ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Transcript

1 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μάθημα 5 Α. Πιαζετική & Μετα Πιαζετική οπτική για τη νοητική ανάπτυξη Β. Η «Διερευνητική Διδασκαλία & Μάθηση» στις ΦΕ & Β (I)

2 Στο προηγούμενο μάθημα υποστηρίξαμε ότι τα μικρά παιδιά διαθέτουν ένα σώμα βιολογικής γνώσης, τη «διαισθητική βιολογία», τα χαρακτηριστικά της οποίας συνοψίζονται ως εξής: 1. Τα μικρά παιδιά μπορούν να διακρίνουν βιολογικές οντότητες και βιολογικά φαινόμενα έχοντας ήδη κάποια πρώτη γνώση για «ζωντανόμη ζωντανό» και «διάκριση νουσώματος» 2. Τα μικρά παιδιά ενεργοποιούν έναν μηχανισμό σκέψης που τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν συνεπείς και λογικές προβλέψεις για ιδιότητες και συμπεριφορές βιολογικών οντοτήτων σε αναλογία με τον άνθρωπο «προσωποποιητικός συμπερασμός» 3. Τα μικρά παιδιά ενεργοποιούν έναν μηχανισμό σκέψης που τους δίνει τη δυνατότητα να εξηγούν τις σωματικές λειτουργίες ανεξάρτητα από την πρόθεση των βιολογικών οντοτήτων, και με βάση την εξασφάλιση της «δύναμης» ή «ενέργειας» για την επίτευξη του σκοπού της επιβίωσης «τελεολογική βιταλιστική εξήγηση»

3 Συνεπώς, στο ερώτημα εάν «τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν ή όχι να διαπραγματευτούν γνωστικά προβλήματα»;;; απαντήσαμε επικεντρώνοντας στη βιολογία δηλαδή σε μία «ειδική περιοχή γνώσης» Απαντήσαμε δηλαδή o μέσα από την οπτική. o των Μετα Πιαζετικών

4 Όμως Σε τι συνίσταται αυτή η «Μετα Πιαζετική» οπτική;;;; Είναι η μόνη;;; Ή μήπως. αναδύθηκε ως αντίλογος σε μία άλλη οπτική;;; αυτήν του Piaget;;;; Και τότε. σε τι συνίσταται η «Πιαζετική» οπτική;;;;

5 Θα δούμε λοιπόν στη συνέχεια την Πιαζετική και «Μετα Πιαζετική» αντίληψη για την οικοδόμηση της γνώσης & την επίδρασή τους στην προσέγγιση των ΦΕ & Β στην προσχολική εκπαίδευση

6 Η θεωρία του Piaget για τη νοητική μας ανάπτυξη Κυριάρχησε στις δεκαετίες Αν και πρόκειται για μία θεωρία αναπτυξιακής ψυχολογίας και όχι για μία παιδαγωγική θεωρία, η θεωρία του Piaget είχε εμφανείς επιπτώσεις στη διδακτική προσέγγιση των ΦΕ & Β ειδικά Αυτό οφείλεται πιθανώς στο γεγονός ότι ο Piaget επιχείρησε να δείξει ότι η σκέψη των παιδιών διαφέρει ποιοτικά από τη σκέψη των ενηλίκων χρησιμοποιώντας έννοιες από τις ΦΕ & Β, o π.χ. όγκο, βάρος, «ζωντανόμη ζωντανό»

7 Η θεωρία του Piaget για τη νοητική μας ανάπτυξη Η θεωρία του Piaget έχει δύο βασικές πλευρές Πρόκειται για τον «οικοδομισμό» «εποικοδομισμό» Κριτική από τους Μετα Πιαζετικούς δέχτηκε ο οικοδομισμός Τι είναι όμως το ένα και τι το άλλο;;;

8 Η θεωρία του Piaget για τη νοητική μας ανάπτυξη Οικοδομισμός Εποικοδομισμός Τα «στάδια» «αισθησιοκινητικό» (02) «προσυλλογιστικό» (2+ 6) «της συγκεκριμένης σκέψης» (6+ 11) «της τυπικής σκέψης» (11+ ) Οι νέες εμπειρίες οργανώνονται και αποκτούν νόημα μέσα από την προϋπάρχουσα γνωστική δομή του ατόμου «Δομές σκέψης» ίδιες για όλους ίδια σειρά παρόμοια ηλικιακή περίοδος «Αφομοίωση» «Συμμόρφωση»

9 Με αφορμή τον «εποικοδομισμό» ως μέρος της θεωρίας του Piaget, ας δούμε το πολύ σημαντικό ρεύμα του «εποικοδομισμού» ευρύτερα Ένα μεγάλο μέρος ερευνών Διδακτικής ΦΕ & Β εντάσσεται στο σύγχρονο ρεύμα του εποικοδομισμού, Η άποψη του εποικοδομισμού είναι εντελώς διαφορετική από παλιότερες απόψεις για την εκπαίδευση, οι οποίες βασίζονταν στην παραδοχή ότι η γνώση απλά μεταφέρεται από το δάσκαλο στο μαθητή Οι βασικές παραδοχές του εποικοδομισμού είναι ότι Η γνώση δεν μεταβιβάζεται, αλλά οικοδομείται Η προηγούμενη γνώση επιδρά στη διαδικασία οικοδόμησης της νέας γνώσης, με άλλα λόγια επιδρά στη διαδικασία της μάθησης Η αρχική κατανόηση των εννοιών είναι μερική και η βελτίωσή της απαιτεί συστηματική προσπάθεια με συγκεκριμένους στόχους

