Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Νομική Σχολή - Τμήμα Νομικής Τομέας Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου Διπλωματική Εργασία Θέμα: "Συστήματα βιντεοεπιτήρησης και προστασία προσωπικών δεδομένων" Subject: "Video surveillance systems and personal data protection" Μαρία ΒΑΡΥΤΗ Α.Μ Επιβλέπων: Ιωάννης ΙΓΓΛΕΖΑΚΗΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Μαθήματα Β έτους: Δίκαιο και Πληροφορική - Διδάσκων: Ιωάννης ΙΓΓΛΕΖΑΚΗΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Εκκλησιαστικό Δίκαιο - Διδάσκων: Κωνσταντίνος ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Επίκουρος Καθηγητής Ιστορία του Ελληνικού και Ρωμαϊκού Δικαίου - Διδάσκοντες: Σοφία ΤΖΩΡΤΖΑΚΑΚΗ- ΤΖΑΡΙΔΟΥ, Επίκουρη Καθηγήτρια, Δάφνη ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ, Επίκουρη Καθηγήτρια, Καλλιόπη ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Επίκουρη Καθηγήτρια, Κωνσταντίνος ΒΛΑΧΟΣ, Λέκτορας Θεσσαλονίκη Μάρτιος 2016

2 2

3 Περιεχόμενα Περίληψη... 6 Abstract... 7 Εισαγωγή Η βιντεοεπιτήρηση ως περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων 1.1. Ο περιορισμός του δικαιώματος προστασίας των προσωπικών δεδομένων Ο περιορισμός του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής Ο περιορισμός του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας Ο περιορισμός του δικαιώματος του συνέρχεσθαι Ο περιορισμός του δικαιώματος του απορρήτου της επικοινωνίας Το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο 2.1. Η οριοθέτηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), του Συμβουλίου της Ευρώπης Η Σύμβαση 108/1981 του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία του ατόμου από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων Η Σύσταση No R (87) 15 της Επιτροπής των Υπουργών, στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, προς τα Κράτη Μέλη, για τη ρύθμιση της χρήσης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στον αστυνομικό τομέα Η Οδηγία 95/46/ΕΚ για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε Η Γνωμοδότηση 8/2001 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29, για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο της απασχόλησης Η Γνωμοδότηση 4/2004 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29, για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μέσω βιντεοεπιτήρησης

4 Η Γνωμοδότηση 4/2007 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29 σχετικά με την έννοια του όρου "δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα" Η Γνωμοδότηση 2/2009 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29, για την προστασία προσωπικών δεδομένων παιδιών (γενικές κατευθυντήριες γραμμές και η ειδική περίπτωση των σχολείων) Η Γνωμοδότηση της Επιτροπής της Βενετίας Το Σχέδιο του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών (γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων), όπως διαμορφώθηκε στο πλαίσιο τριμερούς διαλόγου μεταξύ Συμβουλίου, Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Επιτροπής, τον Δεκέμβριο του Η Πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από αρμόδιες αρχές για τους σκοπούς της πρόληψης, διερεύνησης, ανίχνευσης ή δίωξης ποινικών αδικημάτων ή της εκτέλεσης ποινικών κυρώσεων, και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών Η Γνωμοδότηση 1/2015 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29, για θέματα ιδιωτικότητας και προστασίας προσωπικών δεδομένων που σχετίζονται με την αξιοποίηση των Drones Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Το Π.Δ. 141/1991, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, αναφορικά με τις αρμοδιότητες των οργάνων και τις υπηρεσιακές ενέργειες του προσωπικού του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και θέματα οργάνωσης υπηρεσιών Ο Ν.2472/1997, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, για την προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα Ο Ν.2696/1999, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα, "Κύρωση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας" Ο Ν.2713/1999, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, και αφορά την Υπηρεσία Εσωτερικών Υποθέσεων της Ελληνικής Αστυνομίας και άλλες διατάξεις Ο Ν.2725/1999 για τον ερασιτεχνικό και επαγγελματικό αθλητισμό, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα Η Οδηγία 1122/ της ΑΠΔΠΧ για τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης Το Άρθρο 253Α του ΚΠΔ, "Ειδικές ανακριτικές πράξεις επί ορισμένων εγκλημάτων"

5 Η Οδηγία 115/2001 της ΑΠΔΠΧ για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων Η Τ/6736 από Υπουργική Απόφαση (Κανονισμός Διοικητικού Ελέγχου και Εποπτείας της Λειτουργίας των Καζίνο) Η Γνωμοδότηση 14/2007 του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Γ. Σανιδά, ως απάντηση σε ερώτημα του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας σχετικά με τη νομιμότητα της οπτικής και ηχητικής καταγραφής, πριν, κατά ή μετά το τέλος διαδηλώσεων και πορειών Το Άρθρο 8 του νόμου 3625/ Η Γνωμοδότηση 1/2009 της ΑΠΔΠΧ για τη λειτουργία καμερών ήχου και εικόνας, από τις αρμόδιες για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια δημόσιες αρχές, για την προστασία προσώπων και αγαθών καθώς και τη διαχείριση της κυκλοφορίας Το Άρθρο 12 του νόμου 3783/ Η Γνωμοδότηση 2/2010 της ΑΠΔΠΧ Το Άρθρο 14 του Ν.3917/2011 για την χρήση συστημάτων επιτήρησης με λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας σε δημόσιους χώρους Το Άρθρο 71 του Νόμου 3994/ Η Οδηγία 1/2011 της ΑΠΔΠΧ για τη χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης για την προστασία προσώπων και αγαθών Ενδεικτικές αποφάσεις της Αρχής Η Απόφαση 2765/2005 (Ασφαλιστικών μέτρων) Μονομελούς Πρωτοδικείου Πατρών Συμπεράσματα 3.1. Βιντεοεπιτήρηση σε ιδιωτικούς χώρους Βιντεοεπιτήρηση σε χώρους που δεν είναι δημόσιοι αλλά είναι προσβάσιμοι στο κοινό Βιντεοεπιτήρηση σε δημόσιους χώρους Αντί επιλόγου Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία Άλλες πηγές Θεσμικό πλαίσιο

6 Περίληψη Τα συστήματα βιντεοεπιτήρησης έχουν πλέον θέση στην καθημερινή μας ζωή και ως εκ τούτου δεν μπορούμε να τα "αγνοούμε", καθώς η χρήση τους δύναται να συνεπάγεται περιορισμούς για ορισμένα ατομικά δικαιώματα. Μέχρι σήμερα, η βιντεοεπιτήρηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο αυτοτελούς νομοθετήματος, με αποτέλεσμα να αναζητούμε την οριοθέτησή της σε νομικά κείμενα, δεσμευτικά ή μη, που έχουν εφαρμογή στα διακυβευόμενα δικαιώματα. Σε εθνικό επίπεδο έγινε μια προσπάθεια ρύθμισης της βιντεοεπιτήρησης με την έκδοση του Ν.3917/2011, αλλά, όσον αφορά τη βιντεοεπιτήρηση δημόσιων χώρων, ο νόμος αυτός δεν έχει ακόμη εφαρμογή. Θα πρέπει να διακρίνουμε τη βιντεοεπιτήρηση, σε βιντεοεπιτήρηση ιδιωτικών χώρων, δημόσιων χώρων και χώρων που δεν είναι δημόσιοι, με την έννοια του νόμου, αλλά είναι προσβάσιμοι στο κοινό. Σε κάθε μία από αυτές τις κατηγορίες έχει εφαρμογή ξεχωριστό θεσμικό πλαίσιο. Η περίπτωση της βιντεοεπιτήρησης δημόσιων χώρων είναι η περίπτωση που απασχόλησε τον Έλληνα νομοθέτη περισσότερο και προκάλεσε τις εντονότερες αντιδράσεις της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και της θεωρίας, καθώς ουσιαστικά συνδέεται με τη θέση της ασφάλειας, προσωπικής και δημόσιας, μέσα στο σύστημα της έννομης προστασίας μας 1 και με την εμπιστοσύνη στους θεσμούς της Δημοκρατίας μας. 1 Π. Μαντζούφας, Προστασία προσωπικών δεδομένων και δημόσια ασφάλεια. Οι σταθμίσεις της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα στις αποφάσεις για την χρήση καμερών κλειστού κυκλώματος σε υπαίθριους χώρους, άρθρο από το συλλογικό έργο Η ηλεκτρονική παρακολούθηση σε υπαίθριους χώρους, επ. Ι. Καμτσίδου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008, σελ.81. 6

