Health Information Needs of Blind people in Iran

Transcript

1 Health Information Needs of Blind people in Iran Hasan Siamian 1, Mohammad Hassanzadeh, Fatemeh Nooshinfard, Nadjla Hariri 1 PhD Student in Library and Information Sciences, Department of Library and Information Science, Faculty of Human & Social Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran Department of Library and Information Science, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran Department of Library and Information Science, Faculty of Human & Social Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Received August 8, 01; Accepted September 1, 01) Abstract Background and purpose: In the 1 st century information society information has an important role in supporting and increasing health and social care. Public libraries and information centers enhance the level of knowledge by providing valuable information for people. However, enough information is not always available according to the needs of blind people. This study was conducted to investigate the health information needs of blind people in Iran. Materials and methods: This descriptive-analytic study was carried out among 84 blind people including 5 (65.6%) male and 1 (4.4%) female who were selected by multi-clustering method from ten provinces of Iran. The data was collected using a researcher made questionnaire that included demographic features, health information, and information sources, and then analyzed by statistical tests. Results: There was no significant difference between health information needs of blind people and their gender, age, marital status, level of education, job, treatment process, history of blindness in the family, time of blindness, province of residency, and living alone or with family. However, significant differences were found between health information needs of blind people and treatment, type of blindness and rural-urban residency. Conclusion: The results of this study could help the authorities in selecting, collecting and organizing the health information and disseminate them to the public libraries and information centers so that they could provide blind people with their required health information. Keywords: Needs assessment, information needs, health information needs, blind people, health promotion J Mazand Univ Med Sci 01; (9): 7-81 (Persian). 7

2 پژوهشي دوره بيست و دوم شماره 9 مهر سال (7-81) 191 نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان ايران چكيده 1 حسن صياميان محمد حسن زاده فاطمه نوشين فرد نجلا حريري سابقه و هدف: اطلاعات نقش مهمي در افزايش آگاهي و دانش افراد دارد. افراد براي كمك به بهبود سلامتي و تداوم آن نياز به اطلاعات دارند. اطلاعات نقش اساسي در كمك حمايت و افزايش مراقبت اجتماعي بهداشتي افراد به ويژه در جامعه اطلاعاتي در قرن 1 دارد. ازآغاز تمدن بشري اطلاعات و استفاده از آن يكي از پديدههاي مهم به شمار ميآيد. دسترسي به اطلاعات و اشاعه آن براي برنامهريزي در محدوده مراقبتهاي بهداشتي و اجتماعي امري مهم و ضروري است. با توجه به اينكه اطلاعات هميشه در دسترس و مطابق با نيازهاي گروههاي خاص به ويژه نابينايان نيست كتابخانههاي عمومي و مراكز اطلاع رساني همواره در راستاي تا مين نيازهاي اطلاعاتي گسترش فرهنگ ارتقاء علم و دانش مطرح هستند. اين مطالعه با هدف بررسي نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان ايران انجام شده است. مواد و روشها: در يك مطالعه پيمايشي- تحليلي جهت بررسي از نابينايان كشور (10 استان) 84 نفر نابينا (5 نفر مرد (65/6 درصد) و 1 نفر زن (4/4 درصد)به روش نمونهگيري خوشهاي انتخاب و نيازهاي اطلاعات بهداشتي آنان با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته در سه قسمت مشتمل بر مشخصات جمعيت شناسي نابينايان (10 مشخصه) و نيازهاي اطلاعات بهداشتي (16 سو ال) منابع اطلاعاتي مورد استفاده در (15 گويه) با مصاحبه ساختار يافته بررسي شد. سپس دادهها با استفاده از آزمونهاي آماري مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. يافتهها: در اين مطالعه 84 نفر شامل بودند. بين نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان با توجه به جنسيت سن تا هل مدرك تحصيلي شغل مرحله درماني سابقه يا عدم سابقه نابينايي در خانواده زمان نابينايي استان محل زندگي و نحوه زندگي (به تنهايي يا با خانواده) اختلاف معنيداري وجود ندارد بين نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان بهداشتي با توجه به تحت نظر پزشك بودن/ نبودن نوع ناتواني و محل سكونت (شهر- روستا) اختلاف معنيداري وجود دارد. استنتاج: نتايج اين پژوهش ميتواند به مسي ولان و مديران در برنامهريزي جهت انتخاب گردآوري سازماندهي اطلاعات بهداشتي و اراي ه آنها دركتابخانهها و مراكز اطلاعرساني كمك نمايد تا اطلاعات بهداشتي را در قالب مورد نياز آنها به روز نموده و در تا مين نيازهاي اطلاعات بهداشتي آنان كمك مو ثر و شاياني نمايد. واژه هاي كليدي: نيازسنجي نيازهاي اطلاعاتي اطلاعات بهداشتي نابينايان ارتقاء سطح سلامت مقدمه اطلاعات نقش مهمي در افزايش آگاهي و دانش افراد دارد. افراد براي كمك به بهبود سلامتي و تداوم آن نياز به اطلاعات دارند. اطلاعات نقش اساسي در كمك حمايت و افزايش مراقبت اجتماعي بهداشتي افراد به مو لف مسي ول: حسن صياميان- تهران: دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران siamian46@gmail.com 1. دانش آموخته دوره دكتري تخصصي كتابداري و اطلاع رساني دانشكده علوم انساني و اجتماعي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران تهران ايران. گروه كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه تربيت مدرس تهران ايران. گروه كتابداري و اطلاع رساني دانشكده علوم انساني و اجتماعي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران تهران ايران تاريخ دريافت : 191/5/18 تاريخ ارجاع جهت اصلاحات : 191/5/8 تاريخ تصويب : 191/6/11

3 ) نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان ايران ويژه در جامعه اطلاعاتي در قرن 1 دارد( 1- ). با رشد اطلاعات الكترونيكي و در دسترس بودن روز افزون اطلاعات بهداشتي ايده "بيمار مطلع" مهمتر شده است. از طرف ديگر رويكرد به سمت اراي ه اطلاعات به موقع با كيفيت قابل دسترس قابل فهم قابل اطمينان و مرتبط براي بيماران و مراقبت كنندگان منجر به پيشرفت شده است( 4 ). طبق تعريف سازمان بهداشت جهاني افراديكه ديد (/60) 0/400 يا كمتر داشته باشند (ديد با اصلاح) نابينا ناميده ميشوند. طبق برآورد سازمان جهاني بهداشت در هر 5 ثانيه يك نفر در دنيا نابينا ميشود. با روند كنوني و بدون مداخلات قابل مو ثر پيشبيني ميشود كه تعداد نابينايان تا سال 00 به 76 ميليون برسد( 5-7 ). در ايران نيز جمعيت نابينايان حدود 1 درصد كل جمعيت تخمين زده شده است( 8 با توجه به آمار كسب شده از سازمان بهزيستي كل كشور در تاريخ 190// تعداد نابينايان خيلي شديد 1989 نفر 6915 نفر زن و نفر مرد بوده است. به عبارتي حدود 0/0 درصد كل جمعيت ايران را نابينايان تشكيل ميدهند كه نياز به دريافت خدمات ويژه هستند. نظامهاي اطلاعاتي نتوانستهاند نقش اساسي در زمينه اراي ه خدمات ويژه به نابينايان ايفاء نمايند. از طرفي بيشتر كتابخانهها و مراكز اطلاع رساني به دلايل مختلفي از جمله عدم برخورداري از تجهيزات خاص نابينايان و نيروهاي متخصص كتابدار نقش اساسي در زمينه خدمات ويژه به نابينايان و كم بينايان را به خوبي ايفاء ننمودهاند( 9-10 ). بنابراين خدمات اطلاع رساني مناسب به اين قشر از جامعه در صورت شناخت دقيق نيازهاي اطلاعات بهداشتي آنها ميسر است. بديهي است افراد با آسيب بينايي معمولا نياز به اطلاعات و خدمات بهداشتي بيشتري نسبت به كل جامعه دارند( 11 ). تحقيقات پيشين اهميت عوامل موقتي را روي درك نيازهاي اطلاعات در حال تغيير كاربران برجسته ميكرد( 1 ). وجه تمايز اين تحقيق نسبت به مطالعات گذشته اين است كه در تحقيقات گذشته تا كيد