ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ ΤΟΥ.. ΑΓ. ΤΡΙΑ ΑΣ

Transcript

1 ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ ΤΟΥ.. ΑΓ. ΤΡΙΑ ΑΣ ΗΛΙΑΝΑ ΛΑΜΠΙ ΟΥ Επιβλέπουσα: Ε. ΘΩΙ ΟΥ ΒΕΡΟΙΑ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2011

2 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη Εισαγωγή Τα αστικά κέντρα της Ελλάδας Πολιτικές αστικής ανάπτυξης Το Πλαίσιο στην ΕΕ Η κατάσταση στην Ελλάδα: Η πρώτη δεκαετία της πολιτικής συνοχής Η κατάσταση στην Ελλάδα μετά το Τα προγράμματα Η μεθοδολογία ανάλυσης και παρέμβασης Θεσμικό πλαίσιο ολοκληρωμένων προγραμμάτων αστικής ανάπτυξης Μεθοδολογία ολοκληρωμένης παρέμβασης στο δημοτικό διαμέρισμα Αγίας Τριάδας...33 Η ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Δήμος Θερμαϊκού Κοινωνία Πληθυσμιακά δεδομένα Δομή Πληθυσμού- Σύνθεση κατά Ηλικία και Φύλο Επίπεδο εκπαίδευσης Κοινωνικός εξοπλισμός Οικονομία Περιβάλλον Τεχνικές υποδομές Οικιστικό Περιβάλλον Ρύπανση Παρεμβάσεις που έγιναν στην περιοχή στο εγγύς παρελθόν Συμπεράσματα για το Δήμο Θερμαϊκού...61 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ Περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης Συμπεράσματα Ανάλυση SWOT παραθαλάσσιας ζώνης

4 15. Κατευθύνσεις προγραμμάτων για την παραθαλάσσια ζώνη του δημοτικού διαμερίσματος Αγίας Τριάδας Στρατηγική και στόχοι Περιεχόμενο και αναμενόμενα αποτελέσματα Χρηματοδότηση Φορείς Υλοποίησης Συμπεράσματα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Βιβλιογραφικές πηγές Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 2: Αστικός-Αγροτικός πληθυσμός στην Ελλάδα τα έτη 1991, Πίνακας 3: Περιεχόμενο προγράμματος Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN II...26 Πίνακας 4: Περιεχόμενο Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Αστικής Ανάπτυξης...28 Πίνακας 5: Πληθυσμός Δήμου Θερμαϊκού Πίνακας 6: Μεταβολές πληθυσμού των παλαιών ΟΤΑ του Δ. Θερμαϊκού...39 Πίνακας 7: Έκταση και Πυκνότητα στα δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Θερμαϊκού (2001)...41 Πίνακας 8: Παρουσία παλιννοστούντων ομογενών στο Δ. Θερμαϊκού (2000)...42 Πίνακας 9: Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα στο Δήμο Θερμαϊκού (2001)...42 Πίνακας 10: Νόμιμος-Παραθεριστικός Πληθυσμός...43 Πίνακας 11: Απασχολούμενοι κατά τομέα παραγωγής στο Δήμο Θερμαϊκού (2001)49 Πίνακας 12: Οικονομικά ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός του Δήμου Θερμαϊκού (2001)...50 Πίνακας 13: Ηλικιακή διάρθρωση στο Δ.Δ. Αγίας Τριάδας...65 Πίνακας 14: Ανάγκες Πληθυσμού σε κοινωνική υποδομή (ΠΕ_6)...71 Περιεχόμενα Εικόνων Εικόνα 1: Πόλοι Ανάπτυξης στην Ελλάδα...13 Εικόνα 2: Αστικές περιοχές στην Ελλάδα που συμμετείχαν στην URBAN I...19 Εικόνα 3: Αστικές περιοχές στην Ελλάδα που συμμετείχαν στην URBAN II...22 Εικόνα 4: Θέση Δήμου Θερμαϊκού...37 Εικόνα 5: Οικιστική δομή του Δήμου Θερμαϊκού δεκαετία του Εικόνα 6: Δήμος Θερμαϊκού...62 Εικόνα 7: Δ.Δ. Αγίας Τριάδας...63 Εικόνα 8: Θέση περιοχή παρέμβασης στο Δήμο Θερμαϊκού...64 Εικόνα 9: Παραθαλάσσια ζώνη του Δ.Δ. Αγίας Τριάδας...65 Εικόνα 10: Σπίτια στην παραθαλάσσια ζώνη του Δ.Δ. Αγίας Τριάδας...68 Εικόνα 11: Κακοτεχνίες δρόμων στην παραλιακή ζώνη της Αγίας Τριάδας...69 Εικόνα 12: Χάρτης παραθαλάσσια ζώνη Δ.Δ. Αγίας Τριάδας (ΓΠΣ)

5 Περιεχόμενα Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Πληθυσμιακή εξέλιξη στις Κοινότητες (δημοτικά διαμερίσματα) του Δ. Θερμαϊκού Διάγραμμα 2: Επίπεδο εκπαίδευσης στο Δήμο Θερμαϊκού (2001)...46 Διάγραμμα 4: Απασχόληση κατά τομέα παραγωγής στο Δήμο Θερμαϊκού (2001)...49 Διάγραμμα 5: Ποσοστά απασχολούμενων και ανέργων Δήμου Θερμαϊκού (2001)

6 Περίληψη Η εργασία αυτή επικεντρώνεται στην ολοκληρωμένη αστική παρέμβαση στο Δήμο Θερμαϊκού και συγκεκριμένα στην παραθαλάσσια ζώνη του δημοτικού διαμερίσματος Αγ. Τριάδας με στόχο να προτείνει μία ολοκληρωμένη αστική παρέμβαση στην περιοχή αυτή. Αρχικά η εργασία επιχειρεί να ερευνήσει τη σημασία που έχουν οι πόλεις στην Ελλάδα και να αναδείξει το ρόλο τους σε σχέση με τις πολιτικές της ΕΕ για τις πόλεις. Γίνεται δηλαδή επισκόπηση της σημασίας των ελληνικών πόλεων και των προβλημάτων τους γενικά καθώς και ολοκληρωμένων παρεμβάσεων που εφαρμόζονται στις πόλεις. Εστιάζει ιδιαίτερα στην πολιτική συνοχής που εφαρμόζεται στην Ελλάδα και υλοποιείται μέσω εξειδικευμένων προγραμμάτων (Αστικά Πιλοτικά Σχέδια, Κοινοτική Πρωτοβουλία (ΚΠ) URBAN, Ολοκληρωμένα Προγράμματα Αστικής Ανάπτυξης). Η εργασία αναφέρεται σε παραδείγματα ελληνικών πόλεων όπως η Κομοτηνή, το Πέραμα, το Ηράκλειο, ο Βόλος, η Θεσσαλονίκη, η Ερμούπολη, η Πάτρα, και το Περιστέρι στις οποίες έχει εφαρμοστεί η ΚΠ URBAN. Επιπλέον παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε από τα παραπάνω προγράμματα η οποία αξιοποιείται για την ολοκληρωμένη αστική παρέμβαση στην παραθαλάσσια ζώνη της Αγ. Τριάδας και ταυτόχρονα γίνεται επισκόπηση του ελληνικού θεσμικού πλαισίου των ολοκληρωμένων προγραμμάτων αστικής ανάπτυξης με βάση το νόμο 2742/99 (Σχέδια Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων ΣΟΑΠ). Στη συνέχεια παρουσιάζεται η υπάρχουσα κατάσταση του Δήμου Θερμαϊκού και ειδικότερα της παραθαλάσσιας ζώνης της Αγ. Τριάδας όσον αφορά τους τομείς της κοινωνίας, της οικονομίας και του περιβάλλοντος, ενώ ταυτόχρονα αξιολογούνται τα στοιχεία του εσωτερικού και εξωτερικού της περιβάλλοντος και συγκεκριμένα οι δυνάμεις, οι αδυναμίες, οι ευκαιρίες και οι απειλές με βάση την ανάλυση SWOT. Από την αξιολόγηση προκύπτουν τα συμπεράσματα για την κατάσταση της περιοχής παρέμβασης τα οποία αξιοποιούνται στο πλαίσιο της διαμόρφωσης της στρατηγικής και των προτάσεων. Επιπρόσθετα, επιλέγεται η στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί και προτείνονται το όραμα, οι στόχοι, τα μέτρα και οι δράσεις, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την υπάρχουσα κατάσταση και τις τάσεις στην περιοχή μελέτης, αλλά και τις κατευθύνσεις αστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως της πολιτικής συνοχής αλλά και της πολιτικής περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα λαμβάνονται υπόψη οι κατευθύνσεις του Σχεδίου Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) (1999), καθώς και το περιεχόμενο και οι κατευθύνσεις των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών URBAN και επίσης του Πλαισίου Δράσης της ΕΕ για την Αειφόρο Αστική Ανάπτυξη (ΕΕ, 1998). Σκοπός της εργασίας είναι η επεξεργασία μιας πρότασης ολοκληρωμένης παρέμβασης για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, την αναβάθμιση του οικιστικού περιβάλλοντος, τη βελτίωση της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και γενικά για την αναβάθμιση και την ενίσχυση της περιοχής παρέμβασης. Τέλος η εργασία αναφέρεται ενδεικτικά στις δυνατές πηγές χρηματοδότησης από τις οποίες μπορεί η ολοκληρωμένη αστική παρέμβαση να χρηματοδοτηθεί και ταυτόχρονα παρουσιάζονται οι φορείς και οι υπηρεσίες που μπορούν να την υλοποιήσουν. Τέλος παρουσιάζονται τα Συμπεράσματα που προέκυψαν από την πρόταση ολοκληρωμένης αστικής παρέμβασης που πραγματοποιήθηκε, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στο τρόπο κατά τον οποίο η παρούσα εργασία μπορεί να 5

