ΔΡΑΚΟΣΠΙΤΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ: ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΑ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΑ;

Transcript

1 Μελέτη και προσανατολισμός του «Δρακόσπιτου» της Όχης στην Εύβοια-Κατοικία, χώρος λατρείας ή πανάρχαιο αστεροσκοπείο; ΔΡΑΚΟΣΠΙΤΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ: ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΑ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΑ; Στράτος Θεοδοσίου Περίληψη Στην Εύβοια στο όρος Όχη διατηρείται σε καλή κατάσταση ένα μυστηριώδες μεγαλιθικό οικοδόμημα γνωστό ως Δρακόσπιτο ή Σπίτι του Δράκου, που δεν γνωρίζουμε ποιος το έκτισε, πως το έκτισε, πότε και για ποιον σκοπό. Πιθανολογούμε ότι ήταν ιερό κτίσμα αφιερωμένο στη λατρεία της Τελείας Ήρας, προστάτιδας του γάμου. Οι ντόπιοι κάτοικοι θεωρούν ότι το οικοδόμημα αυτό το έκτισαν οι δράκοι, ενώ υποστηρίζουν ότι εδώ κατοικούσε ο βασιλιάς των Κυκλώπων. Μάλιστα, η εξήγησή τους είναι απλή: Μόνον οι Γίγαντες και οι Κύκλωπες μπορούσαν να μεταφέρουν τους τεράστιους ογκόλιθους, τους απαραίτητους για την κατασκευή του. Ιστορικά, μάλλον, κατασκευαστές του ήταν οι Δρύοπες, λαός πανάρχαιος και προελληνικός, που λάτρευε τη θεά Ήρα. Συνεπώς, αν το Δρακόσπιτο ήταν αφιερωμένο στη θεά Ήρα, αυτό μας οδηγεί σε ορισμένους συνειρμούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Ήρα ήταν η μυθική προσωποποίηση των ουράνιων ατμοσφαιρικών διαταραχών. Η άποψη αυτή συνδέει την Ήρα με τα ουράνια και τα αστρικά φαινόμενα, σε αντιδιαστολή με την άλλη άποψη που θεωρεί τη θεά προστάτιδα του γάμου και της γης. Εμείς, εφόσον η λατρεία της θεάς Ήρας είχε σχέση με τα ουράνια φαινόμενα, πιθανολογούμε ότι το λεγόμενο Δρακόσπιτο της Όχης ήταν όχι μόνον ένας ιερός τόπος λατρείας της θεάς, αλλά παράλληλα ένα προελληνικό παρατηρητήριο των άστρων και των ουρανίων φαινομένων. Πιθανότατα ένα αρχαίο μεγαλιθικό αστεροσκοπείο της τότε εποχής! Δρύοπες Οι Δρύοπες ήταν Προέλληνες, ένας λαός πανάρχαιος που κατοικούσε στον ελλαδικό χώρο πριν από τους Έλληνες. Επειδή το όνομά τους είναι ινδοευρωπαϊκό, οι Δρύοπες θεωρείται ότι ανήκουν στα ινδοευρωπαϊκά φύλα, που αποτελούσαν τμήμα του προελληνικού φυλετικού υποστρώματος. Αρχικά, κατείχαν την περιοχή μεταξύ της Οίτης και του Παρνασσού, περιοχή άνυδρη που ονομαζόταν Δρυοπίς. Θεωρούνταν συγγενείς προς τους Λέλεγες και χαρακτηρίζονταν ως λαός ληστρικός. Οι οικισμοί των Λελέγων, όπως άλλωστε και των Δρυόπων, διατηρήθηκαν μέχρι τα τέλη της Νεολιθικής εποχής, οπότε εμφανίστηκαν τα πρώτα ινδοευρωπαϊκά φύλα.

2 Στη συνέχεια, σύμφωνα με τη μυθολογία μας οι Δρύοπες, που το 1600 π.χ. ανέπτυξαν σημαντικό πολιτισμό, εκδιώχθηκαν από τις περιοχές τους από τον Ηρακλή και τους Μαλιείς, οι οποίοι κατέλαβαν την οχυρή πόλη τους στον Παρνασσό (Ηρόδ. Ιστορία 8, 43). Οι Δρύοπες τότε κατέλαβαν την Ήπειρο και εξαιτίας αυτών ολόκληρη περιοχή ονομάστηκε Δρυοπίς. Εκδιώχθηκαν όμως και από εκεί από τους Δωριείς του Ολύμπου και της Όσσας. Έτσι, λόγω αυτής της τροπής των γεγονότων, μετανάστευσαν προς τη Νότια Ελλάδα, περίπου το 1200 π.