10 Με αφορμή τον «εποικοδομισμό» ως μέρος της θεωρίας του Piaget, ας δούμε τον «εποικοδομισμό» ευρύτερα Προφανώς λοιπόν κεντρική θέση στο θεωρητικό πλαίσιο του εποικοδομισμού κατέχουν οι «ιδέες των παιδιών» Έτσι, σημαντικό μέρος της έρευνας της Διδακτικής των ΦΕ & Β εδώ και αρκετές δεκαετίες έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον της σε αυτές τις «ιδέες» Πρόκειται για την έρευνα των «νοητικών παραστάσεων» των παιδιών ή των «αντιλήψεων» των παιδιών ή των «ιδεών» των παιδιών ή των «εναλλακτικών παραστάσεων» των παιδιών σε σχέση με την επιστημονική άποψη

11 Με αφορμή τον «εποικοδομισμό» ως μέρος της θεωρίας του Piaget, ας δούμε τον «εποικοδομισμό» ευρύτερα Όλη αυτή ερευνητική προσπάθεια έχει σημαντικές εκπαιδευτικές επιπτώσεις Συγκρότηση ενός σώματος πληροφοριών για τις δυσκολίες, τις παρανοήσεις ή τα «γνωστικά» εμπόδια των παιδιών στην οικοδόμηση συγκεκριμένων εννοιών. Αυτό πρέπει να είναι διαθέσιμο στον εκπαιδευτικό ώστε να αποτελέσει τη βάση της οργάνωσης του μαθήματός του Σχεδιασμός νέων μαθησιακών περιβαλλόντων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον εκπαιδευτικό σε πραγματικές συνθήκες τάξης. Αυτά: λαμβάνουν υπόψη ότι η συγκρότηση της γνώσης είναι μια δυναμική πορεία που πραγματοποιείται στο επίπεδο του μαθητή και κατά συνέπεια δεν τον περιορίζουν σε παθητικό δέκτη όπως συνηθίζεται στο παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας Υιοθέτηση από τον εκπαιδευτικό του ρόλου του διευκολυντή της μάθησης για τους μαθητές οι οποίοι ενεργά οικοδομούν τη νέα γνώση

12 Με αφορμή τον «εποικοδομισμό» ως μέρος της θεωρίας του Piaget, ας δούμε τον «εποικοδομισμό» ευρύτερα Σε σχέση με το ρόλο του εκπαιδευτικού στη διαδικασία της μάθησης έχει ενδιαφέρον να δούμε έστω και λίγο την ιδέα της «ζώνης της εγγύτερης ανάπτυξης», η οποία αναπτύχθηκε μέσα στο βυγκοτσκικό μοντέλο του «κοινωνικού εποικοδομισμού» Η «ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης» αντιστοιχεί στην απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού, όπως αυτό καθορίζεται από την ανεξάρτητη επίλυση προβλημάτων από το παιδί και στο επίπεδο της άμεσης εν δυνάμει ανάπτυξής του, όπως αυτό καθορίζεται από την επίλυση προβλημάτων από το παιδί με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού (ή σε συνεργασία με άλλα παιδιά) Με άλλα λόγια, η «ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης» είναι το βήμα που χωρίζει το «τώρα» από το αμέσως επόμενο στάδιο Είναι σαφές ότι ο εκπαιδευτικός για να την προσδιορίσει πρέπει να γνωρίζει το «τώρα» (βλ. τις αρχικές ιδέες των παιδιών), και για να την αξιοποιήσει πρέπει να ενεργοποιήσει κατάλληλους τρόπους αλληλεπίδρασης με του ίδιου με τα παιδιά (ή των παιδιών μεταξύ τους)

13 Ας γυρίσουμε όμως πίσω στη θεωρία του Piaget & ας δούμε τις επιπτώσεις της στη διδακτική προσέγγιση των ΦΒΕ

14 Η θεωρία του Piaget: επιπτώσεις στη διδακτική προσέγγιση των ΦΕ & B Επιπτώσεις σε επίπεδο σκοπών μεθόδου Ως προς τους σκοπούς: Η ιδέα των σταδίων ( «οικοδομισμός») υπαγορεύει ως σκοπό τη γρηγορότερη μετάβαση από στάδιο σε στάδιο, δηλ. o επιτάχυνση νοητικής ανάπτυξης την πραγματοποίησή της με τον καλύτερο δυνατό τρόπο o με συνεχή συστηματική δουλειά

15 Η θεωρία του Piaget: επιπτώσεις στη διδακτική προσέγγιση των ΦΕ & B Ως προς τη μέθοδο: Η ιδέα για ενεργή συμμετοχή του υποκειμένου στη μαθησιακή διαδικασία ( «εποικοδομισμός») υπαγορεύει τη λεγόμενη «ενεργή μέθοδο» Σε τι συνίσταται όμως αυτή η «ενεργή μέθοδος»;;; Στον χειρισμό υλικών για έλεγχο πιθανών απαντήσεων σε κάποιο ερώτημα ή πιο αυστηρά για «έλεγχο υποθέσεων» Δηλαδή: Ερώτημα Πιθανές απαντήσεις. Έλεγχος πιθανών απαντήσεων με παρατήρηση «πείραμα» χειρισμός υλικών Και βέβαια συζήτηση για όλα αυτά

