ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, Θ. Καλλινικάκη, καθηγήτρια ΠΘ Virginia Satir ( ). Επικοινωνιακή Οικογενειακή Θεραπεία

Transcript

1 Επικοινωνιακή Οικογενειακή Θεραπεία (Communication Family Therapy) Virginia Satir ( ) 1 Εισαγωγή H Virginia Satir, κοινωνική λειτουργός µε αρχική εκπαίδευση στην ψυχαναλυτική θεωρία του Freud, µέσα από την κλινική εργασία της µε οικογένειες θεµελίωσε τη θεραπεία οικογένειας. Βασισµένη πρωτίστως στη θεωρία της επικοινωνίας και την ενίσχυση της αυτοεκτίµησης, πίστευε πως κάθε µια οικογένεια έχει το δυναµικό να αναπτύξει καλύτερους τρόπους επικοινωνίας για να αυξήσει την αυτοεκτίµηση των µελών της. Ειδικότερα, πίστευε στην εξέλιξη του ανθρώπου και στον σεβασµό που πρέπει να έχει ο θεραπευτής στα άτοµα που απευθύνονται για βοήθεια. Οι θέσεις της Satir έχουν επηρεαστεί από ψυχαναλυτική θεωρία του Freud. και τις θέσεις του Adler και του Jung για τη δυνατότητα προσωπικής ολοκλήρωσης. Ο προσανατολισµός της στη συστηµική προσέγγιση επηρεάστηκε κυρίως, από τους Bateson και Jackson, µε τους οποίους συνεργάστηκε στο Ινστιτούτο Έρευνας για θέµατα Ψυχικής Υγείας, στο Palo Alto, στην Καλιφόρνια (Walsh &McGraw, 2002). Αρχικά είχε ξεκινήσει την οικογενειακή θεραπεία εφαρµόζοντας τις αρχές επικοινωνίας των Bateson και Watzlawick. Στην πορεία, η Satir εµπλούτισε τις θέσεις της µε αρχές και τεχνικές και από άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις και θεραπευτικά µοντέλα, και κυρίως από το µοντέλο της προσωποκεντρικής και φαινοµενολογικής προσέγγισης του Rogers (Rogers & Sanford, 1989). Το µοντέλο του Rogers δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην προσωπική εξέλιξη του ατόµου. Η Satir επεξεργάστηκε τις ιδέες του Rogers και τις συνδύασε µε τη συστηµική προσέγγιση. Για αυτό, πολλές φορές η προσέγγισή της αναφέρεται και ως ανθρωπιστική. Επίσης, αποκαλείται και θεραπεία µέσω επικοινωνίας, εµπειρική οικογενειακή θεραπεία, αλλά και θεραπεία αποδοχής και αναγνώρισης του ανθρώπου (human validation). Η ίδια (Satir, 1982), χαρακτήρισε την προσέγγισή της "ως µοντέλο διαδικασίας (process model), στην οποία ο θεραπευτής και η οικογένεια ενώνουν τις δυνάµεις τους για να ενεργοποιήσουν τη διαδικασία της προώθησης της υγείας, που είναι έµφυτη στην οικογένεια" (Goldenberg & Goldenberg, ). Όπως αναφέρει η ίδια (Satir & Baldwin, 1983: 207), "στόχος στη θεραπεία µου είναι 1 1

