δ-ray με κινητική ενέργεια T e και ορμή p e παράγεται σε μια γωνία Θ q, p

Transcript

1 δ rays Κατά τον ιονισμό το εκπεμπόμενο θα έχει κινητική ενέργεια : 0 T T max q, p δ-ray με κινητική ενέργεια T και ορμή p παράγεται σε μια γωνία Θ T p cosθ = p T max max όπου p max η ορμή ενός με τη μέγιστη μεταφερόμενη κινητική ενέργεια T max. Αυτό το knock-on μπορεί να έχει αρκετή ενέργεια για να ιονίσει μακριά από το αρχικό σωματίδιο. B Knock on: K - + p K - + p p slow high ionisation Κατανομή Landau / Vavilov Οι ακτίνες δ δημιουργούν διακυμάνσεις στη μέτρηση της εναποτιθέμενης ενέργειας που περιγράφεται από την κατανομή Landau / Vavilov f ( λ) = λ ( λ+ ) π με λ = ΔE ΔE mc Zz C ρδx β A 1

2 Στραγγαλισμός (Stranggling) Απώλεια Ενέργειας Ηλεκτρονίων υο κύριοι μηχανισμοί απώλειας ενέργειας για ± μέσα στην ύλη Ιονισμός (de/dx) όπως και στην περίπτωση των βαριών φορτισμένων σωματιδίων αλλ/ση μέσω των δυνάμεων Coulomb Ακτινοβολία (de/dx) r εκπομπή ακτινοβολίας πέδησης (Brmsstrahlung) όταν τα ηλεκτρόνια υπόκεινται σε μεγάλη επιτάχυνση κατά τη διάρκεια της κρούσης. Z Η σχέση Bth-Bloch για z=1 το προσπίπτον σωματίδιο και «στόχος» είναι ίδια σωματίδια max γmc E κιν = de Z γβ mc γ 1 1 γ 1 1 γ 1 = k ln + (1 β ) ln + ( ) dx A I γ 16 γ για - Z de Z γβ mc γ 1 β = k ln ( ) 3 dx A I 4 γ + 1 ( γ + 1) ( γ + 1) για +

3 Απώλεια Ενέργειας Ηλεκτρονίων Παρατηρήσεις: Για την ίδια ταχύτητα υ, (de/dx) είναι η ίδια για ηλεκτρόνια και πρωτόνια. Για τυπικές ενέργειες (μερικά MV), υ(ηλεκτρονίου)>>υ(πρωτονίου) και αφού (de/dx) είναι ανάλογη του 1/υ, τότε η απώλεια ενέργειας είναι πολύ μικρότερη ρη για ηλεκτρόνια από ότι για βαριά ιόντα. Αυτός είναι ο λόγος τα ηλεκτρόνια είναι δύσκολο να τα σταματούμε στην ύλη σε σύγκριση με τα σωματίδια α Σε μια κρούση ηλεκτρονίου-ηλεκτρονίου, ένα ηλεκτρόνιο μπορεί να απολέσει μεγάλο μέρος της ενέργειάς του (ακόμη και 100%) και να σκεδαστεί σε μεγάλες γωνίες. Επομένως, η τροχιά ενός ηλεκτρονίου μέσα στην ύλη αποκλίνει από την ευθύγραμμη τροχιά και καμιά φορά αλλάζει κατεύθυνση. Τροχιές σωματίδια-α σ ένα ανιχνευτή (Cloud chambr) Τροχιές ηλεκτρονίων σ ένα ανιχνευτή (Cloud chambr) 3

4 Απώλεια Ενέργειας Ηλεκτρονίων (ακτινοβολία) Κλασσική Φορτίο που επιταχύνεται ακτινοβολεί Ηλεκτροδυναμική: ανάλογα με το μέγεθος του φορτίου και της επιτάχυνσης Η επιτάχυνση που υφίσταται ένα ηλεκτρόνιο σε απόσταση r από τον πυρήνα είναι: 1 Z E E E r r a = οπότε a Z ενώ Z 4πεo mr E E E E r E 1 m E r κύρια διαδικασία για Κρίσιμη Ενέργεια (Critical Enrgy) H ενέργεια στην οποία απώλεια ενέργειας λόγω ιονισμού = απώλεια ενέργειας λόγω ακτινοβολίας πέδησης. Εξαρτάται κυρίως από τον τύπο του υλικού πχ Pb ~7 ΜV, Al ~ 51 MV, Cu ~19.63 MV Polystyrn ~109 ΜV. Προσεγγιστικά σε στερεά ή αέρια οι σχέσεις 610 MV Ec Z MV Ec Z (στερεά) (αέρια) 4