16 Η θεωρία του Piaget: επιπτώσεις στη διδακτική προσέγγιση των ΦΕ & B Σημειώστε ότι Σύμφωνα με τον Piaget, ο χειρισμός υλικών έχει εκπαιδευτική αξία μόνο εφόσον γίνεται για έλεγχο πιθανών απαντήσεων σε ένα ερώτημα ή πιο «αυστηρά» για «έλεγχο υποθέσεων

17 Η θεωρία του Piaget: επιπτώσεις στη διδακτική προσέγγιση των ΦΕ & B Επειδή η «ενεργή μέθοδος» και ο εποικοδομισμός ευρύτερα αποτελούν έναν από τους βασικούς πυλώνες της «Διερευνητικής Διδασκαλίας και Μάθησης» σε ΦΕ & Β θα μας απασχολήσει εκτενέστερα στο 2 ο μέρος του μαθήματος Προς το παρόν όμως, ας περάσουμε στην κριτική των ΜεταΠιαζετικών στον Piaget

18 Οι «Μετα Πιαζετικοί» Ασκούν κριτική στον οικοδομισμό του Piaget (θεωρία σταδίων) Πώς;;; Εισάγοντας την έννοια των Constraints : παράγοντες που μπορεί να επιδρούν αρνητικά ή θετικά στην οικοδόμηση της γνώσης ΜΗΝ σας μπερδεύει o η ελληνική απόδοση του όρου constraints ως «περιορισμοί»

19 Οι «Μετα Πιαζετικοί» και η ιδέα των «περιορισμών» Οι «περιορισμοί» (παράγοντες με +/ επίδραση στην οικ. γνώσης) είναι δύο τύπων «στάδιο» 1. οι εσωτερικοί γνωστικοί «ειδική κατά περιοχή γνώση» 2. οι εξωτερικοί κοινωνικοί πολιτισμικοί Για τον Piaget, οι γνωστικοί περιορισμοί του «σταδίου» κάνουν τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας ανίκανα να διαπραγματευτούν γνωστικά προβλήματα o Τι γίνεται όμως όταν ανεξάρτητα από το θέμα και το περιεχόμενό τους οι «Μετα Πιαζετικοί» βάζουν στη συζήτηση ένα νέο γνωστικό «περιορισμό» o την «ειδική κατά περιοχή γνώση»;;;;

20 Οι «Μετα Πιαζετικοί» και η ιδέα των «περιορισμών» Αντίθετα με τον Piaget, οι «Μετα Πιαζετικοί» θεωρούν ότι: Τα μικρά παιδιά είναι ικανά να αναπτύσσουν προχωρημένους συλλογισμούς σε περιοχές γνώσης που τους είναι αρκετά οικείες Η ειδική κατά περιοχή γνώση αποτελεί έναν εν δυνάμει θετικό «περιορισμό» στην οικοδόμηση της γνώσης Επιπλέον, οι «Μετα Πιαζετικοί» ασκώντας κριτική στις γενικές «δομές σκέψης» που χαρακτηρίζουν τα Πιαζετικά στάδια, διατυπώνουν την ιδέα των ειδικών μηχανισμών σκέψης με άλλα λόγια, των «μηχανισμών σκέψης ανά περιοχή» εν δυνάμει θετικός περιορισμός Επίσης θετικοί εν δυνάμει θεωρούνται «εξωτερικοί περιορισμοί» όπως είναι οι άλλοι άνθρωποι κοινωνικοί περιορισμοί τα τεχνουργήματα πολιτιστικοί περιορισμοί

21 Οι «Μετα Πιαζετικοί» & η αντίληψή τους για τη νοητική ανάπτυξη ευρύτερα Συνοπτικά λοιπόν, οι ΜεταΠιαζετικοί υποστηρίζουν ότι Η πορεία οικοδόμησης της γνώσης επηρεάζεται από εσωτερικούς, γνωστικούς παράγοντες: η «ειδική κατά περιοχή γνώση», η οποία συνδέεται με ειδικούς μηχανισμούς σκέψης εξωτερικούς, κοινωνικούς πολιτισμικούς παράγοντες άνθρωποι / εργαλεία

22 Piaget & ΜεταΠιαζετικοί Ο Piaget υποτιμά τα μικρά παιδιά επικαλούμενος το ότι δεν έχουν ανεπτυγμένες έμφυτες «γενικές δομές» (όπως π.χ. αυτές της διατήρησης, κατηγοριοποίησης) Οι «Μετα Πιαζετικοί» χρησιμοποιούν την ιδέα της «ειδικής κατά περιοχή γνώσης» συμπεριλαμβάνοντας σε αυτήν και «ειδικές δομές», ή αλλιώς ειδικούς μηχανισμούς σκέψης Τέτοιους μηχανισμούς σκέψης είδαμε ήδη στην περιοχή της Βιολογίας (μαθ.4) Θυμηθείτε για παράδειγμα τον προσωποιητικό συμπερασμό των μικρών παιδιών την τελεολογική βιταλιστική εξήγηση που δίνουν για σωματικές λειτουργίες θεωρώντας αυτές ανεξάρτητες από την πρόθεσή μας