7 Abstract Now days, video surveillance systems affect our every day lives and therefore, we can not "ignore" them, since their use could lead to a restriction of certain individual rights. Until today, the video surveillance at a European level is not an autonomous statute, thus seeking its delimitation in legal documents, binding or not, which apply to rights at stake. At a national level there has been an effort to regulate video surveillance by issuing Law 3917/2011. However, as far as video surveillance in public places is concerned, this law is not applicable. It is essential to distinguish video surveillance in this of private places, of public places and of spaces that are not public, according to law, but are accessible to the public. In each of these categories applies a separate institutional framework. The case of video surveillance of public spaces has mostly preoccupied Greek legislators and has caused the strongest reactions from the part of the Authority for the Protection of Personal Data and from the part of the theory as it is technically connected to the position of private and safety public in our legal protection system and to the confidence we have in the institutions of our Democracy. 7

8 Εισαγωγή Ο όρος βιντεοεπιτήρηση, στην κοινή συνείδηση, συνδέεται με την επιτήρηση χώρων, δραστηριοτήτων ή προσώπων μέσω στοιχειωδών, κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης (CCTV: Closed Circuit Television) 2. Σύμφωνα, όμως, με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) 3, ο όρος αναφέρεται στη χρήση οποιουδήποτε συστήματος (ιδίως, βέβαια, των CCTV) που είναι μόνιμα εγκατεστημένο σε ένα χώρο, λειτουργεί συνεχώς ή σε τακτά χρονικά διαστήματα και έχει τη δυνατότητα λήψης ή/και μετάδοσης σήματος εικόνας ή/και ήχου από τον χώρο αυτό προς έναν περιορισμένο αριθμό οθονών προβολής ή/και μηχανημάτων καταγραφής, είτε με απευθείας σύνδεση της κάμερας στην οθόνη προβολής ή/και στο μηχάνημα καταγραφής, είτε μέσω εσωτερικού δικτύου ή μέσω διαδικτύου για περιορισμένο όμως αριθμό νομιμοποιούμενων προς τούτο αποδεκτών. Σύμφωνα πάντα με την Αρχή, στην ανωτέρω έννοια των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης δεν περιλαμβάνεται η λήψη εικόνας (ή και ήχου) με φωτογραφική μηχανή, συσκευή κινητού τηλεφώνου κλπ. Και το άρθρο 14 του Ν. 3917/2011, σε συμφωνία με τον παραπάνω ορισμό της Αρχής, κάνει λόγο για "συστήματα επιτήρησης" (περιλαμβάνεται οποιοδήποτε σύστημα) με δυνατότητα λήψης ή καταγραφής ήχου ή εικόνας. Στις οδηγίες που εξέδωσε ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων για τη βιντεοεπιτήρηση 4, έχουμε έναν ακόμη ευρύτερο ορισμό καθώς η τελευταία ορίζεται ως η παρακολούθηση μιας συγκεκριμένης περιοχής, ενός γεγονότος, μιας δραστηριότητας ή ενός προσώπου μέσω συστήματος οπτικής παρακολούθησης (όπου περιλαμβάνονται και τα CCTV) ή μέσω οποιασδήποτε ηλεκτρονικής συσκευής, σταθερής ή κινητής, εφόσον έχει τη δυνατότητα "σύλληψης δεδομένων σε εικόνα", όπως π.χ. φορητή βιντεοκάμερα, φωτογραφική μηχανή, κάμερα διαδικτύου, υπέρυθρη κάμερα, θερμική συσκευή αναγνώρισης. Στον ευρύτερο αυτό ορισμό περιλαμβάνονται, συνεπώς, και πιο νέες εφαρμογές όπως 2 Βασικά στοιχεία ενός τέτοιου, στοιχειώδους κυκλώματος είναι μία ή περισσότερες κάμερες για τη λήψη εικόνας, συνδεδεμένες με έναν ή περισσότερους προβολείς εικόνας (monitors) και ένα μηχάνημα καταγραφής που βρίσκονται εγκατεστημένα σε έναν σταθμό παρακολούθησης (control room), όπου παρατηρητές παρακολουθούν τις εικόνες που διαβιβάζονται, αν και ενδέχεται να μην υπάρχει ταυτόχρονη παρακολούθηση και ο έλεγχος του καταγεγραμμένου υλικού να γίνεται κάποια άλλη χρονική στιγμή ή μόνο εάν κρίνεται αναγκαίο. Πέρα όμως από τα στοιχειώδη CCTV υπάρχουν και τα CCTV που είναι συνδεδεμένα με βάσεις δεδομένων που περιέχουν φωτογραφίες συγκεκριμένων προσώπων ή ακόμη και βιομετρικά χαρακτηριστικά ή συνδυάζονται με προγράμματα ανίχνευσης συμπεριφοράς και αυτόματης ενεργοποίησης συναγερμού κλπ.. 3 Υπ' αριθ. 2/2010 Γνωμοδότηση της ΑΠΔΠΧ, σκέψη 8 και Οδηγία 1/2011 ΑΠΔΠΧ, άρθρο 4. 4 The EDPS video-surveillance guidelines, Brussels 17 March 2010, σελ.7. 8

9 μονάδες κινητής βιντεοεπιτήρησης (οχήματα με κατάλληλο εξοπλισμό), τηλεχειριζόμενα ιπτάμενα μέσα, κάμερες στα ρούχα κτλ. Ομοίως, η Ομάδα Εργασίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων του άρθρου 29 ορίζει ότι οι αρχές, που διατυπώνει στη Γνωμοδότησή της 4/2004 "για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μέσω βιντεοεπιτήρησης", πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που πραγματοποιείται με εξοπλισμό βίντεο αλλά σε κάθε επιτήρηση που έχει ως στόχο την εξ αποστάσεως παρακολούθηση γεγονότων, καταστάσεων και εκδηλώσεων 5. Σύμφωνα, κυρίως, με την προαναφερόμενη γνωμοδότηση, στις μέρες μας συστήματα βιντεοεπιτήρησης έχουν εγκατασταθεί: α) εντός και πλησίον δημόσιων κτιρίων ή κτιρίων στα οποία έχει πρόσβαση το κοινό, όπως είναι τα μουσεία, οι τόποι λατρείας ή τα μνημεία, καθώς και σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους, όπως είναι οι πλατείες, για την πρόληψη τρομοκρατικών ενεργειών, παραβάσεων και/ή πράξεων βανδαλισμού μικρότερης σημασίας, β) σε στάδια και αθλητικές εγκαταστάσεις, γ) στον τομέα των μεταφορών και κυρίως για την παρακολούθηση της κυκλοφορίας οχημάτων σε αυτοκινητοδρόμους και δρόμους ταχείας κυκλοφορίας ώστε να εντοπίζονται παραβάσεις του ορίου ταχύτητας, δ) για την πρόληψη και/ή την ανίχνευση παράνομης συμπεριφοράς στους χώρους γύρω από τα σχολεία και ιδίως σε σχέση με την παρενόχληση ανηλίκων, ε) εντός ιατρικών εγκαταστάσεων κατά τη διάρκεια χειρουργείου ή με σκοπό την παροχή περίθαλψης από απόσταση ή την παρακολούθηση ασθενών σε μονάδες εντατικής θεραπείας ή σε χώρους όπου νοσηλεύονται ασθενείς σε καραντίνα, στ) σε αεροδρόμια, πλοία και περιοχές κοντά στα σύνορα για τον εντοπισμό δραστηριοτήτων λαθρεμπορίου, καθώς και για τη διευκόλυνση της αναζήτησης ανηλίκων και άλλων ατόμων που αγνοούνται, ζ) από ιδιωτικούς αστυνομικούς, η) εντός και πλησίον καταστημάτων, ιδίως όταν εμπορεύονται προϊόντα πολυτελείας, προκειμένου να συγκεντρώνονται στοιχεία σε περίπτωση διάπραξης εγκλημάτων, καθώς και για σκοπούς εμπορικής προώθησης ή διαπίστωσης χαρακτηριστικών στοιχείων των καταναλωτών, 5 Γνωμοδότηση 4/2004 για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μέσω βιντεοεπιτήρησης της Ομάδας εργασίας του άρθρου 29 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ, σελ.4. 9