5 Απώλεια Ενέργειας Ηλεκτρονίων H ολική απώλεια ενέργειας ηλεκτρονίων είναι το άθροισμα της ενέργειας ιονισμού και της ακτινοβολίας: de de de dx = + dx dx (de/dx) r< (de/dx) t r Σε χαμηλές ενέργειες, Μήκος Ακτινοβολίας (Radiation Lngth) Ισοδύναμο μήκος διαδρομής για το οποίο η ενέργεια του ηλεκτρονίου μειώνεται κατά παράγοντα 1/ λόγω εκπομπής ακτινοβολίας (Brmsstrahlung). Μετριέται σε g cm -. E = E o x X o, X = μήκος ακτινοβολίας o x είναι η διανυθείσα απόσταση 1 X o N = α + A { rad rad} A ' 4 r Z L f( Z ) ZL, a = αz, 4αr N = gcm A f( Z ) = a (1 + a ) a a 0.00a 5

6 Μήκος Ακτινοβολίας (Radiation Lngth) Μια προσαρμογή των δεδομένων εξάρτηση του μήκους ακτινοβολίας από το Ζ: g cm Xo = Z ( Z + 1)ln 87/ ( Z ) X = o A g cm ( Z ) Z ( Z + 1)ln 87 / A Μήκος Ακτινοβολίας (Radiation Lngth) Υλικό gr cm - cm Air H O NaI Pb F BGO Scintillator Για σύνθετα υλικά και Μίγματα, τα μήκη ακτινοβολίας υπολογίζονται με 1 j = X εφαρμογή του Νόμου Bragg: j ( X ) w o o j wj =μέρη «βάρους» κάθε στοιχείου j με αντίστοιχα μήκη ακτινοβολίας (Χο)j 6

7 Ηλεκτρόνια τα ηλεκτρόνια σκεδάζονται πολύ πιο εύκολα ακόμα και λεπτοί απορροφη-τές σκεδάζουν τα ηλεκτρόνια με αποτέλεσμα τα χάνονται από την κύρια δέσμη. η Ι/Ι ο θα αρχίσει να μειώνεται από πολύ μικρές αποστάσεις μέσα στον απορροφητή Καμπύλη μεταφοράς (Transmission curv) για ηλεκτρόνια Extrapolatd εμβέλεια R προσδιορίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια το πάχος του υλικού μας εξασφαλίζει ότι πιο πολλά ηλεκτρόνια θα έχουν απορροφηθεί. Μέση εμβέλεια R m δεν έιναι και τόσο χρήσιμη ποσότητα για τον προσδιορισμό του πάχους του απορροφητή R m R Απώλεια Ενέργειας μιονίων Μιόνια 00 φορές πιο βαριά ηλεκτρόνια Η μεγάλη μάζα των μιονίων κάνει τη διαφορά: η απώλεια ενέργειας οφείλεται κυρίως στον ιονισμό αντί της ακτινοβολίας πέδησης παρουσιάζουν μεγαλύτερη εμβέλεια στην ύλη σε σύγκριση με τα ηλεκτρόνια τα οποία ακτινοβολούν φωτόνια ή με τα αδρόνια (π,p,n) τα οποία αλλ/δρουν μέσω των ισχυρών αλληλεπιδράσεων. Τοποθετώντας ανιχνευτές πίσω από μεγάλους απορροφητές τότε ανιχνεύουμε κυρίως μιόνια 7

8 Αλληλεπίδραση Φωτονίων 3 κύριοι μηχανισμοί: Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο (Photolctric ffct) Σκέδαση Compton (+Thomson +Rayligh) (Compton Scattring) ίδυμη γένεση (pair production) διαφορετική εξάρτηση από Ε γ και Ζ του απορροφητή. Και στις 3 διαδικασίες έχουμε εκπομπή ηλεκτρονίων Αλληλεπίδραση Φωτονίων έσμη φωτονίων διαπερνούν υλικό πάχους x εξασθένιση με αποτέλεσμα η ροή των εξερχόμενων φωτονίων να δίνεται από τη σχέση: μx I = I o όπου μ (cm /g) είναι ο μαζικός συντελεστής εξασθένησης: μx x dx 0 1 λ = = μx μ dx 0 i = 1 : φωτοηλεκτρικό N = = = : Compton i = 3: ίδυμη γένε ση 3 A μ σi σι i A i = 1 H μέση απόσταση λ, («μέση ελεύθερη διαδρομή»), μέσα στον απορροφητή προτού εμφανιστεί κάποια αλληλεπίδραση Ι ο x Ι 8