7 συμβάλλει στην προσέγγιση και αντιμετώπιση των προβλημάτων της περιοχής παρέμβασης. 6

8 1. Εισαγωγή Στην Ελλάδα το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού ζει στις αστικές περιοχές. Οι πόλεις είναι κέντρα οικονομικής ανάπτυξης και συγκέντρωσης των υπηρεσιών και για αυτό έχουν καθοριστική σημασία για την ευημερία της χώρας. Από την άλλη, όμως, αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, οι κοινωνικές ανισότητες και η ανεργία, λόγοι που οδηγούν στην υλοποίηση σχετικών πολιτικών και προγραμμάτων αστικών παρεμβάσεων πολλά από τα οποία εντάσσονται στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη των πόλεων πάρθηκαν και από τα κράτη-μέλη ξεχωριστά όπως γίνεται και στην περίπτωση της Ελλάδας. Στην Ελλάδα μία από τις σημαντικότερες πολιτικές της ΕΕ που υλοποιήθηκε είναι η πολιτική συνοχής μέσω των Αστικών Πιλοτικών Προγραμμάτων, της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN και των Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Αστικής Ανάπτυξης. Η εργασία με θέμα «Ολοκληρωμένη Αστική Παρέμβαση στο Δήμο Θερμαϊκού» έχει αφετηρία το γεγονός ότι ο Δήμος την τελευταία δεκαπενταετία χαρακτηρίζεται από ραγδαία πληθυσμιακή ανάπτυξη εξαιτίας της μετατροπής του οικισμού από παραθεριστικό σε οικισμό μόνιμης κατοικίας και της ταυτόχρονης προσφοράς φθηνών κατοικιών στους οικονομικούς μετανάστες. Η γειτνίαση του Δήμου με το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης (ΠΣΘ) και η ύπαρξη της παραθαλάσσιας ζώνης αποτελούν πλεονεκτήματα που συνέβαλαν επίσης σε αυτήν την πληθυσμιακή ανάπτυξη. Από την άλλη, η αδυναμία του Δήμου να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες του αναπτυσσόμενου πληθυσμού δημιουργεί προβλήματα οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά. Κατά συνέπεια η εργασία περιλαμβάνει την ανάλυση της παρούσας κατάστασης του Δήμου Θερμαϊκού, τον εντοπισμό των προβλημάτων του και την επιλογή στόχων και προτεραιοτήτων τόσο στο σύνολο του Δήμου όσο και σε μία μικρή περιοχή αυτού ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη και την ανάδειξη της συγκεκριμένης περιοχής. Ειδικότερα, αντικείμενο της εκπόνησης της παρούσας διπλωματικής εργασίας σε γενικές γραμμές είναι α) η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του Δήμου και της επιλεγμένης περιοχής β) ο εντοπισμός των αδυναμιών και απειλών που αντιμετωπίζει καθώς και των δυνατοτήτων και προοπτικών που εμφανίζει γ) η διερεύνηση των αναπτυξιακών και χωροταξικών κατευθύνσεων που έχουν προταθεί για την περιοχή και δ) η δημιουργία οράματος και στόχων για την ολοκληρωμένη ανάπτυξή της. Για να επιτευχθεί αυτό, η εργασία, μετά από μία ολοκληρωμένη προσέγγιση του Δήμου, θα επικεντρωθεί στην επιλογή στόχων, μέτρων και προτεραιοτήτων σε μία μικρή περιοχή του Δήμου για την επίτευξη της οικονομικής, κοινωνικής ανάπτυξης σε αυτήν ταυτόχρονα με την προστασία του αστικού περιβάλλοντος. Η βασική δομή της εργασίας οργανώνεται σε είκοσι κεφάλαια. Στο επόμενο, δεύτερο κεφάλαιο επιδιώκεται να επισημανθεί η σημασία και ο ρόλος των ελληνικών πόλεων στην ζωή των ανθρώπων ενώ παράλληλα εξετάζονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται οι ευρωπαϊκές πολιτικές από το ξεκίνημά τους μέχρι και σήμερα συνοπτικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και αναλυτικά για την Ελλάδα. Στην Ελλάδα παρουσιάζεται η πολιτική συνοχής και ταυτόχρονα αναφέρονται τα προγράμματα που την υλοποιούν. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεσμικό 7

9 πλαίσιο των Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ) και στο πέμπτο η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για την ολοκληρωμένη αστική παρέμβαση στο Δήμο Θερμαϊκού. Στα επόμενα κεφάλαια (6, 7, 8 & 9) περιλαμβάνεται η αναγνώριση και η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του Δήμου. Στα επόμενα κεφάλαια (10 & 11) περιλαμβάνονται οι παρεμβάσεις που έγιναν στο εγγύς παρελθόν και τα Συμπεράσματα που προκύπτουν για την κατάσταση του Δήμου Θερμαϊκού. Στο επόμενα κεφάλαια (12, 13, 14, 15, 16 & 17) περιλαμβάνεται η περιγραφή της παραθαλάσσιας ζώνης που είναι η περιοχή παρέμβασης, η διάγνωση με βάση τον πίνακα SWOT, οι αναπτυξιακές και χωροταξικές κατευθύνσεις με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη, η παρουσίαση της στρατηγικής, του οράματος, των στόχων και προτεραιοτήτων με συγκεκριμένες και χωρικά προσδιορισμένες δράσεις καθώς και τα αναμενόμενα αποτελέσματα που προκύπτουν από την υλοποίηση της στρατηγικής. Στα κεφάλαια (18 & 19) παρουσιάζονται ενδεικτικά οι πηγές χρηματοδότησης και οι φορείς υλοποίησης. Στο τέλος παρατίθενται τα Συμπεράσματα και οι παρατηρήσεις που προέκυψαν από την εργασία, με έμφαση στη δυνατότητα συμβολής της ολοκληρωμένης ανάπτυξης για το Δήμο Θερμαϊκού. 8