χ., όπου αποίκισαν την Εύβοια και τις Κυκλάδες. Στην Κύθνο μάλιστα υπάρχει ακόμη η κωμόπολης Δρυοπίς, που θεωρείται ότι ιδρύθηκε και πήρε το όνομά της από τους πανάρχαιους Δρύοπες. Πράγματι, οι Δρύοπες που εγκαταστάθηκαν στην Εύβοια, κατά την περίοδο μετακίνησης των ελληνικών φύλων, αποίκισαν και το κοντινό νησί, που αρχικά πήρε την ονομασία Δρυοπίς (Ηρόδ. Ιστορία 8, 31 και 43). Στη συνέχεια πήρε τη σημερινή του ονομασία από τον αρχηγό των Δρυόπων, Κύθνο. Όσοι πήγαν στην Πελοπόννησο κατέφυγαν ως ικέτες στον βασιλιά Ευρυσθέα, ο οποίος ως αντίπαλος του Ηρακλή τους παρεχώρησε την Ασίνη της Αργολίδας, ενώ οι ίδιοι ίδρυσαν και τη Νεμέα. Η μαρτυρία του Παυσανία (Μεσσηνιακά ΛΔ, 9), μας λέει ότι η μετανάστευση αυτή έγινε κατά την τρίτη γενιά, όταν βασιλιάς τους ήταν ο Φύλας. Και από εκεί, όμως, εκδιώχθηκαν ως σύμμαχοι των Σπαρτιατών, οι οποίοι τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν σε μια μεσσηνιακή πόλη την οποίαν οι Δρύοπες ονόμασαν και πάλι Ασίνη. Οι Δρύοπες θεωρούσαν ως μυθικό γενάρχη και πρώτο βασιλιά τους στην Οίτη, τον Δρύοπα, τον γιο του Απόλλωνα και της Δίας, κόρης του Λυκάονα. Προς τιμή του βασιλιά και γενάρχη τους, οι Δρύοπες είχαν δημιουργήσει ένα ιερό με άγαλμά του στην Ασίνη της Αργολίδας και κάθε δεύτερο χρόνο τελούσαν μια «μυστική» γιορτή προς τιμή του, ενώ παράλληλα τιμούσαν και τη νύμφη Δρυόπη, κόρη του γενάρχη τους και συντρόφισσα των Αμαδρυάδων νυμφών. Σύμφωνα με τον μύθο που παραδίδει ο Νίκανδρος, ο θεός Απόλλων ερωτεύτηκε τη Δρυόπη και εμφανίστηκε σε αυτήν με τη μορφή χελώνας όταν η κόρη έπαιζε με τις νύμφες Αμαδρυάδες. Μόλις η Δρυόπη πήρε στα χέρια της τη χελώνα, ο Απόλλωνας μεταμορφώθηκε σε φίδι. Έτσι, τρόμαξε τις Αμαδρυάδες, οι οποίες τράπηκαν σε φυγή αφήνοντας μόνη με τον θεό τη Δρυόπη, η οποία συνευρέθη μαζί του. Μετά από λίγο καιρό η Δρυόπη παντρεύτηκε τον γιο του Οξύλου, τον Ανδραίμονα και γέννησε από τον Απόλλωνα όμως τον Άμφισσο, ιδρυτή και επώνυμο ήρωα της πόλης Άμφισσας. Μετά τη γέννηση του γιου της οι Αμαδρυάδες άρπαξαν τη Δρυόπη και την έκαναν νύμφη. Στο σημείο της αρπαγής φύτρωσε μια λεύκα και ανέβλυσε πηγή (Νίκανδ. παρ Αντ. Λιβ., 32). Τα Δρακόσπιτα της Εύβοιας

3 Στην Εύβοια οι Δρύοπες εγκαταστάθηκαν, γύρω στο 1200 π.χ., κυρίως στα Στύρα και στην Κάρυστο. Τα Στύρα είναι ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά σε απόσταση 30 χιλιομέτρων περίπου βορειοανατολικά της Καρύστου και 90 χιλιόμετρα περίπου νοτιοανατολικά της Χαλκίδας, της πρωτεύουσας της νήσου Εύβοιας. Η Κάρυστος είναι χτισμένη σε ένα από τα νοτιότερα σημεία της Εύβοιας, στον μυχό του ομώνυμου όρμου και στη σκιά της Όχης. Είναι μια σύγχρονη μικρή πόλη με μεγάλη τουριστική ανάπτυξη που βρίσκεται 120 Km περίπου νοτιοανατολικά της Χαλκίδας. Στη σημερινή επαρχία Καρυστίας το μεγαλύτερο βουνό είναι η Όχη, με ψηλότερη κορυφή της τον «Προφήτη Ηλία», ύψους μέτρων. Το βουνό εκτείνεται από το ακρωτήρι Μαντήλι, νότια της Καρύστου, ως το ακρωτήρι Καφηρέα (Κάβο Ντόρο) στα βόρεια. Στην Όχη διατηρείται σε καλή κατάσταση ένα μεγαλιθικό οικοδόμημα γνωστό ως Σπίτι του Δράκου ή Δρακόσπιτο, που μάλλον προοριζόταν ως ιερό για τη λατρεία της Τελείας Ήρας, προστάτιδας του γάμου. Είναι γεγονός ότι Δράκου Σπίτια ονομάζονται στην Εύβοια κάποια αρχαιότατα λείψανα λίθινων οικοδομημάτων που βρίσκονται στις κορυφές των βουνών της, περισσότερο γνωστά στους ντόπιους κατοίκους του νησιού ως Ντραγκά ή Δραγκά. Η παράδοση των κατοίκων θεωρεί ότι τα οικοδομήματα αυτά τα έκτισαν οι δράκοι, ενώ υποστηρίζουν ότι εδώ έμενε ο βασιλιάς των Κυκλώπων. Και η εξήγησή τους είναι απλή: Μόνον οι Γίγαντες και οι Κύκλωπες μπορούσαν να μεταφέρουν αυτούς τους τεράστιους ογκόλιθους. Άλλωστε σύμφωνα με την παράδοση τα Κυκλώπεια τείχη στην Τίρυνθα (Σχόλ. στον Ορ. του Ευρυπίδη 965) τα έφτιαξαν οι Κύκλωπες χάριν του Προίτου, αδελφού του Ακρίσιου. Γηγενής, σημαίνει γίγας, δηλαδή γεννημένος από τη Μητέρα-Γη. Είναι η ίδια η ενέργεια που υπάρχει στα πυρακτωμένα έγκατα της Γης. Στην αρχαιότητα επιχειρήθηκε η ετυμολογία της λέξης γίγας από τον συσχετισμό της με τις λέξεις γίγνομαι και γη. Όλοι οι