων. (OSHA, 2002) Μέτρα πρόληψης κινδύνων Μια συστηματική προσπάθεια διαχείρισης των φυτοφαρμάκων με στόχο την πρόληψη περιλαμβάνει τα εξής σταδία: Επιλογή Προμήθεια Μεταφορά Αποθήκευση Εφαρμογή Διάθεση απόβλητων 43

44 Πιο συγκεκριμένα: α) Επιλογή φυτοφαρμάκων Ένας βασικός κανόνας που πρέπει να ακολουθείται πιστά είναι: Τα φυτοφάρμακα πρέπει να χρησιμοποιούνται μονό όταν υπάρχει ανάγκη, προκειμένου η παράγωγη να έχει ικανοποιητική απόδοση, όχι όμως σε βάρος της υγείας των ανθρώπων και της ποιότητας του περιβάλλοντος. Η μη αναγκαία χρήση των φυτοφαρμάκων εμπεριέχει κινδύνους για τον άνθρωπο, τα ζώα, τα φυτά, το περιβάλλον, οδηγεί στην ανάπτυξη ανθεκτικών επιβλαβών οργανισμών, καταστρέφει άλλους επωφελείς, ενώ κληροδοτεί βλαβερά υπόλοιπα σε επόμενες καλλιέργειες. Η απόφαση χρησιμοποίησης ή όχι φυτοφαρμάκων λαμβάνεται εφ όσον : Προσδιοριστεί επακριβώς ο επιβλαβής οργανισμός (ζιζάνιο, ασθένεια ή άλλο πρόβλημα) και η ζημιά που θα προκαλέσει. Εξετάσουν άλλες εναλλακτικές μέθοδοι αντιμετώπισης του επιβλαβούς οργανισμού, όπως η ολοκληρωμένη διαχείριση των επιβλαβών οργανισμών (Integrated Pest Management) οπού βιοτεχνολογικές μέθοδοι, φυτοβελτιωτικά μέτρα κτλ. περιορίζουν την χρήση φυτοφαρμάκων στο απολύτως αναγκαίο, ώστε ο πληθυσμός των επιβλαβών οργανισμών να διατηρείται σε επίπεδα που να μην προκαλούνται μη αποδεκτές οικονομικά ζημίες ή απώλειες. Στη μέθοδο αυτή εντάσσονται π.χ. η ύπαρξη συγχρόνως διαφορετικών καλλιεργειών στον ίδιο αγρό, η συνεχής εναλλαγή καλλιεργειών, η διευκόλυνση ανάπτυξης εντομών τα όποια είναι φυσικοί εχθροί των επιβλαβών οργανισμών. Εξετασθεί η αποτελεσματικότητα του φυτοφάρμακου σε σχέση με τη δεδομένη χρονική περίοδο ανάπτυξης του επιβλαβούς οργανισμού ή της ασθένειας και επίσης επίπτωση που μπορεί να έχει το φυτοφάρμακο στην καλλιέργεια (π.χ. είναι χρονικά πολύ κοντά στην συγκομιδή). Εξετασθούν πιθανά προβλήματα αντοχής του επιβλαβούς οργανισμού σε φυτοφάρμακα. Σε όλα τα παραπάνω η γνώμη ενός ειδικού είναι επιβεβλημένη. Η εμπειρία δεν αρκεί για την αντιμετώπιση συνθετών προβλημάτων. Αν αποφασισθεί η χρησιμοποίηση φυτοφαρμάκων, τότε η επιλογή του καταλληλότερου θα σχετίζεται αφενός με τα προαναφερόμενα και αφετέρου δε με τους κινδύνους που εμπεριέχει η εφαρμογή του για τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον. Επιπλέον ο τρόπος εφαρμογής του σκευάσματος (π.χ. η καταλληλότερη μέθοδος ψεκασμού) έχει σημασία στην απόφαση της επιλογής του.αν υπάρχουν πολλά φυτοφάρμακα για τον ίδιο σκοπό, να επιλέγεται το λιγότερο επικίνδυνο για τα θηλαστικά και το ευκολότερα οικοδομήσιμο. 44

45 Η εθνική νομοθεσία επιβάλει απαγορεύσεις ή περιορισμούς στη χρήση των φυτοφαρμάκων. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα για σκοπούς άλλους από εκείνους που περιλαμβάνονται στην αδειοδότηση τους και αναγράφονται στις οδηγίες χρήσης τους. Οι διάφορες εθνικές νομοθεσίες, παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απέχουν αρκετά μεταξύ τους σε ότι αφορά στις απαγορεύσεις ή στους περιορισμούς χρήσης φυτοφαρμάκων. Το ενδιαφέρον που υπάρχει όμως για τις αποφάσεις αυτές είναι εύλογο και έτσι υιοθετήθηκε από τον FAO η αρχή της έγκαιρης προειδοποίησης (Prior Informed Consent-PIC). Η αρχή αυτή της έγκαιρης προειδοποίησης ισχύει υποχρεωτικά μεταξύ των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επειδή σημασία τυχόν απαγορεύσεων ή περιορισμένος φυτοφάρμακου είναι μεγάλη και μπορεί να επηρεάσει την απόφαση επιλογής, παρακάτω παρατίθεται ο κατάλογος PIC. (OSHA,2002) Φυτοφάρμακα που περιέχονται στον κατάλογο Έγκαιρης προειδοποίησης PIC ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Ι Φυτοφάρμακα τα όποια έχουν απαγορευθεί ή περιορίσει αυστηρά σε πέντε ή περισσότερες χώρες και τα όποια είναι σε χρήση ή σε σταδιακή απόσυρση. Aldrin, amitrole, arsenic, BHC (HCH) captald, chlordane, chlorobenzilate, chloropicrin, clodimeform, cympxatin, DDT, demeton-o-5 dicofol, dieldrin, dinoseb disulfoton, EDB, endosulfan, fluoracetamide, heptachlor, hexachlorobenzene, lindane, mercury compound, methochlor, nitrofen, parthion, pentachlorophenol, physphine, sodium fluoride, sodium fluoroacetate, strychnine, tepp,2,4,5-t. ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΙΙ Φυτοφάρμακα που δεν περιέχονται στον κατάλογο PIC αλλά είναι υποψήφια για να εισαχθούν κατά προτεραιότητα. Carbofuran dichlorvos, methanitophos, methomyl, monocrotophos, parathion methyl, phosphamidon. (Άλλα): aldicarb, paraquat, methyl bromide. ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΙΙΙ Φυτοφάρμακα τα όποια έχουν απαγορευθεί ή περιοριστεί αυστηρά σε πέντε ή περισσότερες χώρες και τα όποια χρησιμοποιούνται λίγο ή καθόλου ή η παράγωγη τους έχει διακοπή. Chlordecone, DBCP, endrin, keleran leptophos mirex, strobane, schradan, teladrin, thallium enlphate, toxaphene. Μετά την επιλογή του καταλληλότερου φυτοφάρμακου και κατά την προμήθεια πρέπει να υπολογίσει επακριβώς η ποσότητα που απαιτείται για την εφαρμογή του 45

46 στην καλλιέργεια, σύμφωνα και με τις οδηγίες του παρασκευαστή. Η προμήθεια μεγαλύτερης ποσότητας πρέπει να αποφεύγεται, γιατί αφενός μεν δεν είναι βέβαιο ότι θα είναι κατάλληλη για χρησιμοποίηση στο μέλλον, αφετέρου δε γιατί δημιουργούνται κίνδυνοι κατά την φύλαξη ή απόρριψη της.(α.λινου-1995) Παρά την υιοθέτηση αυστηρότερης νομοθεσίας όπως και την κυκλοφορία λιγότερο επικίνδυνων σκευασμάτων, η ευρεία χρήση των φυτοφαρμάκων συνδέεται με μεγάλο αριθμό ατυχημάτων. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υπολογίζει σε περίπου τις περιπτώσεις ασθενειών ανά έτος, που σχετίζονται με φυτοφάρμακα και σε τους θανάτους. Οι περισσότερες των περιπτώσεων εμφανίζονται στις αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ στις ανεπτυγμένες χώρες (ΗΠΑ,Ε.Ε,Αυστραλια,κλπ), οι αριθμοί είναι σαφώς μικρότεροι και αφορούν δηλητηριάσεις που οφείλονται κυρίως στην αγνόηση των οδηγιών, στη χρησιμοποίηση φυτοφαρμάκων μη εγκεκριμένων για την συγκεκριμένη γεωργική παραγωγή, που εφαρμόστηκαν, και στην ηθελημένη κακή χρήση (πχ αυτοκτονία) Στην ελληνική βιβλιογραφία ο Όρος φυτοφάρμακα και στη διεθνή ο όρος pesticides έχουν γενικά καθιερωθεί για να προσδιορίσουν τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την προστασία ή βελτίωση της γεωργικής παραγωγής. (OSHA,2002) Δελτία δεδομένων ασφάλειας Οι υπεύθυνοι για τη διάθεση χημικών ουσιών ή παρασκευασμάτων στην αγορά (παρασκευαστές, εισαγωγείς, διανομείς) έχουν την υποχρέωση να παρέχουν στους επαγγελματίες χρήστες Δελτία Δεδομένων Ασφάλειας (Material Safety Data Sheet MSDS), έτσι ώστε οι τελευταίοι να είναι σε θέση να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας στο χώρο εργασίας, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με το άρθρο 25 του Ν.1568/1985 αναφέρει ότι «ο εργοδότης οφείλει να γνωρίζει τους κινδύνους τους οποίους συνεπάγονται για την υγεία των εργαζομένων παράγοντες που χρησιμοποιούνται ή δημιουργούνται στους τόπους εργασίας και προκειμένου να συμμορφωθεί με τις παραπάνω απαιτήσεις, δικαιούται να ζητά από τον παρασκευαστή, εισαγωγέα, ή προμηθευτή των παραγόντων αυτών πληροφορίες τόσο για τους κινδύνους που συνεπάγονται για την υγεία των εργαζομένων, όσο και για τις μεθόδους ασφαλούς χρήσης τους». Στην οδηγία 91/155/ΕΟΚ (Υ.Α. 378/94), η οποία τροποποιήθηκε με την 2001/58/ΕΚ, προβλέπεται η υποχρέωση παροχής δωρεάν πληροφοριών από τον παραγωγό, τον εισαγωγέα, ή τον διανομέα προς τον χρήστη. Οι πληροφορίες πρέπει να δίνονται υπό την μορφή ενός δελτίου δεδομένων ασφαλείας. Οι προμηθευτές δελτίων δεδομένων ασφαλείας οφείλουν να παρέχουν στις ακόλουθες περιπτώσεις: 46

