Προηγμένες τεχνικές ακτινοθεραπείας

Transcript

1 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 2 ΙΟΥΝΙΟΣ 2012 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ISSN (print) ISSN (online) ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Αναμένουμε τα δικά σας σχόλια Προηγμένες τεχνικές ακτινοθεραπείας Συνεχής τεχνολογική αναβάθμιση και επιστημονική κατάρτηση Τις πλέον προηγμένες τεχνικές ακτινοθεραπείας εφαρμόζει το Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου με την ολοκλήρωση της τεχνολογικής αναβάθμισης που έγινε τα τελευταία τρία χρόνια. Με τις νέες τεχνικές ακτινοθεραπείας IMRT (Ακτινοβολία Κυμαινόμενης Έντασης και IGRT (Ακτινοβολία Καθοδηγούμενη από Εικόνα) έχουμε μειώσει τα περιθώρια ακτινοβόλησης υγιών ιστών γύρω από τον στόχο, κάτι που συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της τοξικότητας στους υγιείς ιστούς. Το Κέντρο μας κατατάσσεται πλέον στην ομάδα εκείνη των πλέον εξελιγμένων ογκολογικών νοσοκομείων στην Ευρώπη. Δρ Πέτρος Κίτσιος, σελ. 4 Ο ρόλος του φυσικού ιατρικής και του τεχνολόγου ακτινοθεραπευτή στην ακτινοθεραπεία Άντρη Περατικού, Πέτρος Μιχαηλούδης, Μάριος Κανταρής Σελ. 5 και 6 Αγαπητοί αναγνώστες, Με ιδιαίτερη χαρά επικοινωνούμε και πάλι μαζί σας μέσω του ενημερωτικού μας δελτίου. Το πρώτο τεύχος έγινε δεκτό με ευμενή σχόλια, γεγονός που μας ικανοποεί ιδιαίτερα. Σας ευχαριστούμε για το ενδιαφέρον σας και προσβλέπουμε στη δική σας συνεργασία. Μας ενδιαφέρει η δική σας γνώμη και κατά συνέπεια θα θέλαμε τη δική σας άποψη καθώς και τα σχόλια και παρατηρήσεις σας. Ευελπιστούμε ότι με την παρέλευση του χρόνου, τα Ογκολογικά Νέα θα αναβαθμιστούν με περισσότερα θέματα, έτσι ώστε το ενημερωτικό μας δελτίο να είναι πιο ενδιαφέρον με πλουσιότερη θεματολογία. Η Συντακτική Επιτροπή Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη Συντακτική Επιτροπή στο τηλέφωνο ή στο andriani. christides@bococ.org.cy ή στην ταχυδρομική διεύθυνση: Ογκολογικά Νέα Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Σταύρος Κασκίρης Σκελετικός έλεγχος για πολλαπλούν μυέλωμα Σελ. 3 Γιώργος Παπαγρηγορίου Φροντίδα ασθενή με σταφυλόκοκκο Σελ. 7 ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΑΣ Σελ. 2 Ζωή Γιαννούση Επικοινωνήστε καλύτερα με τον ασθενή Σελ. 8 OPEN DAY Συνάντηση γνωριμίας για νέους ασθενείς Εξοικειωθείτε με τους ανθρώπους και τους χώρους του Κέντρου μας Σελ. 2

2 ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΤΟ ΜΗΝΑ Συνάντηση γνωριμίας - open day για νέους ασθενείς Ειδικό Ταμείο Έρευνας και Υποτροφιών Αναμφισβήτητα, ένας από τους πιο δύσκολους σταθμούς στην εμπειρία με την ασθένεια είναι η αβεβαιότητα και η αίσθηση του «άγνωστου» που συνοδεύουν τη διάγνωση. Εμείς, οι εργαζόμενοι στο Ογκολογικό Κέντρο, στην προσπάθειά μας να νιώσετε περισσότερο εξοικειωμένοι με το ίδιο το Κέντρο, σας καλούμε σε συνάντηση γνωριμίας - open day. Η συνάντηση αυτή πραγματοποιείται την τελευταία Πέμπτη κάθε μήνα με σκοπό την ενημέρωση από ιατρούς και υπεύθυνους τμημάτων για τη λειτουργία του Κέντρου και τη γνωριμία με τους διάφορους χώρους και τις υπηρεσίες του. Θα έχετε την ευκαιρία να δείτε από κοντά τα διάφορα τμήματα και τις διαδικασίες που αφορούν θεραπείες όπως η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία. Με λίγα λόγια, να ξέρετε ποιους θα συναντήσετε, πού θα πάτε, τι θα πρέπει να κάνετε. Η εξοικείωση με τους ανθρώπους και τους χώρους ελπίζουμε να συμβάλει στη μείωση της αμηχανίας και της σύγχυσης που μπορεί να συνοδεύουν την αρχική προσέλευσή σας στο Κέντρο. Η επόμενη συνάντηση γνωριμίας θα γίνει την Πέμπτη 28 Ιουνίου στις 5 το απόγευμα. Αν ενδιαφέρεστε να συμμετάσχετε, παρακαλούμε να επικοινωνήσετε με την κα Άννα Δωροθέου (τηλ ). Το Ειδικό Ταμείο Έρευνας και