ΕΝΟΤΗΤΑ 21 - «για τον καραγκιόζη» Τραγούδι 1 Σαν τον καραγκιόζη Στίχοι: ιονύσης Σαββόπουλος Μουσική: ιονύσης Σαββόπουλος

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 21 - «για τον καραγκιόζη» Τραγούδι 1 Σαν τον καραγκιόζη Στίχοι: ιονύσης Σαββόπουλος Μουσική: ιονύσης Σαββόπουλος Κείνο που µε τρώει, κείνο που µε σώζει είναι π' ονειρεύοµαι σαν τον καραγκιόζη. Φίλους και εχθρούς στις σφιχτές µου πλάτες όµορφα να σήκωνα σαν να ταν επιβάτες. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Σαν σκιές γλιστρούν λόγια και εικόνες, κάρα σκουπιδιάρικα, φεύγουν οι χειµώνες. Αν δε ντρέπεσαι να καθίσεις πίσω, έλα στην παράσταση, να σε γιουχαΐσω. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Λεξιλόγιο Σώζει: αντιµετωπίζει έναν κίνδυνο, εµποδίζει την καταστροφή ή την απώλεια κάποιου πράγµατος. Π.χ.: Οι ιατρικές εξετάσεις που γίνονται προληπτικά µία φορά τον χρόνο, µπορούν να σώσουν από σοβαρές ασθένειες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (σώζω) Αρχικοί χρόνοι: σώζω, έσωζα, θα σώζω, θα σώσω, έσωσα, έχω σώσει, είχα σώσει, θα έχω σώσει Καραγκιόζη: το κεντρικό πρόσωπο του λαϊκού θεάτρου σκιών, ένας τύπος ανθρώπου άσχηµου (µε µεγάλη καµπούρα, µεγάλη µύτη και µε το δεξί χέρι µακρύτερο από το αριστερό) αλλά και έξυπνου. 349

2 Π.χ.: -Πάµε να δούµε Καραγκιόζη το Σάββατο; Τα παιδιά θα ξετρελαθούν! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο καραγκιόζης, -η) ο καραγκιόζης οι καραγκιόζηδες του καραγκιόζη των καραγκιόζηδων τον καραγκιόζη τους καραγκιόζηδες - καραγκιόζη - καραγκιόζηδες Εχθρούς: 1. οι αντίπαλοι στον πόλεµο 2. αυτοί που µας µισούν. Π.χ.: Αυτοί που µέχρι τώρα ήταν φίλοι του, έγιναν εχθροί του! Προσπαθούν µε κάθε τρόπο να του κάνουν κακό. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο εχθρός, -ού) ο εχθρός οι εχθροί του εχθρού των εχθρών τον εχθρό τους εχθρούς - εχθρέ - εχθροί Πλάτες: το πίσω τµήµα του ανθρώπινου σώµατος από τους ώµους ως την µέση, η ράχη. Π.χ.: Τον πόνεσε η πλάτη του από τις πολλές δουλειές! Χρειάζεται τουλάχιστον δύο µέρες ξεκούραση. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η πλάτη,- ης) η πλάτη οι πλάτες της πλάτης των πλατών την πλάτη τις πλάτες - πλάτη - πλάτες Επιβάτες: αυτοί που βρίσκονται σε ένα µεταφορικό µέσο, αυτοί που ταξιδεύουν. Π.χ.: Περισσότερους από επιβάτες δέχτηκε ηµερησίως το 2006, το αεροδρόµιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (ο επιβάτης, -η) ο επιβάτης οι επιβάτες του επιβάτη των επιβατών τον επιβάτη τους επιβάτες - επιβάτη - επιβάτες Σκιά: το σκοτεινό είδωλο ενός σώµατος, το οποίο σχηµατίζεται πάνω σε µία επιφάνεια, όταν πίσω από αυτό βρίσκεται µια πηγή φωτός. Π.χ.: Τα δέντρα ρίχνουν την σκιά τους στην αυλή. Έλα να καθίσουµε εκεί! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η σκιά, -άς) 350

