Δ.Δ.Π.Μ.Σ. Μουσειολογία. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνική Σχολή. Διπλωματική εργασία. Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Σιάτιστας

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Δ.Δ.Π.Μ.Σ. Μουσειολογία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνική Σχολή Ακαδημαϊκός κύκλος σπουδών Διπλωματική εργασία Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Σιάτιστας Χωρικός Μουσειολογικός Προγραμματισμός και Σχεδιασμός Καλογερόπουλος Ηρακλής Αρχιτέκτων Μηχανικός Θεσσαλονίκη 2014

2 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Επιβλέποντας: Ν. Καλογήρου, καθηγητής Αρχιτεκτονικής Α.Π.Θ Ειδικοί Σύμβουλοι: Π. Τζώνος, ομ. καθηγητής Αρχιτεκτονικής Α.Π.Θ. Μ. Σκαλτσά, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας Α.Π.Θ. Ε. Τσουκαλά, αν. καθηγήτρια Παλαιοντολογίας Α.Π.Θ. Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία συγγραφέων και επιβλεπόντων. Η έγγραφη συναίνεσή της είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε χρήση της εργασίας από τρίτους. Συγγραφείς και επιβλέποντες μπορούν να δημοσιοποιήσουν την εργασία για επιστημονικούς λόγους, υπό την προϋπόθεση της αναφοράς όλων των συντελεστών της. 2

3 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Πρόλογος Η διπλωματική εργασία ενός μεταπτυχιακού επιπέδου έχει ως σκοπό την αξιοποίηση όλων των γνώσεων και θεωρητικών προσεγγίσεων του εκάστοτε επιστημονικού τομέα με στόχο την προσφορά προς τον τομέα αυτόν. Η παρούσα διπλωματική εργασία προτείνει την μετατροπή ενός ιστορικού διατηρητέου κτιρίου σε μουσείο φυσικής ιστορίας. Η εργασία αποτελείται από δύο μέρη, τον νοηματικό μουσειολογικό προγραμματισμό και σχεδιασμό, ο οποίος εκπονήθηκε από την κ. Ελένη Κοτίτσα, και από τον χωρικό μουσειολογικό προγραμματισμό και σχεδιασμό που εκπονήθηκε από τον γράφοντα. Ο σχεδιασμός ενός μουσείου αποτελεί συλλογικό έργο καθώς εκεί συνδυάζονται αντικείμενα πολλών γνωστικών πεδίων, πόσο μάλλον στην συγκεκριμένη περίπτωση μελέτης όπου υπήρξε η δυνατότητα (και η τύχη) της συμβολής ειδικών επιστημονικών συμβούλων για τα επιστημονικά θέματα της φυσικής ιστορίας, τα οποία έπρεπε να διαχειριστούμε. Θέλω να ευχαριστήσω τους επιβλέποντες καθηγητές, κα Ματούλα Σκαλτσά (καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας) και κ. Πάνο Τζώνο (ομότιμο καθηγητή Αρχιτεκτονικής) για την καθοδήγηση σε όσα θέματα τέθηκαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της μελέτης. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα. Ευαγγελία Τσουκαλά (αναπληρώτρια καθηγήτρια Παλαιοντολογίας) μέσω της οποίας γνώρισα το αντικείμενο της φυσικής ιστορίας και η οποία παρείχε επιστημονικές πληροφορίες για τη μελέτη, και τον κ. Γιώργο Συρίδη (επίκουρο καθηγητή Γεωλογίας) ο οποίος μας παρείχε πληροφορίες για το ένα τμήμα της συλλογής που μελετήσαμε. Ευχαριστώ επίσης θερμά και τρεις νεώτερους επιστήμονες, την κα. Άννα Μπατσή (MSc Γεωλόγο) για την παροχή γεωλογικών πληροφοριών της περιοχής, τον κ. Γιώργιο Λαζαρίδη (υποψήφιο διδάκτορα παλαιοντολογίας) για την επίλυση ερωτημάτων που τέθηκαν σε τακτά χρονικά διαστήματα και τον κ. Θοδωρή Παπαδόπουλο (Msc Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος) για τη βοήθειά του σχετικά με τη τεκμηρίωση της βοτανικής συλλογής. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω τη συνεργάτιδά μου κ. Ελένη Κοτίτσα για την άρτια, ευχάριστη και δημιουργική συνεργασία όλο το διάστημα εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας, κατά την οποία μοιραστήκαμε σκέψεις και προβληματισμούς, δείχνοντας ότι μέσω της καλής συνεργασίας προσφέρεται πάντα ένα ποιοτικό αποτέλεσμα. 3

4 4 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

5 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Περιεχόμενα Περίληψη 1. Εισαγωγή Ιστορικό εκπόνησης 1.3 Αντικείμενο 1.4 Σκοπιμότητα 2. Αρχιτεκτονικός Προγραμματισμός Ιστορικά στοιχεία κτιρίου 2.2 Η χρήση του κτιρίου 2.3 Περιγραφή υφιστάμενης κατάστασης Τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά Αρχιτεκτονικές επιρροές και ιδεολογία 2.4 Ο τόπος του Τραμπατζείου Γυμνασίου Τα αρνητικά στοιχεία Τα θετικά στοιχεία 2.5 Η συλλογή 3. Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός Κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα 3.2 Γενική ατμόσφαιρα έκθεσης 3.3 Οργάνωση χώρων κτιρίου 3.4 Εργαλεία αρχιτεκτονικού σχεδιασμού 3.5 Ο Περιβάλλοντας χώρος Ο προβληματισμός Η επίλυση 3.4 Η όψη 3.5 Η σχέση των ενοτήτων 5

6 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 3.6 Δομή έκθεσης σύμφωνα με το μουσειολογικό σκεπτικό 3.7 Σχέδια αρχιτεκτονικής πρότασης Γενική κάτοψη Κάτοψη ισογείου Αξονομετρικό σχέδιο ισογείου Κάτοψη ορόφου Κάτοψη ροής επισκεπτών Αξονομετρικό σχέδιο ορόφου Περιγραφή χωρικού σχεδιασμού σύμφωνα με τη ροή 62 επισκεπτών Χώρος υποδοχής Εισαγωγή Η Υδρόγειος σφαίρα Το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Η Παλαιοντολογική Συλλογή Η Σκάλα Η φυσική ιστορία του τόπου Παλαιοβυθός Η Γη των προβοσκιδοτών Το πλειόκαινο Το πλειστόκαινο Η βοτανική Συλλογή Η ματιά του επιστήμονα Η ματιά του κατοίκου Αποτίμηση Αρχιτεκτονικού σχεδιασμού 103 Βιβλιογραφία 105 6

7 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Περίληψη Αντικείμενο της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας αποτελεί ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Σιάτιστας στο ιστορικό διατηρητέο μνημείο Τραμπάτζειο Γυμνάσιο. Το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας κατασκευάστηκε το 1889 και αποτέλεσε από την αρχή της δημιουργίας του μέχρι και σήμερα τοπόσημο για την πόλη, τόσο για την αρχιτεκτονική του, όσο και για τη σημασία του στην διάδοση του ελληνικού πνεύματος κατά τελευταία χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, το σχολείο φιλοξένησε ένα μεγάλο αριθμό παλαιοντολογικών ευρημάτων από την ευρύτερη περιοχή της Σιάτιστας. Το 1989 δημιουργήθηκε εντός το σχολείου το βοτανικό μουσείο το οποίο διαθέτει φυτά από την περιοχή του όρους Μπούρινου. Το Δεκέμβριο του 2013 δωρίθηκε στο δήμο Βοΐου, για την υπάρχουσα παλαιοντολογική συλλογή, ένας μεγάλος αριθμός ασπόνδυλων απολιθωμάτων από την περιοχή της Δαμασκηνιάς Βοΐου. Οι τρεις αυτές συλλογές περιέχουν αντικείμενα φυσικής ιστορίας διαφορετικών γεωλογικών περιόδων, τα οποία μαρτυρούν τα περιβάλλοντα της περιοχής, από εκατομμύρια χρόνια πριν έως σήμερα. Η Δυτική Μακεδονία είναι ένας τόπος, πλούσιος σε παλαιοντολογικά ευρήματα. Η παρούσα μελέτη, που αποτελεί το χωρικό μουσειολογικό σχεδιασμό της μόνιμης έκθεσης σύμφωνα με το νοηματικό μουσειολογικό σχεδιασμό που εκπονήθηκε από την κ. Ελένη Κοτίτσα, επιχειρεί να εντοπίσει και να παρουσιάσει τη σχέση ανάμεσα σε ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο και σε έναν εκθεσιακό σχεδιασμό με νοήματα που αφορούν το φυσικό κόσμο. Με άλλα λόγια, εστιάζει στο πώς μέσα σε ένα κτίριο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή παρουσιάζεται η ιστορία εκατομμυρίων ετών. Ως σχολείο το κτίριο αποτελεί έναν χώρο ερμηνείας και κατανόησης του κόσμου, στοιχείο το οποίο στάθηκε σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση του νοηματικού και του αρχιτεκτονικού χειρισμού. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός κινήθηκε σε δύο επίπεδα: από τη μία πλευρά υπάρχει το κτίριο ως χώρος ερμηνείας και διάδοσης της γνώσης και από την άλλη πλευρά η φυσική ιστορία η οποία διαπερνά το κτίριο ως ένα στοιχείο πολύ μεγαλύτερης κλίμακας. Με αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται πάντα το ιστορικό μνημείο, ενώ παράλληλα περιηγείται σε μια έκθεση που παρουσιάζει νοήματα πέρα από αυτό. Εν τέλει, ο σχεδιασμός της έκθεσης δίνει ταυτότητα στο μουσείο, αναδεικνύει το ιστορικό μνημείο και παρουσιάζει με βιωματικό τρόπο τα διαφορετικά περιβάλλοντα που υπήρξαν στην περιοχή. 7

8 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Abstract The aim of this master s thesis is to show the architectural design of the Natural History Museum of Siatista, which is found in the historical, well maintained building Trabatzio High School. The Trabatzio High School was built in 1889 and it s a landmark for the city, well known not only for its architectural design but also for its propagation of the Greek spirit, particularly in the later years of the Ottoman occupation. From its commencement, the school has housed a large number of paleontological findings found in the region of Siatista. In 1989 the Botanical museum was also displayed in the school, which consists of plants from the area of mt Bourinos. In December 2013, a collection of invertebrate fossils, found in the area of Damaskinia Voiou, was donated to the municipality of Voio. This collection is also housed in the historical school, ever since. These three collections, of natural history, from different geological periods reveal the existence of life millions of years ago in the region. Western Macedonia is a region, rich in paleontological findings. This study consists of museological architectural design of a permanent exhibition, based on the theoretical design by Mrs Eleni Kotitsa, which tries to focus and show the relationship between the well maintained historical building and the exhibition design, which presents meanings concerning the world of nature. In other words, it focuses on how a building (at a specific moment in time) presents millions of years of history.the school building is a place of interpretation and understanding of the world which is also a basic factor in the development of the museological concept. The architectural design develops into two levels; the first level is the building itself, which provides the understanding and spreading of knowledge and the second level is natural history, which penetrates the building as an element of larger scale. Thus, the visitor can visit the exhibition while not forgetting the importance of the historical building. Finally, the design of the exhibition gives identity to the museum, gives limelight to the historical building and it shows, in a viable way, the existence of different forms of life found in the region. 8

9 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 1. Εισαγωγή Η παρούσα διπλωματική εργασία προτείνει την μετατροπή ενός ιστορικού διατηρητέου κτιρίου σε μουσείο φυσικής ιστορίας. Τα μουσεία φυσικής ιστορίας στην Ελλάδα είναι ελάχιστα, αν αναλογιστεί κανείς το πλήθος και την ποικιλία των αντικειμένων φυσικής ιστορίας που έχουν εντοπισθεί στον Ελλαδικό χώρο. Ο συγκεκριμένος τομέας, ο οποίος αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό πολιτισμικό αγαθό προς αξιοποίηση, αντιμετωπίζει την κατάλληλη διαχείριση, δεδομένου του ότι ο παλαιοντολογικός πλούτος της χώρας δεν είναι ευρέως γνωστός. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα εθνικά μουσεία φυσικής ιστορίας των ευρωπαϊκών χωρών διαθέτουν εκθέματα (απολιθώματα, πετρώματα κ.α.) από τον Ελλαδικό χώρο. Η ιστορική παλαιοντολογική συλλογή Σιάτιστας, η οποία από την αρχή της συγκρότησής της βρισκόταν στο ιστορικό Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας, αποτελεί το αντικείμενο μελέτης πάνω στο οποίο σχεδιάζεται ένα μουσείο με όλες τις σύγχρονες θεωρητικές και εφαρμοσμένες προσεγγίσεις της νέας μουσειολογίας. Παρόλο που η μελέτη παραμένει σε ένα θεωρητικό επίπεδο, στα πλαίσια μιας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας, όλες οι παράμετροι σχεδιασμού λήφθηκαν υπό ρεαλιστικές συνθήκες. Στόχος της μελέτης είναι να παρουσιάσει το πώς μέσω της σύγχρονης μουσειολογίας μπορεί να δημιουργηθεί ένα μουσείο μοναδικό, με ταυτότητα, που εγείρει ερωτήματα, που ενημερώνει τον επισκέπτη αλλά και κινητοποιεί την κριτική σκέψη, που καλύπτει της ανάγκες της τοπική κοινωνίας αλλά και απευθύνεται σε ένα μη-τοπικό κοινό, λειτουργώντας εν τέλει εποικοδομητικά για την περιοχή μέσω της σωστής διαχείρισής του. 1.1 Ιστορικό Εκπόνησης Η παρούσα μελέτη προτάθηκε από τον γράφοντα ύστερα από επαγγελματική εργασία για την συντήρηση και ανάδειξη της ιστορικής Παλαιοντολογικής Συλλογής στο Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με επιστημονική υπεύθυνη την αναπληρώτρια καθηγήτρια παλαιοντολογίας Α.Π.Θ κ. Ευαγγελία Τσουκαλά. Το 2009 ανατέθηκε στην παλαιοντολογική ομάδα του Α.Π.Θ υπό την ευθύνη της κ. Τσουκαλά, από την τότε δημοτική αρχή η συντήρηση και επανέκθεση της ιστορικής παλαιοντολογικής συλλογής στο Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας. Η έκθεση ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2011 και καταλαμβάνει τη μία αίθουσα του σχολείου. Ύστερα από προσωπική επαφή με την 9

10 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 10 πρόεδρο του ορειβατικού συλλόγου Msc Γεωλόγου Άννα Μπατσή, στον οποίο ανήκει το βοτανικό μουσείο Σιάτιστας, γνωστοποιήθηκε η ανάγκη μεταφοράς και επανέκθεσης της βοτανικής συλλογής στο Τραμπάτζειο κτίριο. Το Δεκέμβριο του 2013 δωρίθηκε στο δήμο Βοΐου για το παλαιοντολογικό μουσείο ένας μεγάλος αριθμός ασπόνδυλων απολιθωμάτων από την περιοχή της Δαμασκηνιάς Βοΐου, από τον κ. Αριστείδη Μπακαΐμη. Λόγω των παραπάνω, θεωρήθηκε σκόπιμη η πραγματοποίηση μιας μουσειολογικής μελέτης σε νοηματικό και χωρικό επίπεδο η οποία αντιμετωπίζει συνολικά τις συλλογές δημιουργώντας ένα μουσείο φυσικής ιστορίας. Το θέμα κατατέθηκε στους επιβλέποντες της εργασίας κ. Ματούλα Σκατλσά και Κ. Πάνο Τζώνο και ύστερα από τη σύμφωνη γνώμη τους ξεκίνησαν οι διαδικασίες εκπόνησης της μελέτης. Το Σάββατο 10 Μαΐου του 2014 πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσκεψη στη Σιάτιστα μαζί με την κ. Ελένη Κοτίτσα όπου σε συνάντηση με την κ. Άννα Μπατσή επισκεφτήκαμε τόσο τους χώρους του Τραμπατζείου Γυμνασίο όσο και το Βοτανικό Μουσείο που σήμερα στεγάζεται στο Τσίπειον Οικοτροφείο Σιάτιστας. Η κ. Άννα Μπατσή μας ενημέρωσε για την κατάσταση της βοτανικής συλλογής και μας επισήμανε τις ανάγκες και τους περιορισμούς της. Την ίδια ημέρα επισκεφτήκαμε την κ. Ειρήνη Ζωγράφου, καθηγήτρια Φυσικής, και πρώην μαθήτρια του Τραμπατζείου Γυμνασίου, η οποία τον Μάιο του 2014 εξέδωσε το βιβλίο «Από την Πολιτισμική κληρονομιά της Σιάτιστας: Ι. Η παλαιοντολογική της Συλλογή, ΙΙ. Εκκλησίες Δημοτικά Δημόσια Κτίρια» στο οποίο συγκεντρώνονται και παρουσιάζονται δημόσια για πρώτη φορά όλα τα αρχεία και τα στοιχεία που αφορούν την ιστορική παλαιοντολογική συλλογή. Ύστερα από συζήτηση με την κ. Ζωγράφου διαφάνηκε η ανάγκη της τοπικής κοινωνίας για προβολή της ταυτότητας της συλλογής μέσω της έκθεσης. Μέσω της προέδρου του ορειβατικού συλλόγου υπήρξε επικοινωνία με τον κ. Θεόδωρο Παπαδόπουλο, υποψήφιο διδάκτορα της Δασολογίας, ο οποίος σε μεταπτυχιακή διατριβή μελέτησε τη χλωρίδα του όρους Μπούρινο, το μέρος όπου ανήκουν τα φυτά της βοτανικής συλλογής. Ο κ. Παπαδόπουλος παρείχε ιδιαίτερα σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τα φυτά και ανέφερε τα προβλήματα που ενέχει η ελεύθερη παροχή πληροφοριών για τα φυτά σχετικά με την προστασία της χλωρίδας. Από το Μάρτιο του 2013 σε συνεργασία με τον κ. Γιώργο Συρίδη, επίκουρο καθηγητή Γεωλογίας Α.Π.Θ., πραγματοποιήθηκε η πρώτη αναγνώριση της συλλογής των ασπόνδυλων απολιθωμάτων, η οποία δωρίθηκε στο δήμο. Η αναγνώριση, η οποία έγινε κάτω από δύσκολες συνθήκες λόγω έλλειψης υποδομών, κατέληξε αρχικά σε γενικές ομαδοποιήσεις που αφορούσαν τις οικογένειες των απολιθωμάτων και όχι το είδος, καθώς κάτι τέτοιο απαιτούσε περαιτέρω επιστημονική έρευνα. Έκτοτε, οι προαναφερθέντες επιστήμονες ήταν πάντα διαθέσιμοι για οποιαδήποτε επίλυση απορίας η οποία προέκυπτε κατά την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας.

11 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 1.2 Αντικείμενο Το αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι ο χωρικός μουσειολογικός προγραμματισμός και σχεδιασμός για τη μετατροπή του Ιστορικού Τραμπατζείου Γυμνασίου Σιάτιστας σε Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Σκοπός είναι να παρουσιαστεί η προμελέτη του χωρικού μουσειολογικού σχεδιασμού της μόνιμης έκθεσης που προτείνεται να στεγάζεται στο κτίριο, σύμφωνα με το νοηματικό μουσειολογικό σχεδιασμό της Ελένης Κοτίτσα. Η μελέτη περιλαμβάνει τεχνική έκθεση, φωτογραφίες, κατόψεις, αξονομετρικά σχέδια, σκίτσα και φωτορεαλιστικές απεικονίσεις. 1.3 Σκοπιμότητα Ο χωρικός σχεδιασμός της έκθεσης της φυσικής ιστορίας έχει πολλαπλούς σκοπούς Αποσκοπεί στην παρουσίαση μιας πρότασης μετατροπής του ιστορικού μνημείου σε μουσείο φυσικής ιστορίας, αξιοποιώντας και προβάλλοντας όλα τα ιδιαίτερα στοιχεία του κτιρίου Επιχειρεί να αναδείξει το ιστορικό μνημείο, προσφέροντας παράλληλα ένα βιωματικό εκθεσιακό περιβάλλον. Με το παραπάνω προσπαθεί να αποδείξει ότι η κατάλληλη σχέση μεταξύ κτιριακού κελύφους και εκθεσιακού σχεδιασμού, χωρίς το ένα να λειτουργεί εναντίον του άλλου, μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος του κτιρίου και εν τέλει της τοπική κοινωνίας. Έχει ως σκοπό την αναγνώριση των περιοριστικών και αδύναμων κτιριακών στοιχείων του κτιρίου και την μετατροπή τους σε προτέρημα. Αποσκοπεί να δημιουργήσει ένα μοναδικό εκθεσιακό περιβάλλον, το οποίο να δίνει ταυτότητα στο μουσείο, λειτουργώντας θετικά για την επανάχρηση του κτιρίου. Η μοναδικότητα του εκθεσιακού περιβάλλοντος είναι και το προϊόν το οποίο το μουσείο παρέχει και εμπορεύεται, αποτελώντας το δυνατό του σημείο. 11

12 12 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

13 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 2. Αρχιτεκτονικός Προγραμματισμός Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα δεδομένα τα οποία λήφθηκαν υπόψη κατά το αρχικό στάδιο του αρχιτεκτονικού προγραμματισμού. Τα δεδομένα αυτά ήταν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κτιρίου (τυπολογικά και μορφολογικά), η ιστορία του κτιρίου, το τόπος και η θέση του κτιρίου, οι χωρικές απαιτήσεις και ανάγκες των εκθεμάτων Ιστορικά στοιχεία κτιρίου Το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της περιοχής τόσο από αισθητική και αρχιτεκτονική άποψη όσο και από ιστορική (εικ. 1 & 2). Το κτίριο ύστερα από γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, στην οποία αναφέρεται ότι το Τραμπάτζειο Γυμνάσειο (μαζί με άλλα τρία σχολικά κτίρια της Σιάτιστας) συντέλεσε στη διατήρηση της ιδέας της ελληνικότητας της Μακεδονίας και στάθηκε μια από τις καλύτερες αποδείξεις της εθνογραφικής σύστασης του πληθυσμού, όταν άλλοι βαλκανικοί λαοί διεκδικούσαν τα εδάφη της (ΔΑΡΔΑΣ, 1997). Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1889 με δωρεά του Ιωάννη Τραμπατζή. Ο Ιωάννης Τραμπαντζής ο οποίος καταγόταν από τη Σιάτιστα, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Βουκουρέστι και στη Slatina. Η μεγάλη περιουσία του Τραμπατζή, η οποία προερχόταν από εμπορικές δραστηριότητες, επέφερε μια δωρεά πολύ μεγάλου χρηματικού ποσού, για την τότε εποχή, προς την κοινωνία της Σιάτιστας για την ανέγερση του σπουδαστηρίου. Ο Ι. Τραμπατζής είχε την πρόθεση για ανέγερση και άλλων, εξίσου σπουδαίων έργων. Λίγο μετά την ανέγερση του γυμνασίου όμως πέθανε 1. Αρχιτέκτονας του κτιρίου ήταν ο αυτοδίδακτος αρχιτέκτονας Κωστής Πεπιλιάγκας όπως αναγράφεται εγχάρακτα στο λίθινο γείσο που περιτρέχει τη στέγη. Ο Κωστής Πεπιλιάγκας εκτός από το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο έκτισε και το Διοικητήριο του μουτεσαρίφη Σερβίων καθώς και πολλά σπίτια στην Κωνσταντινούπολη (ΚΟΛΩΝΑΣ, 2005). Ήταν γόνος