47 Μια ουσία (ή, από 1ης Ιουνίου 2015, ένα μείγμα) ταξινομείται ως επικίνδυνη σύμφωνα με τον κανονισμό CLP (κανονισμός ταξινόμησης-επισήμανσηςσυσκευασίας) Ένα μείγμα ταξινομείται ως επικίνδυνο σύμφωνα με την οδηγία περί επικίνδυνων παρασκευασμάτων (έως την 1η Ιουνίου 2015) Μια ουσία είναι ανθεκτική, βιοσυσσωρεύσιμη και τοξική (ΑΒΤ) ή άκρως ανθεκτική και άκρως βιοσυσσωρεύσιμη (αααβ), όπως ορίζεται στον κανονισμό REACH (κανονισμός για την καταχώρηση, αξιολόγηση, αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων) (παράρτημα XIII), ή Μια ουσία περιλαμβάνεται στον κατάλογο υποψήφιων ουσιών που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία. Σε κάποιες περιπτώσεις, για κάποια μείγματα τα οποία δεν πληρούν τα κριτήρια ταξινόμησής τους στις επικίνδυνες ουσίες, απαιτούνται επίσης δελτία δεδομένων ασφαλείας. Επικαιροποίηση και επανέκδοση του δελτίου δεδομένων ασφαλείας απαιτείται στις ακόλουθες περιπτώσεις: 1) μόλις καταστούν διαθέσιμες νέες πληροφορίες που αφορούν τους κινδύνους ή που μπορεί να επηρεάσουν τα μέτρα διαχείρισης κινδύνου 2) μόλις χορηγηθεί ή απορριφθεί αδειοδότηση δυνάμει του κανονισμού REACH 3) μόλις επιβληθεί περιορισμός δυνάμει του κανονισμού REACH. Οι προμηθευτές είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν επικαιροποιημένα δελτία δεδομένων ασφαλείας δωρεάν σε όλους τους αποδέκτες στους οποίους διέθεταν την ουσία ή το μείγμα κατά τους 12 προηγούμενους μήνες. (Σπύρος Δόντας, Εύη Γεωγιάδου,Νίκος Βαγιόκας 2008 & EUROPEAN CHEMICALS AGENCY 2011) Κύριος σκοπός των Δελτίων Δεδομένων Ασφάλειας (MSDS) Κύριος σκοπός των Δελτίων Δεδομένων Ασφάλειας (MSDS) είναι να μπορούν να κατανοήσουν οι εργοδότες και να προσδιορίσουν εάν υπάρχουν επικίνδυνοι χημικοί παράγοντες στο χώρο εργασίας ώστε να εκτιμήσουν εάν από τη χρήση τους προκύπτει οποιοσδήποτε κίνδυνος για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων ή/ και το περιβάλλον Πληροφορίες που περιέχονται στα Δελτία Δεδομένων Ασφάλειας Οι πληροφορίες που περιέχονται στα Δελτία Δεδομένων Ασφάλειας πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις της Κοινοτικής Οδηγίας 98/24/ΕΚ για την προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων κατά την εργασία από κινδύνους οφειλόμενους σε χημικούς παράγοντες, η οποία ενσωματώθηκε με το Π.Δ. 338/2001 (Α 227). 47

48 Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία (Υ.Α. 195/2002 ) ένα Δελτίο Δεδομένων Ασφάλειας πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: 1. Στοιχεία της ουσίας / παρασκευάσματος και της εταιρείας/ επιχείρησης 2. Σύσταση / στοιχεία για τα συστατικά 3. Προσδιορισμός των κινδύνων (ταξινόμηση, σύμβολα, φράσεις R) 4. Πρώτες βοήθειες 5. Μέτρα για την καταπολέμηση της πυρκαγιάς 6. Μέτρα για την αντιμετώπιση τυχαίας έκλυσης 7. Χειρισμός και αποθήκευση 8. Έλεγχος της έκθεσης στο προϊόν και ατομική προστασία 9. Φυσικές και χημικές ιδιότητες 10. Σταθερότητα και αντιδρασιμότητα 11. Τοξικολογικά στοιχεία 12. Οικολογικά στοιχεία 13. Στοιχεία σχετικά με τη διάθεση/ εξάλειψη 14. Στοιχεία σχετικά με τη μεταφορά 15. Στοιχεία σχετικά με τις κανονιστικές διατάξεις 16. Άλλα στοιχεία Τα Δελτία Δεδομένων Ασφάλειας χρονολογούνται και επικαιροποιούνται με μέριμνα των υπευθύνων για τη διάθεση των χημικών ουσιών και παρασκευασμάτων στην αγορά. Οι πληροφορίες που περιέχονται στα δελτία δεδομένων ασφαλείας είναι βασικός παράγοντας για την πολιτική υγείας και ασφάλειας στον τομέα των επικίνδυνων ουσιών. Ως εκ τούτου δεν νοείται εκπαίδευση των εργαζομένων στην σωστή χρήση ή αποθήκευση ουσιών η οποία δεν βασίζεται στο κείμενο των δελτίων δεδομένων. (HELPDESK 2008) Σήμανση CE Η σήμανση CE συμβολίζει τη συμμόρφωση προς όλες τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται στους κατασκευαστές για το προϊόν, δυνάμει των κοινοτικών διατάξεων που προβλέπουν την τοποθέτησή της. Όταν η σήμανση CE τοποθετείται σε προϊόντα, αποτελεί δήλωση του φυσικού ή νομικού προσώπου που την έχει τοποθετήσει ή είναι υπεύθυνο για την τοποθέτησή της ότι το προϊόν συμμορφώνεται προς όλες τις εφαρμοστέες απαιτήσεις και ότι έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς οι κατάλληλες διαδικασίες αξιολόγησης της συμμόρφωσης. Τα κράτη µέλη δεν επιτρέπεται να περιορίζουν τη διάθεση στην αγορά και τη θέση σε λειτουργία προϊόντων που φέρουν τη σήμανση CE, εκτός εάν τέτοιου είδους μέτρα μπορούν να δικαιολογηθούν βάσει στοιχείων µη συμμόρφωσης του προϊόντος. (ΕΛΟΤ 2008) 48

49 Όσο αφορά την σήμανση CE στα φυτοφάρμακα είναι πλέον υποχρεωτική η συνταγογράφηση για το σύνολο των διακινούμενων φυτοφαρμάκων σύμφωνα με το νόμο 4036/12. Πιο συγκεκριμένα, Άρθρο 36 Κατάλογος εγκεκριμένων σκευασμάτων γεωργικών φαρμάκων Ηλεκτρονική καταγραφή της διακίνησης 1. Θεσπίζεται Κατάλογος των εγκεκριμένων γεωργικών φαρμάκων, ο οποίος περιλαμβάνει τα σκευάσματα των γεωργικών φαρμάκων, για τα οποία έχει χορηγηθεί άδεια κυκλοφορίας από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, καθώς και τις πληροφορίες που αναγράφονται στις άδειες αυτών. 2. Ο Κατάλογος έχει τη μορφή ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων και αναρτάται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 3. Αρμόδια για τη σύνταξη, ενημέρωση και τήρηση της ηλεκτρονικής εφαρμογής του Καταλόγου ορίζεται η συντονιστική εθνική αρχή (ΣΕΑ). 4. Τα σκευάσματα, η άδεια των οποίων έχει λήξει ή έχει ανακληθεί, αναγράφονται στον Κατάλογο με την ένδειξη «Ανακλήθηκε» και παραπομπή στη σχετική απόφαση. Σε περιπτώσεις χορήγησης, ανανέωσης, ανάκλησης ή τροποποίησης της άδειας, ο αρμόδιος φορέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ενημερώνει τον Κατάλογο άμεσα και το αργότερο μέσα σε δεκαπέντε (15) ημέρες από την έκδοση της σχετικής απόφασης. 5. Ο επαγγελματίας χρήστης προμηθεύεται τα σκευάσματα που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο μόνο από καταστήματα λιανικής πώλησης που έχουν άδεια για το σκοπό αυτόν. Το κατάστημα λιανικής πώλησης καταγράφει σε ειδικό έντυπο πώλησης ηλεκτρονικά για κάθε επαγγελματία χρήστη τα ακόλουθα: α) Το ονοματεπώνυμο και ο Αριθμός Φορολογικού Μητρώου (Α.Φ.Μ.) του επαγγελματία χρήστη. β) Η τοποθεσία/περιοχή αγροτεμαχίου. γ) Ο κωδικός αγροτεμαχίου (εφόσον υπάρχει). δ) Το χορηγούμενο σκεύασμα. ε) Η ποσότητα του χορηγούμενου σκευάσματος. στ) Η καλλιέργεια ή τα φυτικά προϊόντα, για τα οποία χορηγείται το σκεύασμα. ζ) Το αίτιο, για το οποίο χορηγείται το σκεύασμα. η) Τον αριθμό τιμολογίου/απόδειξης. θ) Τον ειδικό κωδικό του καταστήματος που εκδίδεται από τη ΣΕΑ. 6. Η επιλογή των σκευασμάτων γίνεται με βάση την αποτελεσματικότητα, τον τρόπο δράσης, το φάσμα δράσης, την εκλεκτικότητα για το καλλιεργούμενο φυτό, την 49

50 ασθένεια ή το ζωικό εχθρό ή το ζιζάνιο, τους ειδικούς περιβαλλοντικούς στόχους, τη συνδυαστικότητα με άλλα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, την ευχέρεια εφαρμογής, τα αναμενόμενα υπολείμματα στο αγροτικό προϊόν, την υπολειμματική διάρκεια, την τοξικολογική σήμανση, τη συμβατότητα με τη στρατηγική διαχείρισης της ανθεκτικότητας των επιβλαβών οργανισμών, καθώς και την πιθανή επίδραση στην επόμενη καλλιέργεια. 7. Δίνεται προτεραιότητα στη χρήση σκευασμάτων με εκλεκτική δράση. 8. Απαγορεύεται η λιανική πώληση σκευασμάτων χωρίς τη συμπλήρωση του ειδικού εντύπου. 9. Αντίγραφο του ειδικού εντύπου δίδεται στον επαγγελματία χρήστη. 10. Στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων δημιουργείται ηλεκτρονική εφαρμογή στην οποία καταχωρίζονται τα Ειδικά Έντυπα Πώλησης. Η καταχώριση γίνεται ηλεκτρονικά από τα καταστήματα λιανικής πώλησης γεωργικών φαρμάκων. Τα στοιχεία αυτά είναι εμπιστευτικά και εμπίπτουν στις διατάξεις περί προστασίας προσωπικών δεδομένων. Η ΣΕΑ δύναται να τα αξιοποιεί για την παραγωγή στατιστικών στοιχείων σχετικά με τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και την κατάρτιση των Εθνικών Σχεδίων Δράσης. Μέχρι τη λειτουργία της ηλεκτρονικής εφαρμογής, τα καταστήματα λιανικής πώλησης γεωργικών φαρμάκων υποχρεούνται να καταγράφουν ηλεκτρονικά τα στοιχεία της παραγράφου Με απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ορίζεται ο φορέας δημιουργίας, ενημέρωσης και τήρησης της ηλεκτρονικής εφαρμογής της παραγράφου 10, καθώς και κάθε σχετική λεπτομέρεια που αφορά τον τύπο και το περιεχόμενο του Ειδικού Εντύπου Πώλησης. 12. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων χορηγεί στους υπεύθυνους επιστήμονες των καταστημάτων εμπορίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων άδεια πρόσβασης στην ηλεκτρονική εφαρμογή της παραγράφου Απαγορεύεται η χορήγηση σκευασμάτων, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στον εγκεκριμένο Κατάλογο ή δεν είναι σύμφωνα με τα αναγραφόμενα στην ετικέτα. (Ecert 2012) 50