بر خدمات كتابخانهها به نابينايان و ميزان استفاده از منابع كتابخانه منعكس شده بود درحاليكه در اين تحقيق علاوه بر بررسي موارد فوق تا كيد بر نيازهاي اطلاعاتي بهداشتي نابينايان است. نيازهاي اطلاعاتي هر فرد يا جامعه بايد به درستي شناسايي و براي تهيه و تا مين آنها به دقت برنامهيزي شود تا از اتلاف وقت افزايش هزينه و انباشت اطلاعات نامرتبط جلوگيري شود. بنابراين ميتوان گفت كه نخستين اصل در فرآيند اطلاعرساني نيازسنجي اطلاعات يا شناسايي دقيق نيازهاي اطلاعات بهداشتي كاربران است كه يكي از وظايف خطير متخصصان حوزه كتابداري و اطلاعرساني ميباشد. دسترسي به اطلاعات و اراي ه آن براي كاهش نابرابريهاي بهداشتي در مراقبتهاي بهداشتي و اجتماعي مهم است. اطلاعات هميشه در دسترس و مطابق با نيازهاي گروه هاي خاص نميباشد. يكي از اين گروههاي خاص افراد با آسيب بينايي هستند( ). ابعاد اين مشكلات شامل عدم شناخت نيازهاي اطلاعات بهداشتي عدم آگاهي منابع و بهره گيري از منابع و قالبهاي مورد نياز نبود كتابدار يا كتابداران متخصص عدم وجود برگهدانهايي با خط بريل و فهرست بريل يا ساير رسانه هاي نوين و عدم اجراي دورههاي حين خدمت براي كساني كه مسي وليت خدمات به نابينايان را به عهده دارند كمبود منابع كافي در زمينه هاي بهداشتي و كمبود ابزار فناوريهاي اطلاعات ) نرم افزاري و سخت افزاري) ميباشد. با توجه به اينكه تاكنون در زمينه نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان در سطح كشور به صورت جامع تحقيقي انجام نشده است و در ساير كشورها نيز به صورت جامع و در تمام ابعاد نبوده است شناخت نيازها در كسب اطلاعات بهداشتي و مشكلات موجود ميتواند به بهبود و اصلاح شيوههاي اطلاع رساني و اراي ه خدمات مناسب به آنها كمك كند و بستري مناسب براي ايجاد كتابخانه ملي ويژه نابينايان در سطح 4

4 پژوهشي حسن صياميان و همكاران كشور باشد. نتايج اين تحقيق م ي تواند زمينه تغييرات اساسي در چگونگي خدمات رساني به اين قشر از جامعه باشد. بخش جدايي ناپذير از انجام مراقبتهاي بهداشتي اراي ه اطلاعات مورد نياز بيماران بهويژه نابينايان است. مطالعه در زمينه شناسايي و سنجش ميزان نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان بر تشخيص نوع اطلاعات و اولويتبندي آنها تا كيد ميكند. بين ويژگيهاي فردي (جنس سن وضعيت تا هل مدرك تحصيلي شغل تحت نظر پزشك بودن/ نبودن مرحله درماني نوع ناتواني سابقه يا عدم سابقه نابينايي در خانواده زمان نابينايي استان محل زندگي نحوه زندگي (به صورت تنها يا با خانواده) و محل سكونت (شهر يا روستا) نابينايان با نيازهاي اطلاعاتي بهداشتي آنان اختلاف معنيداري وجود دارد. بنابراين تحقيق حاضر با هدف سنجش نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان در ايران است. مواد و روشها روش تحقيق روش پيمايشي- تحليلي است. در اين پژوهش ابزار گردآوري اطلاعات شامل پرسشنامه با سو الات باز و بسته و به صورت ليكرت طراحي شده كه با مطالعه متون و هماهنگي افراد متخصص بر اساس اهداف تحقيق تهيه شده است ميباشد روايي آن با استفاده از نظرات متخصصان بهدست آمد و شامل اطلاعات جمعيت شناسي و پرسشهايي در باره نيازهاي اطلاعات بهداشتي و رفتارهاي اطلاعاتي (نحوه دسترسي به اطلاعات قالب اطلاعاتي مورد استفاده ميانگين استفاده از وقت در استفاده از منابع اطلاعاتي شرايط مورد انتظار از خدمات كتابخانهها و ميز نا آشنايي با تجهيزات و فناوري) است. معيار مطالعه كليه افراد نابينا با معلوليت بينايي خيلي شديد است كه تحت پوشش مراكز بهزيستي تحت سازمان بهزيستي كشور نام نويسي هستند. حجم نمونه با توجه به آمار كسب شده از سازمان بهزيستي كل كشور در تاريخ 191// تعداد نابينايان خيلي شديد 1989 نفر 6915 نفر زن و جدول كرجسي مورگان 84 نفر مرد بودند كه بر اساس نفر 5 نفر (65/6 درصد) مرد و 1 نفر (4/4 درصد) زن و از نوع سهميهاي 10 استان كه به روش نمونهگيري خوشهاي چند مرحلهاي انتخاب شدهاند. ابزار گردآوري اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه ساختار يافته است. پرسشنامه در بخش طراحي گرديد. بخش اول) شامل 1 سو ال مربوط به ويژگيهاي فردي (جنس سن وضعيت تا هل مدرك تحصيلي شغل تحت نظر پزشك بودن/ نبودن