2 να µετασχηµατίσω την ενέργεια που είναι εγκλωβισµένη στην παθολογία που δείχνει ένα άτοµο ή µια οικογένεια. Αυτό είναι διαφορετικό από την προηγούµενη αντίληψη που είχα ότι στόχος µου ήταν να εκφραστεί η παθολογία. Την αντίληψη που έχω τώρα την αναφέρω ως προσανατολισµένη στην υγεία και πέρα από αυτό". To 1964, δηµοσιεύτηκε το πρώτο της βιβλίο Conjoint Family Therapy ( υαδική οικογενειακή θεραπεία) το οποίο έκανε ευρύτερα γνωστή την «Οικογενειακή Συστηµική Θεραπεία». Θεωρείται από τις πρώτες και ηγετικές φυσιογνωµίες στο χώρο της οικογενειακής θεραπείας. Εργάστηκε στο χώρο αυτό κάνοντας θεραπεία, δηµοσιεύσεις και σεµινάρια ανά τον κόσµο, περισσότερα από 30 χρόνια, µέχρι το θάνατό της, το Αναφέρεται ένας αριθµός γύρω στα 400 µε 500 σεµινάρια (Goldenberg & Goldenberg, 1991). H επίδραση της Satir συνεχίζεται σήµερα µε την "Avanta": The Virginia Satir Network", µια διεθνή εκπαιδευτική οργάνωση, η οποία έχει ως σκοπό να συνδέσει και να ενισχύσει οργανισµούς και ειδικούς που εφαρµόζουν το µοντέλο της Satir. Βασικές θεωρητικές θέσεις της Satir Oι βασικές της θέσεις αφορούν στην εξέλιξη και ολοκλήρωση του ατόµου, την αυτοεκτίµηση και την επικοινωνία. 2 Εξέλιξη και ολοκλήρωση του ατόµου Θεµελιώδες στοιχείο στο µοντέλο της Satir είναι η πίστη της στη δυνατότητα που έχουν όλοι οι άνθρωποι για εξέλιξη και ολοκλήρωση. Υποστήριζε ότι µέσα σε όλους τους ανθρώπους υπάρχει η δύναµη της ζωής. Σκοπός του θεραπευτή είναι να «ανασύρει» τη δύναµη αυτή στα άτοµα που παρουσιάζουν προβλήµατα (Satir & Baldwin, 1983). Πίστευε ότι όλοι έχουµε τη δυνατότητα να είµαστε ολοκληρωµένοι άνθρωποι, αλλά δεν αξιοποιούµε πάντα αυτή τη δυνατότητα. Αυτοεκτίµηση και Επικοινωνία Η Satir θεωρούσε ότι ο τρόπος που επικοινωνούµε είναι ο σηµαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τις σχέσεις µας µε τους άλλους, µε την οικογένεια και τον 2 Για συνοπτική παρουσίαση των θέσεών της βλέπε Satir & Baldwin, 1983, Satir et al., 1991, Satir & Bitter, 1991,

3 εαυτό µας. Όπως αναφέρει, "επικοινωνία και αυτοεκτίµηση είναι τα θεµέλια του οικογενειακού συστήµατος" (Satir & Bitter, 1991:42). Η στάση που το άτοµο έχει για τον εαυτό του και η αντίληψή του για το πώς τον βλέπουν οι άλλοι, καθορίζει σε σηµαντικό βαθµό τον τρόπο που επικοινωνεί. Όταν το άτοµο έχει χαµηλή αυτοεκτίµηση, έχει προβλήµατα στην επικοινωνία. Βασικό στοιχείο µιας καλής επικοινωνίας είναι να υπάρχει συµφωνία - εναρµόνιση (congruence) ανάµεσα στο λεκτικό και το µη λεκτικό επίπεδο. Σε µια σαφή επικοινωνία τα λόγια εκφράζουν αυτό που το άτοµο νιώθει και σκέφτεται. Όταν υπάρχει η συµφωνία αυτή ανάµεσα στο λεκτικό και µη λεκτικό µήνυµα, η επικοινωνία είναι σαφής και καθαρή. Αντίθετα, στη µη σαφή επικοινωνία, γίνονται πολλές υποθέσεις, οι οποίες µπορεί ποτέ να µην συζητηθούν, και ως εκ τούτου, τα άτοµα οδηγούνται σε παρερµηνείες των µηνυµάτων, µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται προβλήµατα στις σχέσεις. Κατά τη Satir, όλα τα µηνύµατα