10 θ) εντός συγκροτημάτων ιδιωτικών κατοικιών και σε παρακείμενους χώρους, τόσο για σκοπούς ασφαλείας όσο και για τη συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων σε περίπτωση διάπραξης παραβάσεων, ι) για δημοσιογραφικούς και διαφημιστικούς σκοπούς σε περιβάλλον απευθείας σύνδεσης μέσω, συνήθως, διαδικτυακής κάμερας, ια) σε χώρους εργασίας, κυρίως, για την αποφυγή ατυχημάτων, ιβ) σε νεκροταφεία για την πρόληψη βανδαλισμών. Από τα ανωτέρω παρατηρούμε ότι η χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης λαμβάνει χώρα τόσο σε δημόσιους όσο και σε ιδιωτικούς χώρους, από δημόσιες αρχές ή ιδιωτικούς φορείς και ότι οι σκοποί που εξυπηρετεί, αν και είναι αρκετά διαφορετικοί μεταξύ τους, μπορούν εντούτοις να ομαδοποιηθούν σε ορισμένες κύριες κατηγορίες 6 : 1) προστασία των ατόμων, 2) προστασία της ιδιοκτησίας, 3) δημόσιο συμφέρον 4) ανίχνευση, πρόληψη και έλεγχος παραβάσεων, 5) διάθεση αποδεικτικών στοιχείων, 6) άλλα νόμιμα συμφέροντα. Η αξιοσημείωτη αυτή εξάπλωση των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε πληθώρα δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, σε συνδυασμό με τις αυξημένες τεχνολογικές δυνατότητές τους, οδηγεί στη σύγκλιση της βιντεοεπιτήρησης με την προστασία των προσωπικών δεδομένων και άλλων ατομικών δικαιωμάτων 7. Η χρήση τους, δηλαδή, δύναται να συνεπάγεται περιορισμούς για τα δικαιώματα αυτά. Οι περιορισμοί αυτοί, σύμφωνα πάντα με την προρρηθείσα Γνωμοδότηση, δεν θα πρέπει να είναι αδικαιολόγητοι γιατί, σε αντίθετη περίπτωση, οι πολίτες ενδέχεται να υποβάλλονται σε δυσανάλογες σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό διαδικασίες συλλογής δεδομένων που θα τους καθιστούν μαζικά αναγνωρίσιμους σε διάφορους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. 6 Γνωμοδότηση 4/2004, ό.π., σελ.3. 7 Μ. Λεβεντοπούλου, Η βιντεοεπιτήρηση και το δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων, Αθήνα 2010, σελ

11 1. Η βιντεοεπιτήρηση ως περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων 1.1. Ο περιορισμός του δικαιώματος προστασίας των προσωπικών δεδομένων Το δικαίωμα προστασίας του ατόμου από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση των προσωπικών του δεδομένων οριοθετήθηκε αρχικά, στην ελληνική έννομη τάξη, με τον Ν. 2472/1997 και στη συνέχεια, με την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001, τυποποιήθηκε, σε συνταγματικό επίπεδο, στο άρθρο 9Α ως εξής: "Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει". Πριν από την εισαγωγή του άρθρου αυτού, η συνταγματική θεμελίωση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων εδραζόταν στο συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 5 1, 2 1, 19 Σ και επικουρικά του άρθρου 9 1 εδ.β Σ 8. Το άρθρο 9Α καθιερώνει ένα κατά βάση ατομικό-αμυντικό δικαίωμα έναντι των επεμβάσεων, μέσω της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων, στα δικαιώματα και στις θεμελιώδεις ελευθερίες του ατόμου και ιδίως της ιδιωτικής ζωής 9. Βέβαια, το άρθρο 9Α δεν περιορίζεται στην προστασία του απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 9 1 εδ. β Σ) καθ' όσον περιλαμβάνει την εν γένει επεξεργασία προσωπικών δεδομένων και όχι μόνο αυτή που αφορά τον στενό πυρήνα της ιδιωτικής ζωής 10. Θα λέγαμε ότι από συστηματική άποψη το άρθρο 9Α συνδέεται τόσο με το άρθρο 2 παρ.1 του Συντ., αφού αποσκοπεί στην αποτροπή της μετατροπής του ατόμου σε απλό πληροφοριακό αντικείμενο, όσο και με το άρθρο 9 παρ.1 εδ. β Συντ, 8 Ι. Ιγγλεζάκης, Ευαίσθητα Προσωπικά Δεδομένα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2003, σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ.57, Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα - Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση, Αθήνα 2006, σελ.212 και βλ. άρθρο 1 Ν.2472/ Υποστηρίζεται ότι "η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι έννοια ευρύτερη και, ταυτόχρονα, ειδικότερη από ό,τι η προστασία της ιδιωτικής ζωής. Ευρύτερη είναι κατά το ότι συνδέεται και με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες του ατόμου, όπως π.χ. με την ισότητα και το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, ενώ παράλληλα προστατεύει όλα τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Είναι, όμως, και ειδικότερη, καθότι αφορά μόνο στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα"- βλ. Δ. Αναστασόπουλος, Η προστασία της ιδιωτικότητας κατά το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ στο ψηφιακό περιβάλλον, ΔΙΜΕΕ Τεύχος 3/2012 'Έτος 9ο, σελ

12 αφού αποσκοπεί επίσης στην προστασία του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου από καινοφανείς απειλές, αλλά πρώτιστα πρέπει να γίνει αντιληπτό ως μια επιβεβλημένη από τα πράγματα εξειδίκευση του, κατά το άρθρο 5 παρ.1 του Συντ., δικαιώματος για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και συμμετοχή στα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δρώμενα 11, καθώς οι πληροφορίες που ενδιαφέρουν περισσότερο, τόσο την κρατική εξουσία όσο και τους ιδιώτες, είναι εκείνες που σχετίζονται με τη συμμετοχή του προσώπου στην οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας 12. Η ανάδειξη της προστασίας των προσωπικών δεδομένων σε ένα καθεαυτό θεμελιώδες δικαίωμα αποκτά κανονιστικό βάρος, κυρίως, όταν δεσμεύει τον κοινό νομοθέτη να διαμορφώσει θεσμούς προληπτικού ελέγχου της χρήσης των πληροφοριών από το κράτος ή τρίτους και να λάβει όλα εκείνα τα προληπτικά μέτρα που απαιτούνται για "διακινδυνεύσεις που δεν εκδηλώνονται με απτό-υλικό τρόπο ούτε οι παραβιάσεις γίνονται αντιληπτές, παρά μόνο εκ των υστέρων, και συνήθως οι πιθανές δυσμενείς συνέπειες δεν θα μπορούν να συνδεθούν αιτιωδώς με την προσβολή του δικαιώματος 13. Όσον αφορά τη βιντεοεπιτήρηση χώρων, δραστηριοτήτων ή προσώπων, από τη στιγμή που αποτελεί επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (είτε πρόκειται για ιδιωτικού είτε για δημόσιου χαρακτήρα δεδομένα), συνιστά αδιαμφισβήτητα περιορισμό του δικαιώματος προστασίας προσωπικών δεδομένων. Αρχικά, πρέπει να διαπιστωθεί η ύπαρξη προσωπικών δεδομένων και στη συνέχεια να διαπιστωθεί η επεξεργασία αυτών. Στην περίπτωση της βιντεοεπιτήρησης πρόκειται πάντα για αυτοματοποιημένη επεξεργασία 14 οπότε δεν χρειάζεται να εξεταστεί, σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, εάν τα δεδομένα περιλαμβάνονται ή πρόκειται να περιληφθούν σε αρχείο 15. Βέβαια, χωρίς να διευκρινίζεται, μάλλον μιλάμε μόνο για τα ψηφιακά συστήματα και όχι για τα αναλογικά συστήματα παρακολούθησης που περιλαμβάνουν μόνο κάμερες και 11 Το άρθρο 9Α, όπως και το άρθρο 9 1 εδ. β Σ, αποτελούν εξειδικεύσεις του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5 1 Σ), και το 9Α, ως ειδική διάταξη, επικρατεί έναντι των διατάξεων των άρθρων 9 1 β και 5 1 Σ, βλ. Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ.56 και Χρυσόγονος, ό.π., σελ Μαντζούφας, ό.π., σελ Π. Αρμαμέντος - Β. Σωτηρόπουλος, Προσωπικά Δεδομένα. Ερμηνεία Ν.2472/1997, Αθήνα- Θεσσαλονίκη 2005, σελ.20, υποσ.10 και Οδηγία 1/2011 της ΑΠΔΠΧ, Χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης για την προστασία προσώπων και αγαθών, σελ.2, στοιχ Βλ. άρθρο 3 Ν. 2472/1997: "Οι διατάξεις του παρόντος νόμου εφαρμόζονται στην εν όλω ή εν μέρει αυτοματοποιημένη επεξεργασία καθώς και στη μη αυτοματοποιημένη επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία περιλαμβάνονται ή πρόκειται να περιληφθούν σε αρχείο." 12