23 Piaget & ΜεταΠιαζετικοί Οι «Μετα Πιαζετικοί» ( σε αντίθεση με τον Piaget ) υποστηρίζουν όπως είδαμε ήδη (μαθ.4) ότι δεν είναι απαραίτητα κακό το ότι η σκέψη των μικρών παιδιών είναι «προσωποποιητική» ή «ανθρωπομορφική» Τα μικρά παιδιά προβλέπουν τη συμπεριφορά ενός μη οικείου οργανισμού «μεταφέροντας» σε αυτόν τη γνώση τους για τον άνθρωπο Για παράδειγμα (μαθ.4) «Μπορεί κάποιος να κρατήσει ένα μικρό χαριτωμένο κουνέλι για πάντα μικρό;» «Όχι, δεν μπορεί.. γιατί όπως εγώ αν ήμουν κουνέλι θα ήμουν πέντε χρονών και θα γινόμουν πιο μεγάλος και πιο μεγάλος έτσι και αυτό». Είδαμε ότι τα παιδιά που απαντούν προσωποποιητικά για άλλους οργανισμούς, δεν το κάνουν και για άβια αντικείμενα (π.χ. πέτρα) (Inagaki & Hatano, 1987) δεν το κάνουν ούτε για έμβια όταν οδηγεί σε παράλογα συμπεράσματα

24 Piaget & ΜεταΠιαζετικοί O Piaget λοιπόν δίνοντας έμφαση στους γνωστικούς περιορισμούς του σταδίου δεν έλαβε υπ όψη του τον εν δυνάμει θετικό περιορισμό της ειδικής γνώσης Δεν θεώρησε δηλ. ότι ένας «πρόωρος» εμπλουτισμός της γνώσης με την εμπειρία μπορεί να συμβάλλει στο επίπεδο του συλλογισμού Ζητούσε από τα παιδιά να διαπραγματευτούν γνωστικά προβλήματα που προέρχονταν από περιοχές στις οποίες τα ίδια είχαν ελάχιστη «ειδική γνώση»

25 Piaget & ΜεταΠιαζετικοί Ωστόσο, ΜεταΠιαζετικοί έδειξαν για παράδειγμα ότι παιδιά ηλικίας 47 ετών που ξέρουν π.χ. για τους δεινόσαυρους είναι ικανά να χρησιμοποιούν αυτήν την «ειδική κατά περιοχή γνώση» για απόδοση ιδιοτήτων σε μία οντότητα με βάση την κατηγορία της Γνωρίζοντας π.χ. για σαρκοφάγουςφυτοφάγους δεινόσαυρους, είναι σε θέση να αποδίδουν μη παρατηρούμενες ιδιότητες σε έναν νέο δεινόσαυρο με βάση την κατηγοριοποίησή του στον ένα ή τον άλλο τύπο δεινόσαυρων «Αυτός ο δεινόσαυρος είναι πολύ επικίνδυνος γιατί είναι σαρκοφάγος»

26 Piaget & ΜεταΠιαζετικοί Αλληλεπίδραση Ο Piaget δεν θεωρεί ότι η συμμετρική αλληλεπίδραση ( αλληλεπίδραση με συνομήλικους) μπορεί να κάνει το παιδί πιο ικανό στην επίλυση προβλήματος από όσο είναι όταν δουλεύει μόνο του Αντίθετα ο Vygotsky είναι εκείνος που δίνει έμφαση στην αλληλεπίδραση Το ίδιο κάνουν και «Μετα Πιαζετικοί» οι οποίοι μάλιστα τονίζουν την ιδέα του «καταμερισμού της εργασίας» στο πλαίσιο των συμμετρικών αλληλεπιδράσεων & αναγνωρίζουν την ανάγκη εύστοχων παρεμβάσεων του ενήλικα όταν οι μικροί συνεργάτες συναντούν δυσκολίες Γνωστική σύγκρουση Ο Piaget συνδέει στενά την αποτελεσματικότητα μιας γνωστικής σύγκρουσης με το επίπεδο της σκέψης του παιδιού που βρίσκεται αντιμέτωπο με αυτήν

27 Οι «Μετα Πιαζετικοί»: επιπτώσεις στη διδακτική προσέγγιση ΦΕ & B Ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις τη οπτικής των «ΜεταΠιαζετικών» για τη διδακτική προσέγγιση των ΦΕ & Β; Μπορούμε να αρχίσουμε από νωρίς διαλέγοντας περιοχές γνώσης όπου οι εσωτερικοί περιορισμοί λειτουργούν θετικά Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε θετικά εξωτερικούς περιορισμούς δηλαδή κοινωνικούςπολιτισμικούς «περιορισμούς» δίνοντας σημασία στην ποιότητα της αλληλεπίδρασης και άρα στο ρόλο του εκπαιδευτικού

28 (Β) Διερευνητική Διδασκαλία & Μάθηση στις ΦΕ και τη Β ή «ΔιΔιΜαΦΕ» Εισαγωγή στη λογική της «ΔιΔιΜαΦΕ»

29 Τα θέματά μας Εισαγωγή στη λογική της «ΔιΔιΜαΦΕ» Η «ΔιΔιΜαΦΕ» γενικά Τι είναι; Ποιος είναι ο στόχος της; Γιατί σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ; Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα Πού στηρίζεται; Ποιες είναι οι «βασικές αρχές» της; Ποιες γενικές «παιδαγωγικές στρατηγικές» θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες στην εφαρμογή της;

30 Εισαγωγή στη λογική της «Διερευνητικής Διδασκαλίας & Μάθησης στις Φυσικές Επιστήμες»

