Transcript

1

2 1

3 2

4 3

5 4

6 5 ΠΡΟΛΟΓΟ Σν ζεκεξηλφ ζρνιείν, πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αληαπνθξηζεί, ζηηο αλάγθεο κηαο θνηλσλίαο πνπ δηαξθψο εμειίζζεηαη θαη ζηηο ππνρξεψζεηο πνπ δεκηνπξγεί ε ηαρχηαηε εμέιημε ησλ επηζηεκψλ. Ο κνλαδηθφο ηξφπνο γη απηφ είλαη ε ζπλερήο αλαπξνζαξκνγή ησλ ζηφρσλ θαη επηδηψμεψλ ηνπ, αιιά θαη ηαπηφρξνλα ε επηινγή ησλ θαηάιιεισλ, πεξηερνκέλσλ κάζεζεο θαη δηδαζθαιίαο, αιιά θαη γεληθφηεξα, ησλ κέζσλ εθείλσλ πνπ ζα βνεζήζνπλ ζηελ πξαγκαηνπνίεζε, ηεο ζπγθεθξηκέλεο θάζε θνξά ζθνπνζεζίαο ηνπ. Έλαο ηνκέαο ζηνλ νπνίν ζεκεηψζεθαλ ζεκαληηθφηαηεο εμειίμεηο ηα ηειεπηαία θπξίσο ρξφληα, είλαη ε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε θαη ν ηνκέαο ησλ Αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ (Α.Π.) (curricula), ηδηαίηεξα φζν αθνξά ηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο (Φ.Δ.), ησλ νπνίσλ ε εθπφλεζε, ε αλάπηπμε θαη ε αμηνιφγεζε έρνπλ νξγαλσζεί πάλσ ζε λέεο επηζηεκνληθέο βάζεηο. Σα ηειεπηαία ηξηάληα ρξφληα παξαηεξείηαη κηα έληνλε δξαζηεξηφηεηα ζηνλ ηνκέα ζρεδηαζκνχ (Α.Π) ζηηο ρψξεο ηεο Β. Ακεξηθήο θαη ηεο Γπη. Δπξψπεο. Σν ελδηαθέξνλ εζηηάδεηαη ηφζν ζηνπο ζθνπνχο, ηνπο ζηφρνπο θαη ζην πεξηερφκελν ησλ Α.Π. φζν θαη ζηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ηεο Φπρνινγίαο, ηεο Παηδαγσγηθήο, ηεο Γηδαθηηθήο θαη ηεο Ηζηνξίαο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ(Φ.Δ.). Απφ κία ζεψξεζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο πξνθχπηεη φηη αξρίδεη λα ζπλεηδεηνπνηείηαη ε αλάγθε γηα ξηδηθή αλακφξθσζε ησλ (Α.Π.) θαη ησλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο ησλ (Φ.Δ). ψζηε λα γεθπξσζεί ην ράζκα κεηαμχ ηεο θαζεκεξηλήο θαη ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεο θαη λα επηηεπρζεί ε ζχλδεζε Δπηζηήκεο - Σερλνινγίαο - Κνηλσλίαο. Ζ Διιάδα, ιφγσ ηεο έληνλεο εξεπλεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζε ζέκαηα Γηδαθηηθήο ησλ (Φ.Δ.) θαίλεηαη λα θαηέρεη ηελ απαξαίηεηε ηερλνγλσζία γηα λα δηαηππψζεη θαη πινπνηήζεη θαηλνηνκίεο ζηα καζήκαηα (Φ.Δ.) ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Όκσο, αδπλαηεί λα βξεη ηνπο δηαχινπο εθαξκνγήο ηνπο ζηηο ζρνιηθέο αίζνπζεο, ιφγσ ηνπ ζπγθεληξσηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην νπνίν θαίλεηαη λα θαζνδεγείηαη απφ άηνικεο πνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ( ), ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, αλέιαβε ηε ζχληαμε λένπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ γηα ηα καζήκαηα ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ, ππαθνχνληαο ζηελ επηηαθηηθή αλάγθε ησλ θαηξψλ γηα ηελ αλακφξθσζε απηψλ ησλ

7 6 καζεκάησλ. Με νδεγφ ηηο θαηεπζχλζεηο ησλ θαηά ηάμε αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, έγηλε ε ζπγγξαθή εληππσζηαθνχ αξηζκνχ εγρεηξηδίσλ, θπξίσο Φπζηθήο θαη Υεκείαο, ηφζν ζηελ πξσηνβάζκηα φζν θαη ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σν βηβιίν απηφ γξακκέλν απφ εθπαηδεπηηθνχο ηεο πξάμεο αλαθέξεηαη, ζην δηεζλή πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηηο ζχγρξνλεο ηάζεηο ησλ (Α.Π.) ησλ (Φ.Δ.), ζηελ επνηθνδνκεηηθή πξνζέγγηζε ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ, ζηελ ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα γηα ηα (Α.Π.) ησλ (Φ.Δ.), αιιά θαη ζηηο ζπλερείο αιιαγέο ησλ (Α.Π.) ζηηο (Φ.Δ.) θαη ζηελ θξηηηθή πνπ αζθήζεθε ζ απηέο απφ ηελ Αθαδεκατθή θαη ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα.

8 7 ΔΙΑΓΩΓΗ Ο 21νο αηψλαο, ήδε απφ ην μεθίλεκα ηνπ, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εθξεθηηθή αχμεζε ησλ γλψζεσλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ (Φ.Δ.), θαζψο θαη απφ απεηξάξηζκεο ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο πνπ επεξεάδνπλ πιένλ άκεζα ηηο δνκέο ηεο θνηλσλίαο. Ζ εμάξηεζε ηεο δσήο ησλ πνιηηψλ απφ ηελ ηερλνινγία ζεσξείηαη δεδνκέλε, αθφκε θαη ζε ζέκαηα φπσο απηά ησλ αλζξψπηλσλ επαθψλ θαη επηθνηλσλίαο. Σν γεγνλφο απηφ έρεη ππξνδνηήζεη πνιπάξηζκνπο πξνβιεκαηηζκνχο ζε εξεπλεηηθά θαη παλεπηζηεκηαθά θέληξα ζρεηηθά κε ηηο θηινζνθηθέο θαη ηδενινγηθέο πξνεθηάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ. Σαπηφρξνλα, φκσο, θαζεκεξηλά δηαπηζηψλεηαη φηη νη πνιίηεο απνδεηθλχνληαη παζεηηθνί ρξήζηεο ησλ ηερλνινγηθψλ εθαξκνγψλ, αδηάθνξνη γηα ηελ θαηάθηεζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ γλψζεσλ ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ, νη νπνίεο απνηεινχλ ηνλ ππξήλα φισλ ησλ ηερλνινγηθψλ εθαξκνγψλ. Έξεπλεο ζε δηάθνξα θέληξα ηεο Δπξψπεο θαηαδεηθλχνπλ φηη, νη πνιίηεο ηεο Δπξψπεο απνδεηθλχνληαη ιεηηνπξγηθά αλαιθάβεηνη ζηηο Φ.Δ. θαη αδχλακνη λα παξαθνινπζήζνπλ ηελ εμέιημε ησλ γλψζεψλ ηνπο, ηηο νπνίεο ειέγρεη θαη θαζνξίδεη πεξηνξηζκέλνο αξηζκφο εηδηθψλ επηζηεκφλσλ (Physics on stage, Project description, 2000). Οη ιφγνη γηα ην θαηλφκελν απηφ είλαη πνιινί. Μεξηθνί απφ απηνχο αλαθέξνληαη ζηελ ηαχηηζε ησλ Φ.Δ. κφλνλ κε ηηο επηδήκηεο γηα ηελ θνηλσλία ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο ηνπο, ζηε ζπλζεηφηεηα ηνπ επηζηεκνληθνχ πιαηζίνπ ησλ γλψζεσλ πνπ νηθνδνκνχλ ηηο Φ.Δ., ζηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ θψδηθα επηθνηλσλίαο ησλ Φ.Δ."(πςειή αθαίξεζε θαη καζεκαηηθφο θνξκαιηζκφο), (Lemeignam θαη Weil-Barais, 1997). Οη Φπζηθέο Δπηζηήκεο είλαη κηα «θσλή» πνπ ρσξίο λα έρεη πξφζβαζε ζηε κία θαη κνλαδηθή επηζηεκνληθή κέζνδν(πνπ είλαη αλχπαξθηε άιισζηε), είλαη εληειψο ηδηαίηεξε αλάκεζα ζην ζχλνιν ησλ «νκηιηψλ» πνπ νξίδνπλ ηελ πνιπδηάζηαηε πνιηηηζκηθή παξάδνζε. Καη είλαη εληειψο ηδηαίηεξε, ιφγσ ηεο ηθαλφηεηάο ηεο λα θαηαζθεπάδεη λέεο νξζνινγηθφηεηεο, λα αλαδεηθλχεη λέεο εηθφλεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, λα πξνβάιιεη θαηλνχξηα πξνβιήκαηα θαη ιχζεηο. Απηφο είλαη ν πξψηνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη Φπζηθέο Δπηζηήκεο έρνπλ ζέζε ζε θάζε Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα.( Kνπιατδήο Β. Ogborn J., 1999).

9 8 Κάζε καζεηήο έρεη έλαλ ηδηαίηεξν ηξφπν λα πξνζεγγίδεη ηε γλψζε, δηαζέηεη ζπγθεθξηκέλεο εκπεηξίεο, αμίεο, πξνηεξαηφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο(λνεηηθέο θαη πξαθηηθέο) (Υαιθηά Κ.,2002). Γη απηφ ην ιφγν, θαιφ ζα ήηαλ λα ηνπ παξέρνληαη πνιιέο θαη πνηθίιεο επθαηξίεο λα «επηθνηλσλήζεη» κε ηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο.

10 9 ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΔ ΚΑΙ ΟΙ ΤΓΥΡΟΝΔ ΘΔΩΡΙΔ ΜΑΘΗΗ Σα παξαδνζηαθά δηδαθηηθά κνληέια, πνπ θπξηάξρεζαλ ζηα πξν ηνπ '60 ρξφληα, αιιά ηα νπνία ζπλαληάκε αθφκε θαη ζήκεξα, αληηκεηψπηδαλ ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία ζαλ έλα ζχζηεκα επηθνηλσλίαο, ζην νπνίν βαζηθφ ζηνηρείν ήηαλ ε παξνπζίαζε απφ ην δάζθαιν ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο γλψζεο. Αληηκεηψπηδαλ ηε δηδαζθαιία θπξίσο σο δηαδηθαζία δχν βεκάησλ, δηδαθηηθό εξέζηζκα - καζεζηαθή αληαπόθξηζε, ρσξίο λα επηθεληξψλνληαη ζην ελδηάκεζν ζηάδην, ηελ αλάιπζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. ην παξαθάησ ζρήκα απεηθνλίδνληαη βαζηθά ζηνηρεία απηψλ ησλ δηδαθηηθψλ πξνηχπσλ (Fensham 1983): καζεζηαθφ ππνθείκελν + θαηάιιειε δηδαθηηθή είζνδνο= επηζπκεηά καζεζηαθά απνηειέζκαηα Σα δηδαθηηθά απηά πξφηππα επηθεληξψλνληαη πεξηζζφηεξν ζην δάζθαιν θαη ζηηο ελέξγεηεο ηνπ, κε ηηο νπνίεο ζα κεηαδνζεί ε γλψζε, παξά ζην καζεηή, ν νπνίνο ζεσξείηαη φηη ζα δερζεί κάιινλ παζεηηθά ηηο επεμεγήζεηο, πνπ ηνπ παξέρνληαη. πλέπεηα απηψλ ησλ δηδαθηηθψλ απφςεσλ ήηαλ ε έκθαζε ζηελ αλάπηπμε δηδαθηηθψλ κεζφδσλ, ζηε ινγηθή δηαζχλδεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ δηδαθηηθψλ πιηθψλ, ζε ηεζηο, κε ηα νπνία κπνξείο λα ειέγμεηο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο, ρσξίο λα εξκελεχζεηο ηε κάζεζε. Η κπηρεβηνξηζηηθή ή ζπκπεξηθνξηζηηθή ζεσξία ηεο κάζεζεο Ο κπηρεβηνξηζκφο ή ζπκπεξηθνξηζκφο ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε φηη παξαηεξψληαο ηε ζπκπεξηθνξά είλαη δπλαηφ λα θαηαιήμνπκε ζε ζπκπεξάζκαηα γηα ην θαηλφκελν ηεο κάζεζεο. Ζ κάζεζε είλαη αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ιφγσ ησλ εκπεηξηψλ ηνπ ππνθεηκέλνπ. Ζ επηζηεκνινγία ηνπ κπηρεβηνξηζκνχ είλαη εκπεηξηθή θαη ζεηηθηζηηθή. Σα πεηξάκαηα ησλ Pavlov θαη Thorndike ελίζρπζαλ ηελ αμία ηεο εκπεηξίαο ζηε κάζεζε. Καηά ηνπο εκπεηξηζηέο, ε γλψζε απνηειείηαη απφ ηδέεο πνπ πξέπεη λα κπνπλ