10 2. Τα αστικά κέντρα της Ελλάδας Όπως επισημαίνει ο Hall η πόλη αποτελεί το κέντρο πραγματοποίησης όλων των δραστηριοτήτων κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και καινοτόμων αλλαγών (Hall, 2005:13). Σύμφωνα με τον Μαρμαρά (2002:113) ο αστικός χώρος αποτελεί κέντρο δυνάμεων για την ανάπτυξη των κοινωνικών, πολιτισμικών, οικονομικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων των ανθρώπων. Οι πόλεις θεωρούνται οι κινητήριες δυνάμεις των περιφερειών καθώς η ανάπτυξή τους σχετίζεται άμεσα με την ευημερία των πόλεων (ΕΕ, 2006γ). Οι πόλεις έχουν μεγάλη σημασία καθώς αποτελούν κέντρα ανάπτυξης, προσφέρουν πολλές ευκαιρίες και δυνατότητες στους ανθρώπους, και διαθέτουν υπηρεσίες στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και του αθλητισμού. Επιπλέον αποτελούν κέντρα οικονομικών δραστηριοτήτων και προσφέρουν νέες θέσεις εργασίας καθώς εκεί υπάρχουν βιομηχανικές επιχειρήσεις, δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, κατασκευαστικές εταιρείες, τράπεζες και διάφορες νέες θέσεις εργασίας για απασχόληση. Αποτελούν κέντρα πολιτισμού καθώς σε αυτές συγκεντρώνονται πολιτιστικές υποδομές και δραστηριότητες. Ο πολιτιστικός χαρακτήρας και η πολιτιστική κληρονομιά είναι σημαντικοί παράγοντες για την προσέλκυση επισκεπτών και την ανάπτυξη του τουρισμού. Τα έργα τέχνης, τα μνημεία, τα μουσεία, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι παραδοσιακές συνοικίες και η ιστορία γενικότερα προσδίδουν την ταυτότητα των πόλεων και συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη τους (Κλουτσινιώτη, 2004:228). Στις πόλεις οι άνθρωποι συμμετέχουν σε διάφορα κοινωνικά δρώμενα και δραστηριοποιούνται στις κοινωνικές εκδηλώσεις μέσω των δημόσιων υπηρεσιών και των κοινωνικών εξυπηρετήσεων που προσφέρονται. Μέσω αυτών των δραστηριοτήτων έρχονται σε επαφή και επισυνάπτουν σχέσεις φιλίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης που είναι άλλωστε απαραίτητες μέσα σε μία κοινωνία. Εκτός των παραπάνω, οι πόλεις προσφέρουν ψυχαγωγικές και αθλητικές δραστηριότητες. Στην πόλη παρέχονται πολλές δυνατότητες ψυχαγωγίας και διασκέδασης όπως θέατρα, κινηματογράφοι, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, κέντρα διασκέδασης κτλ. Στις πόλεις ο άνθρωπος μέσω της τεχνολογίας αναβάθμισε το βιοτικό και πνευματικό του επίπεδο και διευκόλυνε τον τρόπο διαβίωσής του. Η τεχνολογία εφαρμόστηκε στους τομείς της εργασίας, των μεταφορών, της ιατρικής, και της παραγωγής. Ειδικά στην πόλη, η τεχνολογία έχει προσφέρει στον άνθρωπο πολλές ανέσεις στην εργασία, στην κατοικία, στην ψυχαγωγία, στην περίθαλψη, στα μέσα συγκοινωνίας κ.α. (Κομνηνός, 1993:30-35). Εκτός όμως από τη σημασία που έχουν οι πόλεις στη ζωή των ανθρώπων, και τις πολλές δυνατότητες που προσφέρουν αντιμετωπίζουν προβλήματα και σε πολλές περιπτώσεις είναι υποβαθμισμένες. Σύμφωνα με το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) το οποίο βασίζεται σε τρεις πυλώνες για την χωρική ανάπτυξη: Κοινωνία Οικονομία - Περιβάλλον, προκειμένου να επιτευχθεί χωρικά ισόρροπη ανάπτυξη θα πρέπει να επιδιώκεται σε όλες τις αστικές περιοχές η οικονομική και κοινωνική συνοχή και η προστασία των φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επομένως τα προβλήματα που εμφανίζονται στον αστικό χώρο σχετίζονται με τους τομείς: Κοινωνία Οικονομία - Περιβάλλον. Στον τομέα του περιβάλλοντος η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από έντονη αστικοποίηση γεγονός που έχει έντονες συνέπειες στο ενεργειακό και κλιματικό περιβάλλον και τη μείωση των ζωτικών πόρων όπως το νερό. Σημαντικές πιέσεις 9

11 στις πόλεις ασκούνται και στο δομημένο περιβάλλον και στην αστική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Οι επιπτώσεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία και μνημεία εξαιτίας των οικονομικών δραστηριοτήτων (π.χ. ανέγερση οικοδομών) που πραγματοποιούνται είναι έντονες (Βαβίζος και Μερτζάνης, 2003). Προβλήματα εντοπίζονται και στον κοινωνικό τομέα. Είναι αντιληπτό το μέγεθος και το πλήθος των προβλημάτων που δημιουργούνται σε κοινωνικές υποδομές σε πολλές πόλεις, εάν λάβουμε υπόψη τις ελλείψεις σε κτίρια κατάλληλα για τις κοινωνικές, εκπαιδευτικές και νοσοκομειακές ανάγκες και την ύπαρξη ελάχιστων κέντρων άθλησης και αναψυχής. Ένα άλλο ζήτημα που είναι πολύ σημαντικό στις αστικές περιοχές είναι ο κοινωνικός διαχωρισμός ο οποίος οφείλεται κατά βάση στις οικονομικές διαφορές μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και κατ επέκταση στις πολιτισμικές, κοινωνικές, πολιτικές διαφορές (Πανταζής, 1995:17). Εκτός των παραπάνω, προβλήματα εντοπίζονται και στον οικονομικό τομέα στις πόλεις. Το κυριότερο ζήτημα είναι οι οικονομικές ανισότητες που εμφανίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές και σε διάφορες κατηγορίες ανθρώπων. Οι πολίτες δεν έχουν την ίδια πρόσβαση στα συλλογικά αγαθά εξαιτίας της άνισης κατανομής του εισοδήματος. Τα άτομα που ζουν σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα σε σχέση με αυτούς που διαμένουν σε ανεπτυγμένες περιοχές με περισσότερες δυνατότητες απασχόλησης (Hall, 2005:84). Οι ελληνικές πόλεις εξελίσσονται με διαφορετικό μεταξύ τους τρόπο και παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς τον πληθυσμό, τις κοινωνικές υποδομές, την κοινωνική σύνθεση, το οικονομικό προφίλ, τις θέσεις εργασίας που προσφέρονται, την ύπαρξη ή όχι επιχειρήσεων, τα περιβαλλοντικά προβλήματα κ.α. Ταυτόχρονα όμως προσφέρουν κοινές ευκαιρίες και δυνατότητες, γεγονός που μαρτυρά τη σημασία που έχουν στη ζωή των ανθρώπων και χαρακτηρίζονται από κοινές αδυναμίες και απειλές που επιδρούν αρνητικά στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής Σύμφωνα με τη Γοσπονδίνη (2005: ) η πορεία κάθε πόλης εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη πέντε βασικών παραγόντων την τεχνολογική ανάπτυξη, τον εκσυγχρονισμό των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, την οικονομική ανάπτυξη, την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος και το βαθμό αφομοίωσης αναπτυξιακών στρατηγικών σε μία πόλη. Με βάση αυτούς τους παράγοντες οι πόλεις στην Ελλάδα ταξινομούνται σε τρεις βασικές κατηγορίες ανάλογα με τα οικονομικά, κοινωνικά και χωρικά χαρακτηριστικά τους: τις μητροπόλεις, τις μεγάλες πόλεις, και τις μικρές πόλεις. Οι μητροπόλεις χαρακτηρίζονται από την προσέλκυση πολλών δραστηριοτήτων, υψηλού επιπέδου εξειδικευμένες χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις, και υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας. Μητροπόλεις στην Ελλάδα θεωρούνται η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Στις μεγάλες πόλεις συγκεντρώνεται πλήθος οικονομικών δραστηριοτήτων, πολιτιστικών υποδομών και «διεθνών εκδηλώσεων» όπως οι Ολυμπιακοί αγώνες. Από την άλλη, οι μεγάλες πόλεις χαρακτηρίζονται από τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, την ύπαρξη κοινωνικών προβλημάτων όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός και διαχωρισμός,, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και το αυξημένο κόστος γης. Εξαιτίας αυτών των μειονεκτημάτων οι μεγάλες πόλεις σε ορισμένες περιπτώσεις είναι λιγότερο ελκυστικές για τους ανθρώπους ως χώροι κατοικίας και εργασίας. Οι μικρές πόλεις, από την άλλη πλευρά, θεωρούνται μία σημαντική ομάδα πόλεων με αξιόλογες προοπτικές ανάπτυξης καθώς χαρακτηρίζονται από την καλή ποιότητα του περιβάλλοντος, τις μικρές πολεοδομικές πυκνότητες, τη μικρή κυκλοφοριακή συμφόρηση, και σχετικά λιγότερη μόλυνση του περιβάλλοντος. 10