مرحله درماني نوع ناتواني سابقه يا عدم سابقه نابينايي در خانواده زمان نابينايي استان محل زندگي نحوه زندگي(به صورت تنها يا با خانواده) و محل سكونت (شهر يا روستا) بخش دوم) نيازهاي اطلاعات بهداشتي و منابع اطلاعات مورد استفاده نابينايان است. نيازهاي اطلاعات بهداشتي شامل 16 گويه وبخش سوم) منابع اطلاعاتي در 15 گويه تدوين شده است. براي امتيازدهي به پاسخهاي نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان از امتيازهاي 1 تا 5 به ترتيب امتياز "بسيار كم" نمره 1 "كم" نمره "متوسط" نمره "زياد" نمره 4 و بسيار زياد" نمره 5 داده شد. براي امتيازدهي به پاسخ هاي منابع اطلاعاتي از امتيازهاي 1 تا به ترتيب امتياز "كم" نمره 1 "متوسط" نمره و "زياد" نمره داده شد. از آن جا كه پرسشنامه استانداردي براي سنجش متغيرهاي موجود در تحقيق وجود نداشت محقق با مطالعه وسيع در مباني نظري و تجربي و با هماهنگي افراد متخصص براساس اهداف پژوهش پرسشنامه محقق ساخته را تهيه نموده است پس از تا ييد طرح تحقيقاتي با رعايت ملاحظات موازين اخلاقي و پس از اخذ معرفي نامه از معاونت تحقيقات و فناوري دانشگاه علوم پزشكي مازندران به استانهاي منتخب تحقيق كتابخانه هاي عمومي و مراكز بهزيستي انجمنها و كانونهاي كم بينايان و نابينايان مراجعه نموده پس از هماهنگي با مسي ولين و توضيح اهداف مطالعه به نابينايان 5

5 و 0 نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان ايران و كسب رضايت مبني بر تمايل آنان به شركت در پژوهش و اطمينان دادن به آنها در مورد محرمانه ماندن اطلاعات و اين كه اراي ه نتايج صرفا جهت پوشش اهداف و سو الات تحقيق و رعايت اصول اخلاقي در استفاده از منابع و پژوهشها ميباشد پرسشنامه براي آنان قراي ت و پاسخ نامه تكميل شد. براي سنجش ميزان پايايي ابزار تحقيق از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد. از نرم افزار SPSS 17 مقدار ضريب پايايي نيازهاي اطلاعات بهداشتي 0/9 به دست آمد كه در سطح قابل قبولي است. دادهها با استفاده از اين نرمافزار براي تجزيه و تحليل از روشهاي موجود در آمار توصيفي به ويژه شاخص مركزي (ميانگين) و در آمار استنباطي چون مقدار z محاسبه شده براي متغيرهاي نيازهاي اطلاعات بهداشتي /040 و داراي سطح معنيداري 001/ مع ين سطح داري آن كمتر از 0/05 بوده چون توزيع اين متغير از توزيع نرمال متفاوت بوده از آزمونهاي ناپارامتريك استفاده شد. براي معنيدار بودن يا نبودن فرضيات مطرح شده موردهاي: جنس تا هل تحت نظر پزشك بودن/ نبودن نوع ناتواني سابقه يا عدم سابقه نابينايي در خانواده نحوه زندگي (به تنهايي يا با خانواده) و محل سكونت (شهر يا روستا) از آزمون ناپارامتري U من ويتني و براي فرضيههاي مطرح شده شامل گروههاي سني مدرك تحصيلي نوع شغل زمان نابينايي و استان محل زندگي نابينايان از آزمون ناپارامتري كروسكال واليس استفاده شده است. يافتهها با توجه به نتايج حاصل از آزمون U منويتني و آزمون كروسكالواليس از آنجا يي كه سطح معنيداري در تمامي موارد (جنسيت سن تا هل مدرك تحصيلات شغل مرحله درماني سابقه يا عدم سابقه نابينايي در خانواده زمان نابينايي استان محل زندگي و نحوه زندگي (به صورت تنها يا با خانواده) از 0/05 بزرگتر است بنابراين بين نيازهاي اطلاعاتي بهداشتي نابينايان با توجه به متغيرهاي فوق اختلاف معنيداري وجود ندارد. با توجه به نتايج حاصل از آزمون u من ويتني و آزمون كروسكالواليس از آنجاييكه سطح معنيداري در تمامي موارد (تحت نظر پزشك بودن/ نبودن نوع ناتواني و محل سكونت (شهر- روستا) از 0/05 كمتر است بنابراين بين نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان بهداشتي با توجه به متغيرهاي فوق اختلاف معنيداري وجود دارد. بيشترين تعداد نابينايان 49 نفر ( 64/8 درصد) با ميانگين (4/8) گويه» دستيابي به زندگي سالم «گزينه بسيار زياد را انتخاب كردند و كمترين تعداد 100 نفر 6/04) درصد) با ميانگين /8 گويه» مزايا و معايب روش هاي درمان «گزينه بسيار زياد را انتخاب كردند (جدول شماره 1). جدول شماره 1: توزيع و درصد فراواني نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان رديف گويه بسيار كم كم تا حدي زياد بسيار زياد ميانگين و انحراف معيار