Υποτροφιών ιδρύθηκε το 2004, κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Κέντρου, για να δέχεται εισφορές και να τις διοχετεύει στην έρευνα και στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Οι σκοποί του Ταμείου είναι: ανάληψη πρωτοβουλιών και ενεργός συμμετοχή στην έρευνα στην ογκολογία, διενέργεια μελετών και ερευνών, παροχή υποτροφιών σε προσωπικό του Κέντρου, διοργάνωση σεμιναρίων και διαλέξεων. Μέχρι τις το Ταμείο χρηματοδότησε: Πέντε υποτροφίες για τεχνολόγους ακτινοθεραπευτές ( ). Δύο υποτροφίες για σπουδές στη νοσηλευτική ( ). Μία υποτροφία για μετεκπαίδευση στην αιματολογία ( ). Μελέτη περιστατικών καρκίνου μαστού ( ). Ετοιμασία και υποβολή ερευνητικών προτάσεων ( ). ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ CHKS «Συνεχίζετε να διατηρείτε τα ψηλά επίπεδα» Το Κέντρο διατηρεί την ποιοτική διαπίστευση που είχε εξασφαλίσει το 2007 και συνεχίζει να περιλαμβάνεται στον κατάλογο των διαπιστευμένων νοσοκομείων CHKS, ο οποίος περιλαμβάνει νοσοκομεία από χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Δανία, την Πορτογαλία και την Ιταλία. Τον Μάρτιο έγινε από στέλεχος του CHKS η ετήσια επιθεώρηση για το Η επιθεώρηση κάλυψε διάφορες πτυχές της λειτουργίας του Κέντρου με θετικά σχόλια για τη συνεχιζόμενη βελτίωση στις διαδικασίες και τις υπηρεσίες του. «Η Επιτροπή που συνεδρίασε στο Λονδίνο έχει ικανοποιηθεί ότι συνεχίζετε να διατηρείτε τα ψηλά επίπεδα με βάση τα οποία εξασφαλίσατε τη Διαπίστευση» ανέφερε η επιστολή του CHKS ημερομηνίας 24 Απριλίου Όπως είναι γνωστό, η διαπίστευση ενός νοσοκομείου αποτελεί αντικειμενική διακρίβωση ότι οι εργασίες του διεξάγονται με βάση διεθνώς αποδεκτά πρότυπα λειτουργίας και ποιότητας. Εν τω μεταξύ, μετά από πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου των Επιτρόπων, το Κέντρο θα συνεχίσει τη συμμετοχή του στο πρόγραμμα διαπίστευσης και για την περίοδο Στις το διαθέσιμο υπόλοιπο ήταν , ενώ οι δεσμεύσεις του Ταμείου για τα επόμενα τρία έτη ( ), έχουν ως ακολούθως: Χρηματοδότηση υποτροφιών για εξειδίκευση δύο ιατρών στην ανακουφιστική φροντίδα στο Institute for Palliative Medicine at San Diego Hospice, ύψους περίπου. Χρηματοδότηση υποτροφιών δύο ειδικευόμενων ιατρών για απόκτηση του διπλώματος MSc in Cancer Therapeutics στο Queen Mary College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ύψους περίπου. Ενημερωτικό Δελτίο Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου ISSN (print) ISSN (online) Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία Tηλ , Fax: , oncology@bococ.org.cy Συντακτική Επιτροπή Δρ. Πέτρος Κίτσιος, Δρ. Πέτρος Πολυβίου, Δρ. Γιόλα Μάρκου, Δρ. Χριστόδουλος Κωνσταντίνου, Nίκη Βασιλείου, Γιώργος Πολυκάρπου, Μιχάλης Σταυρινού. Επιμέλεια-παραγωγή: Άλφα Δημιουργική, info@alfa.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία Κ. Γιαλλούρης & Υιοί Λτδ. 2

3 ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΟΣΤΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Σκελετικός έλεγχος με αξονικό τομογράφο στα πλαίσια διερεύνησης του Πολλαπλού Μυελώματος Τεχνολόγος Ακτινολόγος Σταύρος Κασκίρης Σάρωση με αυτοματοποιημένη διαχείριση της δόσης με το σύστημα φροντίδας Care-Dose 4D Μέσα σε δύο λεπτά γίνεται πλήρης σάρωση του σκελετού με πρωτόκολλο χαμηλής ακτινοβόλησης χωρίς ταλαιπωρία του ασθενή. O Σκελετικός Έλεγχος (Skeletal Survey) είναι η ακτινολογική εξέταση που γίνεται σε ασθενείς με πολλαπλούν μυέλωμα για διερεύνηση οστικών βλαβών. Το πολλαπλούν μυέλωμα είναι μια αιματολογική κακοήθεια που οφείλεται στον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό και στην άθροιση παθολογικών πλασματοκυττάρων στο μυελό των οστών. Μία από τις συνέπειες της νόσου είναι οι οστικές βλάβες που προκαλούνται με διάφορους