λαοί έχουν του Γίγαντές τους. Οι Αδίτες, για παράδειγμα, θεωρούνταν οι μυθικοί κάτοικοι της Νότιας Αραβίας, γιγαντόσωμοι με τεράστια μυϊκή δύναμη. Επίσης ορισμένες αναπαραστάσεις πάνω σε βράχους, όπως ο Γίγαντας του Σερν, της περιοχής Άμπας του Ντόρσετ και τα μεγαλιθικά μνημεία της Ευρώπης, καθώς και ορισμένα γιγάντια αναχώματα, οδήγησαν και στο παρελθόν στην υπόθεση ότι αυτά κατασκευάσθηκαν από Γίγαντες. Εξάλλου υπάρχει η παράδοση ότι στην Ευρώπη οι άνθρωποι κάποτε ήταν ψηλότεροι και πιο ρωμαλέοι, αλλά στη συνέχεια εκφυλίστηκαν ύστερα από μια μακρά περίοδο ακμής. Πιθανόν αυτό να είναι ο απόηχος της εποχής των Νεαντερτάλιων στην Ευρώπη, αφού σήμερα είναι γνωστό ότι οι Νεαντερτάλιοι λόγω της μυϊκής και σωματικής κατασκευής τους με τον τεράστιο θώρακα και τους ισχυρούς βραχίονές τους διέθεταν τεράστια μυϊκή δύναμη.

4 Ας επανέλθουμε όμως στα Δρακόσπιτα της Εύβοιας. Σήμερα είναι γνωστά περίπου 23 ή 24 Δρακόσπιτα, βουβοί μάρτυρες μιας ξεχωριστής πολιτισμικής περιόδου στην ιστορία της νήσου. Επιβλητικά θεωρούνται τρία Δρακόσπιτα κοντά στα Στύρα, που είναι γνωστά ως Πάλλη Λάκκα Δραγκό, αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι το Δρακόσπιτο της Όχης. Κανένα άλλο δεν παρουσιάζει την τελειότητα της δικής του κατασκευής. Σημειώνουμε ότι Δρακόσπιτα βρίσκονται μόνο στη Νότια Εύβοια στην επαρχία Καρυστίας και πουθενά αλλού στον Ελλαδικό χώρο, εκτός βέβαια από κάποιες μικρότερες, όμως, κατασκευές στη Μάνη. Οι προαιώνιοι θρύλοι της φυλής μας θεωρούν ως κατασκευαστές τους, τους μυθικούς Δρύοπες, που σύμφωνα με τη μυθολογία μας έδωσαν σκληρές μάχες με τον Ηρακλή, που τους έδιωξε από τις αρχικές εστίες τους. Ως αντιπάλους του Ηρακλή ο λαός μας τους θεωρεί Γίγαντες τεράστιας σωματικής διάπλασης, δράκους σωστούς, ικανούς να σηκώνουν τους τεράστιους ογκόλιθους με τους οποίους φτιάχτηκαν τα Δρακόσπιτα στις ευβοϊκές βουνοκορφές. Άλλωστε σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, δράκος, που είναι ο δημώδης τύπος της λέξης δράκων, είναι ένα τέρας μυθικό, με μορφή ερπετού, τεραστίων διαστάσεων, συνήθως φτερωτό, προικισμένο με υπερφυσική δύναμη. Τέτοια μυθικά τέρατα υπάρχουν, με κάποιες βέβαια παραλλαγές, σε όλες τις μυθολογίες του κόσμου. Εκτός, όμως από τα τέρατα, δράκους ο λαός μας ονομάζει και ανθρωπόμορφα όντα, υπερφυσικού αναστήματος, με μυϊκή δύναμη φοβερή και ασυναγώνιστη, πέρα δηλαδή από τα συνηθισμένα ανθρώπινα μέτρα. Αυτά τα όντα συνήθως κατοικούν σε σπήλαια στα βουνά. Πιθανότατα λοιπόν οι δοξασίες για τους ανθρωπόμορφους δράκοντες να αποτελούν συνέχεια των μύθων και θρύλων της φυλής μας για τους Γίγαντες, τους Τιτάνες, τους Κενταύρους και τους Κύκλωπες. Από αυτές τις παραδόσεις για τους δράκους σχηματίστηκαν πολλά τοπωνύμια που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα, όπως Δρακότρυπα, Δρακόσπιτα, Δρακοσπηλιά, Δρακοβούνι, Δρακολίμνη κ.ά. Σημειώνουμε ότι από τη μακρινή αρχαιότητα ήταν ονομαστά τα μάρμαρα της Νότιας Εύβοιας, της περιοχής ανάμεσα στα Στύρα και στην Κάρυστο. Η εξαγωγή των μαρμάρων εξασφάλιζε πλούτο στην Κάρυστο, την τρίτη μεγάλη πόλη της Εύβοιας μετά τη Χαλκίδα και την Ερέτρια. Έτσι, στην περιοχή υπάρχουν ίχνη αρχαίων λατομείων. Στους Κυλίνδρους της Καρύστου υπάρχουν ακόμη εγκαταλελειμμένοι, επιβλητικοί σε μέγεθος, κίονες από την εποχή που λειτουργούσαν τα λατομεία. Εντυπωσιακό είναι το αρχαίο λατομείο κοντά στον Άι-Νικόλα στην περιοχή των Στύρων, καθώς και τα δύο λατομεία της περιοχής των Καψάλων. Από το γεγονός αυτό κάποιοι ερευνητές υπέθεσαν ότι τα Δρακόσπιτα, πιθανότατα να ήταν οι κατοικίες των λατόμων που δούλευαν στην περιοχή.