3 η σκιά οι σκιές της σκιάς των σκιών την σκιά τις σκιές - σκιά - σκιές Γλιστρούν: µετακινούνται επάνω σε µια λεία επιφάνεια µε συνεχή και αθόρυβη κίνηση. Π.χ.: εν µπορώ να τρέξω! Έχει πολύ νερό το πεζοδρόµιο και φοβάµαι πολύ ότι θα γλιστρήσω! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β (γλιστράω) Αρχικοί χρόνοι: γλιστράω, γλιστρούσα, θα γλιστράω, θα γλιστρήσω, γλίστρησα, έχω γλιστρήσει, είχα γλιστρήσει, θα έχω γλιστρήσει Κάρα: καρότσια, µικρά αµάξια µε τέσσερις ρόδες κατάλληλα για µικρές µεταφορές. Π.χ.: Παλιότερα οι έµποροι φόρτωναν τα πράγµατα στο κάρο για να κάνουν την δουλειά τους! Γύριζαν στις γειτονιές και τα πουλούσαν! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το κάρο, -ου) το κάρο τα κάρα του κάρου των κάρων το κάρο τα κάρα - κάρο - κάρα Ντρέπεσαι: διστάζεις να πεις ή να κάνεις κάτι, γιατί φοβάσαι ότι οι άλλοι δεν θα το δεχτούν, ότι θα το θεωρήσουν ανόητο. Π.χ.: Μην µε ντρέπεσαι, µίλησέ µου ελεύθερα για τα προβλήµατά σου, φίλε µου! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (ντρέποµαι) Αρχικοί χρόνοι: ντρέποµαι, ντρεπόµουν, θα ντρέποµαι, θα ντραπώ, ντράπηκα, έχω ντραπεί, είχα ντραπεί, θα έχω ντραπεί Παράσταση: η παρουσίαση ενός θεάµατος ή ακροάµατος µπροστά σε κοινό. Π.χ.: Πήγαµε µε τα παιδιά στην παιδική παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «Η ωραιότερη ιστορία του κόσµου». Τους άρεσε πάρα πολύ! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η παράσταση, -ης) η παράσταση οι παραστάσεις της παράστασης (παραστάσεως) των παραστάσεων την παράσταση τις παραστάσεις - παράσταση - παραστάσεις 351

4 Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. γλιστράω η παρουσίαση ενός θεάµατος ή ακροάµατος β. κάρο αντίπαλος γ. εχθρός αυτός που ταξιδεύει δ. παράσταση µικρό αµάξι ε. επιβάτης κινούµαι αθόρυβα 2. Βρείτε τις λέξεις: π κ _ σ _ π Γραµµατική α. Θεωρία Υποθετικές προτάσεις Οι υποθετικές προτάσεις αποτελούν συµπλήρωµα της κύριας πρότασης και ανάλογα µε τον χρόνο στον οποίο βρίσκεται το ρήµα τους και το ρήµα της κύριας πρότασης που συµπληρώνουν, εκφράζουν: υποθετική πρόταση υπόθεση κύρια πρόταση απόδοση σηµασία 1. Αν διαβάζεις, γράφεις καλά στις εξετάσεις. πραγµατικό, πιθανό στο παρόν - µέλλον 2. Αν διαβάσεις, θα γράψεις καλά στις εξετάσεις. πραγµατικό, πιθανό στο παρόν - µέλλον 3. Αν διάβαζες, θα έγραφες καλά στις εξετάσεις. κάτι που δεν έγινε στο παρελθόν 4. Αν είχες διαβάσει, θα είχες γράψει καλά στις εξετάσεις. κάτι που δεν έγινε στο µακρινό παρελθόν και που δεν αλλάζει 352

5 Πιο συγκεκριµένα και µε βάση τον παραπάνω πίνακα, οι βασικοί συνδυασµοί χρόνων είναι: υπόθεση απόδοση 1. αν + ενεστώτας ενεστώτας 2. αν + υποτακτική (χωρία «να») µέλλοντας απλός 3. αν + παρατατικός θα + παρατατικός 4. αν + υπερσυντέλικος θα + υπερσυντέλικος Στην τρίτη και τέταρτη περίπτωση µπορούµε να συνδυάσουµε τους χρόνους ως εξής: Αν διάβαζες, θα είχες γράψει καλά στις εξετάσεις. Αν είχες διαβάσει, θα έγραφες καλά στις εξετάσεις. αν + παρατατικός θα + υπερσυντέλικος αν + υπερσυντέλικος θα + παρατατικός β. Ασκήσεις 1. Αντιστοιχίστε, ώστε να σχηµατίσετε υποθετικές προτάσεις: α. Αν σκεφτείς λογικά, δεν θα τον αναγνώριζες. β. Αν ξυπνούσες νωρίτερα, πάντα το πετυχαίνεις. γ. Αν είχες ακούσει την συµβουλή µου, θα δεις ότι έχω δίκιο. δ. Αν προσπαθείς πολύ για κάτι, δεν θα είχες κάνει τόσα λάθη. ε. Αν τον έβλεπες, θα ήσουν νωρίτερα στο γραφείο. 2. Ενώστε τις παρακάτω προτάσεις και σχηµατίστε υποθετικές: α. εν έχει χρόνο. εν µε βοηθάει. β. Θα δουλέψει πολύ. Θα είναι κουρασµένος. γ. εν είναι πλούσιος. εν µπορεί να αγοράσει ακριβό αυτοκίνητο. δ. εν δούλεψε πολύ όταν ήταν νέος. εν έχει χρήµατα για να ζήσει. ε. εν είναι καλός µαθητής. εν θα περάσει στο Πανεπιστήµιο. 353