11 10 θαηά θάπνην ηξφπν ζην κπαιφ ηνπ αλζξψπνπ, κάιηζηα απηφ κπνξεί λα γίλεη επθνιφηεξα αλ πεξάζνπλ κέζα απφ ηηο αηζζήζεηο. Ζ ζεσξία ηνπ ζπκπεξηθνξηζκνχ φπσο δηακνξθψζεθε απφ ηνλ Pavlov θαηαιήγεη ζηα εμήο: 1. Ζ κάζεζε πξαγκαηψλεηαη ζε θάζε νξγαληζκφ κε βάζε ηα εμαξηεκέλα αληαλαθιαζηηθά. 2. Δίλαη κάζεζε παζεηηθή ρσξίο ζπκκεηνρή ελζπλείδεησλ δηεξγαζηψλ θαη δίλεη πεξηζζφηεξε ζεκαζία ζην εξέζηζκα παξά ζηελ αληίδξαζε. 3. Βαζηθέο ηεο πξνυπνζέζεηο είλαη: ε έληαζε θαη δηαθξηηηθφηεηα ηνπ εξεζίζκαηνο, ε ζεηξά παξνπζίαζεο ηνπ εμαξηεκέλνπ θαη ηνπ αλεμάξηεηνπ εξεζίζκαηνο θαη ν ρξφλνο παξνπζίαζεο ησλ εξεζηζκάησλ. Καηά ηνπο κπηρεβηνξηζηέο, ην κπαιφ ηνπ καζεηή είλαη άγξαθν ραξηί, tabula raza, πάλσ ζην νπνίν ν δάζθαινο κπνξεί λα εγγξάςεη ηε γλψζε. Καη' απηνχο, ε κάζεζε είλαη παζεηηθή, ιεπηηθή θαη αλαπαξαγσγηθή δηαδηθαζία. Ζ γλψζε κεηαδίδεηαη απφ ην δάζθαιν θαη ην εγρεηξίδην ζην καζεηή. Δίλαη ζηαηηθή θαη αληηθεηκεληθή. Ζ έκθαζε δίλεηαη ζηελ πνζφηεηα θαη ην εχξνο ηεο γλψζεο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κάζεζεο ειέγρεηαη κε ηεζη πξνφδνπ πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ θαηνρή ηνπ πεξηερνκέλνπ. Σν δηδαθηηθφ κνληέιν πνπ ζηεξίδεηαη ζηε ζεσξία ηνπ κπηρεβηνξηζκνχ είλαη δαζθαινθεληξηθφ. Ο δάζθαινο ζεσξείηαη απζεληία θαη νη καζεηέο νθείινπλ λα αλαπαξάγνπλ ηε γλψζε φπσο απηή ππάξρεη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη κεηαδίδεηαη απφ απηφλ ζηελ ηάμε. Η αλαθαιππηηθή ζεσξία κάζεζεο Ζ αλαθαιππηηθή ζεσξία ηεο κάζεζεο βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη γηα λα κάζεη ην ππνθείκελν πξέπεη λα δξάζεη ζε ζπγθεθξηκέλα αληηθείκελα. Απνηέιεζκα απηήο ηεο δξάζεο είλαη ε θαηάθηεζε ηνπ αθεξεκέλνπ ή ε αλαθάιπςε ηεο γλψζεο. Ζ κάζεζε ζπληειείηαη κέζσ ζπλεξγαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαη αλψηεξσλ ιεηηνπξγηψλ ηεο ζθέςεο. Άιια ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία είλαη ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ε παξαγσγηθή νκηιία. Σν αλαθαιππηηθφ κνληέιν κάζεζεο αγλνεί ηηο ηδέεο ησλ καζεηψλ, ζεσξψληαο ην κπαιφ ηνπο σο άγξαθν ραξηί. Ζ γλψζε αλαθαιχπηεηαη κέζσ ηεο αιιεινεπίδξαζεο θαη ηνπ πιαηζίνπ ζην νπνίν ζπληειείηαη. Δίλαη δπλακηθή θαη δσληαλή. ηεξίδεηαη ζηελ εθκάζεζε ζηξαηεγηθψλ θαη ζηελ άζθεζε ζηηο επηζηεκνληθέο δηαδηθαζίεο. Ζ άζθεζε ζηηο δηαδηθαζίεο κε ηελ

12 11 θαζνδήγεζε ηνπ δηδάζθνληα κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ αλαθάιπςε ηνπ πεξηερνκέλνπ, δειαδή ζηελ εξκελεία ησλ θαηλφκελσλ, ζηελ θαηαλφεζε ησλ ελλνηψλ θαη ησλ λφκσλ ηεο θχζεο. Ζ γλψζε δηαθξίλεηαη γηα ηνλ πνηνηηθφ ηεο ραξαθηήξα θαη φρη γηα ηελ πνζνηηθή ηεο δηάζηαζε. Ζ δηδαθηηθή πξνζέγγηζε είλαη καζεηνθεληξηθά πξνζαλαηνιηζκέλε, κε ην δάζθαιν ζην ξφιν ηνπ θαζνδεγεηή θαη ηνπ νξγαλσηή θαηαζηάζεσλ κάζεζεο. Οη καζεηέο κε ηε βνήζεηα θχιινπ εξγαζίαο παξαηεξνχλ, θάλνπλ κεηξήζεηο, θαηαγξάθνπλ θαη ζπγθξίλνπλ δεδνκέλα. Με ηνλ ηξφπν απηφ κεηέρνπλ ελεξγά ζηελ νηθνδφκεζε ηεο δηθήο ηνπο γλψζεο, αλαθαιχπηνληαο πξάγκαηα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Σν γεγνλφο φηη εξγάδνληαη ζε νκάδεο, ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ηζνηίκσλ, ε νπνία είλαη απνηειεζκαηηθφηεξε ζηε κάζεζε, απφ ηελ θαηαιπηηθή παξνπζία αθφκα θαη ηνπ ηθαλφηεξνπ δάζθαινπ. Η αλεπάξθεηα ησλ παξαδνζηαθώλ κνληέισλ κάζεζεο Σν καζεζηαθφ απνηέιεζκα ζηελ Δθπαίδεπζε επηδηψθνληαλ κέζα απφ έλα ζχλνιν δξαζηεξηνηήησλ, ζηηο νπνίεο εκπιέθνληαλ νη δηδάζθνληεο θαη νη καζεηεπφκελνη θαη ζηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηνχληαλ κέζα φπσο: ηα βηβιία, ην επνπηηθφ πιηθφ, ε πιηθνηερληθή ππνδνκή ηνπ εξγαζηεξίνπ, θ.ά. Οη δηδάζθνληεο ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ έλα ζχλνιν απφ ζηξαηεγηθέο θαη ηερληθέο, ηηο νπνίεο ζπλδπάδνπλ κε: α) ηηο γλψζεηο ηνπο γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν πνπ δηδάζθνπλ, β) ηελ πείξα ηνπο ή ηελ πξνζσπηθή ηνπο άπνςε γηα ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία πνπ είλαη ε πιένλ απνηειεζκαηηθή, θαη γ) ηηο ζεζκνζεηεκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο π.ρ, ηελ αμηνιφγεζε, πξνθεηκέλνπ λα επηηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο πνπ ηίζεληαη γηα θάζε ελφηεηα ή ηνπο ζθνπνχο ηνπ θάζε καζήκαηνο. Ζ δηαπίζησζε φκσο φηη ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα ηεο δηδαζθαιίαο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ ππνιείπνληαη απηψλ πνπ έρνπλ ηεζεί είλαη εχθνιν λα ηεθκεξησζεί, ελψ ε δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ κπνξεί λα ζεσξεζνχλ ππεχζπλνη είλαη δπζρεξήο θαη πνιχπινθε. Δθθξάζεηο φπσο «είλαη δχζθνιν», «δελ κπνξνχλ λα ην κάζνπλ», «δελ θαηαιαβαίλνπλ», «θάλνπλ ζπλέρεηα ιάζε», «δελ έρνπλ βάζεηο γηα λα ην κάζνπλ», θ.ά. είλαη ζηελά ζπζρεηηζκέλεο κε ην θησρό καζεζηαθό απνηέιεζκα.(βιάρνο Η., 2004) Πνηνπο φκσο αθνξά απηή ε δηδαζθαιία ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ; Έξεπλεο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηηο Ζ.Π.Α. ζηε δεθαεηία ηνπ 1980 δείρλνπλ φηη ην 70% ησλ καζεηψλ δελ ελδηαθέξνληαη γηα ηηο θπζηθέο επηζηήκεο γηαηί δελ ζθνπεχνπλ λα

13 12 αθνινπζήζνπλ ζρεηηθφ επάγγεικα. Απφ ηνπο ππφινηπνπο πνπ ελδηαθέξνληαη ζαλ καζεηέο γηα ηηο θπζηθέο επηζηήκεο κφιηο ην 10% ζπνπδάδεη θπζηθέο επηζηήκεο ζην παλεπηζηήκην θαη εμαζθεί ζρεηηθφ επάγγεικα (Matthews 1994). Αλάινγε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ζηε Νέα Εειαλδία απφ ην Τπνπξγείν Έξεπλαο, Δπηζηήκεο θαη Σερλνινγίαο αλέδεημε πφζν κηθξφ ήηαλ ην ελδηαθέξνλ ησλ πνιηηψλ λα κάζνπλ θπζηθέο επηζηήκεο (Matthews 2000). πγθεθξηκέλα απφ ηνπο 1012 αληηπξνζσπεπηηθνχο ελήιηθεο πνπ ξσηήζεθαλ: - ην 90% ήηαλ επηζηεκνληθά αλαιθάβεηνη θαη αγλννχζαλ ηηο δηαδηθαζίεο, ηελ νξνινγία ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαζψο θαη ηηο θνηλσληθέο επηπηψζεηο θαη πξνεθηάζεηο ησλ εθαξκνγψλ ηνπο - κφιηο ην 10% ήηαλ επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη - ην 13% εθδήισζαλ ην ελδηαθέξνλ λα κάζνπλ θπζηθέο επηζηήκεο - ην 3% ήηαλ επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη θαη ελδηαθέξνληαλ λα κάζνπλ θπζηθέο επηζηήκεο (δειαδή απφ ην 10% πνπ ήηαλ επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη, ε πιεηνςεθία, ην 7% δελ ελδηαθέξνληαλ λα κάζνπλ θπζηθέο επηζηήκεο) - ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ εθδήισλαλ κηα αξλεηηθή ζηάζε γηα ηηο θπζηθέο επηζηήκεο (έξνγινπ Φ. 2004). Δίλαη ελδηαθέξνλ λα επηζεκαλζεί φηη ε αξλεηηθή απηή ζηάζε γηα ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαίλεηαη λα «θαιιηεξγείηαη» θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δθπαηδεπηηθνί, εξεπλεηέο θαη επηζηήκνλεο αλαθέξνπλ φηη ν ελζνπζηαζκφο γηα ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ε πεξηέξγεηα γηα ηα θπζηθά θαηλφκελα πνπ δείρλνπλ νη καζεηέο ζην λεπηαγσγείν, θαζψο θαη νη ελδηαθέξνπζεο θαη «αλνηρηέο» εξσηήζεηο πνπ δηαηππψλνπλ νη εμάρξνλνη καζεηέο γηα ηα θπζηθά θαηλφκελα, θαίλεηαη λα κεηαηξέπνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζε ζηείξα απνκλεκφλεπζε, ζε παζεηηθή θαη αβαζάληζηε απνδνρή ηεο θαηλνχξγηαο πιεξνθνξίαο θαζψο θαη ζηε δηαηχπσζε αλφεησλ θαη «θιεηζηψλ» εξσηήζεσλ, πνπ θάζε άιιν παξά ζηνρεχνπλ ζηε δηεξεχλεζε ηεο λέαο γλψζεο (Sagan 1993). ύγρξνλεο ηάζεηο ζηε δηδαζθαιία ησλ Φπζηθώλ Δπηζηεκώλ ηε δεθαεηία ηνπ '60 νη απφςεηο ησλ Piaget θαη Bruner άζθεζαλ κεγάιε επίδξαζε ζηηο παηδαγσγηθέο επηζηήκεο, αιιά θαη ζηε δηδαθηηθή πξάμε πξνζδηνξίδνληαο ηε ςπρνινγηθή δηάζηαζε ζηελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή, ηνπ