ميانگين رتبه ها 8/68 /84±1/1 (0/99)119 (9/84)15 (17/45)67 (5/1)0 (6/51)5 1 كنترل و مديريت بيماري 8/11 /7±1/098 (5/78)99 (40/6)156 (19/5)75 (8/85)4 از عوارض جانبي داروهاي تجويزي 0(5/1) 8/1 /66±1/6 (7/76)145 (/66)87 (18/)70 (10/16)9 (11/0)4 خبرهاي خوب در باره بيماري 9/09 /95±1/05 (4/64)1 (9/)151 (16/67)64 (4/95)19 4 كسب فعالانه اطلاعات در حوزه بيماري 17(4/4) 9/18 /97±1/01 (4/8)1 (9/06)150 (0/05)77 (/08)8 (4/4)17 5 روش هاي درمان اين بيماري 8/97 /9±0/96 (7/60)106 (18.48)185 (16/67)64 (/91)15 (/65)14 6 رژيم غذايي متناسب بيماري 7/7 /66±1/1 (/70)91 (9/84)15 (19/79)76 (1/4)47 7 اطلاعات ساير مدل هاي درماني 17(4/4) 7/96 /64±1/17 (1/5)8 (48/96)188 (9/11)5 (1/0)50 (7/55)9 8 فوايد مورد انتظار از درمان 8/14 /7±1/14 (5/6)97 (4/75)168 (18/49)71 (/91)15 (8/59) 9 تست هاي آزمايشگاهي خود 11/46 4/8±1/0 (64/8)49 (18/8)7 (7/8)0 (6/5)5 (/08)8 10 دستيابي به زندگي سالم 8/17 /7±1/18 (0/1)116 (4/8)1 (0/1)78 (7/81)0 (7/9)8 11 اطلاعات حمايتي و رواني 7/05 /8±1/4 (6/04)100 (4/74)95 (4/)9 (11/46)44 1 مزايا و معايب روش هاي درمان 5(1/54) 7/4 /55±1/6 (9/69)114 (5/5)98 (/9)88 (14/)55 (7/55)9 1 مكانهاي مراقبتي 9/66 4/07±1/0 (41/15)158 (7/4)14 (11/46)44 (8/07)1 (/08) 8 14 بهبودي بيماري 8/46 /8±1/09 (0/99)119 (5/4)16 (/44)90 (4/69)18 (5/47)1 15 كنار آمدن با بيماري 7/80 /7±1/1 (7/08)104 (1/77)1 (9/17)11 (8/) (/65)14 16 اطلاعات عمومي بهداشتي 6

6 پژوهشي حسن صياميان و همكاران ازآنجاييكه امتياز حاصله كمترين 5 و بيشترين امتياز 80 بوده است بنابراين براي جمعبندي ميزان اطلاعات بهداشتي مورد نياز از تقسيمبندي خيلي كم (5-8) كم (9-5) زياد (5-66) و خيلي زياد (67-80) استفاده شد (جدول شماره ). جدول شماره : ميزان نيازهاي اطلاعات بهداشتي مردان و زنان نابينا در ايران نياز اطلاعات بهداشتي خيلي كم كم زياد خيلي زياد جمع جنس مرد تعداد(درصد) (4)10 زن تعداد(دصد) (1/5) جمع تعداد(درصد) (/1)1 (8/6) (60/9)4 (7/)105 (100)84 (10/6)14 (65/)86 (/7)0 (100)1 (7/5)19 (58/7)148 (9/8)75 (100)5 با توجه به سو الات 16 گانه اطلاعات بهداشتي اكثريت افراد مورد بررسي 4 نفر (60/9 درصد) به اطلاعات بهداشتي "زياد" (58/7 درصد مرد و 65/ درصد زن) و 1 نفر (/1 درصد) "خيلي كم " به اطلاعات بهداشتي (4 درصد مرد و 1/5 درصد)نياز داشتند (جدول شماره ). بيشترين منبع اطلاعاتي مورد استفاده نابينايان 7 نفر (70/8 درصد) از" بريل " 184 نفر (47/9) از "خانواده" 4 نفر (6 درصد) از "راديو و تلويزيون" بوده و كمترين منبع اطلاعاتي مورد استفاده نابينايان 104 نفر( 7/1 درصد) از "مجله سپيد" 88 نفر (/9 درصد) از "شركت در همايش وكنگرهها" از 1 نفر (4/4 درصد) از "تلفن/ تلفن همراه " بود (جدول شماره ). پاسخدهندگان راهنمايي كتابداران براي تا مين نياز اطلاعاتي از خدمات كتابخانهاي يا مركز اطلاعرساني را با ميانگين و انحراف معيار /0±0/8 را زير متوسط اننتخاب كردند و ميزان رضايت از خدمات كتابخانه ها و مراكز اطلاعرساني را با ميانگين و انحراف معيار /6 ± 1/ بيش ازحد متوسط اعلام كردند. مقدار آزمون χ محاسبه شده با آزمون كروسكال واليس و سطح معنيداري آن برابر با = /58 χ و 0/764= p ميباشد كه نشان دهنده اين است كه نيازهاي اطلاعاتي بهداشتي نابينايان در مشاغل مختلف يكسان است. بحث با توجه به سو الات 16 گانه اطلاعات بهداشتي اكثريت افراد مورد بررسي 4 نفر (60/9 درصد) به اطلاعات بهداشتي "زياد" (58/7 درصد مرد و 65/ درصد زن) و 1 نفر (/1 درصد) "خيلي كم " به اطلاعات بهداشتي (4 درصد مرد و 1/5 درصد) نياز جدول شماره : توزيع فراواني و درصد منابع اطلاعاتي مورد استفاده نابينايان در ايران رديف منابع اطلاعات نابينايان منبع كم تعداد(درصد) متوسط تعداد(درصد) زياد تعداد (درصد) ميانگين /66 (70/8)7 (4)9 (/5)0 بريل 1 1/84 (/1)17 (17/7)68 (49/)189 منابع رسمي كتابخانهها و مراكز اطلاعرساني 1/75 (7/1)104 (0/6)79 (5/)01 مجله سپيد /14 (47/9)184 (18/)70 (/9)10 خانواده 1 1/94 (45/)174 (/1)1 (51/6)198 دوستان /07 (7/5)144 (1/5)11 (1)119 افراد نابينا 1/90 (7)14 (16/1)6 (46/9)180 منابع غير رسمي خطابهها و سخنرانيها 4 1/78 (9/7)114 (18/)70 (5/1)00 پزشك معالج 5 1/60 (4/7)95 (10/4)40 (64/8)49 پرستار و كادر درماني 6 1/81 (/9)88 (5/)15 (41/9)161 شركت در همايش ها و كنگره ها 7 /45 (6)4 (19)7 (18)69 راديو و تلويزيون 1 /9 (51/8)199 (5/7)17 (1/5)48 اينترنت /01 (8)146 (5/)97 (6/7)141 منابع رسانه هاي گروهي رايانه /07 (7)14 (/8)16 (0/)116 شنيداري(گويا 4 /01 (4/4)1 (/)14 (/)18 تلفن/تلفن همراه 5 7