51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (ΜΑΠ) 4.1. Γενικές απαιτήσεις των μέσων ατομικής προστασίας Σύμφωνα με την οδηγία 89/686/ΕΟΚ, ΜΑΠ είναι τα μέσα που χρησιμοποιούνται από χρήστες, προκειμένου να προστατεύονται από έναν ή περισσότερους πιθανούς κινδύνους οι οποίοι ενδεχόμενα να απειλήσουν την ασφάλεια και την υγεία τους. Η χρήση των ΜΑΠ πρέπει να θεωρείται ως η τελευταία λύση για την προστασία των εργαζομένων και να χρησιμοποιείται μόνο εφόσον οι κίνδυνοι δεν μπορούν να αποφευχθούν ούτε να περιοριστούν επαρκώς με τεχνικά μετρά ή μέσα συλλογικής προστασίας ή με μετρά μεθόδους ή διαδικασίες οργάνωσης της εργασίας. Κάθε ΜΑΠ πρέπει να είναι κατάλληλο για τους σχετικούς κινδύνους, χωρίς το ίδιο να οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο. Πρέπει να ανταποκρίνεται στις συνθήκες που επικρατούν στον σωρό εργασίας και να ταιριάζει σωστά στο χρηστή. Ο εργοδότης πρέπει να παρέχει τα ΜΑΠ και να πληρώνει κάθε δαπάνη σχετικά με αυτόν καθώς επίσης να διασφαλίζει την καλή κατάσταση από άποψη λειτουργιάς και υγιεινής. Η κατάρτιση και η επίδειξη για την χρησιμοποίηση των μέσων ατομικής προστασίας αποτελεί επίσης υποχρέωση του εργοδότη. Τα ΜΑΠ πρέπει: Να είναι σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις σχετικά με τον σχεδιασμό και την κατασκευή τους από πλευράς ασφάλειας και υγείας. Να είναι κατάλληλα για τους κινδύνους που πρέπει να προλαμβάνονται και η χρήση τους να μην συνεπάγεται νέους κινδύνους. Να επιλέγονται με βάση τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες και ανάγκες. Να προσαρμόζονται στον χρηστή. Να χρησιμοποιούνται μόνο για τις προβλεπόμενες χρήσεις και σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή. Να συνοδεύονται με σαφής οδηγίες χρήσεις στην ελληνική γλωσσά. Να συντηρούνται, να επισκευάζονται και να καθαρίζονται τακτικά. Να αντικαθίστανται όταν παρουσιάζουν προχωρημένη φθορά ή έχει λήξει ο επιτρεπόμενος χρόνος χρήσης τους. Να φυλάσσονται σε ειδικές θέσεις ή χώρους με καλές συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής. Σε περίπτωση πολλαπλών κίνδυνων αν χρησιμοποιούνται περισσότερα του ενός, πρέπει να είναι συμβατά μεταξύ τους και αποτελεσματικά. 51

52 Σε περίπτωση που τα μαπ διαθέτουν σύστημα με το οποίο μπορούν να συνδέονται με συμπληρωματικό σύστημα το εξάρτημα σύνδεσης πρέπει να έχει μελετηθεί και κατασκευαστεί έτσι ώστε να μπορεί να προσαρμοστεί μόνο σε σύστημα κατάλληλου τύπου. Τα ΜΑΠ που προορίζονται για χρήση σε εκρηκτική ατμόσφαιρα πρέπει να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται έτσι ώστε να μην είναι δυνατό να παραχθεί σε αυτά τόξο ή σπινθήρας προέλευσης ηλεκτρικής. Να προορίζονται για προσωπική χρήση. Τα ΜΑΠ επιτρέπεται να διατίθονται στην αγορά και να τίθενται σε χρήση εφόσον είναι κατάλληλα κατασκευασμένα ώστε να προφυλάσσουν την υγεία και να εξασφαλίζουν την ασφάλεια των χρηστών. Τα ΜΑΠ που διατίθονται στην αγορά απαιτείται να φέρουν την σήμανση CE επ αυτών και στην συσκευασία τους με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ορατή και ευανάγνωστη και να παραμένει ανεξίτηλη κατά την αναμενόμενη διάρκεια ζωής των ΜΑΠ. Για κάθε ΜΑΠ που διατίθεται στην αγορά, ο κατασκευαστής υποχρεωτικά συντάσσει και παραδίνει ενημερωτικό σημείωμα στην ελληνική γλωσσά που περιέχει χρήσιμα στοιχειά για τα μέσα ατομικής προστασίας όπως: Τα στοιχεία του κατασκευαστή του ΜΑΠ Τις οδηγίες χρήσης, αποθήκευσης, συντήρησης, καθαρισμού, επιθεώρησης, απολύμανσης. Τις επιδόσεις που επιτεθήκαν από τις τεχνικές δόκιμες για τον προσδιορισμό, το επίπεδο ή την κατηγορία προστασίας των ΜΑΠ Τα πρόσθετα εξαρτήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν Τις διαφορές κατηγορίες προστασίας σε σχέση με το επίπεδο κίνδυνων και τα όρια εκτός των οποίων αντενδείκνυται η χρησιμοποίηση των ΜΑΠ Την ημερομηνία ή χρονική διάρκεια απόσυρσης των ΜΑΠ Την συσκευασία της ασφαλούς μεταφοράς Την σημασία της σήμανσης που υπάρχει Κατά τη χορήγηση των ΜΑΠ και µετά Ενημέρωση των εργαζομένων για τους κινδύνους που απειλούν την ασφάλεια και την υγεία τους, τα προληπτικά µέτρα που έχουν ήδη ληφθεί, τα µέτρα και τις προφυλάξεις που πρέπει να τηρούν, καθώς και για τους κινδύνους που παραµένουν σε ορισµένες εργασίες ή θέσεις εργασίας και κάνουν αναγκαία τη χρήση των µέσων ατοµικής προστασίας. 52

53 Παροχή οδηγιών για την αποτελεσματική χρήση των ΜΑΠ, µε σχετική εκπαίδευση ή και εξάσκηση των εργαζομένων όποτε χρειάζεται. Περιοδικός έλεγχος της σωστής χρήσης τους. Φροντίδα για τη φύλαξή τους σε θέσεις µε καλές συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής. ιάθεση κατάλληλων διευκολύνσεων και µέσων για τις αναγκαίες συντηρήσεις, επισκευές και καθαρισµούς των σύµφωνα µε τις οδηγίες του κατασκευαστή. Αντικατάστασή τους σε περίπτωση φθοράς ή όταν έχει λήξει ο επιτρεπόµενος χρόνος χρήσης τους. (Τάνια Ζορμπά, 2000) Υποχρεώσεις εργαζομένων όσον αφορά τα ΜΑΠ: Να φορούν τα ΜΑΠ όπου απαιτείται για την προστασία της ασφάλειας και της υγείας τους. Να χρησιμοποιούν σωστά τα ΜΑΠ που τίθεται στη διάθεσή τους και µετά τη χρήση να τα τακτοποιούν στη θέση του. Να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες χρήσης. Να αναφέρουν αµέσως στους επικεφαλής κάθε παρατηρούµενη ανωμαλία κατά τη χρήση των ΜΑΠ ή άλλη αιτία που δικαιολογεί τη συντήρηση, την επισκευή ή την αντικατάστασή τους. (Τάνια Ζορμπά, 2000 και Sullivan, T., and Adler, S., 1999 ) 4.3. ΜΑΠ αναγκαία στους ελαιοπαραγωγούς Προστασία κεφαλιού Στις περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι εκτίθενται σε κίνδυνο τραυματισμού του κεφαλιού κατά τη διάρκεια της εργασίας πρέπει να εφοδιάζονται µε κατάλληλο κράνος ασφαλείας. Οι ελαιοπαραγωγοί κατά την συγκομιδή των καρπών της ελιάς θα πρέπει να χρησιμοποιούν προστατευτικό κράνος για το κεφάλι τους καθώς υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού από κάποια ενδεχόμενη πτώση κλαδιού ή και πτώσης των ίδιων εφόσον εργάζονται πάνω σε σκάλα.( Χ.Χατζής, Π.Παπαδοπούλου, Δ.Λίνου 1995) Προστασία κορμού Όταν κατά τη διάρκεια της εργασίας υπάρχει κίνδυνος να λερωθούν ή να καταστραφούν τα κανονικά ρούχα των εργαζομένων πρέπει αυτοί να εφοδιάζονται µε τα κατάλληλα για το είδος της εργασίας ενδύµατα εργασίας. Οι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να διαθέτουν ειδικές φόρμες εργασίας όπως ενδύµατα προστασίας από τις 53

54 κακοκαιρίες,εργασίες στο ύπαιθρο µε βροχή ή κρύο και φόρμες που θα φορούν όταν πραγματοποιούν ψεκασμό των δένδρων με φυτοφάρμακα.(τάνια Ζορμπά 2000) Προστασία ματιών και προσώπου Οι εργαζόµενοι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να εφοδιάζονται µε κατάλληλη μάσκα προκειμένου να προστατέψουν τα πρόσωπα και τα μάτια τους από τις ουσίες που χρησιμοποιούν κατά τον ψεκασμό των δένδρων με φυτοφάρμακα, καθώς και να αποφύγουν τον τραυματισμό του προσώπου ή των ματιών τους από κάποιο κλαδί. (Τάνια Ζορμπά 2000) Προστασία της ακοής Οι εργαζόµενοι πρέπει να προστατεύονται από τους κινδύνους που προέρχονται ή µπορεί να προέλθουν κατά την εργασία όταν εκτίθενται σε θόρυβο. Ο θόρυβος κατά την εργασία εκτιµάται και εφόσον υπάρχει ανάγκη, µετράται προκειµένου να επισηµανθούν οι εργαζόµενοι και οι τόποι εργασίας τους που πιθανόν δηµιουργείται πρόβληµα. Οι ελαιοπαραγωγοί μπορούν να αντιμετωπίσουν πρόβλημα με τον θόρυβο κατά τον χειρισμό διάφορων εργαλείων καθώς και από τα τρακτέρ. Τα τρία βασικά είδη Μέσων Ατοµικής Προστασίας της ακοής είναι: ωτοασπίδες ωτοβύσµατα ωτοπώµατα (Τάνια Ζορμπά 2000) Προστασία των αναπνευστικών οδών Οι ελαιοπαραγωγοί κατά τον ψεκασμό με φυτοφάρμακα θα πρέπει να παίρνουν μέτρα ώστε να προστατεύεται η αναπνευστική οδός.τα Μέσα Ατοµικής Προστασίας της αναπνοής διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: Αναπνευστήρες µε φίλτρο για τον καθαρισµό του εισπνεόµενου αέρα του άµεσου περιβάλλοντος από τα αιωρούµενα τοξικά αέρια ή τη σκόνη. Αυτοδύναµες αναπνευστικές συσκευές. Αναπνευστικές συσκευές µε συνεχή παροχή καθαρού αέρα, µέσω σωλήνα από το εξωτερικό περιβάλλον εκτός του µολυσµένου χώρου εργασίας. (Τάνια Ζορμπά 2000) 54