13 προβολείς εικόνας χωρίς ενδιάμεση αποθήκευση και πρόσθετες δυνατότητες αξιολόγησης του οπτικού υλικού 16. Ως "δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα" 17 νοείται "κάθε πληροφορία που αναφέρεται στο υποκείμενο των δεδομένων" και ως "υποκείμενο των δεδομένων" νοείται το "φυσικό πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα και του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί, δηλαδή μπορεί να προσδιορισθεί αμέσως ή εμμέσως" 18. Παρατηρούμε, καταρχήν, ότι για τον νόμο δεν έχει σημασία η μορφή της πληροφορίας, εάν π.χ. πρόκειται για γραπτό κείμενο ή για εικόνα 19. Και μία εικόνα μπορεί να είναι η πληροφορία που απαιτεί ο νόμος. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το Προοίμιο της Οδηγίας 95/46/ΕΚ (σκέψη 14) 20 που συνιστά την εφαρμογή των διατάξεών της και στην επεξεργασία δεδομένων ήχου και εικόνας 21. Άρα, εάν με τη βιντεοεπιτήρηση λαμβάνονται πληροφορίες-δεδομένα εικόνας 22 ή και ήχου που μπορούν να οδηγήσουν στην ταυτότητα του υποκειμένου των δεδομένων, τότε μιλάμε καταρχήν για ύπαρξη "προσωπικών δεδομένων". Αν οι λήψεις του συστήματος βιντεοεπιτήρησης είναι π.χ. πανοραμικές και δεν μπορεί να προκύψει η ταυτότητα του υποκειμένου των δεδομένων τότε δεν μιλάμε καν για προσωπικά δεδομένα. Ως "επεξεργασία" τώρα δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα νοείται κάθε εργασία ή σειρά εργασιών που πραγματοποιείται με ή χωρίς τη βοήθεια 16 Πράγματι, στην υπ' αριθμ. 31 πρόταση του Γενικού Εισαγγελέα για την Υπόθεση C-212/13, František Ryneš κατά Úřad pro ochranu osobních údajů, που εκκρεμούσε στο ΔΕΕ, αναφέρεται ότι "η παρακολούθηση με κάμερα ασφαλείας με καταγραφή εικόνων εμπίπτει στο πεδίο της οδηγίας 95/46, στον βαθμό που αυτή συνιστά καθ εαυτήν αυτόματη επεξεργασία (πράγμα το οποίο συμβαίνει στην περίπτωση των ψηφιακών καταγραφών) ή παρέχει τη δυνατότητα μιας τέτοιας επεξεργασίας". Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε και με τη σκέψη 15 του Προοιμίου της Οδηγίας 95/46 όπου ορίζεται ότι οι επεξεργασίες των δεδομένων ήχου και εικόνας καλύπτονται από την Οδηγία μόνο εφόσον είναι αυτοματοποιημένες ή εφόσον τα δεδομένα περιλαμβάνονται ή προορίζονται να περιληφθούν σε αρχείο. Αναγνωρίζεται, δηλαδή, από την Οδηγία η περίπτωση της μη αυτοματοποιημένης επεξεργασίας. Στις μέρες μας βέβαια το ζήτημα αυτό χάνει σταδιακά τη σημασία του με τη σχεδόν ολοκληρωτική επικράτηση της ψηφιακής τεχνολογίας στα συστήματα βιντεοεπιτήρησης. 17 Δεν νοείται η χρήση του όρου "προσωπικά δεδομένα" στον ενικό, καθώς, κάθε φορά, είναι απαραίτητα τουλάχιστον δύο στοιχεία: το δεδομένο αναφοράς (η πληροφορία) και το δεδομένο εξατομίκευσης, βλ. Αρμαμέντος-Σωτηρόπουλος, ό.π., σελ Άρθρο 2 Ν. 2472/ Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ "Λόγω της σημασίας που έχει λάβει στα πλαίσια της κοινωνίας της πληροφόρησης η ανάπτυξη τεχνικών για τη συλλογή, τη διαβίβαση, το χειρισμό, την καταχώρηση, την αποθήκευση ή την ανακοίνωση δεδομένων ήχου και εικόνας που αφορούν φυσικά πρόσωπα, η παρούσα οδηγία θα πρέπει να εφαρμόζεται στις επεξεργασίες των σχετικών δεδομένων". 21 Μάλιστα ο Μαντζούφας, ό.π., σελ.43, αναφέρει ότι η ένταση της προσβολής των προσωπικών δεδομένων αυξάνεται όσο μεταβαίνουμε από απλά έγγραφα που ενσωματώνουν πληροφορίες σε μέσα ήχου και εικόνας. 22 Η εικόνα μπορεί να απεικονίζει το πρόσωπο ή άλλα χαρακτηριστικά ενός ατόμου, αλλά μπορεί να απεικονίζει και αντικείμενα π.χ ένα αυτοκίνητο. 13

14 αυτοματοποιημένων μεθόδων, όπως η συλλογή, η καταχώρηση, η οργάνωση, η διατήρηση ή αποθήκευση, η τροποποίηση, η εξαγωγή, η χρήση, η διαβίβαση, η διάδοση ή κάθε άλλης μορφής διάθεση, η συσχέτιση ή ο συνδυασμός, η διασύνδεση, η δέσμευση (κλείδωμα), η διαγραφή, η καταστροφή 23. Όσον αφορά την "καταγραφή" των προσωπικών δεδομένων εικόνας ή και ήχου, μέσω συστήματος βιντεοεπιτήρησης, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι εμπίπτει στον παραπάνω ορισμό του νόμου για το τι είναι επεξεργασία. Εκεί όπου υπάρχει διχογνωμία, είναι στην απλή λήψη και παρακολούθηση-επιτήρηση, μέσω συστήματος βιντεοεπιτήρησης, χωρίς να ακολουθεί καταγραφή, διαβίβαση ή οποιαδήποτε άλλη ενέργεια. Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση 2/2010 της ΑΠΔΠΧ και η απλή λήψη δεν είναι νομικώς αδιάφορη καθώς καθιστά δυνατή τη μεταφορά δεδομένων στο χώρο και, συνεπώς, ευχερή την παρακολούθηση των ατόμων με πολύ μικρότερο αριθμό προς τούτο επιφορτισμένων προσώπων. Ακόμη, και στην απλή λήψη ελλοχεύει ο κίνδυνος τα δεδομένα, κατά τη μεταφορά τους μέσω δικτύου, να καταστούν προσβάσιμα σε μη εξουσιοδοτημένα πρόσωπα και να υποστούν περαιτέρω επεξεργασία για ασυμβίβαστους με τη λήψη σκοπούς και, τέλος, τα άτομα, που γνωρίζουν ότι ένας χώρος παρακολουθείται με τεχνικά μέσα, έχουν κατά κανόνα την ίδια συμπεριφορά είτε πρόκειται για απλή λήψη (και το γνωρίζουν) είτε για λήψη με καταγραφή. Άρα, σύμφωνα πάντα με την Αρχή, και η απλή λήψη αποτελεί περιορισμό του ατομικού δικαιώματος του άρθρου 9Α Συντ., ο οποίος φυσικά είναι εντονότερος στην περίπτωση της καταγραφής. Ωστόσο, δύο μέλη της Αρχής διατύπωσαν τη γνώμη ότι η απλή λήψη δεν διαφέρει σε τίποτα από την οπτική παρακολούθηση χωρίς τεχνικά μέσα και συνεπώς δεν συνιστά περιορισμό του δικαιώματος του άρθρου 9Α Συντ. Δεν υφίσταται, δηλαδή, θέμα επεξεργασίας. Τη διχογνωμία αυτή συναντάμε και στη θεωρία. Για παράδειγμα η Λ. Μήτρου υποστηρίζει ότι η απλή λήψη συνιστά επεξεργασία, χωρίς καμία άλλη προϋπόθεση, και τονίζει ότι η Ομάδα Εργασίας του άρθρου 29, στη Γνωμοδότησή της 4/2004 για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μέσω βιντεοεπιτήρησης, ορίζει ότι η συγκεκριμένη Γνωμοδότηση βρίσκει εφαρμογή στην "επιτήρηση" που έχει στόχο την εξ αποστάσεως "παρακολούθηση" γεγονότων, καταστάσεων και εκδηλώσεων, καθώς και ότι ο γερμανικός ομοσπονδιακός νόμος για τη βιντεοεπιτήρηση αρκείται, για την 23 Άρθρο 2 στοιχείο δ Ν. 2472/