επικοινωνίας σε ένα συµβολικό επίπεδο έχουν σκοπό να επιτύχουν αποδοχή και αναγνώριση από τους άλλους. "Αναγνώρισέ µε και δείξε µου ότι αναγνωρίζεις εµένα και τις ιδέες µου" (Satir, 1983:103-4). Τα µέλη της οικογένειας παρότι βρίσκονται σε µια συνεχή επικοινωνία, συχνά λένε: "δεν επικοινωνούµε". Αυτό που µάλλον εννοούν, παρατηρεί η Satir, είναι ότι δεν επικοινωνούν µε ικανοποιητικό και αποτελεσµατικό τρόπο. O τρόπος επικοινωνίας που χρησιµοποιούν οι άνθρωποι δείχνει τη λειτουργικότητα ή µη των συναλλαγών στο πλαίσιο των σχέσεών τους µε τους άλλους. (Satir, 1983). Η οικογένεια ως ανοιχτό και ως κλειστό σύστηµα Μία από τις βασικές θέσεις της προσέγγισης της Satir, όπως αναφέραµε, είναι η λειτουργία της οικογένειας ως ανοιχτό και ως κλειστό σύστηµα. Οι οικογένειες που λειτουργούν ως κλειστά συστήµατα έχουν άκαµπτους και απόλυτους κανόνες που εφαρµόζονται, ανεξάρτητα µε το αν είναι λειτουργικοί. Στις οικογένειες αυτές, αν και συχνά οι κανόνες είναι αναχρονιστικοί, η τήρησή τους φαίνεται πιο σηµαντική από τις ανάγκες των µελών. Ένα κλειστό σύστηµα χαρακτηρίζεται από την άσκηση δύναµης, νευρωτική εξάρτηση, υπακοή, στέρηση και ενοχή. 3

4 Αντίθετα, το κύριο χαρακτηριστικό των ανοιχτών συστηµάτων είναι η δυνατότητα επιλογών και η ευελιξία. Βασικά χαρακτηριστικά στις οικογένειες που λειτουργούν ως ανοιχτά συστήµατα, είναι ότι δίδεται αξία στον εαυτό, και κάθε µέλος αισθάνεται ότι ελέγχει και εξουσιάζει τη ζωή του. Ένα ανοιχτό σύστηµα επιτρέπει στο άτοµο να εκφράσει τις ελπίδες, τους φόβους, την αγάπη, το θυµό, τις µαταιώσεις και τα λάθη του και να είναι αποδεκτό. Μπορεί δηλαδή να εκφραστεί µε εντιµότητα ό,τι χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, χωρίς το άτοµο να φοβάται την απόρριψη και την γελοιοποίηση (Satir & Baldwin, 1983:192-3 και Satir 1989: ). Ένα ανοιχτό σύστηµα µπορεί για ένα διάστηµα να λειτουργεί ως κλειστό, γιατί αυτό έχει ανάγκη τη συγκεκριµένη περίοδο. Επανέρχεται ωστόσο και λειτουργεί ως ανοιχτό σύστηµα, όταν ξεπεραστεί η ανάγκη. Επιµέρους αρχές που εφαρµόζονται στο θεραπευτικό µοντέλο της Satir Από τις θεωρητικές θέσεις της απορρέουν επιµέρους αρχές, τις οποίες αξιοποιεί στη θεραπευτική πρακτική. Οι τεχνικές που χρησιµοποιεί και η όλη διαδικασία βασίζονται στις αρχές αυτές, οι κυριότερες από τις οποίες είναι (Satir, Banmen, Gerbert, & Gomori, 1991:16-18) : * Η αλλαγή είναι δυνατή. Ακόµα και αν η εξωτερική αλλαγή είναι περιορισµένη, η εσωτερική αλλαγή είναι δυνατή. * Οι γονείς κάνουν το καλύτερο που µπορούν σε κάθε δεδοµένη στιγµή. * Όλοι έχουµε τα εσωτερικά εφόδια για να αντεπεξέλθουµε επιτυχώς και να αναπτυχθούµε. * Έχουµε επιλογές, ιδιαίτερα όταν είναι να ανταποκριθούµε στο