μηχανισμούς. Στους περισσότερους ασθενείς τα πλασματοκύτταρα στο μυελό αθροίζονται σε ομάδες καταστρέφοντας το παρακείμενο οστό. Οι βλάβες αυτές λέγονται οστεολύσεις και μπορούν να προκαλέσουν κατάγματα και οστικούς πόνους. Συχνά ο πόνος αυτός είναι αρχικά ήπιος, αλλά προοδευτικά επιδεινούμενος και μπορεί να είναι παρών πριν να είναι ανιχνεύσιμες οι ακτινολογικές αλλοιώσεις. Στα μακρά οστά συνδυάζεται συχνά με κάταγμα ή επαπειλούμενο κάταγμα. Η έγκαιρη διάγνωση των οστικών βλαβών βοηθά στη θεραπευτική και παρηγορητική θεραπεία των ασθενών. Εξετάσεις εκλογής είναι οι απλές ακτινογραφίες και ο αξονικός τομογράφος. Η διαδικασία λήψης πολλαπλών ακτινογραφιών (κεφαλής, αυχενικής μοίρας, θωρακικής μοίρας, οσφυϊκής μοίρας, ώμων, βραχιόνων, λεκάνης, μηριαίων και γονάτων), είναι μια διαδικασία που διαρκεί 45 ως 50 λεπτά και μπορεί να είναι επώδυνη σε ασθενείς με οστικές βλάβες. Αντίθετα, η διερεύνηση του σκελετού σε ένα σύγχρονο αξονικό τομογράφο είναι πολύ ταχύτερη και χωρίς μεγάλη ταλαιπωρία για τον ασθενή. Ο ασθενής τοποθετείται σε ύπτια θέση στο ακτινολογικό τραπέζι σε φάση ήρεμης αναπνοής και με ειδικό πρωτόκολλο γίνεται σάρωση του ασθενή από το κεφάλι ως και κάτω από τα γόνατα. Κατά τη διαδικασία χρησιμοποιείται μια πλήρως αυτοματοποιημένη διαχείριση της δόσης με το σύστημα φροντίδας Care-Dose 4D, το οποίο μειώνει τη δόση της ακτινοβολίας μέχρι και 68%. H εξέταση για το σκελετικό έλεγχο διαρκεί το μέγιστο 2 λεπτά χωρίς καταπόνηση του ασθενή, χωρίς ενδοφλέβια σκιαγραφικά μέσα και με μικρή μόνο αύξηση της ακτινοβόλησης συγκριτικά με τις πολλαπλές απλές ακτινογραφίες. Οι εικόνες έπειτα τυγχάνουν επεξεργασίας με πάχος τομής 3mm σε εγκάρσια, στεφανιαία και οβελιαία ανασύνθεση και αποστέλλονται μέσω του ηλεκτρονικού δικτύου στο σταθμό εργασίας του ακτινοδιαγνώστη γιατρού, ο οποίος καταγράφει τον αριθμό και την εντόπιση των οστικών βλαβών και διαμορφώνει την τελική γνωμάτευση. 3

4 ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟ Νέες τεχνικές Ακτινοθεραπείας IMRT IGRT Intensity Modulated Radiotherapy Ακτινοβολία Κυμαινόμενης Έντασης Image Guided Radiotherapy Ακτινοβολία Καθοδηγούμενη από Εικόνα Δρ Πέτρος Κίτσιος Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος Το Ογκολογικό Κέντρο έχει προχωρήσει την τελευταία διετία στην αντικατάσταση και αναβάθμιση των ακτινοθεραπευτικών μηχανημάτων (δύο γραμμικοί επιταχυντές) και στην εγκατάσταση τρίτου γραμμικού επιταχυντή, κάτι το οποίο αμβλύνει και εξαφανίζει την πολύ μικρή αναμονή ασθενών που είχαμε προηγουμένως για να υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία. Η αντικατάσταση συνοδεύτηκε από μία σημαντική τεχνολογική αναβάθμιση, η οποία επιτρέπει την εφαρμογή νέων μεθόδων ακτινοθεραπείας και τεχνικών προς όφελος των ασθενών. Οι νέες τεχνικές ακτινοθεραπείας οι οποίες έχουν εισαχθεί και χρησιμοποιούνται κατά την τελευταία δεκαετία, αλλά έχουν καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια είναι το IMRT (Intensity Modulated Radiotherapy -Ακτινοβολία Κυμαινόμενης Έντασης) και το IGRT (Image IMRT Guided Radiotherapy - Ακτινοβολία Καθοδηγούμενη από Εικόνα). Το IMRT είναι ιδιαίτερα χρήσιμο όπου το περίγραμμα του στόχου δεν είναι ομαλό εξασφαλίζοντας κατανομή υψηλής δόσης, ενώ το IGRT εξασφαλίζει μεγαλύτερη ακρίβεια στη χορήγηση ακτινοθεραπείας. 