15 εφαρμογή του, στην παρατήρηση, ακόμη κι αν δεν συνοδεύεται από καταγραφή 24. Οι Αρμαμέντος-Σωτηρόπουλος, εντάσσουν την απλή λήψη τόσο στην καταγραφή όσο και στη συλλογή δεδομένων αρκεί, και στις δύο περιπτώσεις, να συνοδεύεται η απλή λήψη από τη δυνατότητα καταγραφής 25. Η Ζ. Παπαϊωάννου αναφέρει ότι με την απλή οπτική παρακολούθηση, η οποία λειτουργεί κατά τρόπο ανάλογο με την παρατήρηση δια γυμνού οφθαλμού, χωρίς δηλαδή να εστιάζει σε συγκεκριμένα πρόσωπα, δεν τίθεται, καταρχήν, θέμα εφαρμογής του άρθρου 9Α του Συντ., διότι δεν συνεπάγεται συλλογή, επεξεργασία και χρήση προσωπικών δεδομένων κατά το γράμμα της εν λόγω διάταξης Ο περιορισμός του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής Το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής, στην εθνική νομοθεσία, κατοχυρώνεται στο άρθρο 9 1 εδ. β Σ, που ορίζει ότι: "Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη". Πρόκειται για το δικαίωμα του ατόμου να διατηρεί έναν απαραβίαστο πυρήνα στη ζωή του, κρατώντας για τον εαυτό του τις πληροφορίες που αφορούν τον πυρήνα αυτόν 27. Στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία το εν λόγω δικαίωμα προστατεύεται με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ που ορίζει στην παρ.1: "Παν πρόσωπο δικαιούται εις τον σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του." Το ΕΔΔΑ, στην υπόθεση Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου 28 ορίζει ότι: "H ιδιωτική ζωή είναι ένας ευρύς όρος το περιεχόμενο του οποίου δεν επιδέχεται εξαντλητικό καθορισμό. Παράγοντες, όπως η ταυτότητα φύλου, το όνομα, ο 24 Λ. Μήτρου, Η ρύθμιση του ν.3625/07- εκτός ελέγχου της ανεξάρτητης αρχής η παρακολούθηση στους υπαίθριους χώρους;, άρθρο στο συλλογικό έργο Η ηλεκτρονική παρακολούθηση σε υπαίθριους χώρους, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008, σελ.110 και Οι Αρμαμέντος/Σωτηρόπουλος, ό.π., στη σελ.19 αναφέρουν ότι για τη στοιχειοθέτηση της καταγραφής αρκεί και η δυνατότητα καταγραφής και στις σελ αναφέρουν, ως παράδειγμα συλλογής, την "παρακολούθηση συμπεριφοράς φυσικών προσώπων προσδιορίσιμης ταυτότητας με δυνατότητα καταγραφής τους (με φωτογράφηση, μαγνητοσκόπηση, ηχογράφηση)". Ομοίως, η Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ.107 υποστηρίζει ότι "επεξεργασία δεδομένων εικόνας/ήχου υφίσταται και στην περίπτωση που απλώς επιτηρείται ένας χώρος μέσω κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης, καθώς η συλλογή στοιχειοθετείται από τη στιγμή που γίνεται αναζήτηση των δεδομένων". Για την έννοια της συλλογής παραπέμπει στους Αρμαμέντο/Σωτηρόπουλο. Συνεπώς, για τη Λεβεντοπούλου και τους Αρμαμέντο/Σωτηρόπουλο, η απλή λήψη περιλαμβάνεται στην έννοια της επεξεργασίας, εάν υπάρχει δυνατότητα καταγραφής. 26 Ζ. Παπαϊωάννου, Η ηλεκτρονική επιτήρηση των δημοσίων συναθροίσεων και συγκεντρώσεων από τις αστυνομικές αρχές, ΕφημΔΔ-6/2007, σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ ΕΔΔΑ, Απόφαση της 28/04/2003, Peck v. United Kingdom, αριθ. αίτησης 44647/98, παρ

16 σεξουαλικός προσανατολισμός και, εν γένει, η σεξουαλική ζωή του προσώπου, αποτελούν σημαντικά στοιχεία της προσωπικής σφαίρας, όπως αυτή προστατεύεται από το άρθρο 8. Η ίδια διάταξη προστατεύει επίσης το δικαίωμα στην ταυτότητα και στην προσωπική ανάπτυξη, όπως επίσης και το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να δημιουργεί και να αναπτύσσει σχέσεις με τους όμοιούς του και με τον εξωτερικό κόσμο. Μπορεί επίσης να επεκταθεί και στις επαγγελματικές ή εμπορικές δραστηριότητες. Υπάρχει, κατά συνέπεια, μια ζώνη αλληλεπίδρασης του ατόμου με τους άλλους, ακόμη και σε δημόσιο περιβάλλον, η οποία εμπίπτει στο πεδίο της ιδιωτικής ζωής." Παρατηρούμε ότι, ενώ αρχικά το εν λόγω δικαίωμα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την έννοια της κατοικίας, σταδιακά, τόσο με τη διεύρυνση της έννοιας της κατοικίας όσο και με την ανάπτυξη των συστημάτων ηλεκτρονικής παρακολούθησης, έγινε δεκτός ένας βαθμός προστασίας του (μικρότερος φυσικά) και στο δημόσιο χώρο 29. Όπως δέχεται και η Ομάδα Εργασίας του άρθρου 29, τα άτομα που κινούνται σε δημόσιους χώρους ή σε χώρους στους οποίους έχει πρόσβαση το κοινό, έχουν χαμηλότερο επίπεδο προστασίας της ιδιωτικής ζωής, χωρίς ωστόσο να στερούνται πλήρως των δικαιωμάτων και ελευθεριών τους, όσον αφορά την ιδιωτική ζωή και την εικόνα τους 30. Παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, συνεπώς, μπορεί να συντελεστεί με κρατική δράση ή παρέμβαση τρίτων και στον δημόσιο χώρο 31. Η θέση αυτή του ΕΔΔΑ επαναλαμβάνεται και στην απόφαση Perry κατά Ηνωμένου Βασιλείου 32. Στην τελευταία αυτή απόφαση, το δικαστήριο αναφέρει επιπλέον 33 πως «δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η ιδιωτική ζωή ενός προσώπου να επηρεάζεται από μέτρα που ενεργοποιούνται έξω από την κατοικία του ή την εγκατάστασή του». Επίσης στην υπόθεση Niemitz κατά Γερμανίας το δικαστήριο αναφέρει ότι "ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής πρέπει να περιλαμβάνει, ως ένα βαθμό, το δικαίωμα του ατόμου να ιδρύει και να αναπτύσσει σχέσεις με άλλους 29 Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ.49. Βλ. όμως Ι. Μανωλεδάκης, Το απόρρητο του ιδιωτικού βίου και η έλλογη ποινική προστασία του, ΠοινΔικ 6/2005 Έτος 8ο, σελ.725, ο οποίος φαίνεται να εμμένει σε μια χωρικά προσδιοριζόμενη έννοια της ιδιωτικότητας. 30 Γνωμοδότηση 4/2004, ό.π., σελ.6. Βλ. και Παπαϊωάννου, ό.π., σελ.739, όπου αναφέρει ότι τα προσωπικά δεδομένα στο πλαίσιο της άσκησης π.χ. της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, "δεν είναι δυνατόν να προστατευθούν το ίδιο σθεναρά με εκείνα που εντάσσονται στην ενδότερη σφαίρα της ιδιωτικότητας και, συνακόλουθα, να υπόκεινται στις ίδιες απαγορεύσεις που προστατεύουν τα προσωπικά δεδομένα που εντάσσονται στον εσωτερικό κύκλο της ιδιωτικότητας". 31 Ι. Καμτσίδου, Η συνταγματική προστασία της ιδιωτικότητας στον δημόσιο χώρο, Εκδήλωση της Ε.ΝΟ.Β.Ε. 7 Απριλίου 2008 με θέμα Παραβίαση της ιδιωτικότητας-οι κάμερες, σελ ΕΔΔΑ, Απόφαση της 17/10/2003, Perry v. United Kingdom, αριθ. αίτησης 63737/00, παρ ό.π., παρ

