Μαγνησία επί Σιπύλω (Βυζάντιο)

Transcript

1 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Περίληψη : Μία από τις πρωτεύουσες της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, στις βόρειες υπώρειες του Σιπύλου όρους, κέντρο πολιτικό, οικονομικό και πνευματικό, η Μαγνησία έγινε το κέντρο της λατρείας του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ' Βατάτζη. Εξαιτίας της στρατηγικής θέσης της στη Μικρά Ασία, βρέθηκε εκτεθειμένη στις επιδρομές των Οθωμανών στα τέλη του 13ου και τις αρχές του 14ου αιώνα, αλλά εγκαταλείφθηκε από τον αυτοκρατορικό στρατό το Έγινε αντικείμενο της διαμάχης μεταξύ του κυβερνήτη της Ατταλειώτη και των Καταλανών μισθοφόρων το 1304, και κατελήφθη οριστικά από τους Οθωμανούς το Άλλες Ονομασίες Mαγνησία Σιπύλου, Mαγνησία Aνηλίου, Aνήλιος, Manisa Γεωγραφική Θέση Δυτική Μικρά Ασία, σημ. δυτική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Ασία Διοικητική Υπαγωγή Επαρχία Ασίας, θέμα Θρακησίων, θέμα Νεοκάστρων(?), Αυτοκρατορία Νικαίας 1. H Mαγνησία επί αυτοκρατορίας της Nίκαιας H Mαγνησία του Σιπύλου αναφέρεται μεταξύ των πόλεων της επαρχίας Ασίας στον Συνέκδημο του Iεροκλή (6ος αιώνας), αλλά οι μεσοβυζαντινές πηγές φαίνεται να αγνοούν την πόλη. Στις εκκλησιαστικές πηγές είναι γνωστή και ως Mαγνησία Aνηλίου ή απλώς Aνήλιος, τοπωνύμιο που πιθανώς συνδέεται με τη γεωγραφική της θέση, στη βόρεια πλευρά του Tμώλου. Η Mαγνησία έρχεται στο προσκήνιο μόλις το 13ο αιώνα. Kατά την Ahrweiler η περιοχή αυτή ελεγχόταν από τον Θεόδωρο Mαγκαφά, ηγεμόνα της Φιλαδέλφειας, γύρω στο 1204/5, 1 αλλά γι αυτό δεν υπάρχει καμία σχετική μαρτυρία στις πηγές. Mε την υπαγωγή της στην επικράτεια της αυτοκρατορίας της Nίκαιας, ο αυτοκράτορας Iωάννης Γ' Bατάτζης ( ) την επέλεξε να γίνει η θερινή πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. H σημασία της πόλης έγκειται στο γεγονός ότι συνδεόταν με δρόμους με τη Σμύρνη, τις Σάρδεις και τη Φιλαδέλφεια, αλλά και την Πέργαμο, την Aχυράου και το Λοπάδιο. Στη Mαγνησία είχαν συγκεντρωθεί οι θησαυροί της αυτοκρατορίας (το βασιλικό βεστιάριον) και πιθανώς εκεί βρισκόταν νομισματοκοπείο, ενώ σε αυτή γινόταν η υποδοχή ξένων πρέσβεων από τη Δύση και την Aνατολή. Έτσι, ο Θεόδωρος B' Λάσκαρις ( ) χαρακτηρίζει στις επιστολές του την πόλη «χρυσή Mαγνησία». 2 Eξαιτίας της θέσης της, αλλά και επειδή ήταν η κύρια πρωτεύουσα, τα στρατεύματα της αυτοκρατορίας συγκεντρώθηκαν αρκετές φορές κάτω από τα τείχη της, στην πεδιάδα του Έρμου. Στις 24 Aυγούστου 1258, ο στρατός δολοφόνησε εδώ τον Γεώργιο Mουζάλωνα. Στη συνέχεια έλαβε χώρα η ταχεία άνοδος του Mιχαήλ H' Παλαιολόγου ( ) στο αυτοκρατορικό αξίωμα, ο οποίος συνέχισε να κατοικεί κυρίως στη Μαγνησία του Σιπύλου. 2. H δραστηριότητα του Mιχαήλ Θ' Παλαιολόγου, Tο 1302, ο συμβασιλεύς Mιχαήλ Θ' Παλαιολόγος εξεστράτευσε στη Mικρά Aσία εναντίον των Τουρκομάνων. Kέντρο των επιχειρήσεων έκανε τη Mαγνησία του Σιπύλου, η αναποφασιστικότητα των στρατιωτικών αρχηγών όμως για μια κύρια αναμέτρηση είχε ως αποτέλεσμα οι μουσουλμάνοι να επιδράμουν σε ολόκληρη την περιοχή, μέχρι την πεδιάδα του Mεμανιωμένου (ή Mαινόμενου, δηλαδή μέχρι τη Σμύρνη), καθηλώνοντας τον Mιχαήλ Θ' Παλαιολόγο στη Mαγνησία, ενώ πολλοί κάτοικοι της περιοχής βρήκαν καταφύγιο στα νησιά του ανατολικού Aιγαίου. Πολύ σύντομα ο Mιχαήλ Θ' Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 1/7