55 4.3.6.Προστασία χεριών και βραχιόνων Οι ελαιοπαραγωγοί πρέπει να εφοδιάζονται µε κατάλληλα γάντια και όταν χρειάζεται µε καλύµµατα των βραχιόνων τους αφού κινδυνεύουν από: 1. Αντικείµενα, εργαλεία ή µηχανήµατα µε επιφάνειες και ακµές αιχµηρές ή κοφτερές. 2. Μηχανήµατα ή εργαλεία που είναι δυνατόν µε άλλο τρόπο να τραυµατίσουν τα χέρια (π.χ. µε συνεχή τριβή, πρόσκρουση ή δονήσεις όπως κατά των διατρητικών αεροσφυρών). 3. Οδηγίες για τη χρήση και συντήρηση των γαντιών: 4. εν προσφέρουν όλα τα γάντια την ίδια προστασία. Ανάλογα µε την εργασία που εκτελείται υπάρχουν και τα κατάλληλα γάντια. 5. Να γίνεται έλεγχος στα γάντια πριν από κάθε χρήση ώστε να µην υπάρχουν τρύπες στα άκρα και ανάµεσα στα δάκτυλα. 6. Πριν βγουν τα γάντια, πρέπει πρώτα να ξεπλυθούν µε σαπούνι και νερό για να αποµακρυνθούν τα χηµικά, τα ξένα σώµατα, να στεγνώνονται καλά και να αερίζονται. 7. Να µην στεγνώνονται πάνω σε καλοριφέρ, σόµπα κλπ. Η διαρκής επίδραση της θερµότητας αλλοιώνει τα γάντια και αυξάνει τη διαπερατότητα. 8. Να µην αφήνονται τα γάντια για χηµικά γυρισµένα το µέσα έξω. Αυτό µπορεί να παγιδεύσει χηµικά ή ατµούς µέσα στα γάντια να σαπίσει το υλικό τους. 9. Να µην αποθηκεύονται τα γάντια µε τα µανικέτια διπλωµένα. Η πτυχή εξασθενίζει το υλικό και µπορεί να σκιστούν εύκολα. 10. Να ελέγχονται τα γάντια που παραµένουν στις αποθήκες και να γίνεται αντικατάσταση των παλιών και χαλασμένων γαντιών. 11. Τα γάντια πρέπει να φυλάσσονται σε µέρος ξηρό και σκοτεινό, όπου η θερµοκρασία θα κυµαίνεται µεταξύ 10 και 21 βαθµών C. Σε κάθε γάντι πρέπει να υπάρχουν τα παρακάτω: Το CE (σήµα πιστότητας της ΕΟΚ) Ο αριθµός του εργαστηρίου που το ενέκρινε Το έτος παραγωγής του Το όνοµα του κατασκευαστή Οι ιδιαίτερες ιδιότητές του π.χ. Α,Η, ή RC Το σύµβολο προστασίας από ηλεκτρικούς κινδύνους που είναι το διπλό τρίγωνο ιαφορετικός χρωµατισµός ανά κλάση 55

56 Προστασία ποδιών Ο κίνδυνος τραυµατισµού των ποδιών των ελαιοπαραγωγών µπορεί να προέλθει από: 1. Πτώση αντικειµένων, πρόσκρουση ή σύνθλιψη 2. Εργαλεία µε κοφτερές ακµές (όπως π.χ. τσεκούρια) 3. Ολισθηρές επιφάνειες 4. Ανάλογα µε το είδος των προς εκτέλεσης εργασιών επιλέγονται και τα 5. κατάλληλα προστατευτικά υποδήµατα ή µπότες για τους εργαζόµενους όπως: Υποδήµατα, µπότες ασφαλείας Υποδήµατα, µπότες µε συµπληρωµατική προστασία του άκρου του ποδιού Υποδήµατα, µπότες για προστασία από το κρύο (Τάνια Ζορμπά 2000) Προστασία από πτώσεις Εάν οι ελαιοπαραγωγοί εργάζονται σε θέσεις εργασίας µε σηµαντική υψοµετρική διαφορά από τον περιβάλλοντα χώρο, (όπως για παράδειγμα πάνω σε μία ελιά) που δεν είναι δυνατό να προστατευθούν από τον κίνδυνο πτώσης µε τεχνικά ή µε άλλα µέτρα συλλογικής προστασίας, πρέπει να εφοδιάζονται µε ατοµικές ζώνες και σχοινιά ασφαλείας. (Τάνια Ζορμπά 2000) 56

57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ Οι ελαιοπαραγωγοί συχνά λόγω της εργασίας τους έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες μυοσκελετικές παθήσεις. Λόγω της πολύωρης απασχόλησης τους με το επάγγελμα καταπονούν ιδιαίτερα τα χέρια, τα πόδια, καθώς και την μέση. Οι πιο συχνές παθήσεις που εντοπίζονται σε ελαιοπαραγωγούς είναι η οσφυαλγία, η ισχιαλγία, η εκφυλιστική αρθρίτιδα, το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα και επικονδυλίτιδες αγκώνα. (Ελληνικό ίδρυμα ρευματολογίας, 2007) 5.1. Οσφυαλγία Οσφυαλγία είναι ο πόνος που εντοπίζεται στη μέση, δηλαδή στην περιοχή μεταξύ των κάτω ορίων του θωρακικού κλωβού και των γλουτιαίων πτυχών, και μπορεί να αντανακλάται στους μηρούς. Πολλές φορές η οσφυαλγία συνοδεύεται από ισχιαλγία, δηλαδή επέκταση του πόνου κατά μήκος του μηρού και της κνήμης φθάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι τα δάκτυλα του ποδιού. Η οσφυαλγία είναι ένα πολύ συχνό πρόβλημα υγείας στο γενικό πληθυσμό, αφού είναι η δεύτερη σε συχνότητα παθολογική κατάσταση μετά το κοινό κρυολόγημα. Έχει υπολογιστεί ότι 65-80% των ατόμων του γενικού πληθυσμού παρουσιάζουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο οσφυαλγίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους. (Ελληνικό ίδρυμα ρευματολογίας, 2007) Οσφυαλγία στο γενικό πληθυσμό: Στην πρόσφατη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα για τις ρευματικές παθήσεις στο γενικό πληθυσμό ενηλίκων της χώρας μας, που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών, ο επιπολασμός της οσφυαλγίας, δηλαδή η συχνότητά της, βρέθηκε στο επίπεδο του 11% των ενηλίκων της χώρας μας. Η οσφυαλγία είναι σημαντικά συχνότερη μεταξύ των γυναικών παρά μεταξύ των ανδρών, ενώ η συχνότητά της αυξάνει σημαντικά με την πρόοδο της ηλικίας. (Ελληνικό ίδρυμα ρευματολογίας, 2007) Μορφές της οσφυαλγίας: Ανάλογα με τη διάρκειά της η οσφυαλγία διακρίνεται σε τρεις μορφές: 1. Στην οξεία οσφυαλγία που έχει διάρκεια μικρότερη από 6 εβδομάδες και αντιπροσωπεύει το 85% όλων των περιπτώσεων οσφυαλγίας. 2. Στην υποξεία οσφυαλγία που έχει διάρκεια από 6 μέχρι 12 εβδομάδες και αντιπροσωπεύει το 10% όλων των περιπτώσεων οσφυαλγίας. 3. Στη χρόνια οσφυαλγία που έχει διάρκεια μεγαλύτερη από 12 εβδομάδες και αντιπροσωπεύει το 5% όλων των περιπτώσεων οσφυαλγίας. 57

58 Ανεξάρτητα από τη μορφή της οσφυαλγίας ένα ιδιαίτερο κλινικό χαρακτηριστικό της είναι ότι υποτροπιάζει πολύ συχνά. Σε επιδημιολογικές μελέτες έχει βρεθεί ότι στο 75% των περιπτώσεων η οσφυαλγία υποτροπιάζει τουλάχιστον μια φορά μέσα σε ένα χρόνο. (Ελληνικό ίδρυμα ρευματολογίας, 2007) 5.2. Ισχιαλγία (Sciatica) Η ισχιαλγία και η αυχεναλγία είναι οι πιο συχνές παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος στην εποχή μας. Περίπου το 80% των ανθρώπων θα εμφανίσουν πόνο στη μέση, ενώ 67% πόνο στην περιοχή του αυχένα. Ισχιαλγία (Sciatica) γενικώς ονομάζουμε κάθε είδους πόνο κατά μήκος του Ισχιακού νεύρου ( από τους γοφούς και μερικές φορές έως τα δάκτυλα του ποδιού), ανεξάρτητα από το είδος της βλάβης αυτού Κλινική εικόνα Ο ασθενής με περιφερική ισχιαλγία, πονάει συνήθως μόνο στην ψηλαφούμενη περιοχή του γλουτού. Ποτέ δεν έχει οσφυαλγία και πολύ σπάνια έχει επέκταση του πόνου περιφερικώτερα του γλουτού.(κρασσάς Μιχάλης 2013) 5.3. Εκφυλιστική αρθρίτιδα Πρόκειται για φυσιολογική σχεδόν κατάσταση στην μεγάλη ηλικία. Σαν ασθένεια την αντιμετωπίζουμε, όταν εμφανίζεται νωρίς, σε ηλικία μικρότερη των 45 ετών. Επίσης όταν παρουσιάζεται με πολύ πόνο ή πρήξιμο σε κάποιες αρθρώσεις Άλλα ονόματα για την ίδια πάθηση Οστεοαρθρίτιδα ή αλλιώς αρθριτικά. 58

59 Εμφάνιση εκφυλιστικής αρθρίτιδας Η εκφυλιστική αρθρίτιδα εμφανίζεται με πόνο στις αρθρώσεις και μερικές φορές αυτές πρήζονται και είναι ζεστές. Ο πόνος παρουσιάζεται συνήθως μετά το απόγευμα ή μετά από μια κουραστική μέρα. Οι άνθρωποι που έχουν εκφυλιστική αρθρίτιδα, το πρωί ξυπνάνε χωρίς πόνο, αντίθετα με εκείνους που έχουν φλεγμονώδη αρθρίτιδα. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να εμφανίσουν το πρωί κάποια δυσκαμψία, μια δυσκολία δηλαδή στο να κινήσουν τις αρθρώσεις τους. Η κατάσταση βελτιώνεται σε λιγότερο από μισή ώρα. (ΙΑΤΩΡ 2010) 5.4. Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα Ανατομία: Ο καρπιαίος σωλήνας είναι μια στενή σήραγγα στον καρπό (παλαμιαία επιφάνεια). Το κάτω μέρος αυτής της σήραγγας διαμορφώνεται από τα οστά του καρπού (καρπικό). Η κορυφή αυτής της σήραγγας καλύπτεται από μια ισχυρή ζώνη του συνδετικού ιστού που ονομάζεται «εγκάρσιος σύνδεσμος του καρπού». Το μέσο νεύρο περνά μέσω αυτής της σήραγγας στον καρπό. Το μέσο νεύρο ελέγχει την αίσθηση στη παλαμιαία πλευρά, δείκτη και μέσου δακτύλου. Το νεύρο ελέγχει επίσης τους μυς γύρω από τη βάση του αντίχειρα (θέναρ). Μέσα από τη σήραγγα περνάνε οι τένοντες που κάμπτουν τα δάκτυλα του χεριού Αίτια: Το Σύνδρομο Καρπιαίου Σωλήνα εμφανίζεται όταν οι ιστοί που περιβάλλουν τους καμπτήρες του καρπού πρήζονται και έτσι πιέζεται το μέσο νεύρο. Αυτοί οι ιστοί ονομάζονται «αρθρικός υμένας» και λιπαίνει τους τένοντες, ώστε να κινούνται ευκολότερα τα δάκτυλα. Αυτή η διόγκωση του αρθρικού υμένα στενεύει το κλειστό χώρο του καρπιαίου σωλήνα και με την πάροδο του χρόνου, πιέζει το νεύρο Αιτίες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του καρπιαίου σωλήνα: Πολλές αιτίες συμβάλλουν στην ανάπτυξη του Συνδρόμου Καρπιαίου Σωλήνα: Η κληρονομικότητα. Είναι ένας σημαντικός παράγοντας, όπου η καρπιαία σήραγγα είναι μικρότερη σε μερικούς ανθρώπους και αυτό οφείλεται στη κληρονομικότητα. Η υπερχρησία του χεριού μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο. Η ηλικία. Η νόσος εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. 59