5 Ίσως κάποια μικρά σε μέγεθος πραγματικά να ήταν ή να χρησιμοποιήθηκαν από τους λατόμους, αλλά αυτή η υπόθεση ηχεί απίθανη για την περίπτωση του επιβλητικού και μεγάλου σε μέγεθος Δρακόσπιτου της Όχης, που στέκει περήφανο στην κορυφή του βουνού. Στην Κάρυστο υπάρχει ένα Βενετσιάνικο κάστρο του 13ου αιώνα, τα ερείπια του κάστρου Ντελ Ρόσι, που είναι γνωστό και ως κάστρο της Καρύστου, ενώ υπάρχει ακόμα το μικρό Μουσείο στο Γιοκάλειο Ίδρυμα, με συλλογή αρχαιολογικών ευρημάτων και Βιβλιοθήκη. Επισκεφθήκαμε την Κάρυστο, κατά το θερινό ηλιοστάσιο (22 Ιουνίου 2005), και με αφετηρία αυτή την πόλη ξεκινήσαμε για το χωριό Μύλοι και φθάσαμε με ειδικό Jeep, ως ένα σημείο όμως, στο πλάτωμα κοντά στο ορειβατικό καταφύγιο. Αφήσαμε το αυτοκίνητό μας εκεί στο ύπαιθρο και διανυκτερεύσαμε σε σκηνές. Την άλλη μέρα, μετά από ορειβασία δύο περίπου ωρών φθάσαμε στο δρακόσπιτο στην κορυφή της Όχης. Η ανάβαση ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Αλλά ευτυχώς, επειδή ήταν καλοκαίρι, οι συνθήκες ήταν πολύ καλές. Φωτογραφήσαμε το δρακόσπιτο από όλες τις πλευρές και μετρήσαμε επισταμένως και με ακρίβεια όλες τις διαστάσεις του (μήκος, ύψος, πλάτος). Επίσης εκτελέσαμε όλες τις εργασίες για τον αστρονομικό προσανατολισμό του, ενώ με GPS πήραμε τις ακριβείς γεωγραφικές συντεταγμένες του χώρου. Τις μετρήσεις αυτές μαζί με τις σκέψεις μας παρουσιάζουμε. Στην Όχη, λοιπόν, στο μικρό πλάτωμα που δημιουργείται ανάμεσα στις δύο μύτες της δίδυμης κορυφής του βουνού, σφηνωμένο ανάμεσά τους, και σε υψόμετρο μέτρων, βρίσκεται το πιο σημαντικό από τα Δρακόσπιτα της Εύβοιας. Οι κορυφές της Όχης είναι γυμνές και απόκρημνες και το βουνό αυλακώνεται από χαράδρες. Σε αυτά λοιπόν τα γυμνά βράχια δεσπόζει το καλύτερα διατηρημένο Δρακόσπιτο, που σε εντυπωσιάζει καθώς το αντικρίζεις από μακριά. Το αινιγματικό οικοδόμημα ξεφυτρώνει απότομα από τα γυμνά βράχια της βουνοκορφής, σε μια απέραντη ερημιά με θέα το Αιγαίο πέλαγος. Αυτά τα παράξενα κτίσματα και οι σκέψεις μας καθώς τα αντικρίζουμε δίνουν γένεση σε θρύλους και ονειροπολήσεις. Το πανάρχαιο οικοδόμημα χτισμένο με τεράστιους ογκόλιθους, που φθάνουν σε βάρος τους 3 ή 4 τόνους, εντυπωσιάζει με την προσεγμένη αρμολόγησή τους και την ποιότητα της κατασκευής του. Πλησιάζοντας κοντά είδαμε ότι αποτελείται από τεράστιες πλάκες που έχουν αποκοπεί από τον γύρο χώρο, η μεγαλύτερη από τις οποίες φθάνει τα τέσσερα μέτρα. Πράγματι, η γερή κατασκευή, η ασφάλεια που πρόσφερε το μεγαλιθικό μνημείο και η επιβλητικότητά του, έκαναν τους ανθρώπους να το θεωρούν έργο υπερφυσικών γιγαντόσωμων ανθρώπων τεράστιας μυϊκής δύναμης, των Κυκλώπων. Μελετώντας το διακρίνεται η ισχυρή κατασκευή του με τις ογκώδεις πέτρες θεμελιωμένες πάνω στον φυσικό βράχο και αρμολογημένες με τις μικρότερες πέτρες ανάμεσά τους, που δίνουν