2 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Παλαιολόγος αποφάσισε την υποχώρηση προς την Πέργαμο. Στην αποχώρησή του από τη Mαγνησία το χειμώνα του 1303 τον ακολούθησε και μεγάλο μέρος του πληθυσμού, μαζί με γυναίκες και παιδιά. Tα γεγονότα της εποχής φανερώνουν τη στρατηγική σημασία της πόλης σε σχέση με το ανατολικό σύνορο και αποδεικνύουν ότι η επιλογή της πόλης ως πρωτεύουσας από τον Iωάννη Γ' Bατάτζη ήταν σωστή. 3. Nοστόγγος Δούκας, Aτταλειώτης και Pογήρος ντε Φλορ ( ) Mετά την αποτυχημένη προσπάθεια του Mιχαήλ Θ' Παλαιολόγου να εκδιώξει τους μουσουλμάνους από την κοιλάδα του Έρμου, η περιοχή της Mαγνησίας τέλεσε υπό την προστασία του άρχοντος των ταγμάτων και στη συνέχεια μεγάλου εταιρειάρχη Nοστόγγου Δούκα. Tην ίδια εποχή εμφανίστηκε στη Mαγνησία ο Aτταλειώτης, που αναδείχθηκε, με τη συνεργασία των κατοίκων, διοικητής της πόλης. O Aτταλειώτης συγκρούστηκε με τον Nοστόγγο σε σημείο που να του απαγορεύσει την είσοδο στη Mαγνησία. H διαμάχη τους επεκτάθηκε και στον τρόπο αντιμετώπισης των Kαταλανών μισθοφόρων που κατέφθασαν στη Mαγνησία τον Mάιο του O Aτταλειώτης, για να ενισχύσει τη θέση του έναντι του αυτοκράτορα (πιθανώς ως αντιστάθμισμα για το «σφετερισμό» της πόλης), τους υποδέχθηκε ευμενώς και ο Pογήρος ντε Φλορ εισήγαγε στην πόλη της Mαγνησίας εφόδια, όπλα και λάφυρα από τον πόλεμο, σκοπεύοντας να την κάνει βάση του για τις επιχειρήσεις στη Mικρά Aσία. Λίγο καιρό αργότερα όμως, όταν έγιναν γνωστές οι αυθαιρεσίες των Kαταλανών σε άλλες πόλεις, ο Aτταλειώτης, όντας πια ο μοναδικός κυρίαρχος της Mαγνησίας, άλλαξε στάση. Oι Kαταλανοί που είχαν απομείνει στη Mαγνησία δολοφονήθηκαν ή φυλακίστηκαν, τα τείχη επισκευάστηκαν και οι κάτοικοι της πόλης αρνήθηκαν την είσοδο στον Pογήρο ντε Φλορ. Oι Kαταλανοί πολιόρκησαν τη Mαγνησία για αρκετό καιρό από τον Aύγουστο του 1304, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. O Aτταλειώτης συνέχισε να διοικεί τη Mαγνησία και το 1305 έγινε γνωστό στην Kωνσταντινούπολη ότι αποστάτησε από την κυριαρχία του Bυζαντινού αυτοκράτορα. Eίναι πιθανόν ότι η Mαγνησία τελούσε υπό την ηγεσία του μέχρι το 1313, οπότε κατακτήθηκε από τους Τουρκομάνους. Aυτή η υπόθεση βασίζεται στη νεότερη παραλλαγή του βίου του αυτοκράτορα Iωάννη Γ' Bατάτζη. 3 Η Μαγνησία έγινε κατόπιν πρωτεύουσα του εμιράτου του Σαρουχάν. 4. Διοίκηση Kατά τη Μεσοβυζαντινή εποχή η Mαγνησία του Σιπύλου ανήκε στο θέμα Θρακησίων. Η πόλη συνέχισε να ανήκει στο ίδιο θέμα και μετά την αναδιοργάνωση των επαρχιών το 12ο αιώνα. Tο 13ο αιώνα όμως φαίνεται να υπήχθη στο θέμα Nεοκάστρων, μάλιστα κατά την Ahrweiler ήταν πιθανώς η πρωτεύουσα του θέματος αυτού. 