60 Ιατρικές παθήσεις, όπως ο διαβήτης, η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα και διαταραχές του θυρεοειδή αδένα, μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο. Στις περισσότερες περιπτώσεις Συνδρόμου Καρπιαίου Σωλήνα δεν υπάρχει συγκεκριμένη αιτία Συμπτώματα: Τα πιο συχνά συμπτώματα του Συνδρόμου Καρπιαίου Σωλήνα περιλαμβάνουν: Μούδιασμα, μυρμήγκιασμα και πόνο στο χέρι. Η αίσθηση ηλεκτρικού ρεύματος στον αντίχειρα, δείκτη και μέσο δάκτυλο. Παράξενες αισθήσεις και πόνο από το βραχίονα μέχρι τον ώμο. Πέφτουν αντικείμενα που κρατάτε στο χέρι. Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως βαθμιαία, χωρίς συγκεκριμένο τραυματισμό. Στους περισσότερους ανθρώπους τα συμπτώματα είναι πιο σοβαρά από την πλευρά του αντίχειρα του χεριού. Τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν ανά πάσα στιγμή. Τη νύχτα, τα συμπτώματα μπορεί να ξυπνήσουν τα άτομα. Κατά της διάρκεια της ημέρας εμφανίζονται συχνά, όταν τα άτομα κρατάνε κάτι, όπως ένα τηλέφωνο, κατά την οδήγηση ή την πληκτρολόγηση σε υπολογιστή. Η μετακίνηση ή το τίναγμα των χεριών βοηθά συχνά στη μείωση των ενοχλημάτων. Τα ενοχλήματα αρχικά έρχονται και παρέρχονται, αλλά με την πάροδο του χρόνου μπορεί να γίνουν σταθερά. Μια αίσθηση αδεξιότητας ή αδυναμίας για λεπτές κινήσεις (κούμπωμα πουκάμισου) είναι δύσκολη. Αυτό το συναίσθημα μπορεί να σας αναγκάσει να σας πέσουν πράγματα από το χέρι. Αν η κατάσταση είναι σοβαρή οι μύες στη βάση του αντίχειρα (θέναρ) εξασθενούν. (Δημοσθένης Περτσεμλίδης, 2009) 5.5. Επικονδυλίτιδες Αγκώνα H επικονδυλίτιδα του αγκώνα συνιστά μια πάθηση κατά την οποία αναπτύσσεται έντονος πόνος στην έξω ή την έσω πλευρά του αγκώνα (στους επικόνδυλους) και οφείλεται σε έντονη και παρατεταμένη χρήση του αγκώνα (σύνδρομο υπέρχρησης). Συμβαίνει συνήθως σε ασθενείς που κάνουν χειρωνακτικές εργασίες και η συμπτωματολογία της μπορεί να είναι έντονη και χρόνια. Η επικονδυλίτιδα μπορεί να αφορά την έξω ή την έσω πλευρά του αγκώνα. Και στις δύο περιπτώσεις η συχνή σύσπαση των μυών που καταφύονται στην έξω ή την έσω πλευρά του αγκώνα προκαλεί υπέρμετρη φόρτιση και τραυματισμό των τενόντων της περιοχής μ αποτέλεσμα πόνο και ευαισθησία. Παρόμοια συμπτώματα βέβαια μπορούν ν αναπτυχθούν και με άμεσο τραυματισμό (όπως πτώση, σύγκρουση). Η έξω επικονδυλίτιδα ονομάζεται και tennis elbow καθώς παρατηρείται συχνά στους τενίστες. Σχετίζεται με τη τενοντίτιδα των μυών που εκτείνουν τον καρπό και το χέρι καθώς αυτοί καταφύονται στον έξω επικόνδυλο του αγκώνα. Η έσω επικονδυλίτιδα 60

61 ονομάζεται και golfer elbow καθώς παρατηρείται συχνά στους γκόλφερ. Σχετίζεται με τη τενοντίτιδα των μυών που κάμπτουν τον καρπό και το χέρι καθώς αυτοί καταφύονται στον έσω επικόνδυλο του αγκώνα. (Δρίβας Σπ.,20004) Συμπτώματα επικονδυλίτιδας Τα συμπτώματα της επικονδυλίτιδας του αγκώνα συνήθως αναπτύσσονται σταδιακά με το καιρό. Αρχικά υπάρχει μια ενόχληση στην έξω ή την έσω επιφάνεια του αγκώνα η οποία αυξάνεται με την δραστηριότητα. Ο πόνος υπάρχει 1 με 2 εκατοστά πιο κάτω από τον επικόνδυλο, σημείο το οποίο είναι ευαίσθητο και στην ψηλάφηση. Ο πόνος πολλές φορές αντανακλά μέχρι τον καρπό. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις υπάρχει πόνος την νύχτα και οξύς πόνος με την δραστηριότητα. Επίσης παρατηρείται αδυναμία των μυών του καρπού ή του χεριού. Σε χρόνιες περιπτώσεις συνηθισμένη είναι και η δυσκαμψία στην περιοχή του αγκώνα που παρατηρείται ιδιαίτερα τις πρωινές ώρες. (Δριβας. Σπ,2004) 61

62 2 η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 62

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΥΣ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ 6.1.Σκοπός της έρευνας Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αναζήτηση και η καταγραφή των προβλημάτων που προκύπτουν στην υγιεινή και ασφάλεια εργασίας κατά την συγκομιδή και την τελική επεξεργασία της ελιάς. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας κατά την χρονική περίοδο Δεκέμβριος-Οκτώβριος Ο πληθυσμός αναφοράς ήταν οι ελαιοπαραγωγοί του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας. 6.2.Υλικό και μέθοδος Στην μελέτη χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο για την εκτίμηση των προβλημάτων που προκύπτουν κατά την συγκομιδή και την τελική επεξεργασία της ελιάς. Το δείγμα αποτελείται από 150 ελαιοπαραγωγούς (άνδρες και γυναίκες) όπου τους μοιράστηκαν ερωτηματολόγια και απαντήθηκαν με προσωπικές συνεντεύξεις. Το ερωτηματολόγιο αποτελούνταν συνολικά από 60 ερωτήσεις εκ των οποίων οι 13 αφορούσαν τα δημογραφικά στοιχεία των ερωτηθέντων, οι 4 αφορούσαν τις συνθήκες εργασίας που επικρατούν στον αγροτικό τομέα του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας, οι 12 τους χειρισμούς επικίνδυνων εργαλείων-μηχανημάτων, οι 9 τους χειρισμούς επικίνδυνων ουσιών, οι 7 τους εγκάρσιους κινδύνους, οι 2 την ενημέρωση και την εκπαίδευση για τους κινδύνους που υπάρχουν ή προέρχονται στο περιβάλλον εργασίας τους, οι 5 για τα μέσα ατομικής προστασίας που χρησιμοποιούν, οι 6 σχετίζονταν με τις πτώσεις και τέλος οι 2 αφορούσαν τα συμπτώματα που εμφανίζουν οι ελαιοπαραγωγοί στον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας. Τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων μετά την κωδικοποίηση τους καταχωρήθηκαν σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Για τη στατιστική επεξεργασία και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε το word excel 2003 και το στατιστικό πακέτο spss. Δημιουργήθηκαν συγκεντρωτικοί πίνακες συχνοτήτων για τις ερωτήσεις των συμμετεχόντων. 63

64 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 6.3.Γενικά στοιχεία Η ηλικία των εργαζομένων που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν από 1 η ομάδα 15,7% του πληθυσμού ανήκουν σε ηλικίες μεταξύ 18 και 30 ετών 2 η ομάδα 38,5% του πληθυσμού ανήκουν σε ηλικίες μεταξύ 30 και 45 ετών 3 η ομάδα 27,2% του πληθυσμού ανήκουν σε ηλικίες μεταξύ 45 και 60 ετών 4 η ομάδα 18,4% του πληθυσμού ανήκουν σε ηλικίες μεταξύ 60 και άνω. Ιστόγραμμα 1: Ηλικία 64

65 Από τους συμμετέχοντες το 62% ήταν άνδρες (73 άτομα) και το 38% ήταν γυναίκες (44 άτομα). Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Ανδρες Γυναίκες Γράφημα 2 : Φύλλο 65

66 Το 85% (100 άτομα) από τους ερωτηθέντες ήταν δεξιόχειρες, το 5% ήταν αριστερόχειρες (6 άτομα) και το 10% χρησιμοποιούν και τα δυο τους χέρια(11 άτομα).συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 3: Ποιο χέρι χρησιμοποιείται; 66

67 Η οικογενειακή κατάσταση όσων έλαβαν μέρος στην έρευνα ήταν 71% παντρεμένοι (83 άτομα), 3% χωρισμένοι (4 άτομα), 3% χήροι/ες (4 άτομα)και 23% ανύπαντροι (26 άτομα).συνολικά ρωτήθηκαν και απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 4: Οικογενειακή κατάσταση 67

68 Από τους ερωτηθέντες το 73% έχουν παιδιά (85 άτομα), ενώ το 27% δεν έχουν παιδιά (32 άτομα). Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 5.: Έχετε παιδιά; 68

69 Από τους ερωτηθέντες το 15% έχουν 1 παιδί (13 άτομα), το 37% έχουν 2 παιδιά (32 άτομα), το 25% έχουν 3 παιδιά (21 άτομα), το 12% έχουν 4 παιδιά (10 άτομα), το 6% έχουν 5 παιδιά (5 άτομα) το 4% έχουν 6 παιδιά (3 άτομα), και μόλις το 1% έχουν 7 παιδιά (1 άτομο). Συνολικά απάντησαν 85 άτομα. Γράφημα 6: Έχετε παιδιά; 69

70 Το 58% (49 άτομα) έχει παιδιά ηλικίας κάτω από >6 ετών, ενώ το 42% (36 άτομα) πάνω από <7 ετών. Συνολικά απάντησαν 85 άτομα. Γράφημα 7: Τι ηλικίας είναι τα παιδιά σας; 70

71 Στην ερώτηση εάν είναι καπνιστές το 42% απάντησε πως είναι (49 άτομα), το 56% πως δεν είναι καπνιστές (66 άτομα), ενώ το 2% είναι πρώην καπνιστές (2 άτομα). Γράφημα 8: Είστε καπνιστής; 71