6 συνοχή στην όλη κατασκευή. Οι ογκόλιθοι έχουν πελεκηθεί και έχουν ταιριαχθεί άριστα ο ένας με τον άλλον. Είναι εντυπωσιακή η τέλεια ευθυγράμμιση της μεγαλιθικής τοιχοποιίας, ενώ δεν έχει χρησιμοποιηθεί κανενός είδους συνδετικό υλικό (π.χ. λάσπη). Πρόκειται για κυκλώπεια κατασκευή, όπως κυκλώπεια ονομάζονται τα αρχαία κτίσματα που κατασκευάστηκαν από ογκόλιθους τεραστίων διαστάσεων. Η είσοδός του είναι τρίλιθη, σχήματος Π, κατασκευασμένη με τεράστιες πλάκες και με υπέρθυρο διαστάσεων 1,20 μ. μήκος, 2,30 μ. πλάτος και 0,20 μ. πάχος. Το δρακόσπιτο στην κορυφή της Όχης (φωτογραφία του αρχιτέκτονα Μάρκου Κατσιώτη) Ανακύπτουν βέβαια κάποια ουσιαστικά ερωτήματα: 1. Πώς υψώθηκε αυτή η τεράστια πλάκα στο ύψος των δύο περίπου μέτρων; 2. Πώς τοποθετήθηκε στη θέση της; 3. Ποια τεχνικά εργαλεία και ποια μέσα χρησιμοποιήθηκαν σε έναν τόσο τραχύ και δύσβατο χώρο και μάλιστα στην τότε (νεολιθική;) εποχή; Εισερχόμενοι στο εσωτερικό του οικοδομήματος αντικρίσαμε ένα κτίσμα με φαρδείς τοίχους, με πάχος τουλάχιστον 1,50 μέτρο. Η εσωτερική αίθουσα έχει μήκος 12,70 μ. και πλάτος 7,70 μ., δηλαδή ένας χώρος γύρω στα ενενήντα με εκατό τετραγωνικά μέτρα, κατασκευασμένος από πλακόμορφο σχιστόλιθο. Εκείνο που χαρακτηρίζει το όλο οικοδόμημα είναι ο τρόπος κατασκευής της στέγης, που έχει γίνει με το σύστημα της

7 επεξοχής (εκφορικό σύστημα) και από τις τέσσερις πλευρές και όχι μόνον από τις δύο όπως τα μυκηναϊκά μεγαλιθικά μνημεία, πράγμα που τόνισε ο αρχιτέκτονας της ερευνητικής μας ομάδας 1 κ. Μάρκος Κατσιώτης, από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σύμφωνα με τον κ. Μάρκο Κατσιώτη για την κατασκευή στέγης με το εκφορικό σύστημα στήριξης χρειάζεται αφενός μεν επακριβής υπολογισμός, αφετέρου δε καλοί τεχνίτες! Αρχικά, πάνω στον ογκώδη τοίχο τοποθετείται μια αρκετά μεγάλη πλάκα σχιστόλιθου, η οποία πρέπει να εξέχει λίγο προς το εσωτερικό της αίθουσας. Αμέσως μετά πάνω στην πρώτη πλάκα τοποθετείται μια δεύτερη που εξέχει προς το εσωτερικό λίγο περισσότερο από την πρώτη και στη συνέχεια πάνω στη δεύτερη τοποθετείται μια τρίτη πλάκα, η οποία με τη σειρά της εξέχει ακόμη περισσότερο και ούτω καθεξής μέχρις ότου οι τελευταίες πλάκες που στηρίζονται στον έναν τοίχο να συναντήσουν τις αντίστοιχες πλάκες που έχουν ξεκινήσει από τον ακριβώς απέναντι τοίχο. Η στατική μελέτη πρέπει να είναι επακριβής, γιατί αν δεν υπολογιστούν σωστά τα βάρη των επίπεδων πλακών το κέντρο βάρους της όλης κατασκευής θα βρεθεί εκτός της βάσης στήριξης, δηλαδή των τοίχων και η στέγη θα καταρρεύσει. Ορθώς σκεπτόμενοι οι άγνωστοι αρχαίοι κατασκευαστές του πανάρχαιου οικοδομήματος χρησιμοποίησαν και μεγάλους ογκόλιθους σαν αντίβαρα πάνω από τις πλάκες στο τμήμα τους που στηρίζεται στους φαρδείς τοίχους του Δρακόσπιτου. Παρατηρώντας το Δρακόσπιτο της Όχης δίκαια ο καθένας αναλογίζεται: Τι εξυπηρετούσε ένα τόσο εντυπωσιακό και προσεκτικά κατασκευασμένο μεγαλιθικό οικοδόμημα στο υψόμετρο των περίπου μέτρων; Πράγματι, είναι δύσκολο να ερμηνευθεί η χρήση των κτισμάτων αυτών, μια δυσκολία που ακόμα και σήμερα δεν έχει ακόμα ξεπεραστεί. Είναι αλήθεια ότι εντός του μεγαλιθικού κτιρίου νιώσαμε την υποβλητικότητα του χώρου, ενώ ταυτόχρονα μας κατέκλυσαν παράξενα συναισθήματα. Πριν χιλιάδες χρόνια, ο χώρος αυτός ίσως να αποτελούσε τόπο ιερό, πιθανώς έναν ναό της Τελείας Ήρας, που είχε ανεγερθεί προς τιμήν της από τον πανάρχαιο λαό των Δρυόπων, μολονότι μυστηριώδης και προβληματική παραμένει ακόμα και σήμερα αυτή καθεαυτή η ταυτότητα των κατασκευαστών των μεγαλιθικών κτισμάτων. Ωστόσο αφουγκραστήκαμε το σφύριγμα του ανέμου, ριγήσαμε από τη σκοτεινιά του εσωτερικού χώρου, αφήσαμε το πνεύμα μας να περιπλανηθεί ένα γύρω και αισθανθήκαμε τις μυστικές τελετουργίες των Δρυόπων ή μιας άλλης πανάρχαιας φυλής προς την Τελεία Ήρα και τις άλλες θεότητες. 1 Η ερευνητική ομάδα: Στράτος Θεοδοσίου, αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας της Αστρονομίας και των Φυσικών Επιστημών, Βασίλειος Μανιμάνης αστροφυσικός, Μάρκος Κατσιώτης αρχιτέκτων και Δημήτριος Παπανικολάου, καθηγητής γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