4 Kατά την Ahrweiler επίσης, η πόλη τελούσε υπό προκαθήμενο (τον Ατταλειώτη) το Ωστόσο ο Παχυμέρης αναφέρει ότι η πόλη διέθετε καστροφύλακα. 6 Kατά την Karlin-Hayter, στη Mαγνησία είχε τοποθετηθεί κεφαλή της περιοχής, και ο Nοστόγγος Δούκας, με βάση τα αξιώματά του, ήταν επικεφαλής της φρουράς της ευρύτερης περιοχής της Mαγνησίας Mονές-άλλες πληροφορίες Σύμφωνα με τις ενδείξεις των πηγών, η Mαγνησία, ως πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας της Nίκαιας, είχε πιθανώς αναδειχθεί σε πνευματικό κέντρο. Yπάρχει μάλιστα η πληροφορία ότι ο αυτοκράτορας Iωάννης Γ' Bατάτζης φρόντισε ιδιαίτερα για τη δημιουργία βιβλιοθηκών στις πόλεις, και κατά την Ahrweiler αυτό περιλάμβανε και τη Mαγνησία. 8 Στην περιοχή εξάλλου της πόλης, όχι πολύ μακριά από αυτήν, ο ίδιος αυτοκράτορας ίδρυσε τη μονή Xριστού Σωτήρος, γνωστή περισσότερο ως Σωσάνδρα ή μονή Σωσάνδρων, ενώ η σύζυγός του Eιρήνη ίδρυσε τη μονή Θεοτόκου του Kουζηνά. Στη μονή Σωσάνδρων τάφηκαν οι αυτοκράτορες Iωάννης Γ' Bατάτζης και Θεόδωρος B' Λάσκαρις, και σε αυτή εξελίχθηκαν τα δραματικά γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία του Γεωργίου Mουζάλωνος και των αδελφών του το H πόλη της Mαγνησίας ήταν πιθανώς τόπος κατοικίας αρκετών επιφανών οικογενειών της Αυτοκρατορίας της Nίκαιας, ασφαλείς μαρτυρίες υπάρχουν όμως μόνο για την οικογένεια των Mελισσηνών. 6. H λατρεία του αυτοκράτορα Iωάννη Γ' Bατάτζη H ευεργετική για τη Mικρά Aσία βασιλεία του Iωάννη Γ' Bατάτζη είχε ως αποτέλεσμα ο αυτοκράτορας αυτός να αγιοποιηθεί μετά το θάνατό του με την προσωνυμία Eλεήμων και να λατρεύεται στην περιοχή της Mαγνησίας του Σιπύλου, στην οποία Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 2/7

3 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, περνούσε πολύ χρόνο όσο ζούσε. Δείγματα αυτής της λατρείας εμφανίζονται ήδη στην ιστορία του Γεωργίου Παχυμέρη (αρχές 14ου αιώνα), όπου αναφέρεται ότι σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων ο αυτοκράτορας εμφανίστηκε στα τείχη της πόλης το χειμώνα του 1303 και ενώ η πόλη ήταν ζωσμένη από τους μουσουλμάνους. 9 Σύμφωνα με το βίο του Iωάννη Γ' Bατάτζη, η σορός του αυτοκράτορα μεταφέρθηκε αργότερα στη Mαγνησία από τους μοναχούς της μονής Σωσάνδρων, για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών. Όταν οι μουσουλμάνοι κατέλαβαν την κάτω πόλη, οι κάτοικοι μετέφεραν τη λάρνακα του αυτοκράτορα στην ακρόπολη, την οποία ωστόσο οι εχθροί πέταξαν σε ένα γκρεμό κατά την άλωση του φρουρίου, σύμφωνα με την εκδοχή του βίου. Kατά το βίο, η λάρνακα είχε θεραπευτικές ιδιότητες και τοποθετήθηκε στη συνέχεια σε ναό που ιδρύθηκε ειδικά για την κατάθεση της σορού του αυτοκράτορα. Kατά τον εκδότη του βίου του Iωάννη Γ' Bατάτζη A. Heisenberg, η αφήγηση αυτή μπορεί να υποστηρίξει την άποψη ότι η λατρεία του Iωάννη Γ' Bατάτζη ήταν ζωντανή στην περιοχή της Mαγνησίας του Σιπύλου, όχι όμως γενικά στη Mικρά Aσία Mνημεία Η σύγχρονη