31 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» γενικά Η «ΔιΔιΜαΦΕ» είναι μία διαφορετική προσέγγιση στην εκπαιδευτική διαδικασία η οποία έχει ως στόχο την «ουσιαστική μάθηση» εκ μέρους των παιδιών Με άλλα λόγια την πραγματική κατανόηση του φυσικού & βιολογικού κόσμου από τα παιδιά, τη δημιουργία συνδέσεων μεταξύ των επιμέρους γνώσεων και την οικοδόμηση περιγραφικών & επεξηγηματικών μοντέλων για το πώς λειτουργεί ο φυσικός & βιολογικός κόσμος

32 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» γενικά Η «ΔιΔιΜαΦΕ» αποτελεί μία μακροπρόθεσμη «εκπαιδευτική επένδυση» εάν ξεκινήσει σωστά από την προσχολική & πρώτη σχολική ηλικία, θα μπορέσει ίσως να βοηθήσει τα παιδιά να αποκτήσουν μία βαθμιαία αυξανόμενη κατανόηση του κόσμου καθώς μεγαλώνουν Το κίνητρο για τα παιδιά στο πλαίσιο μιας τέτοιας προσέγγισης δεν είναι η ικανοποίηση που μπορεί να προσφέρει η επιβράβευση από τον εκπαιδευτικό ή το γονιό Είναι κυρίως η βαθύτερη ικανοποίηση που μπορεί να προσφέρει η πραγματική κατανόηση μέσα από την ενεργή συμμετοχή

33 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» γενικά Γιατί όμως σήμερα η «ΔιΔιΜαΦΕ» είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ; Οι «ΦΕ» έχουν γίνει κομμάτι της ζωής μας η «επιστημονική καλλιέργεια» είναι απαραίτητη για λήψη αποφάσεων που μας αφορούν τόσο ως άτομα, όσο και ως μέλη της κοινωνίας Η μάθηση ως «συσσώρευση πληροφοριών» δεν έχει νόημα ειδικά σε μία εποχή που η πρόσβαση στην πληροφορία είναι εύκολη & γρήγορη Αυτό που έχει νόημα είναι η ικανότητα κριτικής θεώρησης των διαθέσιμων πληροφοριών μέσα από μία καλά χτισμένη γνωστική δομή

34 Βασικοί πυλώνες της «ΔιΔιΜαΦΕ»

35 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» Η «ΔιΔιΜαΦΕ» στηρίζεται: στην κατανόησή μας για τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά οικοδομούν τη γνώση τους για το φυσικό και το βιολογικό κόσμο «εποικοδομισμός» στη φύση της επιστημονικής έρευνας στο πεδίο των ΦΕ «επιστημονική μέθοδος» στο περιεχόμενο των ΦΕ ως γνωστικό αντικείμενο «προγράμματα σπουδών/ειδικές συνθήκες»

36 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Εποικοδομισμός Είδαμε νωρίτερα ότι οι βασικές παραδοχές του εποικοδομισμού είναι οι εξής: Η γνώση δεν μεταβιβάζεται, αλλά οικοδομείται ενεργά Η προηγούμενη γνώση επιδρά στη διαδικασία οικοδόμησης της νέας γνώσης Η αρχική κατανόηση των εννοιών είναι μερική και η εξέλιξή της απαιτεί συστηματική προσπάθεια με συγκεκριμένους στόχους

37 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Εποικοδομισμός Όταν τα παιδιά συναντούν κάτι καινούριο, προσπαθούν να το καταλάβουν χρησιμοποιώντας ιδέες που έχουν οικοδομήσει σε προηγούμενες εμπειρίες τους Αυτές οι προϋπάρχουσες ιδέες είναι δυνατόν να τροποποιούνται καθώς τα παιδιά προσπαθούν να τις χρησιμοποιήσουν για την εξήγηση των νέων εμπειριών που τους προσφέρονται Μήπως λοιπόν είναι σκόπιμο να τους προσφέρονται στην τάξη προσεκτικά σχεδιασμένες «εκπαιδευτικές εμπειρίες» ικανές να τους βάζουν σε αυτήν την ενεργή διαδικασία της τροποποίησης;

38 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Εποικοδομισμός Όπως είδαμε νωρίτερα, σύμφωνα με την «ενεργή μέθοδο» του Piaget που στηρίζεται στο εποικοδομιστικό κομμάτι της θεωρίας του τέτοιες «εκπαιδευτικές εμπειρίες» περιλαμβάνουν αλληλεπίδραση των παιδιών με κατάλληλα υλικά και μάλιστα. στο πλαίσιο «εμπειρικού ελέγχου» συγκεκριμένων «υποθέσεων» o δηλ. πιθανών απαντήσεων σε ένα «αιτιακό» ερώτημα, o οι οποίες έχουν διατυπωθεί από τα ίδια με βάση τις δικές τους ιδέες ή έστω και στο πλαίσιο «εμπειρικού ελέγχου» συγκεκριμένων πιθανών απαντήσεων τους σε «μη αιτιακά» ερωτήματα

39 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Εποικοδομισμός Είναι λοιπόν σκόπιμο τα ίδια τα παιδιά να διατυπώνουν ερωτήματα ή έστω να συμμετέχουν στη διατύπωσή τους να διατυπώνουν πιθανές απαντήσεις να τις ελέγχουν εμπειρικά εμπλεκόμενα ενεργά τόσο στο σχεδιασμό όσο και στη διεξαγωγή απλών «πειραμάτων» ή «παρατηρήσεων» ή «αναζητήσεων σε δευτερογενείς πηγές» να καταλήγουν σε συμπέρασμα σε σχέση με την ορθότητα αυτών των πιθανών απαντήσεων ή μη

