Στάση Βάρδα Φωκά,

Transcript

1 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, Περίληψη : Στις 15 Αυγούστου 987 ο δομέστικος των σχολών της Ανατολής Βάρδας Φωκάς στασίασε εναντίον του αυτοκράτορα Βασιλείου Β'. Η στάση εκδηλώθηκε στο θέμα Χαρσιανού στην Καππαδοκία, εξαπλώθηκε σχεδόν σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία και τερματίστηκε στις 13 Απριλίου 989, με την ήττα στασιαστή από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις στην Άβυδο και το θάνατό του. Χρονολόγηση 15 Αυγούστου Απριλίου 989 Γεωγραφικός Εντοπισμός Καππαδοκία 1. Ιστορικό πλαίσιο Μετά την ήττα του δούκα Μεσοποταμίας Βάρδα Σκληρού στη στάση του και τη φυγή του στασιαστή στην αυλή του Άραβα χαλίφη Αντούντ αντ-ντάουλα (Adud ad-daula), όπου έμεινε κρατούμενος, ουσιαστικοί διαχειριστές της εξουσίας δίπλα στους αυτοκράτορες Βασίλειο Β' ( ) και Κωνσταντίνο Η ( ) εξακολουθούσαν να είναι ο παρακοιμώμενός του Βασίλειος Λακαπηνός, ο οποίος ανέλαβε τη διακυβέρνηση του κράτους, και ο δομέστικος των σχολών της Ανατολής Βάρδας Φωκάς, ο οποίος παρέμεινε αρχηγός του στρατεύματος. Η κυριαρχία των δύο ανδρών στις πολιτικές και στρατιωτικές υποθέσεις της αυτοκρατορίας είχε ως συνέπεια τον περιορισμό των δύο αυτοκρατόρων σε διακοσμητικό ρόλο, κάτι το οποίο δεν ταίριαζε στην ισχυρή προσωπικότητα του Βασιλείου Β. Με την πάροδο του χρόνου, το ενδιαφέρον του για την άσκηση της εξουσίας γινόταν μεγαλύτερο και μαζί και η επιθυμία του να απαγκιστρωθεί από την ασφυκτική κηδεμονία του παρακοιμωμένου. Πιθανόν στις αρχές του 986 ο αυτοκράτορας εξόρισε τον Βασίλειο Λακαπηνό, αναλαμβάνοντας ο ίδιος τη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων. 1 Παράλληλα, θέλησε να περιορίσει τη δύναμη του Βάρδα Φωκά και την επιρροή που ο τελευταίος ασκούσε στο στράτευμα, υποβιβάζοντάς τον από δομέστικο των σχολών της Ανατολής σε δούκα Αντιοχείας. 2 Όμως, η ήττα του αυτοκράτορα στην εκστρατεία του εναντίον των Βουλγάρων (Αύγουστος 986) 3 έπληξε το κύρος του και, σε συνδυασμό με την πολιτική του περιορισμού της εξουσίας των ισχυρών εκπροσώπων της στρατιωτικής αριστοκρατίας που είχε προσπαθήσει να εφαρμόσει, τον έφεραν σε δύσκολη θέση. Στις αρχές Ιανουαρίου 987 οι Άραβες θεώρησαν κατάλληλη τη στιγμή για να απελευθερώσουν τον Βάρδα Σκληρό. Εκείνος, αφού εξασφάλισε την υποστήριξη αραβικών φυλών και των Αρμενίων, παλαιών συμμάχων του από την εξέγερση του , εισέβαλε στα βυζαντινά εδάφη και, την άνοιξη του 987, κατέλαβε τη Μελιτηνή, όπου αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτωρ. Για να αντιμετωπίσει τον σφετεριστή, ο Βασίλειος Β διόρισε εκ νέου τον Βάρδα Φωκά δομέστικο των σχολών της Ανατολής (Απρίλιος-Μάιος 987), δίνοντάς του τη δυνατότητα να συγκεντρώσει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στο θέμα Χαρσιανού, όπου βρισκόταν. 2. Η στάση του Βάρδα Φωκά 2.1. Εκδήλωση της στάσης Μετά την ήττα του αυτοκράτορα από τους Βούλγαρους (Αύγουστος 986), ο Βάρδας Φωκάς πέρασε τον χειμώνα στο θέμα Χαρσιανού, όπου προχώρησε σε συνεννοήσεις με άλλους δυσαρεστημένους αριστοκράτες, όπως τον μάγιστρο Ευστάθιο Μαλεΐνο, ο οποίος είχε έλθει σε ρήξη με τον Βασίλειο Β' κατά την εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων, με σκοπό να οργανώσει στάση εναντίον του αυτοκράτορα. Εκεί έμαθε την επιστροφή του Σκληρού, ο οποίος αποτελούσε έναν επικίνδυνο αντίπαλο που δυσκόλευε τα σχέδιά του. Ωστόσο, η εκ νέου αναγόρευση του Φωκά σε δομέστικο των σχολών της Ανατολής από τον Βασίλειο Β', με σκοπό την αντιμετώπιση του Σκληρού, του έδωσε τη δυνατότητα να προχωρήσει στο κίνημά του, καθώς είχε πλέον τη δυνατότητα να συγκεντρώσει ένα σημαντικό αριθμό στρατιωτών στο θέμα Χαρσιανού. Το γεγονός Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 1/9