8 Οι αιώνες πέρασαν οι θνητοί άνθρωποι πέθαναν, άλλοι άνθρωποι πέρασαν και έφυγαν κι αυτοί Το ιερό οικοδόμημα, όμως, αντέχει στο πέρασμα του χρόνου. Ούτε τα χιόνια του βουνού, ούτε οι ισχυροί άνεμοι, ούτε οι σεισμοί της περιοχής το έχουν αγγίξει ουσιαστικά μέχρι σήμερα. Οι σημερινοί κάτοικοι της περιοχής το αντικρίζουν με δέος και μη μπορώντας να εξηγήσουν αλλιώς την κατασκευή του πλάθουν μύθους και ιστορίες για δράκους και υπεράνθρωπα όντα. Εξάλλου, ούτε οι αρχαιολόγοι που το μελέτησαν έχουν αποκρυσταλλώσει μια τελική γνώμη για την περίφημη αυτή κατασκευή. Άλλοι θεωρούν ότι το Δρακόσπιτο έχει κτισθεί το 1000 π.χ. περίπου, συσχετίζοντάς το με άλλα μεγαλιθικά κτίσματα της Ελλάδας, όπως της Τίρυνθας και των Μυκηνών. Άλλοι ανάγουν την κατασκευή του γύρω στον 4ο π.χ. αιώνα. Άλλοι θεωρούν ότι τα Δρακόσπιτα ήταν ιερά της Τελείας Ήρας, της νόμιμης πλέον συζύγου του Δία και έτσι προστάτιδας του γάμου, λόγω της ιερής ένωσής της με τον πατέρα των Θεών (ιερογαμία). Άλλοι πιστεύουν ότι ήταν τόπος λατρείας του Ηρακλή. Και οι δύο αυτές απόψεις συνδέουν τα Δρακόσπιτα με ιερές λατρείες προσδίδοντάς τους καθορισμένη θρησκευτική σημασία. Το 1959 ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης κ. Νικόλαος Μουτσόπουλος, μελέτησε στατικά το Δρακόσπιτο της Όχης και έκανε ανασκαφές στον γύρω χώρο. Στο εσωτερικό του Δρακόσπιτου ανακάλυψε ένα πλήθος αγγείων, ενώ στον εξωτερικό χώρο εντοπίστηκε αποθέτης, δηλαδή μία υπόγεια κατασκευή εντός της οποίας βρέθηκαν χρηστικά αντικείμενα και οστά ζώων πιθανά κατάλοιπα τελετουργίας θυσιών, καθώς και όστρακα (θραύσματα αγγείων) που σήμερα φυλάσσονται, όπως είδαμε, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καρύστου. Μάλιστα, σε ένα όστρακο είναι χαραγμένο και ένα είδος γραφής άγνωστης(;) μέχρι σήμερα. Αυτά τα ευρήματα και η στατική μελέτη της κατασκευής, καθώς και ορισμένες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του όλου οικοδομήματος έκαναν τον καθηγητή Μουτσόπουλο να αποφανθεί ότι το μεγαλιθικό μνημείο πρέπει να ήταν ναός των Δρυόπων χτισμένος πριν από το 700 π.χ. Πάντως, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ν. Βουτυρόπουλο: Η επαλήθευση τέτοιου είδους στοιχείων πρέπει να βασίζεται σε αδιάσειστα αρχαιολογικά τεκμήρια και όχι αντίστροφα. Εξάλλου, υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν τη χρονολογική σχέση μεταξύ κινητών ευρημάτων και κτιρίου στην Όχη, τις χρονολογικές και λειτουργικές σχέσεις μεταξύ των υπολοίπων είκοσι τριών ή είκοσι τεσσάρων παρόμοιων κατασκευών που έχουν βρεθεί στον συγκεκριμένο ιστορικό και γεωγραφικό χώρο. Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μπορεί να δώσει μόνον η αρχαιολογική σκαπάνη σε συνδυασμό με μια ευρύτερη τοπογραφική και γεωλογική έρευνα στην περιοχή.