12 Με βάση το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008) τα αστικά κέντρα στην Ελλάδα εξελίσσονται με διαφορετικό μεταξύ τους τρόπο, και μεγαλύτερη ανάπτυξη από την δεκαετία του 70 και μετά παρουσιάζουν οι πόλεις: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα, Βόλος και Ηράκλειο. Με βάση το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) τα αστικά κέντρα στην Ελλάδα κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες (ΥΠΟΙΟ, : 222): Μητροπολιτικά κέντρα (Αθήνα Θεσσαλονίκη) Δευτερεύοντα αστικά κέντρα (πόλεις με πληθυσμό άνω των κατοίκων) που αποτελούν έδρες και των 13 Περιφερειών της χώρας Τα αστικά κέντρα σε επίπεδο νομού Τα αστικά κέντρα της χώρας που ανήκουν στην πρώτη και δεύτερη κατηγορία ξεπερνούν τους κατοίκους και είναι τα εξής: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Βόλος, Ιωάννινα, Χαλκίδα, Καβάλα, Κατερίνη, Σέρρες, Ρόδος, Χανιά, Τρίκαλα, Καλαµάτα, Αγρίνιο, Αλεξανδρούπολη, Κοµοτηνή, Ξάνθη, Βέροια, ράµα, Κέρκυρα, Κοζάνη. Από τα παραπάνω αστικά κέντρα σημαντικό ρόλο παίζουν η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς παρουσιάζουν ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Από τα παραπάνω αστικά κέντρα σημαντικό ρόλο παίζουν η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς παρουσιάζουν ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Αυτές είναι οι μητροπόλεις της χώρας, δηλαδή οι πόλεις που είναι οι πιο δυναμικές αστικές συγκεντρώσεις στον Ελλαδικό χώρο. Σύμφωνα με τον Οικονόμου (2000) οι δύο πόλεις χαρακτηρίζονται από ανεπτυγμένο τριτογενή τομέα, από δυναμικές βιομηχανικές δραστηριότητες και υποδομές στο τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας, του πολιτισμού, του αθλητισμού και των μεταφορών γεγονός που τις καθιστούν πόλεις με μεγάλη σημασία. Συγκεκριμένα η Αθήνα έχει πληθυσμό 4.1 εκατ. κατοίκους και η ποιότητα ζωής που προσφέρει στους κατοίκους χαρακτηρίζεται από μεγάλη συγκέντρωση δραστηριοτήτων στους τομείς της οικονομίας, της πληροφορικής, της τεχνολογίας και του πολιτισμού. Παρόλη την ύπαρξη πολλών θέσεων εργασίας που παρέχονται χαρακτηρίζεται από υψηλή ανεργία γιατί η συγκέντρωση πληθυσμού είναι ιδιαίτερα αυξημένη που ξεπερνάει την αντίστοιχη διαθεσιμότητα απασχόλησης. Η Αθήνα παρόλα τα πλεονεκτήματα που διαθέτει και τις ευκαιρίες και δυνατότητες που προσφέρει δεν μπορεί να εξελιχθεί σε σημαντική μητροπολιτική δύναμη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό οφείλεται στα περιβαλλοντικά προβλήματα που την χαρακτηρίζουν, όπως κυκλοφοριακή συμφόρηση, έλλειψη ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου, ατμοσφαιρική ρύπανση και ηχορύπανση. Επιπλέον η γεωγραφική απομόνωση της Ελλάδας από την ΕΕ δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα. Στη Θεσσαλονίκη η ύπαρξη πολλών δραστηριοτήτων είναι δεδομένη όμως το μικρό μέγεθος της και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει δεν μπορούν να την καταστήσουν σημαντική μητροπολιτική δύναμη σε επίπεδο ΕΕ (Οικονόμου, 2000:460). Με βάση το ΓΠΧΣΑΑ (2008) και το ΕΣΠΑ ( ) τα αστικά κέντρα της Ελλάδας λειτουργούν ως πόλοι ανάπτυξης και κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες: Μητροπολιτικά κέντρα στα οποία ανήκουν η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη 11

13 Πρωτεύοντες εθνικοί πόλοι όπου ανήκουν η Πάτρα, το δίπολο Λάρισας- Βόλου, τα Ιωάννινα, το δίπολο Ηράκλειο-Χανιά, και το δίπολο Κομοτηνή- Αλεξανδρούπολη Δευτερεύοντες εθνικοί πόλοι όπου ανήκουν η Κέρκυρα, η Κοζάνη, η Λαμία, η Καβάλα, το δίπολο Τρίπολη-Καλαμάτα, οι Σέρρες και η Χαλκίδα Λοιποί εθνικοί πόλοι όπου ανήκουν η Καρδίτσα, το Αγρίνιο, η Δράμα, η Κατερίνη, η Ξάνθη και τα Τρίκαλα. 12

14 Εικόνα 1: Πόλοι Ανάπτυξης στην Ελλάδα Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008 Σύμφωνα με τη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής State of European cities Report η Ελλάδα είναι από τις χώρες που παρουσιάζει έντονη αστικοποίηση εις βάρος της ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο οι πόλεις στην Ελλάδα παρουσίασαν μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση (EC, 2007). Παρακάτω παρουσιάζεται ο αστικός και αγροτικός πληθυσμός στην Ελλάδα καθώς και η μεταβολή τους με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ το 1991 και

15 Πίνακας 1: Αστικός-Αγροτικός πληθυσμός στην Ελλάδα τα έτη 1991, 2001 Πληθυσμός 1991 % συνόλου 2001 % συνόλου Αστικός , ,78 Μεταβολή % Ημιαστικός Αστικός και Ημιαστικός Αγροτικός , ,21-1,15 Σύνολο Πηγή: ΕΣΥΕ 1991, 2001 Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρούμε ότι ο πληθυσμός στις αστικές περιοχές της Ελλάδας αυξήθηκε κατά τη δεκαετία σε ποσοστό της τάξης 1.09%. Αντίθετα ο πληθυσμός στις αγροτικές περιοχές μειώθηκε την ίδια περίοδο κατά 1.15%. Βέβαια η αστικοποίηση στην Ελλάδα είχε πραγματοποιηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες καθώς ένα ποσοστό του πληθυσμού εγκατέλειψε τις αγροτικές περιοχές και εγκαταστάθηκε στις πόλεις. Σχετικά με την απασχόληση, στο σύνολο των αστικών κέντρων της χώρας τα μεγαλύτερα ποσοστά συγκεντρώνονται στον τριτογενή και ακολουθούν ο πρωτογενής και ο δευτερογενής τομέας (EC, 2007). Επιπλέον εμφανίζονται αστικά δίκτυα-πόλοι μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η συνεργασία μεταξύ των πόλεων, η στήριξη των μικρότερων οικισμών και η συνεργασία πόλης-υπαίθρου (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008). Ως τώρα στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί βελτιώσεις όσον αφορά την ανάπτυξη της κατοικίας και τον εκσυγχρονισμό των αστικών υποδομών. Όσον αφορά την κατοικία πραγματοποιήθηκε το σύστημα της αντιπαροχής όπου τα παλιά ιδιόκτητα οικήματα μετατρέπονται σε νεόδμητες πολυκατοικίες, γεγονός που έχει αναβαθμίσει την ποιότητα της κατοικίας. Όμως με τη διαδικασία αυτή, οι προνομιούχες τάξεις μετοικίζουν σε κατοικίες στα προάστια της πόλης όπου η ποιότητα ζωής είναι καλύτερη και παράλληλα οι οικονομικά ασθενέστερες ομάδες που δεν μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία αναγκάζονται να εγκατασταθούν σε υποβαθμισμένες περιοχές. Επιπλέον έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό των υποδομών και την ανάπτυξη νέων στους τομείς της εκπαίδευσης, υγείας-πρόνοιας, πολιτισμού, αθλητισμού τόσο σε ανεπτυγμένες πόλεις όσο και σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές (Δήμος Κομοτηνής, 2006). Όμως παρά τις βελτιώσεις που έχουν επιτευχθεί, προβλήματα συνεχίζουν να υπάρχουν και καθυστερούν την περαιτέρω ανάπτυξη των αστικών περιοχών. Όπως ήδη αναφέρθηκε, σύμφωνα με την προσέγγιση που γίνεται στο Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) (ΕΕ, 1999), τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πόλεις στην Ελλάδα καθώς και οι δυνατότητες και προοπτικές τους εντάσσονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: Κοινωνία - Οικονομία - Περιβάλλον. Αυτό εκφράζεται με το τρίγωνο του ΣΑΚΧ το οποίο περιλαμβάνει τρεις στόχους: οικονομική και κοινωνική συνοχή, προστασία φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς και ισόρροπη ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού χώρου. Η αστική ανάπτυξη έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα στο περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον έχει καταστραφεί από τη συνεχιζόμενη επέκταση των πόλεων και τις πιέσεις στον περιαστικό χώρο, από τα έργα υποδομής, τις μεταφορές, τον 14