14 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ κοσμοπολίτικης οικογένειας, που μετά από πολλές περιπέτειες εγκαταστάθηκε στη Βλάστη (ΖΩΓΡΑΦΟΥ, 2014). Το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο λειτούργησε από το 1889 ως σχολείο, από τα μοναδικά που υπήρχαν σε όλη τη δυτική Μακεδονία. Ας σημειωθεί ότι τη περίοδο ανέγερσης και λειτουργίας του γυμνασίου η Σιάτιστα και γενικότερα η Βόρεια Ελλάδα ήταν κάτω από το ζυγό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η επίδρασή του στην εκπαίδευση των κατοίκων και κατά συνέπεια στην πνευματική άνθιση της περιοχής από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά οδήγησε το 1892 στο χαρακτηρισμό του σχολείου από το Ελληνικό κράτος ως ισότιμο με τα υπόλοιπα σχολεία του ελεύθερου τότε Ελληνικού κράτους (ΔΑΡΔΑΣ, 1997). 2.2 Η χρήση του Η χρήση του κτιρίου παρέμεινε σχεδόν ίδια μέχρι πρόσφατα. Το 1889 ήταν το πρώτο έτος λειτουργίας του ως σχολείο. Το κτίριο ήταν αρκετά μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής καθώς μπορούσε να στεγάσει εκατό έως και εκατόν πενήντα μαθητές. Από το 1905 στο κτίριο στεγάστηκε το οικοτροφείο του Γυμνασίου. Κατά τη διάρκεια αυτή ο υπόγειος χώρος του χρησιμοποιήθηκε ως τραπεζαρία, μαγειρείο και πλυντήριο. Στις πλεονάζουσες αίθουσες του ορόφου μέχρι το 1905 στεγάστηκε η αστική σχολή της Χώρας. Μετά τη συγκεκριμένη χρονιά χρησιμοποιήθηκαν ως κοιτώνες του οικοτροφείου. Το 1906 δημιουργείται η πρώτη έκθεση της παλαιοντολογικής συλλογής σε άγνωστο μέχρι τώρα χώρο. Το κτίριο φιλοξένησε για αρκετά χρόνια (ως το 1954) στη βιβλιοθήκη του πολλά από τα βιβλία της Μανουσείου- Ρουσοπουλείου Βιβλιοθήκης Σιατίστης. Η φιλοξενία της βιβλιοθήκης κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής αποτελεί ακόμα ένα δείγμα της πνευματικής προσφοράς του ιστορικού εκπαιδευτηρίου προς την περιοχή. Ο πόλεμος του 40 σημάδεψε τόσο το κτίριο όσο και την ιστορική παλαιοντολογική συλλογή που ήδη υπήρχε μέσα σε αυτό. Οι γερμανοί στρατιώτες έμεναν εντός του κτιρίου και όπως αναφέρεται από προσωπικές μαρτυρίες, οι στρατιώτες πετούσαν από το παράθυρο της αίθουσας του πάνω ορόφου τα απολιθώματα της συλλογής. Λόγου του συγκεκριμένου περιστατικού μειώθηκε δραματικά ο αριθμός των απολιθωμάτων της παλαιοντολογικής συλλογής. Παράλληλα, με τον ίδιο τρόπο καταστράφηκε και ο σπάνιος εξοπλισμός σε όργανα φυσικής και χημείας των αντίστοιχων εργαστηρίων που διέθετε το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο. Μετά την απελευθέρωση, οι καθηγητές του γυμνασίου ξεκίνησαν προσπάθειες οργάνωσης και διαφύλαξης του τμήματος της συλλογής που είχε διασωθεί. Για το λόγο αυτό, το 1982, διαμορφώθηκε συγκεκριμένη 14

15 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ αίθουσα εντός του σχολείου για την έκθεση των ευρημάτων. Σύμφωνα με τα φωτογραφικά τεκμήρια η έκθεση διαμορφώθηκε στην εξέδρα της αίθουσας τελετών. Κατά τη δεκαετία του 1980, το Τραμπάτζειο δε μπορούσε πλέον να στεγάσει τον απαιτούμενο αριθμό μαθητών. Το 1986 στον προαύλιο χώρο του Τραμπατζείου σχολείου κατασκευάζεται το Διδακτήριο Γεώργιος Παπαγεωργίου. Έκτοτε το Τραμπάντζειο γυμνάσιο δε λειτούργησε ως σχολείο. Σήμερα ο χώρος χρησιμοποιείται για πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων (περιοδικές εκθέσεις, ομιλίες, συναυλίες), στεγάζει την Ιστορική Παλαιοντολογική Συλλογή και έχει παραχωρηθεί ως κτίριο στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σιάτιστας, του οποίου τα γραφεία καταλαμβάνουν μόνο μια αίθουσα στο ισόγειο. Η τελευταία επανέκθεση της συλλογής πραγματοποιήθηκε το 2011 ύστερα από την επιστημονική επίβλεψη από ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής την Αναπληρώτρια καθηγήτρια παλαιοντολογίας κ. Ευαγγελία Τσουκαλά. Τον Μάιο του 2014 πραγματοποιήθηκε το 6 ο Παγκόσμιο Συνέδριο για τα Προβοσκιδωτά ζώα, στη Σιάτιστα και στα Γρεβενά. Στο Τραμπάτζειο Γυμνάσιο φιλοξενήθηκε μέρος του προγράμματος. Η ιστορική παλαιοντολογική συλλογή αποτέλεσε βασικό κίνητρο για τη διεξαγωγή αυτού του Συνεδρίου στη Σιάτιστα 2. Κατά τη διάρκεια της ζωής του κτιρίου πραγματοποιήθηκαν ορισμένες παρεμβάσεις όπως, η αντικατάσταση του αρχικού ξύλινου κλιμακοστασίου με νέο από οπλισμένο σκυρόδεμα ( ), των ξύλινων εξωτερικών κουφωμάτων με νέα μεταλλικά, εργασίες ενίσχυσης στατικότητας, κατασκευή χώρων υγιεινής στο χώρο του εξωτερικού κλιμακοστασίου της πίσω όψης, καθώς και η κατεδάφιση της αρχικής περίφραξης. Ο σεισμός της 13 ης Μαΐου 1995 στην περιοχή Γρεβενών-Κοζάνης προξένησε στο διδακτήριο σειρά βλαβών, σε σημείο η αποκατάστασή του είναι αναγκαία. Για 15 χρόνια το κτίριο παρέμεινε χωρίς χρήση καθώς τόσο διήρκησαν οι εργασίες αποκατάστασής του. Η μελέτη αποκατάστασης εκπονήθηκε από την ΑΝ.ΚΟ. με υπεύθυνο τον Δρ. Καθηγητή Γ. Πενέλη (ΚΑΜΠΟΥΡΗ, 2007). Η μελέτη αυτή, η οποία εγκρίθηκε ύστερα από γνωμοδότηση του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονία, περιλάμβανε στους όρους της την υποχρέωση σύνταξης πλήρους μελέτης αποκατάστασης, με το σύνολο των εργασιών για την ολοκλήρωση του έργου και την επανάχρηση του σχολείου Αποσπάσματα από το έργο της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας,

16 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 2. 3 Περιγραφή Υφιστάμενης Κατάστασης Τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά To Τραμπάπτζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας είναι ένας μονολιθικός όγκος τριών στάθμεων: υπόγειο, ισόγειο, όροφος (εικ. 2). Πρόκειται για κτίριο αυστηρού νεοκλασικού ρυθμού με προσεγμένη ισόδομη λαξευτή τοιχοποιία στην διώροφη πρόσοψη. Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Παπάζογλου 4, το κτίριο θεωρείται μνημείο μεγάλης κλίμακας με λιτή οργάνωση των όψεων και αναφορές σε νεοκλασικά πρότυπα. Στην νότια όψη το κτίριο είναι διώροφο ενώ στην βόρεια τριώροφο. Η διαφορά αυτή οφείλεται στην κλίση του εδάφους που υπάρχει στις πλαϊνές όψεις. Η συμμετρία χαρακτηρίζει την κατασκευή τόσο τυπολογικά όσο και μορφολογικά. Στο ισόγειο υπάρχουν οχτώ ευρύχωρες αίθουσες, που στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι διδασκαλίας και γραφείων. Δεν είναι όλες οι αίθουσες ίδιων διαστάσεων. Υπάρχουν τέσσερις αίθουσες των 30 τ.μ. και άλλες τέσσερις των 50 τμ περίπου. Η διάταξή τους είναι συμμετρική ως προς τον κάθετο άξονα (εικ. 10). Μεταξύ των αιθουσών βρίσκεται ο κοινόχρηστος χώρος κυκλοφορίας σήματος Τ, 73 τ.μ., στη μία άκρη του οποίου τοποθετείται η σκάλα η οποία οδηγεί στον όροφο. Η σκάλα σήμερα είναι κατασκευασμένη από μπετόν, ενώ στο παρελθόν ήταν ξύλινη. Η αντικατάσταση έγινε για στατικούς λόγους, όπως προαναφέρθηκε. Το ύψος του κάθε ορόφου είναι 4,5 μ. Στον όροφο του κτιρίου βρίσκεται κεντρικά η μεγάλη αίθουσα τελετών, διαστάσεων 170 τ.μ. Περιμετρικά της βρίσκονται 5 αίθουσες σε διάταξη σχήματος Π: μία των 40 τ.μ, μία των 50 τ.μ., δύο των 30 τ.μ. και μια των 100 τ.μ. Όπως διαφαίνεται στην κάτοψη του κτιρίου (εικ. 11), η αίθουσα των 100 τ.μ. στην ανατολική μεριά του κτιρίου ήταν αρχικά χωρισμένη σε δύο αίθουσες όμοιες με αυτές της ανατολικής μεριάς, συμμετρικές ως προς τον άξονα της σκάλας. Για λειτουργικούς λόγους, κάποια χρονική στιγμή η μεσοτοιχία κατεδαφίστηκε και οι δύο αίθουσες ενώθηκαν. Σε όλους τους εξωτερικούς τοίχους υπάρχουν παράθυρα, τόσο στον όροφο όσο και στο ισόγειο. Στο υπόγειο (εικ. 9) υπάρχουν δύο χώροι υγιεινής, χωριστά για άντρες και γυναίκες 22 τ.μ. (στο παρελθόν ήταν μαθητών-καθηγητών), ένας χώρος δεξαμενών 30 τ.μ., ένα λεβητοστάσιο 10 τ.μ. (κάτω από τις εξωτερικές σκάλες), ένας κοινόχρηστος χώρος 63 τ.μ., ένας αποθηκευτικός χώρος 30 τ.μ. και δύο αίθουσες των 45 τ.μ. Από τον υπόγειο 16 4 εισήγηση του για το χαρακτηρισμό του Γυμνασίου και των άλλων σχολικών κτηρίων της Σιάτιστας σε μια ως έργων τέχνης και διατηρητέων μνημείων.

17 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ χώρο υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης προς τον περιβάλλοντα. Το κτίριο καλύπτεται από μια τετράριχτη στέγη, την οποία στηρίζει ξύλινος σκελετός. Ο σκελετός αυτός δεν είναι εμφανής καθώς καλύπτεται από ξύλινη ψευδοροφή από φαρδιά σανίδια και αρμοκάλυπτρα. Ο ρυθμός του κτιρίου είναι απλός, συγκρίνοντας τον με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής, με έντονες επιρροές από το νεοκλασικό στυλ. Οι όψεις του είναι καθαρές χωρίς προεξοχές, ενώ τα μορφολογικά στοιχεία του περιορίζονται στις πόρτες, στα παράθυρα και στα γείσα. Ιδιαίτερη διαμόρφωση χαρακτηρίζει την κεντρική είσοδο με το τριγωνικό αέτωμα, τον επιμερισμό των επιφανειών των όψεων με κατακόρυφες ψευδοπαραστάδες, και τον κεραμικό διάκοσμο στην απόληξη του κτιρίου. Η τυπολογία της κάτοψης οργανώνεται συμμετρικά, με το κλιμακοστάσιο στο πίσω τμήμα της κεντρικής ζώνης. Τα πατώματα σε όλους τους χώρους είναι ξύλινα. Η ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε στα πατώματα, τις σκάλες, τη στέγη, την εσωτερική σύνδεση και τη στήριξη του κτιρίου είναι άριστης ποιότητας. Το σχήμα και όλη η κατασκευή της εισόδου τονίζεται από την προβολή του κεντρικού τμήματος του κτιρίου. Κεντρικά στην όψη βρίσκεται και η κύρια είσοδος. Στο παρελθόν το κτίριο διατηρούσε περίβολο με μανδρότοιχο στις πλάγιες και οπίσθιες πλευρές, ενώ στην πρόσοψη υπήρχαν κιγκλιδώματα. Ο περίβολος αυτός κατεδαφίστηκε και σήμερα διατηρούνται μόνο φωτογραφικά τεκμήρια Η αρχιτεκτονικές επιρροές και ιδεολογία Για την καλύτερη διαχείριση του κτιριακού κελύφους σε σχέση με τον χωρικό σχεδιασμό της έκθεσης κρίνεται απαραίτητη η ανάλυση της μορφολογίας και τυπολογίας του κτιρίου σε σχέση με την ιδεολογία κατά την οποία δημιουργήθηκε. Σε αντίθεση με την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των αρχοντικών της Σιάτιστας το Τραμπάντζειο σχολείο είναι πιο απλό μορφολογικά με έντονες επιρροές από το νεοκλασικισμό. Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο καθώς ο ιδρυτής του Ιωάννης Τραμπαντζής έζησε στις παραδουνάβιες περιοχές την εποχή τις οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι ιδέες που έφερναν οι έμποροι έλληνες από τα Βαλκάνια συντέλεσε στον ελληνικό διαφωτισμό και την πνευματική άνθιση. Αυτές οι ιδέες του 17

18 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ διαφωτισμού αποτυπώνονται πάνω στο κτίριο. Καθαρές όψεις, συμμετρία, αέτωμα (μορφολογικό) πάνω από την πόρτα. Αξίζει να σημειωθεί ότι γενικά η αρχιτεκτονική και διακόσμηση των Σιατιστινών αρχοντικών είχαν σαφείς αναφορές από κατοικίες της Κεντρικής Ευρώπης λόγω των καταλοίπων του αστικού τρόπου ζωής που δέχτηκαν οι Σιατιστινοί κοσμοπολίτες πραματευτάδες και έμποροι στους χώρους εγκατάστασής τους, και της κουλτούρας που βίωσαν στις επαφές που είχαν με τα αστικά και πολιτιστικά κέντρα της Κεντρικής Ευρώπης

19 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 19

20 20 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

21 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 21

22 Εικόνα 9. Κάτοψη Υπογείου ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 22

23 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 23 Εικόνα 10. Κάτοψη Ισογείου

24 Εικόνα 11. Κάτοψη Ορόφου ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 24

25 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 2.4 Ο Τόπος του Τραμπατζείου Γυμνασίου Η Σιάτιστα Η Σιάτιστα βρίσκεται στο Νομό Κοζάνης της Δυτικής Μακεδονίας σε υψόμετρο 900 με πληθυσμό 5000 κατοίκων. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού, στις νότιες πλαγιές της κορυφής Βέλλια του Άσκιου (Σινιάτσικου) όρους, πάνω από την κοιλάδα του Αλιάκμονα, 28 χλμ. ΝΔ της πόλης της Κοζάνης. Η Σιάτιστα κτίστηκε πιθανότατα στις αρχές του 15 ου αιώνα από κατοίκους των γύρω περιοχών οι οποίοι αναζητούσαν ένα ασφαλές καταφύγιο από τις Οθωμανικές επιδρομές. Το δυσπρόσιτο περιβάλλον τελικά μετατράπηκε σε κατάλληλο έδαφος για την εγκατάσταση των ανθρώπων την δύσκολη εκείνη περίοδο. Αργότερα στο τόπο έφτασαν κάτοικοι από τη Μοσχόπολη, τη Θεσσαλία, το Σούλι, το Μωριά και άλλες περιοχές (SCALCAU, 2011), Η οικονομική ακμή της Σιάτιστας παρατηρείται κατά τον 17 ο, 18 ο και 19 ο αιώνα. Τα αίτια αυτής της οικονομικής ευμάρειας οφείλονται κατά κύριο λόγο: στους μετανάστες οι οποίοι έστελναν χρήματα στις οικογένειές τους σε τακτά χρονικά διαστήματα, στην παραγωγή κρασιού που μαζί με το ρακί αποτελούσαν περιζήτητα προϊόντα στις αγορές, στην ανάπτυξη της υφαντουργίας, της υποδηματοποιίας και της γουνοποιίας (ΦΙΛΛΙΠΟΥ, 2010). Κατά τον 18 ο και τον 19 ο αιώνα, τη μεγάλη οικονομική ακμή της πόλης, η οποία αναπτύσσει ένα ευρύτατο εμπορικό δίκτυο συναλλαγών με τη Ρωσία, τη Βουδαπέστη, τη Βιέννη και τη Βενετία, συνοδεύει η πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη, δείγμα της οποίας αποτελεί και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Ορισμένα από τα σημαντικά κτήρια που μαρτυρούν αυτή την ανάπτυξη είναι η Εκκλησία του Προφήτη Ηλία, Η Μανούσεια Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο, το Αρχοντικό Δολγκήρα κ.α. Η πληθώρα αυτών των ιστορικών μνημείων καθιστά τη Σιάτιστα ένα μέρος πρόσφορο για την ανάπτυξη πολιτισμικών διαδρομών που μπορεί να αποτελέσει εργαλείο τουριστικής αξιοποίησης. Η Θέση του κτιρίου Το κτίριο βρίσκεται στο κέντρο της Σιάτιστας έχοντας θέαση προς τα βουνά της περιοχής. Το υψόμετρο του οικοπέδου δίνει μια προνομιακή θέση στο κτίριο ως προς τη θέα καθώς δεν εμποδίζεται από κάποιο κτίσμα βόρια και νότια. Πιο συγκεκριμένα το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο βρίσκεται δίπλα ακριβώς από τον Ιερό Ναού του Αγίου Δημητρίου, δίπλα από το ιστορικό 1 ο Δημοτικό Σχολείο ενώ σε κοντινή απόσταση αναπτύσσεται ο αστικός ιστός. Από τη βόρεια πλευρά το κτίριο έχει άμεση θέαση προς τους ορεινούς όγκους της Σιάτιστας. Το φυσικό αυτό 25

26 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ τοπίο έχει ελάχιστη βλάστηση, λόγω της υπερβόσκισης που πραγματοποιείται στην περιοχή. Παρόλα αυτά, υπάρχει η δυνατότητα άμεσης θέασης σε ένα φυσικό τοπίο το οποίο χαρακτηρίζει την περιοχή. Η θέση αυτή δίνει τη δυνατότητα αξιοποίησης της σχέσης μεταξύ πολιτισμικού χώρου (ανθρώπινη κατασκευή) και φυσικού περιβάλλοντος (μη ανθρώπινη κατασκευή) (εικ. 12). Κάποια από τα βασικά ερωτήματα που τίθενται, είναι σε ποιό μέρος βρίσκεται το μουσείο φυσικής ιστορίας, ποιά είναι τα προβλήματα που δημιουργεί η τοποθεσία, καθώς και ποιές δυνατότητες παρουσιάζονται. Η Σιάτιστα βρίσκεται σε 900 μέτρα υψόμετρο ανάμεσα σε βραχώδη βουνά ασβεστολιθικού πετρώματος. Όπως προαναφέρθηκε, οι πρώτοι κάτοικοι επέλεξαν το μέρος αυτό για εγκατάσταση ούτως ώστε να αποφύγουν τον οθωμανικό ζυγό χάρη στη δύσκολη πρόσβαση. Συνεπώς, αυτό το άγονο μέρος, λόγω του ανάγλυφου του αποτέλεσε, ένα «γόνιμο» μέρος για εγκατάσταση. Άρα, μέσα στην γενική αναζήτηση της έννοιας «φυσική ιστορία» παρατηρούμε ότι το περιβάλλον και η γεωμορφολογία επηρέασαν τη ζωή μιας ομάδας ανθρώπων. Όπως αναφέρεται και στο νοηματικό σχεδιασμό, η ιστορία της παλαιοντολογικής συλλογής αποτελεί μέρος της Ιστορίας του κτιρίου. Κάθε προσπάθεια απόσπασης της συλλογής από το ιστορικό σχολείο, θα λειτουργούσε εις βάρος τόσο της συλλογής όσο και του κτιρίου. Έτσι ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να γνωρίσει το επιστημονικό κομμάτι της συλλογής (κάτι που θα μπορούσε να γίνει και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος) αλλά και να βιώσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο η συλλογή αυτή δημιουργήθηκε Τα αρνητικά στοιχεία Τα μουσεία φυσικής ιστορίας εκτός από τον εκθεσιακό χώρο διαθέτουν (και οφείλουν να διαθέτουν) εργαστηριακούς χώρους ούτως ώστε να προσφέρεται δυνατότητα στους επιστήμονες να μελετούν την υπάρχουσα συλλογή, ή οποιαδήποτε καινούργια. Ας σημειωθεί ότι καθώς οι επιστήμες εξελίσσονται μπορούν να παρέχονται κάθε φορά καινούργια συμπεράσματα για τις ήδη μελετημένες συλλογές γιατί οι θετικές επιστήμες (όντας δυναμικές) κατανοούν μέχρι στιγμής πολύ μικρό μέρος του φυσικού κόσμου. Η τοποθεσία όμως του μουσείου και η απόστασή του από τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος των επιστημόνων, μοιάζει με ένα εμπόδιο καθώς οι μελετητές δεν έχουν εύκολη πρόσβαση. Παράλληλα, όπως συμβαίνει στα περισσότερα μουσεία τοπικής εμβέλειας δεν υπάρχουν κατάλληλοι εργαστηριακοί χώροι με αντίστοιχο εξοπλισμό μελέτης, γεγονός που σημαίνει ότι οι μελετητές θα πρέπει να μεταφέρουν και επιστημονικό εξοπλισμό 26

27 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ κάθε φορά. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η ύπαρξη χώρων έρευνας και μελέτης των αντικειμένων, έτσι ώστε να δίνεται δυνατότητα και κίνητρο σε έναν επιστήμονα να παράγει επιστημονικό έργο από τη συλλογή του μουσείου. Άλλωστε τα μεγαλύτερα μουσεία φυσικής ιστορίας στον κόσμο διαθέτουν πάντα και εργαστηριακούς χώρους όπου απασχολούν εξειδικευμένα άτομα για έρευνα (London natural History Museum, Naturalis Biodiversity Center, Grande Evolution Paris, κ.α.) Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως η εμβέλεια του μουσείου είναι πρωτίστως τοπική. Παρόλα αυτά οι χώροι έρευνας είναι ζωτικής σημασίας για το μουσείο καθώς οι ερευνητές είναι και αυτοί οι οποίοι συνήθως φροντίζουν και για τη διαφύλαξη των συλλογών ειδικά σε καιρούς μειωμένης κρατικής χρηματοδότησης Τα θετικά στοιχεία Η συλλογή βρίσκεται στον τόπο όπου δημιουργήθηκε και στο κτίριο το οποίο τη φιλοξένησε από το 1906 μέχρι σήμερα. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στους επισκέπτες να βιώσουν συνολικά την ιστορικότητα της συλλογής και, με μια μικρή βόλτα στην πόλη της Σιάτιστας, τον τόπο που κάποτε υπήρξε οικονομικό και πνευματικό κέντρο της γύρω περιοχής. Το παραπάνω αποτελεί και το ιδιαίτερο γνώρισμα του μουσείου, δίνοντάς του λόγο ύπαρξης και απαντώντας στο ερώτημα «γιατί ένα μουσείο φυσικής ιστορίας εκεί;». Τα εκθέματα-απολιθώματα της έκθεσης δεν προέρχονται αποκλειστικά από την περιοχή της Σιάτιστας αλλά γενικά από την περιοχή της Κοζάνης και Γρεβενών (Δυτική Μακεδονία). Λόγω της κοντινής απόστασης με όλες αυτές τις περιοχές, δίνεται η ευκαιρία σε επισκέπτες και επιστήμονες-ερευνητές να επισκεφτούν γειτονικά μέρη με επιστημονικό ενδιαφέρον (παλαιοντολογικό, βοτανικό κλπ), τόπους εύρεσης απολιθωμάτων και περιοχές φυσικού κάλλους, μέσα σε λίγα λεπτά. 27

28 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα 12. Θέση Τραμπατζείου Γυμνασίου 28