2 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, αυτό, σε συνδυασμό με το ότι είχε την υποστήριξη του μεγαλύτερου μέρους των αριστοκρατών της Μικράς Ασίας 4 και του παλαιού του συμμάχου Δαβίδ του Ταΐκ, ο οποίος του έστειλε μια σημαντική δύναμη Ιβήρων στρατιωτών, 5 του έδινε σαφές πλεονέκτημα απέναντι στον Σκληρό. Όντας σε θέση ισχύος, το θέρος του 987 ο Φωκάς προχώρησε σε διαπραγματεύσεις μαζί του, οι οποίες κατέληξαν σε συμφωνία συμμαχίας που προέβλεπε τη διανομή της αυτοκρατορίας ανάμεσα στους δύο στασιαστές. Ο Φωκάς παραχώρησε στον Σκληρό τα εδάφη της Αντιοχείας, της Φοινίκης, της Κοίλης Συρίας, της Παλαιστίνης και της Μεσοποταμίας. Στις 15 Αυγούστου ο Βάρδας Φωκάς αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτωρ στα κτήματα του Ευσταθίου Μαλεΐνου στην Καππαδοκία. Εν τω μεταξύ, ο γιος του Σκληρού Ρωμανός είχε καταφύγει κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στον αυτοκράτορα, πιθανόν με τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα του, ώστε σε περίπτωση ήττας να έχει πρόσβαση και στο αυτοκρατορικό στρατόπεδο. Ο Φωκάς, είτε διότι πληροφορήθηκε το διπλό παιχνίδι του Σκληρού είτε κατόπιν σχεδίου, τον συνέλαβε τον Σεπτέμβριο του 987, όταν ο Σκληρός έφτασε στην Καππαδοκία για να ενωθεί μαζί του, και τον περιόρισε μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο Σκληρό στο φρούριο του Τυροποιού Εξέλιξη και καταστολή της στάσης Ο Βάρδας Φωκάς, έχοντας στο πλευρό του τη μεγαλύτερη μερίδα των αριστοκρατών της Μικράς Ασίας, εξασφάλισε έως το τέλος του 987 τον έλεγχο σε σχεδόν ολόκληρο το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και την άνοιξη του 988 έφτασε στις ακτές του Βοσπόρου. Ένα τμήμα του στρατού του υπό τον πατρίκιο Καλοκυρό Δελφινά και τον αδελφό του Νικηφόρο Φωκά στρατοπέδευσε στη Χρυσόπολη, απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Ο Βασίλειος Β', όντας σε δυσμενή θέση, καθώς ο στρατός της Ανατολής βρισκόταν υπό τις διαταγές του στασιαστή και τα στρατεύματα της Δύσης ήταν απασχολημένα με την αντιμετώπιση των βουλγαρικών επιδρομών, κατέφυγε στη βοήθεια των Ρώσων. Αφού υποσχέθηκε να δώσει σε γάμο την αδελφή του Άννα στον ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδίμηρο, έλαβε από αυτόν, πιθανόν στο τέλος της άνοιξης του 988, ενισχύσεις Ρώσων στρατιωτών (τη μετέπειτα φρουρά των Βαράγγων). Στις αρχές του θέρους του 988, σε μια αιφνιδιαστική επιχείρηση, ο αυτοκράτωρ διαπεραίωσε νύχτα με το στόλο τα στρατεύματά του στη Χρυσόπολη, επιτυγχάνοντας ολοκληρωτική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Δελφινά, τον οποίο συνέλαβε και θανάτωσε. 8 Εν τω μεταξύ, ο Βάρδας Φωκάς μαζί με τον μάγιστρο Λέοντα Μελισσηνό και το υπόλοιπο στράτευμα έθεσε υπό πολιορία την Άβυδο (θέρος 988), την οποία υπερασπιζόταν o δρουγγάριος του πλωίμου Κυριακός. Ο Βασίλειος είχε αποστείλει τον πατρίκιο Γρηγόριο Ταρωνίτη στην Τραπεζούντα, από όπου κινήθηκε εναντίον του Βάρδα Φωκά. Ο στασιαστής έστειλε εναντίον του Ταρωνίτη τον γιο του Νικηφόρο Φωκά με ενισχύσεις που έλαβε από τον Δαβίδ του Ταΐκ, καθώς και μια δύναμη Αρμενίων. 9 Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις τράπηκαν σε φυγή, αλλά οι σύμμαχοι του Νικηφόρου αποχώρησαν όταν πληροφορήθηκαν την ήττα των στασιαστών στη Χρυσόπολη. Η τελική μάχη δόθηκε στις 13 Απριλίου 989 στην Άβυδο, όπου οι δύο στρατοί τέθηκαν αντιμέτωποι. Ο Φωκάς έχασε τη ζωή του κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες (πιθανόν από δηλητηρίαση), 10 γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα το στράτευμά του να διαλυθεί από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις. 3. Συνέπειες Η στάση του Βάρδα Φωκά άσκησε σαφώς επίδραση στις εξελίξεις στο βουλγαρικό μέτωπο, καθώς μονοπώλησε για περίπου δύο χρόνια την προσοχή του Βασιλείου Β', με αποτέλεσμα να δώσει τη δυνατότητα στον Βούλγαρο τσάρο Σαμουήλ να διενεργεί ανενόχλητος τις επιδρομές του στα δυτικά εδάφη της αυτοκρατορίας και να οργανώνει το κράτος του. Ωστόσο, οι σημαντικότερες συνέπειές της ήταν σε πολιτικό επίπεδο. Η στάση ήταν η κορύφωση μιας σειράς προσπαθειών των τότε ισχυρότερων αριστοκρατικών οικογενειών της Μικράς Ασίας, των Φωκάδων και των Σκληρών, να καταλάβουν την εξουσία. Η ιδιαιτερότητά της σε σχέση με τις προηγούμενες (του Βάρδα Φωκά το και του Βάρδα Σκληρού το ) ήταν ότι για πρώτη φορά ο στασιαστής είχε την υποστήριξη της μεγαλύτερης μερίδας της μικρασιατικής αριστοκρατίας. Η στάση του Φωκά ήταν βέβαια, όπως και οι άλλες της περιόδου, ένα κίνημα προσωποκεντρικό, ο αρχηγός του οποίου βάσιζε τις φιλοδοξίες και τις διεκδικήσεις του στο γεγονός ότι η οικογένειά του είχε συνδεθεί άμεσα στο πρόσφατο παρελθόν με τον αυτοκρατορικό θρόνο. Ωστόσο, κατάφερε για πρώτη φορά να συνενώσει ένα μεγάλο μέρος της στρατιωτικής αριστοκρατίας της Μικράς Ασίας, καθώς οι εκπρόσωποί της είχαν δυσαρεστηθεί από την πρόθεση του αυτοκράτορα να μειώσει την εξουσία τους στο στράτευμα και γενικότερα τη συμμετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας. Η νίκη του Βασιλείου Β' επί του Βάρδα Φωκά σήμανε το τέλος των μεγάλων εμφύλιων πολέμων στη Μικρά Ασία, αλλά και τη δικαίωση της πολιτικής που είχε ακολουθήσει ο Βασίλειος απέναντι στους ισχυρούς αριστοκράτες, καθώς όχι μόνο εξουδετέρωσε τον πλέον επικίνδυνο Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 2/9