40 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Επιστημονική μέθοδος Η επιστημονική έρευνα συνδυάζει την εμπειρία ( συλλογή δεδομένων) με τη λογική σκέψη ( διατύπωση & έλεγχος πιθανών εξηγήσεων) Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι και αυτό που περιγράψαμε πριν;;;

41 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Επιστημονική μέθοδος Ερώτημα τύπου «γιατί ;» (βλ. «αιτιακό ερώτημα») Πιθανές εξηγήσεις (απαντήσεις τύπου «επειδή.») (βλ. «υποθέσεις») Διερεύνηση της ορθότητάς τους (βλ. «έλεγχος «υποθέσεων») Σχεδιασμός «εμπειρικού ελέγχου» (π.χ. πείραμα) Πρόβλεψη των αποτελεσμάτων ΕΑΝ η «υπόθεση» είναι σωστή Διεξαγωγή του πειράματος Σύγκριση των «παρατηρούμενων» αποτελεσμάτων με τα «προβλεπόμενα» Συμπέρασμα σε σχέση με την ορθότητα της «υπόθεσης»

42 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Επιστημονική μέθοδος Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τα παραπάνω, μπορεί κανείς να καταλήξει σε ένα «πλαίσιο οδηγό» για την εφαρμογή της «ΔιΔιΜαΦΕ» με τα «στάδια» ή τις «φάσεις» του πλαισίου αυτού να αντιμετωπίζονται ως άξονες οργάνωσης της διερευνητικής δουλειάς των παιδιών και όχι ως βήματα μιας απαραίτητα γραμμικής πορείας

43

44 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Προγράμματα σπουδών ειδικές συνθήκες Ποιο θα πρέπει να είναι το περιεχόμενο της διδασκαλίας των ΦΕ στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης; Πότε πρέπει να διδαχθεί μια συγκεκριμένη έννοια π.χ. φυσικής ή βιολογίας, και ποιο επίπεδο κατανόησής της περιμένουμε από τους μαθητές; Οι κατευθύνσεις για τέτοια ερωτήματα δίνονται ασφαλώς στα προγράμματα σπουδών Όμως οι εκάστοτε απαντήσεις επηρεάζονται σημαντικά από το συγκεκριμένο πλαίσιο στο οποίο πρόκειται να γίνουν πράξη Με άλλα λόγια, από τις ειδικές συνθήκες και τα ενδιαφέροντα εκπαιδευτικών μαθητών

45 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / Προγράμματα σπουδών ειδικές συνθήκες Για παράδειγμα, η έννοια του «οικοσυστήματος» είναι σημαντική για όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από τη χώρα ή την περιοχή στην οποία ζουν Όμως, οι τύποι των οικοσυστημάτων που θα χρησιμοποιηθούν στην πορεία οικοδόμησης της έννοιας εξαρτώνται σημαντικά από τις τοπικές συνθήκες Είναι λογικό μαθητές που ζουν κοντά σε θάλασσα να προσεγγίσουν την έννοια μελετώντας αρχικά το θαλάσσιο οικοσύστημα της περιοχής τους ενώ μαθητές που ζουν σε μία μεγάλη πόλη με πάρκα να το κάνουν μελετώντας το χερσαίο οικοσύστημα ενός από αυτά

46 Βασικές αρχές της «ΔιΔιΜαΦΕ»

47 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Η άμεση εμπειρία είναι «στοιχείοκλειδί» για τη μάθηση των ΦΕ Οι μαθητές πρέπει να κατανοούν ουσιαστικά το ερώτημα ή το πρόβλημα που διερευνούν Η «διερεύνηση» απαιτεί ανάπτυξη δεξιοτήτων μεταξύ των οποίων η παρατήρηση Η μάθηση των ΦΕ δεν έχει να κάνει μόνο με την άμεση εμπειρία, αλλά και με ανάπτυξη συλλογισμών, συνεργασία, συζήτηση, παρουσίαση συμπερασμάτων Η χρήση δευτερογενών πηγών συμπληρώνει την άμεση εμπειρία

48 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Άμεση Εμπειρία Οι «αυθόρμητες ιδέες» με τις οποίες τα παιδιά έρχονται στην τάξη μπορεί να μην είναι ενδεχομένως επιστημονικά ακριβείς, αλλά είναι λειτουργικές για τα ίδια και εξαιρετικά ανθεκτικές στην τυπική διδασκαλία Τα λόγια του εκπαιδευτικού από μόνα τους δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να αλλάξουν αυτές τις ιδέες Αντίθετα, θα πρέπει οι ίδιοι οι μαθητές να έρχονται αντιμέτωποι με την ανεπάρκεια των αρχικών τους ιδεών στο πλαίσιο νέων εκπαιδευτικών εμπειριών