29 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 2.5 Η συλλογή Η κάθε έκθεση αποσκοπεί στο να δείξει σε ένα ευρύ κοινό τα αντικείμενα της συλλογής (ή γενικά τα εκθέματα). Παρόλο που τα μουσεία αναφέρονται σε «ιστορίες» και νοήματα πίσω από τα αντικείμενα, τα αντικείμενα τελικά είναι αυτά που οφείλουν να βρίσκονται πάντα σε πρώτο πλάνο. Για τον παραπάνω λόγο, από την αρχή σύλληψης της ιδέας του εκθεσιακού χειρισμού, επιχειρήθηκε μια ανάλυση για την αξιολόγηση των εκθεμάτων, ως προς τους περιορισμούς που θέτουν, τις δυνατότητες που προσφέρουν και τις ενδεχόμενες ειδικές απαιτήσεις. Αρχικά, τα εκθέματα οργώνονται νοηματικά σε τρεις ομάδες σύμφωνα με τη χρονολόγηση των ζώων (συλλογή ασπονδύλων ζώων, συλλογή σπονδυλωτών ζώων, βοτανική συλλογή). Ως προς την υλικότητά τους διακρίνονται δυο κατηγορίες: τα απολιθώματα (δηλαδή τα μη οργανικά εκθέματα) και τα αποξηραμένα φυτά (δηλαδή οργανικά). Το πρώτο ερώτημα που τέθηκε ήταν οι ανάγκες συντήρησης και διατήρησης των αντικειμένων. Τα απολιθώματα αποτελούν οργανικά τμήματα ζώων, τα οποία λόγω συγκεκριμένων συνθηκών μετατράπηκαν σε ανόργανα. Ως ανόργανα λοιπόν αντικείμενα δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συνθήκες προστασίας ούτως ώστε να είναι απαραίτητη η τοποθέτησή τους μέσα σε χώρο ελεγχόμενων συνθηκών, δηλαδή κάποια προθήκη. Τα απολιθώματα παρόλο που ως υλικά είναι πέτρες, συνήθως λόγω των μετακινήσεων και συμπιέσεων τους μέσα στα υπέδαφος, εμφανίζονται αρκετά εύθραυστα στην επιφάνεια. Οι επιστήμονεςσυντηρητές οφείλουν να συντηρήσουν άμεσα τα απολιθώματα με κόλλες έτσι ώστε να μην θρυμματιστούν. Η διαδικασία της συντήρησης με κόλλα επαναλαμβάνεται σε πυκνά χρονικά διαστήματα. Για αυτό το λόγο η τοποθέτηση των απολιθωμάτων στην έκθεση πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στο επιστημονικό προσωπικό να τα συντηρεί εύκολα. Τα απολιθώματα έχουν τη δυνατότητα έκθεσης εκτός προθηκών, οι οποίες προκαλούν πρόβλημα στον εκθεσιακό σχεδιασμό καθώς λόγω των αντανακλάσεων του φωτός στο γυαλί δεν γίνονται ορατά τα εκθέματα. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα αφής των αντικειμένων ενεργοποιώντας με αυτό τον τρόπο μια επιπλέον αίσθηση του επισκέπτη. Η βοτανική συλλογή διαθέτει, όπως προαναφέρθηκε, οργανικά αντικείμενα. Τα αποξηραμένα φυτά της συλλογής διατηρήθηκαν ήδη τα τελευταία 25 χρόνια σε αρκετά καλή κατάσταση λόγω των σχετικά καλών συνθηκών φωτισμού του χώρου φύλαξής τους, καθώς τα φυτά δε βρίσκονταν σε άμεση έκθεση στο φως του ηλίου. Ο άμεσος ηλιακός φωτισμός αποτελεί κίνδυνο για τα συγκεκριμένα εκθέματα καθώς τα καταστρέφει. Συνεπώς, η έκθεση αυτών των φυτών περιορίζει τη δυνατότητα χρήσης φυσικού φωτισμού. 29

30 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Το μέγεθος των εκθεμάτων αποτέλεσε μια ακόμη παράμετρο που λήφθηκε υπ όψιν κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού. Οι διαστάσεις των αντικειμένων καθορίζουν σημαντικά τόσο την χωροθέτηση των εκθεμάτων, όσο και τις κατασκευές που χρειάζονται για την ανάδειξή τους. Η συλλογή των ασπόνδυλων απολιθωμάτων αποτελεί τη συλλογή με τα εκθέματα των μικρότερων διαστάσεων. Τα περισσότερα απολιθώματα δεν ξεπερνούν σε μήκος τα 10 εκ. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι στη συλλογή δεν υπάρχουν μεγαλύτερα, αφού κάποια από αυτά, όπως τα απολιθωμένα κοράλλια, φτάνουν τα 40 εκ. μήκος. Οι μικρές διαστάσεις των εκθεμάτων απαιτούν μια ομαδοποίηση κατά την παρουσίασή τους στο κοινό (δημιουργώντας εκθεσιακά σύνολα), ούτως ώστε να μην εξαφανίζονται οπτικά στο γενικό πλάνο του επισκέπτη. Η συλλογή των σπονδυλωτών ζώων, η οποία επί της ουσίας αποτελεί την Ιστορική Παλαιοντολογική Συλλογή Σιάτιστας, απαρτίζεται από απολιθώματα μεγαλύτερων διαστάσεων από την προηγούμενη συλλογή. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής αποτελούν απολιθώματα μεγέθους εκ μήκους. Ένα συγκεκριμένο απολίθωμα (το οποίο δεν ανήκει στην ιστορική συλλογή αλλά προστέθηκε το 2012 σε αυτή) ξεχωρίζει ως προς το μέγεθός του. Πρόκειται για ένα ζεύγος χαυλιοδόντων ενός αρχαϊκού ελέφαντα διαστάσεων 2,5 * 2,5 μ περίπου. Το συγκεκριμένο έκθεμα χρειάζεται ιδιαίτερη κατασκευή στήριξης λόγο του βάρους του. Το μέγεθος του συγκεκριμένου, αποτελεί και το βασικό λόγο για τον οποίο το έκθεμα είναι αρκετά εντυπωσιακό. Τέλος, η βοτανική συλλογή αποτελείται από φυτά διαστάσεων 30*20 κατά μέσο όρο. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτών είναι η επιπεδότητα (2 διαστάσεις), καθώς η διαδικασία αποξήρανσης, που επιτυγχάνεται με την πίεση του φυτού ανάμεσα σε δύο επιφάνειες. Συνεπώς η μορφολογία αυτών των εκθεμάτων απαιτεί επιφάνειες για να τοποθετούνται πάνω τους (τοίχους ή άλλες κατασκευές). Ένας περαιτέρω προβληματισμός στάθηκε στο γεγονός αν όλα τα αντικείμενα πρέπει να 30 εκτεθούν με τον ίδιο τρόπο. Για την απάντηση αυτού του ερωτήματος έπρεπε να ελεγχθεί η κατάσταση των απολιθωμάτων/αποξηραμένων φυτών, η επιστημονική τους σπουδαιότητα, καθώς και η ιδιομορφία του καθενός. Σε κάθε μια από τις παλαιοντολογικές συλλογές υπάρχουν κάποια απολιθώματα τα οποία ξεχωρίζουν έναντι των υπολοίπων. Μερικοί από τους λόγους είναι η εντυπωσιακή τους όψη, το μέγεθος τους, η καλή διατήρησή τους, η σημασία τους για την επιστημονική έρευνα κ.α. Συγκεκριμένα, το ζεύγος χαυλιοδόντων το αρχαϊκού ελέφαντα είναι εκ πρώτης όψεως ένα εντυπωσιακό απολίθωμα λόγω του μεγέθους όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Επιπλέον ένα μορφολογικό χαρακτηριστικό του (δυο άνισοι χαυλιόδοντες) το καθιστούν και επιστημονικά σημαντικό, καθώς μέσω της παθολογίας των

31 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ οστών οι επιστήμονες αντιλαμβάνονται τον τρόπο ζωής του ζώου. Ένα τμήμα δοντιού ενός στεγόδοντα (stegodon) αλλάζει τα επιστημονικά δεδομένα για τις μέχρι τώρα θεωρίες της γεωγραφικής εξάπλωσης των προβοσκιδωτών. Το έκθεμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό επιστημονικά παρόλο που οπτικά αυτό δεν γίνεται αντιληπτό από τον επισκέπτη, καθώς δεν ξεπερνά σε μέγεθος μια ανθρώπινη παλάμη. Ένα δόντι καρχαρία το οποίο αποτελεί σπάνιο εύρημα σε σύγκριση με τα ασπόνδυλα απολιθώματα (με τα οποία είναι σύγχρονο), προκαλεί εντύπωση στον επισκέπτη αναλογιζόμενος ότι κάποτε στο μέρος που βρίσκεται κολυμπούσε ένας καρχαρίας. Το απολίθωμα αυτό όμως δεν ξεπερνάει τα 2 εκ μήκος. Εν τέλει υπάρχουν ορισμένα εκθέματα όπου για διαφορετικούς λόγους το καθένα ξεχωρίζει από το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής. Αυτό είναι ιδιαίτερα θεμιτό σε μία τέτοιου είδους έκθεση καθώς έτσι δημιουργούνται τα εκθέματα που ένα μουσείο προβάλει ως masterpieces αριστουργήματα. Σε κάθε περίπτωση, τα συγκεκριμένα εκθέματα χρειάζεται να ξεχωρίζουν και αυτό να αντανακλάται και στον τρόπο του εκθεσιακού σχεδιασμού. Ένα βασικό πρόβλημα κυρίως της συλλογής των σπονδυλωτών ζώων είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένας ολόκληρος σκελετός. Σε αντίθεση με τα περισσότερα μουσεία φυσικής ιστορίας ανά τον κόσμο όπου εκτίθενται ολόκληροι σκελετοί ζώων στημένοι, στην παρούσα συλλογή δεν παρουσιάζεται αυτή η δυνατότητα. Όλα τα απολιθώματα, αποτελούν μέρος των σκελετών, ή ακόμα και τμήματα οστών, ζώων γιγάντιων ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα, όπως είναι οι ελέφαντες. Συνεπώς η αναπαράσταση των ζώων αυτών δεν μπορεί να επιτευχτεί με τα ίδια τα απολιθώματα αλλά με συνοδευτικό εποπτικό υλικό. Στη συλλογή των ασπόνδυλων ζώων δεν παρουσιάζεται το ίδιο πρόβλημα καθώς τα ζώα απολιθώθηκαν ολόκληρα. Το πρόβλημα σε αυτή τη συλλογή είναι να δειχθούν επιμέρους πληροφορίες για τα συγκεκριμένα, όπως για παράδειγμα η κίνησή τους. Ακόμη μια φορά, για την παρουσίαση των επιστημονικών πληροφοριών απαιτείται συνοδευτικό εποπτικό υλικό. Τα αποξηραμένα φυτά της βοτανικής συλλογής δεν αποτελούν εντυπωσιακά εκθεσιακά δείγματα και οπτικά όλα παρουσιάζουν μια ενιαία εικόνα. Μέσω των συγκεκριμένων δειγμάτων η έκθεση αναφέρεται στη σημερινή χλωρίδα της περιοχής η οποία στην πραγματικότητα έχει εντελώς διαφορετική όψη. Με άλλα λόγια η έκθεση οφείλει να παρουσιάζει την πραγματική εικόνα των φυτών όταν αυτά είναι εν ζωή. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο με συνοδευτικό εποπτικό υλικό όσο και με καλλιέργεια ορισμένων φυτών εντός του κτιρίου. 31

32 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε συνοδευτικό εποπτικό υλικό το οποίο πλαισιώνει ένα αντικείμενο (αναπαράσταση ζώου, διαγράμματα, ενδεικτική στρωματογραφία, σχέδιο αναπαράστασης παλαιοπεριβάλλοντος, συμπλήρωση τμήματος οστού με άλλο υλικό κ.α.) αποτελεί προϊόν επιστημονικής ερμηνείας. Το παραπάνω αποτελεί βασικό γνώρισμα των μουσείων φυσικής ιστορίας και κάθε είδους αναπαράσταση οφείλει να παρουσιάζεται ως μια εκδοχή του παρελθόντος αφού τα μουσεία έχουν νομιμοποιητική ισχύ 6. Ύστερα από προσωπική επικοινωνία με τους επιστήμονες (γεωλόγους-παλαιοντολόγους) φάνηκε η ανάγκη έκθεσης των αντικειμένων φυσικής ιστορίας με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται ορατές όλες οι επιφάνειες τους. Σύμφωνα με αυτούς θεωρείται πρόβλημα σε μία έκθεση όταν ένας επισκέπτης δε μπορεί να δει συνολικά το αντικείμενο. Για παράδειγμα η πίσω όψη ενός κρανίου του ζώου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ειδικά για ένα επιστήμονα. Η παραπάνω παράμετρος λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη κατά το σχεδιασμό. Άλλωστε τα αντικείμενα της φυσικής ιστορίας δεν αποτελούν αντικείμενα που δημιουργήθηκαν για να εκτεθούν (όπως για παράδειγμα τα έργα τέχνης), και συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί κάποια γωνία θέασης ορθή. Τη γωνία θέασης και τη θέση τους στο χώρο, καθορίζει εν τέλει η μουσειολογική στάση και το μουσειολογικό μήνυμα Στην παρούσα μελέτη η παράμετρος αυτή τέθηκε από το νοηματικό σχεδιασμό έτσι ώστε η ερμηνεία να αποτελέσει κορμό της κεντρικής μουσειολογικής ιδέας. Η κεντρική μουσειολογική ιδέα παρουσιάζεται συνοπτικά στο κεφάλαιο 3. Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός.

33 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 3. Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός 3.1 Κεντρική Αρχιτεκτονική Ιδέα Η κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα και οι μετέπειτα αρχιτεκτονικοί χειρισμοί οφείλουν να εκφράζουν τα νοήματα που δίνονται από το νοηματικό μουσειολογικό σχεδιασμό. Παρακάτω παρατίθεται συνοπτικά η κεντρική μουσειολογική ιδέα σύμφωνα με το νοηματικό μουσειολογικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσας: «Η κεντρική μουσειολογική ιδέα είναι η παρουσίαση της φυσικής Ιστορίας της Σιάτιστας και κατ επέκταση της ιστορία της γης, και πώς η αντίληψη για το παρελθόν και το γύρω κόσμο αποτελεί την ερμηνεία του ερευνητή, ερμηνεία η οποία εξαρτάται από το πολιτισμικό κι επιστημονικό του υπόβαθρο. -Η φυσική Ιστορία της Σιάτιστας τοποθετείται στο μεγαλύτερο πλαίσιο της ιστορίας της ζωής της γης, με αφετηρία την οποία θίγεται η έννοια του χρόνου και της εξέλιξης, όπως και η θέση του ανθρώπου μέσα σε αυτό το σχήμα. -Μέσω της ερμηνείας του ερευνητή, συνδέεται το θέμα της έκθεσης με το κτήριο και την ιστορία του ως σχολείο, καθώς το πολιτισμικό κι επιστημονικό επίπεδο του ερευνητή, επηρεάζει τον τρόπο ερμηνείας και αναπαράστασης του παρελθόντος.» Ένας από τους βασικούς προβληματισμούς ο οποίος τέθηκε σε στρατηγικό επίπεδο ήταν η σχέση του κτιρίου με το θέμα της έκθεσης. Γιατί να εκτίθενται μέσα σε ένα ιστορικό σχολείο αντικείμενα φυσικής ιστορίας; Πώς ένα κτιριακό κέλυφος αυστηρό και καθαρό που εκφράζει μέσω του νεοκλασικισμού συγκεκριμένες ιδέες, μπορεί να φιλοξενήσει τις έννοιες της φυσικής ιστορίας οι οποίες είναι ρευστές, δυναμικές και πολλές φορές ασαφείς; Αυτή η αναζήτηση τέθηκε τόσο χωρικά όσο και νοηματικά έτσι ώστε το συγκεκριμένο πρόβλημα να λυθεί σε όλα τα επίπεδα. Σύμφωνα με την κεντρική μουσειολογική ιδέα η έκθεση παρουσιάζει τη φυσική ιστορία της Σιάτιστας με στόχο να γίνουν αντιληπτές οι έννοιες της αλλαγής, της εξέλιξης και του γεωλογικού χρόνου, δείχνοντας πάντα ότι η εικόνα για το φυσικό παρελθόν αποτελεί μια ανθρώπινη ερμηνεία, η οποία κάθε φορά αλλάζει καθώς αλλάζει η κοινωνία, η ιδεολογία, οι προσδοκίες, οι αναζητήσεις, η τεχνολογία και το μορφωτικό επίπεδο των ανθρώπων. Η κεντρική μουσειολογική ιδέα εν τέλει αποτελείται από δύο σκέλη: α) την σημερινή εικόνα για 33

34 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ τις έννοιες της φύσης, β) την διαμεσολαβημένη εικόνα του παρελθόντος μέσω του άνθρωπου-παρατηρητή. Αυτά τα δύο σκέλη οφείλει να αποδώσει η κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα. Το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας αποτελεί μέρος του περιβάλλοντός του, τόσο του φυσικού όσο και του πολιτισμικού, καθώς δημιουργήθηκε κάτω από συγκεκριμένες πολιτισμικές, ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ιστορίας της γης. Η ιστορία του κτιρίου καταλαμβάνει μια ελάχιστη χρονική στιγμή στο συνολικό αφήγημα, αν συγκριθεί με τη διάρκεια ζωής της γης. Έτσι από τη μία μεριά βρίσκεται το ιστορικό μνημείο (Τραμπάτζειο) μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε η συλλογή, και από την άλλη μεριά η φυσική ιστορία η οποία εμπεριέχει το κτίριο και μέσω τις οποίας παρουσιάζονται έννοιες οικουμενικές. Το κτίριο είναι ένα κομμάτι της φυσικής ιστορίας ως παράγωγο του homo sapiens. Σε μια πιο αφηρημένη απόδοση των παραπάνω, δε φιλοξενεί το κτίριο την φυσική ιστορία αλλά η φυσική ιστορία το κτίριο. Η κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα αποτελεί από τη μια μεριά η απόδοση της φυσικής ιστορίας η οποία «διαπερνά» το Τραμπάντζειο καθώς δε μπορεί να «χωρέσει» μέσα σε αυτό και από την άλλη μεριά το βίωμα ενός ιστορικού μνημείου το οποίο οφείλει να δηλώνει την παρουσία του. Δηλαδή ο επισκέπτης βρίσκεται πάντα μεταξύ Ιστορικού Μνημείου και Φυσικής Ιστορίας. 34 Εικόνα 13. Σκίτσο Κεντρικής Ιδέας

35 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 3.2 Γενική ατμόσφαιρα έκθεσης Θέτοντας τις παραμέτρους τους αρχιτεκτονικού σχεδιασμού βασικό ερώτημα που προέκυψε στο αρχικό στάδιο ήταν το ποιά είναι η επιθυμητή γενική ατμόσφαιρα της έκθεσης. Με άλλα λόγια, πώς θα θέλαμε να νιώθει ένας επισκέπτης μέσα σε αυτή την έκθεση. Προφανώς το χωρικό βίωμα δε δύνανται να είναι όμοιο παντού καθώς ο νοηματικός σχεδιασμός (ενδεχομένως) προδιαγράφει διαφορετικό χωρικό βίωμα ανά ενότητα. Παρόλα αυτά προκειμένου να υπάρχει ένας γενικός χειρισμός στην έκθεση, έπρεπε να καθοριστεί η γενική ατμόσφαιρα. Σύμφωνα με τα παραπάνω κεφάλαια το συγκεκριμένο μουσείο δεν πρόκειται για ένα αμιγώς μουσείο φυσικής ιστορίας το οποίο παρουσιάζει το περιβάλλον της γης στο παρελθόν, αλλά για ένα μουσείο όπου η ανθρώπινη παρουσία διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη θέαση και αντίληψη για τη ζωή στη γη. Ο χώρος στον οποίο πραγματοποιείται η ερμηνεία της φύσης αποτελεί ένα σημείο-κλειδί για την έκφραση του χωρικού σχεδιασμού. Το Τραμπάτζειο Σχολείο τόσο ως σχολείο γενικά (χώρος μετάδοσης γνώσεων), όσο και ως καινοτόμο σχολείο για την τότε εποχή, καθώς η σχέση του με το φυσικό περιβάλλον καθόρισε τον τρόπο διδασκαλίας και τις κτιριακές ανάγκες του 7, αποτέλεσε τον χώρο όπου οι άνθρωποι της τότε κοινωνίας ερμήνευσαν το φυσικό τους περιβάλλον. Μέχρι και σήμερα οι χώροι ερμηνείας της φυσικής ιστορίας (οι χώροι δηλαδή της επιστημονικής έρευνας) βρίσκονται κυρίως μέσα σε ιδρύματα δημόσιας ή ιδιωτικής εκπαίδευσης (πανεπιστήμια, ινστιτούτα, ερευνητικά κέντρα, σχολεία κλπ). Σύμφωνα με τα παραπάνω, η γενική ατμόσφαιρα στοχεύει στο χωρικό βίωμα μεταξύ της ατμόσφαιρας του ιστορικού κτιρίου και μεταξύ ενός μη κτηριακού χώρου, ενός εξωτερικού περιβάλλοντος το οποίο είναι ασαφές και αόριστο. Πιο συγκεκριμένα ο επισκέπτης βιώνει ότι βρίσκεται μέσα σε ένα ιστορικό σχολείο με την ατμόσφαιρα ενός σχολείου (ξύλινα πατώματα, φυσικός φωτισμός, μεγάλα παράθυρα, ψηλοτάβανοι χώροι, καθαρός ρυθμός μορφολογικά), αλλά ταυτόχρονα αντιλαμβάνεται ότι μέσα σε αυτό το κέλυφος βρίσκεται σε μια αναστάτωση την οποία δεν θα περίμενε να τη συναντήσει μέσα σε ένα τέτοιο κτίριο. Βρίσκεται επί της ουσίας μέσα σε μία χωρική αντίφαση. 7 Το Τραμπάτζειο σχολείο διέθετε εργαστήριο φυσικής και χημείας με άρτιο εξοπλισμό, ιδιαίτερα σπάνιο για τα σχολεία εκείνης της εποχής. Παράλληλα οι καθηγητές του σχολείου, λόγω και της κλασσικής εκπαιδευτικής κατεύθυνσης του προγράμματος, εκπονούσαν τα μαθήματα σε εξωτερικό χώρο κυρίως στο φυσικό περιβάλλον. 35

36 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 3.3 Οργάνωση Χώρων Κτιρίου. Στη συγκεκριμένη μελέτη πραγματοποιείται μια συνολική αντιμετώπιση του κτιρίου ως μουσείο και δεν επιχειρείται μόνο ο σχεδιασμός της έκθεσης μέσα στο κτίριο. Αυτό γίνεται καθώς ένα σύγχρονο μουσείο χρειάζεται χώρους που στεγάζουν λειτουργίες, πέραν της μόνιμης έκθεσης. Ο σημερινός επισκέπτης δεν αφιερώνει χρόνο μόνο στους εκθεσιακούς χώρους αλλά αναζητά συνεχώς εμπειρίες που ολοκληρώνουν το μουσειακό του βίωμα. Τα σύγχρονα μουσεία διαθέτουν (εκτός των εκθεσιακών χώρων), πωλητήριο, café-αναψυκτήριο, βιβλιοθήκη, χώρο παρουσιάσεων-προβολών, χώρο εκπαιδευτικών προγραμμάτων και χώρο περιοδικών εκθέσεων. Οι συγκεκριμένοι χώροι μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα από τις ώρες λειτουργίας της έκθεσης, προσελκύοντας με αυτό τον τρόπο μη προσδοκώμενο κοινό στο μουσείο. Για παράδειγμα, συνηθισμένη πρακτική αποτελεί η διοργάνωση ημερίδων και ομιλιών στους χώρους παρουσιάσεων του μουσείου. Με αυτόν τον τρόπο, πέραν του οικονομικού οφέλους, η ύπαρξη του μουσείο γνωστοποιείται περισσότερο. Οι προαναφερθέντες χώροι αποτελούν τους δημόσιους χώρους των μουσείων και συνεχώς καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερη έκταση τα τελευταία χρόνια, καθώς οι επισκέπτες αφιερώνουν μεγάλο μέρος της επίσκεψής τους σε αυτούς. Επιπλέον η ποικιλία διαφορετικών δραστηριοτήτων (από την ανάγνωση ενός βιβλίου έως την αναψυχή στο café) καλύπτει τόσο τις ανάγκες διαφορετικών target group όσο και τις διαφορετικές ανάγκες ενός επισκέπτη κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στο μουσείο. Η λειτουργία και η βιωσιμότητα ενός μουσείου εξαρτάται από τη διοίκηση του. Άλλωστε η ανάγκη θέσεων εργασίας από καταρτισμένο προσωπικό στη διοίκηση και επικοινωνία management και στο marketing των μουσείων γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική τα τελευταία χρόνια. Για αυτό το λόγο κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη χώρων διοίκησης εντός του μουσείο, ειδικά στην περίπτωση όπου το νομικό πλαίσιο του μουσείου ορίζει αυτόνομο σύστημα διοίκησης. Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο τα μουσεία φυσικής ιστορίας αδυνατούν να λειτουργήσουν χωρίς εργαστηριακούς και αποθηκευτικούς χώρους όπου μελετάται, συντηρείται και φυλάσσεται η συλλογή. Η έρευνα και η μελέτη αυτών των αντικειμένων οφείλει να χωροθετείται σε γειτονικό χώρο καθώς οι επιστήμες εξελίσσονται και με τα ίδια αντικείμενα μπορούν να διεξάγονται διαφορετικά κάθε φορά συμπεράσματα. 36