7 نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان ايران داشتند. در اين تحقيق نابينايان به اطلاعات بهداشتي نياز داشتند كه با نتايج يافته هاي Grills مو سسه ملي سلطنتي نابينايان انگلستان و همكاران (001) هم خواني دارد( 1-15 ). و همكاران (1997) (1998) و Bruce يافتههاي مطالعه حاضر نشان داد كه 5/78 درصد نابينايان ميخواستند از عوارض جانبي داروهاي تجويزي در درمان بيماري خود اطلاع داشته باشند كه اين با نتايج يافته هاي Grills و همكاران (1997) مو سسه ملي سلطنتي نابينايان انگلستان (1998) و Bruce و همكاران (001) همخواني دارد( 1-15 ). اما متا سفانه اكثر داروها در ايران داراي برچسب بريل و يا سيستمهاي نوين آنتنهاي فركانس راديويي نيستند كه اين امر موجب وابستگي بيشتر نابينايان به ديگران ميشود بنابراين به منظور جلوگيري از خطاهاي دارويي و كم نمودن وابستگي نابينايان به ساير افراد استفاده از برچسب هاي بريل و فناوريهاي نوين هنگام تحويل دارو به نابينايان از ضروريات است. نتايج بهدست آمده از پژوهش نشان داد كه نابينايان براي دستيابي به زندگي سالم به اطلاعات نياز دارند كه با مطالعاتي كه توسط Williamson (1977) Schnuth (198) Welbourne و همكاران (000) Duh (000) و Conley-Jung (001) انجام گرفت همخواني دارد (16-0). بنابراين اطلاع رساني دقيق و بيشتر چه از طريق منابع رسمي و غير رسمي و به ويژه رسانههاي گروهي ضروري به نظر ميرسد. يافتههاي تحقيق نشان داد كه بيشترين منبع غير رسمي براي دريافت اطلاعات بهداشتي نابينايان خانواده بوده در صورتيكه درتحقيقات Cole 1991 Ahmed و همكار 1998 Ryan و همكار (1999) Lloyd و همكار 1998 و Steel و همكاران (199) منبع اطلاعاتي آنها پزشك بوده است( 1-5 ). علت همخواني اين تحقيق ميتواند بهخاطر در دسترس بودن خانواده باشد و نوع زندگي با خانواده ميتواند سلامت روحي و رواني نابينايان را بهتر كند. مطالعه حاضر نشان داد كه بين نيازهاي اطلاعاتي بهداشتي نابينايان بر حسب مع ين نحوه زندگي (به صورت تنها و با خانواده) آنان تفاوت داري وجود دارد و نتايج تحقيق Beverley نيز تا ثير نحوه زندگي نابينايان بر اولويتهاي اطلاع يابي نابينايان را تا ييد ميكند( ). نتايج حاكي از آن است كه پاسخ دهندگان بيشترين وقت خود را از راديو و تلويزيون استفاده كردند. اين نتيجه با يافتههاي مطالعه اطيابي (177) همسو بوده كه بيان ميدارد 87/ درصد نابينايان راديو گوش ميكنند( 6 ). نتايج تحقيق نشان داد كه "بريل" پر استفاده ترين منبع اطلاعات رسمي است كه نابينايان استفاده ميكنند كه اين نتيجه با يافتههاي مطالعه اطيابي (177) همسو بوده كه بيان كتاب بريل را مطالعه م ي ميدارد كه بيش از نيمي از نابينايان شخصا كنند( 6 ). در صورتيكه در تحقيق نوشين فر (190) "منابع گويا" و پس از آن بريل بيشترين منبع مورد استفاده كاربران نابينا و كم بينا آورده شده است( 7 ) لا. زم به ذكر است كه در طبقه بندي منابع اطلاعاتي براي افراد معمولي در دو طبقه منابع اطلاعاتي رسمي و منابع اطلاعاتي غير رسمي و در منابعي خيلي كم به سه دسته منابع اطلاعاتي اشاره شده كه علاوه بر دو طبقه فوق طبقه سوم نيز مطرح شده است. حال آنكه در اين تحقيق به سه طبقه بندي جديد ويژه نابينايان (منابع رسمي منابع غيررسمي و رسانههاي گروهي) اشاره شده است كه اين طبقات براي اولين بار در جهان براي نابينايان مطرح ميشود و در تحقيقات گذشته نيامده است. زيرا فناوريهاي نوين اطلاعاتي و ارتباطي نابينايان را به اطلاعات به روش سنتي مستقلتر غنيتر و سريعتر مينمايد زيرا دسترسپذيري راديو و تلويزيون و سرگرمكننده بودن و هم چنين آموزنده براي نابينايان بيشتر است. بنابراين تامين نيازهاي اطلاعات بهداشتي بر اساس نياز و تقاضاي نابينايان از ضروريات است كه بدين طريق ميتوان در انتخاب منابع سازماندهي اطلاع رساني و اشاعه آن به جامعه نيازمند با روشهاي جديد اطلاع رساني برنامهريزي نمود. نتايج تحقيق حاضر مبين آن است كه پاسخدهندگان بيشترين 8