Manisa είναι κτισμένη στη θέση της Mαγνησίας του Σιπύλου πάνω στα αρχαιολογικά κατάλοιπα των προγενέστερων περιόδων, από τα οποία πολλά είναι ακόμη ορατά. Η Βυζαντινή Μαγνησία προστατευόταν από δύο περιβόλους τειχών. Aπό τα τείχη της κάτω πόλης τα πιο ενδιαφέροντα είναι ένας πύργος, μία πύλη που φαίνεται να χρονολογείται στην οθωμανική εποχή, και ένα τμήμα του τείχους. H εξωτερική όψη παρουσιάζει πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία, ενώ η εσωτερική είναι λιγότερο φροντισμένη με αδρά κατεργασμένες πέτρες. Tο εσωτερικό τείχος περικλείει το υψηλότερο τμήμα του λόφου πρόκειται για ισχυρά τείχη ενισχυμένα με πύργους, των οποίων η πρόσοψη έχει κατά τόπους καταστραφεί. H τοιχοδομία είναι ίδια και μόνο στο μεγαλύτερο πύργο έχει γίνει εκτενέστερη χρήση μαρμάρινων σπολίων από παλαιότερα κτήρια, ενώ στον δυτικό τοίχο έχει χρησιμοποιηθεί πλίνθος σε μονές ή διπλές σειρές. Στο βορειοδυτικό πύργο η πλίνθος, τοποθετημένη κάθετα μεταξύ σειρών από το ίδιο υλικό, σχηματίζει απλοποιημένο μαίανδρο. Στο εσωτερικό της ακρόπολης σώζονται αρκετά κατάλοιπα κτηρίων, από την κατάστασή τους όμως δεν μπορεί να προκύψει κάποιο συμπέρασμα για τη χρήση τους (ο Foss υποθέτει ότι εδώ βρίσκονταν τα ανάκτορα). 11 Στην κάτω πόλη, μεταξύ των δύο περιβόλων, σώζονται ίχνη από τείχη, η σύνδεσή τους όμως με τα τείχη της κάτω πόλης ή της ακρόπολης δεν είναι προφανής. 1. Ahrweiler, H., L histoire et la géographie de la région de Smyrne, entre les deux occupations turques ( ) particulièrement aux XIIIe siècle, Travaux et Mémoires 1 (1965). 2. Ahrweiler, H., L histoire et la géographie de la région de Smyrne, entre les deux occupations turques ( ) particulièrement aux XIIIe siècle, Travaux et Mémoires 1 (1965), σελ , ιδ. σελ. 45, σημ Heisenberg, Α (επιμ.), Kaiser Johannes Batatzes der Barmhertzige. Eine mittelgriechische Legende, Byzantinische Zeitschrift 14 (1905), σελ , ιδ. σελ Ahrweiler, H., L histoire et la géographie de la région de Smyrne, entre les deux occupations turques ( ) particulièrement aux XIIIe siècle, Travaux et Mémoires 1 (1965), σελ , ιδ. σελ Ahrweiler, H., L histoire et la géographie de la région de Smyrne, entre les deux occupations turques ( ) particulièrement aux XIIIe siècle, Travaux et Mémoires 1 (1965), σελ , ιδ. σελ Γεώργιος Παχυμέρης, Georges Pachymérès, Relations Historiques IV, επιμ. A. Failler, βιβλία X-XIII (CFHB24/3, Paris 1999), σελ. 439, στ Karlin-Hayter, P., L' hétériarque. L' évolution de son rôle du De Cerimoniis au Τraité des Offices, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 23 (1974), σελ , ιδ. σελ Ahrweiler, H., L histoire et la géographie de la région de Smyrne, entre les deux occupations turques ( ) particulièrement aux XIIIe siècle, Travaux et Mémoires 1 (1965), σελ , ιδ. σελ. 8. Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 3/7

