Τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας σημάδεψαν το χρωστήρα και τη σμίλη δεκάδων καλλιτεχνών μας. Η Βάσω

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας σημάδεψαν το χρωστήρα και τη σμίλη δεκάδων καλλιτεχνών μας. Η Βάσω"

Λήδα Ζυγομαλάς
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε το αφιέρωμά μας στη Γυάρο, αυτόν τον σκληρό, άνυδρο, αφιλόξενο τόπο εξορίας και μαρτυρίου, προτάσσοντας ένα χαρακτικό της μεγάλης χαράκτριας, της Βάσως Κατράκη. Υπήρξε και η ίδια εξόριστη στη Γυάρο. Γνώρισε τις συνθήκες απομόνωσης και εξόντωσης σ αυτό το ξερονήσι, αλλά ούτε απομονώθηκε ούτε εξοντώθηκε. Ο άνθρωπος, όταν θέλει, βρίσκει ανεξάντλητες δυνάμεις για να πολεμήσει όποιον και ό,τι τον πολεμάει και προσπαθεί να τον διαλύσει. Η Κατράκη εκτός από την ιδεολογία, την πίστη στον άνθρωπο και στον αγώνα, τη μεγάλη δύναμη μυαλού και ψυχής είχε όπλο και την τέχνη της, που ούτε στιγμή δεν έπαψε να υπηρετεί. Οι πέτρες που ζωγράφιζε ήταν τα δικά της αμυντικά αλλά και επιθετικά όπλα. Γίνονταν, όμως, και τα δικά μας όπλα αντίστασης. Η συλλογή των πετρών μας βοηθούσε να γεμίζουμε την καθημερινότητα, αλλά και μας δίδασκε ψήγματα από την τέχνη και την αγάπη της γι αυτήν. Ήταν, όμως, και τα μέσα επικοινωνίας οι πέτρες αυτές, ζωγραφισμένες πια - με τον έξω κόσμο και τους δικούς μας. Ήταν και μια μορφή αντίστασης και αποστολής μηνυμάτων σε άτομα και φορείς, που ήταν διατεθειμένοι να πάρουν το μήνυμα που η Κατράκη και όλοι μας, μέσα από το έργο της έστελνε στον έξω κόσμο. Αυτές οι φιγούρες, αυτές οι σκηνές, αυτή η κοινωνικότητα εκφράζουν ένα μέρος των κρατουμένων εξορίστων στη Γυάρο.

Ο άνθρωπος, όταν θέλει, βρίσκει ανεξάντλητες δυνάμεις για να πολεμήσει όποιον και ό,τι τον πολεμάει και προσπαθεί να τον διαλύσει.

2 Την ευχαριστώ και από δω μέσα από τα βάθη της ψυχής μου για το νόημα που πρόσθεσε στη διαβίωσή μου στο ξερονήσι, αλλά και για τις δυνατότητες που μου έδωσε, για να στέλνω δωράκια στη νεογέννητη τότε κόρη μου, που κι εκείνη ας το αναφέρω αγάπησε και ασχολήθηκε κάποτε με αυτή την αγάπη της ζωγραφικής Παληοτάκης