9 Μια πιο πεζή εκδοχή θεωρεί το Δρακόσπιτο κτίσμα του 4ου π.χ. αιώνα που πιθανώς να αποτελούσε βίγλα (παρατηρητήριο και κατοικία φύλακα), ο οποίος από το ύψος εκείνο επόπτευε το Αιγαίο πέλαγος και ειδοποιούσε με φωτεινά σήματα για όσα τυχόν έβλεπε τους άρχοντες της πόλης του. Ωστόσο, ένα τέτοιο τεράστιο οικοδόμημα κατασκευασμένο για βίγλα, μάλλον μας φαίνεται απίθανο. Πιο πιθανή ίσως είναι η εκδοχή του ναού της Ήρας και ταυτόχρονα του ουράνιου παρατηρητηρίου, ενός πανάρχαιου αστεροσκοπείου! Εξάλλου, πλήθος μεγαλιθικών μνημείων στην Ευρώπη, είχε κατασκευαστεί ακριβώς γι αυτόν τον σκοπό. Πράγματι, αν το Δρακόσπιτο ήταν αφιερωμένο στη θεά Ήρα, αυτό μας οδηγεί σε καθορισμένους συνειρμούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι συνεχείς διαμάχες της θεάς με τον Δία έδωσαν την αφορμή να διατυπωθεί η άποψη ότι η Ήρα ήταν η μυθική προσωποποίηση των ουράνιων ατμοσφαιρικών διαταραχών. Η άποψη αυτή συνδέει την Ήρα με τα ουράνια φαινόμενα, σε αντιδιαστολή με την άλλη θέση που θεωρεί τη θεά προστάτιδα του γάμου και της γης. Συνεπώς, εφόσον η λατρεία της θεάς Ήρας είχε σχέση με τα ουράνια και τα αστρικά φαινόμενα, εμείς πιθανολογούμε ότι το λεγόμενο Δρακόσπιτο της Όχης ήταν όχι μόνον ένας ιερός τόπος λατρείας της Ήρας, αλλά παράλληλα ήταν ένα προελληνικό παρατηρητήριο των άστρων και των ουρανίων φαινομένων. Ένα αστεροσκοπείο της αρχαίας εκείνης εποχής. Ένα πανάρχαιο παρατηρητήριο του ουρανού. Και βέβαια προτείνουμε στους αρχαιολόγους-ιστορικούς, αν βέβαια θέλουν, να ερευνήσουν προσεκτικά και με τις ιδιαίτερες γνώσεις τους αυτή την αστρονομική εκδοχή μας. Κάτοψη και προσανατολισμός του Δρακόσπιτου της Όχης (σχέδιο του αστροφυσικού Δρ. Βασίλειου Μανιμάνη)

10 Σε αυτό νομίζουμε ότι μας βοηθά και η ονομασία του οικοδομήματος. Επιμένουμε ότι η ονομασία του κτίσματος ως Δρακόσπιτο, δεν είναι παρά παρετυμολογία του αρχαίου ελληνικού ρήματος «δέρκομαι», που σημαίνει βλέπω καθαρά, ατενίζω, κοιτάζω ή παρατηρώ! Πράγματι οι χρόνοι του ρήματος είναι: δέρκομαι, εδρακόμην, δρέξομαι, έδρακον, δέδορκα, εδεδόρκην. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το θέμα δερκ δαρκ δρακ (στον αόριστο) μας δίνει τη λέξη δράκων, που στα ελληνικά σημαίνει αυτός που παρατηρεί. Συνεπώς δράκων είναι αυτός που βλέπει καλά, αυτός που καταπλήσσει δια του βλέμματος! Επομένως παρετυμολογία είναι η ονομασία Δρακόσπιτο και η ουσιαστική χρήση των μεγαλιθικών αυτών μνημείων, όπως φαίνεται από την αρχαιοελληνική σημασία του ρήματος δέρκομαι, ήταν παρατηρητήρια: είτε βίγλες (παρατηρητήρια του Αιγαίου πελάγους) είτε αστρονομικά παρατηρητήρια των αστρικών φαινομένων και των ουρανίων σωμάτων, ειδικά για το Δρακόσπιτο της Όχης, το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο από όλα! Κανένας δεν ξέρει τις απαντήσεις, αφού ούτως ή άλλως δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για τους Δρύοπες. Όποιες κι αν είναι οι πιθανές απαντήσεις, η διασπορά και η πολυμορφία των μεγαλιθικών αυτών μνημείων αποτελούν ενδείξεις μιας συνέχειας στην κατασκευή κυκλώπειων κτισμάτων. Η χρησιμοποίηση μονόλιθων και ο καταπληκτικός τρόπος σύνδεσης των ορθογωνισμένων πλακών, όπως ανέφερε και ο αρχιτέκτονας κ. Μάρκος Κατσιώτης, είναι μια πραγματική αρχιτεκτονική πρόκληση. Εντύπωση πάντως μας κάνει το γεγονός ότι στην Αργολίδα, όπου εγκαταστάθηκε ο ιδιόμορφος λαός των Δρυόπων, υπάρχουν μέχρι σήμερα κυκλώπειες κατασκευές, γνωστές ως ελληνικές πυραμίδες. Ίσως οι πυραμίδες που υπολείμματά τους βρίσκονται ακόμη στην Αργολίδα να είναι κι αυτές κατασκευές των Δρυόπων. Και δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι πυραμίδες, εκτός από ταφικά μνημεία, μπορούν να θεωρηθούν πρωτογενή μεσημβρινά παρατηρητήρια! Ούτως ή άλλως τα Δρακόσπιτα, οι πυραμίδες και οι μεγαλιθικές κατασκευές έχουν μια ιδιαίτερη γοητεία. Η μοναδικότητά των Δρακόσπιτων αποτελεί μια πρόκληση για έρευνα, ενώ οι πολλαπλές χρήσεις τους στη διάβα των αιώνων φανερώνουν την πολυλειτουργικότητά τους. Από σπίτια δράκων, γιγάντων και ανάκτορα των βασιλιάδων των Κυκλώπων, εγκαταλείφθηκαν ή έγιναν στάνες και σπίτια κτηνοτρόφων στη σύγχρονη εποχή. Το όλο οικοδόμημα της Όχης μαγεύει τους ανθρώπους, ενώ δίνει τροφή σε μύθους και θρύλους για τους πανάρχαιους προγόνους μας και ιδέες για ονειροπόληση. Ωστόσο τονίζουμε ότι είναι τόσο διαδεδομένη η ευβοϊκή παράδοση για τους Δράκους και τα Δρακόσπιτα, ώστε σύγχρονοι τεχνίτες τη συντηρούν