72 Στην ερώτηση πόσα έτη καπνίζουν, η οποία φυσικά απευθυνόταν μόνο στους καπνιστές απάντησαν 49 άτομα από τα οποία το 10% καπνίζουν έως 5 έτη (5 άτομα), το 24% από 6-15 έτη (12 άτομα) και το 66% από 16 και άνω έτη (32 άτομα). Γράφημα 9: Πόσα έτη καπνίζετε; 72

73 Στην ερώτηση πόσα τσιγάρα καπνίζετε απάντησαν 49 άτομα εκ των οποίων το 10% (31 άτομα) καπνίζει 1-10 τσιγάρα, το 63% καπνίζει τσιγάρα (31 άτομα) και το 27% καπνίζει πάνω από 20 τσιγάρα την ημέρα (13 τσιγάρα). Στην ερώτηση απάντησαν 49 άτομα. Γράφημα 10: Πόσα τσιγάρα καπνίζετε την ημέρα; 73

74 Το 27,2% πίνουν οινοπνευματώδη ποτά (32 άτομα), ενώ το 72,8% (85 άτομα) δεν πίνει οινοπνευματώδη ποτά. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. 0:OXI 1:NAI Ιστόγραμμα 11: Πίνετε οινοπνευματώδη ποτά; 74

75 Στην ερώτηση πιστεύετε ότι το αλκοόλ βοηθάει στην εργασία σας,(ιδιαίτερα όταν η θερμοκρασία είναι ιδιαίτερα χαμηλή), το 24% απάντησαν ναι (28 άτομα), ενώ το 76% (89 άτομα) απάντησαν όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 12: Πιστεύετε ότι το αλκοόλ βοηθάει στην εργασία σας; (ιδιαίτερα όταν η θερμοκρασία είναι ιδιαίτερα χαμηλή) 75

76 Το 4% (5 άτομα) έχει κάνει χρήση ναρκωτικών, ενώ το 96% (112 άτομα) δεν έχουν κάνει χρήση. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 13: Χρήση ναρκωτικών ουσιών. 76

77 Στην ερώτηση αν έχετε συμμετάσχει σε κάποιο πρόγραμμα αλλαγής συμπεριφοράς στην εργασία σας (π.χ. εκπαίδευση) το 22% (26 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 78% (91 άτομα) απάντησε όχι. Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 14: Έχετε εκπαιδευθεί; 77

78 Το 58% (68 άτομα) έχουν προσπαθήσει στο παρελθόν να υιοθετήσουν κάποια υγιεινή συμπεριφορά, ενώ το 42% (49 άτομα) δεν έχουν προσπαθήσει. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 15: Υιοθέτηση κάποιας υγιεινής συμπεριφοράς. 78

79 Στην ερώτηση ποια υγιεινή συμπεριφορά έχουν υιοθετήσει απάντησαν συνολικά 68 άτομα και απ αυτά το 69% απάντησαν διατροφή (47 άτομα), το 38% (26 άτομα) απάντησαν γυμναστική, και το 24% (16 άτομα) απάντησαν ύπνο σε σταθερά ωράρια. Στην ερώτηση έδωσαν πάνω από μία απάντηση. Γράφημα 16: Ποια υγιεινή συμπεριφορά έχετε υιοθετήσει; 79

80 Στην ερώτηση ποιο είναι το μορφωτικό σας επίπεδο το 45% απάντησε πως έχει τελειώσει δημοτικό (53 άτομα), το 21% γυμνάσιο (25 άτομα), το 26% λύκειο (30 άτομα), το 7% ΤΕΙ (7 άτομα) και το 2% ΑΕΙ (2 άτομα). Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 17: Μορφωτικό επίπεδο 80

81 Το 27% (32 άτομα) ασχολούνται ως 10 χρόνια με την συγκεκριμένη εργασία, το 38% (44 άτομα) ως 20 χρόνια και το 35% (41 άτομα) από 30 χρόνια και πάνω. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 18: Χρόνια απασχόλησης 81

82 6.4.Συνθήκες εργασίας Στην ερώτηση πόσες ώρες την ημέρα εργάζεσθε το 33% (39 άτομα) απάντησε έως 5 ώρες, το 52% (61 άτομα) από 6-9 ώρες και το 15% (17 άτομα) από 10 ώρες και πάνω. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 19: Πόσες ώρες την ημέρα εργάζεσθε; 82

83 Το 3% (4 άτομα) εργάζεται κάτω από 4 ημέρες την εβδομάδα, το 51% (59 άτομα) από 4-6 ημέρες και το 46% (54 άτομα) εργάζεται όλες τις ημέρες. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 20: Ημέρες εργασίας/ εβδομάδα 83

84 Στην ερώτηση ποιες ώρες την ημέρα εργάζεσθε το 83% (97 άτομα) απάντησε από τις 7:00-13:00, ενώ το 17% (29 άτομα) από τις 15:00-19:00. Γράφημα 21: Ώρες εργασίας 84

85 Γράφημα 22: Συνθήκες στον χώρο όπου εργάζεσθε 85

86 6.5.Χειρισμός επικίνδυνων εργαλείων-μηχανημάτων Το 46% (54 άτομα) πιστεύει ότι χειρίζεται επικίνδυνα εργαλεία, ενώ το 54% (63 άτομα) όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 23: Χειρισμός επικίνδυνων εργαλείων 86

87 Στην ερώτηση πόσες ώρες την ημέρα εργάζεσθε με τα χέρια πάνω από τον ώμο το 30% (35 άτομα) απάντησε από μισή- μία ώρα, το 32% (37 άτομα) από μία-δύο ώρες και το 38% (45 άτομα) από δύο ώρες και πάνω. Στην ερώτηση απάντησαν συνολικά 117 άτομα. Γράφημα 24: Ώρες εργασίας με τα χέρια πάνω από τον ώμο 87

88 Το 38% (44 άτομα) των ερωτηθέντων έχει εκπαιδευτεί για τον τρόπο λειτουργίας των εργαλείων-μηχανημάτων που χρησιμοποιεί, ενώ το 62% (73 άτομα) δεν έχει εκπαιδευτεί. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 25: Εκπαίδευση για τον τρόπο λειτουργίας των εργαλείων-μηχανημάτων. 88

89 Στην ερώτηση πως μάθατε να χειρίζεσθε τα αγροτικά εργαλεία το 15% (17 άτομα) απάντησε από εκπαιδευτικά σεμινάρια, το 48% (56 άτομα) απάντησαν από φίλους και συγγενείς και το 37% (44 άτομα) απάντησε από μόνος/η μου. Στην ερώτηση απάντησαν συνολικά 117 άτομα. Από εκπαιδευτικά σεμινάρια Από φίλους και συγγενείς Από μόνος/η μου Γράφημα 26: Πως μάθατε να χειρίζεσθε τα αγροτικά εργαλεία; 89

90 Στην ερώτηση αν αντιμετωπίζετε προβλήματα με τον τρόπο λειτουργίας/χειρισμού των εργαλείων/μηχανημάτων απάντησαν 117 άτομα εκ των οποίων το 20% (23 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 80% (94 άτομα) απάντησε όχι. Γράφημα 27: Αντιμετώπιση προβλημάτων με τον τρόπο λειτουργίας/χειρισμού των εργαλείων/μηχανημάτων 90

91 Το 85% των μηχανημάτων (99 άτομα) απάντησαν πως έχουν προφυλακτήρες τα μηχανήματά τους, ενώ το 15% (18 άτομα) απάντησε πως δεν έχουν. Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 28: Υπάρχουν προφυλακτήρες στα μηχανήματα; 91

92 Το 64% (64 άτομα) απάντησε πως οι προφυλακτήρες ήταν από την αρχή στα μηχανήματά τους, το 1% (1 άτομο) απάντησε πως τοποθέτησαν οι ίδιοι τους προφυλακτήρες, το 5% (5 άτομα) απάντησε ότι οι προφυλακτήρες τοποθετήθηκαν από κάποιον συνάδελφο και το 30% (30 άτομα) από κάποιον ειδικό. Στην ερώτηση απάντησαν 100 άτομα. Γράφημα 29: Προφυλακτήρες στα μηχανήματα 92

93 Στην ερώτηση αν υπάρχουν ακάλυπτα κινούμενα μέρη στα μηχανήματα το 48% (56 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 52% (61 άτομα) απάντησε όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 30: Υπάρχουν ακάλυπτα κινούμενα μέρη στα μηχανήματα; 93

94 Το 84% (98 άτομα) απάντησε πως στα μηχανήματα τους υπάρχουν διακόπτες ασφαλείας, ενώ το 16% (19 άτομα) απάντησε πως δεν υπάρχουν. Στην ερώτηση συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 31: Υπάρχουν διακόπτες ασφαλείας; 94

95 Στην ερώτηση αν αντιλαμβάνεστε δονήσεις κατά την εργασία σας (από μηχανήματα, τρακτέρ, αυτοκίνητα) απάντησαν 117 άτομα και το 37% (43 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 63% (74 άτομα) απάντησε όχι. Γράφημα 32: Αντιλαμβάνεστε δονήσεις, κραδασμούς κατά την εργασία σας; 95

96 Στην ερώτηση πως το αντιμετωπίζεται απάντησαν 43 άτομα συνολικά από τα οποία το 19% (8 άτομα) απάντησε πως δεν το αντιμετωπίζουν, το 20% (9 άτομα) απάντησαν πως κάνουν κουράγιο, το 9% (4 άτομα) το διορθώνουν μόνοι τους, το 26% (11 άτομα) με το κουμπί ασφαλείας και το 26%(11 άτομα) τίποτα/δεν απάντησε. Γράφημα 33: Πως αντιμετωπίζετε τις δονήσεις; 96

97 Το 73% (85 άτομα) απάντησαν πως λαμβάνουν τα ενδεικνυόμενα μέτρα προστασίας κατά την χρήση μηχανών, ενώ το 27% (32 άτομα) απάντησαν πως δεν τα λαμβάνουν. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 34: Λαμβάνεις τα ενδεικνυόμενα μέτρα ασφαλείας κατά την χρήση των μηχανών; 97

98 Το 92% (108 άτομα) πραγματοποιούν συντήρηση στα μηχανήματά τους, ενώ το 8% (9 άτομα) όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 35: Γίνεται συντήρηση των μηχανημάτων; 98

99 Στην ερώτηση κάθε πότε γίνεται συντήρηση των μηχανημάτων απάντησαν συνολικά 108 άτομα από τα οποία το 47% (51 άτομα) απάντησε 1 φορά το εξάμηνο, το 44% (47 άτομα) απάντησε 1 φορά ανά έτος και το 9% (10 άτομα) 1 φορά ανά ενάμιση έτος και πάνω ή ποτέ. Γράφημα 36: Κάθε πότε γίνεται συντήρηση των μηχανημάτων; 99

100 Το 35% (40 άτομα) πραγματοποιούν οι ίδιοι την συντήρηση των μηχανημάτων τους και το 65% (70 άτομα) πηγαίνουν τα μηχανήματα σε εξωτερικό συνεργείο. Στην ερώτηση απάντησαν 110 άτομα. Γράφημα 37: Ποιος πραγματοποιεί την συντήρηση των μηχανημάτων; 100