6 Τραγούδι 2 Ο καραγκιόζης Στίχοι: Κώστας Βίρβος Μουσική: Μίµης Πλέσσας Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική, γελωτοποιέ θλιµµένε, είσαι ίδια η ζωή! εν ζητάω Παναγιά µου να µε κάνεις πλούσιο να χω µόνο την υγειά µου και τον επιούσιο! Καραγκιόζη ταπεινέ, φίλε µας φτωχέ κι αγνέ, τι αλήθειες που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Από µίσος κι αδικία φύλα το καλύβι µου να πλαγιάζω µε ευτυχία στο φτωχό στρωσίδι µου. Καραγκιόζη ταπεινέ, φίλε µας φτωχέ κι αγνέ, τι αλήθειες που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική, γελωτοποιέ θλιµµένε, είσαι ίδια η ζωή! Λεξιλόγιο Γελωτοποιέ: κωµικός ηθοποιός που µε τις κινήσεις και τα αστεία του διασκέδαζε τους ευγενείς στις βασιλικές αυλές. Π.χ.: Μετά το φαγητό έµπαιναν στην αίθουσα οι γελωτοποιοί και όλοι γελούσαν µε την ψυχή τους! Κάπως έτσι πρέπει να ήταν ένα βασιλικό δείπνο εκείνης της εποχής Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο γελωτοποιός, - ού) ο γελωτοποιός οι γελωτοποιοί του γελωτοποιού των γελωτοποιών τον γελωτοποιό τους γελωτοποιούς - γελωτοποιέ - γελωτοποιοί Θλιµµένε: αυτός που αισθάνεται θλίψη, λύπη. Π.χ.: Σπάνια τον βλέπεις να γελάει, να κάνει αστεία, ακόµα και να µιλάει µε τους άλλους. Είναι πάντα θλιµµένος. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (θλιµµένος-η-ο) θλιµµένος θλιµµένη θλιµµένο θλιµµένοι θλιµµένες θλιµµένα θλιµµένου θλιµµένης θλιµµένου θλιµµένων θλιµµένων θλιµµένων θλιµµένο θλιµµένη θλιµµένο θλιµµένους θλιµµένες θλιµµένα θλιµµένε θλιµµένη θλιµµένο θλιµµένοι θλιµµένες θλιµµένα Ταπεινέ: µικρός και απλός, που δεν εντυπωσιάζει. Π.χ.: Είναι ταπεινός άνθρωπος. Ποτέ δεν υπερηφανεύεται για τις επιτυχίες του. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ταπεινός-ή-ό) ταπεινός ταπεινή ταπεινό ταπεινοί ταπεινές ταπεινά 354

7 ταπεινού ταπεινής ταπεινού ταπεινών ταπεινών ταπεινών ταπεινό ταπεινή ταπεινό ταπεινούς ταπεινές ταπεινά ταπεινέ ταπεινή ταπεινό ταπεινοί ταπεινές ταπεινά Αγνέ: αθώος, τίµιος, γνήσιος, (για πράγµ.) που δεν έχει στοιχεία που αλλοιώνουν την καλή του ποιότητα (αγνό βούτυρο). Π.χ.: Είναι αγνός ιδεολόγος. εν θα προδώσει τις ιδέες του µε οποιοδήποτε αντάλλαγµα. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (αγνός-ή-ό) αγνός αγνή αγνό αγνοί αγνές αγνά αγνού αγνής αγνού αγνών αγνών αγνών αγνό αγνή αγνό αγνούς αγνές αγνά αγνέ αγνή αγνό αγνοί αγνές αγνά Αλήθειες: αυτά που είναι σύµφωνα µε ό,τι πραγµατικά υπάρχει ή γίνεται, το αντίθετο του ψέµατος. Π.χ.: Όταν τον ρώτησα τι έγινε στην δουλειά του και γιατί ήταν τόσο κακόκεφος, µου είπε ότι είχε απλά πονοκέφαλο. Νιώθω ότι δεν είπε την αλήθεια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αλήθεια, -ας) η αλήθεια οι αλήθειες της αλήθειας των αληθειών την αλήθεια τις αλήθειες - αλήθεια - αλήθειες Μίσος: συναίσθηµα έντονης εχθρότητας που κάνει τον άνθρωπο να επιθυµεί το κακό αυτού που µισεί, το αντίθετο της αγάπης. Π.χ.: Άκουσέ µε, παιδί µου! Τόσο µεγάλο µίσος που νιώθεις θα σε οδηγήσει στην καταστροφή! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µίσος, -ους) το µίσος τα µίση του µίσους το µίσος τα µίση - µίσος - µίση Αδικία: πράξη αντίθετη προς το δίκαιο από ηθική άποψη. Π.χ.: Ήταν µεγάλη αδικία! Ήταν τόσο καλοί φίλοι και τσακώθηκαν από µια παρεξήγηση! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αδικία, -ας) η αδικία οι αδικίες της αδικίας των αδικιών την αδικία τις αδικίες - αδικία - αδικίες 355