στρες. * Η θεραπεία χρειάζεται να επικεντρωθεί στην υγεία αντί στην παθολογία. * Η ελπίδα είναι ένα σηµαντικό στοιχείο για αλλαγή. * Οι άνθρωποι συνδέονται µε βάση τα όµοια στοιχεία που έχουν και αναπτύσσονται µε βάση τις διαφορές τους. * Ο κύριος σκοπός της θεραπείας είναι να στηρίξει τα άτοµα να κάνουν τις δικές τους επιλογές. * Οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να είναι µαζί, από το να είναι αποµονωµένοι, ιδιαίτερα σε στρεσογόνες στιγµές. * Το πρόβληµα δεν είναι ουσιαστικά το πρόβληµα, αλλά η αντιµετώπισή του. 4

5 * Τα συναισθήµατα που νιώθουµε µας δίνουν σηµαντικές πληροφορίες. Είναι σηµαντικό να τα αποδεχόµαστε. * Οι άνθρωποι είναι βασικά καλοί. Για να κάνουν επαφή και να ενισχύουν τη δική τους αυτοεκτίµηση, χρειάζεται να ανακαλύψουν το δικό τους εσωτερικό κόσµο. * Οι γονείς συχνά επαναλαµβάνουν γνωστά πρότυπα από τις δικές τους εµπειρίες ζωής, ακόµα και αν τα πρότυπα αυτά είναι δυσλειτουργικά. * εν µπορούµε να αλλάξουµε τα γεγονότα του παρελθόντος, µόνο τις επιρροές που έχουν πάνω µας είναι δυνατόν να αλλάξουµε. * Η εκτίµηση και αποδοχή του παρελθόντος αυξάνει την ικανότητά µας να διευκολύνουµε το παρόν. * Ένας από τους στόχους για την ολοκλήρωση είναι να αποδεχτούµε τους γονείς µας ως ανθρώπους, και να τους αντιµετωπίσουµε ως πρόσωπα και όχι µέσα από τους ρόλους τους. * Το πώς προσαρµοζόµαστε εξαρτάται από το επίπεδο της αυτοεκτίµησής µας. Όσο πιο υψηλή είναι η αυτοεκτίµησή µας, τόσο υγιέστερη είναι η ικανότητά µας να αντιµετωπίζουµε τον κόσµο. * Οι υγιείς σχέσεις χτίζονται µε βάση την ισότητα. (ό.π.). Η σηµασία του συµπτώµατος Κεντρικό σηµείο στη θεωρία της Satir είναι ότι κάθε άνθρωπος είναι προορισµένος να µπορεί να επιβιώνει και να αναπτύσσει στενές σχέσεις µε τους σηµαντικούς άλλους. Κάθε συµπεριφορά εκφράζει αυτούς τους στόχους, ακόµη και όταν παρουσιάζεται ως προβληµατική,. Αυτό που η κοινωνία ονοµάζει αρρωστηµένο, τρελό, ή κακή συµπεριφορά, είναι στην πραγµατικότητα ένα µήνυµα ότι υπάρχουν δυσκολίες και αποτελεί πρόσκληση για βοήθεια. Σύµφωνα µε τις θέσεις της Satir, η συµπεριφορά - σύµπτωµα είναι : α) αποτέλεσµα παρεµπόδισης της εξέλιξης του ατόµου β) οµοιοστατικός µηχανισµός για να κρατήσει την οικογένεια σε ισορροπία για να µην διαλυθεί και γ) εκφράζει την ύπαρξη δυσλειτουργικών διαπροσωπικών σχέσεων στην οικογένεια (Goldenberg & Goldenberg, 2004). 5