37 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η κατανομή των χώρων εξυπηρετεί πέρα από τους λειτουργικούς λόγους και νοηματικούς. Για την κατανομή των χώρων λήφθηκε υπόψη η κίνηση του επισκέπτη από τον περιβάλλοντα χώρο προς την έκθεση, οι χώροι τους οποίους αυτός εναλλάσσει και εν τέλει το συνολικό μουσειακό βίωμα. Το κτίριο οργανώνεται σε τρεις ζώνες (εικ. 16) μέσω των οποίων πραγματοποιείται μετάβαση από τον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο στο ιστορικό κτίριο και τέλος στον εκθεσιακό χώρο. Αρχικά ο επισκέπτης (το μεγαλύτερο μέρος αυτών) εισέρχονται στο κτίριο αφού πρώτα διανύσουν μια υπαίθρια εξωτερική διαδρομή περιμετρικά του κτιρίου (η οποία περιγράφεται στο κεφάλαιο 3.5). Δηλαδή βρίσκεται στο εξωτερικό περιβάλλον στο οποίο βλέπει τόσο την πόλη της Σιάτιστας όσο και τους ορεινούς όγκους της, δηλαδή το φυσικό περιβάλλον. Στη συνέχεια εισέρχεται μέσα στο Ιστορικό Μνημείο όπου το σχολείο ξαναζωντανεύει τόσο μέσω του επιθυμητού χωρικού βιώματος όσο και μέσω των λειτουργικών χώρων, και τέλος καταλήγει στον εκθεσιακό χώρο που είναι και ο βασικός σκοπός ύπαρξης του μουσείου και της επίσκεψης σε αυτό. Συνεπώς διακρίνονται τρία είδη χωρικού βιώματος: 1) περιβάλλον χώρος, 2) Το Διατηρητέο Κτίριο 3) Ο εκθεσιακός χώρος της Φυσικής Ιστορίας. Πραγματοποιείται, δηλαδή, μία ανοδική πορεία από το περιβάλλον στο κτίριο και τέλος στην ανώτερη στάθμη τη φυσική ιστορία. Σύμφωνα με τις παραπάνω ανάγκες και σκεπτικό το Μουσείο φυσικής ιστορίας Σιάτιστας στεγάζει τους εξής χώρους ανά όροφο: Υπόγειο: Εργαστήριο Μελέτης και Συντήρησης Αποθήκη (Αποθήκευση εκθεσιακού υλικού και αποθήκευση αντικειμένων προς μελέτη) WC γυναικών WC ανδρών Λεβητοστάσιο Δεξαμενή Ισόγειο: Πωλητήριο Βιβλιοθήκη Χώρος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Χώρος Προβολών/Παρουσιάσεων Εκθεσιακός χώρος (Μόνιμη έκθεση) Χώρος Περιοδικών Εκθέσεων Γραφεία Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σιάτιστας 37

38 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Γραφεία Διοίκησης Όροφος Εκθεσιακός χώρος (Μόνιμη έκθεση) 680 τ.μ. Η συγκεκριμένη οργάνωση χώρων εξυπηρετεί τόσο τις λειτουργικές απαιτήσεις των διαφορετικών ομάδων ανθρώπων που χρησιμοποιούν το μουσείο (κοινό, διοικητικό προσωπικό, επιστήμονες) όσο και τις απαιτήσεις που οι συγκεκριμένες λειτουργίες των χώρων επιβάλουν. Πιο συγκεκριμένα, οι εργαστηριακοί και αποθηκευτικοί χώροι τοποθετούνται στους υπόγειους χώρους του κτιρίου έτσι ώστε το κοινό του μουσείου να μην έχει άμεση πρόσβαση, οι επιστήμονες να εισέρχονται σε αυτό ανεξάρτητα από την κεντρική είσοδο 8, να υπάρχει δυνατότητα μετάβασης σε υπαίθριο χώρο η οποία είναι απαραίτητη κατά τις εργασίες συντήρησης. Οι χώροι υγιεινής βρίσκονται από την υπάρχουσα κατάσταση του κτιρίου στο υπόγειο χώρο και για αυτό το λόγο δεν δίνεται δυνατότητα μετακίνησής τους. Στο ισόγειο βρίσκεται η κεντρική είσοδος του κτιρίου από όπου οι επισκέπτες εισέρχονται στο μουσείο. Οι επισκέπτες οφείλουν να προσανατολίζονται εύκολα ως προς το που βρίσκονται οι εκθεσιακοί χώροι, που βρίσκονται οι κοινόχρηστοι χώροι (γκισέ, πωλητήριο, βιβλιοθήκη, χώροι εκπαιδευτικών προγραμμάτων, χώροι προβολών) και που βρίσκονται οι μη κοινόχρηστοι χώροι (γραφεία διοίκησης, Κ.Π.Ε. Σιάτιστας). Σε ιδεατή περίπτωση οι μη κοινόχρηστοι χώροι οργανώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μη γίνονται αντιληπτοί από τους επισκέπτες έτσι ώστε να μην διακόπτουν το μουσειακό βίωμα του επισκέπτη, όμως λόγω της τυπολογίας του κτιρίου δεν γίνεται δυνατή η απόκρυψη αυτών. Οι δημόσιοι χώροι τοποθετούνται γειτονικά έτσι ώστε να εξυπηρετούν τις λειτουργικές ανάγκες. Για παράδειγμα ο χώρος εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι δίπλα στο χώρο προβολών καθώς τις περισσότερες φορές είναι απαραίτητος για την εκτέλεση των μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων. Το Μουσείο δεν διαθέτει χώρο αναψυκτηρίου-café. Ο πρώτος λόγος έγκειται στο γεγονός ότι στην υπάρχουσα κατάσταση δεν υπάρχουν οι απαραίτητες σωλήνες ύδρευσης και αποχέτευσης τόσο για την κουζίνα όσο και για το W.C. τα οποία είναι απαραίτητα σε ένα αναψυκτήριο (περιορίζονται μόνο στο υπόγειο όπου βρίσκονται οι χώροι υγιεινής), και ο δεύτερος λόγος έγκειται στο ότι το αναψυκτήριο χρειάζεται ξεχωριστή είσοδο ώστε να λειτουργεί καθημερινά ανεξάρτητα από τις ώρες λειτουργίας του μουσείου, κάτι το οποίο δεν είναι δυνατό λόγω της τυπολογίας και κατασκευής του κτιρίου. Το πωλητήριο και η 38 8 Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα εργασίας του επιστημονικού προσωπικού ανεξάρτητα από τις ώρες λειτουργίας του μουσείου και ανεξάρτητα από τις πιθανές πολυπληθείς δραστηριότητες που μπορεί να οργανωθούν.

39 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ βιβλιοθήκη συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο καθώς δεν υπάρχει διαθέσιμος αριθμός αιθουσών ώστε να τοποθετηθούν χωριστά, και στη συνέχεια τα 30 τ.μ της αίθουσας είναι αρκετά ώστε να καλύψουν τις χωρικές ανάγκες και των δύο. Τα τελευταία χρόνια το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας χρησιμοποιείται περιστασιακά για πολιτισμικές εκδηλώσεις όπως ομιλίες και περιοδικές εκθέσεις. Οι περιοδικές εκθέσεις αποτελούν ένα από τα ζωτικά τμήματα ενός μουσείου. Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω (δηλαδή η χρησιμότητα των περιοδικών εκθέσεων καθώς και η ανάγκη των ίδιων των κατοίκων για τέτοιες πολιτισμικές δράσεις καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη χώρων περιοδικών εκθέσεων. Τα τελευταία χρόνια το κτίριο παραχωρήθηκε προς χρήση στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σιάτιστας. Το Κ.Π.Ε. Σιάτιστας πραγματοποιεί σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις που αφορούν θέματα του Φυσικού Περιβάλλοντος. Επειδή η δραστηριότητες του Κ.Π.Ε. συνάδουν με το θέμα του μουσείου θεωρήθηκε σκόπιμο να παραχωρηθεί αίθουσα για τα γραφεία του κέντρου εντός του μουσείου. Άλλωστε σε κάθε περίπτωση η παρουσία ανθρώπινου προσωπικού που δραστηριοποιείται εντός του κτιρίου μπορεί να αποβεί θετική για την λειτουργία του 9. Όπως προαναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη γραφείων διοίκησης του μουσείου για το ανθρώπινο δυναμικό του 10. Ο πρωταρχικός λόγος ύπαρξης των μουσείων είναι να στεγάζουν την έκθεση. Για αυτό, ο σχεδιασμός τους γίνεται τόσο από έξω προς τα μέσα όσο και από μέσα προς τα έξω, δηλαδή από τις ανάγκες που θέτει ο εκθεσιακός χώρος. Στη συγκεκριμένη μελέτη τέθηκε από την αρχή το μουσειακό βίωμα του επισκέπτη το οποίο καθόρισε το μουσειολογικό σκεπτικό και εν τέλει τη οργάνωση των χώρων. Σύμφωνα με το σκεπτικό, οι δύο αίθουσες εκατέρωθεν της σκάλας διατίθενται για τη μόνιμη συλλογή. Με αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης εισάγεται στην μόνιμη έκθεση ήδη από το ισόγειο και προσανατολίζεται άμεσα. Όλος ο όροφος στεγάζει τη μόνιμη έκθεση της συλλογής, και ο επισκέπτης περιηγείται στο χώρο αντιλαμβανόμενος ότι στον όροφο πλέον βρίσκεται μόνο η έκθεση. Η θέση της μόνιμης έκθεσης γίνεται αντιληπτή ήδη από τον περιβάλλοντα χώρο με την επέμβαση που πραγματοποιείται στα παράθυρα του ορόφου της κύριας όψης (αναλυτικά στο κεφάλαιο 3.4). 9 Σε καιρούς κρίσης όπου οι χρηματοδοτήσεις των μουσείων είναι χαμηλές τέτοιοι οργανισμοί μπορεί να αποδειχθούν σωτήριοι για τη λειτουργία των μουσείων. 10 Θεωρείται ότι ένα τέτοιο μουσείο διαθέτει εργατικό προσωπικό και οργανωμένη διοίκηση. 39

40 Εικόνα 14. Οργάνωση Χώρων Κτιρίου ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 40

41 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 3.4 Εργαλεία Χωρικού Σχεδιασμού. Oι Νησίδες Για την χωρική απόδοση της φυσικής Ιστορίας ως σχεδιαστικό εργαλείο χρησιμοποιούνται οι νησίδες πάνω στις οποίες τοποθετούνται τα εκθέματα ανάλογα με τις ενότητες-υποενότητες τις οποίες υποδεικνύει ο νοηματικός σχεδιασμός. Οι νησίδες είναι στην πραγματικότητα τραπεζόσχημοι πάγκοι που ο επισκέπτης μπορεί να τους περιτριγυρίσει. Η σχεδιαστική αυτή επίλυση προέκυψε από την ανάγκη τις κάθε ενότητας όπου παρουσιαζόταν πολλαπλοί τρόποι ερμηνείας έχοντας μια πολυεστιακή σχέση μεταξύ τους. Μία από τις χωρικές προθέσεις είναι ο επισκέπτης να βρίσκεται ανάμεσα στα εκθέματα-απολιθώματα και να αντιλαμβάνεται ότι η διαδικασία ανασύνθεσης του παλαιό-περιβάλλοντος αποτελεί μια σύνθετη και πολύπλοκη διαδικασία που αποτελείται από επιμέρους ερμηνείες. Οι νησίδες αυτές τοποθετούνται πάντα εσωτερικά του χώρου και όχι κατά μήκος των τοίχων, έτσι ώστε να διαφαίνεται ότι περνάν μέσα από το κτίριο και δεν αποτελούν μέρος αυτού. Τα εκθέματα τοποθετούνται με στηρίγματα (άλλοτε μεταλλικά, άλλοτε γυάλινα κλπ) πάνω από το επίπεδο των νησίδων έτσι ώστε να κυριαρχούν στο χώρο. Στο επίπεδο αυτών τοποθετείται όλο το συνοδευτικό εποπτικό υλικό της κάθε υποενότητας (κείμενα, φωτογραφίες, video, γραφήματα κ.α). Εικόνα 15. Τα τρία είδη των νησίδων Η μορφή και η υλικότητα των «νησίδων» δεν είναι ίδια παντού. Το στήσιμο των νησίδων οφείλει να αποδώσει μια αίσθηση δυναμικότητας, αλλαγής και κίνησης τα οποία χαρακτηρίζουν τα έμβια όντα. Συνεπώς η κάθε νησίδα έχει ένα μοναδικό μέγεθος και σχήμα 41

42 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ (εικ 15). Πέραν όμως του μεγέθους τους οι νησίδες διαφέρουν από συλλογή σε συλλογή. Οι 3 ενότητες τις έκθεσης ( Παλαιοβυθός, Η Γη των Προβοσκιδωτών, Η Βοτανική Συλλογή ) ομαδοποιούν τα εκθέματα ανάλογα με τη χρονική στιγμή που έζησαν και εν τέλει το περιβάλλον τους. Συνεπώς κάθε ενότητα παρουσιάζει ένα διαφορετικό φυσικό περιβάλλον. Σύμφωνα με τη βασική αρχιτεκτονική αναζήτηση να υπονοείται κάθε φορά το περιβάλλον διαβίωσης των οργανισμών, οι νησίδες αλλάζουν υλικότητα και σχεδιασμό έτσι ώστε να αποδώσουν το διαφορετικό κάθε φορά περιβάλλον. Παράθυρα Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του κτιρίου είναι ο μεγάλος αριθμός παραθύρων, συγκεκριμένα στο ισόγειο 26 παράθυρα και στον όροφο 27. Οι διαστάσεις αυτών είναι 1μ πλάτος και 2μ ύψος. Τα παράθυρα αποτελούν βασικό τυπολογικό και μορφολογικό στοιχείο του κτιρίου και για αυτό το λόγο τέθηκε εξαρχής η αναζήτηση της συνομιλίας τους με το εκθεσιακό μήνυμα. Ένα από τα προβλήματα που δημιουργούν είναι οι συνθήκες φωτισμού που άλλοτε δεν δημιουργούν το επιθυμητό μουσειακό βίωμα και άλλοτε είναι ακατάλληλες για τα εκθέματα, συγκεκριμένα τη βοτανική συλλογή. Παρόλα αυτά τα παράθυρα δίνουν και ορισμένες δυνατότητες. Η βόρεια όψη του κτιρίου έχει θέαση προς τους ασβεστολιθικούς όγκους των βουνών της Σιάτιστας, δηλαδή σε ένα φυσικό περιβάλλον. Η σχέση του σημερινού περιβάλλοντος με του παλαιοπεριβάλλοντος που διαπραγματεύεται η έκθεση μπορεί να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον μουσειακό βίωμα. Τα παράθυρα είναι το όριο μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου για τον επισκέπτη. Η μουσειολογική κεντρική ιδέα πραγματεύεται πάντα ένα εξωτερικό περιβάλλον ενώ υπενθυμίζει κάθε φορά ότι ο άνθρωπος αποτελεί το σημείο-όριο από το οποίο καθορίζεται η εικόνα ενός παρελθοντικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την μουσειολογική οργάνωση των ενοτήτων όλες οι ενότητες οι οποίες ανασυνθέτουν το περιβάλλον διαβίωσης των οργανισμών χωροθετούνται στις βόρειες αίθουσες του ορόφου από τις οποίες ο επισκέπτης μπορεί να δει τα βουνά (φυσικό τοπίο) της περιοχής. Για αυτό το λόγο στη βορινή όψη τα παράθυρα δεν καλύπτονται, διατηρώντας έτσι τα χαρακτηριστικά του κτιρίου, αλλά χρησιμοποιούνται ως σημεία θέασης του φυσικού τοπίου της Σιάτιστας φιλτραρισμένα μέσα από το περιβάλλον που ανασυνθέτουν τα εκθέματα της κάθε αίθουσας. Πιο συγκεκριμένα πάνω στα παράθυρα τοποθετούνται plexiglass με ημιδιάφανη εκτύπωση όπου απεικονίζεται το περιβάλλον που υπήρχε στην 42

43 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ περιοχή ανάλογα την θεματική ενότητα (παλαιοβυθός, ζούγκλα, στέπα). Έτσι ο επισκέπτης βλέπει κάθε φορά τα βουνά, άλλοτε ως θάλασσα, άλλοτε ως ζούγκλα και άλλοτε με τη σημερινή τους μορφή. Μια άλλη αντιμετώπιση των παραθύρων είναι η μετατροπή τους σε βιτρίνες, όπως γίνεται συγκεκριμένα στην ενότητα «Η Φυσική Ιστορία του Τόπου» της αίθουσας τελετών. Σε αυτό το σημείο λειτουργούν όχι μόνο ως βιτρίνες αλλά και ως σημείο θέασης της συλλογής από ανθρώπους που βρίσκονται έξω από το κτίριο (αναλυτικότερα στο κεφάλαιο 3.8.5). Οροφή-φωτισμός Ο φωτισμός στους εκθεσιακούς χώρους πέρα από τις λειτουργικές ανάγκες που εξυπηρετεί μεταφέρει και το μουσειακό μήνυμα. Στο κτίριο υπάρχει η δυνατότητα της χρήσης τόσο του φυσικού φωτισμού όσο του μεικτού και του τεχνητού. Έτσι στις ενότητες όπου εκτίθενται το κτίριο χρησιμοποιείται μεικτός φωτισμός, ενώ στις ενότητες που ανασυντίθεται ένα μη υπαρκτό περιβάλλον χρησιμοποιείται τεχνητός. Πέρα από το είδος του φωτισμού, που αναλύεται στην κάθε περιγραφή των εκθεσιακών ενοτήτων (σημειακός, γενικός, ψυχρός, θερμός κ.α.), σημαντικό ρόλο στην απόδοση του νοήματος παίζει και το φωτιστικό σώμα. Σε κάθε εκθεσιακή ενότητα το φωτιστικό σώμα αλλάζει έτσι ώστε και αυτό να υπονοεί το περιβάλλον διαβίωσης των οργανισμών. Συνεπώς η οροφή των αιθουσών αποτελεί και αυτή στοιχείο του χωρικού σχεδιασμού. Σε όλες τις αίθουσες υπάρχει ξύλινη ψευδοροφή η οποία αποτελεί και τυπολογικό στοιχείο του κτιρίου. Μια δυνατή χειρονομία γίνεται στην αίθουσα τελετών του σχολείου όπου παρουσιάζεται το μεγάλο αφήγημα της φυσικής ιστορίας. Εκεί τμήμα της ψευδοροφής αφαιρείται και αποκαλύπτεται ο ξύλινος σκελετός της στέγης. Το ύψος το οποίο μεγαλώνει καθώς και οι δυνατότητες απόκρυψης και εμφάνισης των φωτιστικών σωμάτων δημιουργούν ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό αποτέλεσμα (αναλυτικότερα στο κεφάλαιο 3.8.5). 3.5 Ο περιβάλλοντας χώρος Ο προβληματισμός Η μουσειακή εμπειρία ξεκινάει ήδη από τους χώρους στάθμευσης του μουσείου, δηλαδή εξωτερικά του κτιριακού κελύφους. Για την αντιμετώπιση αυτής της παραμέτρου ήταν σκόπιμο να αναλυθεί η πρόσβαση των επισκεπτών στο μουσείο, από πού έρχονται δηλαδή οι 43

44 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ επισκέπτες. Διακρίνονται δυο κατηγορίες επισκεπτών: αυτοί που βρίσκονται ήδη στη Σιάτιστα και προσεγγίζουν το κτίριο πεζοί, και αυτοί που έρχονται από άλλη περιοχή με αυτοκίνητο ή λεωφορείο. Οι δύο αυτές κατηγορίες προσεγγίζουν το μουσείο από διαφορετικά σημεία. Ο πεζός εισέρχεται από ισόγειο όπου βρίσκεται η κεντρική είσοδος του Τραμπαντζείου στην κύρια όψη του. Η δεύτερη κατηγορία επισκεπτών όμως φτάνει πρώτα στο χώρο στάθμευσης που βρίσκεται στην πίσω-βόρεια όψη του κτιρίου, 3 μέτρα χαμηλότερα από την στάθμη της κεντρικής εισόδου. Για να εισέλθει στο κτίριο (από την κεντρική είσοδο) διανύει μια απόσταση περιμετρικά του κτιρίου ανεβαίνοντας επίπεδο. Ήδη από την υπάρχουσα κατάσταση στη ανατολική μεριά του σχολείου υπάρχει μια μικρή διαμόρφωση με αναβαθμίδες και κλιμακοστάσια (εικ. 2). Αυτά τα κλιμακοστάσια οδηγούν σε μια πέτρινη αυλόπορτα στο ύψος της εισόδου και του πεζοδρομίου. Η αυλόπορτα αυτή διατηρεί μορφολογικά χαρακτηριστικά όμοια με αυτά του Τραμπατζείου καθώς αποτελούσε την εξωτερική πόρτα του προαυλίου χώρου του. Σκοπός της μουσειακής εμπειρίας είναι ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται έξω από ένα μουσείο (και όχι απλά ένα διατηρητέο μνημείο) και ότι το θέμα του μουσείου αφορά την φυσική ιστορία Η επίλυση Οι αναβαθμίδες της δυτικής διαμόρφωσης μετατρέπονται σε μια μεγάλη στρωματογραφία. Τα τέσσερα επίπεδα διαμορφώνονται ως τέσσερεις διαφορετικές γεωλογικές στρώσεις δίνοντας μια γενική εικόνα για το πώς το υπέδαφος αποκαλύπτεται παρουσιάζοντας το παρελθόν (Εικ. 17). Αυτές οι 4 φάσεις αποδίδουν και μια χρονική ακολουθία από το παρελθόν προς το σήμερα όπου βρίσκεται και η αυλόπορτα του Τραμπατζείου. Πιο συγκεκριμένα οι στρώσεις χωρίζονται ως εξής: 1) σκληρό ασβεστολιθικό υλικό ως αναφορά στο μακρινό παρελθόν της περιοχής 2) χυτό μπετό πάνω στο οποίο κατά τη φάση της κατασκευής δημιουργούνται αποτυπώματα απολιθωμάτων, συγκεκριμένα ασπόνδυλων οργανισμών όπως αμμωνίτες, pectin κ.α. 3) χυτό μπετό πάνω στο οποίο κατά τη φάση της κατασκευής δημιουργούνται αποτυπώματα απολιθωμάτων, συγκεκριμένα σπονδυλωτών ζώων όπως κνήμες, μηροί κ.α. Το συγκεκριμένο χυτό υλικό διαφέρει χρωματικά από το προηγούμενο για να δηλωθεί η αλλαγή. Η αλλαγή του είδους των αποτυπωμάτων αφορά την χρονική αλλαγή της φάσης η οποία έπεται της προηγούμενης. 44