9 Αλληλεπίδραση Φωτονίων Μαζικός συντελεστής, μ, εξασθένησης Pb ως συνάρτηση της ενέργειας του φωτονίου Ε γ Μ 1345 L 13 Φωτοηλεκτρικό K Compton ίδυμη γένεση μ μαζικός συντελεστής εξασθένησης, μ c, σύνθετου υλικού ή μίγματος υλικών μ = w μ c i i i w i το ποσοστό του i στοιχείου στο σύνθετο υλικό, μ i είναι ο μαζικός συντελεστής εξασθένησης του i στοιχείου. Ε γ Φωτοηλεκτρικό Φαινόμενο γ + άτομο - + άτομο + (κυρίως Κ-shll) Ενέργεια φωτονίου μεγαλύτερη από την ενέργεια σύνδεσης ή τη συνάρτηση έργου (work function) ηλεκτρονίου, εκπέμπεται ένα ατομικό ηλεκτρόνιο με κινητική ενέργεια Τ T = hν Φ 9

10 εισερχόμενο φωτόνιο E γ Φωτοηλεκτρικό Φαινόμενο φωτοηλεκτρόνιο E γ - Φ & 8 Pb Ολική μετατροπή της ενέργειας Ε γ του φωτονίου αποδεσμεύοντας ένα ατομικό γ + άτομο άτομο * + - συνήθως από ένα εσωτερικό ατομικό φλοιό Το παραγόμενο φωτοηλεκτρόνιο έχει κινητική ενέργεια Κ=Ε γ -Φ, όπου Φ είναι η ενέργεια σύνδεσης ύδ (διαφορετική ή για τις K,L,M, κλπ. ατομικές γραμμές) Απαραίτητη προϋπόθεση E γ Φ βυθίσματα απορρόφησης. Ενεργός διατομή απο ορρόφησης φωτονίων για 6 C Φ i Φ j Φωτοηλεκτρικό Φαινόμενο Το κενό που δημιουργείται μετά την εκπομπή του φωτοηλεκτρονίου καλύπτεται από ένα άλλο ηλεκτρόνιο που προέρχεται από κάποιο ανώτερο ατομικό φλοιό ενέργειας σύνδεσης Φι<Φj οδηγώντας σε δυο εναλλασσόμενους μηχανισμούς - Augr Φθορισμό ακτινών-χ: παράγονται δευτερεύοντες ακτίνες-χ ενέργειας Φ j -Φ i και το φορτίο του εναπομείναντος ιόντος παραμένει αμετάβλητο. Φαινόμενο Augr: το φωτόνιο που εκπέμπεται από την αντικατάσταση του κενού που είχε δημιουργηθεί από το φωτοηλεκτρόνιο μπορεί να απορ- ροφηθεί από κάποιο άλλο ηλεκτρόνιο του ιδίου ατόμου με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα νέο φωτοηλεκτρόνιο αφήνοντας ένα νέο κενό. Αυτό το νέο φωτοηλεκτρόνιο ηλεκτρόνιο Augr.Tο αρχικό κενό αντικαθίσταται από δυο κενά. Τα νέα κενά καλύπτονται από μεταπτώσεις ηλεκτρονίων από μεγαλύτερους φλοιούς μέχρι το ιονισμένο άτομο βρεθεί στην κατάσταση όπου δεν μπορούν να συμβούν άλλες μεταπτώσεις. 10

11 Φωτοηλεκτρικό Φαινόμενο Αλληλεπίδραση ακτινών γ ενέργειας Ε=5.9 kv σε αέριο 18 Αr που συνήθως το χρησιμοποιούμε σε ανιχνευτές αερίου. Για το 18 Ar έχουμε: ρ = 1.66 g/cm3, Z=18. μ(5.9 kv)=.71x10 cm /g, λ=1/(μρ)=. cm μ(e 9 10 K -E L =.9 kv)=1.87x10 cm /g, λ=1/(μρ)=3.λ ) 3 cm, το φωτόνιο φθορισμού μπορεί διαφύγει και επομένως δεν μετρείται η ενέργεια του. Γιατί υπάρχουν κορυφές στο φάσμα ενέργειας; κορυφή διαφυγής Φάσμα ενέργειας στο Ar με τη βοήθεια ανιχνευτή αερίου Φωτοηλεκτρικό Φαινόμενο Ο συντελεστής απορρόφησης, τ, για το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο είναι: τ α Z E γ έντονη εξάρτηση από το ατομικό αριθμό του υλικού, Ζ και αντίστροφη εξάρτηση της ενέργειας του φωτονίου. τ τ Λόγω αυτής της ισχυρής εξάρτησης του τ από τον ατομικό αριθμό Z του απορροφητή είναι πολύ σημαντικό να χρησιμοποιούμε υλικά με μεγάλο-ζ στη σχεδίαση των υλικών θωράκισης ακτινών-γ Z 11