17 ανθρώπους. Δεν υπάρχει λόγος η έννοια της ιδιωτικής ζωής να εξαιρεί τις δραστηριότητες επαγγελματικού ή επιχειρηματικού χαρακτήρα, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, η πλειοψηφία των ανθρώπων έχουν μια σημαντική, αν όχι τη μεγαλύτερη, ευκαιρία ανάπτυξης σχέσεων με τον έξω κόσμο. Αυτή η άποψη ενισχύεται από το γεγονός ότι δεν είναι πάντα δυνατό να διακρίνουμε ποιες δραστηριότητες ενός ατόμου αποτελούν μέρος της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής του ζωής και ποιες όχι." 34 Η ιδιωτικότητα δηλαδή δεν περιορίζεται από το χώρο, δημόσιο ή ιδιωτικό και είναι τόσο συνδεδεμένη με τα συναισθήματά μας και τις σκέψεις μας, όσο και με τις λέξεις μας και τη δημόσια επικοινωνία μας, επαφή, ενέργειες 35. Σύμφωνα, λοιπόν, με την ανωτέρω θέση 36, η βιντεοεπιτήρηση και των δημόσιων χώρων δύναται να αποτελέσει περιορισμό του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής 37. Παραμένει, ωστόσο, ανοιχτό το ζήτημα του βαθμού προστασίας που δικαιούται το άτομο έναντι των συστημάτων επιτήρησης δημόσιων χώρων 38. Το Δικαστήριο δέχεται ως σημαντικό αλλά όχι αποφασιστικό κριτήριο, προκειμένου να αποφανθεί εάν μια συγκεκριμένη ενέργεια συνιστά επέμβαση στην ιδιωτική ζωή, την "εύλογη προσδοκία" του ατόμου για σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής στο συγκεκριμένο χώρο 39. Επιμέρους κριτήρια αποτελούν η φύση της δραστηριότητας του ατόμου (ιδιωτική ή δημόσια), καθώς και η περαιτέρω αξιοποίηση του καταγεγραμμένου υλικού. Υποστηρίχθηκε και η άποψη ότι η εγκατάσταση από τις αστυνομικές ή άλλες αρχές συσκευών ηλεκτρονικής παρακολούθησης και καταγραφής σε δημόσιους χώρους, θα παραβίαζε το άρθρο 9 παρ.1 εδ. β, σε συνδυασμό και προς τα άρθρα 9Α εδ. α και 5 παρ.1 του Συντ., εφόσον γινόταν σε τέτοια κλίμακα ώστε ο πολίτης να 34 Γνωμοδότηση 8/2001 της Ομάδας Εργασίας του άρθρου 29 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο της απασχόλησης, σελ Χ. Ακριβοπούλου, The Right to Public Privacy under Surveillance: CCTV Technology and the Myth of "Public Security", άρθρο στο συλλογικό έργο Human Rights and Risks in Digital Era. Globalization and the Effects of Information Technologies, επ. Christina Akrivopoulou-Nicolaos Garipidis, USA 2012, σελ Βλ. και Χρυσόγονος, ό.π. σελ Βλ. όμως και Ι.Μανωλεδάκης, Η ποινική προστασία της ιδιωτικότητας, ΠοινΔικ 3/2008, Έτος 11ο, σελ.336, που αναφέρει ότι "οι 'κάμερες' δεν παραβιάζουν την ιδιωτικότητα όταν είναι τοποθετημένες σε δημόσιους χώρους, προσπαθούν ωστόσο να εκφοβίσουν τον πολίτη στην άσκηση των πολιτικών του δικαιωμάτων (όπως είναι η έκφραση της δημόσιας αντίθεσής του σε αντιλαϊκές πολιτικές της εκάστοτε εξουσίας) και γι' αυτό αλλοιώνουν το χαρακτήρα του δημοκρατικού πολιτεύματος. 38 Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ Σκέψη 58 στην υπόθεση Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και σκέψη 37 στην υπόθεση Perry κατά Ηνωμένου Βασιλείου. 17

18 τελεί υπό συνεχή επιτήρηση "κατά το πρότυπο του οργουελικού Μεγάλου Αδελφού" 40. Ακόμη, το Δικαστήριο αναφέρει 41 ότι «η παρακολούθηση των δραστηριοτήτων ενός ατόμου σε δημόσιο χώρο, με τη χρήση τεχνολογικού εξοπλισμού που δεν καταγράφει οπτικά δεδομένα, δεν αποτελεί παρέμβαση στην ιδιωτική του ζωή». Στην περίπτωση αυτή δηλαδή εξομοιώνεται η ηλεκτρονική επιτήρηση με τη δυνατότητα καθενός περαστικού να επιτηρεί ένα, δημοσίως διαδραματιζόμενο, γεγονός. Αντίθετα, "η καταγραφή οπτικών δεδομένων και η συστηματική ή μόνιμη φύση των αρχείων μπορούν να θέσουν ζητήματα προσβολής της ιδιωτικής ζωής" 42. Απ' την άλλη πλευρά, στην υπόθεση Friedli εναντίον Αυστρίας, η Επιτροπή έκρινε ότι η φωτογράφηση και η βιντεοσκόπηση προσώπων που συμμετείχαν σε μία καθιστική διαμαρτυρία στη Βιέννη δεν συνιστά παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, επικαλούμενη το γεγονός ότι τα προσωπικά δεδομένα που ελήφθησαν με τη φωτογράφηση και τη βιντεοσκόπηση δεν χρησιμοποιήθηκαν για την εξακρίβωση της ταυτότητας των διαμαρτυρομένων αλλά, απλώς, διατηρήθηκαν στα αρχεία της αστυνομίας χωρίς να υποστούν άλλη επεξεργασία. Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η δημιουργία και η διατήρηση του αρχείου δεν οδήγησαν στην κρίση για παραβίαση του άρθρου 8. Αλλά και στην προαναφερόμενη υπόθεση Peck κατά Η.Β., που είναι η μοναδική υπόθεση με την οποία ασχολήθηκε το ΕΔΔΑ για το θέμα της βιντεοεπιτήρησης σε δημόσιους χώρους, το Δικαστήριο έκρινε ότι η μετέπειτα αποκάλυψη στο κοινό της καταγραφής των κινήσεων του προσφεύγοντα αποτελεί επέμβαση στην ιδιωτική του ζωή. Η μετέπειτα, δηλαδή, επεξεργασία των δεδομένων του αρχείου. Βέβαια, και ο ίδιος ο προσφεύγων διαμαρτυρήθηκε για τη συγκεκριμένη δημοσιοποίηση και όχι για τη συλλογή δεδομένων των κινήσεών του, μέσω του κλειστού κυκλώματος παρακολούθησης, και τη δημιουργία με αυτά μόνιμου αρχείου. Αντιθέτως, 40 Χρυσόγονος, ό.π., σελ Σκέψη 59 στην υπόθεση Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και σκέψη 38 στην υπόθεση Perry κατά Ηνωμένου Βασιλείου. 42 Γ. Τσόλιας, Μετάφραση της αποφ. ΕΔΔΑ στην υπόθ /1998, Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου, ΔΙΜΕΕ 3/2004, Έτος 1ο, σελ.434. Π. Καρκούλας, Κάμερες: Η οριοθέτηση της λειτουργίας τους από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και από τα Ελληνικά Δικαστήρια, ΕφαρμΔΔ Έτος Κ 2007 Τεύχος II, σελ.588. Α. Σταθάκης, Η στάθμιση του αγαθού της ασφάλειας και του δικαιώματος για σεβασμό της ιδιωτικής ζωής στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, άρθρο από το συλλογικό έργο Η ηλεκτρονική παρακολούθηση σε υπαίθριους χώρους, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008, σελ.37. Ομοίως, Μήτρου, ό.π., σελ

