ΑΛΛΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Transcript

1 ΑΛΛΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Οι ολιγάρχες. Η δυναμική της υπέρβασης και η αντίσταση των συγκατανευσιφάγων, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2014 Κομματοκρατία και δυναστικό κράτος. Μια ερμηνεία του ελληνικού αδιεξόδου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, /2008. Οι νέοι, η ελευθερία και το κράτος, Εκδόσεις Ιανός, Αθήνα, 2009 Ελληνικότητα και «διανόηση» (από κοινού με τον Μίκη Θεοδωράκη), Εκδόσεις Ιανός, Αθήνα, 2007 Έθνος και «εκσυχρονιστική» νεοτερικότητα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2006

2 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗΣ Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ Το συντηρητικό ιδιώνυμο της Αριστεράς

3 Πολιτεία μὲν γάρ ἐστι τάξις ταῖς πόλεσιν ἡ περὶ τὰς ἀρχάς, τίνα τρόπον νενέμηνται, καὶ τί τὸ κύριον τῆς πολιτείας καὶ τί τὸ τέλος ἑκάστης τῆς κοινωνίας ἐστίν. Αριστοτέλης, Πολιτικά 1289 a (Η πολιτεία ορίζει τη δομή του συστήματος των πολιτικών αρχών στις πόλεις, τον τρόπο που [οι αρχές] κατανέμονται μεταξύ των πολιτών, ποιος κατέχει την κυρίαν πολιτική αρμοδιότητα και ποιος ο σκοπός που καλείται να εμπραγματώσει.) Τὸ τῆς πόλεως ὅλης ἦθος ὁμοιοῦται τοῖς ἄρχουσιν. Ισοκράτης, Προς Νικοκλέα 2.31 (Tο ήθος όλης της πολιτείας προσομοιάζει με το ήθος αυτών που την κυβερνούν [δηλαδή με το ήθος του πολιτεύματος].) Όταν ο λαός ενθυλακώσει πλήρως την αίσθηση του αδιεξόδου, το πιο πιθανόν είναι ότι δεν θα εξεγερθεί. Θα δραπετεύσει για να διασωθεί ή θα ιδιωτεύσει εν αδυναμία. Η αίσθηση του αδιεξόδου για να οδηγήσει σε αλλαγή πρέπει να συνοδεύεται με πρόταγμα αλλαγής. Όχι εναλλαγής στην εξουσία. Τότε θα μιλήσουμε για επανάσταση. Σήμερα δεν υπάρχει πρόταγμα αλλαγής, παρά μόνο διαμαρτυρία κατά των κυβερνώντων. Γιώργος Κοντογιώργης

4 Περιεχόμενα Πρόλογος ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ 1. Η ιστορική Αριστερά και η οβιδιακή μετάλλαξή της στη δίνη του τέλους του 20ού αιώνα Η Αριστερά στο οστεοφυλάκιο της ιστορίας Η νεοτερικότητα ως πρωτο-ανθρωποκεντρική φάση και η δυναμική της υπέρβασής της στο τέλος του 20ού αιώνα Η Αριστερά ως θεραπαινίδα της διεθνούς των αγορών Μηδέ ο Μαρξ μηδέ η ελληνική ανθρωποκεντρική οικουμένη. Ο ΣΥΡΙΖΑ, η Αριστερά της νότιας Ευρώπης και η ελληνική ιδιαιτερότητα Η συνενοχή της Αριστεράς στην οπισθοδρομική μεθάρμοση του ελληνισμού Η διαφορά φύσεως μεταξύ της δυτικής και της ελληνικής κρίσης. Ανάμεσα στη δυτική ολιγαρχική πολιτεία και στην ελληνική εκφυλιστική εκδοχή της Η Συριζαία Αριστερά ως καταστατικό πρόβλημα για τη χώρα. 88 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΙ ΩΣ ΕΘΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΕΡΩΣ ΠΟΛΙΤΕΥΕΣΘΑΙ 1. Ο βαθύς ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Ακρογωνιαίος λίθος της ολιγαρχικής κομματοκρατίας και ιδεολογικός πυλώνας της μεταβολής της χώρας σε χώρο Ο καφενές του Μαξίμου, η προδιαγεγραμμένη συνθηκολόγηση και η πολιτική διαχείριση της ήττας Οι εκλογές ως εγχείρημα ενοχοποίησης της κοινωνίας για τα πεπραγμένα της Συριζαίας διακυβέρνησης. Η Αριστερά στο πολιτικό και ιδεολογικό ανάχωμα της Δεξιάς

5 4. Η Αριστερά στο χθες ή στο αύριο; Μια μακρινή στον παρελθόντα χρόνο διερώτηση για το αύριο της Αριστεράς Όλως επιγραμματικά: Ζούμε σε καθεστώς απόλυτης μοναρχίας 122 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ ΤΟΥ 1. Το «εξεγερτικό» πρόσημο της ελληνικής κοινωνίας και η επαναστατική διερώτηση Το ζήτημα της διάρκειας του κράτους. Πότε οι δεσμεύσεις της πολιτικής δύνανται να δεσμεύουν την κοινωνία των πολιτών Οι θεμελιώδεις παθογένειες του πολιτικού συστήματος δεν είναι ανατάξιμες. Η κοινωνία ως λάφυρο της ολιγαρχίας και το «ιδεόμετρο» της αλήθειας Η Αριστερά και η πρόοδος. Το ζήτημα της σχέσης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής και η αντινομία της ελληνικής Αριστεράς με το προοδευτικό πρόσημο του ελληνικού κόσμου Το έθνος, ο εθνικισμός και η ολιγαρχική νεοτερικότητα. Από το έθνος του κράτους στο έθνος της κοινωνίας Θεωρίες συνωμοσίας, διάχυση ευθύνης και «ισχυρή Ελλάδα» Η πόλωση στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Το ελληνικό σύνδρομο της διχόνοιας και η προσωποπαγής κομματοκρατία Οι δημοσκόποι και οι δημοσκοπούμενοι. Μια σχέση αδελφοποιητή Ουτοπία και κοινωνική «βιολογία». Το ζήτημα της πολιτικής παιδείας Ο πολιτικός επαρχιωτισμός της ελληνικής πολιτικής τάξης. Έλλειμμα πολιτικής γνώσης και πολιτικός τυχοδιωκτισμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΘΑΡΜΟΣΗΣ ΗΓΕΜΟΝΑ. Η ΧΩΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΡΙΖΑ 1. Το ελληνικό πείραμα και οι εκλογές της 25ης Ιανουαρίου Το Σύνταγμα και οι εφαρμογές του. Το πανόραμα μιας αυθεντικής αποτύπωσης του εκφυλισμένου χαρακτήρα της ολιγαρχικής κομματοκρατίας