16 τουρισμό και τη βιομηχανική δραστηριότητα. Το φαινόμενο της αστικής εξάπλωσης και διάχυσης εμφανίζεται κυρίως γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας και συνδυάζεται με τη κατασκευή υποδομών, την κατανάλωση ενέργειας, και τη συνολική υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008). Όσον αφορά το θέμα της ρύπανσης, τα μεγαλύτερα ποσοστά αποβλήτων που παράγονται προέρχονται από τα αστικά νοικοκυριά, τη βιομηχανία, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, και τις λοιπές αστικές δραστηριότητες. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ηχορύπανση είναι σημαντικά προβλήματα που εμφανίζονται στα μεγάλα αστικά κέντρα και στις περιοχές όπου πραγματοποιούνται βιομηχανικές δραστηριότητες (ΥΠΟΙΟ, 2007:24). Οι μητροπολιτικές περιοχές Αθήνα και Θεσσαλονίκη καθώς και το Ηράκλειο παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης εξαιτίας κυρίως της έντονης κυκλοφοριακής συμφόρησης (EC, 2007). Στον τομέα της κοινωνίας τα προβλήματα που εμφανίζονται στις ελληνικές πόλεις είναι η φτώχεια, η ανεργία, η μετανάστευση και ο κοινωνικός διαχωρισμός. Υψηλότερα ποσοστά επικινδυνότητας όσον αφορά τη φτώχεια και την ανεργία εμφανίζουν οι πολύτεκνες οικογένειες, οι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και οι αλλοδαποί. Έντονο είναι και το φαινόμενο της μετανάστευσης στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι από τους μετανάστες βρίσκονται στις πόλεις Αθήνα και Θεσσαλονίκη γιατί εκεί προσφέρονται υπηρεσίες και θέσεις απασχόλησης (EC, 2007). Ο κοινωνικός διαχωρισμός εμφανίζεται στις περισσότερες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και οφείλεται κυρίως στις οικονομικές ανισότητες. Είναι ένα σύνηθες φαινόμενο το οποίο αντικατοπτρίζεται στην επιλογή τόπου κατοικίας και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Οι προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι τώρα από τους αρμόδιους φορείς με στόχο την κοινωνική ενσωμάτωση των ευπαθών ομάδων πληθυσμού είχαν μερικώς επιτυχία αλλά δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίζουν καταλυτικά το πρόβλημα αυτό (ΥΠΟΙΟ, 2007:25). Στον τομέα της οικονομίας τα προβλήματα εντοπίζονται στις οικονομικές ανισότητες μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, αλλά και μεταξύ των αστικών περιοχών. Η Αθήνα κατέχει σημαντική θέση στον ελλαδικό χώρο και αποτελεί το κατεξοχήν κέντρο ανάπτυξης καθώς συγκεντρώνει πληθώρα οικονομικών δραστηριοτήτων, κέντρα τεχνολογιών, κέντρα υπηρεσιών και ανεπτυγμένες υποδομές μεταφορών υψηλών ταχυτήτων. Από την άλλη, υπάρχουν οι πόλεις με ανεπάρκεια υποδομών, έλλειψη εκσυγχρονισμού, γεωγραφική απομόνωση, και υποτυπώδες μεταφορικό δίκτυο οι οποίες χαρακτηρίζονται από χαμηλές επιδόσεις στην οικονομία (ΥΠΟΙΟ, 2007:28). Σε αυτές τις πόλεις το επίπεδο απασχόλησης είναι χαμηλό και βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο της χώρας, και η παραγωγή με βάση το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) χαρακτηρίζεται σχετικά μικρή (EC, 2007). Η κατάσταση αυτή δεν είναι εύκολο να αντιστραφεί, είναι όμως δυνατόν από την πλευρά των υπευθύνων φορέων να κατανοήσουν τα προβλήματα και να γίνουν πιο ευαίσθητοι σε θέματα περιβάλλοντος και αειφορίας. Επιπλέον θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν το υπάρχουν θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας και τα ευρωπαϊκά προγράμματα για να πραγματοποιήσουν παρεμβάσεις στις πόλεις. 15

17 3. Πολιτικές αστικής ανάπτυξης 3.1 Το Πλαίσιο στην ΕΕ Το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον αστικό χώρο άρχισε να εμφανίζεται στο τέλος της δεκαετίας του 80 και καθιερώθηκε στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής και της πολιτικής περιβάλλοντος. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι πόλεις συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό κατοίκων για το λόγο ότι εκεί βρίσκονται οι περισσότερες υπηρεσίες και υποδομές και οι οικονομικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής μέσω των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ) μέχρι το και μέσω του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Στήριξης (ΕΣΠΑ) για την περίοδο υλοποιούνται πολλές δράσεις για τις πόλεις ενώ πριν υπήρχαν και συγκεκριμένα προγράμματα που αφορούσαν άμεσα και αποκλειστικά τις αστικές περιοχές: τα Αστικά Πιλοτικά Προγράμματα, η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN Ι και ΙΙ. Η πρώτη φάση των Αστικών Πιλοτικών Προγραμμάτων υλοποιήθηκε την περίοδο όπου δημιουργήθηκαν 33 σχέδια τα οποία εφαρμόστηκαν σε 11 κράτη μέλη. Τα προγράμματα αυτά υλοποιήθηκαν σε 8 πρωτεύουσες της ΕΕ (Λονδίνο, Κοπεγχάγη, Βερολίνο, Δουβλίνο, Αθήνα, Λισαβόνα, Βρυξέλες, Μαδρίτη) και σε πολλές μεγάλες πόλεις (Λυών, Βενετία, Μπιλμπάο, Ρότερνταμ, Αμβέρσα, Μασσαλία κτλ.). Τα προβλήματα που επεδίωξαν να αντιμετωπίσουν τα πρώτα Αστικά Πιλοτικά Σχέδια στις πόλεις αφορούσαν την περιβαλλοντική υποβάθμιση, την οικονομική καθυστέρηση, την κοινωνική εξαθλίωση, τη βιομηχανική παρακμή, την παραμέληση των ιστορικών κέντρων κ.α. (EC, 1999α). Η δεύτερη φάση των Αστικών Πιλοτικών Σχεδίων υλοποιήθηκε την περίοδο Τα σχέδια που δημιουργήθηκαν ήταν 26 και υλοποιήθηκαν σε 14 κράτη-μέλη. Τα σχέδια υλοποιήθηκαν σε 5 πρωτεύουσες της ΕΕ (Αθήνα, Ελσίνκι, Δουβλίνο, Βρυξέλλες, Βερολίνο) και σε κάποιες μεγάλες πόλεις (Μιλάνο, Τορίνο, Νάπολη). Σε σύγκριση με την πρώτη φάση των Αστικών Πιλοτικών Σχεδίων η χρηματοδότηση, ο αριθμός των προγραμμάτων και η συγχρηματοδότηση του ΕΤΠΑ είναι μικρότερη (EC, 1999β). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε από τα Αστικά Πιλοτικά Σχέδια για την ανάπτυξη των αστικών περιοχών (Urban Pilot Projects) προχώρησε στην Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN. Η Κοινοτική Πρωτοβουλία αυτή αποτελείται από την URBAN I για την περίοδο και την URBAN II για την περίοδο Η URBAN I ξεκίνησε το 1994 με σκοπό την αναζωογόνηση των αστικών ζωνών που βρίσκονταν σε υποβάθμιση. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε σε 118 συνολικά αστικές περιοχές με όριο επιλεξιμότητας τουλάχιστον κατοίκους (Ανδρικοπούλου, Γιαννακού, Καυκαλάς, και Λατινοπούλου-Πιτσιάβα, 2007). Οι περισσότεροι από τους πόρους προορίζονταν για τις περιφέρειες του Στόχου 1 και οι υπόλοιποι για τις περιφέρειες του Στόχου 2. Οι δράσεις επικεντρώνονταν στην υποστήριξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων, την αντιμετώπιση οικονομικών προβλημάτων και της ανεργίας, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την παροχή βοήθειας σε μειονεκτούσες ομάδες προσφέροντας βασικές υπηρεσίες κ.α. (ΕΕ, 2000). Την περίοδο η ΕΕ διατηρεί την Κοινοτική Πρωτοβουλία με την ονομασία URBAN II. Οι στόχοι σχετίζονταν με τη βιώσιμη κοινωνική και οικονομική αναζωογόνηση των μειονεκτικών περιοχών και των υπανάπτυχτων 16

