Πηλείδου Κωνσταντίνα Κατερίνη 8/5/2015

Transcript

1 Μορφές βίας στις Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης. Πρόληψη και αντιμετώπιση Πηλείδου Κωνσταντίνα Κατερίνη 8/5/2015

2 Προβληματισμοί και ερωτήματα Ποιες είναι οι βασικές έννοιες που περιγράφουν περιστατικά βίας; Η βία/επιθετικότητα είναι εγγενές ή επίκτητο χαρακτηριστικό στη συμπεριφορά του ανθρώπου; Εκδηλώνονται βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές στις ΣΜΕΑΕ; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και η αιτιολογία τους; Ποιοι είναι οι δημιουργοί και οι αποδέκτες αυτών των φαινομένων; Ποια είναι η σχέση αυτών των συμπεριφορών με το φαινόμενο της σχολικής βίας και του εκφοβισμού που παρατηρείται στις σχολικές μονάδες Γενικής Αγωγής και Εκπαίδευσης; Με ποιους τρόπους μπορούμε να αποτρέψουμε ή να αντιμετωπίσουμε την εκδήλωση αυτών των συμπεριφορών.

3 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Βασικές Έννοιες Βία Επιθετικότητα Εκφοβισμός Θύμα Θύτης Σύγκρουση

4 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Βία : η (υλική ή ψυχική) πίεση που ασκεί κάποιος επάνω σε κάποιον άλλο για να του επιβάλει τη δική του θέληση. Επιθετικότητα: 1) η ιδιότητα του επιθετικού, εκείνου που έχει την τάση να επιτίθεται 2) μορφή ανισορροπίας που εκδηλώνεται ως διάθεση του ατόμου εχθρική και καταστρεπτική για το περιβάλλον του. Λεξικό κοινής νεοελληνικής- Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

5 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Εκφοβισμός: η ενέργεια του εκφοβίζω Εκφοβίζω: κάνω κάποιον να νιώσει φόβο, συνήθως προβάλλοντας επικείμενο κακό ή απειλώντας τον, και για να μπορέσω να του επιβάλω τη θέλησή μου Λεξικό κοινής νεοελληνικής- Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

6 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Θύμα: α) αυτός που υφίσταται τα αποτελέσματα μιας κακόβουλης συμπεριφοράς β) αυτός που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης συνειδητά ή ασυνείδητα Θύτης: (μτφ.) αυτός που διέπραξε μια βίαιη ή εγκληματική ενέργεια εναντίον κάποιου Λεξικό κοινής νεοελληνικής- Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

7 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Σύγκρουση: α) έντονη αντίθεση ανάμεσα σε άτομα ή σε ομάδες β) η κατάσταση που δημιουργείται από την ύπαρξη αντίθετων και ασυμβίβαστων επιθυμιών, στόχων Λεξικό κοινής νεοελληνικής- Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

8 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Σύμφωνα με τον Ησίοδο, η Βία ήταν θεότητα, κόρη του Πάλλαντα και της Στυγός. Μαζί με τα αδέρφια της Κράτος, Ζήλος και Νίκη ήταν οι μόνιμοι συνοδοί του Δία καθώς είχαν πολεμήσει μαζί με τη μητέρα τους στο πλευρό του στην Τιτανομαχία. Το Κράτος και η Βία συνέλαβαν τον Προμηθέα (που ήταν ευεργέτης των ανθρώπων) και τον οδήγησαν στον Καύκασο. Στὺξ δ ἔτεκ Ὠκεανοῦ θυγάτηρ Πάλλαντι μιγεῖσα Ζῆλον καὶ Νίκην καλλίσφυρον ἐν μεγάροισι καὶ Κράτος ἠδὲ Βίην ἀριδείκετα γείνατο τέκνα. Και η Στύγα, του Ωκεανού η κόρη, έσμιξε με τον Πάλλαντα και γέννησε μες στο σπίτι της το Ζήλο και τη Νίκη που ωραίους αστραγάλους έχει, το Κράτος και τη Βία, παιδιά περίφημα. Ησίοδος,Θεογονία στιχ. 385.