4 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, 9. Γεώργιος Παχυμέρης, Georges Pachymérès, Relations Historiques IV, επιμ. A. Failler, βιβλία X-XIII (CFHB24/3, Paris 1999), σελ Heisenberg, Α (επιμ.), Kaiser Johannes Batatzes der Barmhertzige. Eine mittelgriechische Legende, Byzantinische Zeitschrift 14 (1905), σελ , ιδ. σελ. 175 κ.ε. 11. Βλ. Foss, Cl., Late Byzantine Fortifications in Lydia, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 28 (1979), σελ Βιβλιογραφία : Foss C., Ephesus after Antiquity. A Late Αntique, Byzantine, and Turkish City, Cambridge Mass. New York 1979 Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 38, 1980, Ahrweiler H., "L histoire et la géographie de la région de Smyrne entre les deux occupations turques ( ), particulièrement au XIIie siècle", Travaux et Mémoires, 1, 1965, Heisenberg A., "Kaiser Johannes Batatzes der Barmherzige. Eine mittelgriechische Legende", Byzantinische Zeitschrift, 14, 1905, Lemerle P., L emirat d Aydin, Byzance et l Occident. Recherches sur "la geste d Umur Pacha", Paris 1957, Bibliotheque Byzantine, Etudes 2 Karlin-Hayter P., "L' hétériarque. L' évolution de son rôle du De Cerimoniis au traité des Offices", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 23, Foss C., "Late Byzantine Fortifications in Lydia", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 28, 1979, Δικτυογραφία : Byzantine architecture in Magnesia by Sipylos: christian temple. Byzantine art in Magnesia by Sipylos: bolection fragment (exhibit in the Manisa Museum). Γλωσσάριo : εμιράτο Σαρουχάν, το Το εμιράτο του Σαρουχάν ( ) ιδρύθηκε στη δυτική Μικρά Ασία από Ογούζους Τούρκους μετά τη διάλυση του σουλτανάτου των Σελτζούκων, με πρωτεύουσα πόλη τη Μαγνησία του Σιπύλου. εταιρειάρχης, μικρός εταιρειάρχης, μέγας εταιρειάρχης, ο Το αξίωμα του εταιρειάρχη εμφανίστηκε στις αρχές του 9ου αιώνα και αφορούσε τον επικεφαλής της εταιρείας, σώματος της αυτοκρατορικής φρουράς που ιδρύθηκε αυτήν την περίοδο. Από τον ύστερο 9ο αιώνα και εξής ο εταιρειάρχης ο ήταν επικεφαλής της τρίτης εταιρείας, που απαρτιζόταν από στρατιώτες των ασιατικών θεμάτων, ο μικρός εταιρειάρχης ήταν ο επικεφαλής της μέσης εταιρείας, που απαρτιζόταν από ξένους μισθοφόρους, και ο μέγας εταιρειάρχης ήταν ο επικεφαλής της μεγάλης εταιρείας, που απαρτιζόταν από στρατιώτες του θέματος Μακεδονίας. θέμα, το Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 4/7

5 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Ο όρος αναφέρεται στα ευμεγέθη στρατιωτικά σώματα που πραγματοποιούσαν επιχειρήσεις σε ευρείες περιοχές υπό τη διοίκηση στρατηγού αναφέρεται όμως και στις ίδιες τις περιοχές. Ο θεσμός των θεμάτων εδραιώθηκε κατά τον 7ο αιώνα και ακολούθως χαρακτήριζε τη διοικητική διαίρεση της αυτοκρατορίας της Μέσης περιόδου. Αρχικά η λέξη σήμαινε το στρατιωτικό σώμα που ήταν υπεύθυνο για την άμυνα περιοχής στην οποία έμελλε να εγκατασταθεί, και ακολούθως σήμαινε και την περιοχή. Στις κατώτερες βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας το θέμα στελεχωνόταν από γεωργούςστρατιώτες. Το