14 13 ππνθεηκέλνπ ζηε δηδαζθαιία π.ρ. ηελ αλαθαιππηηθή. πλεηέιεζαλ δε ζηελ απνκάθξπλζε απφ ην παξαδνζηαθφ ζρήκα, δηδαθηηθφ εξέζηζκα καζεζηαθή αληαπφθξηζε, ρσξίο σζηφζν λα γίλεη επξχηεξα δπλαηή θαη απνδεθηή ε εμεηδίθεπζε ζπγθεθξηκέλσλ δηδαθηηθψλ κνληέισλ ζηεξηγκέλσλ ζε παξφκνηεο απφςεηο. Ζ γλσζηηθή ζηξνθή ζηε ςπρνινγία, θαη ε απνθάιπςε ησλ ελαιιαθηηθψλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηηο έλλνηεο θαη ηα θαηλφκελα είραλ σο ζπλέπεηα λα δεηρζεί, ζεσξεηηθά θαη εκπεηξηθά, φηη ηα παξαδνζηαθά δηδαθηηθά πξφηππα είλαη αλεπαξθή γηα λα επηηεπρζεί κάζεζε, ηδηαίηεξα φηαλ επηδηψθεηαη νπζηαζηηθή θαηαλφεζε πνιχπινθσλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. Χο ζπλέπεηα ηεο ζηξνθήο απηήο, ην θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία κεηαηνπίδεηαη απφ ηνλ δάζθαιν ζην καζεηή ζηηο γλψζεηο θαη ηνπο ζπιινγηζκνχο ηνπ. Ζ εμέιημε απηή νδεγεί ζε κηα πην αηνκηθή (πξνζσπηθή) ζεψξεζε ηεο κάζεζεο άξα θαη ηεο δηδαζθαιίαο ή ηνπιάρηζηνλ, κηα θαη απηφ είλαη πξαθηηθά δχζθνιν, ζηελ αληηκεηψπηζε νκάδσλ καζεηψλ πνπ μεθηλψληαο απφ παξαπιήζηεο αληηιήςεηο κπνξεί λα αθνινπζήζνπλ αληίζηνηρεο πνξείεο. Ζ γλσζηηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία ζεκαίλεη αιιαγή ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ θαη ηεο εκπεηξηθήο βάζεο ησλ δηδαθηηθψλ κνληέισλ-θαη, ελ δπλάκεη, ησλ δηδαθηηθψλ πξαθηηθψλ. Υξεηάδνληαη ινηπφλ λέα κνληέια κε ηα νπνία νη πεξηγξαθηθέο γλσζηηθέο ζεσξήζεηο γηα ηε ζπκπεξηθνξά ζα κεηαζρεκαηηζζνχλ ζε εξγαιεία αλαλέσζεο ηεο δηδαζθαιίαο. Σν εγρείξεκα παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δπζθνιίεο, γηαηί δελ ππάξρνπλ αδηακθηζβήηεηεο ζεσξίεο κάζεζεο, ν δε δηακεζνιαβεηηθφο ραξαθηήξαο ησλ δηδαθηηθψλ κνληέισλ αλάκεζα ζηε ζεσξία θαη ηελ πξαθηηθή ζεκαίλεη, φηη ζα πξέπεη λα ζπληεζνχλ νη ςπρνθνηλσληθέο θαη επηζηεκνινγηθέο παξαδνρέο ζε ιεηηνπξγηθέο πξνηάζεηο. Οη πξνηάζεηο απηέο., πξέπεη αθελφο κελ λα είλαη αλαιπηηθέο, ψζηε λα κε πεξηνξηζζνχλ ζε γεληθέο αξρέο, αθεηέξνπ δε λα είλαη επιχγηζηεο, ψζηε λα πξνζαξκφδνληαη ζηηο απαηηήζεηο ησλ δηδαθηηθψλ θαηαζηάζεσλ θαη λα κελ ππνβαζκηζζνχλ ζε άθακπηεο δηδαθηηθέο πνξείεο, φπσο έρεη ζπρλά ζπκβεί ζηελ πεξηνρή ηεο δηδαθηηθήο.(φχιινο et al, 1993). ην θαηψθιη ηνπ 21 νπ αηψλα εκθαλίδνληαη δηεζλψο έλα πιήζνο εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ, ππφ ην γεληθφ ηίηιν Επιζηημονικόρ και Σεσνολογικόρ Αλθαβηηιζμόρ για Όλοςρ, πξνζπαζνχλ λα δηακνξθψζνπλ κηα λέα αληίιεςε γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ. Τηνζεηείηαη ε άπνςε φηη φινη νη καζεηέο κπνξνχλ θαη πξέπεη λα απνθηήζνπλ κηα βαζηθή θαηαλφεζε ελλνηψλ θαη ζεκάησλ ζρεηηθψλ κε ηελ επηζηήκε θαη ηελ ηερλνινγία. Πξνηείλεηαη π.ρ. λα

15 14 ζπλδέεηαη ε δηδαζθαιία ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ κε ηηο θαηαζηάζεηο θαη ηα πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, λα δηεξεπλψληαη νη ζρέζεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο κε ηελ θνηλσλία θαη ην πεξηβάιινλ, αιιά θαη νη ζρέζεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο κε ηηο ηέρλεο, ηα γξάκκαηα, ηε ζξεζθεία, ηηο παξαδφζεηο δηαθνξεηηθψλ πιεζπζκψλ θ.ν.θ. Γηεζλείο νξγαληζκνί, έγθπξα πεξηνδηθά θαη κηα ζεηξά απφ εζληθά πξνγξάκκαηα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνψζεζε ηεο λέαο αληίιεςεο (Καξχδαο Α., Κνπκαξάο Π.,2001). Ζ λέα αληίιεςε πνπ πξνσζείηαη απφ ηε ζχγρξνλε Φπζηθή είλαη νιηζηηθή, νξγαληθή, νηθνινγηθή. Απφ κηα νιηζηηθή-νηθνινγηθή άπνςε, ε επηζηεκνληθή γλψζε δελ κπνξεί λα ππάξρεη αλεμάξηεηα απφ ην πιαίζην Άλζξσπνο- Φχζε-Κνηλσλία ε έλα ηέηνην πιαίζην ε θνηλσληθή πξφνδνο δελ μερσξίδεη απφ ηε γλσζηηθή πξφνδν. Σα ηείρε πνπ ρσξίδνπλ κεηαμχ ηνπο ηηο ζεηξέο καζεκάησλ ζηηο ζεηηθέο, ζηηο αλζξσπηζηηθέο θαη ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο είλαη απαξαίηεην λα γίλνπλ πην δηαπεξαηά. Σν θαιχηεξν πξφγξακκα πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο είλαη κάιινλ εθείλν πνπ επηδηψθεη λα αλαιχζεη ηελ θαζεκεξηλή εκπεηξία παξά εθείλν πνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ απφθξπθε νξνινγία ηεο ζχγρξνλεο Φπζηθήο θαη απεπζχλεηαη κφλν ζε κπεκέλνπο.(arons, 1992). Οη ζθνπνί γηα ηνπο νπνίνπο δηδάζθνληαη νη Φπζηθέο Δπηζηήκεο αιιάδνπλ ζεκαληηθά πξνθεηκέλνπ λα πξνεηνηκαζηνχλ νη πνιίηεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, ψζηε λα ζπλππάξρνπλ θαη λα ζπλεξγάδνληαη, ρσξίο λα ράλνπλ νχηε ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα, νχηε ηελ πξνζσπηθή ηνπο θνηλσληθή ηαπηφηεηα. Ζ Δ.Δ. ε νπνία ππφ ηελ πξνεδξία ηνπ Delor J. επεμεξγάζηεθε κηα ζεηξά ζέζεσλ θαη πξνηάζεσλ πξνο ηηο δηάθνξεο θπβεξλήζεηο, πξνζδηνξίδεη φηη νη ζθνπνί απηνί ζα πξέπεη λα είλαη: 1. Μαζαίλσ λα απνθηώ γλώζεηο (Learning to know). Ο ζηφρνο πξνηείλεηαη λα επηηεπρζεί δηα ηεο ζχλζεζεο ελφο επαξθνχο ζψκαηνο γεληθήο γλψζεο θαη κε ηελ παξνρή επθαηξηψλ γηα ηελ εηο βάζνο κειέηε ιίγσλ αιιά θαηάιιεια επηιεγκέλσλ ζεκάησλ. Ζ επηινγή απηή, ππνλνείηαη φηη ζα πεηχρεη ηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ γηα ηελ απφθηεζε πεξαηηέξσ γλψζεσλ (καζαίλσ πψο λα καζαίλσ), ψζηε νη απφθνηηνη λα επσθεινχληαη απφ ηηο επθαηξίεο εθπαίδεπζεο πνπ ζα ηνπο πξνζθεξζνχλ ζηελ ππφινηπε δσή ηνπο. 2. Μαζαίλσ λα πξάηησ (Learning to do). Ζ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ζεκαίλεη φηη ν εθπαηδεπφκελνο ζα έρεη απνθηήζεη φρη κφλν ζεσξεηηθέο θαη πξαθηηθέο δεμηφηεηεο ψζηε λα αζθήζεη έλα επάγγεικα, αιιά γεληθφηεξεο ηθαλφηεηεο πνπ ζα ηνπ επηηξέπνπλ

16 15 λα θαηαπηάλεηαη απνηειεζκαηηθά κε πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο, φληαο κέινο κηαο νκάδαο. Γηα ηνπο καζεηέο ζεκαίλεη λα εκπιαθνχλ ζε πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο ζην πιαίζην ηνπ ζρνιείνπ, ζην πιαίζην ηεο ηνπηθήο ή ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο. 3. Μαζαίλσ λα ζπλππάξρσ θαη λα ζπλεξγάδνκαη (Learning to live together, learning to live with others). Να αλαπηχμνπλ θαηαλφεζε γηα ηνπο άιινπο - εηδηθφηεξα απηνχο πνπ ζεσξνχλ δηαθνξεηηθνχο- θαη λα αλαγλσξίζνπλ ηελ αιιειεμάξηεζε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ηνπο, κέζα απφ ηε δηεθπεξαίσζε θνηλψλ ζρεδίσλ δξάζεο. Να κάζνπλ λα δηαρεηξίδνληαη δηαθσλίεο θαη αληηπαξαζέζεηο κε ζεβαζκφ πξνο ηηο αμίεο ηνπ πινπξαιηζκνχ, ηεο ακνηβαίαο θαηαλφεζεο θαη ηεο εηξήλεο. 4. Μαζαίλσ λα ππάξρσ (learning to be). Να αλαπηχμνπλ θαιχηεξα ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπο θαη λα γίλνπλ ηθαλνί λα δξνπλ κε αθφκα κεγαιχηεξε απηνλνκία, επζπθξηζία θαη ππεπζπλφηεηα ζε ζπιινγηθά έξγα. Ο ζηφρνο απηφο ζεκαίλεη φηη ε ε- πίηεπμε ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηφρνπ δελ πξέπεη λα γίλεη εηο βάξνο θακίαο πηπρήο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηνπ δπλακηθνχ πνπ θάζε καζεηήο έρεη, φπσο γηα παξάδεηγκα ηεο αηζζεηηθήο ηνπ, ησλ επηθνηλσληαθψλ ηνπ ραξαθηεξηζηηθψλ, ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ γηα κάζεζε, θιπ.(delor J., 1996). Οη ζηφρνη απηνί δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ ζηφρνπο φπσο ε απφθηεζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ έηνηκσλ πξνο αμηνπνίεζε είηε ζε αλψηεξεο βαζκίδεο Δθπαίδεπζεο είηε ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Γηαθέξνπλ απφ ζηφρνπο πνπ ππεξεηνχλ ηνλ αληαγσληζκφ ζηελ ηάμε, ηελ πξνζσπηθή κάζεζε θαη αηνκηθή αλέιημε ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ θνηλσληθή δσή. Δπνηθνδνκεηηζκόο-Κνλζηξνπθηηβηζκόο: Η «λέα» Θεσξία Μάζεζεο Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, έρνπλ ζεκεησζεί ζεκαληηθέο εμειίμεηο ζηελ έξεπλα ηεο Γηδαθηηθήο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ. Απηέο νη εμειίμεηο νθείινληαη ζε κηα ζεηξά αιιαγψλ ησλ παξαδεηγκάησλ θαη ησλ παξαδνρψλ πνπ γίλνληαη απνδεθηά ζρεηηθά κε ζέκαηα φπσο (Kelly & Lesh, 2000): α) ηε θχζε ηεο δηδαζθαιίαο, ηεο κάζεζεο θαη ηεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ β) ηε θχζε ησλ αληηιήςεσλ πνπ αλαπηχζζνπλ νη καζεηέο γηα έλλνηεο, δηαδηθαζίεο θαη θαηλφκελα ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ

17 16 γ) ην λφεκα ηεο επίηεπμεο βαζχηεξεο ή κεγαιχηεξεο θαηαλφεζεο θαη ηεο θαηάθηεζεο πςειφηεξσλ γλσζηηθψλ θαη κεηαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ δ) ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηεο αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ σο αηφκσλ, σο νκάδσλ θαη ηελ επίδξαζε πνπ έρνπλ ζ απηνχο νη δηδάζθνληεο, ηα έξγα ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο ή άιιεο θνηλφηεηεο κάζεζεο ε) ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ πνιιψλ θαη δηαθνξεηηθψλ σο πξνο ην αληηθείκελν θαη ηνπο ζηφρνπο εξεπλεηψλ θαη απηψλ πνπ θαινχληαη λα εθαξκφζνπλ ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, νη νπνίνη κπνξεί λα είλαη εθπαηδεπηηθνί, ζρεδηαζηέο Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ, ζηειέρε πνπ ραξάζζνπλ πνιηηηθή θ.ιπ. Ο πην ζπνπδαίνο παξάγνληαο ζηελ κάζεζε, θαηά ηνλ Ausubel είλαη απηφ πνπ ν καζεηήο ήδε γλσξίδεη. Σν ππνθείκελν καζαίλεη θαηά ηξφπν πνπ εμαξηάηαη απφ ηηο γλσζηηθέο ηνπ δνκέο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα πξψηνλ ν θάζε καζεηήο λα πξνζιακβάλεη κε ηνλ δηθφ ηνπ ηξφπν ηελ λέα πιεξνθνξία θαη δεχηεξνλ, ε λέα γλψζε λα αθνκνηψλεηαη κφλνλ φηαλ ελζσκαησζεί ζηελ πξνυπάξρνπζα δνκή ηνπ καζεηή. Καηά ηνλ Novak, ε κάζεζε έρεη ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Οη έλλνηεο δνκνχληαη ζε λεαξή ειηθία Οη παξαλνήζεηο δνκνχληαη ζε λεαξή ειηθία θαη δελ αιιάδνπλ εχθνια. Ζ πξνυπάξρνπζα γλψζε επεξεάδεη ηνλ καζεηή Ζ πξνυπάξρνπζα γλψζε δελ αιιάδεη εχθνια Οη γλψζεηο απνζεθεχνληαη ηεξαξρηθά Οη ζπνπδαζηέο δελ έρνπλ επίγλσζε ησλ γλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ Οη επηζηεκνινγηθέο αληηιήςεηο ησλ ζπνπδαζηψλ επηδξνχλ ζηε κάζεζε Οη ζθέςεηο, ηα αηζζήκαηα θαη νη πξάμεηο είλαη αιιειεμαξηψκελα. Ση είλαη ν Κνλζηξνπθηηβηζκόο Ζ πνιππινθφηεηα θαη ε πνηθηινκνξθία ησλ θηινζνθηθψλ ζέζεσλ πνπ πεξηιακβάλεη ν φξνο «θνλζηξνπθηηβηζκφο» δελ επηηξέπεη ηελ απφδνζε κηα κνλνζήκαληεο απάληεζεο ζηελ παξαπάλσ εξψηεζε. Έλαο νξηζκφο δελ ζα κπνξνχζε λα θαιχςεη ηηο δηαθνξεηηθέο αθεηεξίεο θαη ηα πιαίζηα κε ηα νπνία πξνζεγγίδνπλ ην ζέκα νη ππνζηεξηθηέο ηνπ. Γηα λα πεξηνξίζνπκε ινηπφλ ην επξχ θάζκα ηνπ φξνπ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε ηηο 4 θαηεγνξίεο ζηηο νπνίεο ρσξίδεηαη θαη λα αζρνιεζνχκε κε ηελ θαηεγνξία πνπ αθνξά ην ζέκα ηεο εξγαζίαο καο.

18 17 Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο, ινηπφλ, ρσξίδεηαη ζε 4 θαηεγνξίεο : θηινζνθηθφο, θπβεξλεηηθφο, εθπαηδεπηηθφο θαη θνηλσληνινγηθφο. Θα αλαθεξζνχκε εηδηθφηεξα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θνλζηξνπθηηβηζκφ. Ο εθπαηδεπηηθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο ή επνηθνδνκεηηζκφο είλαη κηα ςπρνινγηθή ζεσξία (Doll,1993), ε νπνία εξκελεχεη ηε κάζεζε ζαλ κηα εξκελεπηηθή, επαλαιεπηηθή, θαηαζθεπαζηηθή δηαδηθαζία κε ελεξγνχο καζεηεπφκελνπο πνπ αιιειεπηδξνχλ κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ θφζκν.ο εθπαηδεπηηθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο, ν νπνίνο επίζεο ιέγεηαη ςπρνινγηθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο (Phillips,1995) δηαηξείηαη: α. ηνλ ππνθεηκεληθό ή πξνζσπηθφ θνλζηξνπθηηβηζκφ, ν νπνίνο θαηάγεηαη απφ ηνλ Jean Piaget θαη πξεζβεχεη φηη ε κάζεζε είλαη κηα πξνζσπηθή δηαδηθαζία δηαλνεηηθήο νηθνδφκεζεο, ε νπνία απνξξέεη απφ ηε δξάζε ηνπ αηφκνπ ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν. β. ζηνλ θνηλσληθό θνλζηξνπθηηβηζκφ ηνπ Vigotsky, ν νπνίνο εζηηάδεη ζηε ζεκαζία ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο θαηά ηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο. Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο, πξνέθπςε γηα ηνλ Piaget (φζν θαη γηα ηνλ Giambattista Vico, ηνλ πξσηνπφξν ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ ζηελ αξρή ηνπ 18νπ αηψλα) απφ κηα έληνλε δπζαξέζθεηα κε ηηο ζεσξίεο ηεο γλψζεο ζηελ παξάδνζε ηεο δπηηθήο θηινζνθίαο. ε απηήλ ηελ παξάδνζε, ε γλψζε ζα έπξεπε λα εθπξνζσπεί έλα πξαγκαηηθφ θφζκν, πνπ είλαη φκσο ηδεαηφο θαη ππάξρεη μερσξηζηά θαη αλεμάξηεηα απφ ηνλ γλψζηε. Με άιια ιφγηα, ε γλψζε ζα έπξεπε λα ζεσξεζεί αιεζηλή κφλν εάλ αληαλαθιά ζσζηά απηφλ ηνλ αλεμάξηεην θφζκν. Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο, σο «λέα» ζεσξία κάζεζεο, ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε φηη ε γλψζε απνηειεί αλζξψπηλν θαηαζθεχαζκα θαη δελ ππάξρεη αλεμάξηεηα απφ ηνπο "γλψζηεο". Γελ κπνξεί λα κεηαδνζεί κφλν κε ηε γιψζζα αιιά απαηηεί άκεζε αλάκεημε ηνπ ππνθεηκέλνπ γηα λα ρηηζηεί πάλσ ζηελ πξνυπάξρνπζα ζ' απηφ γλψζε. Ζ ζεσξία απηή ρσξίδεη ηε γλψζε ζε πξνζσπηθή θαη δεκφζηα. Ζ δεκόζηα γλώζε θαηαζθεπάδεηαη απφ ηνπο επηζηήκνλεο θαη αμηνινγείηαη απφ ηνπο ίδηνπο κε βάζε ηε ινγηθή θαη ηνλ πεηξακαηηθφ έιεγρν. Ζ πξνζσπηθή γλώζε θαηαζθεπάδεηαη απφ ηα άηνκα ζηελ πξνζσπηθή ηνπο δσή κε ηξφπν παξφκνην κε εθείλν ησλ επηζηεκφλσλ. Δλψ, ινηπφλ, ε πξαγκαηηθφηεηα είλαη αληηθεηκεληθή, ε γλψζε δελ είλαη απνηειεί κνλάρα κηα αλαπαξάζηαζή ηεο. Τπάξρεη πεξίπησζε ε γλψζε λα θαίλεηαη έγθπξε, θαη

19 18 λα εξκελεχεη ηηο εκπεηξίεο καο, λα κελ είλαη ελ ηνχηνηο νξζή. Ο κφλνο έιεγρνο γηα ηελ ηζρχ ησλ θαηαζθεπψλ ηεο γλψζεο είλαη ν βαζκφο ελαξκφληζεο ηεο κε ηελ εκπεηξία θαη άξα κπνξεί λα ππάξμνπλ πνιιέο ηέηνηεο θαηαζθεπέο, πνπ λα εξκελεχνπλ ηελ εκπεηξία ηθαλνπνηεηηθά, νπφηε φιεο κπνξεί λα ζεσξεζνχλ "ζσζηέο". Απφ ηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή άπνςε, ε γλψζε είλαη κηα πξνζαξκόζηκε δξαζηεξηφηεηα, αλ δειαδή νη πξνζσπηθέο αληηιήςεηο αληαπνθξίλνληαη ζηνπο ζθνπνχο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ ηφηε ζεσξνχληαη επηηπρείο. Απηή ε αληίιεςε είλαη αλάινγε κε ηελ ηδέα ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ζηελ εμειηθηηθή βηνινγία κφλν πνπ ζην επίπεδν ησλ δψσλ νη γλψζεηο πεξηνξίδνληαη ζε επηηπρείο δξάζεηο, ελψ ζηνλ άλζξσπν νη γλψζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ επεθηείλνληαη θαη ζην πεδίν ησλ ηδεψλ. Έηζη ε αλεμάξηεηε πξαγκαηηθφηεηα δελ κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί απφ ηελ αλζξψπηλε αληίιεςε αθφκα θαη ηνπ πην πξνζαξκνζηηθνχ γλψζηε. Με άιια ιφγηα εκείο ζαλ αλζξψπηλα φληα δελ έρνπκε πξφζβαζε ζε κηα αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα αθνχ εκείο θαηαζθεπάδνπκε ηελ εθδνρή καο γη' απηή, ελψ ηαπηφρξνλα κεηαηξέπνπκε θαη απηή θαη ηνπο εαπηνχο καο. Ζ κεηαηφπηζε ζ απηφ ηνλ κεηαεπηζηεκνινγηθφ ηξφπν ζθέςεο έρεη πνιιαπιέο ζπλέπεηεο. Ζ πην ζεκαληηθή είλαη πσο ε ζπλήζεο αληίιεςε ηεο αλήθειαρ, σο ε ζσζηή παξνπζίαζε ησλ θαηαζηάζεσλ ή γεγνλφησλ ελφο εμσηεξηθνχ θφζκνπ, έρεη αληηθαηαζηαζεί απφ ηελ έλλνηα ηεο βιωζιμόηηηαρ. Γηα ηνλ βηνιφγν, έλαο δσληαλφο νξγαληζκφο είλαη βηψζηκνο φζν θαηαθέξλεη λα επηβηψλεη ζην πεξηβάιινλ ηνπ. Γηα ηνλ θνλζηξνπθηηβηζηή, νη έλλνηεο, ηα κνληέια, νη ζεσξίεο, θ.ν.θ. είλαη βηψζηκα εάλ απνδεηρηνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηηο ζπλζήθεο αλάγθεο ή ζθνπηκφηεηαο ζηηο νπνίεο δεκηνπξγήζεθαλ. Με ηε ινγηθή απηή κπνξνχκε λα αληηκεησπίδνπκε ηνλ Δπνηθνδνκηζκφ ζαλ ζεσξεηηθφ ξεχκα, πνπ πεξηνξίδεηαη απφ ηηο βαζηθέο ππνζέζεηο φηη: ππάξρεη κηα «πξαγκαηηθφηεηα» πνπ φκσο δελ κπνξεί λα «γίλεη γλσζηή» απφ ηνλ άλζξσπν (ή γεληθφηεξα ην "γηγλψζθνλ" ζχζηεκα) ζαλ κηα νκάδα απφ αιήζεηεο θαη φηη νη άλζξσπνη (ή ηα γηγλψζθνληα ζπζηήκαηα) «νηθνδνκνχλ ελεξγεηηθά ηε γλψζε». (Φχιινο, Γ. «Δίδε θνλζηξνπθηηβηζκνχ») Δίδε Κνλζηξνπθηηβηζκνύ Ο εθπαηδεπηηθφο επνηθνδνκεηηζκφο εκθαλίδεη ζήκεξα πεξηζζφηεξεο απφ κηα ζεσξεηηθέο εθθξάζεηο, πνπ κπνξνχλ ελ κέξεη λα δηαθξηζνχλ κεηαμχ ηνπο (Geelan:

20 ). Οη ζεσξεηηθέο απηέο κνξθέο δεκηνπξγνχλ θαη απφ έλα πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν δηαθξηηφ πιαίζην αλαθνξάο γηα ηε δηδαθηηθή. Οη δηαθνξεηηθέο, απηέο, κνξθέο επνηθνδνκεηηζκνχ, νη νπνίεο εληνπίδνληαη ζηελ πξφζθαηε βηβιηνγξαθία, είλαη νη παξαθάησ: (Φχιινο, Γ.) 1. Πξνζσπηθόο επνηθνδνκηζκόο (Kelly θαη Piaget): Άπνςε: Ζ γλψζε είλαη δνκεκέλε, πξνζσπηθή θαη πξνζαξκνδφκελε θαη βξίζθεηαη κέζα ζην γηγλψζθνλ ππνθείκελν. Γηδαθηηθό πιαίζην: Πξνηείλεηαη ε «αλαθαιππηηθή» κέζνδνο, ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60, ζχκθσλα κε ηελ νπνία αλ νη καζεηέο εθηεζνχλ ζε δηδαθηηθφ πεξηβάιινλ αλάινγν κε απηφ ησλ επηζηεκνληθψλ αλαθαιχςεσλ ζα νδεγεζνχλ ζηε γλψζε. Ζ εθαξκνγή ηεο πξνζέγγηζεο απηήο νδήγεζε ζε κεξηθή απνηπρία. Αλέδεημε, φκσο, ηνλ ππνθεηκεληθφ ραξαθηήξα ηεο γλψζεο θαζψο θαη ηηο δηδαθηηθέο πξνηάζεηο ηεο «θαζνδεγνχκελεο αλαθάιπςεο» θαη ηεο «ελλνηνινγηθήο αιιαγήο». 2. Ρηδνζπαζηηθόο επνηθνδνκηζκόο (von Glaserfeld): Άπνςε: Ζ γλψζε νηθνδνκείηαη κε έλαλ ελεξγφ ηξφπν θαζψο ηα άηνκα πξνζπαζνχλ λα δψζνπλ έλλνηα ζε θνηλσληθά απνδεθηέο ηδέεο, αλαπηχζζεηαη βαζκηαία, νξγαλψλεη ηελ εκπεηξία θαη έρεη ζηφρν ηελ «επηβίσζε», φπσο απηή λνείηαη απφ ην ππνθείκελν. Γηδαθηηθό Πιαίζην: Γηακφξθσζε δηδαθηηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ ζα δπζθνιέςεη ηελ «επηβίσζε» κε ηε δεκηνπξγία κηαο «αλαγθαηφηεηαο» πνπ επηδεηά «ιχζε». 3. Κνηλσληθόο επνηθνδνκηζκόο (Solomon): Άπνςε: Οη ηδέεο θαηαζθεπάδνληαη απφ ην ππνθείκελν ππφ ηελ πίεζε θνηλσληθψλ παξαγφλησλ φπσο π.ρ. ε απνδνρή θαη ε επηδνθηκαζία ηνπ άκεζνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο. Γηδαθηηθό πιαίζην: Πξνηείλεηαη ε επηιεθηηθή ρξήζε δηαθνξεηηθψλ θάζε θνξά καζεζηαθψλ πξνζεγγίζεσλ εληαγκέλσλ ζην επξχηεξν πιαίζην ηνπ επνηθνδνκεηηζκνχ. 4. Κνηλσληθόο θνλζηξαμηνληζκόο (Gergen): Άπνςε: Γελ ππάξρεη αληηθεηκεληθή γλψζε νχηε κέζα ζηνλ αλζξψπηλν λνπ νχηε κέζα ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν. Ζ γλψζε θαηαζθεπάδεηαη απφ ηα ππνθείκελα, ηα νπνία ζπγρξφλσο θαηαζθεπάδνπλ θαη ηνλ θφζκν. Ζ ρξήζε ηεο γιψζζαο θαη ε θαηαζθεπή ησλ ελλνηψλ έρνπλ θνηλσληθφ ραξαθηήξα, ν νπνίνο ζπληζηά αιιά θαη πεξηνξίδεη ην ζχλνιν ηεο γλψζεο. Ζ γιψζζα είλαη ην κέζνλ θαηάθηεζεο ηεο γλψζεο γη απηφ θαη ν δηάινγνο απνθηά εμαηξεηηθή ζεκαζία ζηελ πνξεία πξνο ηε

21 20 γλψζε. Γηδαθηηθό πιαίζην: Απνκάθξπλζε απφ ηηο παξαδνζηαθέο δαζθαινθεληξηθέο κεζφδνπο θαη ελίζρπζε ζχγρξνλσλ πξνζεγγίζεσλ πνπ έρνπλ σο βάζε ην δηάινγν θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ δηάρπζε ηεο απζεληίαο, αλαδσνγφλεζε ησλ ζρέζεσλ, γέλεζε ηνπ λνήκαηνο ζηελ πξάμε, πνιπθσλία-πνιπγλσκία. 5. Κξηηηθόο επνηθνδνκηζκόο (Taylor): Άπνςε: Ζ γλψζε είλαη θνηλσληθά δνκεκέλε, θαηαζθεπάδεηαη κέζα ζε θνηλσληθά πεξηβάιινληα πνπ είλαη αζχκβαηα κε ηα δηδαθηηθά πεξηβάιινληα, φπνπ επηρεηξείηαη ν κεηαζρεκαηηζκφο ηεο αξρηθήο γλσζηηθήο δνκήο. Γηδαθηηθό πιαίζην: Ζ επηηπρήο επνηθνδφκεζε ησλ γλψζεσλ πξνυπνζέηεη κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ππάξρνληνο ηερληθνχ- ζεζκηθνχ θαηεζηεκέλνπ θαη απειεπζέξσζε ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ παηδηψλ. 6. Πιαηζηαθόο επνηθνδνκηζκόο (Cobern): Άπνςε: Ζ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο ζπληειείηαη κε πιαίζην, φρη ηηο θνηλσληθέο αιιειεπηδξάζεηο, αιιά ηελ θνπιηνχξα ελφο έζλνπο. Γηδαθηηθό πιαίζην: Σα δηάθνξα γλσζηηθά αληηθείκελα εκπεξηέρνπλ κηα θνπιηνχξα πνπ πηζαλψο λα δηαθέξεη απφ ηελ θνπιηνχξα ηνπ καζεηή. Με ηε δηδαζθαιία ζα πξέπεη λα αλαδεηρηεί ε ζρέζε αλάκεζα ζηελ ηνπηθή θνπιηνχξα ησλ παηδηψλ θαη ζ απηή ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ επηηξέπνληαο ηελ παξάιιειε χπαξμε θαη ησλ δχν. 7. Οηθνινγηθόο θνλζηξαμηνληζκόο (Steir): Άπνςε: Τπάξρεη κηα θπθιηθή ζρέζε αλάκεζα ζηα παξαθάησ δεχγε: Αλαπαξαζηάζεηο-γιψζζα: Ζ γιψζζα καζαίλεηαη κέζσ ησλ αλαπαξαζηάζεσλ θαη νη αλαπαξαζηάζεηο εθθξάδνληαη κε ηε γιψζζα. Γιψζζα-εκπεηξία: Ζ θνηλσληθά δνκεκέλε εκπεηξία θαηαλνείηαη κέζσ ηεο γιψζζαο, ελψ ηαπηφρξνλα θνηλνπνηείηαη κε ηε γιψζζα. Γηδαθηηθό πιαίζην: Πξνζεγγίζεηο ζηηο νπνίεο θπξηαξρνχλ ε αιιειεπίδξαζε δαζθάισλ θαη καζεηψλ κέζσ ηνπ δηαιφγνπ, εθθξάδνληαη πνιιέο απφςεηο θαη ππάξρεη ηζφηηκε ζρέζε θαζψο θαη νη δάζθαινη καζαίλνπλ απφ ηνπο καζεηέο ηνπο. Οη δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο παξαπάλσ εθδνρέο ηνπ επνηθνδνκεηηζκνχ εληνπίδνληαη ζε ηξία δίπνια πνπ πξνζπαζνχλ λα εξκελεχζνπλ: α) ηνλ ηξφπν νηθνδφκεζεο ηεο γλψζεο σο θνηλσληθή (πεξηπηψζεηο 3-7) ή πξνζσπηθή θαηαζθεπή (πεξ. 1,2)

22 21 β) ηε αληηθεηκεληθή (πεξ. 1,3) ή ζρεηηθή-ππνθεηκεληθή (πεξ. 2, θαη 4-7) θχζε ηεο γλψζεο θαη γ) ην ζχζηεκα-πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ δνκείηαη ε γλψζε θαη κπνξεί λα είλαη αλνηρηφ (πεξ. 1, 2, 3, 5, 6) ή θιεηζηφ (πεξ. 4, 7) Γεληθά, ην επνηθνδνκεηηθφ ξεχκα θαίλεηαη λα έρεη θαηαιήμεη ζηελ, θαηά Piaget αιιά θαη Wittgenstein, άπνςε φηη κηα έλλνηα - ηεο «γλψζεο» ζπκπεξηιακβαλνκέλεο - δελ είλαη ηίπνηα άιιν εθηφο απφ έλα «ζρήκα» δξάζεο ή ιεηηνπξγίαο ή θαη κέξνο κηαο «θίλεζεο» (κέξνο κηαο πξαθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο) εληφο ησλ, θαηά Wittgenstein, γισζζηθψλ-γλσζηηθψλ παηγλίσλ, πνπ «παίδνληαη» κέζα ζε ζπγθεθξηκέλα πιαίζηα. (Φχιινο, Γ) Βαζηθά ζηνηρεία ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνύ Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο, φπσο πξναλαθέξακε, απνδέρεηαη φηη ν άλζξσπνο θαηαζθεπάδεη ηε γλψζε θαη δελ ηε δέρεηαη παζεηηθά. Κηλεηήξηα δχλακε γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο λέαο γλψζεο είλαη πάληα κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε, ηελ νπνία νη ππάξρνπζεο γλψζεηο δελ κπνξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ. Απηή ε αζηάζεηα νδεγεί ηνλ άλζξσπν λα ελεξγνπνηήζεη ηηο ήδε ππάξρνπζεο γλσζηηθέο δνκέο, λα ηηο ηξνπνπνηήζεη θαηαζθεπάδνληαο έηζη λέεο γλψζεηο, πξνθεηκέλνπ λα εξκελεχζεη θαη λα επηιχζεη ην πξφβιεκα. Ζ δηαδηθαζία απηή νξίδεηαη σο επνηθνδνκεηηθή κάζεζε. Καηά ηνλ P.Scott, ε επνηθνδνκεηηθή κάζεζε έρεη ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Σα καζεζηαθά απνηειέζκαηα δελ εμαξηψληαη κφλν απφ ην πεξηβάιινλ αιιά θαη απφ απηφ πνπ ν καζεηήο έρεη ήδε ζην κπαιφ ηνπ. Ο καζεηήο επνηθνδνκεί ηα δηθά ηνπ λνήκαηα κέζσ ηεο εκπεηξίαο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη κέζσ ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Ζ επνηθνδφκεζε είλαη ζπλερήο θαη ελεξγεηηθή δηαδηθαζία Ζ κάζεζε δελ είλαη κφλν δήηεκα επέθηαζεο πξνυπαξρνπζψλ ελλνηψλ. Μπνξεί λα πεξηιακβάλεη θαη ηε ξηδηθή αλαζεψξεζε θαη αλαδηάξζξσζή ηνπο. Ζ επνηθνδνκηζηηθή κάζεζε δελ γίλεηαη πάληα απνδεθηή. Σν ππνθείκελν έρεη ηνλ ηειηθφ έιεγρν ηεο λέαο γλψζεο, κε θξηηήξην ηηο πξνζσπηθέο αμίεο, ζηάζεηο, εκπεηξίεο, θιπ. Σα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο επνηθνδνκεηηθήο κάζεζεο, φπσο ηα πεξηέγξαςε ν P. Scott, δηαγξάθνπλ ηνπο ηέζζεξηο άμνλεο πάλσ ζηνπο νπνίνπο αλαπηχζζεηαη ν εθπαηδεπηηθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο. Οη άμνλεο απηνί, πνπ κπνξεί λα ζεσξεζνχλ σο ηα βαζηθά ζηνηρεία ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ, είλαη: νη ηδέεο ησλ

23 22 καζεηψλ, ε έλλνηα ηνπ ιάζνπο, ε ελλνηνινγηθή αιιαγή θαη ε αληίζηαζε ζ απηή θαζψο θαη νη δηαδηθαζίεο ηεο απηνξχζκηζεο θαη ηεο κεηαγλψζεο, πνπ νδεγνχλ ζηελ επνηθνδφκεζε. Οη ηδέεο ησλ καζεηώλ Σα παηδηά κέζσ ησλ κεηαμχ ηνπο αιιειεπηδξάζεσλ θαη κέζα απφ ηελ θνηλσληθή επαθή θαη ηε γιψζζα αξρίδνπλ λα νηθνδνκνχλ έλα επξχ θάζκα ηδεψλ γηα ην πψο ιεηηνπξγεί ν θφζκνο. Οη ηδέεο απηέο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα πξνβιέςνπλ θαη λα εξκελεχζνπλ φ,ηη ππνπίπηεη ζηελ αληίιεςε ηνπο. Οη ηδέεο- εξκελείεο ησλ καζεηψλ γηα ηα δηάθνξα θπζηθά θαηλφκελα ή γηα ηηο βηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο απνηεινχλ γηα ηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ ηε βάζε, ην ζεκέιην πάλσ ζην νπνίν ζα νηθνδνκεζεί ε λέα γλψζε. Οη ηδέεο απηέο, πνπ κπνξεί λα θαίλνληαη ζαλ αθειήο απφςεηο, ζηελ νπζία απνηεινχλ απηνδχλακα λνεηηθά ζρήκαηα πνπ δηαθέξνπλ απφ ηα επηζηεκνληθά πξφηππα κφλν ζην φηη εξκελεχνπλ ηα θαηλφκελα δηαθνξεηηθά. Μία νπζηψδεο δηαθνξά είλαη φηη νη καζεηέο ηαπηίδνπλ ηε γλψζε (ζεσξία-κνληέια) πνπ είλαη λνεηηθή θαηαζθεπή, κε ηε θπζηθή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ επνηθνδνκεηηθή πξνζέγγηζε βνεζάεη ηνπο καζεηέο λα απνθεχγνπλ ηε ζχγρπζε αλάκεζα ζηηο έλλνηεο θαη ζηα γεγνλφηα πνπ ηηο ππνζηεξίδνπλ θαη λα αλαδεηρζεί ν ζεκαληηθφο ξφινο ησλ γλψζεσλ ζηελ εξκελεία θαη ηελ πεξηγξαθή ησλ θαηλνκέλσλ. Οη ηδέεο ησλ καζεηψλ είλαη νξγαλσηηθνί ππξήλεο γηα πνιιά θαηλφκελα πνπ νξγαλψλνπλ ηηο εκπεηξίεο ηεο αιιειεπίδξαζεο κε ηνλ πεξηβάιινληα θφζκν, είλαη επινγνθαλείο θαη επαξθείο γηα ηα παηδηά, έρνπλ γεληθή ηζρχ θαη δηαρξνληθφηεηα (είλαη δπλαηφ λα παξακέλνπλ φρη κφλν κεηά ηε δηδαζθαιία, αιιά θαη κεηά ηελ ελειηθίσζε ηνπο). ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία νη ηδέεο ησλ παηδηψλ θαηαγξάθνληαη ζπλήζσο σο «ελαιιαθηηθέο ηδέεο ησλ παηδηψλ» ή «παξαλνήζεηο», «πξνυπάξρνπζεο ηδέεο», «απζφξκεηεο αληηιήςεηο», «δηαηζζεηηθέο ηδέεο», «επηζηήκε ησλ παηδηψλ», «αλαπαξαζηάζεηο» ή «σο λνεηηθά κνληέια». Απφ ηηο έξεπλεο πνπ έγηλαλ ζε δηάθνξεο ρψξεο ζρεηηθά κε ηηο ηδέεο ησλ παηδηψλ πξνθχπηνπλ ηα εμήο γεληθά ζπκπεξάζκαηα: 1. Σα παηδηά πξηλ αθφκα θνηηήζνπλ ζην ζρνιείν έρνπλ απφςεηο γηα κηα πνηθηιία ζεκάησλ ησλ Φ.Δ. 2. Οη αληηιήςεηο ηνπο είλαη δπλαηφ λα επεξεαζηνχλ απφ ηε δηδαζθαιία κε ηξφπνπο πνπ δε γλσξίδνπκε ή λα παξακείλνπλ αλεπεξέαζηεο απφ απηή.

24 23 3. Οη δηαηζζεηηθέο ηδέεο ηνπο αζθνχλ ηζρπξή επηξξνή ζηε κεηαγελέζηεξε κάζεζε. 4. Οη αληηιήςεηο ησλ παηδηψλ είλαη ζπρλά δηαθνξεηηθέο απφ ην επηζηεκνληθφ πξφηππν, φπσο απηφ παξνπζηάδεηαη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα. Χζηφζν νη αληηιήςεηο απηέο είλαη ρξήζηκεο θαη ινγηθέο επεηδή απνηεινχλ ην ζθειεηφ ηεο εξκελείαο ησλ ζρεηηθψλ θαηλνκέλσλ. Αθφκε, νη επηζθνπήζεηο πνπ έρνπλ ιεθζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο ηαπηνπνίεζαλ θνηλά ζηνηρεία ζηηο ηδέεο ησλ παηδηψλ. Απηά αθνξνχλ ζηνλ ηξφπν δεκηνπξγίαο ηνπο, ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δηακφξθσζή ηνπο θαζψο θαη θάπνηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ζηνλ ηξφπν εξκελείαο ησλ θαηλνκέλσλ. Πώο δεκηνπξγνύληαη νη ηδέεο ησλ καζεηώλ: Οη ηδέεο αλαπηχζζνληαη ζηελ πξνζπάζεηα ησλ παηδηψλ λα δψζνπλ λφεκα ζηνλ θφζκν κέζα ζηνλ νπνίν δνπλ κε αλαθνξά ζηηο εκπεηξίεο ηνπο, ηηο ηξέρνπζεο γλψζεηο ηνπο θαη ηε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ. Όπσο νη επηζηήκνλεο έηζη θαη ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ηηο νκνηφηεηεο θαη ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα θπζηθά θαηλφκελα γηα λα ρηίζνπλ κνληέια κε ηα νπνία ζα εξκελεχζνπλ ηα γεγνλφηα θαη ζα θάλνπλ πξνβιέςεηο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο παξαηήξεζεο ησλ γεγνλφησλ θαη ησλ θαηλνκέλσλ ςάρλνπλ γηα ζηνηρεία θαη γηα ζρέζεηο κεηαμχ απηψλ ησλ ζηνηρείσλ ψζηε λα νηθνδνκήζνπλ δνκέο ζρέζεσλ. εκαληηθφ ξφιν παίδνπλ ε γιψζζα, νη αληηιήςεηο ησλ κεγάισλ, ηα βηβιία θαη ν δάζθαινο, αλ θαη θάζε έλα απφ απηά θηιηξάξεηαη απφ ηνλ καζεηή θαη πνιιέο θνξέο αιινηψλεηαη. Οη παξάγνληεο πνπ δηακνξθώλνπλ ηηο ηδέεο ησλ καζεηώλ: I. Κνηλσληθφ - Πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. II. ρνιηθφ πεξηβάιινλ: Τιηθνηερληθή ππνδνκή, ρνιηθά βηβιία, Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, Μέζνδνο, Κπξίαξρε ηδενινγία, Ηδέεο ησλ δηδαζθφλησλ, Ηδέεο καζεηψλ θαη θίισλ III. Οηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ: Ηδέεο άκεζνπ πεξηβάιινληνο, Kαζεκεξηλφο ιφγνο, ΜΜΔ, Αμίεο, Πξνθαηαιήςεηο, Πνιηηηζκηθή Παξάδνζε, Πξνζδνθίεο IV. Φπζηθφ πεξηβάιινλ : Τιηθνηερληθή Τπνδνκή, Σνπνζεζία, Κιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, Βησκαηηθέο εκπεηξίεο V. Σερλνινγηθφ πεξηβάιινλ: Νέα Σερλνινγία, Δπνπηηθά κέζα. Αλαιπηηθά νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ή δηακνξθψλνπλ ηηο ηδέεο ησλ αηφκσλ θαίλνληαη ζην ζρήκα πνπ αθνινπζεί (Καξαλίθαο, Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή,1996)

25 24 Κνηλά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηδεώλ ησλ καζεηώλ: α) Σα κε νξαηά δελ ππάξρνπλ. Όηαλ νη καζεηέο έρνπλ λα ιχζνπλ έλα πξφβιεκα βαζίδνπλ ηνπο ζπιινγηζκνχο ηνπο ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη άκεζα παξαηεξήζηκα. Π.ρ. φηαλ ε δάραξε δηαιπζεί ζην λεξφ ζεσξείηαη φηη δελ ππάξρεη. Σν λεξφ φηαλ γίλεηαη αηκφο παχεη λα ππάξρεη γηαηί δελ είλαη νξαηφ. Ζ κεηάβαζε απφ ηνλ θφζκν ησλ αηζζήζεσλ ζηνλ θφζκν ηεο θαληαζίαο είλαη δηαδηθαζία δχζθνιε, σζηφζν απηήλ επηδηψθνπκε κε ηε δηδαζθαιία ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ. Γηα λα αληηιεθζνχλ ηα παηδηά έλλνηεο φπσο π.ρ. ηα κφξηα, ηα άηνκα, ηα ειεθηξφληα, ην ειεθηξηθφ ξεχκα, ηε ζεξκφηεηα πξέπεη λα θαηαζθεπάζνπλ κε ηε θαληαζία ηνπο λνεηηθά κνληέια πνπ λα πξνζεγγίδνπλ ηα επηζηεκνληθά πξφηππα. β) Πεξηνξηζκέλε εζηίαζε. Σα παηδηά εζηηάδνπλ ζπλήζσο ηελ πξνζνρή ηνπο ζε νξηζκέλα κφλν ραξαθηεξηζηηθά πνπ απηά είλαη ηα πιένλ θπξίαξρα, ηα πιένλ εκθαλή. Γε ζθέθηνληαη ηα πξνβιήκαηα απφ ηελ άπνςε ηεο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηα ζψκαηα θαη ην πεξηβάιινλ. Όηαλ π. ρ. πξνζπαζνχλ λα εμεγήζνπλ, γηαηί ε πνξηνθαιάδα αλεβαίλεη φηαλ ξνπθάκε κε ην θαιακάθη, πηζηεχνπλ φηη απηφ νθείιεηαη ζην φηη ξνπθάκε δπλαηά θαη φρη ζηε δηαθνξά ηεο πίεζεο κέζα θαη έμσ απφ ην θαιακάθη.