3 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, εχθρό του, αλλά πέτυχε να υποτάξει μαζί με αυτόν και ολόκληρη τη στρατιωτική αριστοκρατία, μένοντας απόλυτος κυρίαρχος στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Μετά την ήττα του Φωκά και ως το θάνατό του, ο Βασίλειος Β δεν αντιμετώπισε ανάλογη απειλή και είχε τη δυνατότητα να ασχοληθεί απερίσπαστος με την αντιμετώπιση των εξωτερικών εχθρών και την οργάνωση του κράτους. 1. Πιθανότατα η εξορία του Λακαπηνού οφειλόταν στο γεγονός ότι ο παρακοιμώμενος, θεωρώντας ότι η προσπάθεια του νεαρού αυτοκράτορα να λάβει ενεργό μέρος στην άσκηση της εξουσίας απειλούσε την πολιτική του ύπαρξη, προσπάθησε να οργανώσει συνωμοσία εναντίον του. Βλ. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin-New York 1973), 335, Ο Άραβας ιστορικός Yahya ibn Said είναι η μόνη πηγή που αναφέρει ότι ο Φωκάς έλαβε το αξίωμα του δούκα της Ανατολής και κυβερνήτη της Αντιοχείας και όλων των επαρχιών της Ανατολής. Βλ. Forsyth, J., The Byzantine-Arab Chronicle ( ) of Yahya b. Sa id Al-Antaki (Ann Arbor 1977). Όπως σωστά παρατηρεί ο Seibt, W., Die Skleroi: eine prosopographish-sigillographische Studie (Byzantina Vindobonensia 9, Wien 1976), σελ. 49, υποσ. 153, ένα τέτοιο αξίωμα δεν υπήρχε και το πιθανότερο είναι ότι ο Φωκάς υποβιβάστηκε σε δούκα Αντιοχείας. Διαφορετική άποψη έχει εκφράσει ο Kamer, S., Emperors and Aristocrats in Byzantium (Ann Arbor 1983), σελ. 72, ο οποίος θεωρεί ότι το αξίωμα που αναφέρει ο Yahya είναι σωστό και ότι η πρόθεση του Βασιλείου ήταν να αυξήσει την εξουσία του Φωκά ώστε να μπορεί να υπερασπιστεί με επιτυχία τις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας όσο ο αυτοκράτορας θα ήταν απασχολημένος με τον πόλεμο εναντίον των Βουλγάρων. 3. Στην εκστρατεία αυτή ο Βασίλειος Β' τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής των στρατευμάτων του. Όπως παρατηρεί ο Kamer, S., Emperors and Aristocrats in Byzantium (Ann Arbor 1983), σελ , πρόθεσή του ήταν να κερδίσει την αναγνώριση του στρατεύματος, η οποία μπορούσε να έρθει μόνο μέσα από μια προσωπική στρατιωτική επιτυχία. 4. Kamer, S., Emperors and Aristocrats in Byzantium (Ann Arbor 1983), σελ Πρόκειται για τον ηγεμόνα της Ιβηρίας, με τον οποίο ο Φωκάς είχε στενές φιλικές σχέσεις. 6. Οι δύο βασικές πηγές για τη στάση του Βάρδα Φωκά, ο Ιωάννης Σκυλίτζης και ο Yahya, διαφέρουν σε αυτό το σημείο, καθώς ο Άραβας ιστορικός τοποθετεί την επίσημη έναρξη της στάσης του Φωκά στις 14 Σεπτεμβρίου 987, μετά τη σύλληψη του Σκληρού. Βλ. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin-New York 1973), σελ. 332, και Forsyth, J., The Byzantine-Arab Chronicle ( ) of Yahya b. Sa id Al-Antaki (Ann Arbor 1977), σελ Έτσι ονομάζει το φρούριο ο Σκυλίτζης. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ονομασία, βλ. Seibt, W., Die Skleroi: Eine prosopographischsigillographische Studie (Wien 1976), σελ Εκτός του Δελφινά, ο αυτοκράτωρ αιχμαλώτισε και άλλους επιφανείς αριστοκράτες, συμμάχους του Φωκά, όπως τον αδελφό του Νικηφόρο, τον οποίο και φυλάκισε, και τον Ατζυποθεόδωρο, τον οποίο θανάτωσε. 9. Οι Αρμένιοι αυτοί ήταν μια δύναμη ιππέων υπό τις διαταγές δύο πατρικίων, του Μπαγκαράτ (Παγκρατίου) και του Κορνταφέλ, εγγονών του Ασώτ του Ταρών και γιων του Μπαγκαράτ, οι οποίοι με τη συμμετοχή τους στο κίνημα του Φωκά επιδίωκαν πιθανότατα την επανάκτηση των εδαφών του αρμενικού βασιλείου του Ταρών, που είχε αφαιρέσει από τους προγόνους τους ο Νικηφόρος Β Φωκάς. Βλ. Adontz, N., Études armeno-byzantines (Lisbon 1965), σελ Ο Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin- New York 1973), σελ. 337, αναφέρει ότι ο Βάρδας Φωκάς έπεσε από το άλογό του κατά τη διάρκεια της επίθεσης αλλά στο σώμα του δεν βρέθηκε πληγή, και παραθέτει μια ιστορία σύμφωνα με την οποία ο Συμεών, πιστός υπηρέτης του Φωκά, έβαλε δηλητήριο στο νερό του κατόπιν εντολής του Βασιλείου Β'. Βιβλιογραφία : Treadgold W.T., A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997 Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 3/9