3D-conformal Η εφαρμογή της τεχνικής IGRT είναι απαραίτητη κατά τη ακτινοβόληση οργάνων τα οποία έχουν εσωτερική κίνηση, άρα υπάρχει ο κίνδυνος ότι κατά τη στιγμή της ακτινοβόλησης μπορούν να βρεθούν εκτός πεδίου ακτινοβολίας. Τα όργανα τα οποία έχουν κίνηση εντοπίζονται μερικά δευτερόλεπτα πριν από την ακτινοβόληση με τον ενσωματωμένο αξονικό τομογράφο του Γραμμικού Επιταχυντή, εάν η θέση τους IMRT δε, είναι διαφορετική από αυτήν που εμφανίζεται στην αξονική τομογραφία κατά τον προγραμματισμό, γίνονται όλες οι μετακινήσεις μικρότερες ή μεγαλύτερες έτσι ώστε η δέσμη ακτινοβολίας να στοχεύει το όργανο ή τους ιστούς που επιδιώκουμε να θεραπεύσουμε. Το IMRT εξασφαλίζει κατανομή υψηλής δόσης ακτινοβολίας στον όγκο/στόχο και προστασία ευαίσθητων οργάνων όπως το ορθό και η ουροδόχος κύστη, στην περίπτωση του καρκίνου του προστάτη. Εφαρμόζοντας τις τεχνικές αυτές μειώνουμε τα περιθώρια ακτινοβόλησης υγιών ιστών γύρω από τον στόχο κάτι που συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της τοξικότητας στους υγιείς ιστούς. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι τεχνικές ακτινοθεραπείας σε όργανα όπως ο προστάτης που διαθέτουν κίνηση αλλά και σε περιπτώσεις ακτινοβόλησης όγκων της κεφαλής όπου η γειτνίαση με όργανα πολύ ευαίσθητα στην ακτινοβολία (οφθαλμός, διάφοροι ενδοκρινικοί ή εξωκρινικοί αδένες), μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργία των οργάνων αυτών σε μεταγενέστερο στάδιο. Το όφελος το οποίο προκύπτει από την εφαρμογή των τεχνικών αυτών δεν περιορίζεται μόνο στη μείωση της τοξικότητας αλλά μας επιτρέπει να αυξήσουμε τις δόσεις ακτινοβολίας προς το όργανο-στόχο κάτι που σε ορισμένους καρκίνους όπως π.χ. στον καρκίνο του προστάτη έχει αποδεδειγμένα σχέση με το τελικό αποτέλεσμα. Έχει διαπιστωθεί ότι ασθενείς οι οποίοι θεραπεύονται με IMRT και IGRT μπορούν να λάβουν δόσεις ακτινοβολίας κατά 15%-20% αυξημένες κάτι που έχει δείξει στατιστικά σε μεγάλες ερευνητικές μελέτες ότι αυξάνει το ελεύθερο νόσου διάστημα, τη συνολική επιβίωση, και τον τοπικό έλεγχο της νόσου μειώνοντας τις πιθανότητες τοπικής υποτροπής και τις πιθανότητες απομακρυσμένων μεταστάσεων. Μέχρι σήμερα έχουν θεραπευθεί στο Κέντρο με IMRT-IGRT πέραν των 50 ασθενών και η μέχρι στιγμής αποτίμηση δείχνει μειωμένη οξεία τοξικότητα και καλύτερη ανοχή της θεραπείας. Αναβαθμίστηκαν επίσης και τα λογισμικά συστήματα τα οποία έχουν άμεση σχέση με τον προγραμματισμό και υπολογισμό της ακτινοθεραπείας με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ακρίβειας των μετρήσεων και των χορηγούμενων δόσεων. Πιστεύουμε ότι το Κέντρο μας κατατάσσεται στην ομάδα εκείνη των πλέον εξελιγμένων ογκολογικών νοσοκομείων στην Ευρώπη. Η αγορά όλων των μηχανημάτων και η αναβάθμιση όλης της τεχνολογίας που έχει σχέση με τον προγραμματισμό και την εκτέλεση της ακτινοθεραπείας κατέστη δυνατή με τη γενναιοδωρία της Τράπεζας Κύπρου. 4

5 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΙΜRT Σχεδιασμός, επαλήθευση και ποιοτικός έλεγχος Άντρη Περατικού Ανώτερη Ιατροφυσικός Το τμήμα Ιατρικής Φυσικής, υποστηρίζει επιστημονικά το Τμήμα Ακτινοθεραπείας, ώστε να διασφαλίζεται η ασφαλής, βέλτιστη και αποτελεσματική ακτινοβόληση του ασθενή. Με την εισαγωγή των νέων μεθόδων θεραπείας, ο ρόλος των Φυσικών Ιατρικής (Φ.Ι.) στο σχεδιασμό των πλάνων ακτινοθεραπείας και τον ποιοτικό έλεγχο των μηχανημάτων έχει γίνει πιο σημαντικός. Η τεχνική IMRT επιτρέπει την εναπόθεση δόσης με δέσμες κυμαινόμενης έντασης στην ακτινοβολούμενη περιοχή. Αυτό σημαίνει ότι είναι εφικτό να δοθεί υψηλότερη δόση σε μερικές περιοχές του όγκου που χρειάζεται. Παράλληλα, η εναπόθεση δόσης στον όγκο είναι πολύ πιο σύμμορφη από άλλες τεχνικές και αυτό οδηγεί στη μεγαλύτερη προστασία των γειτονικών υγιών ιστών. Η επίτευξη αυτής της δοσιμετρικής κατανομής γίνεται με τη χρήση 5 ως 9 δεσμών ακτινοβολίας που προσπίπτουν στον όγκο από διάφορες γωνίες. Καθεμία από αυτές τις δέσμες χωρίζεται σε πολλαπλά υποπεδία, με αποτέλεσμα ορισμένες περιοχές να παίρνουν υψηλότερη δόση, ενώ άλλες να παίρνουν χαμηλότερη. Τα χαρακτηριστικά αυτά της IMRT τεχνικής κάνουν το σχεδιασμό του πλάνου θεραπείας πιο πολύπλοκο. Η ανάπτυξη εξειδικευμένων λογισμικών καθιστά εφικτό τον όσο το δυνατό πιο ακριβή υπολογισμό της δόσης. Ταυτόχρονα, όμως, η πολυπλοκότητα των πλάνων καθιστά τον ποιοτικό έλεγχο του πλάνου σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος της θεραπείας του ασθενή. Αφού γίνει το πλάνο της ακτινοθεραπείας από τους Φ.