6 Η Satir πίστευε ότι οι οικογένειες έχουν άγραφους κανόνες και νόµους για το πώς επικοινωνούν και τί ρόλους έχει το κάθε µέλος. Πολλές φορές οι κανόνες και οι ρόλοι γίνονται άκαµπτοι µε αποτέλεσµα η οικογένεια να γίνεται κλειστό σύστηµα και να εµποδίζεται η εξέλιξη των µελών της. Στις περιπτώσεις αυτές, κάποιο µέλος µέσα στην οικογένεια εµφανίζει σύµπτωµα. Όταν αποκαθίστανται οι συνθήκες εξασφάλισης της υγείας, το σύµπτωµα ξεπερνιέται. Σκοπός της θεραπείας Βασικό πρόβληµα για µια δυσλειτουργική σχέση είναι η ανεπαρκής επικοινωνία. Ως εκ τούτου, στο επικοινωνιακό µοντέλο της Satir, η θεραπεία αποβλέπει στη βελτίωση του τρόπου επικοινωνίας της οικογένειας. Σκοπός της είναι να αποκαλύψει τους αυστηρούς και άκαµπτους νόµους και ρόλους που καθορίζουν την επικοινωνία και τον τρόπο λειτουργίας της οικογένειας και να βοηθήσει τα µέλη της να διαµορφώσουν περισσότερο εύκαµπτους και ευέλικτους κανόνες και ρόλους. Ένας ακόµη γενικός στόχος είναι να βοηθήσει τα άτοµα να αναπτύξουν την αυτοεκτίµησή τους καθώς θεωρεί πως αυτοεκτίµηση και επικοινωνία βρίσκονται σε άµεση αλληλεξάρτηση µεταξύ τους και αποτελούν τη βάση για ένα λειτουργικό σύστηµα Θεραπευτική διαδικασία Η προσέγγιση της Satir δίνει έµφαση στο παρόν και όχι στο παρελθόν. εν ζητάει το ιστορικό των οικογενειών, αλλά, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, και όταν χρειάζεται, παίρνει πληροφορίες για χρονολογίες που συνδέονται µε σηµαντικά οικογενειακά γεγονότα. Ο τρόπος που ζητά τις πληροφορίες η θεραπεύτρια είναι τέτοιος που µεταδίδει ενδιαφέρον και φροντίδα, και βοηθάει ώστε τα µέλη της οικογένειας να κατανοήσουν τα παρελθόντα γεγονότα κοιτάζοντάς τα από µια διαφορετική οπτική γωνία, ώστε να απελευθερωθούν από το παρελθόν και να αξιοποιήσουν τις δικές τους δυνατότητες στο παρόν. Η θεραπεία µε βάση την προσέγγιση της Satir, απαιτεί από τον θεραπευτή έναν µεγάλο βαθµό προσωπικής σχέσης και εµπλοκής, ώστε να δηµιουργηθεί ένα 6

7 υποστηρικτικό περιβάλλον. Ένα τέτοιο περιβάλλον επιτρέπει στα µέλη της οικογένειας να εκφραστούν και να εξελιχθούν. Κατά την θεραπευτική διαδικασία ο θεραπευτής πρέπει να επικεντρωθεί σε τρία κεντρικά σηµεία: α) ηµιουργία κλίµατος εµπιστοσύνης: ο θεραπευτής πριν ζητήσει από τους θεραπευοµένους να «τολµήσουν» να κάνουν αλλαγές στον εαυτό τους και στην οικογένεια τους, πρέπει να κερδίσει την εµπιστοσύνη τους. Ανεξάρτητα από το πόσο χρόνο θα χρειαστεί για αυτό, η εµπιστοσύνη προηγείται από οποιαδήποτε άλλη διαδικασία. Η εµπιστοσύνη διαµορφώνεται, εφόσον ο θεραπευτής έχει µια ειλικρινή, ξεκάθαρη και µε ενδιαφέρον επικοινωνία µε την οικογένεια. β) Συνειδητοποίηση: O θεραπευτής προτείνει διάφορες δραστηριότητες, ασκήσεις, παίξιµο ρόλων, παρακολούθηση των βιντεοσκοπήσεων των συνεδριών κλπ. µε σκοπό το άτοµο να κατανοήσει τις συµπεριφορές του, µέσα από την προσωπική του εµπειρία, την ώρα που οι συγκεκριµένες δραστηριότητες συµβαίνουν. γ) Η εφαρµογή της νέας γνώσης στην πράξη: ο θεραπευτής προσφέρει δυνατότητες στο άτοµο ή στην οικογένεια