45 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 4) φύτευση με γρασίδι και θάμνους όπου αναφέρεται στη σημερινή χρονική στιγμή και υπενθυμίζει τον επισκέπτη ότι θα εισέλθει στο Τραμπάτζειο το οποίο αποτελεί ένα ιστορικό μνημείο του σήμερα. Το βίωμα αυτό γίνεται ισχυρό καθώς ο επισκέπτης περνά από την αυλόπορτα του Τραμπαντζείου 11. Το χωρικό βίωμα αποτελεί η ανάβαση της στρωματογραφίας μέσω της οποίας ο επισκέπτης περνά από το παρελθόν στο σήμερα. Ο εξωτερικός χώρος μπροστά από την κεντρική είσοδο του Τραμπάτζειου αποτελεί πεζοδρόμιο διέλευσης πεζών, γεγονός που καθιστά δυνατές ελάχιστες επεμβάσεις. Τα παρτέρια με τη θαμνώδη φύτευση της υπάρχουσας κατάστασης απομακρύνονται και στο χώρο τοποθετούνται μικρά βάθρα. Στα βάθρα αυτά προτείνεται η τοποθέτηση γλυπτών κατάλληλα για εξωτερικό χώρο με θέμα τη φύση (εικ. 18). Έτσι ο επισκέπτης ήδη από τον εξωτερικό χώρο αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται κοντά σε ένα μουσειακό χώρο. Ο χειρισμός αυτό υπενθυμίζει ακόμα και στον τυχαίο περαστικό ότι βρίσκεται δίπλα από έναν χώρο πολιτισμού. 3.4 Η όψη Το κέλυφος ενός μουσείου οφείλει να υπονοεί τόσο ότι δεν πρόκειται απλά για ένα δημόσιο κτίριο όσο και το ίδιο το θέμα της έκθεσης. Η νότια όψη του κτιρίου, αποτελεί το μόνο σημείο επέμβασης στο κτίριο το οποίο σηματοδοτεί το θέμα του μουσείου. Η επέμβαση γίνεται στα παράθυρα του ορόφου. Όπως προαναφέρθηκε, τα παράθυρα αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο του κτιρίου. Όλα τα παράθυρα του ορόφου, στον οποίο βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος του εκθεσιακού χώρου, καλύπτονται με εκτυπωμένες επιφάνειες (Banners) πάνω στα οποία απεικονίζονται μορφές ζώων και φυτών. Το στυλ της σχεδιαστικής γραφής είναι του 19 ου αιώνα έτσι ώστε να ταιριάζει με την αισθητική του κτιρίου. Προκειμένου όμως η συνολική εικόνα να υπενθυμίζει στον επισκέπτη ότι πρόκειται για ένα σύγχρονο μουσείο οι μορφές τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να φαίνονται ότι διαπερνούν το κτίριο, ακλουθώντας την κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα. Με αυτόν τον τρόπο παρουσιάζεται η σύγχρονη εικόνα του μουσείου (εικ. 18 & 19). 11 Σημειώνεται ότι παρόλο που το Τραμπάτζειο Σχολείο είναι χαρακτηρισμένο Ιστορικό μνημείο η διάρκεια ζωής του σε αναλογικά με τη διάρκεια ζωής της ιστορίας της γης είναι ένα κλάσμα δευτερολέπτου. Για αυτό το λόγο του κτίριο εντάσσεται χρονικά στο σήμερα. 45

46 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα ζώνες κτιρίου 46

47 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα 17. Πρόταση διαμόρφωσης εξωτερικής σκάλας 47

48 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

49 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα

50 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 3.5 H Σχέση των ενοτήτων Η οργάνωση των χώρων σε σχέση με την κίνηση ροής επισκεπτών οφείλει να ακολουθεί τις νοηματικές σχέσεις που του υποδεικνύει ο νοηματικός σχεδιασμός. Το μουσειολογικό σκεπτικό αποτελείται από 8 ενότητες. Αυτές οι 8 ενότητες δεν έχουν γραμμική σχέση μεταξύ τους, κάτι το οποίο θα ήταν ενάντια στο χώρο τον οποίο πραγματοποιείται η έκθεση, αλλά πλεγματική και πολυεστιακή. Παρόλα αυτά υπάρχει μια πολύ γενική ακολουθία ενοτήτων που ο επισκέπτης οφείλει να ακολουθήσει ώστε να αντιληφθεί το αφήγημα της έκθεσης. Πιο συγκεκριμένα, όπως απεικονίζεται και στην εικόνα 20, υπάρχουν 3 μεγάλες νοηματικές περιοχές όπου ο επισκέπτης τις βιώνει με την εξής σειρά: 1) Οι ιστορίες του Σχολείου, 2) Το μεγάλο αφήγημα της φυσικής Ιστορίας, 3) Η κάθε χρονική στιγμή με το διαφορετικό περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο ο επισκέπτης εισάγεται από ένα ιστορικό μνημείο στο αποτέλεσμα μιας επιστημονικής ερμηνείας η οποία παρουσιάζει γενικά και ειδικά νοήματα. Η πρώτη νοηματική ενότητα είναι αυτόνομη σε σύγκριση με τις υπόλοιπες δύο καθώς δε παρουσιάζει το τι είναι φυσική ιστορία αλλά το πώς και γιατί οι άνθρωποι της Σιάτιστας διαχειρίστηκαν αντικείμενα φυσικής ιστορίας, δηλώνοντας έμμεσα το λόγο ύπαρξης του μουσείου. Οι άλλες δύο νοηματικές ενότητες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους έχοντας μια πλεγματική σχέση. Όπως αναλύθηκε και στο νοηματικό σχεδιασμό οι κάθε επιμέρους ενότητες της κατηγορίας 3 αποτελούν τμήμα του γενικού μεγάλου αφηγήματος του 2 (δηλαδή της ενότητας «Η Φυσική Ιστορία του Τόπου»). Συνεπώς ο επισκέπτης μεταβαίνει από το γενικό στο ειδικό και αντίστροφα. Αυτή είναι και η σχέση που έχουν αυτές οι ενότητες νοηματικά και οφείλει να αποδοθεί χωρικά. Κάθε ένα ειδικό πρέπει να σχετίζεται με το γενικό. Πιο συγκεκριμένα η ενότητα του «Παλαιοβυθού» αφορά μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, χρόνια πριν, τα οποία αποτελούν μια χρονική φάση της Ιστορίας της γης η οποία παρουσιάζεται στην ενότητα «Η Φυσική Ιστορία του Τόπου». Αντίστοιχα η περίοδος του πλειστοκαίνου της ενότητας των «προβοσκιδωτών» αναφέρεται σε μια άλλη χρονική στιγμή της ιστορίας της γης. Το ίδιο ισχύει και για τη βοτανική συλλογή. Παράλληλα όμως αυτές οι επιμέρους χρονικές στιγμές παρουσιάζουν μια χρονική ακολουθία από το παρελθόν προς το παρόν με την εξής σειρά: 1) Παλαιοβυθός, 2)Η Γη των Προβοσκιδωτών, 3) Η Βοτανική Συλλογή. Συνεπώς οι ενότητες της 3 πρέπει να σχετίζονται τόσο με την 2 όσο σε χρονική σειρά μεταξύ τους. Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι η έκθεση δεν παρουσιάζει την ιστορία της γης έτσι ώστε ο επισκέπτης να μεταβαίνει από το παρελθόν προς το σήμερα ή αντίστροφα. Παρουσιάσει το πώς μέσα από στιγμές του παρελθόντος και συνθέτοντας αυτές τις στιγμές, καταλήγουμε σε συμπεράσματα γενικά που εν τέλει αφορούν τη ζωή μας σήμερα. 50

51 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Σύμφωνα με το παραπάνω το μουσειολογικό σκεπτικό δεν απαιτεί μια γραμμική πορεία επισκεπτών της ενότητας 3. Εικόνα 20. Διάγραμμα νοηματικής σχέσης ενοτήτων 51

52 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 3.6 Δομή έκθεσης σύμφωνα με το μουσειολογικό σκεπτικό Οι εκθεσιακοί χώροι καταλαμβάνουν 2 αίθουσες του ισογείου χώρου και όλον τον 1 ο όροφο. Στο ισόγειο βρίσκεται η κεντρική είσοδος του κτιρίου, σημείο δηλαδή από όπου ο επισκέπτης εισέρχεται στο ιστορικό μνημείο. Η είσοδος αυτή παρέμεινε ίδια καθ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του σχολείου. Αρχική πρόθεση είναι ο επισκέπτης να αντιληφθεί ότι εισέρχεται στο Ιστορικό Τραμπάτζειο Σχολείο. Σε πρώτη φάση εκτίθεται το κτίριο. Το χωρικό βίωμα το κτιρίου ακολουθούν οι 2 πρώτες ενότητες (1. Το Τραμπάτζειο Σχολείο, 2. Η παλαιοντολογική Συλλογή) της έκθεσης οι οποίες αφορούν στην ιστορία του κτιρίου και στην ιστορία της συλλογής. Οι δύο αυτές ενότητες τοποθετούνται στις δύο αίθουσες εκατέρωθεν της σκάλας, έτσι ώστε ο επισκέπτης να αντικρίζει τη σκάλα και τις δύο ενότητες οι οποίες «ξαναζωντανεύουν» το κτίριο με μια ματιά (κάτοψη ισογείου). Η πρώτη εικόνα (γενικό πλάνο) που δημιουργείται στον επισκέπτη είναι το σχολείο το οποίο «λειτουργεί» ξανά. Η σκάλα αποτελεί τη μετάβαση από το ισόγειο στον πρώτο όροφο και συνεπώς χρησιμοποιείται για την αλλαγή θέματος από το κτίριο στη φυσική ιστορία. Σκοπός είναι ο επισκέπτης να μεταβεί από το την βιωματική παρουσία του σχολείου και να περάσει ομαλά στην ερμηνεία της φυσικής ιστορίας η οποία καταλαμβάνει όλο τον 1 ο όροφο. Στον όροφο η ενότητα Η φυσική ιστορία του τόπου καταλαμβάνει την αίθουσα τελετών με τον χώρο της εξέδρας. Περιμετρικά αυτής στις σχολικές αίθουσες αναπτύσσονται οι ενότητες Ό παλαιοβυθός, Η Γη των Προβοσκιδωτών και Η Βοτανική Συλλογή με χρονική σειρά από αριστερά προς τα δεξιά (εικ. 21). Κάθε μια ενότητα από τις τρεις τελευταίες συνδέεται με την συνθετική ενότητα Η φυσική ιστορία του τόπου καθώς η σύνθεση αυτών των τριών παρουσιάζει ένα γενικό αφήγημα, αυτό του χρόνου και της εξέλιξης. Η ενότητα αυτή ακολουθεί νοητά τη χρήση του κτιρίου καθώς στην αίθουσα τελετών συγκεντρώνονταν όλοι οι μαθητές των επιμέρους αιθουσών σε κάθε περίπτωση εκδήλωσης. Εν τέλει η ίδια λογική διατρέχει και τη χωρική διευθέτηση των ενοτήτων καθώς στον κεντρικό χώρο οι επιμέρους χρονικές στιγμές (time frames) συγκεντρώνονται και πραγματοποιούν τη δική τους εκδήλωση. 52

53 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα 21. Οργάνωση μουσειολογικών ενοτήτων στο χώρο 53

54 54 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

55 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 3.7 Σχέδια Αρχιτεκτονικής Πρότασης Γενική κάτοψη Κάτοψη ισογείου Αξονομετρικό σχέδιο ισογείου Κάτοψη ορόφου Κάτοψη ροής επισκεπτών Αξονομετρικό σχέδιο ορόφου 55

56 3.7.1 Γενική Κάτοψη Κάτοψη διαμόρφωσης περιβάλλοντα χώρου P Χώρος στάθμευσης -2,88 Ο επισκέπτης ανεβαίνοντας προς το επίπεδο της εισόδου περνά πάνω από 4 αναβαθμίδες που θυμίζουν στρωματογραφία εδάφους μέσω των κατασκευαστικών υλικών τους. -2,88 Εξωτερική αυλόπορτα Τραμπατζείου Γυμνασίου Ο χώρος μπροστά από την κεντρική είσοδο μετατρέπεται σε ένα είδος υπαίθριου μουσείου τέχνης όπου ο επισκέπτης βρίσκεται ανάμεσα σε γλυπτά που έχουν αναφορά στη φύση. Με αυτόν τον τρόπο τόσο ο επισκέπτης όσο και ένας περαστικός αντιλαμβάνεται ότι το κτίριο αποτελεί χώρο πολιτισμού και φιλοξενεί κάποια έκθεση αντικειμένων. Παράλληλα δημιουργείται μια εικαστική ατμόσφαιρα. Πεζοδρόμιο Κεντρική Είσοδος 0,00 κεντρικός δρόμος διέλευσης οχημάτων Βάθρα ύψους 70 εκ. για την τοποθέτηση γλυπτών εξωτερικού χώρου. ροή επισκεπτών Β Κλίμακα 1: μ

57 3.7.2 Κάτοψη Ισογείου Λοξός τοίχος που αποτελεί ένα μεγάλο μαυροπίνακα πάνω στον οποίο αναγράφονται οι πληροφορίες και προβάλλεται εποπτικό υλικό. Για την απόδοση της αίσθησης του σχολείου σκηνογραφικά, τοποθετούνται ξύλινα θρανία πάνω στα οποία εκτίθενται αντικείμενα των μαθητών. Εσωτερικά της αίθουσας τοποθετούνται τραπέζια από plexiglass, μπροστά από επιφάνειες που αναρτώνται από την οροφή, με τις φωτογραφίες των επιμελητών της συλλογής. Στον δεξιά τοίχο σχεδιάζεται ένας επιμήκης πάγκος εργαστηρίου με ερμάρια. Πάνω σε αυτόν και στα ερμάρια τοποθετούνται φωτογραφίες, βίντεο και εποπτικό υλικό που παρουσιάζουν την ιστορία της συλλογής Αίθουσα Προβολών / Παρουσιάσεων 1. Το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο Η Παλαιοντολογική Συλλογή 4.65 Χώρος Περιοδικών Εκθέσεων Για την εισαγωγή στο θέμα της έκθεσης τοποθετείται στον χώρο διανομής μια μεγάλη υδρόγειος σφαίρα, πάνω στην οποία προβάλλονται μέσω βίντεο (συνεχόμενη κίνηση) οι διάφορες φάσεις της γης. Με αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι η έκθεση παρουσιάζει τη ζωή της γης, μια ζωή που συνεχώς αλλάζει. Αίθουσα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Πωλητήριο Βιβλιοθήκη Αναγνωστήριο Γραφεία Διοίκησης Μουσείου Γραφεία Διοίκησης Κ.Π.Ε. (Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σιάτιστας) Χώρος υποδοχής και πληροφοριών Είσοδος κτιρίου Κλίμακα 1: μ

58 3.7.3 Αξονομετρικό Σχέδιο Ισογείου Οι πλάγιοι τοίχοι ενισχύουν την προοπτική της αίθουσας υπενθυμίζοντας τον επισκέπτη πως δε βρίσκεται στην πραγματικότητα σε ένα σχολείο, αλλά σε ένα εκθεσιακό χώρο. Η φορά των θρανίων και τραπεζιών στις δύο αίθουσες στρέφονται συμμετρικά ως προς τον επισκέπτη όταν αυτός βρίσκεται στην υδρόγειο σφαίρα. Έτσι με την προοπτική αυτή οι δύο αίθουσες φαίνονται να ανοίγουν μπροστά του. Οι δυο αίθουσες εκατέρωθεν της σκάλας ανοίγονται προς τον χώρο εισόδου ούτως ώστε ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται εύκολα τους δύο εκθεσιακούς χώρους. Για την αναφορά στην τυπολογία του κτιρίου κατασκευάζονται μεταλλικοί σκελετοί σχήματος Π στα ίχνη της υπάρχουσας πόρτας. Η τοποθέτηση της υδρογείου σφαίρας στο κέντρο του κοινόχρηστου χώρου, παρουσιάζει συνοπτικά στον επισκέπτη το θέμα της έκθεσης ενώ παράλληλα αφήνει ελεύθερο το χώρο για την πρόσβαση στις περιμετρικές αίθουσες. Ο χώρος υποδοχής αποτελείται από σκληρά υλικά (πχ. μάρμαρο και γρανίτη) τα οποία αναφέρονται στο φυσικό περιβάλλον, το οποίο πραγματεύεται η έκθεση.

59 3.7.4 Κάτοψη Ορόφου Ημιδιάφανη εκτύπωση πάνω στο τζάμι του παραθύρου όπου απεικονίζεται το παλιοπεριβάλλον. Έτσι ο επισκέπτης βλέπει το σημερινό τοπίο φιλτραρισμένο μέσα από το περιβάλλον του παρελθόντος. Λοξός τοίχος όπου καλύπτεται με κουρασάνι υφής αντίστοιχης της απολιθωματοφόρας θέσης. Προβολή απεικόνισης παλιοπεριβάλλοντος με short throw projector Προβολή απεικόνισης παλιοπεριβάλλοντος με short throw projector Προθήκες ενοτήτων παλιού τρόπου ερμηνείας. Λοξός τοίχος πάνω στον οποίο παρουσιάζονται με γραφιστικό κυρίως τρόπο η ιστορία της βοτανικής συλλογής και το μέρος από το οποίο συλλέχτηκε. Ξύλινη (υπάρχουσα) προθήκη όπου παρουσιάζονται τα φυτά ταξινομικά, σύμφωνα με τον παλιό τρόπο έκθεσης της συλλογής. Προβολή απεικόνησης παλιοπεριβάλλοντος με short throw projector Λοξός τοίχος όπου καλύπτεται από κουρασάνι με υφή αντίστοιχη της απολιθωματοφόρας θέσης. Νησίδες παρουσίασης σύγχρονων ερμηνειών κατασκευασμένες από γυάλινες επιφάνειες. 4. Ο Παλαιοβυθός 5. Η Γη των προβοσκιδοτών Το Πλειόκαινο 6. Η Γη των προβοσκιδοτών Το Πλειστόκαινο 7. Η Βοτανική Συλλογή Η ματιά του επιστήμονα Σκηνογραφική απόδοση εργαστηριακού πάγκου και ερμαρίων. Προθήκες ενοτήτων παλιού τρόπου ερμηνείας. Θερμοκήπιο εσωτερικού χώρου όπου καλλιεργούνται ορισμένα από τα είδη των φυτών της συλλογής. Χώρος προβολής ταινιών με θέμα τη φυσική ιστορία. Cinema 3. Η Φυσική Ιστορία του Τόπου Ο σκελετός της στέγης αποκαλύπτεται πάνω από την παρουσίαση της φυσικής ιστορίας, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό περιβάλλον. Σκοτεινός χώρος όπου τελειώνει η γραμμή του χρόνου και συνεχίζει εικονικά μέσω προβολής Όλα τα παράθυρα της κεντρικής αίθουσας κλείνουν και μετατρέπονται σε προθήκες όπου παρουσιάζονται οι άνθρωποι, οι οποίοι επηρέασαν τον επιστημονικό τρόπο σκέψης, μαζί με τεκμηριωτικό υλικό. 8. Η Βοτανική Συλλογή Η ματιά του κατοίκου Σκηνογραφική απόδοση τοίχου Σιατιστινού σπιτιού πάνω στον οποίο εκτίθενται αντικείμενα. Το μοναδικό ανοιχτό παράθυρο της αίθουσας από όπου υπάρχει θέαση προς το Μπούρινο. Το παράθυρο καλύπτεται με φίλτρα κατά της υπεριώδους ακτινοβολίας για την προστασία των φυτών. Εισαγωγική ενότητα όπου απεικονίζονται ορισμένα από τα εκθέματα των τριών συλλογών πάνω σε μια γενική στρωματογραφία, στην κορυφή της οποίας Κλίμακα 1:100 βρίσκεται η Σιάτιστα μ

60 3.7.5 Κάτοψη ροής επισκεπτών 5. Η Γη των προβοσκιδοτών Το Πλειόκαινο 6. Η Γη των προβοσκιδοτών Το Πλειστόκαινο 4. Ο Παλαιοβυθός 7. Η Βοτανική Συλλογή Η ματιά του επιστήμονα Cinema 3. Η Φυσική Ιστορία του Τόπου Η Βοτανική Συλλογή Η ματιά του κατοίκου Ενδεικτική Ροή Κίνησης Επισκεπτών

61 3.7.6 Αξονομετρικό Σχέδιο Ορόφου Ο διαγώνιος τοίχος χωρίζει την αίθουσα σε δυο μικρότερες, ούτως ώστε να δημιουργήσει ένταση στο παράθυρο στη μία και να αφήσει επαρκή επιφάνεια για προβολή στην άλλη (ενότητα -cinema). Τοίχος ο οποίος αποτελεί την πρώτη ενότητα της σημερινής ερμηνείας των απολιθωμάτων. Τα απολιθώματα τοποθετούνται πάνω σε ένα τοίχο από επικάλυψη κουρασάνι με την υφή του υπεδάφους. Τοίχος ο οποίος αποτελεί την πρώτη ενότητα της βοτανικής συλλογής. Πάνω σε αυτό εκτίθενται η ιστορία της συλλογής και το μέρος από όπου συλλέχθηκαν τα εκθέματα-φυτά. Οι τρεις διαφορετικές μορφές των νησίδων αφορούν τα τρείς διαφορετικές (χρονικά) συλλογές: συλλογή ασπόνδυλων, συλλογή προβοσκιδωτών, βοτανική συλλογή. Οι πόρτες της αίθουσας τελετών στρέφονται προς τα αριστερά, ώστε να οδηγήσουν τον επισκέπτη στην αρχή του floor-grafic που λειτουργεί και ως σήμανση για την κίνηση του επισκέπτη. Οι δύο μικρές αίθουσες εκατέρωθεν τις σκάλας ανοίγονται στην κεντρική αίθουσα. Δημιουργείται μεταλλικός σκελετός πόρτας, ώστε να υπονοείται η θέση της και εν τέλει η κτιριακή τυπολογία.