9 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Είναι στη φύση του ανθρώπου να πράττει το καλό; Πλατωνική αντίληψη κανένας άνθρωπος, ο οποίος γνωρίζει το αγαθό δεν είναι δυνατόν να επιλέξει οτιδήποτε άλλο κανείς δεν πράττει το κακό με τη θέλησή του (Πλάτωνος, Πρωταγόρας 358d) (Πλάτωνος Πολιτεία IX, 589c) Plato. Platonis Opera, ed. John Burnet. Oxford University Press. 1903

10 Α. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Είναι στη φύση του ανθρώπου να πράττει το καλό; Αριστοτελική αντίληψη: πολλές φορές οι επιθυμίες ή διαθέσεις ενός ανθρώπου συγκρούονται με τη λογική του υπό την έννοια ότι μπορεί να επιθυμεί κάτι κακό, ενώ γνωρίζει ότι αυτό είναι πράγματι κακό. Η καλλιέργεια της αρετής επιτυγχάνεται από τον συγκερασμό της φυσικής προδιάθεσης και της επαρκούς παιδείας (Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια) Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια (1894). Aristotelis Ethica Nicomachea ed. Ι. Bywater. Οξφόρδη: Clarendon Press, Ανατ. 1962

11 A. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Ψυχαναλυτική προσέγγιση: η επιθετικότητα/βία ως αυθύπαρκτη ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης Η επιθετικότητα/βία θεωρείται ένα φυσιολογικό φαινόμενο, χαρακτηριστικό του ανθρώπου και της κοινωνικής ζωής, βασικό στη διαδικασία ανάπτυξης και ενηλικίωσης του ατόμου, αναπόφευκτη εκδήλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η βία και η επιθετικότητα δρουν θετικά στην εξέλιξη καθώς με την καταπίεσή τους γεννιέται και σώζεται ο ανθρώπινος πολιτισμός. Freud, S. New Introductory Lectures on Psychoanalysis London and New York, 1933; Standard Ed., 22( ) Freud, S. (1970). Άπαντα, τόμοι ΧΙΙΙ, ΧVΙ. London: Imago.

12 Α. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Θεωρίες μάθησης Θεωρία της κοινωνικής μάθησης: Η επιθετικότητα, όπως και άλλες μορφές συμπεριφοράς, είναι αποτέλεσμα αξιών, αμοιβών και προτύπων στα οποία είναι εκτεθειμένο το άτομο. Τα παιδιά μαθαίνουν να είναι επιθετικά όταν μιμούνται ανάλογες πράξεις Ερώτημα: Οι γνωστικές λειτουργίες του ατόμου επηρεάζουν ή όχι τη μίμηση και την εκδήλωση της επιθετικής συμπεριφοράς; Bandura A Aggression: A Social Learning Analysis, Engelwood Cliffs, N.J.

13 Α. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Θεωρίες μάθησης Εποικοδομισμός και κοινωνικός εποικοδομισμός : Τα παιδιά μαθαίνουν με έναν ενεργητικό τρόπο και οικοδομούν τη γνώση, αλληλεπιδρώντας με τα πρόσωπα, τα πράγματα και τις καταστάσεις. Σύμφωνα με τις Κοινωνιολογικές θεωρίες: Η βία και η επιθετικότητα είναι επίκτητες συμπεριφορές που συνδέονται με τη δομή και τη λειτουργία της κοινωνίας. J. Piaget s Theory στο Handbook of Child Psychology, Vol 1, New York : Willey, 1983 Vygotsky, L. (1978). Mind in society: The development of higher psychological process. Cambridge, MA: Harvard University Press.