6 3. Το παράδοξο ως «αυτονόητο». Όταν ο πολιτικός αξιώνει τη δίωξη πολίτη δυνάμει νόμου από τον οποίον ο ίδιος έχει εξαιρέσει τον εαυτό του Προς την «ιμιοποίηση» της Ελλάδας. Η χώρα έχει επανέλθει στην περίοδο της θεσμημένης προτεκτοροποίησής της Ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση, αντιμέτωπος με τις προσδοκίες της κοινωνίας, και οι επιτακτικές προτεραιότητες της χώρας Η βαθιά καθεστωτική δομή της ολιγαρχικής κομματοκρατίας είναι ανεξάρτητη από τους κομματικούς θεράποντές της. Από τη Δεξιά έως την Αριστερά όλοι διαγκωνίζονται να υπηρετήσουν το καθεστώς Το πανόραμα του βαθέος κράτους στην Ελλάδα και ο ΣΥΡΙΖΑ Κάν το όπως η «Νάντια». Η «Νάντια» ως αριστερός συμβολισμός Το πόρισμα για το χρέος και τι «ξέχασε» να εξετάσει η Αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς οι φωνασκούντες τον λόγον της κομματοκρατίας ομολογούν τη διαπλοκή Οι «εξεταστικές» ως αμυντικό ανάχωμα της ολιγαρχικής κομματοκρατίας Το «Μέγαρο» ως διαρκές σκάνδαλο Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ και η πολιτική Μια «Αριστερά» πέραν της Δεξιάς ή απλώς φορέας της ανομικής «νομιμότητας»; Η κοινωνία των πολιτών κατέναντι στην πολιτική δυναστεία της κομματοκρατίας. Η ολιγαρχική κομματοκρατία, η διαπλοκή και η διαφθορά ως συνταγματικό καθεστώς ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε Η ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ ΩΣ «ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ» ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ 1. Προαπαιτούμενα για μια επιτυχή διαπραγμάτευση με την Ευρωπαϊκή Ένωση Από τον «έντιμο» συμβιβασμό στη συνθηκολόγηση. Η προδιαγεγραμμένη πορεία της συντριπτικής ήττας της χώρας που οργάνωσε η Αθήνα Η στρατηγική της υπεκφυγής και η καταστροφή της Ελλάδας. 364

7 4. Το «δημοψήφισμα» ως πολιτική απάτη ή η πολιτική διαχείριση της συντριπτικής ήττας. Η αποχή ως βαθιά πολιτική πράξη Η κυβέρνηση του κομματικού σωλήνα, του κομματικού πατριωτισμού και των «λογιστών» του μνημονίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟ 1. Από την Ιερά Συμμαχία της δεσποτικής απολυταρχίας στην Ιερά Συμμαχία της διεθνούς των αγορών Σχετικά με τον χαρακτήρα της κρίσης. Κρίση ενδοσυστημική ή κρίση υπέρβασης του κόσμου της «νεοτερικότητας»; α. Ο χαρακτήρας της κρίσης ως κρίσης μετάβασης στη νέα εποχή β. Η δυτική κρίση και η ιδιαιτερότητα της ευρωπαϊκής κρίσης. 396 γ. Το διακύβευμα της μετάβασης ως επιχείρημα για την υπέρβαση της κρίσης δ. Το ζήτημα της μετάβασης ως πραγματολογικό δίλημμα Η ασφάλεια είναι συνοδός συνθήκη της ελευθερίας. Για το Μεσανατολικό, τις ρωσοτουρκικές σχέσεις, την Ευρώπη και το προσφυγικό Το μέλλον της εποχής μας μέσα από μια ελληνική ματιά ΑΝΤΊ ΕΠΙΛΌΓΟΥ 1. Ο ελληνισμός σε σταυροδρόμι. Οι Έλληνες ως έθνος και ως κράτος στον σύγχρονο κόσμο Ο Ρήγας Βελεστινλής, η αρχαϊκή νεοτερικότητα και η πρόοδος 434 Επίμετρο: «Πού τοποθετείστε, κύριε Κοντογιώργη, στο πολιτικό φάσμα Δεξιά-Αριστερά;» Παράρτημα