8 Καλύβι: φτωχικό σπιτάκι. Π.χ.: εν είχε τίποτα, µόνο ένα καλύβι και το σκυλάκι του. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το καλύβι, - ιού) το καλύβι τα καλύβια του καλυβιού των καλυβιών το καλύβι τα καλύβια - καλύβι - καλύβια Να πλαγιάζω: γέρνω ή κάνω κάτι να γείρει. Π.χ.: Πλάγιασα να ξεκουραστώ για λίγο στον καναπέ, αλλά τα τηλέφωνα δεν σταµάτησαν να χτυπούν! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (πλαγιάζω) Αρχικοί χρόνοι: πλαγιάζω, πλάγιαζα, θα πλαγιάζω, θα πλαγιάσω, πλάγιασα, έχω πλαγιάσει, είχα πλαγιάσει, θα έχω πλαγιάσει Στρωσίδι: ό,τι στρώνεται κυρίως στο πάτωµα, µικρό χαλάκι. Π.χ.: Έβγαλε τα στρωσίδια για να τα τινάξει στο µπαλκόνι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το στρωσίδι, - ιού) το στρωσίδι τα στρωσίδια του στρωσιδιού των στρωσιδιών το στρωσίδι τα στρωσίδια - στρωσίδι - στρωσίδια Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. στρωσίδι γέρνω β. πλαγιάζω αθώος γ. θλιµµένος κωµικός ηθοποιός δ. αγνός µικρό χαλί ε. γελωτοποιός λυπηµένος 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. ψέµατα β. αγάπη γ. δίκαιο δ. παλάτι ε. υπερήφανε 356

9 Γραµµατική α. Θεωρία Παθητική Μετοχή Λέγεται και µετοχή παθητικού παρακειµένου, γιατί παρουσιάζει, αυτό που λέει, ως τελειωµένο και ολοκληρωµένο. Έχει κατάληξη -µένος-η-ο και χρησιµοποιείται όπως ένα επίθετο. π.χ.: Τα ρούχα µου είναι πλυµένα (πλένοµαι) και σιδερωµένα (σιδερώνοµαι). κατάληξη µέλλοντα κατάληξη µετοχής παράδειγµα -θώ -µένος-η-ο πληρώνοµαι - θα πληρωθώ - πληρωµένος -στώ -σµένος-η-ο κλείνοµαι - θα κλειστώ - κλεισµένος -χτώ -γµένος-η-ο ανοίγοµαι - θα ανοιχτώ - ανοιγµένος -φτώ -µµένος-η-ο γράφοµαι - θα γραφτώ - γραµµένος -ευτώ -εµένος-η-ο παντρεύοµαι - θα παντρευτώ - παντρεµένος Παρατηρήσεις: 1. Υπάρχουν ρήµατα που ενώ δεν έχουν παθητική φωνή, σχηµατίζουν µετοχή παθητικής φωνής. Τέτοια είναι: ανεβαίνω ανεβασµένος κατεβαίνω κατεβασµένος ανθίζω ανθισµένος µεθάω µεθυσµένος αργοπορώ αργοπορηµένος πεθαίνω πεθαµένος αρρωσταίνω αρρωστηµένος πεινάω πεινασµένος βραχνιάζω βραχνιασµένος πέφτω πεσµένος γερνώ γερασµένος πονάω πονεµένος δακρύζω δακρυσµένος σταµατάω σταµατηµένος διψάω διψασµένος συννεφιάζω συννεφιασµένος δυστυχώ δυστυχισµένος ταξιδεύω ταξιδεµένος ευτυχώ ευτυχισµένος φτάνω φτασµένος θυµώνω θυµωµένος χαλάω χαλασµένος 357