8 پژوهشي حسن صياميان و همكاران رضايت خود را از خدمات كتابخانه و مراكز اطلاع رساني بيش از حد متوسط اعلام كردند. اين نتايج برخلاف نتايج تحقيقات بشارتي (178) ضيايي و همكاران (184) Steinerova (005) بيگدلي (188) غفاري و همكاران (189) و خسروي و همكاران (189) بوده است كه ميزان رضايت مراجعان نابينا و كم بينا را كم گزارش كردهاند( 8-1 9). تحقيق نشان داد كه از بين منابع رسانه هاي گروهي "اينترنت" بعد از "راديو و تلويزيون" بيشترين استفاده نابينايان بوده است. با عنايت به اينكه دسترسي به اينترنت و نحوه استفاده از آن براي نابينايان با افراد عادي متفاوت است و از آنجاييكه با توجه به رسمالخط فارسي نياز به نرمافزارهاي خاص به زبان فارسي دارد. بنابراين با توجه به گران بودن آن تهيه براي نابينايان مشكل است. تحليل دادهه يا تحقيق نشان داد نيازهاي اطلاعاتي بهداشتي نابينايان بر اساس شغل متفاوت نبوده و يكسان است. Beverley شاغل يا بيكار بودن را بر اولوي ت م ي هاي اطلاعيابي فردي نابينايان تا ثيرگذار داند( ). از آنجاييكه در ايران مشاغل ثابتي از جمله تلفنچي برايشان در نظر گرفته شده بهعبارتي از تنوع شغلي برخوردار نيستند بنابراين شغل نميتواند ق بال تا ثير چنداني در نيازهاي اطلاعاتي نابينايان داشته باشد. لذا با عنايت به نتايج به دست آمده از پژوهش حاضر ميتوان گفت كه تجهيز كتابخانهها به منابع اطلاعاتي در هاي مورد نياز و مناسب نابينايان و نيز ايجاد شبكه امانت بين كتابخانهاي جهت ارتقاء منابع مورد نياز و تنوع در خدمات اراي ه شده و ضروري به نظر ميرسد. سپاسگزاري از حوزه معاونت تحقيقات و فناوري دانشگاه علوم پزشكي مازندران كه نهايت همكاري در انجام تحقيق را داشتند و از مديريت محترم گروه كتابداري و اطلاعرساني دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات از كليه رؤساي انجمنها و كانونهاي نابينايان استانهاي مورد مطالعه آقايان عادل اكبري و علياكبر سالاري و خانمها وحيده اصلانينيا و آرام اسدي وكليه افرادي كه صميمانه در انجام اين تحقيق همكاري نمودند مراتب تشكر و قدرداني را اعلام ميكنيم. اين تحقيق حاصل پايان نامه آقاي حسن صياميان دانشجوي مقطع دكتري تخصصي كتابداري و اطلاعرساني دانشكده علوم انساني و اجتماعي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران است. References 1. Beverley CA, Bath PA, Barber R. Can two established information models explain the information behaviour of visually impaired people seeking health and social care information? J Doc 007; 6(1): 9-.. Information needs for monitoring dental health and for planning local dental services. Community Dent Health 199; 9(1): Beverley CA, Bath PA, Booth A. Health information needs of visually impaired people: a systematic review of the literature. Health Soc Care Community 004; 1(1): Navidi F. Information seeking behavior in new and investigation of information seeking search environments. Scientific Communication Monthly Journal 007; 7(1): Patton MQ. Qualitative research and evaluation methods. rd ed. California: SAGE Publications; Sommer A. Global health, global vision. Arch Ophthalmol 004; 1(6): Resnikoff S, Pascolini D, Etya'ale D, Kocur I, Pararajasegaram R, Pokharel GP, et al. Global data on visual impairment in the year 00. Bull World Health Organ 004; 8(11):