4 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Ζακυθηνός Δ., Βυζαντινή Ιστορία , Αθήνα 1972 Οικονομίδης Ν., "Η ενοποίηση του ευρασιατικού χώρου ", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 8, Αθήνα 1979, Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ), Ι-ΙΙ, Paris (ανατ. 1967) Adontz N., Études arméno-byzantines, Lisbon 1965 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem et liber de velitatione bellica Nicephori Augusti, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Βοnn 1828 Honigmann E., Die Ostgrenze des byzantinischen Reiches von 363 bis 1071, Bruxelles 1935 Jenkins R.J.H., Byzantium: The Imperial Centuries (AD ), London 1966 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Ostrogorsky G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Αθήνα 1981, Παναγόπουλος, Ι. (μτφρ.) Seibt W., Die Skleroi: eine prosopographish-sigillographische Studie, Wien 1976, Byzantina Vindobonensia 9 Μπουρδάρα Κ., Καθοσίωσις και Τυραννίς κατά τους Μέσους Βυζαντινούς χρόνους Ι: Μακεδονική δυναστεία , Αθήνα 1981 Kamer S., Emperors and Aristocrats in Byzantium , Ann Arbor 1983 Forsyth J., The Byzantine-Arab Chronicle ( ) of Yahya b. Sa id Al-Antaki, Ann Arbor 1977 Schlumberger G., L'épopée byzantine à la fin du Xe siècle 2. Basile II, le Tueur de Bulgares, Paris 1900 Δικτυογραφία : Basil II Βάρδας Φωκάς Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 4/9

5 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. δρουγγάριος του πλωίμου, ο Ο αρχηγός του τμήματος του στόλου που ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη και ονομαζόταν «βασιλικόν πλώιμον». Αναφέρεται πρώτη φορά περί τα μέσα του 9ου αιώνα (Τακτικόν του Ουσπένσκι). μάγιστρος, ο Aνώτερο αξίωμα που στο Κλητορολόγιο του Φιλοθέου τοποθετείται πάνω από τον ανθύπατο (από το λατινικό magister). Από το 10ο αιώνα χάνει τη σπουδαιότητά του, ενώ παύει να υπάρχει πιθανότατα στα μέσα του 12ου αιώνα. Ο μάγιστρος αναλάμβανε συνηθέστερα επικεφαλής κάποιας υπηρεσίας, πολιτικής ή δικαστικής, ή και, σπανιότερα, επικεφαλής της διακυβέρνησης μιας περιοχής. παρακοιμώμενος, ο Αξιωματούχος υπεύθυνος για το βασιλικό κοιτώνα και συνήθως ο πλέον έμπιστος συνεργάτης του αυτοκράτορα στη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. χαλίφης, ο O ανώτατος θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός των μουσουλμάνων, θεωρούμενος διάδοχος του Mωάμεθ (αραβ. khalifa = τοποτηρητής). Ήταν ο επικεφαλής του χαλιφάτου, του θρησκευτικού κράτους των Αράβων. Πηγές Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C. B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem (Bonn 1828), σελ. 173, , 5. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ιoannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 332, 59 67, 335, , 44. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, E. (ed.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ. 10, 1 17, 8. Παραθέματα Η στάση του Βάρδα Φωκά στο ιστορικό έργο του Λέοντος Διακόνου Μήπω δὲ τοῦ τοιούτου πάθους τελευταίως ὑπολωφήσαντος, Βάρδας Μάγιστρος ὁ Φωκᾶς κατὰ τῶν κρατούντων ἐτραχηλίασε, καὶ τὴν τῆς Ἀσίας Ρωμαϊκὴν ὑπεποιήσατο δύναμιν, καὶ κατὰ θάλασσαν ἐπίνεια καὶ πτολίσματα πλὴν Ἀβύδου εἶλε καὶ τριήρεις συχνὰς νεολκήσας, ἐφρούρει τὸν τοῦ Ἑλλησπόντου πορθμόν, οὐκ ἐῶν τὰς φορτίδας ἀνάγεσθαι πρὸς τὴν βασιλεύουσαν στρατιάν τε πλείστην, ἧς Λέων Μάγιστρος ὁ Μελισσηνὸς ἡγεῖτο, παρὰ τὴν ἤπειρον τῆς Ἀβύδου καθίδρυσε, τάς τε σφετέρας τριήρεις φρουροῦσαν, καὶ πολιορκοῦσαν τὴν Ἄβυδον. αὖθίς τε χάρακα καρτερὸν πρὸ τοῦ Βυζαντίου ἐπὶ τοῦ τῆς Χρυσῆς πόλεως λόφου ἔπηξεν, ἱππικὴν ὅτι πλείστην καὶ πεζικὴν στειλάμενος δύναμιν ἀρχηγοὺς δὲ τῆς στρατιᾶς ταύτης τόν τε σύναιμον αὑτοῦ τὸν Πατρίκιον Νικηφόρον, καὶ Καλοκύρην