26 25 γ) Δζηίαζε ηεο πξνζνρήο ζε αιιαγέο θαη φρη ζε ζηαζεξέο θαηαζηάζεηο. ε έλα θηλνχκελν ζψκα αλαγλσξίδνπλ ηελ χπαξμε δχλακεο, ζεσξνχλ δειαδή φηη ε θίλεζε, πνπ αληηπξνζσπεχεη αιιαγή, νθείιεηαη ζε θάπνηα δχλακε. Χζηφζν ζε έλα ζψκα πνπ ηζνξξνπεί δχζθνια δέρνληαη φηη δξνπλ δπλάκεηο. δ) Γξακκηθφο αηηηαθφο ζπιινγηζκφο. πλδένπλ πάληνηε έλα απνηέιεζκα κε έλα αίηην. Γέρνληαη π.ρ. πσο φηαλ κηα δχλακε (αίηην) δξα ζε ζψκα (αληηθείκελν) παξάγεη έλα απνηέιεζκα. Χζηφζν δε κπνξνχλ λα αληηιεθζνχλ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ ζσκάησλ. Γηα παξάδεηγκα ε ζέξκαλζε ελφο δνρείνπ κε λεξφ γίλεηαη επεηδή κηα πεγή δίλεη ζεξκφηεηα ζηνλ ππνδνρέα. Ζ άπνςε δχν αιιειεπηδξφλησλ ζπζηεκάησλ, φπνπ ην έλα ράλεη ελέξγεηα ελψ ην άιιν ηελ θεξδίδεη, δελ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ. Παξφκνηα ην αμίσκα ηεο δξάζεο θαη αληίδξαζεο γίλεηαη θαηαλνεηφ κφλν ιεθηηθά, αθνχ δελ εκπίπηεη ζην παξαπάλσ γξακκηθφ ζρήκα. ε) Με δηαρσξηζκφο ησλ ελλνηψλ. Σα παηδηά δελ είλαη ζε ζέζε λα δηαρσξίδνπλ βαζηθέο έλλνηεο θαη απνδίδνπλ ζε έλλνηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ δεπηεξεχνπζεο ζεκαζίεο θαη ηδηφηεηεο άιισλ ελλνηψλ, π.ρ. ζηνλ φξν «βάξνο» δίλνπλ θάπνηεο θνξέο εξκελείεο πνπ πξνζεγγίδνπλ ηηο έλλνηεο ηνπ φγθνπ, ηεο πίεζεο ηεο κάδαο, ηεο ππθλφηεηαο. Οη ηδέεο ησλ παηδηψλ παξνπζηάδνληαη πεξηζζφηεξν πεξηεθηηθέο θαη ζθαηξηθέο απφ εθείλεο ησλ επηζηεκφλσλ, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ηα παηδηά κεηαπεδνχλ απφ ηε κηα έλλνηα ζηελ άιιε, ρσξίο λα ην ζπλεηδεηνπνηνχλ. ζη) Δμάξηεζε απφ ην πιαίζην. Με ηνλ φξν «πιαίζην» ελλννχκε φινπο εθείλνπο ηνπο παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηε κάζεζε. Οη ηδέεο ησλ καζεηψλ εμαξηψληαη απφ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο κε ηελ νπνία ηίζεηαη ην πξφβιεκα κάζεζεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα παηδηά δίλνπλ δηαθνξεηηθέο απαληήζεηο ζην ίδην πξφβιεκα αλάινγα κε ην πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ απηφ ηίζεηαη π.ρ. φηαλ αληηκεησπίδνπλ έλα πξφβιεκα "ζρνιηθνχ" ηχπνπ, ην επηιχνπλ αλαηξέρνληαο ζηηο ζρνιηθέο γλψζεηο, ελψ φηαλ αληηκεησπίδνπλ θάπνην κε "ηππνπνηεκέλν" πξφβιεκα ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ηδέεο ηνπο. Π.ρ. ηα παηδηά εξκελεχνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπ πεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ηηο θξάζεηο ηνπ εγρεηξηδίνπ, φηαλ ηνπο δεηεζεί ε απάληεζε κέζα ζηελ ηάμε, ελψ ρξεζηκνπνηνχλ δηθέο ηνπο εθθξάζεηο θαη εξκελείεο ζε ζπδήηεζε εθηφο ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο. δ) Δγσθεληξηθή θαη αλζξσπνθεληξηθή άπνςε.

27 26 Έξεπλεο έδεημαλ φηη ηα παηδηά έσο ηελ ειηθία ησλ δέθα εηψλ έρνπλ εγσθεληξηθή αληίιεςε γηα ηνλ θφζκν. Απφ ηελ ειηθία απηή θαη κεηά πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ηα θαηλφκελα εγθαηαιείπνπλ ηνλ εγσθεληξηζκφ θαη πηνζεηνχλ κηα επξχηεξε αλζξσπνθεληξηθή άπνςε, φπνπ νη εξκελείεο αλαδεηνχληαη ζηελ αλζξψπηλε εκπεηξία π.ρ. αλ ξσηήζνπκε ην παηδί πνηα είλαη ε δηαθνξά κεηαμχ παγσκέλνπ λεξνχ θαη λεξνχ ζεξκνθξαζίαο πεξηβάιινληνο, ε απάληεζε είλαη φηη ην παγσκέλν λεξφ δελ πίλεηαη εχθνια, ε απάληεζε δειαδή είλαη αλζξσπνρξεζηηθή. ε) ηα αληηθείκελα απνδίδνληαη ραξαθηεξηζηηθά αλζξψπσλ ή δψσλ. Πνιιά παηδηά απνδίδνπλ ζηα αληηθείκελα ζέιεζε, αηζζήκαηα ή ζθνπφ. Έλαο ιφγνο πνπ ζπληειεί ζ' απηφ είλαη ην γεγνλφο φηη ε κεηαθνξά ρξεζηκνπνηείηαη ηφζν ζηελ θαζεκεξηλή γιψζζα, φζν θαη ζηε δηδαζθαιία ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ. Απηφ δεκηνπξγεί ζπρλά παξαλνήζεηο. Π.ρ. ν θαζεγεηήο ησλ Φπζηθψλ ιέεη φηη έλα αξλεηηθφ θνξηίν αλαδεηεί έλα ζεηηθφ γηα λα ελσζεί καδί ηνπ. Απηή ε αλαδήηεζε, πνπ ζθνπφ έρεη ηελ έλσζε, δειψλεη φηη θαη ηα άςπρα έρνπλ ζέιεζε θαη θάλνπλ πξάγκαηα πξνζρεδηαζκέλα. ζ) ηα αληηθείκελα απνδίδεηαη νξηζκέλν πνζφ κηαο θπζηθήο νληφηεηαο. Πνιιά παηδηά απνδίδνπλ ζε έλα αληηθείκελν έλα νξηζκέλν πνζφ κηαο θπζηθήο νληφηεηαο π.ρ. δχλακε. Αλ ξσηήζνπκε ηα παηδηά πνηεο δπλάκεηο αζθνχληαη επάλσ ζ' έλα ζψκα πνπ ξίμακε ζηνλ αέξα θαη θηλείηαη πξνο ηα πάλσ, απηά ζα αλαθέξνπλ κφλν ηε δχλακε πνπ δψζακε ζην ζψκα φηαλ μεθίλεζε. Άιιν παξάδεηγκα: «Ζ θξπφηεηα ηνπ ςπγείνπ θάλεη ην λεξφ λα παγψλεη». Σα παηδηά δειαδή ζεσξνχλ φηη ην θξχν έρεη θπζηθή νληφηεηα. Η έλλνηα ηνπ ιάζνπο χκθσλα κε ηηο λέεο αληηιήςεηο γηα ηελ κάζεζε πξέπεη λα αλαζεσξήζνπκε ηηο απφςεηο καο γηα ην ιάζνο ζηε δηδαζθαιία ησλ Φ.Δ. ηε ιεηηνπξγία ηεο κάζεζεο ην ιάζνο είλαη ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο απνθηεζείζαο γλψζεο. Σα ιάζε είλαη επφκελα, αλ ιάβνπκε ππ' φςηλ ηελ ζεκεησηηθή πνπ ιέεη φηη ην θάζε κήλπκα κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηφ κε πάξα πνιινχο ηξφπνπο. Αθνχ πηζηεχνπκε πιένλ φηη ε αιήζεηα έρεη ζρέζε κε ηελ εκπεηξία, ε αληηκεηψπηζε ηνπ ιάζνπο πξέπεη λα είλαη πεξηζζφηεξν δηαιιαθηηθή. Ζ αιήζεηα πιένλ έρεη λα θάλεη κε ηελ βησζηκφηεηα ή κε κηαο πξφηαζεο κέζα απφ ηελ θξηηηθή, ηελ ακθηζβήηεζε θαη ην πείξακα.

28 27 ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία δελ επηηξεπφηαλ ε δηαηχπσζε ιαλζαζκέλσλ απφςεσλ θαζψο απηφ ζα είρε άκεζν αληίθηππν ζηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ. Οη δάζθαινη επέβαιιαλ ηε "ζσζηή" επηζηεκνληθή άπνςε θαη ην ιάζνο εθιακβάλνληαλ σο απνηέιεζκα άγλνηαο. ηελ επνηθνδνκηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο, πνπ απαηηεί απφ ην δηδάζθνληα θαιή γλψζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηηο έλλνηεο θαη ηα θαηλφκελα, ην «ιάζνο» είλαη ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο γλψζεο. Ζ ρξήζε θαη αμηνπνίεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ ζηε δηδαζθαιία λνκηκνπνηεί ή θαη απελνρνπνηεί ηε ιαλζαζκέλε άπνςε, αθνχ έλα βαζηθφ ζηνηρείν ηεο δηδαζθαιίαο είλαη ε απνθάιπςε θαη ηαμηλφκεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ, ψζηε ζηε ζπλέρεηα λα γίλεη πξνζπάζεηα αιιαγήο ηνπο. Έηζη ε λέα πξνζέγγηζε ζεσξεί ηηο ιαλζαζκέλεο απφςεηο, σο ελαιιαθηηθέο κνξθέο γλψζεο, πνπ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο είλαη γηα ηνπο καζεηέο επαξθείο θαη σο έλα βαζκφ απηνζπλεπείο ζηελ εξκελεία θαηλνκέλσλ θαη γεγνλφησλ. Όια απηά δελ ζεκαίλνπλ πσο ζα γίλνληαη απνδεθηέο φιεο νη απφςεηο θπξίσο φηαλ μεθεχγνπλ πνιχ απφ ηα θνηλψο απνδεθηά. Αμηνινγνχληαη, φκσο, σο πην ζσζηέο νη απαληήζεηο πνπ πξνζεγγίδνπλ πεξηζζφηεξν ην επηζηεκνληθφ πξφηππν. Η ελλνηνινγηθή αιιαγή θαη ε αληίζηαζε ζ απηή Με ηνλ φξν «ελλνηνινγηθή αιιαγή», ελλννχκε ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηελ εξκελεία ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ. Ζ "ελλνηνινγηθή αιιαγή" έρεη λα θάλεη κε ηελ αλαδφκεζε ηεο ήδε ππάξρνπζαο γλψζεο, αθνχ έρεη απνδεηρζεί φηη νη ηδέεο ησλ παηδηψλ πνιιέο θνξέο είλαη "ιαλζαζκέλεο". Ο Wandrersee δέρεηαη φηη νη ηερληθέο πνπ βνεζνχλ ζηελ ηξνπνπνίεζε απηή είλαη απηφ πνπ νλνκάδνπκε "δηδαθηηθή κεζνδνινγία". Ο ξφινο ηνπ δαζθάινπ πιένλ έγθεηηαη ζην λα δηαπξαγκαηεχεηαη ηηο ηδέεο ησλ παηδηψλ θαη λα γίλεηαη "πξάθηνξαο ηεο αιιαγήο". Δίλαη θαλεξφ φηη απηή είλαη ε επνηθνδνκηζηηθή πξνζέγγηζε. Οη ελλνηνινγηθέο αιιαγέο ρσξίδνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: (Φχιινο, Γ.) α. Σελ επαύμεζε ηεο γλσζηηθήο δνκήο, φπνπ πξνζηίζεληαη λέα ζηνηρεία ζε πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο, θάηη πνπ κπνξεί λα γίλεη θαη κε ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία. β. Σελ ελαξκόληζε, πνπ αιιάδεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αξρηθνχ κνληέινπ, παξακέλεη φκσο ζηαζεξή ε γλσζηηθή βάζε, θαη γ. Σελ αλαδηνξγάλσζε, πνπ είλαη θαη ε δπζθνιφηεξε, θαζψο επηλννχληαη λέεο γλσζηηθέο δνκέο γηα λα εξκελεχζνπλ θαηλνχξηεο πιεξνθνξίεο θαη απαηηείηαη κηα