Ι., πρέπει να ελεγχθεί και να εγκριθεί από τον θεράποντα Ακτινοθεραπευτή Ογκολόγο. Με την ολοκλήρωση του ελέγχου αυτού και την εξομοίωση που ακολουθεί, το πλάνο του ασθενή είναι έτοιμο για τον αναγκαίο ποιοτικό έλεγχο. Ο ποιοτικός έλεγχος γίνεται από δύο Φ.Ι. με τη χρήση μίας συσκευής προσομοίωσης των επιδράσεων της ακτινοβολίας στους υγιείς ιστούς. Υπάρχουν διαφόρων ειδών συσκευές προσομοίωσης στην αγορά. Στο Ογκολογικό Κέντρο χρησιμοποιείται το ArcCheck, μια κυλινδρική συσκευή με 1386 ανιχνευτές ακτινοβολίας, η οποία στο εσωτερικό έχει κοιλότητα που μπορεί να δεχτεί θάλαμο ιονισμού για την καταμέτρηση της δόσης ακτινιβολίας. Με τον τρόπο αυτό γίνεται δυνατή η τοπογραφική και δοσιμετρική επαλήθευση του πλάνου του ασθενή. Η συσκευή αυτή σαρώνεται στον αξονικό τομογράφο. Έπειτα, οι εικόνες μεταφέρονται μέσω δικτύου, στο λογισμικό σχεδιασμού των πλάνων IMRT. Κρατώντας όλες τις παραμέτρους του πλάνου σταθερές, υπολογίζεται η κατανομή της δόσης που θα χορηγηθεί στον ασθενή πάνω στη συσκευή προσομοίωσης. Ακολούθως, η δοσιμετρική κατανομή μεταφέρεται σε εξειδικευμένο λογισμικό που μετατρέπει την κατανομή της δόσης σε δοσιμετρικό χάρτη. Στη συνέχεια, η συσκευή προσομοίωσης συναρμολογείται στο γραμμικό επιταχυντή στον οποίο θα δοθεί η θεραπεία και εκεί ακτινοβολείται με το πλάνο του ασθενή. Η ακτινοβολία που καταγράφεται από τους ανιχνευτές ακτινοβολίας της συσκευής προσομοίωσης μετατρέπεται στον αντίστοιχο δοσιμετρικό χάρτη. Ταυτόχρονα, ο θάλαμος ιονισμού που τοποθετείται στην κοιλότητα της συσκευής καταγράφει τη δόση που δίνεται. Υπάρχουν διεθνώς αναγνωρισμένα κριτήρια τα οποία πρέπει να πληρούνται για να δοθεί τελική έγκριση για χορήγηση του πλάνου θεραπείας στον ασθενή. Αν εντοπιστεί απόκλιση σε ένα από τα κριτήρια, τότε γίνεται εκτενέστερος έλεγχος για να εντοπισθεί και να διορθωθεί η πηγή της απόκλισης. Αν πληρούνται όλα τα κριτήρια, το πλάνο μπορεί να δοθεί για κλινική χρήση ώστε να αρχίσει η θεραπεία του ασθενή. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΥ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ Εφαρμογή ακτινοθεραπείας IMRT Πέτρος Μιχαηλούδης Ανώτερος Τεχνολόγος Ακτινοθεραπευτής petros.michaeloudes@bococ.org.cy Οι τεχνολόγοι ακτινοθεραπευτές είναι εκπαιδευμένοι τόσο στη χρήση και στον καθημερινό ποιοτικό έλεγχο των γραμμικών επιταχυντών και του τομογράφου κωνικής δέσμης, όσο και στην παροχή θεραπειών με βάση το πλάνο θεραπείας. Ο γραμμικός επιταχυντής μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο όταν όλοι οι έλεγχοι αποδείξουν ότι τηρούνται τα διεθνώς αποδεκτά κριτήρια. Με την εφαρμογή της τεχνικής IMRT ο ασθενής υποβάλλεται σε αξονική τομογραφία τις πρώτες πέντε μέρες της θεραπείας του. Για όργανα που έχουν εσωτερική κίνηση, όπως π.χ. ο προστάτης, πριν από κάθε θεραπεία ελέγχεται η θέση του οργάνου σε σχέση με το υπόλοιπο σώμα με τη μέθοδο IGRT. Σε ασθενείς που ακτινοβολούνται στις περιοχές της κεφαλής και του τραχήλου ακολουθείται η πιο πάνω διαδικασία για τον έλεγχο της ανατομίας των οστών της περιοχής, των γειτονικών υγιών οργάνων και του όγκου στόχου. Η αξονική τομογραφία που λαμβάνεται στο γραμμικό επιταχυντή συγκρίνεται από τον τεχνολόγο ακτινοθεραπευτή με αυτή που πραγματοποιήθηκε στον αξονικό τομογράφο πριν από την έναρξη της θεραπείας του. Η πρώτη αξονική τομογραφία αποτελεί το σημείο αναφοράς και πρέπει ο ασθενής να είναι τοποθετημένος στο κρεβάτι του γραμμικού επιταχυντή