19 παραδέχτηκε ότι η λειτουργία του CCTV, σε συνδυασμό με την προκληθείσα από το σύστημα αυτό επέμβαση της αστυνομίας, του έσωσαν τη ζωή. Μπορούμε να συμπεράνουμε συνεπώς, από τη μέχρι τώρα νομολογία του ΕΔΔΑ, ότι θέμα παραβίασης του άρθρου 8 μπορεί να τεθεί μόνο στην περίπτωση περαιτέρω επεξεργασίας του καταγεγραμμένου υλικού με σκοπό την εξακρίβωση της ταυτότητας των προσώπων ή στην περίπτωση δημοσιοποίησης του υλικού στο ευρύ κοινό 43. "Δεν είναι, δηλαδή, αυτή καθεαυτή η χρήση κάμερας που προσβάλλει το δικαίωμα στον ιδιωτικό βίο αλλά η εκτός του νόμιμου σκοπού επεξεργασία" 44. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η θέση του Ι. Μανωλεδάκη 45 ότι "η ηλεκτρονική παρακολούθηση και η καταγραφή της εικόνας και των κινήσεων αόριστου αριθμού ανθρώπων σε δημόσιους χώρους δεν προσβάλλει την ιδιωτική ζωή (την ιδιωτικότητα) όπως συμβαίνει με την παρακολούθηση της κατοικίας και των ιδιωτικών γενικά χώρων των προσώπων (γραφεία, εσωτερικό ΙΧ αυτοκινήτων κ.λπ.). Αλλά, ούτε και τα προσωπικά τους δεδομένα θίγει αυτή καθεαυτή η παρακολούθηση και η φωτογράφηση. Η χρήση του προϊόντος της ηλεκτρονικής καταγραφής, εφόσον γίνεται κατά τρόπο παράνομο ή καταχρηστικό (κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας) αποτελεί αξιόποινη πράξη για τον χρήστη του υλικού της παρακολούθησης. Δεν είναι, λοιπόν, οι 'κάμερες', αλλά η αθέμιτη 'αξιοποίησή' τους που συνιστά κίνδυνο για τις ελευθερίες των πολιτών". Στους αντίποδες της αντίληψης για την προστασία της ιδιωτικής ζωής του ατόμου ακόμη και σε δημόσιο χώρο, βρίσκεται η άποψη ότι οτιδήποτε συμβαίνει στους δημόσιους χώρους μπορεί να καταγραφεί και να υποστεί οποιαδήποτε περαιτέρω επεξεργασία, καθώς είναι ήδη ορατό από τους άλλους, και ότι ενοχλείται από την καταγραφή μόνο όποιος έχει κάτι να αποκρύψει. Δεν τίθεται δηλαδή ζήτημα προστασίας της ιδιωτικής ζωής στο δημόσιο χώρο. 43 Χ. Ανθόπουλος, Το δικαίωμα στη δημόσια ανωνυμία. Προστασία προσωπικών δεδομένων, ελευθερία του συνέρχεσθαι και ηλεκτρονικός έλεγχος των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων, ΕφημΔΔ- 6/2007,σελ Γ. Πανούσης, Ο Μεγάλος Αδελφός και οι μικροί ανάδελφοι εχθροί του -ή το δίλημμα του επιτηρούμενου-, Αθήνα 2008, σελ Μανωλεδάκης, Εισαγωγική Ομιλία στην Ε.ΝΟ.Β.Ε., ό.π., σελ

20 1.3. Ο περιορισμός του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας Το εν λόγω δικαίωμα προστατεύεται στο άρθρο 5 1 του ελληνικού Συντάγματος. Πρόκειται για ένα γενικό δικαίωμα ελευθερίας ("γενική ελευθερία ενέργειας") που συμπληρώνει την προστασία της προσωπικότητας, η οποία παρέχεται από άλλα δικαιώματα 46. Περιεχόμενο αυτού είναι η δυνατότητα του ατόμου να διαθέτει ελεύθερα τον εαυτό του προς τις κατευθύνσεις που επιλέγει (αυτοκαθορισμός) καθώς, όπως πάγια υποστηριζόταν, και η δυνατότητα να αποφασίζει το ίδιο για την αποκάλυψη, διάθεση και χρησιμοποίηση των προσωπικών του πληροφοριών 47. Με άλλη διατύπωση, το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας προϋποθέτει αφενός το δικαίωμα του ατόμου να αποφασίζει ελεύθερα για τις πράξεις και τις παραλείψεις του και αφετέρου τη δυνατότητα του ατόμου να ενεργεί σύμφωνα με αυτή του την απόφαση 48. Για να αποφασίζει, όμως, το άτομο ελεύθερα, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει και να ελέγχει ποιος συλλέγει και διατηρεί πληροφορίες για το άτομό του, για ποιον ακριβώς λόγο και να έχει τη δυνατότητα συγκαθορισμού των πληροφοριών αυτών 49. Η δυνατότητα αυτή αποτελεί το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού ή πληροφοριακής αυτοδιάθεσης. Το δικαίωμα θεμελιώνεται στην παραδοχή ότι όποιος δεν γνωρίζει ποιες προσωπικές του πληροφορίες είναι γνωστές στους άλλους, είναι δυνατόν να περιορίζεται σημαντικά στην ελευθερία του να αποφασίζει για τις πράξεις και τις παραλείψεις του 50. Στο δικαίωμα αυτό αναφέρεται η απόφαση της του γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου (BVerfGe, 65, 1/1983), με την οποία κρίθηκε η συνταγματικότητα του νόμου του 1983 για την απογραφή του πληθυσμού, και ορίζεται ως "η δυνατότητα του ατόμου να αποφασίζει και να συμπροσδιορίζει πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις είναι δυνατή η επεξεργασία των πληροφοριών που το αφορούν" Χρυσόγονος, ό.π., σελ Β. Σωτηρόπουλος, Η Συνταγματική Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2006, σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ

21 Το Δικαστήριο, χωρίς να αναφέρεται άμεσα στη βιντεοεπιτήρηση, προκειμένου να αναλύσει το προαναφερόμενο δικαίωμα, αναφέρει ότι "όποιος αισθάνεται ανασφάλεια για το εάν οι εκδηλώσεις αποκλίνουσας συμπεριφοράς του καταγράφονται και καταχωρούνται, χρησιμοποιούνται ή μεταδίδονται θα προσπαθήσει να τις αποφύγει για να μην ξεχωρίζει από τους άλλους" 52. Ακόμη δηλαδή και η απλή αίσθηση παρακολούθησης, η οποία μπορεί και να μην αντιστοιχεί σε πραγματική συλλογή προσωπικών δεδομένων (οπότε δεν έχει εφαρμογή το άρθρο 9Α του Συντ.) ή σε συστηματική παρακολούθηση και περαιτέρω επεξεργασία (οπότε δεν πρόκειται για επέμβαση στην ιδιωτική ζωή), μπορεί να οδηγήσει στον "αυτοπεριορισμό" του ατόμου και στην εναρμόνιση της συμπεριφοράς του με τα κοινώς αποδεκτά πρότυπα 53. Μία ενέργεια που δεν συμβαδίζει, φυσικά, με την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Δεν πρόκειται βέβαια για ένα απόλυτο δικαίωμα, αλλά για ένα δικαίωμα που αντιστέκεται στη μετατροπή του ατόμου σε "απλό πληροφοριακό αντικείμενο" 54. Το Δικαστήριο αναφέρει, επίσης, ότι το γενικό δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας σε συνδυασμό με το δικαίωμα προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας εγγυάται την προστασία του ατόμου από τους κινδύνους της ταχέως εξελισσόμενης τεχνολογίας 55. Τα δικαιώματα που συνεπάγεται ο πληροφοριακός αυτοκαθορισμός εν μέρει κατοχυρώνονται από το νομικό πλαίσιο της προστασίας προσωπικών δεδομένων 56. Η ένταξη, όμως, των δικαιωμάτων ενημέρωσης, πρόσβασης, αντίρρησης και μη συμμόρφωσης σε αυτοματοποιημένες αποφάσεις στο ανωτέρω πλαίσιο, δεν σηματοδοτεί την εννοιολογική ταύτιση του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού με την προστασία προσωπικών δεδομένων 57. "Η δεύτερη λειτουργεί ως ένα ευρύτερο θεσμικό πεδίο που κατοχυρώνει τα δικαιώματα πληροφοριακού αυτοκαθορισμού ακριβώς για τον σκοπό της πληρέστερης προστασίας του ατόμου από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων κι όχι ως αυτοσκοπούς" Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ.41. Εδώ ανήκει και η περίπτωση των ψευδοσυστημάτων. 53 Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ Σωτηρόπουλος, ό.π., σελ Σωτηρόπουλος, ό.π., σελ.98 με παραπομπή σε Ιγγλεζάκη, ό.π., σελ Βλ. όμως και Χρυσόγονος, ό.π., σελ.210 ο οποίος αναφέρει ότι στο άρθρο 9Α Συντ. βρίσκει ρητή κατοχύρωση το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού. Ομοίως, ΑΠΔΠΧ Γνωμοδότηση 1/2009, σελ.4, Ανθόπουλος, ό.π., σελ.721 κ.α. 58 Σωτηρόποουλος, ό.π., σελ