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1. Στα τρία προηγούμενα βιβλία μου, με άμεση εστίαση στην κρίση που διέρχεται ο δυτικός κόσμος, η προτεραιότητα, σε ό,τι αφορά στην ελληνική της διάσταση, δόθηκε στις πολιτικές δυνάμεις που κυβέρνησαν τη χώρα στην περίοδο πριν και μετά από αυτήν. Εννοώ με αυτό ότι ο τρόπος και το περιεχόμενο του πολιτεύεσθαι των δυνάμεων αυτών, στο μέτρο που είχαν την ευθύνη της χώρας, στιγμάτιζε εμφανώς τον χαρακτήρα του ελληνικού προβλήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η Αριστερά ήταν αναπόφευκτο να καταλάβει μια όχι περίοπτη θέση στην προβληματική μου. Τούτο δεν υποδηλώνει ότι ετέθη εξ υποκειμένου στο απυρόβλητο ή ότι εξήρχετο του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εκινείτο το λοιπό κομματικό φάσμα, ότι δηλαδή δεν ενείχετο για τις εξ αντικειμένου ευθύνες της για την κακή τροπή των πραγμάτων στη χώρα. Στο σύνολο του προαναφερθέντος έργου μου και, προφανώς, στις πέραν αυτού επιστημονικές μου αναζητήσεις, δεν έπαψα να αναδεικνύω τη βαθιά καθεστωτική και δη οπισθοδρομική μεθάρμοση της Αριστεράς, που την τοποθετούσε σε μια θέση αδελφοποιητής συγγένειας με τη Δεξιά. Θα έλεγα μάλιστα ότι η πολιτική ιδεολογία, οι πολιτισμικές ορίζουσες και η πολιτική πράξη του ουσιώδους της Αριστεράς ανέπεμπε, περισσότερο από

9 14 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ όσο εκείνες της Δεξιάς, στην προ-πολιτειακή εποχή της νεοτερικότητας. 2. Στο ανά χείρας τέταρτο βιβλίο πολιτικής παρέμβασης για την ελληνική και τη διεθνή κρίση, στην ελληνική γλώσσα, η Αριστερά, με προέχουσα την άρχουσα Συριζαία Αριστερά, κατέχει τη θέση του πρωταγωνιστή. Στις σελίδες που ακολουθούν εξετάζω την πορεία της εν γένει Αριστεράς από την πρόοδο στη συντήρηση, στην έξοδό της από την ίδια την ιστορία και την αποξένωσή της από την πρόοδο. Συγκλονίζει όντως η διαπίστωση ότι Δεξιά και Αριστερά αποτελούν απλώς δύο διαφορετικούς δρόμους στη διαδικασία της μετάβασης περιοχών του κόσμου της «νεοτερικότητας» από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό. Με άλλα λόγια, Δεξιά και Αριστερά διαγκωνίζονται για να οδηγήσουν στον ίδιο ακριβώς σταθμό. Όσο και αν δεν αρέσει στην Αριστερά, το πρόταγμά της, η ιδέα της για τον κοινωνικό άνθρωπο, εγγράφεται δίκην ετεροθαλούς αδελφού, δηλαδή ομοθετικά προς εκείνο της Δεξιάς, στην απλώς πρωτο-ανθρωποκεντρική κατηγορία. Στο πλαίσιο αυτό, ανιχνεύω επίσης την εκ γενετής εξόχως μακρινή σχέση της ιθαγενούς Αριστεράς με την ιδιοσυστασία και το προοδευτικό πρόσημο του ελληνισμού, και προφανώς με τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Η Αριστερά, με την εξαίρεση ελάχιστων στιγμών, διατήρησε μια εμμονική μεν προσαρτηματική δε σχέση με τη διεθνή της Αριστεράς, αποτέλεσε όμως ξένο σώμα έναντι της ελληνικής χώρας. Όπως ακριβώς και οι λοιπές πολιτικές δυνάμεις. Το μόνο που απέμεινε ως διαχρονική σταθερά στην Αριστερά είναι η διεκδίκηση της ιδιότητας του χορηγού ταυτοτήτων στην ίδια και στους άλλους. Με μετρόσημο ωστόσο τις παραμορφωτικές απεικονίσεις της στον καθρέφτη της ευρωπαϊκής ορθοταξίας. Εξού και οτιδήποτε ανέπεμπε στην προοδευτική ουσία του κοινωνικού ανθρώπου, χωρίς ωστόσο να

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15 συνέχεται ή να υιοθετείται από τον ευρωπαϊκό εξελικτικό αρχέτυπο, απερρίπτετο μετά βδελυγμίας ως προ-νεοτερικό ή απλώς ως μη συνάδον με την πρόοδο. Το ενδιαφέρον εν προκειμένω είναι ότι το περιεχόμενο του μετρόσημου αυτού, όπως και πολλών άλλων, το οικοδόμησε πρώτη η Δεξιά, για να το αναγάγει σε δόγμα της στη συνέχεια η Αριστερά. Από τη στιγμή που η εν γένει Αριστερά δραπέτευσε από τον ιστορικό χρόνο, το μετρόσημο αυτό περιέλαβε στο περιεχόμενό του πολλά ενδιαφέροντα διακυβεύματα, όπως το περιβάλλον, την κινητικότητα της εργασίας κ.λπ. Εξέβαλε όμως από τις προτεραιότητές του την κοινωνία των πολιτών και, στο πλαίσιο αυτό, τη θεμέλια αξία της προόδου, δηλαδή την ελευθερία της κοινωνικής συλλογικότητας που συγκροτεί την προϋπόθεση της πολιτικής κοινωνίας. Η Αριστερά εξακολουθεί να πιστεύει ότι αυτή είναι η αιτία της κοινωνικής συλλογικότητας, ότι αυτή ενσαρκώνει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό την πολιτική της ύπαρξη, ότι αποτελεί τον αυθεντικό καθοδηγητή, τον ενδείκτη της βούλησής της. Η κοινωνία των πολιτών δεν υπάρχει ως πολιτειακή κατηγορία στο μυαλό της Αριστεράς. Έτσι, η μεν Δεξιά, παρασυρμένη από τις οβιδιακές μεταλλάξεις της οικονομίας και της επικοινωνίας, εμφανίζεται να έχει μεταβεί στο μέλλον, με όχημα εντούτοις τη ριζική ανατροπή των συσχετισμών και την πολιτική απομόνωση της κοινωνίας. Η δε Αριστερά, έντρομη ενώπιον της νέας φάσης στην οποία εισέρχεται ο κόσμος της εποχής μας, έχει επιστρέψει πλησίστια στο παρελθόν και εγκιβωτισθεί στην εποχή της εξόδου των κοινωνιών της νεοτερικότητας από τη δεσποτεία. Ερμηνεύοντας τις εξελίξεις με πρόσημο τις παραστάσεις που είχε ο κόσμος της Εσπερίας κατά την πρώτη δυναμική έξοδό του από τη φεουδαρχία, έχει εγκαταλείψει ακόμη και τον μαρξισμό του 19ου αιώνα, για να εναγκαλισθεί τις αξίες, το σύστημα και τις πολιτικές αντιλήψεις του 18ου αιώνα. Σε κάθε περίπτωση, η Αριστερά του 21ου αιώνα διδάσκει