με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ώστε να κατανέμεται η δόση ακτινοβολίας σύμφωνα με το πλάνο θεραπείας. Η καινούργια τεχνική IMRT βασίζεται στην ομαδική εργασία φυσικών ιατρικής, τεχνολόγων ακτινοθεραπευτών και ιατρών. Βάσει διεθνών τυποποιημένων πρωτοκόλλων, ο τεχνολόγος ακτινοθεραπευτής κάνει τις απαραίτητες μετακινήσεις για να διασφαλίσει τη σωστή τοποθέτηση του ασθενή και μετά χορηγεί τη θεραπεία. Κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε ημερών, αν η απεικόνιση δείχνει σωστή τοποθέτηση του ασθενή, τότε για το υπόλοιπο της θεραπείας πραγματοποιείται έλεγχος μια φορά την εβδομάδα. Σε τυχόν μεγαλύτερες αποκλίσεις από τα διεθνή κριτήρια, ο ιατρός και οι Φυσικοί Ιατρικής ενημερώνονται για αναπροσαρμογή του πλάνου. 5

6 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΥ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ Πολύτιμος κρίκος της αλυσίδας στην Ακτινοθεραπεία Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία ακολουθούν θεραπευτικά σχήματα που αποφασίζονται από τον ιατρό, τον Ακτινοθεραπευτή Ογκολόγο, ενώ σε καθημερινή βάση η χορήγηση και ο έλεγχος της θεραπείας γίνεται από ομάδες Τεχνολόγων Ακτινοθεραπευτών (Τ.Α.). Στα καθήκοντα των Τ.Α. συγκαταλέγεται επίσης η συμμέτοχη στη διαδικασία προετοιμασίας του ασθενή πριν από την ακτινοθεραπεία. Τις τελευταίες δεκαετίες η τεχνολογία έχει κάνει άλματα και ο ρόλος της ακτινοθεραπείας στην ογκολογία έχει αναβαθμιστεί όσο ποτέ άλλοτε. Η σύγχρονη τεχνολογία έχει φυσιολογικά επηρεάσει και το επάγγελμα του Τ.Α. και έχει δημιουργήσει αυξημένες απαιτήσεις τόσο για την εκπαίδευσή τους όσο και για την συνεχιζόμενη κατάρτισή τους. Επειδή στην Κύπρο, όπως και σε όλο τον κόσμο, υπάρχει μεγάλη έλλειψη ΤΑ, την τελευταία δεκαετία το Ογκολογικό Κέντρο, με τη στήριξη του Αντικαρκινικού Συνδέσμου Κύπρου, του ΠΑ.ΣΥ.ΚΑ.Φ και της Europa Donna Κύπρου, έχει παραχωρήσει υποτροφίες για σπουδές στον κλάδο των Τ.Α. Έχει έτσι δημιουργήσει μια αξιόλογη και πολύτιμη ομάδα Τ.Α. με προσόντα και κατάρτιση που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σύγχρονης Ανώτερος Τεχνολόγος Ακτινοθεραπευτής Μάριος Κανταρής τεχνολογίας. Σύμφωνα και με το Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, ο ρόλος του σύγχρονου ΤΑ περιλαμβάνει: Α. Προετοιμασία θεραπείας: Τηλεφωνική επικοινωνία με τον ασθενή και διευθέτηση της πρώτης επίσκεψης για σχεδιασμό με αξονική τομογραφία. Κατά την προετοιμασία θα αποφασιστεί και ο τρόπος τοποθέτησης και ακινητοποίησης του ασθενή κατά τη διάρκεια της θεραπείας, με γνώμονα την όσο το δυνατό πιο ακριβή αναπαραγωγή της σε καθημερινή βάση. Στο στάδιο αυτό μπαίνουν και τα σημάδια στο δέρμα του ασθενή (κάτι σαν πρώτες συντεταγμένες) με μαρκαδόρο ή με τατουάζ (μόνιμες μικρές κουκκίδες), που επίσης υποβοηθούν στην καλύτερη αναπαραγωγή της θέσης θεραπείας. Β. Λειτουργία και χειρισμός ακτινοθεραπευτικών μηχανημάτων: Οι ΤΑ χειρίζονται και ελέγχουν τη λειτουργία μηχανημάτων όπως ο εξομοιωτής και οι γραμμικοί επιταχυντές, με σκοπό την ακτινοβόληση με ασφάλεια και ακρίβεια, σύμφωνα με τις οδηγίες του Ακτινοθεραπευτή Ογκολόγου. Γ. Εφαρμογή πλάνου ακτινοθεραπείας: Καθημερινά οι Τ.Α. εφαρμόζουν το πλάνο ακτινοθεραπείας που έχει δημιουργηθεί από τον Ακτινοθεραπευτή Ογκολόγο και τους Φυσικούς Ιατρικής και, με τη χρήση σύγχρονων απεικονιστικών και άλλων μεθόδων, διενεργούν ελέγχους που προβλέπονται από διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες. Δ. Φροντίδα του ασθενή: Κατά τη διάρκεια της θεραπείας και ανάλογα με τις οδηγίες του ιατρού, οι Τ.Α. δίνουν στον ασθενή πληροφορίες που αφορούν την προετοιμασία και τη διαδικασία της θεραπείας, αλλά και τυχόν παρενέργειες που μπορεί να παρατηρηθούν. Οι Τ.Α. είναι δίπλα στον ασθενή για να διευκολύνουν τη διαδικασία και να αποτελούν το σύνδεσμο με τον ιατρό. 6