62 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ 3.8 Περιγραφή χωρικού σχεδιασμού σύμφωνα με τη ροή επισκεπτών Ο χώρος υποδοχής Κατά την είσοδο στο κτίριο ο επισκέπτης συναντά στην αριστερή μεριά το χώρο υποδοχής, στον οποίο παρέχονται πληροφορίες και πραγματοποιείται η αγορά εισιτηρίων. Ο σχεδιασμός του πάγκου είναι απλός και οι επιφάνειες καλύπτονται με σκληρά υλικά (π.χ. μάρμαρο και γρανίτη) υπονοώντας το γεωλογικό θέμα του μουσείου. Στον τοίχο, τοποθετείται ένας μαυροπίνακας, ως αναφορά στη λειτουργία του σχολείου, πάνω στον οποίο αναγράφεται το όνομα με το λογότυπο του μουσείου. Επιπλέον δημιουργείται μια προθήκη με εσωτερικό φωτισμό όπου εκτίθενται ορισμένα αντικείμενα της έκθεσης ούτως ώστε να γίνει αντιληπτό το θέμα της έκθεσης. Παράλληλα πάνω στον πίνακα αναγράφονται και όσες πληροφορίες το μουσείο δημοσιοποιεί στο κοινό. Εικόνα 22. Χώρος υποδοχής 62

63 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η Υδρόγειος Σφαίρα Το βασικό κτιριακό πρόβλημα είναι η δομή των χώρων, η οποία δεν ορίζει μια συγκεκριμένη πορεία για έναν επισκέπτη έτσι ώστε να δημιουργηθούν εισαγωγικές και καταληκτικές ενότητες. Ο διαχωρισμός των ενοτήτων ανά όροφο λύνει εν μέρει το πρόβλημα αλλά παρόλα αυτά δεν προσφέρεται επαρκής χώρος για μια γενική εισαγωγική ενότητα ως προς το θέμα της έκθεσης. Βασικό στόχο αποτελεί ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται εισερχόμενος στο κτίριο, μέσω ενός βιωματικού τρόπου, το θέμα της έκθεσης το οποίο είναι η συνεχής αλλαγή το φυσικού κόσμου στον οποίο ζούμε. Παράλληλα θα πρέπει οποιαδήποτε επέμβαση να μη δημιουργεί πρόβλημα στην κίνηση του κοινού, καθώς ο κεντρικός χώρος του ισογείου εξυπηρετεί πολλαπλές λειτουργίες. Η χωρική επίλυση δόθηκε μέσω μια μεγάλης Υδρογείου σφαίρας. Μπροστά και κεντρικά από το κλιμακοστάσιο, ακριβώς στο κέντρο της κάτοψης του ισογείου, τοποθετείται μια υδρόγειος σφαίρα διαμέτρου 1 μ. Πάνω στη σφαίρα αυτή προβάλλεται μέσω βίντεο η συνεχής αλλαγή των λιθοσφαιρικών πλακών, δίνοντας έτσι την εικόνα ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου πλανήτη. Η Σφαίρα αυτή στηρίζεται με μεταλλικό τόξο όμοιο με αυτό των σχολικών σφαιρών ώστε να υπονοεί και την σχέση της με το χώρο στον οποίο βρίσκεται. Η τοποθέτηση της κεντρικά δεν δημιουργεί πρόβλημα στην κίνηση των επισκεπτών στον κοινόχρηστο χώρο. Παράλληλα ένας επισκέπτης όταν βρίσκεται μπροστά στη σφαίρα αντικρίζει τη σκάλα που οδηγεί στον εκθεσιακό χώρο του ορόφου και τις δύο σκηνογραφικές ενότητες που αφορούν το κτίριο εκατέρωθεν αυτής (εικ. 23). 63

64 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

65 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Μια σημαντική δωρεά, μια σπουδαία κοινωνία Προδιαγραφές απόδοσης (σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσα) ο επισκέπτης να αντιληφθεί το κτήριο αλλά και τη λειτουργία του ως εκπαιδευτηρίου. να αντιληφθεί το Τραμπάντζειο στο πλαίσιο ενός δικτύου σπουδαίων κτηρίων, δημοσίων και μη, που υπήρχαν στη Σιάτιστα. να αντιληφθεί το Τραμπάντζειο στο δίκτυο των εκπαιδευτηρίων επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην ευρύτερη περιφέρεια της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Επιπλέον, να επισημαίνεται ότι το Τραμπάντζειο αποτελούσε κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του το μοναδικό Γυμνάσιο σε ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία. να παρουσιαστεί η δωρεά, ως αποτέλεσμα της προσωπικότητας του Ιωάννη Τραμπατζή. Η πρώτη ενότητα της έκθεσης αποτελεί την παρουσίαση της ιστορίας του κτιρίου προκειμένου ο επισκέπτης να αντιληφθεί το χώρο στον οποίο βρίσκεται και σε ποιό πλαίσιο δημιουργήθηκε. Σύμφωνα με την πρώτη προδιαγραφή απόδοσης πρέπει να αποδοθεί ένα σχολικό περιβάλλον. Λόγω του ότι ο χώρος αποτελεί ήδη μια σχολική αίθουσα του σχολείου, οι εκθεσιακές επεμβάσεις είναι κυρίως σκηνογραφικές προκειμένου να ζωντανέψουν το ίδιο το κτίριο. Παρόλα αυτά ενώ σχεδιαστικά αναπαρίσταται μια σχολική τάξη, επιδιώκεται ένας βαθμός αφαίρεσης, ούτως ώστε να μην συγχέεται ο επισκέπτης ότι βρίσκεται πραγματικά μέσα σε αυτή. Πιο συγκεκριμένα, εσωτερικά της αίθουσας κατασκευάζονται ξύλινα θρανία σχολικής τάξης παλαιού τύπου (19 ου αιώνα) πάνω στα οποία τοποθετούνται τετράδια μαθητών, έλεγχοι, εκθέσεις, βοτανολόγια κ.α. όπως δίνονται από το νοηματικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσας. Παράλληλα πάνω σε κάθε θρανίο τοποθετείται κατακόρυφο plexiglass στο οποίο τυπώνονται μορφές μαθητών όπου αχνό-φαίνονται τα πρόσωπα. Δίνεται έμφαση στη σιλουέτα και όχι στο πρόσωπο καθώς δεν επιχειρείται η σύνδεση των τεκμηρίων με συγκεκριμένους μαθητές. Ο αριστερός τοίχος διαμορφώνεται ως ένας μεγάλος μαυροπίνακας πάνω στον οποίο σημειώνονται με γραφή, στο στυλ κιμωλίας, τα κείμενα και οι πληροφορίες της ενότητας. Ο μαυροπίνακας καταλαμβάνει όλο τον τοίχο προκειμένου να δώσει την αίσθηση του σχολείου έχοντας όμως και ένα βαθμό αφαίρεσης ως προς το πραγματικό μέγεθος. Αντίστοιχα τα θρανία τοποθετούνται με μια διαγώνια κατεύθυνση στην αίθουσα ακολουθώντας και τον αρχιτεκτονικό χειρισμό του ορόφου. Στην αρχή του πίνακα 65

66 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ παρουσιάζεται ένας χάρτης της Ελλάδας το 1889 (έτος ίδρυσης Τραμπατζείου Γυμνασίου) όπου φαίνονται τα τότε όρια του ελληνικού κράτους, ώστε να γίνει αντιληπτό ότι την περίοδο ίδρυσης του σχολείου η Σιάτιστα άνηκε στο Οθωμανικό κράτος. Πάνω στον πίνακα δίνεται η δυνατότητα προβολής φωτογραφιών ή ακόμα και χρήση οπτικού εφέ όπου φαίνεται να γράφονται γράμματα, ζωντανεύοντας με αυτόν τον τρόπο το χώρο. Στην δεξιά μεριά κοντά στα παράθυρά παρουσιάζεται ο ιδρυτής του Τραμπατζείου Γυμνασίου Ιωάννης Τραμπατζής. Το πρόσωπο του Τραμπατζή τυπώνεται σε υφασμάτινη επιφάνεια η οποία αναρτάται από την οροφή. Μπροστά από αυτό παρουσιάζονται σε βιτρίνα με εσωτερικό φωτισμό τα έγγραφα ίδρυσης του σχολείου. Στο δεξιά τοίχο της αίθουσας δίπλα στον Ιωάννη Τραμπατζή παρουσιάζει το κοινωνικό, οικονομικό, και πολιτικό πλαίσιο της Σιάτιστας μέσα στο οποίο κατασκευάστηκε το κτίριο. Για την απόδοση του πλαισίου χρησιμοποιείται μέσω information graphic μια πανοραμική φωτογραφία της Σιάτιστας πάνω στην οποία σημειώνονται όλα τα κτίρια που μαρτυρούν την οικονομική και πολιτισμική άνθιση που είχε η περιοχή στο παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα επισημαίνονται όλα τα αρχοντικά κτίρια, δείχνοντας την οικονομική άνθιση, όλες οι εκκλησίες, παρουσιάζοντας το ιδεολογικό πλαίσιο και το ρόλο που διαδραμάτιζε η εκκλησία στην κοινωνία, και τα δημοσία κτίρια, (σχολεία, σπουδαστήρια, βιβλιοθήκες κ.α.), τα οποία παρουσιάζουν την πνευματική άνθιση το τόπου. Για κάθε ένα παρουσιάζονται επιμέρους πληροφορίες παρακινώντας τον επισκέπτη να επισκεφτεί και άλλα σημαντικά κτίρια της Σιάτιστας. Η ενότητα του Ιωάννη Τραμπατζή τοποθετείται κοντά στο πανόραμα που παρουσιάζει το πλαίσιο δημιουργίας του σχολείου, ούτως ώστε ο επισκέπτης να αντιληφθεί ότι η δωρεά πραγματοποιήθηκε σε ένα «γόνιμο έδαφος». Στο γενικό πλάνο φαίνεται ότι ο Ιωάννης Τραμπατζής αντικρίζει το σχολείο το οποίο χρηματοδότησε (εικ. 24). 66

67 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα

68 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Η Παλαιοντολογική Συλλογή Οι άνθρωποι και η ιστορία της Προδιαγραφές απόδοσης (σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσα) να δίνεται η αίσθηση ότι οι άνθρωποι ξαναζωντανεύουν στο χώρο μέσα από τα απολιθώματα να γίνεται άμεση σύνδεση της συλλογής με το εργαστήρι φυσικής που είχε δημιουργηθεί στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται τη συγκρότηση της συλλογής ως μια συλλογική διαδικασία, ως το αποτέλεσμα δουλειάς και μελέτης ενός συνόλου ανθρώπων να γίνεται αντιληπτή η διαδικασία συγκρότησης της συλλογής και ως αποτέλεσμα του προσωπικού ζήλου, των πρωτοβουλιών και των ικανοτήτων του καθενός ξεχωριστά, που με τη δράση του σφράγισε την πορεία της. Η προσφορά και το έργο του καθενός ξεχωριστά να γίνεται αντιληπτή μέσα από το αντίστοιχό του συνοδευτικό εποπτικό υλικό Η δεύτερη ενότητα του ισογείου χώρου παρουσιάζει την ιστορία της ιστορικής παλαιοντολογικής συλλογής Σιάτιστας. Η συλλογή αποτελεί μέρος της ιστορίας του κτιρίου καθώς δημιουργήθηκε λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του σχολείου, το Μέσω της ιστορίας της συλλογής παρουσιάζονται στιγμές από την ιστορία του κτιρίου αλλά και από τη Σιάτιστα. Το βάρος της ενότητας δόθηκε όχι τόσο στα αντικείμενα της συλλογής, καθώς αυτά εκτίθενται στον πάνω όροφο, αλλά στους ανθρώπους οι οποίοι συνέβαλαν στη δημιουργία και διατήρηση της συλλογής. Μέσω τον ανθρώπων παρουσιάζεται το υψηλό πνευματικό επίπεδο καθώς και οι πολιτικές κοινωνικές συνιστώσες οι οποίες βοήθησαν ή όχι στην διατήρηση της συλλογής. Για τους παραπάνω λόγους κεντρικά της αίθουσας τοποθετούνται οι άνθρωποι που διατήρησαν τη συλλογή ούτως ώστε ο επισκέπτης να βιώνει ότι οι άνθρωποι αυτοί «βρίσκονται» ξανά εκεί. Πιο συγκεκριμένα, από την οροφή αναρτώνται ημιδιάφανα πανιά πάνω στα οποία είναι τυπωμένες οι φωτογραφίες των ανθρώπων σε φυσικό μέγεθος. Μπροστά από τον κάθε ένα σχεδιάζεται ένας αφαιρετικός πάγκος (όμοιος με αυτών του Τραμπατζείου Γυμνασίου σύμφωνα με τα φωτογραφικά τεκμήρια) πάνω στον οποίο τοποθετείται ένα απολίθωμα, δείχνοντας έτσι τη σχέση των ανθρώπων με τη συλλογή. Παράλληλα με αυτό τον τρόπο παρουσιάζεται η φύση της συλλογής η οποία παρουσιάζεται στον όροφο. Στον αριστερό τοίχο τοποθετούνται τα γράμματα αλληλογραφίας που αποτελούν 68

69 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ τα τεκμήρια επικοινωνίας μεταξύ των καθηγητών, μέσα από τα οποία φαίνονται οι προσπάθειες μελέτης και ανάδειξης της συλλογής καθώς και οι δυσκολίες λόγω των κοινωνικό-πολιτικών συνθηκών. Η αλληλογραφία τοποθετείται με χρονική σειρά κατά μήκος του τοίχου ξεκινώντας από την παλιότερη επιστολή και καταλήγοντας στη πιο πρόσφατη. Στην δεξιά μεριά του τοίχου κατασκευάζεται ένας ξύλινος πάγκος εργασίας με ερμάρια παλαιού τύπου πάνω στον οποίο εκτίθενται εργαστηριακά αντικείμενα του περασμένου αιώνα. Ο πάγκος αυτός κατασκευάζεται, καθώς σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμό οι άνθρωποι της συλλογής πρέπει να εκτεθούν μέσα σε ένα περιβάλλον εργαστηρίου φυσικής-χημείας, το οποίο υπήρχε στο κτίριο, και δημιούργησε σε αυτούς την ανάγκη για προστασία των κατάλοιπων της φυσικής ιστορίας. Πάνω στα ερμάρια παρουσιάζεται μέσω φωτογραφιών, βίντεο, διαγραμμάτων και κειμένων, κατά χρονική σειρά η ιστορία της συλλογής (τρόπος δημιουργίας, μελέτης, καταστροφής κατά το Β παγκόσμιο πόλεμο, διάσωση, επανέκθεση) (εικ. 25). 69

70 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

71 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η σκάλα Η μετάβαση από την θεματική που αφορά το κτίριο ως ιστορικό μνημείο και την ιστορία του, στη θεματική που αφορά τη φυσική ιστορία επιτυγχάνεται μέσω του κεντρικού κλιμακοστασίου. Η αλλαγή επιπέδου αποτελεί ιδανικό σημείο για την βιωματική αλλαγή ενοτήτων, πόσο μάλλον και του περιεχομένου τους. Σύμφωνα με τον μουσειολογικό σκεπτικό ο επισκέπτης μεταβαίνει, από το σχολείο (όπου πραγματοποιείται η ερμηνεία του κόσμου) στην ερμηνεία της φυσικής ιστορίας, αλλάζοντας όροφο. Για τους παραπάνω λόγους, στον ένα τοίχο του κλιμακοστασίου τοποθετείται μεγενθυμένη η φωτογραφία του Κωνσταντίνου Δάνα με τους μαθητές τους, που βρίσκονται στο εργαστήριο φυσικής του Τραμπατζείου Γυμανσίου, ενώ στον απέναντι τοίχο (τον οποίο αυτοί «παρατηρούν») καλύπτεται με εικόνα που παρουσιάζει τη Σιάτιστα και πλήθος γραφιστικών στοιχείων με τα ζώα που έζησαν στο παρελθόν (σύμφωνα με τα απολιθώματα της συλλογής) καθώς και φυτά. Πάνω από τη σκάλα αιωρούνται (αναρτώνται με λεπτές στηρίξεις) εργαστηριακά αντικείμενα, σημειώσεις και βιβλία. Η γενική αίσθηση που επιτυγχάνεται είναι ότι οι μαθητές και καθηγητές του σχολείου παρατηρούν το φυσικό κόσμο μέσω της έρευνας (εικ. 26). 71

72 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

73 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η φυσική ιστορία του τόπου χρόνια εξέλιξης Προδιαγραφές απόδοσης (Σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμός της κ. Ελένης Κοτίτσας) ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται το τεράστιο μέγεθος του γεωλογικού χρόνου. ο επισκέπτης να μπορεί να αποκτήσει τη συνολική εικόνα των τριών συλλογών. να γίνεται αντιληπτό ότι κάθε σταθμός αφορά μία από τις τρεις συλλογές και ότι αυτό που βλέπει είναι ένα τμήμα της κάθε συλλογής, το σύνολο των εκθεμάτων των οποίων παρουσιάζεται ξεχωριστά στις υπόλοιπες ενότητες. ο επισκέπτης να μπορεί να αντιλαμβάνεται σε κάθε σταθμό σε ποιο σημείο του γεωλογικού χρόνου βρίσκεται. η πορεία του επισκέπτη να ξεκινάει από το σήμερα και να καταλήγει στο χθες. να είναι διακριτός ο σύγχρονος τρόπος ερμηνείας από παλαιότερες ερμηνείες. Ωστόσο, να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ τους. να γίνεται αντιληπτή η διαδικασία απολίθωσης ως μια διαδικασία απώλειας πληροφορίας. Επιπλέον, να αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η επιστημονική σκέψη προκειμένου να ανασυνθέσει το παρελθόν. να παρουσιάζεται η στρωματογραφία της περιοχής και να γίνεται αντιστοίχιση των ευρημάτων της συλλογής στα αντίστοιχα στρώματα. -να επιτρέπεται η θέαση των εκθεμάτων από πολλές πλευρές. να μπορεί να συσχετίσει τους ερευνητές του παρελθόντος με τις θεωρίες και τα αποτελέσματα των ερευνών τους. Στην αίθουσα τελετών στον πρώτο όροφο του Τραμπαντζείου γυμνασίου, αναπτύσσεται η ενότητα «Η φυσική ιστορία του τόπου». Σε αυτήν την ενότητα οι τρείς συλλογές συνδυάζονται προκειμένου να παρουσιάσουν στο σύνολο τα γενικά νοήματα που αφορούν το φυσικό κόσμο. Κύριος στόχος είναι να αποδοθεί η αίσθηση του μεγέθους του γεωλογικού χρόνου, της συνεχούς αλλαγής του περιβάλλοντος καθώς και της ελάχιστης διάρκειας ύπαρξης του ανθρώπινου είδους στον πλανήτη. Το χωρικό βίωμα απαιτεί ένα επιβλητικό χώρο ούτως ώστε ο επισκέπτης να νιώθει τη σοβαρότητα του θέματος που παρουσιάζεται, νιώθοντας δέος αναλογιζόμενος τη θέση του πάνω στο φυσικό κόσμο. Αυτά τα νοήματα οφείλουν να παρουσιάζονται πρωτίστως μέσω των εκθεμάτων. Για αυτό το λόγο τα εκθέματα βρίσκονται πάντα σε πρώτο πλάνο. Παράλληλα αυτή η αφήγηση κυμαίνεται σε 3 νοηματικά 73

74 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ και χωρικά επίπεδα: 1) περιοχή Σιάτιστας δυτικής Μακεδονίας, 2) Ελλάδας Μεσόγειου και 3) Γης. Με αυτό τον τρόπο γίνεται αντιληπτό πως κάθε τεκμήριο φυσικής ιστορίας αποτελεί ένα μικρό κομμάτι ενός μεγάλου συστήματος και ο επισκέπτης μεταβαίνει από την μικρή στη μεγάλη κλίμακα. Αρχιτεκτονική επίλυση. Σύμφωνα με την κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα η «φύση» διαπερνά το Τραμπάτζειο. Με αυτό το σκεπτικό δημιουργείται ένα σύστημα κολώνων, νησίδων, και γραφιστικών στοιχείων τα οποία ξεκινάνε από την εξέδρα της αίθουσας τελετών και καταλήγουν εντός της κεντρικής αίθουσας. Ένα από τα αρχικά προβλήματα της αίθουσας ήταν η ύπαρξη των δύο στύλων συμμετρικά ως προς το κεντρικό κλιμακοστάσιο. Η συμμετρία αυτών είναι ένα στοιχείο που δεν ακολουθεί τη σχεδιαστική λογική της φυσικής ιστορίας. Σύμφωνα με το μουσειολογικό σκεπτικό, στην αίθουσα υπάρχουν 4 χρονικοί σταθμοί στους οποίους παρουσιάζονται τα εκθέματα της εκάστοτε περιόδου. Για τους παραπάνω λόγους προστίθενται στο χώρο άλλες δυο κολώνες χωρίς να ακολουθούν κάποια συμμετρία, όπως φαίνεται στην εικόνα 27. Με αυτόν τον τρόπο, ο επισκέπτης δεν αντιλαμβάνεται τη συμμετρία καθώς οι δυο πραγματικές κολώνες γίνονται μέρος ενός συστήματος. Οι κολώνες αυτές μετατρέπονται σε χρονοδιαγράμματα timeline τα οποία παρουσιάζουν τις γεωλογικές περιόδους της γης. Εν τέλει η συμπαραδήλωση του χρονοδιαγράμματος που φέρουν οι στύλοι είναι εντονότερη της καταδήλωσης, δηλαδή της στατικής σημασίας των κολώνων, σύμφωνα με τη θεωρία της gestalt. Σε κάθε μια κολώνα η οποία αντιστοιχεί στην κάθε χρονική φάση, σημειώνεται ποια χρονική περίοδο καλύπτουν τα εκθέματα της κάθε ενότητας. Παρόλο που η μετατροπή των στύλων σε χρονοδιαγράμματα δίνει την πληροφορία για το χρόνο ύπαρξης της κάθε συλλογής, δεν γίνεται βιωματικά αντιληπτό στον επισκέπτη το «βάθος» του χρόνου ύπαρξης της γης. Η διάρκεια ύπαρξης του ανθρώπου μέσα στο χρόνο ζωής της γης αναλογικά με μια ημέρα, είναι ένα κλάσμα δευτερολέπτου. Για την απόδοση αυτής της αναλογίας ο καλύτερος τρόπος αποτελεί η χρήση του μήκους. Συνεπώς οι 4 σταθμοί τοποθετούνται σε με μια χρονική σειρά στο χώρο πάνω από τους οποίους αιωρείται μια ταινία όπου φέρει γραφισμούς. Πιο συγκεκριμένα η ταινία απεικονίζει την εξέλιξη της ζωής με αναπαραστάσεις των οργανισμών (ζωικών και φυτικών) που έζησαν στη γη ενώ παράλληλα παρατίθεται μέσω χρονογραμμής το πότε έζησαν αυτά. Οι 4 σταθμοί συμπίπτουν χρονικά με τις αντίστοιχες χρονικές φάσεις που απεικονίζει η ταινία. Με αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης βλέπει στις νησίδες τα τεκμήρια του φυσικού παρελθόντος της Σιάτιστας, ενώ στην οροφή αντιλαμβάνεται ότι αυτά αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου 74

75 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ συστήματος, αυτού της ιστορίας της γης. Αυτή η ταινία απεικονίζει δύο νοήματα: την εξέλιξη και το γεωλογικό χρόνο. Η απόδοση της εξέλιξης επιτυγχάνεται μέσω των μορφών των ζώων που ξεκινούν από τους μικροοργανισμούς και καταλήγουν στον άνθρωπο, και ο χρόνος αποδίδεται μέσω χρονοδιαγράμματος. Σύμφωνα με το μουσειολογικό σκεπτικό, όπως προαναφέρθηκε, η συγκεκριμένη ενότητα διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα. Το νοηματικό επίπεδο που αφορά την ιστορία της Ελλάδας και της Μεσογείου, αναπτύσσεται χωρικά με floor graphic στο πάτωμα. Ακολουθώντας την γραμμή της ταινίας στην οροφή, δημιουργείται στο πάτωμα ένας γραφιστικός διάδρομος 70 εκ πλάτους πάνω στον οποίο παρουσιάζονται χάρτες και εποπτικό υλικό για την γεωλογική ιστορία της Ελλάδας στις αντίστοιχες χρονικές περιόδους των σταθμών. Συνοψίζοντας, ο επισκέπτης βλέπει τη φυσική ιστορία της Σιάτιστας στις νησίδες (δηλαδή μέσω των απολιθωμάτων και βοτάνων που βρίσκονται στο ύψος του ματιού), την φυσική ιστορία του Ελλαδικού χώρου στο πάτωμα, και τη φυσική ιστορία της γης στην οροφή. Το floor graphic στο πάτωμα εκτός από την παρουσίαση της ενότητας, εξυπηρετεί και μια ακόμη ανάγκη: επειδή ο χώρος του κτιρίου λόγω τυπολογίας δεν κατευθύνει τον επισκέπτη να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, το γράφημα υπό μορφή διαδρόμουμονοπατιού λειτουργεί ως σήμανση για αυτόν ώστε να ακολουθήσει μια πορεία. Πιο συγκεκριμένα η πορεία αυτή ξεκινά από την αριστερή μεριά της αίθουσας, καταλήγει στη δεξιά όπου βρίσκεται η πρώην εξέδρα της αίθουσας τελετών, και αφήνει το επισκέπτη στο σημείο από το οποίο αυτός θα ακολουθήσει αριστερόστροφη πορεία. Στην αριστερή μεριά της αίθουσας, αναπτύσσεται η εισαγωγική ενότητα της «Φυσικής Ιστορίας του Τόπου». Σκοπός εκεί είναι να παρουσιαστεί πως όλα τα εκθέματα του μουσείο παρότι παρουσιάζουν περιβάλλοντα διαφορετικών περιόδων, σήμερα εντοπίζονται στο φλοιό της γης. Για αυτό το λόγο, δημιουργείται μέσω πραγματικών υλικών (πετρωμάτων) μια στρωματογραφία, όπου πάνω τοποθετείται η Σιάτιστα σε πανόραμα, ενώ από κάτω οι διάφορες γεωλογικές και απολιθωματοφόρες στρώσεις. Ορισμένα απολιθώματα τοποθετούνται στις αντίστοιχες στρώσεις. Παράλληλα, μέσω γραφήματος, παρουσιάζεται η διαδικασία απολίθωσης και το πώς χάνεται η πληροφορία των έμβιων όντων της γης (εικ. 33). Στο συγκεκριμένο χώρος εκτός από την παρουσίαση της φυσικής ιστορίας γίνεται η πρώτη νύξη (στον επισκέπτη) για την έννοια της ανθρώπινης ερμηνείας. Σκοπός είναι να γίνει αντιληπτό ότι όλο αυτό που παρουσιάζεται κεντρικά της αίθουσας αποτελεί προϊόν μιας ανθρώπινης παρατήρησης και ερμηνείας. Για την απόδοση του παραπάνω χρησιμοποιούνται τα 7 παράθυρα της αίθουσας τελετών. Στα παράθυρα αυτά εμφανίζονται τα πρόσωπα των 75