18 πόλεων, τη μείωση της ανεργίας, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την προστασία του περιβάλλοντος, την ένταξη των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων κ.α. Η URBAN II επικεντρώθηκε και σε πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους (το ελάχιστο οι κάτοικοι) (Ανδρικοπούλου κ.α., 2007). Οι δράσεις επικεντρώθηκαν στην ανακαίνιση κτιρίων, στην ανάπτυξη περιβαλλοντικά φιλικών μέσων μαζικής μεταφοράς, στη βελτίωση των συστημάτων εκπαίδευσης, στην ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, στην ενθάρρυνση χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κ.α. (ΕΕ, 2001). Την περίοδο τα προγράμματα αστικής ανάπτυξης ενσωματώθηκαν πλήρως στον κεντρικό προγραμματισμό της πολιτικής συνοχής. Αυτό σημαίνει ότι τα Εθνικά Στρατηγικά Πλαίσια Αναφοράς (ΕΣΠΑ) κάθε χώρας και τα Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΕΠ) κάθε περιφέρειας περιλαμβάνουν δράσεις για την αστική ανάπτυξη (ΕΕ, 2006α). Επιπλέον η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN καταργήθηκε ως αποτέλεσμα των νέων κατευθύνσεων και δράσεων που εισήχθηκαν στη νέα περίοδο προγραμματισμού. Όσον αφορά την πολιτική περιβάλλοντος, σε όλα τα Προγράμματα Δράσης υπάρχει αναφορά και πρόβλεψη ειδικά για το αστικό περιβάλλον. Το 1997 σχεδιάστηκε η Αστική Ατζέντα. Οι βασικές κατευθύνσεις της στηρίζονται στην διαπίστωση ότι οι πόλεις αποτελούν κέντρα ανάπτυξης της οικονομίας καθώς εκεί συγκεντρώνονται όλες οι επιχειρηματικές και οικονομικές δραστηριότητες (EC, 1997). Το 1998 η ΕΕ εκδίδει το κείμενο «Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Πλαίσιο Δράσης» το οποίο έχει σαν στόχο την επίλυση των αστικών προβλημάτων πολλά από τα οποία είναι κοινά όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η έλλειψη προστασίας περιβάλλοντος, οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές κ.α. (ΕΕ, 1998). Ο Χάρτης της Λειψίας και η Εδαφική Ατζέντα είναι έγγραφα της ΕΕ που ασχολήθηκαν με το μέλλον της αστικής ανάπτυξης και έθεσαν κατευθύνσεις αστικής βιώσιμης ανάπτυξης (ΕΕ, 2007). 3.2 Η κατάσταση στην Ελλάδα: Η πρώτη δεκαετία της πολιτικής συνοχής Η Ελλάδα ακολουθεί τις κατευθύνσεις της ΕΕ για τα θέματα αστικής ανάπτυξης και ιδιαίτερα επηρεάζεται από την πολιτική που αναπτύχθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τις πόλεις. Αρχικά η Ελλάδα είχε δημιουργήσει μία σειρά σχεδίων για τις διάφορες αστικές περιοχές όπως τα Αστικά Πιλοτικά Προγράμματα και τα προγράμματα URBAN μέσω των οποίων υλοποιούνταν οι αστικές παρεμβάσεις. Η πιο σημαντική επίδραση στην Ελλάδα όσον αφορά τις πόλεις προέρχεται από τις κατευθύνσεις της πολιτικής συνοχής. Από την υλοποίηση του Α ΚΠΣ μέχρι και την ολοκλήρωση του Γ ΚΠΣ , όλες οι περιφέρειες στην Ελλάδα ήταν ενταγμένες στον Στόχο 1. Το υλοποιήθηκε η πρώτη φάση των Αστικών Πιλοτικών Προγραμμάτων στην Ελλάδα και εφαρμόστηκαν δύο προγράμματα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα στην Αθήνα το πρόγραμμα επικεντρώθηκε στην περιοχή του Πύργου Βασιλίσσης που αντιμετώπιζε κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Σκοπός ήταν η δημιουργία «ενός οικολογικού πάρκου για την ενίσχυση του φυσικού περιβάλλοντος παράλληλα με την δημιουργία υποδομών για τον πολιτισμό, αθλητισμό και την αναψυχή». Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε στα 7,6 εκατ. 17

19 ecu με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999α). Το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε στην Θεσσαλονίκη αφορούσε την αναζωογόνηση του ιστορικού και εμπορικού κέντρου. Τα προβλήματα που επεδίωκε να αντιμετωπίσει σχετίζονταν με την υποβάθμιση του ιστορικού χαρακτήρα και του παλαιού αστικού ιστού της περιοχής. Οι στόχοι του προγράμματος σχετίζονταν με «την αναζωογόνηση του ιστορικού ιστού, την απόδοση νέων χρήσεων στα παλαιά κτίρια και γενικά την ανάπτυξη της περιοχής». Οι δράσεις του σχεδίου αναφέρονταν στις έξι περιοχές του ιστορικού κέντρου: α) Λαδάδικά, β) περιοχή Παζάρ Χαμάμ (Λουλουδάδικα), γ) περιοχή Αγίου Μηνά, δ) πλατεία Χρηματιστηρίου, ε) περιοχή Μπεζεστένι, στ) Αρχαία Αγορά. Το συνολικό κόστος ανήλθε στα 7.3 εκατ. ecu με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999α). Το υλοποιήθηκε η δεύτερη φάση των Αστικών Πιλοτικών Προγραμμάτων στην Ελλάδα και εφαρμόστηκαν δύο προγράμματα στην Αλεξανδρούπολη και τη Δυτική Αθήνα. Συγκεκριμένα στην Αλεξανδρούπολη τα προβλήματα «σχετίζονταν με την έλλειψη διεθνούς δικτύωσης της πόλης και την ύπαρξη μειονεκτουσών ομάδων. Σκοπός ήταν η ανάπτυξη της περιοχής μέσα από την δημιουργία πολιτιστικών και περιβαλλοντικών χώρων καθώς και η επανένταξη των μειονεκτουσών ομάδων». Το συνολικό κόστος του προγράμματος ανήλθε στα 3,4 εκατ. ecu με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999β). Το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε στην Δυτική Αθήνα αφορούσε εννέα δήμους που βρίσκονται στο Δυτικό τμήμα της πόλης. Τα προβλήματα σχετίζονταν με την ανεργία, τη φτώχεια καθώς εκεί διέμεναν μετανάστες και παλιννοστούντες. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση δημιουργούσε επιπλέον προβλήματα στην περιοχή. Σκοπός ήταν η «ανάπτυξη της περιοχής, η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, η αύξηση της απασχολησιμότητας και η σωστή διαχείριση των μεταφορών». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα 4.6 εκατ. ecu με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999β). Η Ελλάδα για την αστική ανάπτυξη μετά τα Αστικά Πιλοτικά Προγράμματα ανέπτυξε δράσεις, μέσω της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN I ( ) και URBAN II ( ) στοχεύοντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις και την προώθηση της αειφόρου αστικής ανάπτυξης. Στην Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN I εντάχθηκαν παρεμβάσεις σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας οι οποίες αντιμετώπιζαν οικονομικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά προβλήματα με κυριότερα την ανεργία, τη φτώχεια, την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, την κακή ποιότητα ζωής των κατοίκων και την αποβιομηχάνιση. Σκοπός της Πρωτοβουλίας ήταν η αστική αειφορία των πόλεων, η προστασία του περιβάλλοντος και η ενίσχυση των κοινωνικών υποδομών, ώστε να επιτευχθεί η προσέλκυση επιχειρήσεων και οικονομικών επενδύσεων στις πόλεις Στην Ελλάδα οι εξής έξι αστικές περιοχές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ήταν: ο Βόλος-Ν. Ιωνία, η Δ. Θεσσαλονίκη, η Ερμούπολη, το Κερατσίνι-Δραπετσώνα, η Πάτρα, το Περιστέρι. Οι δράσεις της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN I στις παραπάνω αστικές περιοχές ολοκληρώθηκαν το έτος 2001 (ΥΠΕΚΑ, 2000). 18