έδωσε, για να στέλνω δωράκια στη νεογέννητη τότε κόρη μου, που κι εκείνη ας

3 Έ νν αα αα φ ι έέ ρρ ω μμ αα σ ττ ηη χ αα ρρ άά κκ ττ ρρ ι αα Β άά σ ω Κ αα ττ ρρ άά κκ ηη,, εε ξξ οο ρρ ι σ μμ έέ νν ηη κκ ι αα υυ ττ ήή σ ττ ηη ΓΓ υυ άά ρρ οο.. Δ εε νν ήή ττ αα νν,, β έέ β αα ι αα,, Λ αα μμ π ρρ άά κκ ι σ σ αα,, γγ ι αα ττ ί δδ εε νν αα νν ήή κκ εε ηη λλ ι κκ ι αα κκ άά - σσ ττ ηη νν εε οο λλ αα ί αα.. Ή ττ αα νν,, όό μμ ω ςς,, ττ αα νν ι άά ττ αα σ ττ ηη νν ψ υυ χ ήή κκ αα ι ττ ηη νν κκ αα ρρ δδ ι άά ττ ηη ςς.. Σ ττ ηη νν εε ξξ οο ρρ ί αα ττ ηη ςς ΓΓ υυ άά ρρ οο υυ δδ εε νν άά φ ηη σσ εε ττ ηη νν αα γγ αα π ηη μμ έέ νν ηη ττ ηη ςς ττ έέ χ νν ηη.. Τ ηη ςς μμ αα ζζ εε ύύ αα μμ εε π έέ ττ ρρ εε ςς κκ αα ι ττ ι ςς ζζ ω γγ ρρ άά φ ι ζζ εε Τ ρρ εε ι ςς ήή μμ αα σ ττ αα νν οο ι «σ υυ λλ λλ έέ κκ ττ εε ςς» π έέ ττ ρρ αα ςς :: οο ΓΓ ι άά νν νν ηη ςς Ν εε γγ ρρ εε π όό νν ττ ηη ςς,, π οο ι ηη ττ ήή ςς,, οο Θ αα νν άά σ ηη ςς Π αα π αα δδ όό π οο υυ λλ οο ςς,, σ υυ γγ γγ ρρ αα φ έέ αα ςς κκ αα ι δδ ηη μμ οο σ ι οο γγ ρρ άά φ οο ςς,, κκ αα ι οο Π αα λλ ηη οο ττ άά κκ ηη ςς,, Λ αα μμ π ρρ άά κκ ηη ςς.. Η σσ υυ λλ λλ οο γγ ήή δδ εε νν ήή ττ αα νν εε ξξ αα ι ρρ εε ττ ι κκ άά εε ύύ κκ οο λλ ηη υυ π όό θ εε σσ ηη.. Τ οο σσ χ ήή μμ αα κκ αα ι ττ οο μμ έέ γγ εε θ οο ςς δδ εε νν ήή ττ αα νν ττ υυ χ αα ί αα,, αα νν ττ αα π οο κκ ρρ ί νν οο νν ττ αα νν σ εε κκ άά π οο ι εε ςς «π ρρ οο δδ ι αα γγ ρρ αα φ έέ ςς».. Κ άά π οο ι εε ςς φ οο ρρ έέ ςς έέ π ρρ εε π εε νν αα μμ π οο ύύ μμ εε μμ έέ χ ρρ ι ττ αα γγ όό νν αα ττ αα σσ ττ ηη θ άά λλ αα σσ σσ αα,, γγ ι αα ττ ί ττ οο μμ π άά νν ι οο αα π αα γγ οο ρρ εε υυ όό ττ αα νν ρρ ηη ττ άά.. Χ αα ρρ άά σ σ οο νν ττ αα ςς ττ ηη νν π έέ ττ ρρ αα Στα μέσα της δεκαετίας του '50, ξεκινά μια νέα περίοδος στη χαρακτική της. Είναι η περίοδος της χάραξης στην πέτρα. Μια μαλακιά, αμμογενής πέτρα, ο ψαμμίτης λίθος της Σητείας, είναι το νέο της υλικό. Πάνω σ' αυτό, αντί να χαράσσει με αιχμηρά μαχαίρια και βελόνια, όπως θα έκανε αν ήταν ξύλο, τον λαξεύει με τα καλέμια και τον τρίβει σα να ήταν πέτρινη ανάγλυφη επιφάνεια. «Με την αδρή του επιφάνεια και την αδιερεύνητη περιοχή του, μου άνοιγε το δρόμο στα μεγάλα σχήματα και στην πλατιά ελεύθερη χειρονομία», σημείωνε η δημιουργός. «Με βαθιές εγκοπές, με σκληρά γδαρσίματα, με απότομα ή ελαφρά περάσματα από τα μαύρα στα άσπρα και αντίθετα, προσπαθώ να κατακτήσω την άγνωστη γλώσσα του καινούριου αυτού υλικού μου και να του αποσπάσω τα μυστικά που θα με βοηθήσουν στην έκφραση των αναγκών μου». Τα έργα χαρακτικής σε πέτρα, που πρωτοπαρουσίασε στην αίθουσα «Ζαχαρίου», το 1955, τραβούν την προσοχή του κοινού και των κριτικών. Το στοιχείο του τραγικού, η μνημειακότητα και οι λιτές και δυνατές φόρμες, χαρακτηρίζουν αυτήν τη δημιουργία. Το 1966 η Β. Κατράκη συμμετέχει στην 33η Μπιενάλε της Βενετίας, όπου και βραβεύεται. «Θεέ μου και τι να γίνηκαν του κόσμου οι αντρειωμένοι» (ξυλογραφία) Τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας σημάδεψαν το χρωστήρα και τη σμίλη δεκάδων καλλιτεχνών μας. Η Βάσω

. Ή ττ αα νν,, όό μμ ω ςς,, ττ αα νν ι άά ττ αα σ ττ ηη νν ψ υυ χ ήή κκ αα ι ττ ηη νν κκ αα ρρ δδ ι άά ττ ηη ςς.