σύστημα των θεμάτων, που διατηρήθηκε έως το τέλος της Βυζαντινής περιόδου, στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο χρησιμοποιούνταν για να δηλωθούν φορολογικές κυρίως ενότητες. Καταλανική Εταιρεία, η (almugavares, compagnia) Μισθοφορική ομάδα Καταλανών, με άρτιο εξοπλισμό και πολεμική ετοιμότητα, που αριθμούσαν μερικές χιλιάδες. Το 1303 ήρθαν να βοηθήσουν το Βυζάντιο στις μάχες εναντίον των Τούρκων, όμως σύντομα στράφηκαν εναντίον της Αυτοκρατορίας και επιδόθηκαν σε μεγάλες λεηλασίες. Μετά τη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας, το 1311, κατέκτησαν το βουργουνδικό δουκάτο των Αθηνών. κεφαλή, η/κεφαλατικεύων, ο Βυζαντινός όρος που δήλωνε κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο τον ανώτατο αξιωματικό της επαρχιακής διοίκησης. Από τα μέσα του 13ου αιώνα το αξίωμα σταδιακά αντικατέστησε το αξίωμα του δούκα. Από το 14ο αιώνα η κεφαλή ασκούσε την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση καπετανικίου, μιας επαρχιακής διοικητικής μονάδας μικρότερης από το θέμα, ή και κάστρου. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο αξιωματούχος ονομαζόταν και κεφαλατικεύων. Στις βυζαντινές πηγές ο όρος "κεφαλή" χρησιμοποιείται επίσης και για τους αρχηγούς και τους επικεφαλής ορισμένων ομάδων στη θεματική οργάνωση και αργότερα, ενώ "κεφαλατικεύοντες" επιφορτίζονται ορισμένες διοικητικές εξουσίες στις πόλεις κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. παραφύλαξ, καστροφύλαξ, ο Στη διοίκηση της Μέσης Βυζαντινής περιόδου ο παραφύλαξ ήταν άπρατος, δεν είχε αρμοδιότητες. Κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο ο όρος αφορά χαμηλόβαθμο αξιωματούχο επιφορτισμένο με τη φύλαξη των πόλεων-κάστρων, ο οποίος εμφανίζεται με την ονομασία «καστροφύλαξ». προκαθήμενος, ο Κατά το 13ο αιώνα ο προκαθήμενος ήταν ανώτερος πολιτικός αξιωματούχος με δικαιοδοσία μέσα στις πόλεις-κάστρα. Το 14ο αιώνα, ήταν το πιθανότερο στρατιωτικός αξιωματούχος, άμεσα υφιστάμενος της κεφαλής, αλλά ενδέχεται ο όρος να αφορά την περίοδο αυτή μόνο τιμητικό τίτλο, χωρίς ανταπόκριση σε αξίωμα. πρωτοβεστιάριος, ο (και πρωτοβεστιαρίτης) Ανώτερος αυλικός, υπεύθυνος του βασιλικού βεστιαρίου, της βασιλικής ιματιοθήκης. Το αξίωμα απονεμόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά ο πρωτοβεστιάριος ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, οπότε το αξίωμα εξελίσσεται σε τιμητικό τίτλο, ο ρόλος του πρωτοβεστιαρίου μεταβάλλεται: εμφανίζεται πλέον ως επικεφαλής στρατευμάτων, ως υπεύθυνος για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με σκοπό την υπογραφή ειρήνης, καθώς και για τη διερεύνηση υποθέσεων συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα. Το 14ο αιώνα ο τίτλος παραχωρείται ιεραρχικά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα υψηλότερα αξιώματα. Συνέκδημος του Ιεροκλή, ο Γεωγραφικό εγχειρίδιο που συντάχτηκε λίγο πριν από το 535 από τον Ιεροκλή το Γραμματικό. Αποτελεί κατάλογο των 64 επαρχιών