9 نيازهاي اطلاعات بهداشتي نابينايان ايران 8. Mousavi MS, Jalali M. Familiarity with tools and visual aids for the blind. Mashhad: Beh Nashr; 004 (Persian). 9. Ghafari S, Kharamin F. The Survey of situation of services in public libraries to blind and visually impaired people in Mazandaran province. Scientific Communication Monthly Journal 010; 16(1): 1-9 (Persian). 10. Kharamin F, Siamian H. The Survey of Public Library Services for Visually Impaired and Blind in Public Libraries (Case Study: Mazandaran Province Librarians: Iran). International Conference on Future Information Technology IPCSIT. Vol 1. Singapore: IACSIT Press; NHS Executive. Information for Health: An Information Strategy for the Modern NHS London: NHS Executive; Adams A, Blandford A. Digital libraries' support for the user's' information journey'. Proceeding JCDL '05 Proceedings of the 5 th ACM/IEEE-CS joint conference on Digital libraries. New York: ACM; Grills A, MacDonald A. An assessment of the pharmaceutical needs of the blind and partially sighted in Dumfries and Galloway. Pharm J 1997; 59(6959): Royal National Institute for the Blind. Ill Informed: The Provision of Accessible Health and Medical Information (RNIB). Am J Public Health Nations Health Epub 195/1/ Bruce I, Baker M. Access to written information: the views of 1,000 people with sight problems. London: RNIB; Welbourne A, Lifschitz S, Selvin H, Green R. A comparison of the sexual learning experiences of visually impaired and sighted women. J Vis Impair Blind 198; 77(6): Schnuth ML. Dental health education for the blind. Dent Hyg 1977; 51(11): Williamson K, Schauder D, Bow A. Information seeking by blind and sight impaired citizens: an ecological study. Inform Rese 000; 5(4): Duh J. Sexual knowledge of Taiwanese adolescents with and without visual impairments. J Vis Impair Blind 000; 94(6): Conley-Jung C, Olkin R. Mothers with visual impairments who are raising young children. J Vis Impair Blind 001; 95(1): Ahmed F, Cheeseman C, Rodin M. Why Can t YouSee Me? A Study into the Needs of People with Visual Impairment from Ethnic Communities Living in a London Borough. Tower Hamlets Social Services Department. London: Cole M, Cheeseman C. Understanding the needs of people from ethnic communities with visual impairments (draft report) Ryan B, McCloughan L. Our better vision: what people need from low vision services in the UK. London: RNIB; Lloyd B, Thornton P. Report to Age Concern: Views of older people on getting help when it is needed and on continuing to get around. York: Age Concern York; Steel J, Allwinkle J, Hunter R. Edinburgh and Lothians self-help group for visually impaired diabetic patients. Diabet Med 199; 9(): Etyaby N. Enjoying the blind media in Iran with an emphasis on written media (including books and periodicals) to Braille. Tehran: Allameh Tabatabaei University; School of Social Sciences, MSc thesis of Library and Informations Sciences, (Persian).

10 پژوهشي حسن صياميان و همكاران 7. Saberi M, Nikkhah Z. Citation analysis of Ph.D dissertations of library and information sciences of Isamaic Azad University. National Studies on Librarianship and Information Organization 009; 19(4): (Persian). 8. Besharati M. Survey of libraries and centers for visually impaired and blinds in Tehran [Iran]. National Studies on Librarianship and Information Organization 1999; 10(4): (Persian). 9. Steinerová J. Blind Library Users in Slovakia. Department of Library and Information Science, Faculty of Arts, Comenius University Bratislava, Slovakia; Bigdeli Z. Services offered to handicapped students in the Iranian academic libraries. ICAL. 009 (Persian). 1. Khosravi S, Khosravi F. A Study on the Status of the Special Library for the Blind and Visually Impairedof the National Library of Iran and Proposing Solutions for Improving it. National Studies on Librarianship and Information Organization 010; 1(1): 6-76 (Persian).