20 Εικόνα 2: Αστικές περιοχές στην Ελλάδα που συμμετείχαν στην URBAN I Πηγή: ΥΠΕΚΑ, 2000 Παρακάτω παρουσιάζονται οι αστικές περιοχές στις οποίες υλοποιήθηκε η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN I την περίοδο : Ο Βόλος χαρακτηριζόταν από μεγάλη αποβιομηχάνιση και έντονη οικονομική κρίση λόγω των παρατεταμένων εγκαταλελειμμένων κτιρίων. Στόχος της Πρωτοβουλίας URBAN I ήταν η προσέλκυση νέων οικονομικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων για την αντιμετώπιση της ανεργίας και την ανάπτυξη της πόλης. Οι δράσεις επικεντρώθηκαν «στην αποκατάσταση παλαιών εγκαταλελειμμένων κτιρίων και ιστορικών κέντρων και την απόδοση τους σε νέες χρήσεις για τη δημιουργία νέων οικονομικών δραστηριοτήτων». Το συνολικό κόστος της URBAN I ανήλθε στα ευρώ με τη συγχρηματοδότηση της EE (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (EC, 1999γ). Η δυτική περιοχή της Θεσσαλονίκης αναπτύσσεται περιμετρικά γύρω από τον ποταμό Δενδροπόταμο και θεωρούνταν το πιο υποβαθμισμένο τμήμα της πόλης καθώς εκεί κατοικούσαν πρόσφυγες, μειονοτικές ομάδες και μετανάστες. Σε αυτήν συγκεντρώνονταν οι βιομηχανικές δραστηριότητες της πόλης παράλληλα με την ύπαρξη εργατικών κατοικιών, γεγονός που προκαλούσε την υποβάθμιση του οικιστικού αποθέματος. Το πρόγραμμα περιλάμβανε τέσσερις δήμους: α) τον Εύοσμο β) τη Μενεμένη γ) την Πολίχνη και δ) τη Σταυρούπολη. Στόχος της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN I ήταν η αναζωογόνηση της περιοχής, η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, η επανένταξη των μειονεκτουσών ομάδων και η δημιουργία ευνοϊκότερων συνθηκών ζωής στους κατοίκους. Οι δράσεις σχετίζονταν «με τη δημιουργία κέντρου κοινωνικής ένταξης των μειονεκτουσών ομάδων, κέντρου ανάπτυξης του πολιτισμού, κέντρου επαγγελματικής στήριξης, και περιλάμβανε 19

21 γενικότερες βελτιώσεις στην περιοχή γύρω από τον Δενδροπόταμο». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ευρώ με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (EC, 1999γ). Η Ερμούπολη της Σύρου χαρακτηρίζονταν από έντονη αποβιομηχανοποίηση καθώς οι περισσότεροι παραδοσιακοί κλάδοι (ναυπηγική και υφαντουργία) είχαν εγκαταλειφτεί με αποτέλεσμα να αυξηθούν τα επίπεδα της ανεργίας. Σκοπός της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN I ήταν η ανάπτυξη της περιοχής και η ταυτόχρονη δημιουργία νέων οικονομικών δραστηριοτήτων βασισμένων στην εμπειρία της τεχνογνωσίας. Οι δράσεις σχετίζονταν «με τη δημιουργία νέων ναυτιλιακών δραστηριοτήτων, την αποκατάσταση των παραδοσιακών ιστορικών κέντρων και την απόδοση νέων χρήσεων σε αυτά». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ευρώ με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (EC, 1999γ). Η Πάτρα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με τις βιομηχανικές δραστηριότητες και την οικονομική υπολειτουργία του λιμανιού της. Αποτέλεσμα ήταν η έντονη ανεργία και η δημιουργία οικονομικών προβλημάτων. Οι δράσεις σχετίζονταν «με την αναζωογόνηση του οικονομικού τομέα της περιοχής, την καταπολέμηση της ανεργίας και την εξασφάλιση απασχόλησης στον πληθυσμό και ειδικά στους νέους μέσω της δημιουργίας κοινωνικών υποδομών για επαγγελματική κατάρτιση». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ecu με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (EC, 1999γ). Το Περιστέρι είναι μία προσφυγική περιοχή και χαρακτηριζόταν από μεγάλη ανεργία και υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος η οποία οφείλονταν κυρίως στις επιχειρηματικές δραστηριότητες που υπολειτουργούσαν και την έλλειψη εκσυγχρονισμού. Επιπλέον πρόβλημα ήταν η ανεπάρκεια των κοινωνικών υποδομών για την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων. Οι δράσεις σχετίζονταν «με τη δημιουργία ενός Κέντρου Υποστήριξης Βιοτεχνικών Επιχειρήσεων (ΚΥΒΕ) που συνείσφερε στον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων και στόχευε στην καταπολέμηση της ανεργίας». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ecu με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (EC, 1999γ). Το Κερατσίνι είναι μία αστική περιοχή του Πειραιά η οποία χαρακτηριζόταν από έντονη αποβιομηχάνιση και ανεργία. Επιπλέον πρόβλημα ήταν ο κοινωνικός αποκλεισμός των ευπαθών ομάδων (γέροι, γυναίκες, μουσουλμάνοι). Οι δράσεις σχετίζονταν με την ενίσχυση του οικονομικού τομέα μέσω «της αναζωογόνησης των εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών κτιρίων και της επανένταξης των κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων». Το συνολικό κόστος της Πρωτοβουλίας URBAN I ανήλθε στα ecu με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) (EC, 1999γ). 3.3 Η κατάσταση στην Ελλάδα μετά το Τα προγράμματα Την περίοδο η ΕΕ διατηρεί την Κοινοτική Πρωτοβουλία με την ονομασία URBAN II. Αυτή αποτελεί συνέχεια της URBAN I και βασίζεται στην πείρα που αποκτήθηκε από τα Αστικά Πιλοτικά Σχέδια της προηγούμενης περιόδου. Η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN II ( ) υλοποιήθηκε σε τρεις αστικές περιοχές της Ελλάδας οι οποίες αντιμετώπιζαν συγκεκριμένα προβλήματα η 20