4 Κατράκη είναι μεταξύ των πρώτων, που συλλαμβάνονται από το καθεστώς των συνταγματαρχών και εξορίστηκε στη Γυάρο, μετατρέποντας το χώρο της εξορίας της σε εργαστήριο δημιουργίας. Σ' αυτό το «ανεμονήσι του Αιόλου», η ζωγραφική στα βότσαλα της Β. Κατράκη ήταν τα μηνύματα που έστελναν οι εξόριστοι στον έξω κόσμο, στους συγγενείς τους. Είναι σύμβολα δύναμης και αισιοδοξίας απέναντι στη σκληρότητα και την απανθρωπιά. Πάνω τους είναι ζωγραφισμένοι άλλοτε ήλιοι κι άλλοτε γυναικείες μορφές, σχεδόν πάντα με ένα μειδίαμα. Λόγω των προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε και χάρη στις διεθνείς πιέσεις που ασκήθηκαν, η χαράκτρια αφήνεται ελεύθερη τον Φεβρουάριο του Τα έργα που ακολουθούν, μήνυμα διαμαρτυρίας και καταγγελίας. «Καρπός» αυτών των χρόνων, οι σειρές «Καταστάσεις», «Αναμονές», «Συντεταγμένες, «Το χρέος της Αντιγόνης»... «Οταν γύρισα από την εξορία κι ένοιωθα ανασφαλής, οτιδήποτε προσπαθούσα να φτιάξω, δεν μου έβγαινε ποτέ ολόκληρο. Τα δέντρα κομμένα, τα σώματα ακρωτηριασμένα». Αίσθημα ανάτασης έδωσε στον κόσμο η έκθεσή της (1972) στην «Ωρα» αμέσως μετά την αποφυλάκισή της από τα Γιούρα. Ένα λαϊκό προσκύνημα αυθόρμητο, που παρέκαμψε την παρουσία των αστυνομικών, οι οποίοι ζητούσαν ταυτότητα στην είσοδο της οδού Ξενοφώντος. Ανθρωπιστικό, οικουμενικό περιεχόμενο Τα χρόνια της μεταπολίτευσης, που ακολουθούν, γεννούν ελπίδες, προσδοκίες και αισιοδοξία. Τα θέματα της βιαιότητας δίνουν τη θέση τους σε έργα ιστορικής μνήμης («Ύστατο χρέος» , «Μνήμη Ι - Πολυτεχνείο» , «Ελεγείο» κ.ά.), αλλά και συνθέσεις που αποπνέουν ελπίδα (σειρά «Ειρηνικών» κ.ά.). Ελάχιστος φόρος τιμής από την πολιτεία ήταν η μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων της (1980) στην Εθνική Πινακοθήκη. Και αυτήν τη δεκαετία η Β. Κατράκη συμμετέχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ παράλληλα είναι έντονες οι παρεμβάσεις της για πολιτικά θέματα και παγκόσμια προβλήματα, όπως η παρουσία των αμερικανικών βάσεων στη χώρα μας, οι εξοπλισμοί, το παλαιστινιακό ζήτημα, οι φυλετικές διακρίσεις στη Νότια Αφρική κ.ά. «Το περιστέρι της ειρήνης» (1949, ξυλογραφία) «Η δημιουργία της», σημειώνει ο Γιάννης Μπόλης στον καλαίσθητο κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, «καταξιωμένη με

Είναι σύμβολα δύναμης και αισιοδοξίας απέναντι στη σκληρότητα και την απανθρωπιά. Πάνω τους είναι ζωγραφισμένοι άλλοτε ήλιοι κι άλλοτε γυναικείες μορφές, σχεδόν πάντα με ένα μειδίαμα.

5 βραβεία και διακρίσεις, λειτουργεί ως παράδειγμα και υπόδειγμα μιας συνειδητής πορείας που τη χαρακτηρίζει η εξαντλητική έρευνα, η επίμονη αναζήτηση, ο πειραματισμός, η παιδεία και η γνώση... Δίπλα στην τέχνη της, σε άμεση αλληλεξάρτηση μ' αυτήν, η ζωή της. Το Αιτωλικό και η λιμνοθάλασσα. Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος. Η αγωνιστική συνείδηση, η ένταξη και η δράση της στην Αριστερά. Οι περιπέτειες, οι διώξεις και η εξορία... Αυθόρμητη και ενστικτώδης, ονειροπόλα, ρομαντική και δυναμική ως άνθρωπος, η Κατράκη θα αφοσιωθεί στην τέχνη της, που, με την αλήθεια, την τόλμη και την ποιητική της, τις ηθικές αξίες, το ανθρωπιστικό - οικουμενικό περιεχόμενο και την αδιαπραγμάτευτη άποψή της, συναντά και επικοινωνεί με τον αποδέκτη της, επιβεβαιώνει την αυθεντικότητα και τη σημασία της προσφοράς της». «Η Απελευθέρωση της Αθήνας» (1944, ξυλογραφία)

Η αγωνιστική συνείδηση, η ένταξη και η δράση της στην Αριστερά. Οι περιπέτειες, οι διώξεις και η εξορία.

Σχετικά έγγραφα

α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α β χ δ ε φ γ η ι ϕ κ λ µ ν ο π θ ρ σ τ υ ϖ ω ξ ψ ζ αα ββ χχ δδ εε φφ γγ ηη ιι ϕϕ κκ λλ µµ νν οο