14 Α. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Η σύγκρουση ως δυναμική διαδικασία στην ανάπτυξη των παιδιών (η βίαιη ή επιθετική συμπεριφορά των παιδιών μπορεί να θεωρηθεί ως σύγκρουση με δυναμική;) Piaget, J.(1932): η σύγκρουση δημιουργεί περιβάλλον γνωστικής ανισορροπίας μέσω της οποίας τα παιδιά αναζητούν πιο εξελιγμένες αντιλήψεις, εγκαταλείποντας τα γνωστικά μοντέλα που δεν επιτρέπουν τη διαχείρισή της. Erikson Ε. (1963): οι συγκρούσεις θεωρούνται απαραίτητο στοιχείο για την εξελισσόμενη γνωστική και λογική ανάπτυξη των παιδιών. Vygotsky, L. (1978): οι συγκρούσεις έχουν κοινωνικό ρόλο, εντάσσονται στη ΖΕΠ και οδηγούν στη γνωστική και συναισθηματική ενδυνάμωση, καθώς τα παιδιά μέσω της αλληλεπίδρασης έχουν την ευκαιρία να εσωτερικεύσουν τις νέες γνώσεις και να τις συνδέσουν με τις προϋπάρχουσες. Piaget, J. (1932). The Moral Judgment of the Child. New York: The Free Press. Erikson, E. (1963). Childhood and Society (2nd ed.) New York: Norton Vygotsky, L. (1978). Mind in society: The development of higher psychological process. Cambridge, MA: Harvard University Press.

15 Α. Ένα μικρό ταξίδι στην «προϋπάρχουσα γνώση» Παράγοντες με τους οποίους μπορεί να συνδέονται η βία και η επιθετική συμπεριφορά Ατομικοί (βιολογικοί, ψυχολογικοί) Οικογενειακοί (σχέσεις γονέων μεταξύ τους, οικογενειακό κλίμα, πρώιμες εμπειρίες ανατροφής, στάσεις γονέων απέναντι στα παιδιά, κλπ.) Εξωγενείς/Κοινωνικοί (βεβαρυμμένος κοινωνικός περίγυρος, κοινωνική βία, υποβαθμισμένο σχολικό πλαίσιο, σχολεία με σαφή τιμωρητική / ανταγωνιστική πολιτική, απουσία ενταξιακών πρακτικών, κλπ.) Χηνάς, Π., & Χρυσαφίδης, Κ. (2000).Επιθετικότητα στο σχολείο. Προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση Αθήνα: ΥΠΕΠΘ & Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

16 Β. Μορφές βίας, επιθετικότητας και συγκρούσεων στις ΣΜΕΑΕ Ενδεικτικά περιστατικά βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς στις ΣΜΕΑΕ 10 ης Ε.Π. ΕΑΕ Μαθήτρια ΕΔΣ με ΔΑΦ και ψυχαναγκαστική συμπεριφορά: τράβηγμα και αφαίρεση μαλλιών/τριχών, ξύσιμο πληγών (στον εαυτό της και συχνά σε ανθρώπους που αγαπά) Μαθητής ΕΔΣ με ΔΑΦ: χτύπημα του κεφαλιού του σε επιφάνεια Μαθητής ΕΔΣ με ΝΚ: χτύπημα κεφαλιού του με τα χέρια του Μαθητής ΕΔΣ με ΔΑΦ ανεξέλεκτες κρίσεις βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς σε εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες Μαθητής έφηβος, νοητική ανωριμότητα και πολιτισμική αποστέρηση: χαράκωμα στο σώμα του Μαθητής ενήλικας με σύνθετες γνωστικές και συναισθηματικές δυσκολίες: στοχευμένη επιθετική συμπεριφορά σε συμμαθητές/τριες και εκπαιδευτικό/ούς

17 Β. Μορφές βίας, επιθετικότητας και συγκρούσεων στις ΣΜΕΑΕ της 10 ης Ε.Π. ΕΑΕ Αυτοτραυματισμός/ στερεοτυπία Άσκηση βίας σε μαθητή/τρια Άσκηση εκφοβισμού σε μαθητή/τρια Άσκηση βίας σε εκπαιδευτικό Καταστροφή και φθορά υλικών