101 6.6.Χειρισμός επικίνδυνων ουσιών Στην ερώτηση αν έχετε ενημερωθεί για τη φύση/επικινδυνότητα των ουσιών που χρησιμοποιείτε κατά την εργασία σας(π.χ. φυτοφάρμακα) το 85% (100 άτομα) απάντησε ναι και το 15% (17 άτομα) απάντησε όχι. Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 38: Επικινδυνότητα χημικών ουσιών. 101

102 Το 70% (82 άτομα) έχει ειδικό χώρο που φυλάει τα φυτοφάρμακα, ενώ το 30% (35 άτομα) δεν έχει ή δεν χρησιμοποιεί. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 39: Χώρος φύλαξης φυτοφαρμάκων. 102

103 Το 25% (29 άτομα) απάντησαν πως παρασκευάζουν μόνοι τους τα φυτοφάρμακα, ενώ το 75% (88 άτομα) απάντησαν όχι. Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 40: Παρασκευάζετε μόνοι σας τα φυτοφάρμακα; 103

104 Το 66% (19 άτομα) παρασκευάζουν τα φυτοφάρμακα στο χωράφι, το 28% (8 άτομα) παρασκευάζουν τα φυτοφάρμακα στην αποθήκη και το 7% (2 άτομα) σε ειδικό χώρο. Στην ερώτηση απάντησαν 29 άτομα. Γράφημα 41: Χώρος παρασκευής φυτοφαρμάκων. 104

105 Το 82% (96 άτομα) χρησιμοποιεί την δόση που προτείνει η σήμανση ή ο γεωπόνος, ενώ18% (21 άτομα) όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 42: Χρησιμοποιείτε την δόση που προτείνει η ειδική σήμανση ή ο γεωπόνος; 105

106 Το 80% (94 άτομα) διαβάζει τις ετικέτες των φυτοφαρμάκων ενώ το 20% (23 άτομα) όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 43: Διαβάζετε τις ετικέτες των φυτοφαρμάκων; 106

107 Το 66% (77 άτομα) πιστεύει πως οι προτεινόμενες δόσεις ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, ενώ το 34% (40 άτομα) πιστευει πως δεν ανταποκρίνονται. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 44: Προτεινόμενες δόσεις. 107

108 Γράφημα 45: Ουσίες κατά την εργασία. Γράφημα 46: Επιπτώσεις ουσιών. 108

109 6.7.Εγκάρσιοι κίνδυνοι Το 56% (66 άτομα) πιστεύει πως στην εργασία του υπάρχει σωστή οργάνωση, ενώ το 44%(51 άτομα) πιστεύει πως δεν υπάρχει. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 47: Σωστή οργάνωση στην εργασία. 109

110 Στην ερώτηση αν γνωρίζετε για τα δελτία δεδομένων ασφάλειας πρέπει να συνοδεύουν τα φυτοφάρμακα απάντησαν 117 άτομα. Το 62% (72 άτομα) απάντησε ναι και το 38% (45 άτομα) απάντησε όχι. Γράφημα 48: Γνωρίζετε για τα δελτία δεδομένων ασφάλειας πρέπει να συνοδεύουν τα φυτοφάρμακα; 110

111 Το 64% (75 άτομα) κάνουν διαλείμματα στην εργασία τους, ενώ το 36% (42 άτομα) δεν κάνουν διαλείμματα. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 49: Κάνετε διαλείμματα; 111

112 Στην ερώτηση αν υπάρχουν χώροι ανάπαυσης στον τόπο εργασίας σας το 26% (30 άτομα) απάντησε πως ναι υπάρχουν, ενώ το 74% (87 άτομα) απάντησε πως όχι δεν υπάρχουν. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 50: Υπάρχουν χώροι ανάπαυσης στον τόπο εργασίας σας; 112

113 Το 37% (43 άτομα) κατά την διάρκεια του διαλείμματος για φαγητό τρώνε φορώντας μέσα ατομικής προστασίας, ενώ το 63% (74 άτομα) τρώνε χωρία αυτά. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 51: Κατά την διάρκεια του διαλείμματος για φαγητό τρώτε φορώντας μέτρα ατομικής προστασίας; 113

114 Το 97% (113 άτομα) απάντησε πως πλένει τα χέρια του, ενώ το 3% (4 άτομα) απάντησε πως δεν τα πλένει. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 52: Πλένετε τα χέρια σας; 114

115 Από τα 117 άτομα το 2% (2 άτομα) πίνει νερό από πηγάδι, το 20% (23 άτομα) πίνουν νερό από λάστιχο, το 26% (31 άτομα) πίνουν νερό από πηγή, το 48% (56 άτομα) από παγούρι και το 4% (5 άτομα) έδωσαν την απάντηση άλλο. Γράφημα 53: Από πού πίνετε νερό; 115

116 6.8.Ενημέρωση- εκπαίδευση Το 73%(85 άτομα) έχει ενημερωθεί για τους κινδύνους που υπάρχουν ή προέρχονται από το περιβάλλον εργασίας τους, ενώ το 27% (32 άτομα), δεν έχουν ενημερωθεί. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 54: Κίνδυνοι στο περιβάλλον εργασίας. 116

117 Στην ερώτηση αν έχουν εκπαιδευθεί για τους κινδύνους αυτούς το 35% (41 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 65% (76 άτομα) απάντησε όχι. Στην ερώτηση απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 55:Εκπαίδευση για τους εργασιακούς κινδύνους. 117

118 6.9.Μέσα ατομικής προστασίας Από τα 117 άτομα το 3% (4 άτομα) χρησιμοποιεί ωτοασπίδες, το 36% (42 άτομα) χρησιμοποιεί φόρμες, το 37% (43 άτομα) χρησιμοποιεί ειδικά παπούτσια, το 59% (69 άτομα) χρησιμοποιεί μάσκα, το 54% (63 άτομα) γάντια και το 16% (19 άτομα) δεν χρησιμοποιεί ΜΑΠ. (Πολλαπλή επιλογή απαντήσεων). Γράφημα 56: Χρήση ΜΑΠ 118

119 Από τους 117 το 44% (52 άτομα) έχει εκπαιδευθεί στην χρήση των ΜΑΠ, ενώ το υπόλοιπο 56% (65 άτομα) δεν έχει εκπαιδευθεί. Έχουν εκπαιδευθεί στην χρήση των ΜΑΠ Δεν έχουν εκπαιδευθεί στην χρήση των ΜΑΠ Γράφημα 57: Εκπαίδευση για την χρήση των ΜΑΠ. 119

120 Το 29% (15 άτομα) έχει εκπαιδευθεί από τον δήμο, το 52% (27 άτομα) από τον προμηθευτή, το 12% (6 άτομα) από το internet και το 7% (4 άτομα) έδωσε την απάντηση άλλο. Συνολικά απάντησαν 52 άτομα. Γράφημα 58: Από πού εκπαιδευτήκατε για την χρήση των ΜAΠ; 120

121 Στην ερώτηση αν τα μέσα ατομικής προστασίας έχουν σήμανση CE το 59% (58 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 41% (40 άτομα) απάντησε όχι. Συνολικά απάντησαν 98 άτομα. Γράφημα 59: Τα ΜΑΠ έχουν σήμανση CE; 121

122 To 45% (44 άτομα) απάντησε ναι στην ερώτηση αν τα μέσα ατομικής προστασίας τα χρησιμοποιείτε μέσα στα χρονικά όρια που δίνει ο κατασκευαστής, ενώ το 55% (54 άτομα) απάντησε όχι. Συνολικά απάντησαν 98 άτομα. Γράφημα 60: Τα μέσα ατομικής προστασίας τα χρησιμοποιείτε μέσα στα χρονικά όρια που δίνει ο κατασκευαστής; 122

123 Από τα 117 άτομα το 26% ( 30 άτομα)έχει πέσει θύμα εργατικού ατυχήματος, ενώ το 74% (87 άτομα) όχι, Γράφημα 61: Έχετε πέσει θύμα εργατικού ατυχήματος; 123

124 6.10.Πτώσεις Το 82% (96 άτομα) θεωρεί πως είναι επικίνδυνο να εργάζεται πάνω στην ελιά ή σε σκάλα, ενώ το 18% (21 άτομα) δεν το θεωρεί επικίνδυνο. Συνολικά απάντησαν και οι 117 ερωτηθέντες. Γράφημα 62: Θεωρείτε ότι είναι επικίνδυνο να εργάζεσθε πάνω στην ελιά ή σε σκάλα; 124

125 Το 29% (34 άτομα) από τα 117 άτομα είχαν πτώση, ενώ το 71% (83 άτομα) δεν είχαν μέχρι τώρα. Γράφημα 63: Είχατε ποτέ πτώση; 125

126 Στην ερώτηση πιστεύετε ότι οι σκάλες είναι ασφαλείς από τα 117 άτομα το 28% (33 άτομα) απάντησαν ναι, ενώ το 72% (84 άτομα) απάντησε όχι. Γράφημα 64:Κατά πόσο είναι ασφαλείς οι σκάλες; 126

127 Το 46% (54 άτομα) έχει τα προσωπικά του αντικείμενα πάνω στις σκάλες, ενώ το 54% (63 άτομα) δεν τα έχει, Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 65: Την ώρα που εργάζεσθε πάνω στην σκάλα ή στην ελιά έχετε μαζί σας τα προσωπικά σας αντικείμενα;(π.χ. κινητό) 127

128 Από τα 117 άτομα το 44% (52 άτομα) εάν χτυπήσει το κινητό τους απαντάνε, ενώ το 56% (65 άτομα) δεν απαντούν. Γράφημα 66: Εάν χτυπήσει το κινητό σας απαντάτε; 128

129 Στην ερώτηση αν υπάρχει κουτί Α βοηθειών κοντά στην εργασία σας το 46% (54 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 54% (63 άτομα) απάντησε όχι. Συνολικά απάντησαν 117 άτομα. Γράφημα 67: Υπάρχει κουτί Α βοηθειών κοντά στην εργασία σας; 129

130 6.11.Συμπτώματα Στην ερώτηση αν είχαν πόνους κατά την διάρκεια του τελευταίου μήνα σε κάποιο από τα μέρη του σώματος που σκιαγραφούνται στο παρακάτω σχήμα (π.χ. όταν κινείστε, όταν ξεκουράζεστε κτλ.) το 74% (87 άτομα) απάντησε ναι, ενώ το 26% (30 άτομα) απάντησαν όχι. Γράφημα 68: Πόσες ημέρες νιώθετε πόνους. 130

131 Τα μέρη του σώματος που νιώθουν πόνους είναι: Γράφημα για τα μέρη του σώματος στα οποία νιώθουν πόνο. 131

132 Οπτική κόπωση Δεν βλέπεις καλά Ζαλάδες Δεν ακούς καλά Τάση εμετού Δυσκολία στην Βραχνή φωνή Βήχα με πτύελα Βράσιμο στήθους Βάρος στο στήθος Μούδιασμα στα Πόνοι στους Μούδιασμα στα Πόνοι στα νεφρά Πόνοι στην μέση Πόνοι στον αυχένα Υπνηλία Όχι Σπάνια Συχνά Ναι Γράφημα 69: Συμπτώματα που παρατηρούνται κατά τις περιόδους εργασίας. 132