22 Ένα περαιτέρω δικαίωμα που απειλείται από τη γενικευμένη χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης είναι το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας του ατόμου που κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 του 4ου πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ 59, καθώς και στο άρθρο 5 3 και 4 του Συντ. Πρόκειται για την προσωπική ελευθερία με τη στενή έννοια, δηλαδή "τη φυσική, σωματική ελευθερία ενέργειας και κίνησης στο χώρο" 60. Τα υποκείμενα των δεδομένων έχουν το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα χωρίς να υποβάλλονται σε υπερβολικούς ψυχολογικούς όρους όσον αφορά τις κινήσεις και τη συμπεριφορά τους και χωρίς να παρακολουθούνται λεπτομερώς κατά τρόπο ώστε να είναι δυνατή η ανίχνευση των κινήσεών τους και/ή η ενεργοποίηση "συναγερμών", βάσει υπερβολικής χρησιμοποίησης συστημάτων βιντεοσκόπησης από διαφορετικούς οργανισμούς σε πολλούς δημόσιους χώρους ή χώρους που είναι προσβάσιμοι από το κοινό 61. Ως αντίλογος στον περιορισμό της ελεύθερης κυκλοφορίας εμφανίζεται ο ανοιχτός χαρακτήρας της επιτήρησης που δίνει τη δυνατότητα στο άτομο, αν το επιθυμεί, να αποφεύγει τους επιτηρούμενους τόπους Ο περιορισμός του δικαιώματος του συνέρχεσθαι. Στο άρθρο 11 παρ. 1 του Συντ. προβλέπεται το δικαίωμα των Ελλήνων να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα, ενώ στην παρ. 2 ορίζεται ότι η αστυνομία μπορεί να παρίσταται μόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις. Στην απόφαση για την απογραφή του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, που αναφέρθηκε και πιο πάνω, ορίζεται ότι "εάν κάποιος πιθανολογεί ότι η συμμετοχή του σε μια συνάθροιση, διαδήλωση διαμαρτυρίας ή ομάδα πρωτοβουλίας πολιτών καταγράφεται από κάποια διοικητική αρχή και ανησυχεί για ενδεχόμενες συνέπειες είναι πιθανό να παραιτηθεί από την άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων που προστατεύουν τις δραστηριότητες αυτές" 62. Δεν είναι δηλαδή η αίσθηση της παρακολούθησης αλλά κυρίως ο φόβος ότι συγκεντρώνονται "κάπου" ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα που σχετίζονται με τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τη συμμετοχή σε σωματεία ή σε 59 "Οποιοσδήποτε βρίσκεται νόμιμα στο έδαφος ενός Κράτους έχει το δικαίωμα να διακινείται ελεύθερα μέσα σ' αυτό και να διαλέγει ελεύθερα σ' αυτό τον τόπο διαμονής του". 60 Χρυσόγονος, ό.π., σελ Γνωμοδότηση 4/2004 της Ομάδας Εργασίας του άρθρου 29, σελ Ιγγλεζάκης, ό.π., σελ.53, Ανθόπουλος, ό.π., σελ.724, Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ

23 συνδικαλιστικές οργανώσεις και ότι τα δεδομένα αυτά θα οδηγήσουν σε δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος του υποκειμένου τους. Η προστασία, συνεπώς, από τη συλλογή και επεξεργασία των πληροφοριών αυτών ενισχύει την ελευθερία της πολιτικής και κοινωνικής δράσης του ατόμου, διασφαλίζοντας την "πολιτική ιδιωτικότητά" του, τη μορφή εκείνη της "δημόσιας ιδιωτικότητας" που συνίσταται στην ελεύθερη συμμετοχή του ατόμου στις δημόσιες υποθέσεις και την πολιτική διαδικασία 63. Ως εκ τούτου, η βιντεοεπιτήρηση των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων μπορεί και να λειτουργεί αποτρεπτικά για τη συμμετοχή κάποιων ατόμων, καθώς μπορεί να αναιρέσει την ανωνυμία της συμμετοχής ή διαφορετικά το δικαίωμα στη δημόσια ανωνυμία 64. Ένα δικαίωμα που εξασφαλίζει ότι κάποιος, ακόμη κι αν κινείται σε δημόσιο χώρο, θα παραμείνει ανώνυμος-ανεξιχνίαστος απέναντι στην κρατική εξουσία, εφόσον δεν διαπράττει ή δεν ετοιμάζεται να διαπράξει κάτι παράνομο 65. Υποστηρίζεται όμως και η άποψη ότι η βιντεοεπιτήρηση μιας συνάθροισης, λειτουργώντας αποτρεπτικά για την τέλεση αξιόποινων πράξεων, λειτουργεί ταυτοχρόνως προστατευτικά για την άσκηση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι. Όπως επίσης υποστηρίζεται ότι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι δεν σημαίνει και άσυλο εγκληματιών και δεν μπορεί να αντιταχθεί στις νόμιμες ενέργειες της αστυνομίας για τη διερεύνηση και δίωξη του εγκλήματος 66. Ο περιορισμός του δικαιώματος του συνέρχεσθαι μπορεί να συνεπάγεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, περιορισμό και του δικαιώματος του συνδικαλίζεσθαι ή και της θρησκευτικής ελευθερίας Ο περιορισμός του δικαιώματος του απορρήτου της επικοινωνίας Το άρθρο 19 παρ.1 του Συντ. ορίζει ότι: "Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο." Η προστασία του απορρήτου δεν αφορά μόνο τα γραπτά μηνύματα 63 Ανθόπουλος, ό.π., σελ Ανθόπουλος, ό.π., σελ Ανθόπουλος, ό.π., σελ.723. "Το εν λόγω δικαίωμα αποτελεί την εισφορά του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθρο 9Α Συντ.) στην ελευθερία του συνέρχεσθαι (άρθρο 11 Συντ.)". 66 Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα Β, Αθήνα - Κομοτηνή 1991, σελ

24 αλλά και οποιαδήποτε άλλη μορφή ιδιωτικής επικοινωνίας, σε ιδιωτικό ή δημόσιο χώρο. Στο πεδίο προστασίας της διάταξης αυτής, κατά συνέπεια, εμπίπτει και η άμεση επικοινωνία, η επικοινωνία "ενώπιος ενωπίω", η προφορική συνομιλία 67. Στο δικαίωμα αυτό αντιστρατεύεται κάθε μορφή παρακολούθησης και, πολύ περισσότερο, αποτύπωσης της ανταπόκρισης ή επικοινωνίας 68. Έτσι, έχουμε παραβίαση του δικαιώματος με την μικροφωνική ή τηλεσκοπική παρακολούθηση των λόγων και κινήσεων ενός ανθρώπου κατά την επικοινωνία του με άλλους 69. Συνεπώς, ακόμη και η απλή λήψη εικόνας ή ήχου από δημόσιους χώρους, μέσω συστημάτων βιντεοεπιτήρησης, μπορεί να παραβιάζει το εν λόγω δικαίωμα όταν η λήψη αφορά ιδιωτική εμπιστευτική επικοινωνία, δηλαδή επικοινωνία που και τα δύο μέρη θέλησαν να διατηρήσουν τη μυστικότητά της και έλαβαν τα κατάλληλα προς τούτο μέτρα 70. Από όλα τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι ο περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων από τη λειτουργία των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης είναι περισσότερο "απτός" σε σχέση με το δικαίωμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων, καθώς η έννοια των τελευταίων είναι απολύτως σαφής 71. Ακόμη, αντιλαμβανόμαστε ότι η βιντεοεπιτήρηση συνεπάγεται, κατά κανόνα, περιορισμό του δικαιώματος προστασίας των προσωπικών δεδομένων και ανάλογα με την έκταση και έντασή της συνεπάγεται τον περιορισμό και άλλων ατομικών δικαιωμάτων, κυρίως όσων συνδέονται με την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Ν. Παπαδόπουλος, Ηλεκτρονική Εποπτεία των Φιλάθλων: Οι ρυθμίσεις του άρθρου 41Ε ν.2725/1999 αντίκειται σε κανόνες υπέρτερης τυπικής ισχύος (άρθρο 8 Ε.Σ.Δ.Α., άρθρα 9 παρ.1 εδ. β, 9Α, 19 και 5 παρ.1 του Συντάγματος), Αρμενόπουλος 2005, 8, σελ Χρυσόγονος, ό.π., σελ Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα Α, Αθήνα - Κομοτηνή 1991, σελ Χρυσόγονος, ό.π., σελ Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ Λεβεντοπούλου, ό.π., σελ