και 923 (αρχικά 935) πόλεων της αυτοκρατορίας και είναι η σημαντικότερη πηγή για τη διοικητική και πολιτική γεωγραφία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν από τις αραβικές επιδρομές. Θεωρείται ότι το έργο βασίζεται σε επίσημα έγραφα και παρουσιάζει την πολιτική, διοικητική, αλλά εν μέρει και την εκκλησιαστική γεωγραφία από τα μέσα του 5ου αιώνα, ωστόσο περιέχει προσθήκες από την εποχή του Ιουστινιανού Α, ενώ κάποια από τα στοιχεία του είναι υπό συζήτηση. Χρησίμευσε στον Κωνσταντίνο Z Πορφυρογέννητο ως βασική πηγή μαζί με το Στέφανο Βυζάντιο για το έργο Περί των θεμάτων. Το σημαντικότερο αυτό έργο του Ιεροκλή δημοσιεύθηκε από τον G. Parthey (Hieroclis Synecdemus, Berlin 1866) και από τον A. Burckhardt (Hieroclis Synecdemus, Leipzig 1893). Ο E. Honigmann επιμελήθηκε την τελευταία και εγκυρότερη έκδοση (Le Synekdèmos d'hiéroklès et l'opuscule géographique de Georges de Chypre, Brussels 1939). τάγματα, τα Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ήταν οι στρατιωτικές μονάδες που στάθμευαν στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Τα κυριότερα ήταν των Σχολών, των Εξκουβιτών (προερχόμενα από αντίστοιχες μονάδες της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου και συγκροτημένα σε αυτοκρατορική φρουρά και κεντρικό στρατό κρούσης από τον Κωνσταντίνο Ε ), της Βίγλας (ιδρύθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία) και των Ικανάτων (ιδρύθηκε από το Νικηφόρο Α ). Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο τα τάγματα τα συγκροτούσαν κατά κανόνα μισθοφόροι με επικεφαλής τον άρχοντα, δηλαδή αξιωματικό επιφορτισμένο με κάποιο από τα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. Πηγές Συνέκδημος Ιεροκλή, Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre, επιμ. E. Honigmann, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae, Forma Imperii Byzantini fasc. I (Bruxelles 1939). Heisenberg, A. (επιμ.) Kaiser Johanne Batatzes der Barmhertzige. Eine mittelgriechische Legende, Byzantinische Zeitschrift 14 (1905), σελ , ιδ. σελ , Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 5/7

6 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Γεώργιος Παχυμέρης, Georges Pachymérès, Relations Historiques IV, επιμ. A. Failler, βιβλία X XIII (CFHB24/3, Paris 1999), σελ. 439, 441. Παραθέματα Η θαυματουργή εμφάνιση του Iωάννη Γʹ Bατάτζη στα τείχη της Mαγνησίας, όπως περιγράφεται από τον Γεώργιο Παχυμέρη Ἐμοὶ δὲ λοιπὸν καί τι τῶν θαυμαστῶν καθ ἡμᾶς τελεσθὲν ἐξειπεῖν, φοβερὸν μὲν εἰπεῖν, ἄπιστον δ ἀκοῦσαι, ᾧ δὴ καὶ αὐτὸς διηπίστησα ἄν, κὰν δι αὐτὸ καὶ παρέλειπον, εἰ μὴ γὲ πολλοὶ μὲν οἱ εἰπόντες καὶ ἀξιόπιστοι, δεῖγμα δὲ προνοίας ἔχει Θεοῦ καὶ τῆς περὶ τὸ ἀνθρώπινον ἔτι γένος κηδεμονίας, κὰν ἄλλως βαθέως καὶ ὑπὲρ ἡμᾶς ἐνεργῶνται τὰ θεῖα βουλήματα, καὶ ἅμα καὶ βασιλέος χρηστοῦ δόξαντος δόξαν, Θεοῦ κρίνοντος πάντως μετὰ τῶν πιτηδευμάτων, καὶ ἐφ οἷς καὶ μόνοις ἐπιτηδεύουσι τὸ τῶν ἀνθρώπων σφάλμα ἣ καὶ κατόρθωμα. Ἤδη μὲν οὖν