133 6.12.Συσχετίσεις με στατιστική σημαντικότητα Στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα θεωρούνται όσα έχουν Ρ<0.05 σύμφωνα με την στατιστική ανάλυση. Παρακάτω παρατίθενται τα αποτελέσματα των συσχετίσεων που εμφάνισαν στατιστική σημαντικότητα. Παρακάτω παρουσιάζεται ο πίνακας με τις συντομογραφίες των συσχετίσεων: Α-Γένος Η-Ηλικία Α1-Αλκοολ Υ-Υγεία Β-Ώρες Εργασίας Β1-Ωρες Εργασίας πάνω από τον ώμο Τ-Εργαλεία Ε-Εκπαίδευση Χ-Χέρια Μ-ΜΑΠ Τ1-Κινητό Ρ1-Πόνος 1 Ρ2-Πόνος 2 Ρ3-Πόνος 3 ΑΡ-Όλοι οι πόνοι 133

134 1 η Συσχέτιση : Ώρες εργασίας με Ώρες εργασίας πάνω από τον ώμο πίνακας συσχέτισης Δείγμα συσχέτιση P B &B B σύνολο B 1 πληθυσμός % εκτός B 58.3% 27.8% 13.9% 100.0% % εκτός B1 60.0% 29.4% 11.1% 31.6% % σύνολο 18.4% 8.8% 4.4% 31.6% 2 πληθυσμός % εκτός B 19.7% 32.8% 47.5% 100.0% % εκτός B1 34.3% 58.8% 64.4% 53.5% % σύνολο 10.5% 17.5% 25.4% 53.5% 3 πληθυσμός % εκτός B 11.8% 23.5% 64.7% 100.0% % εκτός B1 5.7% 11.8% 24.4% 14.9% % σύνολο 1.8% 3.5% 9.6% 14.9% σύνολο πληθυσμός % εκτός B 30.7% 29.8% 39.5% 100.0% % εκτός B1 100.% 100.% 100.0% 100.0% % σύνολο 30.7% 29.8% 39.5% 100.0% Στον πίνακα συσχέτισης φαίνεται ότι από το Ρ:probability=πιθανότητα 0,000 σε διάστημα εμπιστοσύνης 95% υπάρχει πάρα πολύ ισχυρή συσχέτιση του Β και Β1. Το 18,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 0-5 ώρες της ημέρας και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για μισή ως μια ώρα. 134

135 Το 8,8% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 0-5 ώρες της ημέρας και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για 1-2 ώρες. Το 4,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 0-5 ώρες της ημέρας και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για περισσότερο από 2 ώρες. Το 10,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 5-10 ώρες της ημέρας και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για μισή ως μια ώρα. Το 17,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 5-10 ώρες της ημέρας και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για 1-2 ώρες. Το 25,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 5-10 ώρες την ημέρα και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για περισσότερο από 2 ώρες. Το 1,8% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 10 και παραπάνω ώρες την ημέρα και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για μισή ως μια μέρα. Το 3,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από 10 και παραπάνω ώρες την ημέρα και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για 1-2 ώρες. Το 9,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εργάζεται από10 και παραπάνω ώρες την ημέρα και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για περισσότερο από 2 ώρες. 135

136 Παρακάτω απεικονίζεται και στο ιστόγραμμα: Συμπέρασμα: Σε όλες τις ομάδες συσχέτισης ώρες εργασίας (0-5, 5-10, 10 και παραπάνω) βλέπουμε ότι παρουσιάζεται ισχυρή στατιστική σημαντικότητα με τις ώρες που εργάζονται με τα χέρια πάνω από τον ώμο. Ιδιαίτερα αυτή εκδηλώνεται στο 25,4% του πληθυσμού που δήλωσε ότι εργάζεται από 5-10 ώρες την ημέρα και με τα χέρια πάνω από τους ώμους για περισσότερο από 2 ώρες. 136

137 2 η συσχέτιση: Εργαλεία με Εκπαίδευση Πίνακας συσχέτισης Δείγμα Συσχέτιση Ρ E & T E σύνολο T 1 πληθυσμός % εκτός T 41.2% 29.4% 17.6% 11.8% 100.0% % εκτός E 13.7% 21.7% 10.0% 20.0% 14.9% % σύνολο 6.1% 4.4% 2.6% 1.8% 14.9% 2 πληθυσμός % εκτός T 43.4% 20.8% 28.3% 7.5% 100.0% % εκτός E 45.1% 47.8% 50.0% 40.0% 46.5% % σύνολο 20.2% 9.6% 13.2% 3.5% 46.5% 3 πληθυσμός % εκτός T 47.7% 15.9% 27.3% 9.1% 100.0% % εκτός E 41.2% 30.4% 40.0% 40.0% 38.6% % σύνολο 18.4% 6.1% 10.5% 3.5% 38.6% σύνολο πληθυσμός % εκτός T 44.7% 20.2% 26.3% 8.8% 100.0% % εκτός E 100% 100% 100.0% 100.0% 100.0% % σύνολο 44.7% 20.2% 26.3% 8.8% 100.0% Στον πίνακα συσχέτισης φαίνεται από το Ρ=0,021σε διάστημα εμπιστοσύνης 95% ότι τα εργαλεία και η εκπαίδευση έχουν πάρα πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ τους. Το 6,1% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια ενώ είναι απόφοιτος δημοτικού. Το 4,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια ενώ είναι απόφοιτος γυμνάσιου. Το 2,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια ενώ είναι απόφοιτος λυκείου. 137

138 Το 1,8% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια ενώ είναι απόφοιτος ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Το 20,2% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς ενώ είναι απόφοιτος δημοτικού. Το 9,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς ενώ είναι απόφοιτος γυμνάσιου. Το 13,2% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς ενώ είναι απόφοιτος λυκείου. Το3,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς ενώ είναι απόφοιτος ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Το 18,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του ενώ είναι απόφοιτος δημοτικού. Το 6,1% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του ενώ είναι απόφοιτος γυμνασίου. Το 10,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του ενώ είναι απόφοιτος λυκείου. Το 3,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του ενώ είναι απόφοιτος ΑΕΙ ή ΤΕΙ. 138

139 Παρακάτω απεικονίζεται και στο ιστόγραμμα: Συμπέρασμα: Θα πιστεύαμε ότι τα άτομα ανωτάτης εκπαίδευσης θα είχαν λάβει και εκπαιδευτικά σεμινάρια. Αυτό δεν συμβαίνει, αντιθέτως υπάρχει αυξημένο ποσοστό ατόμων του δημοτικού που έχει παρακολουθήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια. 139

140 3 η συσχέτιση:γένος με Αλκοόλ Πίνακας συσχέτισης Δείγμα Συσχέτιση Ρ A & A A1 0 1 σύνολο A 0 πληθυσμός % εκτός Α 92.5% 7.5% 100.0% % εκτόςa1 44.6% 9.7% 35.1% % σύνολο 32.5% 2.6% 35.1% 1 πληθυσμός %εκτός A 62.2% 37.8% 100.0% % εκτόςa1 55.4% 90.3% 64.9% % σύνολο 40.4% 24.6% 64.9% Σύνολο πληθυσμός % εκτός A 72.8% 27.2% 100.0% %εκτός A1 100.% 100.% 100.% % σύνολο 72.8% 27.2% 100.0% Στον πίνακα συσχέτισης φαίνεται από το Ρ=0,00 σε διάστημα εμπιστοσύνης 95% ότι το γένος και το αλκοόλ έχουν πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ τους. Το 32,5% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι είναι γυναίκα και δεν καταναλώνει αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εργασίας της. Το 2,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι είναι γυναίκα και καταναλώνει αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εργασίας της. Το 40,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι είναι άνδρας και δεν καταναλώνει αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εργασίας της. Το 24,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι είναι άνδρας και καταναλώνει αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εργασίας της. 140

141 Παρακάτω απεικονίζεται και στο ιστόγραμμα: Συμπέρασμα: Όσοι καταναλώνουν αλκοόλ κατά την διάρκεια της εργασίας, κατά κύριο λόγο είναι άνδρες. 141

142 4 η συσχέτιση: Εργαλεία με όλους τους πόνους Πίνακας συσχέτισης Δείγμα Συσχέτιση Ρ T & AP AP σύνολο T 1 πληθυσμός % εκτός T 88.2% 11.8%.0%.0% 100.0% % εκτός AP 60.0% 5.6%.0%.0% 14.9% %σύνολο 13.2% 1.8%.0%.0% 14.9% 2 πληθυσμός % εκτός T 13.2% 32.1% 24.5% 30.2% 100.0% % εκτός AP 28.0% 47.2% 54.2% 55.2% 46.5% % σύνολο 6.1% 14.9% 11.4% 14.0% 46.5% 3 πληθυσμός % εκτός T 6.8% 38.6% 25.0% 29.5% 100.0% % εκτός AP 12.0% 47.2% 45.8% 44.8% 38.6% % σύνολο 2.6% 14.9% 9.6% 11.4% 38.6% Σύνολο πληθυσμός % εκτός T 21.9% 31.6% 21.1% 25.4% 100.0% % εκτός AP 100.% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% % σύνολο 21.9% 31.6% 21.1% 25.4% 100.0% Στον πίνακα συσχέτισης φαίνεται από το Ρ=0,000 σε διάστημα εμπιστοσύνης 95% ότι τα εργαλεία και όλοι οι πόνοι έχουν πάρα πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ τους. Το 13,2% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια και δεν έχει παρουσιάσει κανένα πόνο. Το1,8% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια και έχει παρουσιάσει ένα πόνο. Το 0% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από σεμινάρια και έχει παρουσιάσει από δυο πόνους και άνω. 142

143 Το 6,1% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς και δεν έχει παρουσιάσει κανένα πόνο. Το 14,9% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς και έχει παρουσιάσει ένα πόνο. Το 11,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς και έχει παρουσιάσει δυο πόνους. Το 14% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από φίλους ή συγγενείς και έχει παρουσιάσει τρεις πόνους. Το 2,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του και δεν έχει παρουσιάσει κανένα πόνο. Το14,9% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του και έχει παρουσιάσει ένα πόνο. Το 9,6% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του και έχει παρουσιάσει δυο πόνους. Το 11,4% του πληθυσμού(117) δήλωσε ότι εκπαιδεύτηκε για τα εργαλεία από μόνος του και έχει παρουσιάσει τρεις πόνους. 143

144 Παρακάτω απεικονίζεται και στο ιστόγραμμα: Συμπέρασμα: Από το δείγμα φαίνεται ότι όσοι έμαθαν να χειρίζονται τα εργαλεία μέσω εκπαιδευτικών σεμιναρίων (60%) είναι πολύ πιθανό κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης να τους δίδαξαν τη στάση του σώματος ώστε να μην έχουν προβλήματα υγείας. 144

145 Παρακάτω απεικονίζεται το ιστόγραμμα με βάση τις ηλικιακές ομάδες: 1 η ηλικιακήομάδα:[18-30) 2 η ηλικιακήομάδα:[30-45) 3 η ηλικιακήομάδα:[45-60) 4 η ηλικιακήομάδα:[60 και άνω) Παρατηρούμε ότι στη δεύτερη ηλικιακή ομάδα ότι αυτοί που εκπαιδεύτηκαν για τα εργαλεία από σεμινάρια δήλωσαν ότι δεν έχουν κανένα πόνο. 145