29 28 αλαδηάηαμε ησλ αξρηθψλ αληηιήςεσλ. Ζ αλαδηνξγάλσζε ησλ ηδεψλ κπνξεί, ζχκθσλα κε ηνπο Βνζληάδνπ θαη Brewer, λα δηαθξηζεί ζε νιηθή θαη κεξηθή. Ζ άπνςε ηεο νιηθήο αλαδηνξγάλσζεο δέρζεθε αξλεηηθή θξηηηθή θαη δελ έγηλε απνδεθηή. Αληίζεηα ε πεξίπησζε ηεο κεξηθήο αλαδηνξγάλσζεο ησλ πξναληηιήςεσλ, κε παξαιιαγέο ηελ αζζελή θαη ξηδνζπαζηηθή αλαδηνξγάλσζε, θπξηαξρνχλ ζηελ εθπαηδεπηηθή έξεπλα. Ζ αζζελήο κεξηθή αλαδηνξγάλσζε ραξαθηεξίδεη ηνπο αξράξηνπο, πνπ δελ θαηέρνπλ επαξθή αξηζκφ αθεξεκέλσλ ελλνηψλ, νπφηε απαηηείηαη ν εκπινπηηζκφο ηεο γλσζηηθήο ηνπο βάζεο. Ζ ξηδνζπαζηηθή αλαδηνξγάλσζε, πνπ ηαηξηάδεη ζηελ δηαδηθαζία κάζεζεο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ, δέρεηαη ηελ χπαξμε ησλ ηδεψλ ησλ καζεηψλ σο κηα πξνζεσξία, ηεο νπνίαο ε αιιαγή-αλαδηνξγάλσζε, παξνκνηάδεηαη κε ηελ αιιαγή ζεσξίαο Παξαδείγκαηνο, θαηά ηνλ Kuhn - ζηελ ηζηνξία ηεο επηζηήκεο. Γειαδή νη καζεηέο αιιάδνπλ ηνλ ηξφπν ζεψξεζεο ηνπ θφζκνπ, αιιάδνπλ νπηηθή. Χζηφζν ν ξφινο ησλ ηδεψλ ησλ καζεηψλ δελ είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο ζηηο δχν παξαπάλσ πεξηπηψζεηο. ηελ πεξίπησζε ηεο αζζελνχο κεξηθήο αλαδηνξγάλσζεο ε αξρηθή γλψζε πξέπεη λα πιεζηάδεη πεξηζζφηεξν πξνο ηα επηζηεκνληθά πξφηππα. Θεσξνχκε φηη, πξνο ην παξφλ, ε ελλνηνινγηθή αιιαγή, ζε πνιιέο πεξηνρέο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί σο ζπλδπαζκφο ελαξκφληζεο ησλ λνεηηθψλ κνληέισλ θαη κεξηθήο αλαδηνξγάλσζεο ξηδνζπαζηηθνχ ηχπνπ. Ο ραξαθηεξηζκφο απηφο επηηξέπεη ηελ παξαγσγή ρξήζηκσλ δηδαθηηθψλ ζπκπεξαζκάησλ θαη ζπληειεί ζηε δηακφξθσζε κνληέισλ θαη ελεξγεηψλ, πνπ ζα κπνξνχζε λα επηρεηξήζεη ν δάζθαινο, πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιχλεη ηελ απαξαίηεηε γηα ηελ νπζηαζηηθή κάζεζε επνηθνδφκεζε λέσλ γλψζεσλ. Γηα λα αιιάμεη ε παιηά άπνςε πξέπεη: α. Ζ παιηά γλψζε λα είλαη κε ηθαλνπνηεηηθή, ν καζεηήο λα κελ κπνξεί λα εξκελεχζεη κ απηή κία θαηάζηαζε κε έλα ζπλεπή ηξφπν, νπφηε απαηηείηαη ε αιιαγή ηεο. β. Ζ λέα γλψζε πξέπεη λα είλαη αξρηθά αιεζνθαλήο γηα λα κπνξεί λα γίλεη ε αξρηθή πξνζέγγηζή ηεο. γ. Ζ λέα γλψζε λα είλαη θαηαλνεηή, θαη απηφ είλαη θαη ην δπζθνιφηεξν ζεκείν αθνχ πνιιέο θνξέο ην παηδί δελ κπνξεί αθφκα λα ηελ θαηαιάβεη. Ζ λέα άπνςε γίλεηαη θαηαλνεηή κφλν αλ ππάξρεη ήδε δηαζέζηκε θάπνηα γλψζε γχξσ απφ απηή. δ. Ζ λέα γλψζε πξέπεη λα είλαη παξαγσγηθή, θαξπνθφξα. Μφλν αλ αλνίγεη λένπο δξφκνπο ζα γίλεη απνδεθηή.

30 29 Οη Anderson θαη Smith (1987) πεξηγξάθνπλ ηξία ζεκεία γηα ηε κειέηε θαη ηελ νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο, πξνθεηκέλνπ λα αξρίζεη ε ελλνηνινγηθή αιιαγή: (Driver, R. et al 1993) Α Καηάιιειεο ηερληθέο εξσηήζεσλ Γηαηχπσζε εξσηήζεσλ, φπνπ νη καζεηέο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα εμεγήζνπλ έλα θαηλφκελν, έξρνληαη αληηκέησπνη κε ηηο παξαλνήζεηο ηνπο θαη απηφ δεκηνπξγεί δπζαξέζθεηα ζηνπο ίδηνπο. Γηαηχπσζε εξσηήζεσλ, φπνπ νη καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ έλα θαηλφκελν, απνζαθελίδνπλ ηηο αλαθξίβεηεο ησλ αληηιήςεσλ ηνπο. Γηαηχπσζε εξσηήζεσλ, φπνπ νη καζεηέο/ξηεο θαινχληαη λα δψζνπλ εμεγήζεηο, εθαξκφδνληαο ηηο επηζηεκνληθέο έλλνηεο ζε λέεο θαηαζηάζεηο. Γηαηχπσζε εξσηήζεσλ, φπνπ νη καζεηέο/ξηεο θαινχληαη λα εμεγήζνπλ ηελ εθαξκνγή ηεο λέαο έλλνηαο θαη φρη ηελ επαλάιεςε ηεο έλλνηαο. Β Παξνπζίαζε πιεξνθνξηψλ Άκεζε αληηπαξαβνιή επηζηεκνληθψλ ελλνηψλ κε ηηο πξνυπάξρνπζεο ηδέεο ησλ καζεηψλ/ξηψλ. Δθαξκνγή ησλ λέσλ ελλνηψλ ζηα ζπγθεθξηκέλα θαηλφκελα. Δπαλάιεςε αλαπαξαζηάζεσλ θαη εκπεηξηψλ ησλ καζεηψλ/ξησλ γηα αλαηξνθνδφηεζε θαη εθαξκνγή ησλ λέσλ ελλνηψλ. Γ. ρεδηαζκφο θαη ρξήζε θαηάιιεισλ δηδαθηηθψλ θαη εξγαζηεξηαθψλ ζηξαηεγηθψλ. Πξνθαινχληαη νη καζεηέο/ξηεο κε ζπκβάληα πνπ είλαη αληίζεηα κε ηηο αξρηθέο ηνπο ηδέεο. Πξνθαινχληαη νη καζεηέο/ξηεο κε θαζεκεξηλά θαηλφκελα / ζπκβάληα, ηα νπνία είλαη θνληά ζηηο εκπεηξίεο ηνπο. Δλζαξξχλνληαη νη καζεηέο λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζε ζπδεηήζεηο πνπ αθνξνχλ εμεγήζεηο ησλ θαζεκεξηλψλ θαηλνκέλσλ. Ζ ελλνηνινγηθή αιιαγή δελ είλαη εχθνιν πξάγκα. Πξφθεηηαη γηα κηα καθξνρξφληα θαη αξγή δηαδηθαζία. Οη ηδέεο ησλ καζεηψλ είλαη θαιά ξηδσκέλεο γηαηί ηηο εληζρχνπλ νη θαζεκεξηλέο εκπεηξίεο θαη νη αηζζήζεηο. Μεγάιν ξφιν ζηελ εδξαίσζή ηνπο παίδεη θαη ε θαζεκεξηλή γιψζζα κε ηα κελχκαηα πνπ κεηαθέξεη. Σα παηδηά παξνπζηάδνπλ αληίζηαζε ζηελ αιιαγή ησλ απφςεψλ ηνπο επεηδή: Ζ παιηά αληίιεςε δίλεη ηθαλνπνηεηηθέο απαληήζεηο ζε πνιιά πξνβιήκαηα άξα ε λέα γλψζε δελ είλαη γη απηά ηθαλνπνηεηηθή. Πνιιέο θνξέο, νη πξνυπάξρνπζεο

31 30 ηδέεο επεξεάδνληαη ειάρηζηα απφ ηελ παξαδνζηαθή θαη ηελ πεηξακαηηθή δηδαζθαιία, κπνξεί δε λα ζπλππάξρνπλ κε ηηο δηδαζθφκελεο επηζηεκνληθέο γλψζεηο.(κνπκαξαο 1989, Καξηψηνγινπ 1991). Όπσο φια ηα αλζξψπηλα φληα, ηα παηδηά έρνπλ ηελ ηάζε λα εξκελεχνπλ θαηλνχξγηεο θαηαζηάζεηο ζχκθσλα κε εθείλν πνπ ήδε μέξνπλ, εληζρχνληαο έηζη ηηο πξνεγνχκελεο αληηιήςεηο ηνπο. Οη ππάξρνπζεο αλαπαξαζηάζεηο επεηδή είλαη νηθείεο θαη ιεηηνπξγηθέο, γεληθεχνληαη θαη αθνκνηψλνπλ ην άγλσζην, παξεξκελεχνληάο ην πνιιέο θνξέο, αθνχ ε ζρνιηθή γλψζε είλαη ζπλήζσο ζπλζεηφηεξε θαη πνιππινθφηεξε απφ ηηο πξνζσπηθέο γλσζηηθέο δνκέο. Ο καζεηήο δελ δηαζέηεη ηηο απαηηνχκελεο γλσζηηθέο δνκέο πνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα δξαζηεξηνπνηήζεη απηφκαηα κηα αλαδηνξγάλσζε ησλ ηδεψλ ηνπ. Φαίλεηαη δε φηη ζηα παηδηά θπξίαξρν είλαη ην θαληαζηηθφ θαη φρη ε αλαγθαηφηεηα πξνζαξκνγήο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ζ έιιεηςε παξψζεζεο απνηειεί επίζεο αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα ηελ ελλνηνινγηθή αιιαγή. Αλ δελ ππάξρεη πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ ην παηδί δχζθνια ζα αζρνιεζεί κε θάηη λέν. Πάλησο ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, ε αληίζηαζε ζηελ αιιαγή θαίλεηαη πσο έρεη θαη θάπνηα πιενλεθηήκαηα, φηαλ γηα παξάδεηγκα ην άηνκν παξνπζηάδεη ζηαζεξφηεηα ζηηο ηδέεο, ζηηο αμίεο, ζηηο θνηλσληθέο αληηιήςεηο θαη θαίλεηαη πσο ε αδξάλεηα απηή έρεη λα θάλεη κε ηηο δηαδηθαζίεο πξνζαξκνγήο ηνπ αλζξψπνπ ζηνλ θφζκν ησλ εκπεηξηψλ πνπ ζπλήζσο παξέρεη αμηφινγνπο ζθειεηνχο ζπκπεξηθνξάο ηδίσο ζε επίπεδν ςπρηθήο ηζνξξνπίαο. Γηαδηθαζίεο πνπ νδεγνύλ ζηελ επνηθνδόκεζε Απηνξύζκηζε θαη Μεηαγλώζε χγρξνλεο έξεπλεο ζην ρψξν ηεο δηδαθηηθήο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ αλαδεηθλχνπλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ φηη ε ελλνηνινγηθή αιιαγή θαη θαηά ζπλέπεηα, ε κάζεζε, δελ έρεη κφλν γλσζηηθφ ραξαθηήξα, αιιά θαη κεηαγλσζηηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ.( Duit 1994, Tyson et al 1997). H απηνξχζκηζε, είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή λα ελεξγεί ζαλ δάζθαινο ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ε κεηαγλψζε, αθνξά ηε γλψζε ηνπ καζεηή γηα ηε γλσζηηθή ηνπ δηαδηθαζία, είλαη ε ιεηηνπξγία ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ειέγρνπ ηνπ γλσζηηθνχ