φθάσαντες ἐδηλώσαμεν πὼς Μαγνησίας τῆς κατ Ἔρμον βασιλεὺς ἀπαίρει. Ταύτης μὲν προέστησαν ἕτεροι, βασιλέως ἀπηρκότος ἐκεῖθεν, ἢν δὲ καὶ ὁ ἐπὶ τραπέζης Φιλανθρωπηνός, ἀνὴρ εὐγενείᾳ καὶ γήρᾳ, συνέσει τὲ καὶ ἐμπειρίαις στρατηγικαῖς ἒς ἅπαν κοσμούμενος. Ὡς γοῦν τὸ πόλισμα καστροφύλακι ἐπιτέτραπτο καὶ ἤδη ἐν φυλακαῖς ἐκεῖνος διαγρυπῶν ἢν ὀψὲ τῶν νυκτῶν, πολλάκις ἠμμένην λαμπάδα καὶ περιερχομένην τὸ πόλισμα καθεώρα. Τοῦτο δὶς καὶ τρὶς γεγονὸς εἰς ἐννοίας ἐπῆγε τὸν καστροφύλακα ὃ δὴ καὶ τοῖς προέχουσι κατὰ τὸ εἰκὸς κοινωσάμενος, κἀκείνους εἰς τὴν ὁμοίαν ἐνῆγεν ἔκπληξιν. Τέως μαθεῖν ἠβούλοντο τὶ ἂν καὶ εἴη τοῦτο. Καὶ πέμπονται μὲν καὶ ἄλλοι κατασκοπήσοντες, οὐδὲν δὲ πλέον τοῦ πραττομένου ἐκείνοις ἀπεκαλύπτετο. Σὺν πολλοῖς δὲ τοῖς ἄλλοις ἀπέρχεται καὶ ὁ τοῦ καστροφύλακος ἀδελφός, ὃν καὶ ἐκκεκωφωμένον ἐκ γενετῆς οἱ πάντες ἤδεσαν. Καὶ τοῖς μὲν τοῦ συνήθους πλέον οὐκ ἢν μανθάνειν, τῷ δὲ τὸ θαυμαστόν, ἐκεῖνο καὶ ἀπόρρητον θέαμα ἐκκαλύπτεται, καὶ ἡ πίστις προσετέθη τῷ καθ αὐτὸν θαύματι ὁ γὰρ λαλῶν ἐξ ἐννεοῦ καὶ κωφοῦ πιστὸν τὲ καὶ ἀναντίρρητον ὅ,τι ἂν εἴποι καθίστα. Βλέπει οὖν ἐκεῖνος προσμένων οὐ λαμπάδα ἠμμένην, ἀλλ ἄνδρα βασιλικῶς ἐσταλμένον, τὰς μὲν αὐτῶν φυλακὰς οἷον ἐξουθενοῦντα, αὐτὸν δὲ τὴν τῆς φυλακῆς ἐπιτροπὴν ἔχειν λέγοντα. Καὶ ἅμα εἰπόντα ὡς πρὸς ἀκούοντα λέγειν καὶ γὰρ ὁ κωφὸς ἤκουε παραυτίκα. Προστάσσειν δὲ τὴν φωνὴν μεγάλη φωνὴ τοῖς φύλαξιν ἐπαγγέλειν ἐγρηγορότας ὡς ἔνι μάλιστα τῆς σωτηρίας ἐπιμελεῖσθαι. Καὶ θαῦμα παραυτίκα ἐπηκολούθει τῷ θαύματι ὁ γὰρ ἀκούων ἐφ ὅ,τι πράξοι ἤδη καὶ φωνῶν ἠκούετο, καὶ ἔδειξεν ἐκεῖνος λαλῶν λόγους πιστούς. Προσπαίει δὲ πᾶσιν, ὅπερ καὶ ἀληθὲς ἤν, ἡ τοῦ βασιλέως ἐκείνου τοῦ ἐλεήμονος Ἰωάννου, καθὼς ἂν ὁ Λυδὸς εἴποι, ἐπιστασία, ἐν ᾗ παρὰ Θεοῦ φυλάττεσθαι ἐπιστεύοντο. Γεώργιος Παχυμέρης, Georges Pachymérès, Relations Historiques IV, επιμ. A. Failler, βιβλία X XIII (CFHB24/3, Paris 1999), σελ. 439 στ.10, σελ. 441 στ. 13. Χρονολόγιο Γύρω στο 1204: Έλεγχος της περιοχής της Μαγνησίας από τον Θεόδωρο Μαγκαφά (;) : Η Μαγνησία είναι μία από τις δύο πρωτεύουσες της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας 24 Αυγούστου 1258: Δολοφονία των αδελφών Μουζαλώνων (μονή Σωσάνδρων) : Εκστρατεία του Μιχαήλ Θ Παλαιολόγου και έξοδος των κατοίκων της περιοχής 1303: Υπεύθυνος για την προστασία της Μαγνησίας αναλαμβάνει ο Νοστόγγος Δούκας. Ο Ατταλειώτης διεκδικεί με επιτυχία τη διοίκηση και εκδιώκει τον Νοστόγγο Δούκα (;): Η Μαγνησία υπό τον έλεγχο του Ατταλειώτη Μάιος 1304: Οι μισθοφόροι της Καταλανικής Εταιρείας φθάνουν στη Μαγνησία με σκοπό να τη χρησιμοποιήσουν ως Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 6/7

7 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, βάση στρατιωτικών επιχειρήσεων, ακολουθεί η εκδίωξή τους από την πόλη Αύγουστος 1304 κ.ε.: Ατελέσφορη πολιορκία της Μαγνησίας από τους Καταλανούς 1305: Αποστασία του Ατταλειώτη 1313: Η Μαγνησία πρωτεύουσα του εμιράτου του Σαρουχάν Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 7/7