18 Β. Μορφές βίας, επιθετικότητας και συγκρούσεων στις ΣΜΕΑΕ Αυτοτραυματισμός/στερεοτυπία Ο αυτοτραυματισμός (αυτοτιμωρία) αφορά στη σκόπιμη ενέργεια του ατόμου να βλάψει τον εαυτό του σωματικά και ψυχικά. Το παιδί μπορεί να χαράξει το δέρμα του με ξυριστικές λεπίδες ή κομμάτια από γυαλί, να προκαλέσει έγκαυμα ή να χτυπήσει κάποιο μέρος του σώματος, να ξύσει και να πειράξει παλιές πληγές ή να μην αφήσει νέες να επουλωθούν, να τραβήξει τα μαλλιά του και να εισχωρήσει αντικείμενα στο σώμα του. Το κόψιμο ή χαράκωμα είναι η πιο τυπική μορφή αυτοτραυματισμού μεταξύ παιδιών εφηβικής ηλικίας. Συχνότερα εμφανίζεται σε παιδιά και εφήβους με βαριά νοητική καθυστέρηση, ιδιαίτερα σε άτομα με αυτισμό ή αυτιστικά χαρακτηριστικά και μάλιστα, μικρότερα των 30 ετών.

19 Β. Μορφές βίας, επιθετικότητας και συγκρούσεων στις ΣΜΕΑΕ. Αυτοτραυματισμός/στερεοτυπία Για τα παιδιά με βαριά νοητική καθυστέρηση πιθανόν η Αυτοτραυματική Συμπεριφορά να είναι η μοναδική λειτουργικά ισοδύναμη συμπεριφορά, καθώς έχουν ένα εξαιρετικά περιορισμένο ρεπερτόριο συμπεριφορών. Η Αυτοτραυματική Συμπεριφορά μπορεί να σχετίζεται και με κακοποίηση και κατά εξακολούθηση αποστέρηση. Οι στερεοτυπίες μπορεί χρησιμοποιούνται και ως τρόπος χαλάρωσης σε καταστάσεις έντονου άγχους. Κολαϊτης Γ., Κουτουβίδης Ν. 2000, Αυτοτραυματική συμπεριφορά σε παιδιά, εφήβους και νέους με νοητική υστέρηση. Περιοδικό "Εγκέφαλος: Αρχεία Νευρολογίας και Ψυχιατρικής" (ΤΟΜΟΣ 37, ΤΕΥΧΟΣ 1, Ιανουάριος - Μάρτιος 2000)

20 Β. Μορφές βίας, επιθετικότητας και συγκρούσεων στις ΣΜΕΑΕ. 1. Άσκηση βίας σε μαθητή/τρια (σκοπίμως ή μη) Μαθητής/τρια εκτίθεται επανειλημμένα και για κάποιο χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις βίας και επιθετικότητας άλλου/ης ή άλλων μαθητή/τριας/τών Μαθητής/τρια αποκλείει κάποιον/α από μία δραστηριότητα ή την πρόσβαση σε κάποιο χώρο ή πρόσωπο Μαθητής/τρια εμποδίζει την ολοκλήρωση επιθυμιών άλλου/ης/ων μαθητή/τριας/τών

21 Β. Μορφές βίας, επιθετικότητας και συγκρούσεων στις ΣΜΕΑΕ. 2. Άσκηση βίας σε εκπαιδευτικό/ούς Εκπαιδευτικός/οί στοχοποιούνται σκοπίμως και μετατρέπονται σε αποδέκτες της βίας και της επιθετικής συμπεριφοράς μαθητή/τριας. Εκπαιδευτικός/οί γίνονται κοινωνοί της αυτοτραυματικής συμπεριφοράς του/της μαθητή/τριας (π.χ. χτύπημα κεφαλιού). Εκπαιδευτικός/οί γίνονται αποδέκτες της ακούσιας υπερδιέγερσης μαθητή/τριας και δυσκολίας ελέγχου των στερεοτυπικών δυσλειτουργιών του.