10 2. Υπάρχουν ρήµατα που σχηµατίζουν την παθητική µετοχή µε διαφορετικό τρόπο. Τέτοια είναι: αποµακρύνοµαι αποµακρυσµένος κοιµάµαι κοιµισµένος αυξάνοµαι αυξηµένος λέγοµαι ειπωµένος αφαιρούµαι αφηρηµένος µαθαίνοµαι µαθηµένος αφήνοµαι αφηµένος µολύνοµαι µολυσµένος βάζω βαλµένος µπαίνω µπασµένος βγάζω βγαλµένος παίρνω παρµένος βλέπω ειδωµένος πετιέµαι πεταµένος βρέχοµαι βρεγµένος πίνω πιωµένος γίνοµαι γινωµένος πλένοµαι πλυµένος δίνοµαι δοσµένος στέλνοµαι σταλµένος κάθοµαι καθισµένος τρώγοµαι φαγωµένος καίγοµαι καµένος φέρνω φερµένος κλαίγοµαι κλαµένος φοβάµαι φοβισµένος καταστρέφοµαι κατεστραµµένος 3. Η παθητική µετοχή έχει τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο) και κλίνεται όπως τα αντίστοιχα επίθετα. β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε την παθητική µετοχή των παρακάτω ρηµάτων και συµπληρώστε τις προτάσεις: πετιέµαι δακρύζω διψάω πονάω µεθάω α. Τα περιοδικά είναι στα σκουπίδια! εν ήξερα ότι τα ήθελες β. Τα µάτια του είναι συνεχώς! Πόσο λυπάµαι να τον βλέπω έτσι! γ. Ήµασταν τόσο που ήπιαµε όλο τον χυµό! δ. Ήταν µια ιστορία! Όλοι όσοι την άκουσαν συγκινήθηκαν! ε. ιασκεδάσαµε πολύ χθες! Στο τέλος της βραδιάς µάλλον ήµασταν λιγάκι 2. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε την µετοχή του ρήµατος της παρένθεσης στον σωστό τύπο: α. Όταν γυρίσαµε σπίτι τους βρήκαµε όλους.(κοιµάµαι) β. Μετά το τέλος του πολέµου το χωριό µας ήταν. (καταστρέφοµαι) 358

11 γ. εν µπορώ άλλο αυτή την δουλειά! Είµαι διαρκώς σε ένα γραφείο και δεν κάνω απολύτως τίποτα! (κάθοµαι) δ. Τα ψάρια πεθαίνουν στα νερά του ποταµού! (µολύνοµαι) ε. Τι δυστυχία! Τι πυρκαγιά ήταν αυτή! Παντού δέντρα και νεκρά ζώα!(καίγοµαι) Κείµενο Ευγένιος Σπαθάρης Ο γνήσιος τροβαδούρος της ελληνικής λαϊκής παράδοσης Ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο γνήσιος, λαϊκός καλλιτέχνης µε το δυναµικό πνεύµα, γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, µέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία λάτρεψε. Από µικρός έδειχνε ένα πολύπλευρο ταλέντο και όταν οι άσχηµες συνθήκες της γερµανικής κατοχής δεν του επέτρεψαν να ακολουθήσει τον τοµέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε µε ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών. Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σηµαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαµα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης σταµατά να µας παρακολουθεί και να µας διασκεδάζει µόνο από τον µπερντέ του: εµψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εµφανίζεται σε όλον τον κόσµο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά «ένα κεραµίδι 1», για να ξεκουράζεται που και που Όλα αυτά κατάφερε να πραγµατοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν, και το πέτυχε µε τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωάς µας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητά του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί. οι κυριότερες φιγούρες του ελληνικού θεάτρου σκιών Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα. Είναι αγαθός, µε έξυπνο πνεύµα, σκληρός καµιά φορά στα αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος. Γεµάτος τεµπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεµάτος διάθεση να µάθει κάθε τι που γίνεται γύρω του. Όλους τους πειράζει και τους κοροϊδεύει και προπάντων τον ίδιο τον εαυτό του. Ο Χατζηαβάτης: Ο τύπος του Έλληνα που ζει ακόµα µε την ανάµνηση της τουρκοκρατίας. Παµπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας. Το επάγγελµά του είναι τελάλης, µεσίτης και ταχυδρόµος στις υπηρεσίες του µπέη και του πασά. Ωστόσο, είναι ευγενικός, πιο µορφωµένος κοινωνικά από τον Καραγκιόζη και γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσµο προσπαθεί πάντα να διορθώνει ή να δασκαλεύει τον φίλο του. Ο Μπέης: Αντιπροσωπεύει τον εύπορο αστό και γενικά τον άνθρωπο της ανώτερης κοινωνικής τάξης. Είναι καλός οικογενειάρχης, ηθικός και δίνει διάφορες παραγγελίες στον Χατζηαβάτη, για να ξεκινήσει µ' αυτόν τον τρόπο η υπόθεση. 1 αποκτά σπίτι, εννοείται το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, του ήµου Αµαρουσίου 359