11 16 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ ότι η θεραπεία των πληγών τού σήμερα θα προέλθει είτε με την ανακοπή της εξέλιξης προς το μέλλον είτε μέσα στο περιβάλλον των συσχετισμών δύναμης του «πεζοδρομίου» που υπέδειξε η παλαιά τάξη πραγμάτων. Το διακύβευμα της οικονομικο-κοινωνικής και πολιτικής ιδιοκτησίας προώρισται να ανήκει είτε στον ιδιώτη είτε στο κράτος. Η εγκατάσταση της κοινωνίας των πολιτών στο σύστημα της ιδιοκτησίας εγγράφεται στην απαγορευμένη ζώνη της σκέψης της. Οπωσδήποτε, το μέλλον για την Αριστερά είναι στατικό, το αύριο είναι απλώς το σήμερα, με μέτρο την άνοδό της στην εξουσία, αντί για τη Δεξιά. Είναι ζήτημα νομής της πολιτικής εξουσίας, όχι επεξεργασίας ενός νέου παραδείγματος που θα της επέτρεπε να προσέλθει στο μέλλον εναγκαλιζόμενη εκ νέου την πρόοδο. Η χειραφέτηση της κοινωνίας διέρχεται όχι από την είσοδό της στην πολιτεία δίκην εντολέως αλλά από την πρόσδεσή της στο κομματικό/εξουσιαστικό άρμα της Αριστεράς. Η αντιμετώπιση της κοινωνίας υπό το πρίσμα του απόλυτου κηδεμόνα και η ομοιοτροπία της με τη Δεξιά στο ζήτημα της εναλλαγής στην άσκηση της εξουσίας αποτελούν την πεμπτουσία του αριστερού προτάγματος για τον σοσιαλισμό και τη δημοκρατία. Η Αριστερά παθαίνει αλλεργικό σοκ μόνο με την ιδέα η κοινωνία να μεταβληθεί από υπήκοος του κράτους σε εταίρο της πολιτείας. Η συντηρητική αυτή περιχαράκωση της Αριστεράς είναι η αιτία της αποξένωσής της από την κοινωνία των πολιτών και της μεταβολής της σε ένα εξ αντικειμένου παρακολούθημα της νέας ηγεσίας του κόσμου, της διεθνούς των αγορών. 3. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία ήρθε να επιβεβαιώσει, πέραν πάσης αμφιβολίας, την οπισθοδρομική αποξένωση της Αριστεράς από την πρόοδο και τον εγκλεισμό της στις πιο βαθιές κατακόμβες της ολιγαρχικής κομματοκρατίας. Το

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17 πολιτικό σύστημα, οι ασκούμενες πολιτικές, η αισθητική και η σημειολογία της πολιτικής διαχείρισης, όλα όσα πρεσβεύει η Αριστερά, είναι ομοθετικά όμοια με εκείνα που διακινούν οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, από την Άκρα Δεξιά έως την Άκρα Αριστερά. Προφανώς δεν αναφέρομαι στις υπαγορεύσεις του «μνημονίου», αλλά στον πέραν αυτού τρόπον του πολιτεύεσθαι. Ώστε η βυζαντινή διάκριση μεταξύ βασιλέα και τυράννου δεν αφίσταται ουσιωδώς από τα δύο αρχετυπικά συστήματα της εποχής μας, την εκλόγιμη μοναρχία της ολιγαρχίας πολλώ δε μάλλον την εκφυλισμένη εκδοχή της, την κομματοκρατία και την ημαρτημένη παρέκκλισή της, το αυταρχικό καθεστώς. Η διαφορά τους έγκειται στο εάν «νόμος είναι ο τρόπος», και όχι «ο νόμος τρόπος». Η άσκηση της εξουσίας λειτουργεί εν προκειμένω ως ενοποιός συνιστώσα της όποιας διαφοροποίησης. Η πλέον ενδιαφέρουσα ιδιότητα της Αριστεράς στη νέα εποχή στην οποία έχει εισέλθει ο κόσμος της νεοτερικότητας είναι εκείνη του ιδεολογικού προμαχώνα της νέας τάξης. Όντως, έχει αναλάβει εργολαβικά τη δημοκρατική νομιμοποίηση του παλαιού καθεστώτος: της βαθιά ολιγαρχικής πολιτείας που κυριαρχεί στον κόσμο και είναι υπόλογος της ανατροπής των συσχετισμών που οικοδομεί την ηγεμονία των αγορών. Η ιθαγενής Αριστερά έχει, στο πλαίσιο αυτό, μεταβληθεί σε σημαιοφόρο της εκφυλισμένης εκδοχής της, της ολιγαρχικής κομματοκρατίας, στην οποία χρεώνεται εξ ολοκλήρου η καταστροφή της Ελλάδας. Το γεγονός αυτό εξηγεί, τέλος, γιατί έχει επιδοθεί συστηματικά στην αποδόμηση των πολιτισμικών και αξιακών θεμελίων της κοινωνικής συλλογικότητας, προκειμένου να μη δυνηθεί η ελληνική κοινωνία να ορθώσει αντίσταση στο δυναστικό καθεστώς του πολιτικού συστήματος και του κράτους. Υπό το πρίσμα αυτό, η συμβολή της Συριζαίας Αριστεράς στη νομιμοποίηση της λεηλασίας της χώρας πριν και μετά το 2008 δεν ισοσταθμίζεται με τη δική της συμμετοχή στην ολο-