11 δημιουργώντας τεράστιες κατασκευές (στάμνες ή είδη οικιακής χρήσης), όπως εκείνες που χρησιμοποιούσαν οι Δράκοι. Πράγματι στην περιήγησή μας στην ευρύτερη περιοχή από την Κάρυστο στα Στύρα, στο χωριό Παραδείσι, φωτογραφίσαμε ένα τεράστιο «Δρακόσταμνο». Το τεράστιο «Δρακόσταμνο», στο χωριό Παραδείσι (φωτογραφία του συγγραφέα) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-EΛΛΗΝΙΚΗ & ΞΕΝΗ Βουτυρόπουλος, Ν., 27 Νοεμβρίου 2003, «Δρακόσπιτα: Μεγαλιθικά μνημεία στην Εύβοια», Περιοδικό Γεώραμα. Ηρόδοτος, 1920, Ιστορία-Ουρανία 8, 31 και 8, 43. Θεοδοσίου, Σ., Μανιμάνης, Β., Κατσιώτης, Μ. και Παπανικολάου, Δ., Δευτέρα, 25 Ιουνίου 2012, Μελέτη και προσανατολισμός του «Δρακόσπιτου» της Όχης στην Εύβοια-Κατοικία, χώρος λατρείας ή πανάρχαιο αστεροσκοπείο; ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Μουτσόπουλος, Ν.Κ., 1960, «Το Δρακόσπιτο της Όχης». Περιοδικό Το Βουνό. Νο. 217, Αθήνα, σελ Μουτσόπουλος, Ν.Κ., , «Τα Δρακόσπιτα της Ν.Δ. Εύβοιας. Συμβολή στην αρχιτεκτονική, την τυπολογία και την μορφολογία τους». Επιστημονική Επετηρίδα Πολυτεχνικής Σχολής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, τόμος Η, Θεσσαλονίκη, σελ Μουτσόπουλος, Ν.Κ., 1992, Τα Δρακόσπιτα, Περιοδικό Αρχαιολογία, τεύχ. 42. Αθήνα, σελ Εύβοια-Τα μεγαλιθικά μνημεία (Δρακόσπιτα), Σεπτέμβριος 1998, Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα, τόμος 10ος. Παπαμανώλης, Θ., 1954, Κάρυστος, Αθήνα, σελ. 136.

12 Παυσανίας, 1985, Μεσσηνιακά ΛΔ, 9, Book IV, xxxiv, 9 in: Pausanias Guide to Ancient Greece, translat. by Christian Habicht, Berkeley Univ. Press. Berkeley. Σκούρας, Θ.Ι., 1988, Τα δρακόσπιτα της Εύβοιας, Περ. Ταχυδρόμος Baumeister, A., 1864, Topographische Skizze der Insel Euboia, Lübeck. Bursian, C., 1855, Die dryopische Bauweise in Bautrümmern Euboea s, Archaeologische Zeitung, vol. 13, cols Carpenter, J. and Boyd, D., 1977, Dragon-Houses: Euboia, Attica, Karia, American Journal of Archaeology, vol. 81, nο. 2, pp Diaries of Hawkins servant James Thoburn (unpublished, but in the Cornish Public Records Office, Truro, as part of the Hawkins family archive). [Hawkins kept a journal, but many of his papers were destroyed by one of his descendants in the early 1900s]. Girard, J., 1851, Mémoire sur l île d Eubée, Archives des missions scientifiques et littéraires, vol. 2, , , plate after p Herodotus, 1985, The History, 8, 43 and 8, 46. Translat. by David Grene, University of Chicago Press. Chicago. Johnson, F. P., October-December 1925, The Dragon-Houses of Southern Euboea, American Journal of Archaeology, 29, no. 4, 412. Pantazis, G., Sinachopoulos, D., Lambrou, E. and Korakitis, R., 2004 December, Astrogeodetic Study of Orientations of Ancient and Byzantine Monuments: Methodology and First Results, Journal of Astronomical History & Heritage, vol. 7 (2), Pausanias, 1985, Messeniaka II, Book IV, xxxiv, 9 in: Pausanias Guide to Ancient Greece, translat. by Chris. Habicht, Berkeley Univ. Press. Ross, L., 1851, Wanderungen in Griechenland, Griechischen Königsreisen, vol. 2. Halle, Strabo, , The Geography of Strabo by Jones, Horace L., ed. and transl., 8 vols, containing Books (X, 16). Harvard University Press & Heinemann. London, Cambridge, Massachusetts. Theodossiou, E., Manimanis, V.N., Katsiotis, M. and Papanikolaou, D., Study and Orientations of the Mt. Oche Dragon House in Euboea, Greece, 2009, Journal of History of Astronomy and Heritage JAH2 12, No. 2, Ulrichs, H.N., 1842, Intorno il tempio di Giunone sul monte Ocha vicino a Carystos, Annali dell Istituto di Corrispondenza Archeologica, XIV, Welcker, F.G., 1850, Der kleine Tempel auf der Spitze des Bergs Ocha in Euböa, Kleine Schriften, vol. 3, Bonn, , 553. Wiegand, Th., 1896, Der angebliche Urtempel auf der Ocha, Ath. Mitt. [Mitteilungen des deutschen archäologischen Instituts (Athenische Abteilung)]: 21 (XXI), 11-17, Atena, pls.2-3.

13