να εφαρµόσει αυτά που έµαθε, σαφείς και "ξεκάθαρους" τρόπους επικοινωνίας, οι οποίοι ενισχύουν την αυτοεκτίµηση και την αλληλοεκτίµηση µεταξύ των µελών της οικογένειας. Η Satir διακρίνει στη θεραπευτική πορεία τρία βασικά, διαδοχικά στάδια: α) Το εισαγωγικό στάδιο: Στο στάδιο αυτό διαµορφώνονται οι συνθήκες ώστε ο θεραπευόµενος να αποκτήσει εµπιστοσύνη στον θεραπευτή και στο θεραπευτικό πλαίσιο. β) Το στάδιο του Xάους: Kατά την εξέλιξη της θεραπευτικής πορείας επικρατεί χάος και αταξία. Tα µέλη ρισκάρουν, µοιράζονται τον πόνο τους και παίρνουν µέρος σε ασκήσεις. «Aνοίγονται» συναισθηµατικά και προσεγγίζουν τα θέµατα που τους απασχολούν µε έναν άτακτο τρόπο. γ) Το στάδιο της Σύνθεσης: γίνεται σύνθεση των θεµάτων που απασχόλησαν τους ενδιαφεροµένους στο δεύτερο στάδιο. Tα συναισθήµατα είναι έντονα καθώς τα µέλη κατανοούν µε τη λογική και µε το συναίσθηµα, τους εαυτούς τους και ο ένας τον 7

8 άλλο. Eκφράζονται µε ειλικρίνεια, µπορούν να συµφωνούν και να διαφωνούν και αναλαµβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις τους. Ο θεραπευτής Η προσωπικότητα του θεραπευτή παίζει σηµαντικό ρόλο στο µοντέλο της Satir. Ο θεραπευτής έχει την κύρια ευθύνη για την αλλαγή της οικογένειας και τη θεραπεία. Αν η οικογένεια θα εξελιχθεί θεραπευτικά ή όχι εξαρτάται πρωταρχικά από τον θεραπευτή. Όµως, δεν προκαλεί την αλλαγή µόνος του, µεγάλο µέρος της ανήκει στην οικογένεια. "Θεωρώ ότι ο θεραπευτής είναι ο ηγέτης της θεραπευτικής διαδικασίας, όπως θεωρώ ότι οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την εξέλιξη των παιδιών" (Satir et al., 1976:38). Ο βασικός τρόπος που το πετυχαίνει αυτό είναι µε την ειλικρίνεια και τον ανοιχτό τρόπο επικοινωνίας µε τα µέλη. Ο θεραπευτής µέσα από την προσωπική του συµµετοχή στο σύστηµα της οικογένειας, στα πλαίσια των συνεδριών, διδάσκει, µέσα από την πράξη, τα µέλη πώς να έχουν επαφή µε τα συναισθήµατά τους, να τα εκφράζουν και να επικοινωνούν µε έναν άλλον, περισσότερο αποτελεσµατικό τρόπο. Η µη λεκτική επικοινωνία και η χρήση των αισθήσεων έχει ιδιαίτερη σηµασία. Όπως αναφέρει η Satir, "όταν κάνω συνεδρία µε τις οικογένειες, θα παρατηρήσει κανείς ότι δίνω περισσότερη σηµασία στο να κοιτάζω, να ακούω και να αγγίζω και τί νόηµα έχουν αυτά, παρά να µιλώ για το πρόβληµα" (ό.π., σελ 82-83). Η ικανότητά της να µετατρέπει τις πιο αρνητικές καταστάσεις σε θετικές είναι η µεγαλύτερη προσφορά της στον χώρο της οικογενειακής θεραπείας. Θεραπευτικές µέθοδοι και τεχνικές Ως βασικές τεχνικές παρέµβασης η Satir χρησιµοποιεί: 1) Τη βιωµατική µάθηση της επικοινωνίας: Η Satir χρησιµοποιεί τον εαυτό της ως µοντέλο επικοινωνίας και διδάσκει επίσης την οικογένεια πώς να επικοινωνεί