13 18 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ κλήρωση της καταστροφής της Ελλάδας. Διότι συνέχεται με τον ιδεολογικό και πολιτισμικό ευνουχισμό του Έλληνα και, συνακόλουθα, με την εκτροπή της σκέψης του από τις πραγματικότητες που συνθέτουν τα βαθύτερα αίτια της κακοδαιμονίας του. Η ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς στην πορεία του νεοελληνικού κόσμου υπήρξε καταλυτική. Θα μπορούσε από μόνη της να αξιολογηθεί ως ικανή να την τοποθετήσει στο πιο αντιδραστικό στασίδι της Δεξιάς «Συναγωγής». Είναι αυτή που οδήγησε στην αποξένωση της ελληνικής κοινωνίας από το στέρεο προοδευτικό πρόσημο της ελληνικής οικουμένης, για να την προσκυρώσει σε βεβαιότητες που ταξινομούν ως προοδευτική τη λογική της εσπεριανής οπισθοδρόμησης. 4. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου διαπραγματεύομαι τις οβιδιακές μεταλλάξεις της Αριστεράς στη δίνη του 20ού αιώνα που την έφεραν αντιμέτωπη με τον ιστορικό εαυτό της και με το μέλλον της προόδου. Έχοντας αρνηθεί τον Μαρξ και την ελληνική ανθρωποκεντρική οικουμένη θα εγκιβωτισθεί εμμονικά στο αρχαϊκό παρελθόν της νεοτερικότητας. Στο δεύτερο κεφάλαιο διερευνάται ο τρόπος και το έθος του αριστερώς πολιτεύεσθαι που δίδαξε ο ΣΥΡΙΖΑ από την πρώτη ημέρα της ανόδου του στην εξουσία, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο αναδεικνύεται η προστιθέμενη αξία της νέας αυτής περιόδου στην προβληματική του ελληνικού αδιεξόδου που κάνει διάφανη την αιτιολογία του. Δηλαδή γιατί οι παθογένειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος δεν είναι ανατάξιμες χωρίς την εκ βάθρων μετάλλαξή του σε αντιπροσωπευτική πολιτεία. Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζεται πώς οι εκλογές λειτουργούν εντέλει για την κοινωνία των πολιτών ως τρόπος μεθάρμοσης ηγεμόνα, για να διαπιστώσουμε γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε τελικά αντιμέτωπος με τη χώρα. Λειτούργησε ως μια τυπικά

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 καθεστωτική πολιτική δύναμη, όπως αναμενόταν, και κατ επέκταση ως πρόφραγμα στην προοπτική υπέρβασης της κρίσης, εξίσου όπως και οι άλλες καθεστωτικές δυνάμεις της ολιγαρχικής κομματοκρατίας. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρακολουθείται εκ του σύνεγγυς η πορεία της Συριζαίας κυβέρνησης προς τη συντριπτική ήττα και τη συνθηκολόγηση, την οποία ανήγγειλα πολύ πριν αναλάβει την εξουσία, ως αναπότρεπτη. Η προσέγγιση του ελληνικού προβλήματος υπό το πρίσμα της ολιγαρχικής κομματοκρατίας, της οποίας ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί οργανικό μέρος, έκανε οφθαλμοφανές για ένα προϊδεασμένο μάτι ότι το μίγμα της πολιτικής του θα οδηγούσε «νομοτελειακά» σ αυτήν. Η πολιτική διαχείριση της συνθηκολόγησης και η «πολιτεία» της Συριζαίας κυβέρνησης μετά από αυτήν ήρθε να επιβεβαιώσει το δόγμα ότι θα παραδώσει και αυτή την Ελλάδα μικρότερη. Στο τελευταίο κεφάλαιο αντιμετωπίζεται η Ελλάδα στον ευρωπαϊκό και στον διεθνή καταμερισμό, καθώς επίσης και ορισμένες κρίσιμες πτυχές του ευρωπαϊκού και του διακρατικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο καλείται να λειτουργήσει η χώρα. Τέλος εν είδει επιλόγου διευκρινίζω την οπτική υπό την οποία εκκινούν οι αφετηρίες μου για την ερμηνεία του ελληνικού φαινομένου και πέραν αυτού της εποχής μας, προκειμένου να διευκολύνω τον αναγνώστη στην αναζήτηση της ταυτότητας του λόγου μου. Αθήνα, 22 Δεκεμβρίου 2015

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η Αριστερά αντιμέτωπη με το μέλλον της προόδου