49 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Είναι απαραίτητο τα ίδια τα παιδιά να διατυπώνουν ερωτήματα ή να συμβάλλουν στη διατύπωσή τους να διατυπώνουν πιθανές απαντήσεις να τις ελέγχουν εμπειρικά (πείραμα, παρατήρηση ή έστω δευτερογενείς πηγές) να συγκρίνουν αυτό που βρίσκουν με αυτό που περίμεναν να βρουν και να καταλήγουν έτσι στο συμπέρασμα για τον αν οι ιδέες τους τούς οδήγησαν αρχικά σε σωστή ή σε λάθος πιθανή απάντηση Κάτι τέτοιο μπορεί να επιχειρηθεί μέσα από καλοσχεδιασμένες εκπαιδευτικές εμπειρίες στο πλαίσιο μιας βόλτας έξω από την τάξη, ή μιας σειράς «διερευνήσεων» με συνηθισμένα υλικά μέσα σε αυτήν

50 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Κατανόηση ερωτήματος / προβλήματος Η ενεργή συμμετοχή των παιδιών σε ένα μάθημα διερευνητικού χαρακτήρα, προϋποθέτει να κατανοούν πλήρως το ερώτημα ή το πρόβλημα που μελετούν, και να βρίσκουν νόημα στη μελέτη του Ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν τα ίδια στη διατύπωση του ερωτήματος ή τον ορισμό του προβλήματος Ένας άλλος τρόπος είναι να έχουν στη διάθεσή τους αρκετό χρόνο για να εξοικειωθούν με το θέμα να διατυπώσουν πιθανές απορίες να συζητήσουν τι πρόκειται να διερευνηθεί και με ποιο τρόπο

51 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Ανάπτυξη δεξιοτήτων / Παρατήρηση Οι μαθητές παρατηρούν πολλά πράγματα & αδιαφορούν για πολλά άλλα Όταν όμως προκειμένου να κατανοήσουν ένα φαινόμενο, έχουν να δώσουν απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα, τότε είναι σημαντικό να παρατηρούν προσεκτικά συγκεκριμένα πράγματα Αν δεν το καταφέρνουν αυτό, τότε οι παρατηρήσεις τους μπορεί τελικά να μην σχετίζονται με τα ερωτήματα που έχουν τεθεί Ποιος είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού εδώ; Για να αναπτύξουν οι μαθητές τις δεξιότητες που απαιτούνται για την επιστημονική διερεύνηση και να μάθουν να τις χρησιμοποιούν αυθόρμητα, χρειάζονται καθοδήγηση από τον εκπαιδευτικό, και συστηματική εξάσκηση με τη βοήθειά του

52 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Ευκαιρίες για σκέψη, συνεργασία, συζήτηση, παρουσίαση Είναι λάθος να θεωρεί κανείς τη «ΔιΔιΜαΦΕ» απλά και μόνο ως μία «handson» προσέγγιση Για να οδηγήσει η άμεση εμπειρία σε κατανόηση, πρέπει τα παιδιά όχι μόνο να χειρίζονται υλικά στο πλαίσιο εμπειρικών ελέγχων, αλλά και να σκέφτονται σε σχέση με την πορεία που ακολουθούν να συνεργάζονται και να αναλαμβάνουν κομμάτια της δουλειάς να συζητούν με τους συμμαθητές τους και τον εκπαιδευτικό να παρουσιάζουν προφορικά & γραπτά τη δουλειά τους

53 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : Βασικές Αρχές Χρήση δευτερογενών πηγών Είναι επίσης λάθος να θεωρεί κανείς τη «ΔιΔιΜαΦΕ» ως μία «handson» προσέγγιση η οποία αποκλείει τη χρήση άλλων πηγών γνώσης εκτός από την άμεση εμπειρία Τα παιδιά δεν μπορούν να ξανάανακαλύψουν μέσα από την επιστημονική διερεύνηση στην τάξη τους όλα όσα χρειάζεται να μάθουν Χρειάζεται να ανατρέξουν και σε άλλες πηγές όπως π.χ. βιβλία, διαδίκτυο, «ειδικοί» Οι πηγές αυτές χρησιμοποιούνται διαφορετικά σε σχέση με την παραδοσιακή διδασκαλία δεν υποκαθιστούν τη «διερεύνηση», αλλά ενσωματώνονται σε αυτή

54 Γενικές Παιδαγωγικές Στρατηγικές Στο Πλαίσιο Της «ΔιΔιΜαΦΕ»

55 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» Οι γενικές παιδαγωγικές στρατηγικές αφορούν Στην οργάνωση της τάξης (χώρος & κουλτούρα κλίμα) Στη διατύπωση των ερωτήσεων προς τους μαθητές Στη διαχείριση των αρχικών ιδεών τους Στη διεξαγωγή συζητήσεων Στην καταγραφή της δουλειάς των μαθητών

56 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» «Χώρος & Υλικά» Η συμμετοχή των μαθητών σε δραστηριότητες που απαιτούν την αλληλεπίδρασή τους τόσο με διάφορα υλικά όσο και με τους συμμαθητές τους, προϋποθέτει κατάλληλη διαμόρφωση της αίθουσας Πολλές φορές χρειάζεται να μετακινούνται θρανία και καρέκλες να χρησιμοποιούνται δίσκοι ή κουτιά για τη φύλαξη των χρησιμοποιούμενων υλικών (π.χ. υλικά πειράματος), να εξασφαλίζεται χώρος για την έκθεση ή τη φύλαξη ενδιάμεσων προϊόντων της δουλειάς των παιδιών (π.χ. αφίσες, κατασκευές)

57 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» «Κλίμα» Επίσης, το κλίμα στην τάξη θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα φιλικό Όλα τα παιδιά θα πρέπει να αισθάνονται άνετα και.. να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε κάθε στάδιο της διερεύνησης στην πρακτική δουλειά την ανάπτυξη συλλογισμών με βάση τα εμπειρικά αποτελέσματα τη συζήτηση την παρουσίαση των συμπερασμάτων