αποτελεσµατικά. Επικοινωνεί µαζί τους µε άµεσο τρόπο, χρησιµοποιεί το πρώτο πρόσωπο, αφού µοιράζεται τις εντυπώσεις και τα συναισθήµατά της µε τα µέλη, στη συνέχεια, ρωτά την οικογένεια αν αυτή είναι και η δική τους αντίληψη. Ο θεραπευτής είναι ανοιχτός στις διαφορετικές αντιλήψεις και στο ότι το κάθε µέλος βιώνει την ίδια κατάσταση διαφορετικά. Στη διδασκαλία της επικοινωνίας υπάρχουν δυο βασικές αρχές. 8

9 α) Κάθε µέλος µιλά σε πρώτο πρόσωπο. Τα µέλη της οικογένειας ενθαρρύνονται να εκφράζουν ανοιχτά τις δικές τους σκέψεις και τα δικά τους συναισθήµατα και όχι των άλλων. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται σαφής επικοινωνία και γίνεται γνωστό πώς νιώθει ο καθένας µέσα στην οικογένεια. β) Σε µια αποτελεσµατική επικοινωνία, εναρµονίζονται: τα λόγια, ο τόνος της φωνής, η έκφραση του προσώπου και η στάση του σώµατος. Όλα βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση. 2) Οικογενειακό γλυπτό (αντί για αγάλµατα) ( sculpting): Ένα µέλος της οικογένειας ή ο θεραπευτής λειτουργεί ως "σκηνοθέτης" και τοποθετεί τα µέλη της οικογένειας σε διάφορες στάσεις, έτσι ώστε µε τη στάση τους να εκφράζεται συµβολικά, η θέση τους µέσα στην οικογένεια. Με τη συµβολική αυτή αναπαράσταση επιτυγχάνεται επίγνωση πώς βιώνει την οικογένεια αυτό το µέλος. Τα οικογενειακό γλυπτό αγάλµατα αποτελεί βασικό τρόπο µε τον οποίο τα µέλη της οικογένειας πληροφορούν τους άλλους πώς νιώθουν µέσα στην οικογένεια, για τον εαυτό τους και τους ίδιους. Στη συνέχεια, γίνεται συζήτηση για το πώς είναι τα πράγµατα τώρα στην οικογένεια και ποιες είναι οι προσδοκίες και οι ελπίδες τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Banmen, J. & Gerber, J. (1985). Virginia Satir s meditations & inspirations. Berkeley, CA: Science and Behavior Books. McLendon, J. A. (2000). The Satir system: Brief therapy strategies. J. Carlson & L.Sperry (Eds.), Brief therapy with individuals and couples. NY: Ζeig, Tucker & Theisen. Satir, V. (2001). Self esteem. Berkeley, Calif: Celestial Arts. Satir, V. (1988). The new peoplemaking. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books. Satir, V. (1983). Conjoint family therapy. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books Satir, V. (1976). Making contact. Berkeley, Calif: Celestial Arts. Satir, V. (1978). Your many faces. Berkeley, Calif: Celestial Arts. Satir, V. & Baldwin, M. (1983). Satir step by step: a guide to creating change in families. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books. Satir, V., Gomori, M., Banmen, J. & Gerber, J.S. (1991). The Satir model: Family therapy and beyond. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books. 9

10 10