16 Το ζήτημα της Αριστεράς συνδέθηκε ιστορικά με μια εκδοχή της προόδου η οποία προέκρινε την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης των σε ανθρωποκεντρική υστέρηση κοινωνικών στρωμάτων ή και κοινωνιών στη νέα εποχή 1. Σε θεωρητικό επίπεδο το πρόταγμα της Αριστεράς, το πρόταγμα του σοσιαλισμού, αξιολογήθηκε ως η αρχετυπική εκδοχή της μετάβασης της ανθρωπότητας σε μια μετα-«καπιταλιστική» φάση, που άγγιζε ουσιαστικά το ιδεώδες της ανθρώπινης κατάστασης 2. Η Αριστερά, έως σήμερα, δεν έπαψε να προβάλλει τον ιστορικό της προορισμό ως την ειμαρμένη που προώρισται να φέρει την ανθρωπότητα στη μετα-καπιταλιστική εποχή και όχι ως έναν εναλλακτικό δρόμο για τη μετάβαση από τη δεσποτεία στον πρώιμο ανθρωποκεντρισμό. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια κρίσιμη παράμετρο για την κατανόηση της Αριστεράς στις ημέρες μας, η οποία επιπλέον αναδεικνύει το έλλειμμα γνωσιολογίας και προτάγματος που τη διατρέχει. Η Αριστερά της κρίσης, η Αριστερά των χωρών της νότιας Ευρώπης, αποτελεί από την άποψη αυτή το εργαστήρι που επιμαρτυρεί την αντινομία η οποία συνοδεύει την πολιτική πράξη της Αριστεράς σε όλη τη διάρκεια της νεοτερικότητας και θα έλεγα με μεγαλύτερη ακρίβεια την αδυναμία του κόσμου της να ανασυνδεθεί με την πρόοδο. 1. Αναφέρομαι στη μετάβαση από τη φεουδαλική/δεσποτική εποχή στη νεότερη εποχή που σηματοδοτεί η συγκρότηση του κοινωνικού ανθρώπου υπό το πρίσμα της ελευθερίας (η έννοια του ανθρωποκεντρισμού). 2. Η θεωρία του Μαρξ για τα στάδια της κοσμοϊστορίας που έδειξα ότι είναι ανιστορική και αυθαίρετη βλέπε στο έργο μου Η δημοκρατία ως ελευθερία. Δημοκρατία και αντιπροσώπευση, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2007.

17 24 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ Στις σελίδες που ακολουθούν προτίθεμαι να προσεγγίσω το θέμα Αριστερά σε τέσσερα επίπεδα: α. την Αριστερά ως κοσμοθεωρητικό πρόταγμα και ως πολιτική πράξη στο περιβάλλον της νεοτερικότητας, δηλαδή στον ιστορικό χρόνο β. την Αριστερά υπό το πρίσμα των εξελίξεων που σηματοδότησε η δεκαετία του 1980 και ιδιαίτερα στο περιβάλλον της κρίσης που διέρχεται κατεξοχήν ο δυτικός κόσμος στις ημέρες μας γ. την Αριστερά στον νεοελληνικό ιστορικό χρόνο, δηλαδή σε συνάφεια με την ελληνική ιδιαιτερότητα, η οποία απομένει να διευκρινισθεί δ. τη Συριζαία εκδοχή της Αριστεράς ως πρόταση εξουσίας και ως κυβερνητική πράξη. Η εμπειρία της ελληνικής Αριστεράς είναι εξόχως αποδεικτική της πολιτικής πράξης της Αριστεράς στη νότια Ευρώπη, θα λέγαμε μάλιστα της δυτικής Αριστεράς στο σύνολό της.

18 1. Η ιστορική Αριστερά και η οβιδιακή μετάλλαξή της στη δίνη του τέλους του 20ού αιώνα Η κρίση που ενέσκηψε στον δυτικό και ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό κόσμο από το 2008 έφερε στην επικαιρότητα το ζήτημα της Αριστεράς, ως ιδεολογίας και ως πολιτικής πρότασης 3. Ο διάλογος που ακολούθησε, εντούτοις, ανέδειξε μάλλον την αδυναμία της να αρθρώσει ένα αξιόπιστο πρόταγμα, το οποίο να δείχνει ότι έχει επίγνωση των φαινομένων που πρωτοστατούν στην εποχή μας, μια ερμηνεία του παρόντος και μια πρόταση για την έξοδο από την κρίση. Αδυναμία που έφερε αντιμέτωπη την Αριστερά με τη Δεξιά στο πεδίο του πολιτικού γίγνεσθαι. Η Αριστερά έχει ολοένα και μεγαλύτερη δυσκολία να διαφοροποιηθεί από τη Δεξιά, σε κοσμοθεωρητικό, πραγματολογικό και, οπωσδήποτε, οντολογικό επίπεδο. Το γεγονός αυτό εγείρει ένα μείζον ερώτημα σε ό,τι αφορά στην ανάγκη να καταδειχθούν οι διαφορές της αριστερής ρητορικής από εκείνη της δεξιάς και, προφανώς, το προοδευτικό πρόσημο που διεκδικεί για τον εαυτό της. Η συζήτηση για τη φυσιογνωμία της Αριστεράς είναι απολύτως αναγκαία προκειμένου να αντιληφθούμε τι κομίζει στην ανθρωποκεντρική εποχή μας, για την κατανόηση εντέλει της έννοιας του αριστερώς πολιτεύεσθαι στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, που είναι βυθισμένος στην κρίση. 3. Ομοίως και του κλασικού φιλελευθερισμού για τον οποίον έχουμε μιλήσει αλλού διεξοδικά, πλην όμως δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος πονήματος. Βλέπε σχετικά στο έργο μου Η δημοκρατία ως ελευθερία, ό.π.