Πατρίκιον, ᾧ ἐπίκλησις Δελφινᾶς προεστήσατο. τούτους ὁ αὐτοκράτωρ αὖθις Βασίλειος, μετὰ δυνάμεως ἀποχρώσης τὸν Βόσπορον περαιωθείς, ἐξ ἀντιπάλου μάχης ἐτρέψατο καὶ ζωγρίας συνειληφώς, τὸν μὲν Νικηφόρον καὶ ὁμαίμονα τοῦ Φωκᾶ πεδήτην ἀποφήνας, εἱρκτῇ συνέκλεισε τὸν δέ γε Καλοκύρην τὸν Δελφινᾶν αὐτοῦ που παρὰ τὸν τῆς Χρυσοπόλεως λόφον, ἵνα καὶ ἡ σκηνὴ αὐτῷ ἐπήγνυτο, ἀνεσκολόπισε. Βάρδας δὲ ὁ Φωκᾶς, τὴν ἐν Χρυσοπόλει πανολεθρίαν τῆς στρατιᾶς διενηχηθείς, τήν τε τοῦ ὁμαίμονος σύλληψίν τε καὶ κάθειρξιν, καὶ τὴν τοῦ Δελφινᾶ ἐπὶ τοῦ ξύλου προσπαττάλευσιν, τὰς περὶ αὑτὸν δυνάμεις συνηθροικώς, εἰς Ἄβυδον κάτεισι, τό τε φρούριον τὸ ἐκεῖσε πειρώμενος πολιορκῆσαι, καὶ πρὸς τὴν Εὐρώπην διαπεράσαι, ὡς καὶ ταύτην ὑποποιήσαιτο. ὁ δὲ αὐτοκράτωρ Βασίλειος, τὴν ἐν Ἀβύδῳ κάθοδον τοῦ τυράννου ἐνωτισθείς, τὴν περὶ Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 5/9

6 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, αὑτὸν στρατιὰν συναγηοχώς, καὶ τὰς πυρφόρους τριήρεις ἐξαρτυσάμενος, ἀντίπαλος τούτῳ καθίσταται καὶ, περαιωθεὶς τὸν Ἑλλήσποντον, ἐν τῷ πρὸ τῆς Ἀβύδου πεδίῳ τὴν βασίλειον σκηνὴν ἐπήξατο, ὁσημέραι τὰς φάλαγγας συντάττων καὶ ἐξασκῶν, καὶ γνωματεύων ὅτῳ τρόπῳ τῷ ἀποστάτῃ ἐπέλθοι. μιᾷ γὰρ τοιγαροῦν τῶν νυκτῶν ἐς λόχους συντάξας τὸ στράτευμα, διὰ τῆς παρὰ θάλασσαν ἀταρπιτοῦ τοῖς ἐναντίοις ἐπέθετο, καὶ, ἤδη τῆς ἡμέρας διαφαυούσης, τάς τε τριήρεις πάσας ἐνέπρησε, καὶ τοὺς ἐναντίους κατακαίνων οὐκ ἀνίει. Βάρδας δὲ ὁ Φωκᾶς, τῷ αἰφνιδίῳ τῆς ἀφίξεως καὶ ἐπιθέσεως τοῦ αὐτοκράτορος ἐκπλαγεὶς, ἀντιμέτωπος τοῦ χάρακος ἔξεισι καὶ δῆτα κατὰ τὸ μεταίχμιον ἀντικαταστάς, καὶ τοῦ ἵππου ἀθρόον κατενεχθείς, ξίφει τὸν αὐχένα ἐκκόπτεται. καὶ τὸ μὲν γιγαντῶδες τούτου σῶμα κατὰ τὴν Ἄβυδον τῇ γῇ κατορύττεται ἡ δὲ κεφαλή, πρὸς τὴν βασιλεύουσαν ἐκπεμφθεῖσα καὶ τῷ δορατίῳ περιπαρεῖσα, κατὰ τὰς ἀγυιὰς θριαμβεύεται, καὶ τοῖς κατὰ τὴν Ἀσίαν ἐκπέμπεται στασιάζουσι. καὶ οὕτω τὰ τῆς ἀποστασίας εἰς σταθηρὰν γαλήνην μετεσκευάζετο. Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C. B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis Historiae libri decem (Bonn 1828), σελ. 173, , 5. Η έναρξη της στάσης του Βάρδα Φωκά. Απόσπασμα από το ιστορικό έργο του Ιωάννη Σκυλίτζη Οἱ δὲ τῶν Ρωμαίων μεγιστᾶνες μηνιῶντες τῷ βασιλεῖ, ὁ μὲν Φωκᾶς Βάρδας καί τινες σὺν αὐτῷ, ὅτι περ εἰς Βουλγαρίαν ἐκστρατεύσας ὑπερεῖδεν αὐτούς, μηδ ἐν Καρὸς λογισάμενος μοίρᾳ, ἄλλοι δὲ καὶ ἄλλοι δι ἄλλους προπηλακισμούς τε καὶ παροινίας, ὁ δὲ μάγιστρος Εὐστάθιος ὁ Μαλεΐνος διὰ τὸ ἀτίμως ἀπὸ τῆς εἰρημένης ἐκστρατείας ἀποπεμφθῆναι, συναθροισθέντες ἐν τῷ Χαρσιανῷ, κατὰ τὸν οἶκον τοῦ ῥηθέντος Μαλεΐνου, πεντεκαιδεκάτῃ τοῦ Αὐγούστου μηνός, τῆς πεντεκαιδεκάτης ἰνδικτιῶνος, Βάρδαν τὸν Φωκᾶν ἀνεῖπον βασιλέα, διάδημά τε περιθέντες αὐτῷ καὶ τὰ λοιπὰ τῆς βασιλείας γνωρίσματα. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ιoannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 332, ʹΗττα των δυνάμεων του Βάρδα Φωκά στη Χρυσόπολη (988) Βάρδας δὲ ὁ Φωκᾶς, ὡς τὴν τοῦ Σκληροῦ ἐπάνοδον προσαγγελθεῖσαν ἐπύθετο, γράμματά τε ἐκπέμπει αὐτὰ ἐκεῖνα δηλοῦντα τὰ ἐκείνῳ πρὸς τρόπου, καὶ ὅρκοις ἐπιστοῦτο τὰς ὑποσχέσεις, «εἰ τῶν ἠλπισμένων τύχοιμεν,» λέγων, «σὺ μὲν ἄρξεις Ἀντιοχείας καὶ Φοινίκης καὶ Κοίλης Συρίας καὶ Παλαιστίνης καὶ Μεσοποταμίας, ἐγὼ δὲ ἄρχων ἔσομαι τῆς βασιλίδος αὐτῆς καὶ τῶν ὑπολοίπων ἐθνῶν.» δεξάμενος δὲ περιχαρῶς ὁ Σκληρὸς τοὺς λόγους, καὶ τοῖς ὅρκοις θαρρήσας, ἄπεισιν ἐν Καππαδοκίᾳ πρὸς τὸν Φωκᾶν, ὡς τάχα πληρώσων τὴν κοινοπραγίαν. ἐκεῖνος δὲ τοῦτον ἔνδον τῆς σαγήνης λαβὼν ἀπαμφιέννυσί τε τὰ τῆς βασιλείας παράσημα καὶ ἐς τὸ φρούριον τὸν Τυροποιὸν ἐκπέμπει, φρουρὰν οὐκ ἀγεννῆ περιστήσας αὐτῷ. αὐτὸς δὲ μέρος τοῦ στρατοῦ παρασχὼν Καλοκυρῷ πατρικίῳ τῷ Δελφινᾷ ἐκπέμπει κατὰ τὴν ἀντίπορθμον τῇ βασιλίδι Χρυσόπολιν. τὸ δὲ λοιπὸν ἅπαν τῆς στρατηγίας ἄγων μεθ ἑαυτοῦ κάτεισιν εἰς Ἄβυδον, ἐλπίσας οὕτω κατεχομένων τῶν στενῶν πεπιεσμένους ἐνδείᾳ παραστήσεσθαι τοὺς πολίτας. ὁ δὲ βασιλεὺς πολλὰ παρακαλέσας τὸν Δελφινᾶν ἀπαναστῆναι τῆς Χρυσοπόλεως καὶ μὴ ἀντιμέτωπον τῇ βασιλίδι ποιεῖσθαι στρατοπεδείαν, ὡς οὐκ ἔπειθε, πλοῖα παρασκευάσας νυκτὸς καὶ τούτοις ἐμβιβάσας Ρῶς (ἔτυχε γὰρ συμμαχίαν προσκαλεσάμενος ἐξ αὐτῶν, καὶ κηδεστὴν ποιησάμενος τὸν ἄρχοντα τούτων Βλαδιμηρὸν ἐπὶ τῇ ἑαυτοῦ ἀδελφῇ Ἄννῃ), περαιωθεὶς μετ αὐτῶν ἀνοήτως ἐπιτίθεται τοῖς ἐχθροῖς καὶ ῥᾷον χειροῦται. τὸν μὲν οὖν Δελφινᾶν ἐπὶ ξύλου κρεμᾷ κατ ἐκεῖνον τὸν τόπον, ἔνθαπερ εἶχε τὴν σκηνὴν πεπηγμένην, τὸν δὲ ἀδελφὸν τοῦ Φωκᾶ Νικηφόρον τὸν τυφλὸν φρουρᾷ παραδίδωσι ἀνασκολοπίζει δὲ καὶ τὸν Ἀτζυποθεόδωρον κατὰ τὴν Ἄβυδον καὶ τοῖς λοιποῖς τοῖς ἁλοῦσι ποινὰς ἐπιθεὶς τὰς δοκούσας ὑπέστρεψεν εἰς τὴν βασιλίδα. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ιoannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 335, , 2. Ο Βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης περιγράφει το τέλος της στάσης του Βάρδα Φωκά Ὁ δὲ Φωκᾶς τὴν Ἄβυδον καταλαβὼν ἐπιμελῶς ἐπολιόρκει, ῥωμαλέως ὑφισταμένων καὶ τῶν ἔνδον τὴν πολιορκίαν, τοῦ Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 6/9

7 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, δρουγγαρίου τῶν πλωΐμων Κυριακοῦ προεκπεμφθέντος παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ τοὺς ἔνδον παραθαρρύνοντος. μετὰ μικρὸν δὲ ἐπεραιώθη καὶ Κωνσταντῖνος ὁ τοῦ βασιλέως ἀδελφός, κατόπιν δ ἀφίκετο καὶ αὐτὸς ὁ βασιλεύς. ὧν περαιωθέντων ὁ Φωκᾶς μέρος μὲν τῆς στρατιᾶς προσεδρεύειν ἐπέταξε τῇ τῆς Ἀβύδου πολιορκίᾳ, αὐτὸς δὲ τοῖς λοιποῖς τοῦ στρατοῦ ἀντιπαρατάττει τοῖς βασιλεῦσι, καὶ μελλούσης ἤδη ἀρχὴν λαμβάνειν τῆς μάχης ὁ Φωκᾶς τοῦ ζῆν ἀγεννῶς τὸ γενναίως ἀποθανεῖν εὐγενῶς προκρίνας, τὸν βασιλέα θεασάμενος πόρρωθεν τῇδε κἀκεῖσε καθιππαζόμενον καὶ τὰς τῶν οικείων διακοσμοῦντα τάξεις καὶ παραθαρρύνοντα, καὶ πρὸς ἑαυτὸν λογισάμενος, ὡς, εἰ τούτου ἐπιτυχὴς γένηται, ῥᾷον ἂν καὶ τοὺς λοιποὺς καταγωνιεῖται, τὸν ἵππον μυωπίσας ῥαγδαίως ἵκετο κατ αὐτοῦ, τὰς ἐναντίας φάλαγγας διακόπτων καὶ ἀνυπόστατος τοῖς πᾶσι φαινόμενος. ἤδη δὲ τῷ βασιλεῖ προσεγγίζων εὐθὺς ὑποστρέφει καὶ εἴς τινα λόφον ἄνεισι, καὶ τοῦ ἵππου ἀποβὰς καὶ πρὸς γῆν ἐκτείνας ἑαυτὸν ἀπέλιπε τὴν ζωήν, εἴτε παρά του τῶν στρατιωτῶν ἐν τῷ ἀτάκτως φέρεσθαι καιρίαν τυπείς, εἴτε καὶ ἄλλως ἀπὸ σωματικῆς ἀταξίας κατεργασθείς. πληγὴν μέντοι οὐδ ὅλως εὑρέθη ἐν τῷ σώματι ἔχων, καὶ διὰ τοῦτο ὁ λέγων λόγος δηλητηρίῳ αὐτὸν ἀναιρεθῆναι κρατεῖ. φέρεται γάρ, ὅτι Συμεὼν ὁ πιστικώτατος τῶν θεραπόντων αὐτοῦ, δώροις ὑπὸ βασιλέως ἀναπεισθείς, φαρμάκῳ τοῦτον ἀπέκτεινεν. εἰώθει γὰρ ὁ Φωκᾶς ἐν τοῖς πολέμοις ὕδατος ψυχροῦ πρὸ τῆς συμπλοκῆς ἀπογεύεσθαι. ὃ κἀν ταύτῃ τῇ συμπλοκῇ ποιήσας ἔλαθε συγκαταπιὼν τῷ ὕδατι καὶ τὸ δηλητήριον. ἐπὶ πολὺν δὲ χρόνον ἐν τῷ λόφῳ κειμένου τοῦ Φωκᾶ ᾤοντο πάντες διά τινα σωματικὴν μαλακίαν ἀναπαύσει μικρᾷ ἑαυτὸν δεδωκέναι. ὡς δὲ ἐχρόνιζε κείμενος καὶ προσελθών τις νεκρὸν αὐτὸν εὗρε καὶ ἄναυδον καὶ διεγνώσθη τοῖς πᾶσιν ὁ τούτου θάνατος, οἱ μὲν ἀποστάται εὐθὺς εἰς φυγὴν ὥρμησαν, τὰ δὲ τοῦ βασιλέως ἐπερρώσθη στρατεύματα, καὶ ἐδίωκον αμεταστρεπτί, καὶ ζωγροῦνται μὲν Λέων καὶ Θεόγνωστος οἱ Μελισσηνοί, Θεοδόσιος ὁ Μεσανύκτης καὶ ἄλλοι πολλοί. οὓς μεθ ἑαυτοῦ ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν πόλιν εἰσαγαγὼν διὰ μέσης ἐθριάμβευσε τῆς ἀγορᾶς ὄνοις ἐφεζομένους, μόνου φεισάμενος Λέοντος τοῦ Μελισσηνοῦ. λέγεται γὰρ οὗτος ἐπὶ τῆς παρατάξεως τῷ οἰκείῳ ἀδελφῷ Θεογνώστῳ, ἐπιχλευάζοντι τοὺς βασιλεῖς καὶ ὕβρεις ἀπρεπεῖς ἐς αὐτοὺς ἀπορριπτοῦντι, ἐπιτιμῆσαί τε πολλὰ μετὰ δακρύων καὶ παρακαλέσαι παύσασθαι τῆς ἀθυροστομίας καὶ μὴ ἀναιδῶς ἐνυβρίζειν εἰς τοὺς οἰκείους δεσπότας, ἐπεὶ δὲ μὴ ἔπειθε, καὶ τὸν σειρομάστην ἐντείνας δοῦναι τούτῳ πολλάς, ὥστε καὶ τὸν βασιλέα θεωρὸν ὄντα τῶν γινομένων ἀνειπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας «ἴδετε, ὦ οὗτοι, ἀφ ἑνὸς ξύλου καὶ σταυρὸν καὶ πτύον.» διὰ ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν λέγεται τῷ Λέοντι συγχωρηθῆναι τὸν θρίαμβον. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ιoannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 336, 3 338, 44. Περιγραφή της στάσης του Βάρδα Φωκά από τον Βυζαντινό λόγιο του 11ου αιώνα Μιχαήλ Ψελλό Ὁ δέ γε Φωκᾶς Βάρδας τῷ βασιλεῖ Ρωμαίων ἐπαναζεύγνυσι, καὶ τῆς τε τροπαιοφόρου ἐτετυχήκει πομπῆς, τοῖς τε περὶ τὸν βασιλέα συναρίθμιος ἐτύγχανεν ὤν. Οὕτω μὲν οὖν ἡ πρώτη τυραννὶς καταλέλυται, καὶ ὁ βασιλεὺς Βασίλειος ἀπηλλάχθαι πραγμάτων ἔδοξε ἡ δὲ δόξασα αὕτη κατάλυσις ἀρχὴ πολλῶν ὠδίνων οὖσα ἐτύγχανεν. Ὁ γάρ τοι Φωκᾶς πρῶτα μὲν μειζόνων ἀξιωθείς, ἔπειτα ἐλαττόνων, καὶ αὖθις ὑπορρεούσας αὐτῷ τὰς ἐλπίδας ὁρῶν, ἅμα δὲ καὶ μὴ προδεδωκέναι τὴν πίστιν οἰόμενος, ἐπὶ ῥητοῖς προσβᾶσαν καὶ φυλαχθεῖσαν, σὺν τῷ κρατίστῳ μέρει τοῦ στρατοπέδου βαρυτέραν τε καὶ χαλεπωτέραν κατὰ τοῦ Βασιλείου τυραννίδα ἀνίστησι καὶ τὰ πρῶτα γένη τῶν τότε δυναμένων ἀναρτησάμενος, καὶ εἰς ἀντίπαλον μοῖραν ἀποκριθείς, στράτευμά τε Ἰβηρικὸν ἀπολεξάμενος ἑαυτῷ (ἄνδρες δὲ οὗτοι τό τε μέγεθος εἰς δέκατον πόδα ἀνεστηκότες καὶ τὴν ὀφρὺν σοβαρὰν ἕλκοντες), οὐκ ἔτι ἐν ὑπονοίαις, ἀλλὰ μετὰ τῆς βασιλικῆς τιάρας καὶ τοῦ ἐπισήμου χρώματος τὴν τυραννικὴν στολὴν ἀμφιέννυται. Εἶτα γίνεταί τι τοιοῦτον πόλεμός τις ἀλλόφυλος καταλαμβάνει τὸν Βαβυλώνιον, ᾧ προσπεφυγότες οἱ περὶ τὸν Σκληρόν, ὥσπερ δήπου ὁ λόγος ἐγνώρισε, ἀντιστρόφους εὕροντο τὰς ἐλπίδας, καὶ ὁ πόλεμος βαρὺς καὶ δεινὸς καὶ πολλῶν δεόμενος τῶν ἀντιστησομένων χειρῶν καὶ δυνάμεων καὶ ἐπειδὴ οὐκ εἶχεν οὗτος τῷ οἰκείῳ μόνῳ στρατοπέδῳ θαρρεῖν, ἐπὶ τοὺς φυγάδας τίθεται τὰς ἐλπίδας, καὶ λύει μὲν εὐθὺς τῶν δεσμῶν, ἐξάγει δὲ τῆς φρουρᾶς, ὁπλίζει τε καρτερῶς, καὶ κατ εὐθὺ τῆς ἐναντίας ἵστησι φάλαγγος. Οἱ δὲ, ἅτε γενναῖοι ἄνδρες καὶ μάχιμοι, καὶ τάξεις εἰδότες ὁπλιτικάς, ἑκατέρωθεν διαστάντες, εἶτα δὴ ἀθρόον ἐξιππασάμενοι καὶ τὸ ἐνυάλιον ἀλαλάξαντες, τοὺς μὲν αὐτοῦ κτείνουσι, τοὺς δὲ τρέψαντες εἰς φυγήν, εἶτ ἄχρι τοῦ χάρακος ἐξελάσαντες, ἄρδην ἅπαντας ἀνῃρήκασιν ἀναζευγνύντες δὲ, ὥσπερ ἐκ ταὐτοῦ συνθήματος τῆς ψυχῆς, πρὸς φυγὴν ἐτρέψαντο ἑαυτούς ἐδεδοίκεσαν γὰρ αὖθις τὸν βάρβαρον, ὡς οὐ δεξιῶς τούτοις προσενεχθησόμενον, ἀλλὰ πάλιν ἐν πέδαις καθείρξοντα. Κοινῇ γοῦν ἀνὰ κράτος φεύγοντες, ἐπειδὴ πλεῖστον τῆς Ἀσσυρίων ἀπεληλύθεισαν γῆς, καὶ ἡ φυγὴ καταφανὴς τῷ βαρβάρῳ ἐγένετο, τοῖς ἐπιτυχοῦσι τότε τοῦ συνηθροισμένου στρατεύματος τὴν ἐπιδίωξιν αὐτῶν ἐγκελεύεται καὶ πολύ τι πλῆθος κατὰ νώτου τούτοις συνεισπεσόντες, ἔγνωσαν ὅσῳ τῷ μέτρῳ τῆς τῶν Ρωμαίων Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 7/9

8 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, ὑστεροῦσι χειρός οἱ γάρ τοι φυγάδες ἀθρόον τοὺς χαλινοὺς στρέψαντες, καὶ ἐλάττους πρὸς πολλαπλασίους ἀγωνιζόμενοι, βραχυτέρους ἑαυτῶν τοὺς καταλελειμμένους πρὸς τὴν φυγὴν πεποιήκασιν. Ὁ μὲν οὖν Σκληρὸς τυραννεύειν τε αὖθις ᾤετο καὶ τὰς ὅλας καθέξειν δυνάμεις, ἀνακεχωρηκότος τε τοῦ Φωκᾶ ἤδη καὶ πάσης τῆς βασιλείου διασκεδασθείσης δυνάμεως ἐπεὶ δὲ πρὸς τοῖς Ρωμαϊκοῖς ὁρίοις γενόμενος, τὸν Φωκᾶν ἐμεμαθήκει βασιλειῶντα, ἐπειδὴ οὐχ οἷός τε ἦν καὶ τῷ βασιλεῖ μάχεσθαι, τὸν μὲν καὶ αὖθις ὑβρίσας, τῷ δὲ μετὰ τοῦ ἐλάττονος προσεληλυθὼς σχήματος, ἐκεῖνον μὲν τῶν πρωτείων ἠξίωσε, αὐτὸς δὲ μετ ἐκεῖνον ὡμολόγησε τάττεσθαι εἶτα δὴ διχῇ διελόμενοι τὰς δυνάμεις, μακρῷ τὴν τυραννίδα εὐσθενεστέραν εἰργάσαντο. Οἳ μὲν οὖν τάξεσι καὶ παρεμβολαῖς ἐπεποίθεσαν, καὶ μέχρι τῆς Προποντίδος καὶ τῶν παραλίων ἐν ταύτῃ χωρίων κατεληλύθεσαν, ἐπ ἀσφαλοῦς τοὺς χάρακας θέμενοι, καὶ μονονοὺ ὑπεράλλεσθαι καὶ αὐτὴν ἐπιχειροῦντες τὴν θάλασσαν. Ὁ δὲ βασιλεὺς Βασίλειος τῆς τῶν Ρωμαίων ἀγνωμοσύνης κατεγνωκὼς, ἐπειδήπερ οὐ πρὸ πολλοῦ ἀπὸ τῶν ἐν Ταύρῳ Σκυθῶν λογὰς πρὸς αὐτὸν ἐφοίτησεν ἀξιόμαχος, τούτους δὴ συγκροτήσας, καὶ ξενικὴν ἑτέραν ξυλλοχισάμενος δύναμιν, κατὰ τῆς ἀντικειμένης ἐκπέμπει φάλαγγος οἳ δὴ καὶ ἐκ τοῦ παρ ἐλπίδας ἐπιφανέντες αὐτοῖς, οὐ πρὸς μάχην διεγηγερμένοις, ἀλλὰ πρὸς μέθην κατακεκλιμένοις, οὐκ ὀλίγους τε αὐτῶν ἀνῃρήκασι καὶ τους καταλελειμμένους ἄλλους ἀλλαχόσε διέσπειραν συνίσταται δὲ καὶ πρὸς αὐτὸν τὸν Φωκᾶν στάσις αὐτοῖς καρτερά. Συμπαρῆν δὲ τῷ τῶν Ρωμαίων στρατῷ καὶ ὁ βασιλεὺς Βασίλειος ἄρτι γενειάζων καὶ τὴν πρὸς τοὺς πολέμους ἐμπειρίαν λαμβάνω ἀλλ οὐδὲ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Κωνσταντῖνος ἀπῆν τῆς παρεμβολῆς ἀλλὰ καὶ οὗτος θώρακά τε περιβαλλόμενος καὶ δόρυ μακρὸν ἐπισείων, μέρος τῆς φάλαγγος ἦν. Αἱ μὲν οὖν τάξεις εἱστήκεσαν ἑκατέρωθεν, ἀπὸ μὲν τῶν παραλίων μερῶν ἡ βασιλικὴ, ἀπὸ δὲ τῶν ὑψηλοτέρων ἡ τυραννικὴ, καὶ πολὺ μεταξὺ τὸ μεταίχμιον. Ὁ τοίνυν Φωκᾶς, ὡς καὶ τοὺς βασιλεῖς διατεταγμένους ἐμεμαθήκει εἰς τὴν παράταξιν, οὐκ ἔτι <ἐν> ἀναβολαῖς τοῦ μάχεσθαι ἦν, ἀλλὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην κρίσιν τοῦ πολέμου δημοτελῆ ἔθετο, καὶ τῷ τῆς τύχης ἑαυτὸν ἐπέτρεψε πνεύματι οὐ μὴ κατὰ σκοπὸν τοῖς περὶ αὐτὸν ἐποιεῖτο μάντεσιν οἳ μὲν γὰρ ἀπεῖργον τοῦ μάχεσθαι, τῶν θυμάτων αὐτοῖς τοῦτο διασαφούντων, ὁ δὲ ἀντεπεχείρει ὅλην ἀφεὶς τὴν ἡνίαν τῷ ἵππῳ. Λέγεται μέντοι καὶ σημεῖα φανῆναί οἱ ἀπαίσια ὡς γὰρ ἱππάσατο, εὐθὺς αὐτῷ διωλισθήκει ὁ ἵππος, καὶ ἐπεὶ μετέβη εἰς ἕτερον, καὶ οὗτος βραχύ τι προεληλυθὼς ταὐτὸ ἐπεπόνθει ὅ τε χρὼς αὐτῷ ἐτέτραπτο, καὶ ἀχλὺς μὲν τὴν γνώμην, δῖναι δὲ τὴν κεφαλὴν διετάραξαν. Ὡς δὲ πρὸς οὐδὲν ἐνδόσιμος ἦν, ἅπαξ ἑαυτὸν καταστήσας εἰς τὸν ἀγῶνα, ἐπειδὴ ἐνεβεβήκει τῷ μετώπῳ τῆς φάλαγγος, καὶ ἤδη που πλησίον τῆς βασιλείου ἐγεγόνει δυνάμεως, πεζήν τινα περὶ αὑτὸν συλλεξάμενος δύναμιν, Ἰβήρων τοὺς μαχιμωτάτους φημὶ, ἀρτιφυεῖς πάντας τὸ γένειον καὶ αὐτὸ δὴ τὸ νεοτήσιον ἀποφύοντας ἄνθος, ὑψηλοὺς καὶ ἰσομέτρους ὥσπερ ὑπὸ κανόνα τὸ μέγεθος, ξίφει καθωπλισμένους τὴν δεξιὰν καὶ τὴν ὁρμὴν ἀνυποστάτους τυγχάνοντας, τούτους δὴ μεθ ἑαυτοῦ ὑφ ἑνὶ κινήσας συνθήματι, τῆς φάλαγγος προπηδᾷ, καὶ τὸν χαλινὸν ἐνδοὺς σὺν ἀλαλαγμῷ εὐθὺ τοῦ βασιλέως χωρεῖ, τῷ δεξιῷ βραχίονι μετέωρον τὴν τοῦ ξίφους ἐπέχων λαβὴν, ὡς αὐτίκα τούτῳ τὸν βασιλέα διαχειρισόμενος. Ὁ μὲν οὖν οὕτως καὶ μετὰ τοσούτου θάρσους ἐπὶ τὸν Βασίλειον ᾔει ὁ δὲ προβέβλητο μὲν τῆς οἰκείας δυνάμεως, καὶ ξιφηφόρος εἱστήκει, θατέρᾳ δὲ τῶν χειρῶν τὴν εἰκόνα τῆς τοῦ Λόγου μητρὸς διηγκάλιστο, καρτερώτατον πρόβλημα τῆς ἀκαθέκτου ἐκείνου ὁρμῆς ταύτην ποιούμενος. Ὁ μὲν οὖν, οἷα δή τι νέφος ἀνέμοις σφοδροῖς ἐλαυνόμενον, τὸ πεδίον διακυμαίνων διῄει ἐσηκόντιζον δὲ ἐς αὐτὸν οἱ ἐφ ἑκατέροις ἑστηκότες τοῖς κέρασι, βραχὺ δέ τι καὶ ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος δόρυ μακρὸν ἐπισείων προῄει τῆς φάλαγγος. Ὡς δ οὐ πολύ τι ἀποσπασθεὶς τῶν οἰκείων δυνάμεων, ἀθρόον τῆς ἕδρας ἐξολισθήσας κατὰ γῆς ἔρριπτο, ἐπὶ τούτῳ ἄλλος ἄλλῳ λόγος συμφύρεται οἳ μὲν γὰρ αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀκοντιζόντων βεβλῆσθαί φασι καὶ κατὰ τῶν καιρίων τὴν πληγὴν ὑποστάντα πεσεῖν, οἳ δὲ σκότους φασὶν ἀθρόως ὑποπλησθέντα τὴν κεφαλὴν ἔκ τινος περὶ τὴν γαστέρα ταραχῆς καὶ κινήσεως, τό τε φρονοῦν ἀπολωλεκέναι καὶ τοῦ ἵππου καταπεσεῖν. Ὁ μέντοιγε βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἑαυτῷ τὴν τοῦ τυράννου ἐμεγαλαύχει ἀναίρεσιν ὡς δὲ πολὺς κεκράτηκε λόγος, ἐπιβουλῇ τὸ πᾶν ἐγεγόνει, καὶ φάρμακον αὐτῷ κερασθὲν καὶ ποθὲν, περὶ τὴν κίνησιν ἀθρόον ἀναρραγὲν, τόν τε φρονοῦντα τοῦ ἐγκεφάλου τόπον κατέλαβεν, καὶ τὴν δίνησιν ἐπεποιήκει καὶ τὴν κατάπτωσιν. Ἦν δὲ τὸ μὲν σύνθημα Βασιλείου, ἡ δὲ ἐπίβουλος χεὶρ τοῦ τῷ τυράννῳ οἰνοχοοῦντος ἐγὼ δὲ ταῦτα μὲν ἐν ἀδήλοις τίθημι, τῇ δὲ μητρὶ τοῦ Λόγου τὸ πᾶν ἀνατίθημι. Πίπτει γοῦν ὁ τέως ἄτρωτος καὶ ἀνάλωτος, θέαμα ἐλεεινὸν καὶ δακρύων ἄξιον. Εὐθὺς δ οὖν ὡς εἶδον αἱ φάλαγγες ἑκατέρωθεν, ἡ μὲν εὐθὺς διαιρεθεῖσα καὶ τὸ τῆς ὁμαιχμίας συνεχὲς διακόψασα, ὀπίσω τε ἐγεγόνει, καὶ φυγάδες ἅπαντες ὤφθησαν οἱ δὲ περὶ τὸν βασιλέα, εὐθὺς πεσόντι τῷ τυράννῳ ἐπεισπηδήσαντες, τῶν Ἰβήρων διασκεδασθέντων, πολλαῖς κοπίσι διαμελίζουσι, καὶ τὴν κεφαλὴν ἐκτεμόντες τῷ Βασιλείῳ προσάγουσιν. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, E. (ed.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ. 10, 1 17, 8. Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 8/9

9 Για παραπομπή : Στουραϊτης Ιωάννης,, 2003, Χρονολόγιο άνοιξη 987: Ο Βάρδας Σκληρός αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτωρ στη Μελιτηνή Απρίλιος Μάιος 987: Επαναδιορισμός του Βάρδα Φωκά στο αξίωμα του δομεστίκου των σχολών της Ανατολής θέρος 987: Συμφωνία συμμαχίας μεταξύ Φωκά και Σκληρού 15 Αυγούστου 987: Ο Βάρδας Φωκάς αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας στο θέμα Χαρσιανού Σεπτέμβριος 987: Σύλληψη του Βάρδα Σκληρού από τον Φωκά και περιορισμός αυτού και του αδελφού του Κωνσταντίνου στο φρούριο Τυροποιός άνοιξη 988: Στασιαστές υπό τον πατρίκιο Καλοκυρό Δελφινά στρατοπεδεύουν στη Χρυσόπολη. Συμμαχία μεταξύ Βασιλείου Βʹ και Ρώσων αρχές θέρους 988: Έναρξη πολιορκίας της Αβύδου από τον Βάρδα Φωκά θέρος 988: Ήττα του Καλοκυρού Δελφινά στη Χρυσόπολη από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα. Οι στασιαστές νικούν τις αυτοκρατορικές δυνάμεις του Γρηγορίου Ταρωνίτη στην Τραπεζούντα 13 Απριλίου 989: Ήττα του Βάρδα Φωκά από τον αυτοκρατορικό στρατό στην Άβυδο. Θάνατος του Φωκά και καταστολή της στάσης Δημιουργήθηκε στις 1/3/2017 Σελίδα 9/9