58 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» Τι μπορεί να κάνει ο εκπαιδευτικός για να εξασφαλίσει αυτό το κλίμα;;; Να ενθαρρύνει τα παιδιά τονίζοντας πόσο σημαντικό είναι να μοιράζονται τις ιδέες τους διατυπώνοντας τις ερωτήσεις του με τρόπο που να καθιστά σαφές στα παιδιά ότι το ζητούμενο είναι οι δικές τους ιδέες και όχι η σωστή απάντηση Να τα εκπαιδεύει στη δημιουργική αλληλεπίδραση δίνοντας έμφαση τους κανόνες της καλής συνεργασίας χρησιμοποιώντας «καταμερισμό εργασίας» & «ανάθεση ρόλων» Να είναι προσεκτικός στη σύνθεση των ομάδων εργασίας μικρές ομάδες με ξεκάθαρους στόχους δουλεύουν καλύτερα

59 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» Διατύπωση ερωτήσεων Οι ερωτήσεις που θέτει ο εκπαιδευτικός έχουν ιδιαίτερη σημασία, είτε αυτές αφορούν στην τάξη, είτε σε μία ομάδα, είτε σε κάποιο μαθητή Μια καλή ερώτηση μπορεί να δώσει σημαντική ώθηση στη δουλειά των μαθητών Μπορεί να είναι το πρώτο βήμα προς την απάντηση «αφού προκαλεί το ενδιαφέρον, καλεί τα παιδιά για μία πιο προσεκτική ματιά, για ένα νέο πείραμα, για μια καινούρια άσκηση» (Harlen, 2001) Τέτοιες ερωτήσεις λέγονται «παραγωγικές», γιατί κάνουν τη δραστηριότητα των μαθητών παραγωγική» (Harlen, 2001) Είναι σκόπιμο ο εκπαιδευτικός να αναπτύξει την ικανότητά του για τέτοιες ερωτήσεις (κατά κανόνα «ανοιχτές») μέσα από τη συζήτηση / συνεργασία με άλλους συναδέλφους, και μέσα από την εξάσκηση

60 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» Διαχείριση αρχικών ιδεών Μετά από τη συζήτησή μας για τον εποικοδομισμό, είναι προφανές ότι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη αυτές τις ιδέες, και να διαμορφώνουν ανάλογα τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ώστε να προσφέρουν στα παιδιά τις προκλήσεις που θα τα οδηγήσουν σε νέες, πιο ολοκληρωμένες εξηγήσεις για το υπό μελέτη φαινόμενο Τι μπορούν να κάνουν; να ανατρέξουν στη βιβλιογραφία από την ερευνητική περιοχή της ΔΦΕ να ανιχνεύσουν οι ίδιοι τις ιδέες των δικών τους μαθητών έχοντας πριν καταφέρει να τους κάνουν να νιώθουν άνετοι στην έκφρασή τους Πρέπει δε να μην ξεχνούν ότι οι ιδέες αυτές δεν αποσταθεροποιούνται καθόλου εύκολα χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη και στο ευνοϊκό πλαίσιο της «ΔιΔιΜαΦΕ»

61 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» Διεξαγωγή συζητήσεων Οι μαθητές χρειάζεται να συζητούν πολύ συχνά κατά τη διερευνητική τους δουλειά σε δυάδες, σε μικρές ομάδες ή σε επίπεδο τάξης Καλό είναι ο εκπαιδευτικός να εξασφαλίζει την οπτική επαφή των παιδιών να δίνει χρόνο στα παιδιά να σκεφτούν και να νιώσουν έτοιμα για συμμετοχή και να μη βιάζεται να προχωρήσει όταν υπάρχει παύση να ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση μεταξύ των ίδιων των παιδιών με προτροπές του τύπου «πρέπει να απαντήσεις στον x και όχι σε μένα» να μη δίνει έτοιμες απαντήσεις να μη νιώθει άσχημα να δηλώνει ευθέως ότι δεν έχει όλες τις απαντήσεις

62 Η «ΔιΔιΜαΦΕ» ειδικότερα : «Πυλώνες» / «Παιδαγωγικές Στρατηγικές» Καταγραφή της δουλειάς Η καταγραφή της δουλειάς μπορεί να είναι ατομική, ομαδική ή σε επίπεδο τάξης Μία ιδέα ατομικής καταγραφής είναι το «τετράδιο των ΦΕ» στο οποίο οι μικροί μαθητές μπορούν να κρατούν σημειώσεις (π.χ. σχέδια) και να τις χρησιμοποιούν για επανεξέταση της δουλειάς τους με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού Μία ιδέα ομαδικής καταγραφής είναι η δημιουργία μιας αφίσας ή μιας κατασκευής και η παρουσίασή της στους συμμαθητές άλλων ομάδων Μία ιδέα καταγραφής σε επίπεδο τάξης είναι «η γνώση της τάξης» π.χ. μία σειρά από σχέδια που θα αποτελούν το τελικό επίσημο προϊόν της διερευνητικής δουλειάς των παιδιών της τάξης

63 Μετά τα θεωρητικά της ΔιΔιΜαΦΕ Θα επιχειρήσουμε την επόμενη φορά να δούμε τη μετάβαση. από τη θεωρία στην πράξη