12 Ο ιονύσιος: Είναι ο Ζακυνθινός που φαντάζεται πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια. Είναι όµως αξιοπρεπής, πολιτισµένος, αγαθός και εξαιρετικά γρήγορος στην οµιλία του. Είναι καλοντυµένος, φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις πονηριές του φίλου του, Καραγκιόζη. Ο Εβραίος: Το όνοµά του είναι Σολοµών ή Σολωµός, όπως τον φωνάζει ο Καραγκιόζης. Είναι έµπορος της πόλης και συγκεκριµένα της Θεσσαλονίκης, αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγκούνης, πονηρός και δειλός. Ο Μορφονιός: Ονοµάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος µε πελώριο κεφάλι και µακριά µύτη. Είναι καλοαναθρεµµένος και λιγόψυχος, ώστε όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυµάει. Μπαρµπα-Γιώργος: Εκπροσωπεί τον βουνίσιο Έλληνα, που ο χαρακτήρας του δεν άλλαξε στο πέρασµα του χρόνου. Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός. Υπερηφανεύεται που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι' αυτό του προσφέρει την προστασία του. Ο Σταύρακας: Παίζει τον παλικαρά, αλλά συνέχεια τρώει ξύλο. Είναι ψεύτης, καυχησιάρης και ονοµάζεται Σταυράκης Τζίµης από τον Περαία. Ο Πασάς: Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας µε σοβαρό, αυστηρό ύφος. Είναι επιβλητικός και δεν τραγουδάει ποτέ, όπως τα άλλα πρόσωπα του θεάτρου, επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος. Ο Βεληγκέκας: Αντιπροσωπεύει την δηµόσια τάξη. Είναι χαζός, απολίτιστος, λιγόλογος και µιλά άσχηµα τα ελληνικά µε ανάµικτες αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις. ( µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Γνήσιος: πραγµατικός, αληθινός, αγνός, αυθεντικός. Π.χ.: Έχει πολύ ακριβά γούστα! Πίνει µόνο γνήσια γαλλική σαµπάνια! υναµικό: αυτό που έχει δύναµη, που αναφέρεται στην δύναµη. Π.χ.: Η εταιρεία µας ζητά δυναµικούς συνεργάτες για τα νέα µας καταστήµατα στην Ευρώπη. Λάτρεψε: 1.αγαπάω, σέβοµαι τον Θεό 2. δείχνω µεγάλη αγάπη σε κάποιον. Π.χ.: Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τους θεούς του Ολύµπου. Πολύπλευρο: αυτό που έχει πολλές πλευρές, που εκδηλώνεται σε πολλούς τοµείς και πολλά επίπεδα. Π.χ.: Έχει πολύπλευρο ταλέντο στην µουσική, τον χορό και την ζωγραφική. 360