76 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ανθρώπων που θεωρούνται μέχρι σήμερα ότι συνέβαλαν στην εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης, βάση των οποίων σήμερα κατανοούμε τον κόσμο με τον τρόπο που παρουσιάζεται στην αίθουσα. Τα παράθυρα λειτουργούν ως το όριο από όπου οι επιστήμονες αυτοί αντικρίζουν τη φυσική ιστορία. Μια μια αφηρημένη μετάφραση, οι επιστήμονες βρίσκονται έξω από το κτίριο και παρατηρούν το μεγάλο αφήγημα της φυσικής ιστορίας που πραγματοποιείται εντός αυτού. Όπως περιγράφηκε παραπάνω, ένα από τα σχεδιαστικά εργαλεία αποτελούν τα παράθυρα του κτιρίου. Εξαρχής δεν υπήρχε πρόθεση απόκρυψης του κτιρίου αλλά ανάδειξής του. Τα 7 παράθυρα της αίθουσας τελετών αποτελούν ιδιαίτερο τυπολογικό και μορφολογικό γνώρισμα του κτιρίου. Ο φυσικός φωτισμός που δημιουργείται από τα ανοίγματα αυτά, αποτέλεσε πρόβλημα ως προς την απόδοση ενός επιβλητικού βιώματος που απαιτούσε συσκότιση. Για τους παραπάνω λόγους τα παράθυρα κλείνουν ούτως ώστε να μην εισέρχεται φυσικό φως, ενώ παράλληλα διατηρείται κατασκευαστικά η μορφολογία τους καθώς μετατρέπονται σε προθήκες. Αναλυτικότερα, τα παράθυρα τα οποία έχουν διάσταση 1 Χ 2 μ και βάθος 70 εκ περίπου, λειτουργούν ως αυτόνομες προθήκες οι οποίες παρουσιάζουν μικρές ιστορίες. Στο εξωτερικό γυαλί τυπώνονται οι μορφές των επιστημών, οι οποίοι δεν τοποθετούνται κεντρικά της βιτρίνας αλλά έκκεντρα δίνοντας την αίσθηση ότι οι άνθρωποι βγαίνουν από τα παράθυρα. Εσωτερικά, με χαμηλό σημειακό φωτισμό, εκτίθενται εποπτικό υλικό και αντικείμενα όπου παρουσιάζουν το κοινωνικό, τεχνολογικό, πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο του κάθε επιστήμονα. Αυτό το πλαίσιο γίνεται ορατό μόνο όταν ο επισκέπτης πλησιάσει την προθήκη (λόγω του σημειακού φωτισμού). Στο γενικό μακρινό πλάνο γίνονται αντιληπτές μόνο οι ανθρώπινες μορφές οι οποίες λειτουργούν και ως φόντο στην παρουσίαση της φυσικής ιστορίας (εικ. 28 & 29). Η παράλληλη παράθεση της ιστορίας εξέλιξης της επιστημονικής σκέψης με την φυσική 76 ιστορία της γης δημιουργεί το πρόβλημα νοητής σύνδεσης των ανθρώπων με τους 4 σταθμούς της φυσικής ιστορίας που παρουσιάζονται. Δηλαδή υπάρχει κίνδυνος, ο επισκέπτης να θεωρήσει ότι ο σταθμός που βρίσκεται δεξιά μεριά της αίθουσας συνδέεται με τους ανθρώπους στις προθήκες της δεξιάς μεριάς και αντίστροφα. Για την αποφυγή αυτού του φαινομένου χρησιμοποιείται η οροφή του κτιρίου. Το κτίριο διαθέτει ξύλινο σκελετό ο ποίος στηρίζει την τετράριχτη στέγη η οποία καλύπτεται από την ψευδοροφή με τα φαρδιά ξύλινα σανίδια. Πάνω από την παρουσίαση του μεγάλου αφηγήματος της φυσικής ιστορίας ο σκελετός αποκαλύπτεται (εικ. 26). Η χάραξη του ανοίγματος ακολουθεί τη διαγώνια κατεύθυνση της σχεδιαστικής επίλυσης της φυσικής ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο τόσο η

77 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ οροφή όσο και το σύστημα με τις κολώνες που περιγράφηκε λειτουργεί ως ένα ανεξάρτητο σχεδιαστικό σύνολο το οποίο αποκόπτεται από το κτίριο. Έτσι ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι αυτό που βλέπει στο φόντο διαφέρει από ό,τι γίνεται κεντρικά καθώς το ένα συνομιλεί με το κτίριο ενώ το άλλο όχι. Η αποκάλυψη της οροφής ενισχύει την χωρική απόδοση ότι η φύση δε χωράει μέσα στο κτίριο αλλά περνάει και φεύγει, δείχνοντας ότι μπορεί και «ξεφλουδίζει» το κτίριο πάνω σε αυτή τη διαδρομή. Παράλληλα το ύψος του χώρου αυξάνεται, ενώ λόγω των ζευκτών της στέγης δύνεται η δυνατότητα απόκρυψης των φωτιστικών σωμάτων και δημιουργία ενός δραματικού φωτισμού λόγω και της συσκότισης που έχει η οροφή. Εν τέλει δημιουργείται η επιθυμητή επιβλητική ατμόσφαιρα. Για τον απόδοση του γεωλογικού χρόνου, ο οποίος είναι ασύλληπτος για έναν άνθρωπο, χρησιμοποιείται και ο χώρος της σκηνής της αίθουσας τελετών. Βασικό πρόβλημα στην απόδοση του χρόνου ήταν το μήκος της ταινίας στην οροφή. Η ζωή στη γη καταλαμβάνει το 1/8 του συνολικού χρόνου ύπαρξης της γης. Χρησιμοποιώντας το μήκος αναλογικά με το χρόνο, η ταινία της οροφής θα έπρεπε να έχει μήκος περίπου 500 μέτρα. Αυτό σημαίνει ότι η ταινία δε χωράει μέσα στο κτίριο. Μέσω της παρουσίασης του χρόνου επιχειρείται να αποδοθεί βιωματικά το πόσο μακριά είναι η δημιουργία της γης σε σχέση με σήμερα και όχι πληροφοριακά (δηλαδή συγκεκριμένα 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν). Για την απόδοση αυτού χρησιμοποιείται ένα αρχιτεκτονικό τέχνασμα. Η ταινία του χρόνου, καθώς και όλο το σύστημα της φυσικής ιστορίας, καταλήγει (ή ξεκινά) από το χώρο εξέδρας της αίθουσας τελετών. Ο χώρος γίνεται σκοτεινός σε όλα τα επίπεδα έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας φαινομενικά μη-χώρος, δηλαδή ένας χώρος όπου δεν ανήκει πουθενά. Εκεί κυριαρχεί μόνο η ταινία η οποία διαπερνά το παράθυρο και συνεχίζει πέρα από αυτό, δηλαδή έξω από το κτίριο. Επειδή η ταινία δεν μπορεί κατασκευαστικά να βγαίνει από το παράθυρο (καθώς κάτι τέτοιο θα προκαλούσε πρόβλημα φωτισμού ενώ εξωτερικά θα υπήρχε μια ταινία χωρίς νόημα για τον επισκέπτη), κατασκευάζεται ένας τοίχος με παράθυρο όμοιο του υπάρχοντος 2 μέτρα μπροστά από το πραγματικό. Στο ενδιάμεσο κενό τοποθετείται προβολή από όπου η ταινία εικονικά συνεχίζει και χάνεται στο άπειρο. Η προβολή αυτή μπορεί να απεικονίζει το σύμπαν καθώς η γη αποτελεί μέρος αυτού. Η ταινία περνάει μέσα από το παράθυρο και εφάπτεται της προβολής στο σημείο όπου συνεχίζει εικονικά (εικ.30, 31, 32). Για την εστίαση και κορύφωση της ταινίας προς το παράθυρο οι πλαϊνοί τοίχοι του χώρου στενεύουν προς αυτό. Έτσι με μια αντίστροφη πορεία από το παράθυρο όπου αναφέρεται η αρχή δημιουργίας της γης ξεκινάει όλο το σύστημα παρουσίασης της φυσικής ιστορίας. 77

78 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

79 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα 27. Αξονομετρικό Σχέδιο ενότητας Η Φυσική Ιστορία του Τόπου 79

80 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα 28. Ανάπτυγμα τοίχου της αίθουσας τελετών Εικόνα 29. Προθήκη «Δαρβίνου». Πίσω από τη φιγούρα παρουσιάζεται, με φωτογραφικό κυρίως υλικό, το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο του επιστήμονα. 80

81 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα 30. Παράθυρο εκκίνησης της χρονικής ταινίας Εικόνα 31. Παράθυρο εκκίνησης της χρονικής ταινίας Εικόνα 32. Τομή παραθύρου στο σημείο εκκίνησης του χρονοδιαγράμματος 81

82 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα 33. Εισαγωγή της ενότητας Η Φυσική Ιστορία του Τόπου Cinema Ανάμεσα στο χώρο σκηνής της αίθουσας τελετών και στην ενότητα του «Παλαιοβυθού» δημιουργείται ο μικρός χώρος προβολών όπου παρουσιάζονται αποσπάσματα ταινιών με θέμα τη φυσική ιστορία. Ο χώρος δημιουργείται ως μια αναφορά της κινηματογραφικής εγκατάστασης που διέθετε το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας. 82

83 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Παλαιοβυθός Η θάλασσα Τηθύς Προδιαγραφές απόδοσης (σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσα) να γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για θαλάσσιο περιβάλλον. η σύγχρονη επιστημονική έρευνα να κυριαρχεί στο χώρο. Ο επισκέπτης να παρακολουθεί τη διαδικασία ανασύνθεσης του παλαιοπεριβάλλοντος ως μια συνολική κι ενιαία διαδικασία, παρά την κατάτμηση της επιστημονικής έρευνας σε εξειδικευμένα πεδία. η ανασύνθεση του παλαιοπεριβάλλοντος να φαίνεται μια διαδικασία αβέβαιη και ελλιπής ο επισκέπτης να μπορεί να αντιληφθεί τους παλαιότερους τρόπους ερμηνείας ως μέρος του παρελθόντος. να γίνεται αντιληπτή την αντίστροφη πορεία του ευρήματος: από το σήμερα στο παρελθόν, από την ακινησία στη θέση απόθεσης στο ξαναζωντάνεμα στο παρελθόν μέσω της έρευνας. Η πρώτη συλλογή χρονικά, αποτελεί η συλλογή των ασπόνδυλων απολιθωμάτων. Τα συγκεκριμένα απολιθώματα αποκαλύπτουν πως η περιοχής της Μακεδονίας πριν από χρόνια ήταν ένας θαλάσσιος βυθός. Σύμφωνα με την γενική προδιαγραφή απόδοσης ο επισκέπτης πρέπει να αντιλαμβάνεται το θαλάσσιο περιβάλλον των οργανισμών χωρίς όμως να νομίζει ότι βρίσκεται μέσα σε μια θάλασσα. Ακολουθώντας την κεντρική ιδέα, εσωτερικά του χώρου τοποθετούνται οι νησίδες όπου παρουσιάζονται οι ποικίλοι τρόποι παρατήρησης και ερμηνείας του σύγχρονου επιστήμονα. Αυτή η ερμηνεία ξεκινά νοηματικά από το σήμερα και καταλήγει στο παρελθόν. Για το παραπάνω λόγο οι νησίδες «βγαίνουν» από έναν τοίχο που αναφέρεται στο σήμερα και καταλήγουν σε μια επιφάνεια όπου παρουσιάζεται μέσω προβολής η ανασύνθεση του παλαιοπεριβάλλοντος (εικ. 34). Πιο συγκεκριμένα ο τοίχος απέναντι από την είσοδο της αίθουσας (κάτοψη ορόφου) στον οποίο βρίσκονται δύο παράθυρα, καλύπτεται από έναν πλάγιο τοίχο από κουρασάνι. Το κουρασάνι έχει την υλικότητα του πετρώματος στα οποία βρέθηκαν τα απολιθώματα. Τα συγκεκριμένα απολιθώματα βρέθηκαν σε μάργες (ιζηματογενή πέτρωματα) τα οποία έχουν γκρι απόχρωση. Πάνω σε αυτή την επιφάνεια τοποθετείται ένα είδος από κάθε απολίθωμα με τρόπο που αναπαριστά τον τρόπο εύρεσής τους (τυχαία διάταξη). Παράλληλα παρατίθενται 83

84 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ πληροφορίες για τη γεωλογία της περιοχής. Με αυτόν τον εκθεσιακό χειρισμό τα απολιθώματα τοποθετούνται στο σήμερα (πώς και που αυτά βρίσκονται σήμερα), παρουσιάζοντας στον επισκέπτη ότι αυτά αποτελούν μέρος του σημερινού υπεδάφους. Το κουρασάνι αλλάζει χρώμα στη ζώνη όπου εκτίθενται τα αντικείμενα, δίνοντας την αίσθηση μια γεωλογικής απολιθωματοφόρας στρώσης. Στη συνέχεια αναπτύσσεται ο πολλαπλός τρόπος σύγχρονης ερμηνείας όπως διαμορφώθηκε στο μουσειολογικό σκεπτικό. Οι νησίδες της ενότητας σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αναφέρονται στο υδρόβιο περιβάλλον των οργανισμών. Η κατασκευή τους γίνεται από πλάκες γυαλιού όπου στην τομή τους δίνουν μια κυανή απόχρωση. Το ύψος και το σχήμα τους είναι μοναδικό και εξαρτάται από τις ανάγκες τις κάθε ενότητας. Πάνω σε αυτές τις νησίδες τοποθετούνται τα απολιθώματα, δημιουργώντας την αίσθηση στον επισκέπτη ότι αυτά «κολυμπάνε» μέσα στο χώρο. Αξίζει να σημειωθεί πως τα νοήματα και τα μηνύματα των εν λόγω ενοτήτων αποτελούν καθαρά επιστημονική πληροφορία όπου όλο το τεκμηριωτικό υλικό στηρίζεται σε σχέδια, διαγράμματα και αναπαραστάσεις. Συνεπώς σε κάθε ενότητα γίνεται προσπάθεια παρουσίασης των επιστημονικών πληροφοριών με όσο το δυνατόν πιο απλό τρόπο. Ως σχεδιαστική επίλυση χρησιμοποιείται η λογική του graphic information. Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι δύο από τις πέντε ενότητες. Ενότητα γεωλογίας (εικ. 37) Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται στον επισκέπτη πώς οι επιστήμονες συνδυάζουν τα απολιθώματα με τη γεωλογία-στρωματογραφία της περιοχής και χρονολογούν. Για την απόδοση αυτού, τοποθετείται μια στρωματογραφία υπό κλίμακα με υλικό του υπεδάφους, όπου δίπλα από κάθε στρώση τοποθετούνται τα αντίστοιχα απολιθώματα της απολιθωματοφόρας στρώσης. Στο οριζόντιο επίπεδο που δημιουργείται στη νησίδα, τοποθετείται μια μικρή οθόνη προβολής, κείμενο και εποπτικό υλικό. Ενότητα κίνησης (εικ. 38) Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται το πώς αλλά και το πού κινούνταν οι ασπόνδυλοι οργανισμοί. Δημιουργείται μια κάθετη επιφάνεια όπου τα γυαλιά στο κάτω επίπεδο έχουν καφετιά απόχρωση για να υποδηλώσουν τον πυθμένα. Πάνω σε αυτό και στα όρια αυτού τοποθετούνται τα απολιθώματα μαζί με σκίτσα-γραφήματα που παρουσιάζουν πληροφορίες για το κάθε ένα. Όσα από αυτά κολυμπούσαν (κεφαλόποδα) τοποθετούνται ως commix 84

85 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ δείχνοντας έτσι την κίνησή τους. Όπως και προηγουμένως υπάρχει οθόνη προβολής όπου μέσω animation παρουσιάζονται περισσότερο ρεαλιστικά οι επιστημονικές πληροφορίες. Όλες οι ενότητες-νησίδες καταλήγουν σε μια προβολή στον τοίχο όπου παρουσιάζεται το περιβάλλον. Η προβολή επιλέγεται ως μέσω καθώς η ανασύνθεση της εικόνας του περιβάλλοντος αποτελεί μια νοητή προβολή από τους ανθρώπους-επιστήμονες. Παράλληλα καθώς η εικόνα για το παρελθόν δεν είναι ξεκάθαρη και συνεχώς αλλάζει, μέσω των νέων δεδομένων, η προβολή αυτή μπορεί να αλλάζει χωρίς να χρειάζεται κάποια χωρική επέμβαση. Τα παράθυρα της αίθουσας έχουν θέαση προς τα βουνά της Σιάτιστας. Όπως αναλύθηκε στο κεφάλαιο 3.4, τα γυαλιά καλύπτονται με ημιδιάφανη εκτύπωση όπου απεικονίζεται ένα περιβάλλον παλαιοβυθού έτσι ώστε ο επισκέπτης να αναλογιστεί βρισκόμενος στην συγκεκριμένη ενότητα πως ήταν το περιβάλλον χρόνια πριν (εικ. 36). Ο φωτισμός της αίθουσας εκφράζει και αυτός το θαλάσσιο περιβάλλον του παρελθόντος. Ο γενικός φωτισμός της αίθουσας επιτυγχάνεται με χωνευτά spotlighs στην οροφή τα οποία δίνουν εστιασμένο φωτισμό, προσομοιάζοντας τις ακτίνες του φωτός κάτω από το νερό. Παράλληλα το χρώμα της ψευδοροφής πλησιάζει περισσότερο το κυανό χρώμα. Ο παλαιός τρόπος ερμηνείας Όλα τα παραπάνω αποτελούν το σύγχρονο τρόπο ερμηνείας της συλλογής. Σύμφωνα με την κεντρική μουσειολογική ιδέα και το μουσειολογικό σκεπτικό στην ενότητα του παλαιοβυθού παρουσιάζεται και ο παλιός τρόπος ερμηνείας της συλλογής. Αυτός χωρίζεται σε δύο υποσύνολα: α) στον θεολογικό τρόπο ερμηνείας και β) στην ορθολογική ερμηνεία. Για την εκθεσιακή διαφοροποίηση του σύγχρονου με του παλαιού τρόπου ερμηνείας, ο παλαιός τρόπος «μουσειοποιείται» μέσα σε προθήκες δημιουργώντας ένα μη βιωματικό περιβάλλον, σε αντίθεση με τη σύγχρονη ερμηνεία η οποία είναι βιωματική και κυριαρχεί στο χώρο. Τα δύο υποσύνολα της ενότητας παρουσιάζονται με σημειακές διαφορές όπως φαίνεται και στην εικόνα 35. Ο θεολογικός τρόπος ερμηνείας παρουσιάζεται με σημειακό φωτισμό (ο οποίος μπορεί να είναι από κάτω προς τα επάνω) μέσα σε σκούρα χρώματα προθήκης ενώ τα αντικείμενα δεν τοποθετούνται πάνω στην επιφάνεια αλλά αναρτώνται από πετονιές έτσι ώστε να φαίνονται ότι αιωρούνται. Ο ορθολογικός τρόπος από την άλλη μεριά παρουσιάζεται με πιο φωτεινά χρώματα ενώ τα αντικείμενα τοποθετούνται ταξινομικά σύμφωνα με τα εκάστοτε ταξινομικά συστήματα της κάθε εποχής (μορφολογικά, εξελικτικά κλπ). Στο κάτω μέρος των προθηκών τοποθετείται εποπτικό υλικό που συμπληρώνει τα νοήματα, όπως φωτογραφίες επιστημόνων, τεχνολογία εποχής, βιβλία κ.α. 85

86 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

87 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα 35. Ο Παλαιός τρόπος ερμηνείας της συλλογής Εικόνα 36. Οπτικό εφέ παραθύρων 87

88 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα 37. Ενότητα Γεωλογίας 88 Εικόνα 38. Ενότητα Κίνησης

89 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η Γη των προβοσκιδωτών Η συλλογή των σπονδυλωτών ζώων αποτελείται στο μεγαλύτερο μέρος της από απολιθώματα προβοσκιδωτών ζώων. Αποδεικνύεται μέσω αυτών πως η περιοχή τότε ήταν δασώδης. Τα απολιθώματα της συλλογής αυτής καλύπτουν τμήματα 2 γεωλογικών χρονικών περιόδων, του πλειόκαινου και του πλειστόκαινου. Αυτός ο χρονικός διαχωρισμός υπαγόρευσε τόσο το νοηματικό σχεδιασμό όσο και το χωρικό. Οι δύο αυτές ενότητες τοποθετούνται στις μικρές αίθουσες εκατέρωθεν της σκάλας. Βασικός προβληματισμός που τέθηκε ήταν ότι η συλλογή στην οποία ανήκουν τα μεγαλύτερα ζώα που υπήρξαν, εκτίθενται στις μικρότερες αίθουσες. Από την άλλη μεριά η τοποθέτηση της εν λόγω συλλογής σε οποιαδήποτε άλλη αίθουσα δε θα ακολουθούσε τη χρονική παρουσίαση των συλλογών, δημιουργώντας νοηματικά κενά. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος οι τοίχοι των αιθουσών προς την κεντρική αίθουσα (αίθουσα τελετών) πέφτουν, ούτως ώστε να δοθούν περισσότερες χωρικές δυνατότητες. Παράλληλα τονίζεται και η συγκεκριμένη συλλογή η οποία αποτελεί και την Ιστορική Παλαιοντολογική Συλλογή Σιάτιστας. Αντίστοιχα με τις αίθουσες στο ισόγειο, κατασκευάζεται μεταλλικός σκελετός που υπονοεί το σημείο των πορτών του τοίχου, σημειώνοντας έτσι την κτιριακή τυπολογία. Προδιαγραφές απόδοσης (σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσα) ο επισκέπτης να μπορεί να αντιληφθεί σε κάθε υποενότητα την εικόνα του Παλαιοπεριβάλλοντος, στο οποίο ζούσαν τα προβοσκιδωτά η εικόνα του Παλαιοπεριβάλλοντος να φαίνεται ότι είναι το αποτέλεσμα σύνθεσης επιμέρους επιστημονικών πληροφοριών να γίνεται αντιληπτό ότι το αποτέλεσμα της ανασύνθεσης του Παλαιοπεριβάλλοντος δεν είναι μια εικόνα σαφής και ολοκληρωμένη. να φαίνεται η διαφοροποίηση του φυσικού περιβάλλοντος μεταξύ των δύο ενοτήτων. Στη δεύτερη υποενότητα να δηλώνεται το ψυχρότερο κλίμα σε σχέση με το θερμότερο της πρώτης υποενότητας να αντιλαμβάνεται τη διάκριση μεταξύ παλαιού και σύγχρονου τρόπου ερμηνείας των απολιθωμένων τμημάτων των προβοσκιδωτών. να κυριαρχεί ο σύγχρονος τρόπος ερμηνείας. ο επισκέπτης να μπορεί να αντιληφθεί την αντίστροφη πορεία των ευρημάτων, από το σήμερα στο χθες: από το χώμα στη μελέτη και από τη μελέτη πίσω στο υποτιθέμενο Παλαιοπεριβάλλον. 89