22 καθεμία. Οι αστικές περιοχές ήταν η Αγία Τριάδα του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης, κάποιες συγκεκριμένες συνοικίες του Δήμου Κομοτηνής στη Θράκη, και ο Δήμος Περάματος που ανήκει στο Πολεοδομικό Συγκρότημα της Αθήνας. Οι περιοχές αυτές, αν και απέχουν μεταξύ τους, αντιμετώπιζαν κοινά προβλήματα τα οποία σχετίζονταν με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, την κακή ποιότητα οικιστικού αποθέματος, την παραμέληση του αστικού ιστού, την έλλειψη θέσεων εργασίας, την ανεργία κ.α.. Καμία από τις τρεις αστικές περιοχές μέχρι τότε δεν είχε ενταχθεί σε δράσεις της Πρωτοβουλίας URBAN της προηγούμενης περιόδου. Οι βασικές δαπάνες στα τρία προγράμματα αφορούσαν «τη φυσική και περιβαλλοντική αναζωογόνηση, την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης, την κοινωνική ένταξη, τις μεταφορές και τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών» (Ανδρικοπούλου κ.α., 2007:371). Σε καθεμία από τις τρεις πόλεις υλοποιήθηκε ένα πρόγραμμα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN με τη μορφή Επιχειρησιακού Προγράμματος (ΕΠ). Τα προγράμματα συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Παρακάτω παρουσιάζονται οι αστικές περιοχές στις οποίες υλοποιήθηκε η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN II την περίοδο : Το δυτικό παραλιακό μέτωπο του Ηρακλείου με πληθυσμό κατοίκους παρουσίαζε έντονα φαινόμενα υποβάθμισης, ανεργίας, φτώχειας και αποκλεισμού. Οι δράσεις της Πρωτοβουλίας URBAN II επικεντρώθηκαν «στην ενίσχυση της απασχόλησης, στην αναβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος, στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και στην επαγγελματική κατάρτιση». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ευρώ με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999γ). Στην Κομοτηνή τα προβλήματα σχετίζονταν με την πολυπολιτισμικότητα και την πολυθρησκευτικότητα καθώς ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων ανήκουν στην μειονοτικές ομάδες των μουσουλμάνων και των αθίγγανων. Οι συνοικίες των μειονεκτουσών ομάδων γνωστά ως «γκέτο» χαρακτηρίζονταν από υψηλά ποσοστά ανεργίας, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και θεωρούνταν αποκλεισμένα άτομα από την κοινωνία. Οι δράσεις της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN II σχετίζονταν «με την κοινωνική επανένταξη των μειονοτικών ομάδων και την ταυτόχρονη βελτίωση της επιχειρηματικότητας για τη συνολική ανάπτυξη της πόλης». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ευρώ με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999γ). Το Πέραμα ανήκει στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθήνας και χαρακτηριζόταν από υψηλά επίπεδα ανεργίας εξαιτίας της αποβιομηχάνισης και της κατάρρευσης της ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας. Επιπλέον προβλήματα στον δήμο ήταν ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ρύπανση του περιβάλλοντος. Οι δράσεις της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN II επικεντρώθηκαν «στην αντιμετώπιση της υψηλής ανεργίας και στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος». Το συνολικό κόστος ανήλθε στα ευρώ με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) (EC, 1999γ). 21

23 Εικόνα 3: Αστικές περιοχές στην Ελλάδα που συμμετείχαν στην URBAN II Πηγή: Τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Αστικής Ανάπτυξης στην Ελλάδα υλοποιήθηκαν για πρώτη φορά την περίοδο και περιλάμβαναν δράσεις για την ανάπτυξη των πόλεων και την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους σε τρεις βασικούς τομείς, Κοινωνία, Οικονομία και Περιβάλλον (ΥΕΚΑ, 2002). Τα προγράμματα αυτά με τη μορφή Ολοκληρωμένης Αστικής Ανάπτυξης, την περίοδο εφαρμόστηκαν όχι μόνο στην Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN αλλά και στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ) και συγκεκριμένα, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, στα 13 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ). Η χρηματοδότηση πραγματοποιήθηκε από την ΕΕ και συγκεκριμένα από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (EC, 2008). Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των ΠΕΠ του Γ ΚΠΣ την περίοδο εντάχθηκαν «οι ολοκληρωμένες παρεμβάσεις αστικής ανάπτυξης σε τοπικές ζώνες μικρής κλίμακας» (ΥΕΚΑ, 2002). Με βάση τη Λαγουδάκη (2005) οι τομείς παρέμβασης που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΤΠΑ ήταν: α) οι μεταφορές, β) το περιβάλλον, γ) οι αστικές αναπλάσεις, δ) η υγεία-πρόνοια, και ε) ο πολιτισμός. Οι τομείς παρέμβασης που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΚΤ ήταν: α) οι δομές κοινωνικής υποστήριξης, β) η επαγγελματική κατάρτιση και προώθηση στην απασχόληση, γ) η επιχορήγηση νέων επιχειρήσεων, και δ) η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Οι δράσεις αυτές στόχευαν στην οικονομική ανάπτυξη, την προώθηση της κοινωνικής συνοχής παράλληλα με την προστασία του αστικού περιβάλλοντος και εφαρμόζονταν σε περιοχές που αντιμετώπιζαν προβλήματα και στους τρεις τομείς Κοινωνία- Οικονομία-Περιβάλλον (ΥΠΟΑΝ, 2010). Γενικά, οι προτεραιότητες που είχαν ήδη τεθεί σύμφωνα με το Πλαίσιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ, 1998) και προωθήθηκαν μέσω αυτών των προγραμμάτων ήταν οι εξής: α) η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, β) η συνολική βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, γ) η χρήση μέσων μεταφοράς 22

24 φιλικών στο περιβάλλον, δ) η ανάπτυξη της τεχνολογίας, ε) η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, στ) η ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων και της ενέργειας, ζ) η ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, και η) η ανάπτυξη των αστικών υποδομών (ΕΕ, 1998:14). Υπεύθυνοι για την υλοποίηση των προγραμμάτων ήταν οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) σε συνεργασία με οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς φορείς (ΥΠΟΑΝ, 2010). Για παράδειγμα στην Κεντρική Μακεδονία και με βάση το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ, 2006:81) τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Αστικής Ανάπτυξης υλοποιήθηκαν μέσω των Μέτρων 3.8 και 3.9. Πιο αναλυτικά αναφέρουμε τα παρακάτω: Το Μέτρο 3.8 στόχευε στην αναζωογόνηση των αστικών περιοχών σε ζώνες μικρής κλίμακας όπου εντοπίζονταν προβλήματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και υποβάθμισης του αστικού ιστού. Συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) με συνολικό προϋπολογισμό ευρώ. Οι στόχοι του Μέτρου 3.8 ήταν οι εξής (ΠΚΜ, 2006:80): Πολυλειτουργική και οικολογική ανάπλαση σε τοπικές αστικές ζώνες Δημιουργία νέων Δομών Πρόνοιας - Εκπαίδευσης Δίκτυα δημόσιας μεταφοράς Βελτίωση Επέκταση των δικτύων διαχείρισης αποβλήτων και απορριμμάτων και των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης Ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων (ΜΜΕ ΠΜΕ) Δημιουργία πολιτιστικών υποδομών μικρής κλίμακας Το Μέτρο 3.9 με βάση το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ, 2006:80) στόχευε στην αναζωογόνηση των αστικών περιοχών σε ζώνες μικρής κλίμακας όπου εντοπίζονταν προβλήματα ανεργίας, φτώχειας και οικονομικής εξαθλίωσης. Σκοπός του ήταν η αύξηση της απασχολησιμότητας, η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού ώστε στις αστικές και ημιαστικές περιοχές να δημιουργηθούν συνθήκες ιδανικές για την επίτευξη κοινωνικής και οικονομικής συνοχής. Συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) με συνολικό προϋπολογισμό ευρώ. Οι στόχοι του Μέτρου 3.9 ήταν οι εξής (ΠΚΜ, 2006:80): Στήριξη της λειτουργίας κέντρων παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, προώθηση της ισότητας Ενίσχυση της απασχόλησης με την δημιουργία μικρών επιχειρήσεων Ενίσχυση της απασχόλησης με επιδότηση Ενίσχυση των παρεμβάσεων με την εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας κατά την περίοδο , σύμφωνα με συγκεκριμένα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια περιλαμβάνονταν 8 αστικά κέντρα που ήταν αποδέκτες Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Αστικής Ανάπτυξης με τίτλο «Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις Αστικής Ανάπτυξης σε Τοπικές Ζώνες Μικρής Κλίμακας»: στην Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης (ΕΠΘ) οι Δήµοι Αγίου Παύλου, Αµπελόκηπων, Ελευθερίου, Ευκαρπίας, Εύοσµου, Εχέδωρου, Μενεµένης, 23