13 Συνθήκες: 1. σύµβαση, συµφωνία 2.(πληθ.) όροι, περιστάσεις, καταστάσεις. Π.χ.: Εύκολα και γρήγορα προσαρµόστηκε στις νέες συνθήκες της δουλειάς του. Επέτρεψαν: 1. έδωσαν άδεια 2. άφησαν κάποιον ελεύθερο να κάνει κάτι. Π.χ.: Στην δουλειά µου µπορώ να πηγαίνω τα απογεύµατα, πράγµα που θα µου επιτρέψει να συνεχίσω τις σπουδές µου. Ζήλο: ψυχική ορµή, προθυµία για την εκτέλεση κάποιου έργου. Π.χ.: Όχι µόνο δέχτηκε να µας βοηθήσει, αλλά δούλεψε και µε πολύ ζήλο. Θέατρο σκιών: το λαϊκό θεατρικό είδος που έχει ως κεντρικό ήρωα τον Καραγκιόζη (θέατρο µε κούκλες πίσω από φωτισµένο λευκό πανί). Π.χ.: Ο «Μεγαλέξαντρος και το φίδι» είναι από τα γνωστότερα έργα του θεάτρου σκιών. Τέχνης: 1. η δραστηριότητα που έχει ως σκοπό την δηµιουργία ενός πνευµατικού ή τεχνικού έργου και την αισθητική απόλαυση στον θεατή, τον ακροατή ή τον αναγνώστη 2. το σύνολο των γνώσεων και των εµπειριών, που είναι απαραίτητες για την άσκηση ενός επαγγέλµατος, µιας δραστηριότητας, η ικανότητα, η επιδεξιότητα στην εκτέλεση κάποιου έργου. Π.χ.: Οι αρχαίες τραγωδίες είναι έργα µεγάλης τέχνης. Τεχνικής: οι µέθοδοι, οι κανόνες µε τους οποίους επιτυγχάνεται ένα ορισµένο αποτέλεσµα. Π.χ.: Τώρα εφαρµόζονται πολλές νέες τεχνικές στην καλλιέργεια της γης. Εµψυχώνεται: κάτι αποκτά ψυχή, ζωντανεύει. Π.χ.: Εµψυχώθηκα πάρα πολύ από τ ταξίδι στη Βενετία. Εκσυγχρονίζεται: ανανεώνεται, εφαρµόζονται σύγχρονες ιδέες και µέθοδοι. Π.χ.: Η εκπαίδευση διαρκώς εκσυγχρονίζεται τις τελευταίες δεκαετίες. Καινούργια µαθήµατα που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα των µαθητών. Αποκαλούν: δίνουν όνοµα σε πρόσωπο ή πράγµα, ονοµάζουν. Π.χ.: Αποκαλούν την µπάλα «η θέα του ποδοσφαίρου». Ευλάβεια: σεβασµός για τους άλλους, ευσέβεια. Π.χ.: Στάθηκε µε ευλάβεια µπροστά στις εικόνες της εκκλησίας και προσευχήθηκε για ώρα. Αγαθός: αγνός, τίµιος, καλόψυχος. Π.χ.: Είναι τόσο αγαθός που πιστεύει τα πάντα! Κόλακας: αυτός που παινεύει κάποιον για να ικανοποιήσει δικούς του σκοπούς. Π.χ.: Μην του δείχνεις καθόλου εµπιστοσύνη! Εύπορο: πλούσιος, ευκατάστατος. Π.χ.: Ο φίλος µου είναι από εύπορη οικογένεια. Ακριβά σχολεία για τα παιδιά, ταξίδια στο εξωτερικό Παρασύρεται: 1. ανατρέπεται, βγαίνει κάποιος από τον δρόµο του 2. αλλάζει τον τρόπο σκέψης ή συµπεριφοράς του σύµφωνα µε τον αντίστοιχο τρόπο σκέψης και συµπεριφοράς αυτών που συναναστρέφεται. 361

14 Π.χ.: Παρασύρεται διαρκώς από την παρέα του σε βίαιες πράξεις και έχει προβλήµατα µε την αστυνοµία. Λιποθυµάει: χάνει για λίγο τις αισθήσεις, ζαλίζεται. Π.χ.: εν άντεξε στον πόνο και λιποθύµησε πριν φτάσουν στο νοσοκοµείο. Υπερηφανεύεται: είναι υπερήφανος, καυχιέται για κάτι, νιώθει και εκδηλώνει ένα συναίσθηµα ικανοποίησης και χαράς για κάτι που απέκτησε ή για κάτι που κατάφερε να κάνει. Π.χ.: Το Πανεπιστήµιο µας υπερηφανεύεται ότι έχει την καλύτερη βιβλιοθήκη. Άσκηση κατανόησης 1. Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στην Κηφισιά και έµαθε την τέχνη του Καραγκιόζη. α. από σηµαντικούς δασκάλους β. από τον πατέρα του γ. από τον παππού του 2. Ο στόχος του Ευγένιου Σπαθάρη είναι. α. να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη σαν σηµαντικό είδος τέχνης β. να αλλάξει τον Καραγκιόζη από λαϊκό ήρωα σε σύγχρονο άνθρωπο γ. να αλλάξει τις φιγούρες του θεάτρου σκιών 3. Ο Καραγκιόζης είναι ο ιδανικός τύπος του Έλληνα µε πνεύµα, ενώ ο θείος του ο Μπαρµπα-Γιώργος εκπροσωπεί τον Έλληνα. α. πλούσιου, έξυπνο, βουνίσιο β. φτωχού, χαζό, παµπόνηρο γ. φτωχού, έξυπνο, βουνίσιο 4. Ο Χατζηαβάτης είναι ο της παρέας, ο Μπέης ο αστός, ο ιονύσιος ο φαντασιόπληκτος, ενώ ο Πασάς αποτελεί τον της τούρκικης εξουσίας. α. κόλακας, εύπορος, Ζακυνθινός, εκπρόσωπο β. δειλός, φτωχός, Ζακυνθινός, εκπρόσωπο γ. κόλακας, παµπόνηρος, απολίτιστος, παλικαρά 5. Ο Εβραίος είναι ο έµπορος από την Θεσσαλονίκη, ο Μορφονιός είναι ο νάνος µε το πελώριο κεφάλι, ο Σταύρακας παίζει τον και ο Βεληγκέκας είναι ο εκπρόσωπος της τάξης. α. τσιγκούνης, δυνατός, παλικαρά, αστικής β. τσιγκούνης, λιγόψυχος, παλικαρά, δηµόσιας γ. αγαθός, λιγόψυχος, πλούσιο, δηµόσιας 362