22 Γ. Προτάσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση βίαιων /επιθετικών συμπεριφορών στο σχολείο Συγκρότηση ομάδας σχολείου για την πρόληψη και αντιμετώπιση βίαιων και επιθετικών συμπεριφορών η οποία αναλαμβάνει: α) τη δημιουργία αρχείου με τις απαραίτητες καταγραφές (κοινωνικό, ιατρικό, εκπαιδευτικό ιστορικό των μαθητών/τριών σε κίνδυνο) β) Τη Λειτουργική Ανάλυση Συμπεριφοράς και το σχεδιασμό στοχευμένων θετικών εναλλακτικών εκπαιδευτικών και κοινωνικών παρεμβάσεων απόκτησης δεξιοτήτων επικοινωνίας. γ) την τακτική και βάσει προγράμματος επικοινωνία και συνεργασία με τους/τις εκπαιδευτικούς της τάξης και το οικογενειακό περιβάλλον.

23 Γ. Προτάσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση βίαιων /επιθετικών συμπεριφορών μέσα στην τάξη Απομάκρυνση των ερεθισμάτων που προσφέρουν τη δυνατότητα του αυτοτραυματισμού ή της εκδήλωσης βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς Χρήση δραστικών μέσων προστασίας του/της μαθητή/τριας μόνο όταν κρίνεται απολύτως αναγκαίο και για περιορισμένο χρονικό διάστημα Εφαρμογή σταθερής και επίμονης υπερδιόρθωσης Εφαρμογή διαφορικής ενίσχυσης Εναλλακτικής Συμπεριφοράς σε αντιδιαστολή με την προς απόσβεση συμπεριφορά (θετική ενίσχυση συγκεκριμένων μορφών δράσης σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο) Εφαρμογή συνεπειών σε μια αρνητική συμπεριφορά (διακοπή του θετικού ενισχυτή) Εφαρμογή προσωρινής απομάκρυνσης

24 Γ. Προτάσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση βίαιων /επιθετικών συμπεριφορών μέσα στην τάξη Απόρριψη της τιμωρίας και του εκφοβισμού (η συστηματική και συνεπής θετική ενίσχυση αποδεικνύεται αποτελεσματικότερη σε σύγκριση με την τιμωρία). Αποφυγή φωνών, απειλών, σωματικής εγγύτητας, έντονων χειρονομιών, εκφράσεων προσώπου, ήρεμος και σταθερός τόνος φωνής. Απομάκρυνση από το οπτικό πεδίο του μαθητή/τριας, αν γνωρίζουμε ότι αυτό βοηθά. Μη αποστροφικές τεχνικές τροποποίησης συμπεριφοράς σε συνδυασμό με εκπαίδευση στην επικοινωνία.

25 Δ. Προτάσεις για την υποστήριξη και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και των γονέων Υποστηρικτική εποπτεία των εκπαιδευτικών από Σχολικό Ψυχολόγο (αναγνώριση των προβλημάτων, των δυσκολιών των εκπαιδευτικών, των αρνητικών συναισθημάτων και των συναισθημάτων ματαίωσης που βιώνουν, υποστήριξη και ανατροφοδότηση του εκπαιδευτικού και παιδαγωγικού έργου που αναλαμβάνουν). Συστηματική επιμόρφωση και εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων στην αναγνώριση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση των μορφών της βίαιης συμπεριφοράς που εκδηλώνονται στο πλαίσιο των ΣΜΕΑΕ. Συστηματική και στοχευμένη συμβουλευτική και υποστηρικτική παρέμβαση στους γονείς με στόχο την υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών συμπεριφοράς και επικοινωνίας από τα παιδιά τους που φοιτούν στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας

26 Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και τη συμμετοχή σας! Πηλείδου Κωνσταντίνα Σχολική Σύμβουλος 10 ης ΕΠ ΕΑΕ