7 Νοσηλευτική φροντίδα ασθενή με σταφυλόκοκκο Τι είναι το βακτήριο MRSA και πώς αντιμετωπίζεται στο Κέντρο Το MRSA (Ανθεκτικός στη Μεθικιλλίνη Χρυσίζων Σταφυλόκοκκος) είναι ένα βακτήριο το οποίο συχνά συναντάται σε νοσοκομεία και οίκους ευγηρίας. Αναπτύσσεται στα συνήθη θρεπτικά υλικά και σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών (10-42 C), αλλά η ευνοϊκότερη θερμοκρασία είναι C. Αντέχει στην ξηρασία και στη θερμοκρασία των 56 C για 30 λεπτά. Το MRSA αποτελεί μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του οργανισμού και συνήθως συναντάται στη ρινική κοιλότητα. Από το σημείο που βρίσκεται, ως φυσιολογική χλωρίδα διασπείρεται και επιβιώνει στο δέρμα, στο τριχωτό της κεφαλής και στο περίνεο. Λόγω της αντοχής του στη ξηρασία, βρίσκεται και διατηρείται ζωντανό στο ρουχισμό και στο σώμα των ασθενών-φορέων, καθώς και στο φυσιολογικό περιβάλλον, όπως στη σκόνη δωματίων και στα τρόφιμα. Παρόλο που δεν αποτελεί άμεση απειλή για ένα υγιή φορέα, στους ασθενείς με μειωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, σε ασθενείς με ανοικτές πληγές και σε ασθενείς οι οποίοι φέρουν φλεβοκαθετήρες και ουροκαθετήρες για πολλές μέρες, μπορεί να προκαλέσει πολύ πιο εύκολα λοιμώξεις, οι οποίες δύσκολα αντιμετωπίζονται λόγω της ανθεκτικότητας του βακτηρίου σε διάφορες αντιβιώσεις. Το Κέντρο επιδιώκει να περιορίσει τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις από το βακτήριο αυτό και εφαρμόζει στρατηγικές που στοχεύουν στην έγκαιρη διάγνωση, στη μείωση της εξάπλωσης και στη θεραπεία των ασθενών που είναι αποικισμένοι με MRSA. Στο Κέντρο ακολουθείται πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο κατά την εισαγωγή ασθενή ο οποίος έχει αυξημένες πιθανότητες να είναι αποικισμένος με MRSA (π.χ. μεταφορά από άλλο κέντρο παροχής φροντίδας υγείας), νοσηλεύεται σε μονόκλινο δωμάτιο και λαμβάνεται καλλιέργεια με τη χρήση αποστειρωμένου βαμβακοφόρου στυλεού από τη ρινική κοιλότητα, τις μασχάλες και το περίνεο. Σε περίπτωση που επιβεβαιώνεται ότι ο ασθενής είναι αποικισμένος με MRSA, η νοσηλεία του συνεχίζεται σε μονόκλινο δωμάτιο και ακολουθείται το ειδικό πρωτόκολλο. Το προσωπικό γίνεται ακόμη πιο προσεκτικό στο πλύσιμο των χεριών πριν και μετά την επαφή με τον ασθενή και το άμεσό του περιβάλλον. Αποφεύγονται οι άσκοπες μετακινήσεις και χρησιμοποιούνται μάσκες προσώπου, πλαστικές ποδιές και γάντια σε κάθε επαφή με τον ασθενή και το περιβάλλον του, τα οποία και αφαιρούνται πριν την έξοδο από το δωμάτιο. Τοποθετούνται εντός του δωματίου συσκευές οι οποίες χρησιμοποιούνται για αποκλειστική χρήση του ασθενή, όπως πιεσόμετρο, θερμόμετρο κλπ. Γίνεται συχνός και σχολαστικός καθαρισμός και απολύμανση του δωματίου νοσηλείας με χρήση χλωρίνης, καθώς και ασφαλής διακομιδή των απορριμμάτων και των κλινοσκεπασμάτων με τη χρήση ειδικών υδατοδιαλυτών σάκων. Το επισκεπτήριο είναι περιορισμένο και γίνεται κάτω από ειδικά μέτρα προστασίας για πρόληψη της εξάπλωσης του βακτηρίου. Τέλος, με το εξιτήριο του ασθενή γίνεται σχολαστικός καθαρισμός και απολύμανση του δωματίου. Γιώργος Παπαγρηγορίου Νοσηλευτής george.papagregoriou@bococ.org.cy Παρόλο που για ένα υγιή φορέα δεν αποτελεί άμεση απειλή, σε ασθενείς ο Χρυσίζων Σταφυλόκοκκος μπορεί πολύ πιο εύκολα να προκαλέσει λοιμώξεις 7