15 Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: Οριζόντια 1. Είµαι υπερήφανος. 2. Καρότσι, µικρό αµάξι. 3. Πράξη αντίθετη προς το δίκαιο από ηθική άποψη. Κάθετα 1. Αλλάζω τον τρόπο σκέψης µου, ανάλογα µε των άλλων. 2. Αγνός, τίµιος, καλόψυχος. 2. Κρεµάλα Βρείτε τη λέξη που κρύβεται: 1. Ανανεώνοµαι, χρησιµοποιώ νέες µεθόδους. 2. Αληθινός, αυθεντικός. 3. Γέρνω. 363

16 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( είναι ο κεντρικός ήρωας του θεάτρου σκιών ): Φτωχικό σπιτάκι. 2. είχνω µεγάλη αγάπη σε κάποιον. 3. Πλούσιος, ευκατάστατος. 4. Σεβασµός για τους άλλους, ευσέβεια. 5. Αθώος, τίµιος. 6. Ονοµάζω. 7. Μικρό χαλάκι. 8. Αυτός που παινεύει κάποιον για να ικανοποιήσει δικούς του σκοπούς. 9. Αντιµετωπίζω έναν κίνδυνο που απειλεί κάποιον. 10. Το αντίθετο του ψέµατος. 11. Το αντίθετο της αγάπης Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Σαν τον καραγκιόζη Στίχοι: ιονύσης Σαββόπουλος Μουσική: ιονύσης Σαββόπουλος Κείνο που µε τρώει, κείνο που µε είναι π' ονειρεύοµαι σαν τον. Φίλους και στις σφιχτές µου όµορφα να σήκωνα σαν να ταν. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Σαν σκιές λόγια και εικόνες, 364

17 σκουπιδιάρικα, φεύγουν οι χειµώνες. Αν δε να γυρίσεις πίσω, έλα στην, να σε γιουχαΐσω. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Ο καραγκιόζης Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική,, είσαι ίδια η ζωή! εν ζητάω Παναγιά µου να µε κάνεις πλούσιο να χω µόνο την υγειά µου και τον επιούσιο! Στίχοι: Κώστας Βίρβος Μουσική: Μίµης Πλέσσας Καραγκιόζη, φίλε µας φτωχέ κι, τι που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Από κι φύλα το µου µε ευτυχία στο φτωχό µου. Καραγκιόζη, φίλε µας φτωχέ κι, τι που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική,, είσαι ίδια η ζωή! Λεξιλόγιο Ενότητας Αγαθός-ή-ό Αγνός-ή-ό Αδικία, η Αλήθεια, η Αποκαλώ Γελωτοποιός, ο Γλιστράω Γνήσιος-α-ο υναµικός-ή-ό Εκσυγχρονίζοµαι Εµψυχώνοµαι Επιβάτης, ο Επιτρέπω Ευλάβεια, η Εύπορος-η-ο Εχθρός, ο Ζήλος, ο Θέατρο σκιών, το Θλιµµένος-η-ο Καλύβι, το Καραγκιόζης, ο Κάρο, το Κόλακας, ο Λατρεύω Λιποθυµάω Μίσος, το Ντρέποµαι Παράσταση, η Παρασύροµαι Πλαγιάζω Πλάτη, η Πολύπλευρος-η-ο Σκιά, η Στρωσίδι, το Συνθήκη, η Σώζω Ταπεινός-ή-ό Τέχνη, η Τεχνική, η Υπερηφανεύοµαι 365