19 26 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ Ώστε, από τη δεκαετία του 1980, εμφανίζεται ενώπιόν μας μια νέα Αριστερά, η οποία σπεύδω να επισημάνω, ενώ αποστασιοποιείται από το παρελθόν, αδυνατεί να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς της μαζί του, και σε κάθε περίπτωση δεν δείχνει ότι έχει βρει έναν κάποιο βηματισμό ως προς τον χαρακτήρα των εξελίξεων που διέρχεται η εποχή μας και, μάλιστα, ως προς την κατεύθυνση του μέλλοντος. Αυτή ακριβώς η απουσία προοπτικής, μιας ιδέας για την κοινωνία της επόμενης ημέρας, την οδηγεί σε έναν ασφυκτικό εναγκαλισμό ενός παρελθόντος που όχι μόνο έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, εν προκειμένω του δυτικοευρωπαϊκού Διαφωτισμού, αλλά και που η ίδια ταξινόμησε ως το αυθεντικό παράγωγο της αστικής ή, ορθότερα, φιλελεύθερης οπτικής της νεοτερικότητας. Το γεγονός αυτό εξηγεί ευρέως γιατί η απήχηση της αριστερής ρητορικής στο εκλογικό σώμα των χωρών του δυτικού κόσμου έχει πάψει να έχει ως επίκεντρο τη σοσιαλιστική ιδεολογία, με την οποία σταδιοδρόμησε στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η εκλογική της επιτυχία, εκεί όπου επισημαίνεται, ιδίως στις χώρες της νότιας Ευρώπης, έχει ομολογηθεί ότι εγγράφεται ως τυπική πράξη διαμαρτυρίας και όχι ως απόρροια της ιδεολογίας ή του προγράμματός της. Συνέχεται με την απόρριψη των φιλελευθέρων κυβερνήσεων, οι οποίες ενοχοποιήθηκαν στα μάτια του εκλογικού σώματος για τη μετάλλαξή τους σε παρακολούθημα της διεθνούς των αγορών και, κατ επέκταση, για την υιοθέτηση πολιτικών που έπληξαν ευρύτατα κοινωνικά στρώματα. Δεύτερη, συνακόλουθη προς την ανωτέρω, διαπίστωση είναι ότι ο πολιτικός λόγος της Αριστεράς έχει αποβεί θεμελιωδώς καθεστωτικός. Η κοινωνία που ευαγγελίζεται η Αριστερά δεν διαφέρει σε τίποτε από εκείνη οποιασδήποτε άλλης ιδεολογίας/πολιτικής δύναμης, από την Άκρα Δεξιά έως την Άκρα Αριστερά. Η διαπίστωση αυτή επαληθεύεται πλήρως ως προς το πολιτικό και κοινωνικο-οικονομικό σύστημα που προτάσσει. Εί-

20 Η ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΑΝΤΙΜΈΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΌΔΟΥ 27 ναι όμως εξίσου ισχυρή και ως προς τις προτεινόμενες πολιτικές που εισηγείται. Κατά τούτο, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι στη διάρκεια του 19ου-20ού αιώνα η αντιπαράθεση μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού συμπυκνώθηκε στο διακύβευμα εάν η ιδιοκτησία του οικονομικού συστήματος θα περιήρχετο κατά κύριο λόγο στον ιδιώτη ή στο κράτος. Και στις δύο ιδεολογίες, η κοινωνία παρέμενε, αυτονοήτως, έξω από το οικονομικό σύστημα, καθώς η σύμβαση που εκαλείτο να συνάψει ο φορέας της εργασίας με τον ιδιοκτήτη του συστήματος εμπεριείχε το περιεχόμενο της πώλησης εργασίας με αντίτιμο την αμοιβή της. Στο μέτρο επομένως που η σύμβαση αυτή υπονοεί την παραίτηση του συμβαλλομένου πολίτη από τη συμμετοχή του στη διοίκηση του συστήματος, υποκρύπτει εκχώρηση ελευθερίας. Οίκοθεν νοείται ότι η διελκυστίνδα μεταξύ των δύο αυτών ιδεολογικών προταγμάτων, για την οικονομική ιδιοκτησία ανάμεσα στο κράτος και στον ιδιώτη, δεν υπεισέρχεται στο ζήτημα του πολιτικού συστήματος, για το οποίο όλοι ομοφωνούν ότι παραμένει δίκην φυσικού φαινομένου στην αποκλειστική ιδιοκτησία του νομικού πλάσματος του κράτους, δηλαδή στους νομείς του. Στην αντιπαράθεση αυτή, διαπιστώνεται όντως η απόλυτη ομοφωνία ιδίως σε ό,τι αφορά στο πολιτικό σύστημα: Το ενσαρκώνει απολύτως το κράτος, εγκαθιδρύοντας μια σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, που εγκιβωτίζει την πρώτη στην ιδιωτεία, μεταβάλλοντάς την σε υποκείμενο κυριαρχίας. Το κράτος/σύστημα αντιτείνεται στην κοινωνία ιδιώτη, πράγμα που σημαίνει ότι απουσιάζει μεταξύ τους η σχέση εντολέα-εντολοδόχου, καθώς το πολιτικό προσωπικό κατέχει αδιαιρέτως τόσο την ιδιότητα του εντολέα όσο και την ιδιότητα του εντολοδόχου. Η προσχηματική αναφορά στην πολιτισμική έννοια του «λαού», που ανακηρύσσεται κυρίαρχος, αλλά, δίκην αυτομάτου, η πολιτική κυριαρχία εκχωρεί-

21 28 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ ται και ασκείται από την πολιτική εξουσία, στο όνομα ενός «γενικού συμφέροντος» που εντούτοις ορίζει αυθεντικά ο πολιτικός ηγέτης, επιβεβαιώνει τον προ-αντιπροσωπευτικό και καταφανώς μη δημοκρατικό χαρακτήρα του. Ο πολίτης στο κράτος/σύστημα παραμένει κυριολεκτικά υπήκοός του, δεν είναι εταίρος της πολιτείας. Τα ανωτέρω υποδηλώνουν ότι ο άνθρωπος της νεοτερικότητας απελευθερώθηκε μεν από τα δεσμά της φεουδαρχίας σε ό,τι αφορά στην ατομικότητά του, όμως το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό σύστημα διατήρησε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του δεσποτικού καθεστώτος. Παραμένει υποκείμενο ιδιοκτησίας. Πράγμα που σημαίνει ότι ο αποκλεισμός των μελών της κοινωνίας από την ιδιοκτησία του συστήματος δεν καθιστά το άτομο ελεύθερο στο κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πεδίο. Η σύμβαση που προϋποθέτει την εξάρτηση υποκρύπτει την εκχώρηση ελευθερίας. Απλώς δεν είναι αναγκαστική η εκχώρηση αυτή, όπως ήταν στη φεουδαρχία, αφού δεν εγγράφεται στο αξιακό σύστημα της εποχής μας. Η συναίνεση στην εξάρτηση ανάγεται στη νομιμοποίηση του καθεστώτος ανελευθερίας, ορίζει ένα είδος εθελοδουλίας. Το γεγονός αυτό έχει και άλλες προεκτάσεις, όπως η έμφαση στην έννοια του δικαιώματος, αντί της ελευθερίας, και, μάλιστα, στον ισχυρισμό ότι τα «δικαιώματα» απειλούνται από την «πλειοψηφία» της κοινωνίας. Πρόκειται για έναν ισχυρισμό που συνομολογεί ότι ο διακινητής του αξιώματος αυτού αντιτείνει το δικαίωμα (και ουσιαστικά την εξουσία) των ολίγων στην ελευθερία της κοινωνίας. Το επιχείρημα ότι, με τον τρόπο αυτόν, προστατεύεται η «μειονότητα» είναι απολύτως σαθρό, καθόσον η πολιτική ελευθερία δεν ορίζεται δυνάμει της αρχής της πλειοψηφίας (η οποία απαντάται σε οποιοδήποτε πολίτευμα), αλλά από την ενσάρκωση της πολιτείας από την κοινωνία των πολιτών 4. Οι μειονότητες 4. Για μια συστηματική προσέγγιση του μείζονος αυτού ζητήματος,