8 Μερικά χρήσιμα σημεία για να είμαστε καλύτεροι ακροατές Δυσκολία στην επικοινωνία με τον ασθενή Οι συνοδοί συχνά αισθάνονται ότι η επικοινωνία με τον ασθενή είναι μία δύσκολη υπόθεση. Η συναισθηματική φόρτιση που βιώνουν πολλές φορές αποτελεί εμπόδιο στο να ακούσουν τον ασθενή. Η δυσκολία έγκειται στην παρουσία κοινών συναισθημάτων θλίψης, αγωνίας ή/ και φόβου. Ωστόσο, είναι χρήσιμο να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχουν φόρμουλες για σωστές προσεγγίσεις που λειτουργούν θετικά σε όλες τις περιστάσεις και με όλους τους ανθρώπους. Το καλύτερο είναι πως κάποιος είναι εκεί και, κυρίως, πως ακούει. Γιατί, τελικά, η καλύτερη συμπαράσταση είναι να νιώθει ο ασθενής ότι ακούγεται και ότι τα δύσκολα συναισθήματα που βιώνει αναγνωρίζονται από το συνοδό του. Θα ήταν χρήσιμο να έχουμε στο μυαλό μας τα ακόλουθα, ώστε να είμαστε καλοί ακροατές: 1. Απαραίτητο συστατικό της καλής επικοινωνίας είναι ο χρονικός συντονισμός των συνομιλητών. Από τη μία εσείς να νιώθετε ότι είναι κατάλληλη στιγμή για να ακούσετε, ότι είστε επικεντρωμένοι, απαλλαγμένοι από άλλα άγχη. Από την άλλη, είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε τη στιγμή που θέλει να μιλήσει ο ασθενής. Ίσως τη στιγμή που εσείς τον προσεγγίζετε αυτός να δείχνει πως προτιμάει να ασχοληθεί με κάτι άλλο. 2. Είναι πραγματικά σημαντικό να ακούτε τον ασθενή. Να μην τον διακόπτετε, να μη μιλάτε σαν να ξέρετε τι θέλει να πει. Αφήστε τον ασθενή να κατευθύνει την κουβέντα. 3.Προσπαθήστε να νιώσετε άνετα με τη σιωπή. Μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να επικεντρωθεί στις σκέψεις του. Είναι κάποιες φορές που νιώθουμε πως δεν έχουμε κάτι να πούμε. Τις περισσότερες από αυτές είναι γιατί πραγματικά δεν υπάρχει κάτι να πούμε. Κάτι ειπωμένο λόγω αμηχανίας, μπορεί να αποδειχθεί χειρότερο. Το καλύτερο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να μείνετε AΡΘΡΟ Ζωή Γιαννούση Ψυχολόγος Προσπαθείστε να νιώσετε άνετα με τη σιωπή. Κάτι ειπωμένο λόγω αμηχανίας μπορεί να αποδειχθεί χειρότερο. σιωπηλοί και, αν γίνεται, να κρατήσετε μία σωματική επαφή, ένα άγγιγμα. 4. Οι ασθενείς λαμβάνουν μηνύματα από τον τόνο της φωνής σας και από τις εκφράσεις του προσώπου σας. Σύμφωνα με κάποιες μελέτες, ακόμα και περισσότερο από το 50% της επικοινωνίας γίνεται με τη «γλώσσα του σώματος». Προσπαθήστε να διατηρήσετε βλεμματική επαφή, έτσι ώστε να νιώθετε ευθείς προς τον ασθενή. Το άγγιγμα, το χαμόγελο και τα ζεστά βλέμματα δείχνουν πως ενδιαφέρεστε για τον ασθενή με τον ίδιο τρόπο που το κάνατε και πριν αρρωστήσει. 5. Δεν είναι κακό να εκφράσετε τα δικά σας συναισθήματα, όταν το νιώσετε. Άλλωστε, δεν γίνεται να κρυφτούν, καθώς γνωρίζει ότι και εσείς στεναχωριέστε, πιθανόν κλαίτε κρυφά ή φοβάστε. 6. Μη δίνετε συμβουλές για το πώς να σκέφτεται, να νιώθει ή να συμπεριφέρεται. Μπορεί να είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται ο ασθενής. 7. Ποτέ μη λέτε «Ξέρω πώς νιώθεις». Δεν ξέρετε. 8. Αποφύγετε τις συγκρίσεις με άλλους ασθενείς, ακόμα και με τον εαυτό σας. Κάθε άτομο είναι μοναδικό και οι παράγοντες που το ενισχύουν ή το δυσκολεύουν πολλοί και διαφορετικοί! 9. Οι άνθρωποι που πάσχουν από καρκίνο δεν θέλουν πάντα να σκέφτονται και να συζητάνε για τα συμπτώματα και τις εξετάσεις τους. Το γέλιο και η ενασχόληση με άλλα θέματα είναι πολλές φορές ευπρόσδεκτα. Ακόμα και το χιούμορ με την ίδια την πάθηση είναι ένας τρόπος να αντιμετωπίζουν τις δύσκολες συνέπειές της. Με το χιούμορ μπορούν να εκφράσουν δύσκολα συναισθήματα ή και να αντιμετωπίσουν δύσκολες και αναπόφευκτες καταστάσεις. Για το λόγο αυτό, μην αισθάνεστε αμήχανα αν ο ασθενής προτιμά το χιούμορ. 10. Το πιο σημαντικό είναι να είστε αυθεντικοί και να μην ανησυχείτε για το αν φέρεστε σωστά. Αφήστε τις λέξεις και τις πράξεις σας να προκύψουν αυθόρμητα. Η αγάπη, η συμπαράσταση και η ευγενής φροντίδα είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που έχετε να προσφέρετε. 11. Να μην ξεχνάμε ότι δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος επικοινωνίας, κάθε άνθρωπος και κάθε οικογένεια στην εμπειρία του καρκίνου είναι μοναδική! 8