90 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ τα εκθέματα να κυριαρχούν στο χώρο, να είναι αυτά που πρώτα αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης από μακριά. Το εποπτικό υλικό να αρθρώνεται συνοδευτικά γύρω από αυτά. ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για μεγαλόσωμα ζώα να αναδεικνύεται η μοναδικότητα και η σημαντικότητα του γομφίου του Στεγόδοντα. τα πέντε προπλάσματα των προβοσκιδωτών σε αναλογία 1:10 να τοποθετηθούν σύμφωνα με την χρονική εξελικτική πορεία των ειδών. το πρόπλασμα του Elephas Antiquus σε αναλογία (1:3,5) να τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση, καθώς είναι το χαρακτηριστικότερο είδος της συλλογής Το Πλειόκαινο Η πρώτη χρονικά υποενότητα «Το πλειόκαινο» της ενότητας τοποθετείται στην δυτική αίθουσα εκατέρωθεν της σκάλας. Ο λοξός τοίχος που σηματοδοτεί την αλλαγή της ενότητας, κατασκευάζεται όπως και στην προηγούμενη ενότητα από κουρασάνι. Σε αυτή την περίπτωση το χρώμα και η υφή είναι αμμώδης καθώς σύμφωνα με τα τεκμήρια τα απολιθώματα βρέθηκαν σε αμμώδεις περιοχές. Οι νησίδες αυτής της ενότητας έχουν διαφορετικό σχήμα και μέγεθος. Το σχήμα τους είναι οβάλ έχοντας μια φυσική σχεδιαστική γραμμή ενώ όλος ο όγκος τους είναι συμπαγής και «βαρύς» ως αναφορά στα μεγάλα ζώα που έζησαν τότε (τους ελέφαντες). Οι βάσεις αυτών των νησίδων βάφονται μαύρες και δημιουργούνται σε εσοχή, έτσι ώστε να μοιάζει ότι τα βασικά επίπεδα εκθεματικών επιφανειών δεν ακουμπάνε το πάτωμα και περνούν μέσα από την αίθουσα. Πάνω σε κάθε μια νησίδα τοποθετούνται τα απολιθώματα ανάλογα με τη κάθε θεματική. Για παράδειγμα η ενότητα της τροφής παρουσιάζεται μέσω των σιαγόνων και των δοντιών που δείχνουν το πώς μασούσε το ζώο άρα και τι έτρωγε. Σε κάθε μία χρησιμοποιείται εποπτικό υλικό, όπως βίντεο, το οποίο ανασυνθέτει επακριβώς την εικόνα των ζώων. Όλο το εποπτικό υλικό, τα βίντεο και τα κείμενα τοποθετούνται στο οριζόντιο επίπεδο της νησίδας. Τα απολιθώματα εκτίθενται ένα επίπεδο πάνω από τις νησίδες, με μεταλλικές στηρίξεις. Με αυτόν τον τρόπο, το γενικό πλάνο και αίσθηση του επισκέπτη είναι ότι βρίσκεται σε ένα χώρο όπου κυριαρχούν τα απολιθώματα και συνεπώς τα ζώα από τα οποία προήλθαν. Στον δεξιό τοίχο προβάλλεται (σύμφωνα με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα) η εικόνα του παλαιοπεριβάλλοντος χρόνια πριν, δηλαδή ένα περιβάλλον που έμοιαζε αρκετά με ζούγκλα, με πλούσια και πυκνή βλάστηση, και μεγάλα ζώα. Η προβολή καταλαμβάνει την μεγαλύτερη επιφάνεια του τοίχου δίνοντας την εντύπωση στον επισκέπτη ότι όλες οι νησίδες χάνονται μέσα στο 90

91 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ περιβάλλον. Επιπλέον μέσω της προβολής δίνεται η δυνατότητα παρουσίασης του πραγματικού μεγέθους των ζώων. Στα παράθυρα πραγματοποιείται ο ίδιος χειρισμός με τον παλαιοβυθό, καθώς καλύπτονται με ημιδιάφανη εκτύπωση η οποία απεικονίζει ένα δασώδες περιβάλλον. Ο γενικός φωτισμός της αίθουσας είναι περισσότερο φωτεινός έναντι της αίθουσας του παλαιοβυθού καθώς εδώ παρουσιάζεται ένα ανοιχτό χερσαίο περιβάλλον. Τα φωτιστικά σώματα αποτελούνται από διαφορετικούς τύπους spotlights τα οποία τοποθετούνται σαν «κληματσίδες» πάνω σε κάθετους μεταλλικούς οδηγούς. Η μορφή τους παραπέμπει στην πυκνή βλάστηση του παλαιοπερβάλλοντος. Ακολουθώντας το μουσειολογικό σκεπτικό στη συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζεται σε μια υποενότητα η εξέλιξη των προβοσκιδωτών ζώων. Αυτή η υποενότητα συνεχίζει και στην επόμενη ενότητα του πλειστοκαίνου. Ως εκθέματα ήδη από την υπάρχουσα έκθεση υπήρχαν ομοιώματα υπό κλίμακα, άριστης ποιότητας και ακρίβειας 12. Για την παρουσίαση αυτού του θέματος δημιουργείται ένας γραμμικός πάγκος κάτω από τα παράθυρα των δύο αιθουσών (εικ. 39). Το στήσιμο των ελεφάντων δείχνει πως αυτοί προχωρούν από τη μία αίθουσα στην άλλη. Το γεγονός της συνέχειας στην άλλη αίθουσα υπενθυμίζει για μια ακόμη φορά τη σχέση των δύο ενοτήτων. 12 Τα συγκεκριμένα ομοιώματα καθώς και το πρόπλασμα του αρχαϊκού ελέφαντα αποτελούν έργα του Ολλανδού γλύπτη Remie Bakker, υπό την εποπτεία επιστημονικών επιβλεπόντων. 91

92 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

93 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Το Πλειστόκαινο Η ενότητα του πλειστοκαίνου δεν ξεκινάει με τοίχο όπου παρουσιάζεται ο τρόπος εύρεσης τους καθώς τα απολιθώματα βρέθηκαν μαζί με τα αυτά της προηγούμενης ενότητας. Συνεπώς οι νησίδες «ξεκινούν» την πορεία τους μέσα από την προβολή ανασύνθεσης του παλαιοπεριβάλοντος. Το κλίμα εκείνη την περίοδο ήταν πιο ψυχρό καθώς ήταν η περίοδος των παγετών αν και πάλι ήταν δασώδες 13. Για τον παραπάνω λόγο οι νησίδες έχουν πιο ψυχρό χρώμα όπως και όλη η αίθουσα (τοίχοι και ψευδοροφή). Ο φωτισμός είναι όμοιος με την προηγούμενη ενότητα ούτως ώστε να επισημαίνεται η στενή νοηματική τους σύνδεση. Η παρούσα ενότητα παρουσίαζε μια ιδιατερότητα ως προς τα εκθέματα. Ένα από τα απολιθώματα αποτελεί τμήμα δοντιού ενός προβοσκιδωτά ζώου, του στεγόδοντα, το οποίο είναι το μοναδικό εύρημα στην Ευρώπη. Η εύρεση αυτού του απολιθώματος αλλάζει τα μέχρι τώρα δεδομένα για την γεωγραφική εξάπλωση των προβοσκιδωτών ζώων. Το έκθεμα (λόγω της επιστημονικής του σημασίας) όφειλε να ξεχωρίζει εκθεσιακά έναντι των άλλων. Για αυτό το λόγο κατασκευάζεται μια γυάλινη κυλινδρική προθήκη η οποία ανυψώνει το εύρημα ψηλά. Παράλληλα το δόντι του στεγόδοντα από απολίθωμα της Ινδονησίας το οποίο δωρίθηκε για την συλλογή ως συγκριτικό υλικό τοποθετείται σε εσοχή εντός της νησίδας (εικ. 40). Τα παράθυρα ακόμη μια φορά λειτουργούν ως φίλτρο του παλαιοπεριβάλλοντος με το σήμερα μέσω της ημιδιάφανης εκτύπωσης, ενώ από κάτω ο γραμμικός πάγκος με την εξέλιξη των προβοσκιδωτών συνεχίζει την γραμμική αφήγηση από την προηγούμενη ενότητα. Στην δεξιά τοίχο της αίθουσας σχεδιάζονται προθήκες παλαιού τύπου όπου παρουσιάζεται ο παλαιός τρόπος έκθεσης των απολιθωμάτων της συλλογής, με όμοιο σχεδιαστικό τρόπο όπως περιγράφηκε και στην ενότητα του παλαιοβυθού. 13 Σημειώνεται ότι η Ελλάδα δεν είχε ποτέ παγετώνες και αυτός είναι ένας λόγος όπου τα απολιθώματα μαρτυρούν μια έντονη βιοποικιλότητα. Η Ελλάδα διέθετε πάντα ένα ιδανικό κλίμα για ζωή. 93

94 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα

95 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η Βοτανική Συλλογή Η βοτανική συλλογή τοποθετείται στην μεγάλη αίθουσα των 100 τ.μ. Βασικό πρόβλημα της συγκεκριμένης συλλογής ήταν ο φυσικός φωτισμός ο οποίος καταστρέφει τα εκθέματα. Συνεπώς όλα τα παράθυρα της αίθουσας (8 συνολικά) έπρεπε να κλείσουν, εκτός της περίπτωσης όπου χρησιμοποιούνταν φίλτρα πάνω στο τζάμι κατά των ηλιακών ακτινοβολιών. Ένα επιπλέον πρόβλημα που τέθηκε ήταν ο τρόπος στήριξης και παρουσίασης των φυτών. Τα εκθέματα, ως αποξηραμένα φυτά, είναι επί της ουσίας 2 διαστάσεων, γεγονός που απαιτεί μια επιφάνεια πάνω στην οποία αυτά ακουμπάνε. Το γενικό επιθυμητό αίσθημα που επιχειρείται να αποδοθεί είναι ο επισκέπτης να βιώνει πως βρίσκεται μέσα σε ένα βοτανικό κήπο. Ακολουθώντας την παραπάνω πρόθεση τα φυτά πρέπει το τοποθετηθούν κατακόρυφα και όχι οριζόντια. Επιπλέον προκειμένου να δημιουργείται χωρικά ο κήπος θα πρέπει ο επισκέπτης να μπορεί να βλέπει ταυτόχρονα όλα τα φυτά. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι οι επιφάνειες στήριξης και τοποθέτησης των φυτών σχεδιάζονται με διαφανές υλικό (πχ. Γυαλί ή plexiglass). Σύμφωνα με τον αρχιτεκτονικό χειρισμό τα εκθέματα τοποθετούνται κεντρικά του χώρου πάνω στις νησίδες. Οι νησίδες διαθέτουν 2 επιφάνειες από γυαλί μέσα στις οποίες τοποθετούνται τα φυτά. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να γίνουν ορατές και οι δύο πλευρές αυτών. Να σημειωθεί ότι για την διατήρηση και προστασία των φυτών αυτή η κατασκευή απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη καθώς οφείλει να είναι αεροστεγής. Σε κάθε άλλη περίπτωση υπάρχει αλλοίωση των φυτών 14. Οι νησίδες της παρούσας ενότητας προσπαθούν να αποδώσουν την λεπτότητα και ευθραυστότητα των φυτών. Για αυτό το λόγο σχεδιάζονται επιφάνειες (για το τεκμηριωτικό και εποπτικό υλικό της κάθε ενότητας) οι οποίες στηρίζονται πάνω σε μαύρα μεταλλικά λεπτά πόδια, δίνοντας την αίσθηση των κλαδιών. Πάνω σε όλα αυτά στηρίζονται με μεταλλικό σκελετό οι γυάλινες επιφάνειες με τα εκθέματα που περιγράφηκαν παραπάνω. Παρουσιάζοντας τον τρόπο ερμηνείας του φυσικού κόσμου από τον άνθρωπο, η παρούσα ενότητα χωρίζεται σε δύο επιμέρους ενότητες: α) στην ματιά του ανθρώπου-επιστήμονα, β) στην ματιά του ανθρώπου-κατοίκου της περιοχής. Μέσω των δύο ενοτήτων παρουσιάζεται πώς το πλαίσιο του ανθρώπου (κοινωνικό, επιστημονικό, πολιτισμικό, ιδεολογικό) καθορίζει εν τέλει και τον τρόπο ερμηνείας των συγκεκριμένων αντικειμένων. Οι δύο ενότητες βρίσκονται στον ίδιο χώρο και ο επισκέπτης μπορεί να βλέπει και τους δύο χώρους των 14 Ύστερα από προσωπική επικοινωνία με τον Θοδωρή Παπαδόπουλο, υπ. διδάκτορα Δασολογίας, ο οποίος μελέτησε τα φυτά της περιοχής. 95

96 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ενοτήτων ταυτόχρονα ούτως ώστε να αντιληφθεί ότι οι δύο αυτές ερμηνείες πραγματοποιούνται την ίδια χρονική περίοδο και προέρχονται από τα αντικείμενα της ίδιας συλλογής. Για τους ίδιους λόγους η μορφή των νησίδων δεν αλλάζει στις δύο ενότητες αλλά παραμένει ίδια προκειμένου να τις ενοποιήσει. Η φορά των νησίδων ξεκινάει από την ενότητα του επιστήμονα και καταλήγει μέσω της ενότητας του κατοίκου στο μοναδικό ανοιχτό παράθυρο της αίθουσας από όπου είναι ορατό το όρος Μπούρινο. Με άλλα λόγια η πορεία τους, καταλήγει στο μέρος από οποίο προήλθαν και στο οποίο εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα. Προδιαγραφές απόδοσης (σύμφωνα με το νοηματικό σχεδιασμό της κ. Ελένης Κοτίτσα) να γίνονται διακριτές οι δύο οπτικές επάνω στην ίδια συλλογή. να γίνεται αντιληπτό ότι η μία οπτική αφορά την επιστημονική ματιά ενώ η άλλη την αντίστοιχη του κατοίκου της περιοχής να αποδίδεται ο χώρος ενός ψυχρού χώρου εργαστηρίου στην ενότητα «η ματιά του επιστήμονα» να αποδίδεται η αίσθηση ενός εσωτερικού σπιτιού στην ενότητα «η ματιά του κατοίκου». ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται τον τρόπο και το βαθμό ενσωμάτωσης των φυτών της συλλογής στην καθημερινότητα του Σιατιστινού. ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται την εξέλιξη της τεχνολογίας ως καθοριστικό παράγοντα εξέλιξης της επιστημονικής έρευνας στην ενότητα «η ματιά του επιστήμονα» να γίνεται αντιληπτό οτι πρόκειται για φυτά που προέρχονται από το Όρος Βούρινος.. να μπορεί, σε κάποια σημεία, ο επισκέπτης να αντιληφθεί την εικόνα και των ζωντανών φυτών και όχι μόνο των αποξηραμένων. τα εκθέματα να μπορούν να παρατηρηθούν από όσο το δυνατόν περισσότερες πλευρές. να αξιοποιηθεί η θέα προς το Όρος Βούρινος από τα παράθυρα της αίθουσας. 96

97 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η ματιά του επιστήμονα Ακολουθώντας την αριστερόστροφη πορεία ο επισκέπτης εισέρχεται από την αριστερήβόρεια μεριά της αίθουσας όπου αναπτύσσεται η ενότητα της επιστημονικής ερμηνείας. Σύμφωνα με την γενική προδιαγραφή απόδοση της ενότητας δημιουργείται ένα χώρος εργαστηριακός, αποστειρωμένος και ψυχρός. Ο επισκέπτης δηλαδή εισέρχεται σε ένα χώρο όπου έχει την ατμόσφαιρα ενός εργαστηρίου, όπου δηλαδή πραγματοποιείται η επιστημονική μελέτη (εικ. 41). Το πάτωμα καλύπτεται με άσπρο floor graphic τόσο για να δείξει τον άσπρο χώρο των εργαστηρίων 15 όσο και για να για διαχωρίσει αυτή την ενότητα από την επόμενη. Ο γενικός φωτισμός είναι λευκός και ψυχρός ενώ τα φωτιστικά σώματα έχουν αναφορά σε αυτά των εργαστηρίων (επιμήκη, ορθογώνια και μεταλλικά) ακολουθώντας σε κάτοψη τη φορά των νησίδων. Η ενότητα ξεκινάει από τον αριστερό λοξό τοίχο όπου παρουσιάζεται το ιστορικό δημιουργίας της συλλογής καθώς και στοιχεία για τον τόπο συλλογή τους, με γραφιστικό κυρίως τρόπο. Η λοξότητα του τοίχου όπως και στις προηγούμενες ενότητες δηλώνει την αρχή (πού δηλαδή βρέθηκαν και συλλέχτηκαν τα συγκεκριμένα αντικείμενα). Λόγω του ότι η συλλογή συλλέχθηκε εξ αρχής για επιστημονική μελέτη από επιστήμονες του εξωτερικού, ο τρόπος έκθεσής τους ήταν και είναι μέχρι και σήμερα ταξινομικός 16. Θεωρήθηκε ιδιαίτερα ενδιαφέρον να παρουσιαστεί ο παλιός τρόπος έκθεσης της συλλογής παρουσιάζοντας έτσι τόσο τον τρόπο ερμηνείας που υπήρχε τις τελευταίες δεκαετίες, όσο και την σημασία της ταξινόμησης για την μελέτη αυτών των αντικειμένων. Στη βόρεια μεριά της αίθουσας κατασκευάζονται προθήκες παλιού τύπου, όμοιες με τις υπάρχουσες, (ξύλινη κατασκευή με σκούρο ξύλο και διακοσμητικά στοιχεία) μέσα στις οποίες εκτίθενται ορισμένες ομαδοποιήσεις φυτών σύμφωνα με ένα σύστημα ταξινόμησης. Στον ανατολικό τοίχο δημιουργείται ένας σύγχρονος πάγκος εργαστηρίου με ερμάρια και συρτάρια λειτουργώντας ως φόντο στην αίθουσα, συμπληρώνοντας της αίσθηση του εργαστηριακού χώρου. Στον πάγκο αυτό, τοποθετούνται τεχνολογικά εργαλεία των διάφορων εποχών (μεγεθυντικός φακός, μικροσκόπιο, διόπτρες κ.α.) από όπου ο επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία στην ερμηνεία του φυσικού κόσμου. Παράλληλα, στα ερμάρια και στα συρτάρια παρουσιάζεται εποπτικό υλικό καθώς και εκθέματα της συλλογής που δεν αποτελούν κύρια εκθέματα. Να σημειωθεί ότι η τοποθέτησή τους σε συρτάρια βοηθάει στην προστασία και διατήρησή τους. 15 Οι χώροι των εργαστηρίων έχουν άσπρο πάτωμα ούτως ώστε να είναι ορατά τα αντικείμενα που πέφτουν κάτω. 16 Η βοτανική συλλογή βρίσκεται μέχρι και σήμερα (2014) στο Τσίπειον Οικοτροφείο Σιάτιστας. Τα φυτά βρίσκονται μέσα σε ξύλινες προθήκες ταξινομημένα ανά οικογένειες. 97

98 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Λόγω του γεγονότος ότι τα αποξηραμένα φυτά δεν παρουσίαζαν την πραγματική εικόνα των φυτών και δεν αποτελούσαν εντυπωσιακά εκθέματα για έναν επισκέπτη, θεωρήθηκε σκόπιμη η δημιουργία ενός θερμοκηπίου εσωτερικού χώρου όπου καλλιεργούνται ορισμένα από τα φυτά της συλλογής. Με αυτό τον τρόπο δίνεται η πραγματική οντότητα του φυτού (όπως αυτό συναντάται στη φύση) και παράλληλα παρουσιάζεται το χρώμα, κάτι το οποίο είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των αυτών Η παρουσία καλλιεργήσιμων φυτών εντός του εκθεσιακού χώρου απαιτεί την παρουσία 98 προσωπικού επίβλεψης καθώς αποτελούν ζωντανό έκθεμα.

99 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Εικόνα

100 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Η ματιά του κατοίκου Η δεύτερη ενότητα της βοτανικής συλλογής αφορά τον τρόπο ερμηνείας των αντικειμένων από έναν μη επιστήμονα, έναν ντόπιο κάτοικο. Σκοπός είναι να δειχθεί το πώς οι ανθρώπινες ανάγκες και ο τρόπος ζωής δημιουργούν μια διαφορετική σχέση με τα φυτά, σε σύγκριση με την προηγούμενη ενότητα. Στη συγκεκριμένη ενότητα έπρεπε να αποδοθεί το περιβάλλον διαβίωσης του ανθρώπου, ένα περιβάλλον θερμό, οικείο, δηλαδή ένα σπίτι. Ως σχεδιαστική απόδοση επιλέχθηκε η αναφορά στα Σιατιστινά σπίτια-αρχοντικά, τόσο επειδή συνδέεται η παρούσα συλλογή με τον τόπο όσο και γιατί ο εσωτερικός διάκοσμος των σπιτιών αυτών έχει σαφείς αναφορές και επιρροές από τον φυτικό κόσμο (εικ. 42). Το πάτωμα του χώρου διατηρείται ξύλινο και ο φωτισμός είναι θερμός και μεικτός, δημιουργώντας την ατμόσφαιρα του εσωτερικού ενός σπιτιού. Σε όλη την αίθουσα διατηρείται ένα μόνο παράθυρο ανοιχτό (όπως προαναφέρθηκε) το οποίο δημιουργεί το μεικτό φωτισμό και δίνει τη δυνατότητα θέασης του Μπούρινου. Ο επισκέπτης δηλαδή 100 βρίσκεται σε ένα Σιατιστινό σπίτι μέσα από το οποίο κοιτάει το βουνό στο οποίο βρίσκονται τα φυτά της έκθεσης. Πέρα από το είδος του φωτισμού σημαντικό ρόλο στην απόδοση του σπιτιού διαδραματίζει κα το φωτιστικό σώμα. Τοποθετείται ένα φωτιστικό σώμα που εντοπίζεται στα Σιατιστινά σπίτια (και γενικά στα παραδοσιακά σπίτια) το οποίο όμως δεν βρίσκεται κεντρικά του χώρου αλλά έκκεντρα προκειμένου να μη δημιουργηθεί η σύγχυση στον επισκέπτη ότι βρίσκεται στην πραγματικότητα μέσα σε ένα σπίτι, αλλά σε ένα μουσειακό χώρο. Τα παράθυρα της νότιας πλευράς κλείνουν για τους λόγους φωτισμού που προαναφέρθηκαν, αλλά τόσο η μορφολογία τους και τα κουφώματα διατηρούνται προκειμένου να συμβάλουν στην δημιουργία της ατμόσφαιρας του σπιτιού. Πιο συγκεκριμένα, επειδή ένα αρχοντικό σπίτι της Σιάτιστας εσωτερικά διαθέτει πλούσιο διάκοσμο, στο ένα παράθυρο τοποθετούνται κουρτίνες κεντημένες με φυτικά μοτίβα όπως θα συναντούσε κανείς μέσα σε ένα σπίτι. Στο άλλο παράθυρο γίνεται μια προσπάθεια θέασης του πολιτισμικού περιβάλλοντος της Σιάτιστας. Έξω από την κεντρική είσοδο του Τραμπατζείου Γυμνασίου βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου. Συνεπώς στο δεύτερο παράθυρο πίσω από το κούφωμα τοποθετείται εκτύπωση με τη φωτογραφία του Ιερού ναού (η γωνία λήψης γίνεται από το παράθυρο ώστε ο επισκέπτης να θεωρεί ότι βλέπει τον Ναό από το συγκεκριμένο σημείο). Η σχεδιαστική αυτή λύση πραγματοποιείται για δύο λόγους: α) για να επισημάνει στον επισκέπτη ότι το σπίτι, και εν τέλει ο κάτοικος, βρίσκεται μέσα σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον, β) για να υπονοήσει ότι ο κάτοικος της Σιάτιστας πιστεύει στο Ορθόδοξο Χριστιανικό Δόγμα (ως επί το πλείστον) το οποίο παρουσιάζει μια συγκεκριμένη

101 ΧΩΡΙΚΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ σχέση με το φυσικό κόσμο. Οι τοίχοι γύρω από τα παράθυρα καλύπτονται με τα διακοσμητικά μοτίβα που απαντώνται στα εσωτερικά των σπιτιών τα οποία έχουν άμεση αναφορά σε φυτά. Στον τυφλό τοίχο της δεξιάς μεριά των παραθύρων δημιουργείται μια εκθεματική επιφάνεια με προθήκες εσωτερικού φωτισμού όπου παρουσιάζονται πληροφορίες και εκθέματα πέραν από αυτά που εκτίθενται στις νησίδες. Η μορφή αυτής της κατασκευής είναι εμπνευσμένη από τους ξύλινους εσωτερικούς τοίχους των σιατιστινών σπιτιών οι οποίοι καλύπτονταν με διάκοσμο. Συνεπώς οι νησίδες βρίσκονται κεντρικά του χώρου, όπου παρουσιάζονται ομαδοποιήσεις φυτών με αντίστοιχο υλικό (π.χ βρώσιμα φυτά με φωτογραφίες φαγητών που τα περιέχουν) ενώ το περιβάλλον παρουσιάζει το λόγο για τον οποίο ομαδοποιήθηκαν κατά αυτόν τον τρόπο. 101

102 ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Εικόνα