22 Η ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΑΝΤΙΜΈΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΌΔΟΥ 29 κινδυνεύουν εκεί όπου η πολιτεία δεν εμπεριέχει στον σκοπό της την καθολική ελευθερία και, ως εκ τούτου, το πολιτικό σύστημα συγκροτείται με όρους κυρίαρχης εξουσίας. Η πολιτική εξουσία του κράτους και οι ολιγάρχες νομείς της απειλούν τα δικαιώματα, όχι η δημοκρατική πολιτεία, δηλαδή η πολιτική ελευθερία της κοινωνίας. Η ιστορική εμπειρία, ακόμη και αυτή της νεότερης εποχής, κάνει φανερό ότι οι κάτοχοι του κράτους/συστήματος ακολουθούν με ακρίβεια την τακτική να ενοχοποιούν την κοινωνία για τις πολιτικές τους επιλογές. Στον αντίποδα, η δημοκρατία, στο μέτρο που αποδίδει την αρμοδιότητα της πολιτείας στο σώμα της κοινωνίας των πολιτών, έχει καταδειχθεί ότι δεν εμπραγματώνει μόνο την κοινωνικο-πολιτική ελευθερία. Διευρύνει επίσης ουσιωδώς την ελευθερία της όποιας ταυτοτικής συλλογικότητας όπως και την ατομική ελευθερία ενός εκάστου των μελών της πολιτικής κοινωνίας. Το πολιτικό σύστημα της νεοτερικότητας, που προσχώρησε εξαρχής και στο οποίο εμμένει η Αριστερά, ορίζει το αρχετυπικό είδος της εκλόγιμης μοναρχίας, δηλαδή μιας αυστηρά εξουσιαστικής και, κατά τούτο, ανθρωποκεντρικά πρώιμης μορφής ολιγαρχίας. Το σύστημα αυτό, στην εποχή της μετάβασης από τη δεσποτεία στον πρώιμο ανθρωποκεντρισμό, υπήρξε για τις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες εμφανώς προοδευτικό. Προέκρινε την απόρριψη της ιδιοκτησιακής αντίληψης του κράτους (η έννοια της μοναρχικής απολυταρχίας/κρατικής δεσποτείας) υπέρ ενός κράτους που συγκροτούσε αυτό καθεαυτό μια νομική κατασκευή, ένα νομικό πρόσωπο, που ενσάρκωνε μεταξύ άλλων το πολιτικό σύστημα, και του οποίου το υπό στενή έννοια πολιτικό προσωπικό έμελλε να απολαμβάνει τη λαϊκή νομιμοποίηση. Εντούτοις, παραπέμπω στα έργα μου Η δημοκρατία ως ελευθερία, ό.π. Το ελληνικό κοσμοσύστημα, τ. Α, Εκδόσεις Σιδέρη, Αθήνα, 2006 Πολίτης και πόλις. Έννοια και τυπολογία της πολιτειότητας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2003.

23 30 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ η δομή και η λογική του κράτους αυτού, δηλαδή η σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, δεν άλλαξε, καθώς το κράτος και συγκεκριμένα οι φορείς του συνέχισαν να κατακρατούν δίκην ιδιοκτησίας το σύνολο της εξουσίας, που διέθετε προηγουμένως ο απόλυτος άρχων. Στο πλαίσιο σύσσωμης της νεοτερικότητας, το κράτος ορίζει την επικράτεια της κοινωνικής συλλογικότητας, ενσαρκώνει όμως συγχρόνως το πολιτικό σύστημα, το δημόσιο, το έθνος, το γενικό συμφέρον, μεγάλο μέρος της οικονομικής ιδιοκτησίας, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, τον στρατό, την αστυνομία, όλα όσα προσήκουν στη συγκρότηση και στη λειτουργία της κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ισοβιότητα, η κληρονομικότητα στις αρχές, η ασυλία και η εξαίρεση από τη δικαιοσύνη των φορέων της πολιτικής διασφαλίζονταν άλλοτε διά της μοναρχίας. Τώρα πια το έργο αυτό το έχει αναλάβει ευρέως το κομματικό σύστημα. Άλλοτε η ολοκληρωτική νομή της πολιτικής εξουσίας ονομαζόταν απολυταρχία. Τώρα απλώς πολιτική κυριαρχία του «κράτους»! Στην απόλυτη μοναρχία η νομή του κοινού αγαθού γινόταν ιδίω ονόματι. Τώρα ιδίω δικαιώματι Στη μία περίπτωση, γίνεται λόγος για το συμφέρον του μονάρχη, στην άλλη, για το «γενικό» συμφέρον. Και στις δύο περιπτώσεις, απουσιάζει το κοινό συμφέρον, δηλαδή το συμφέρον της κοινωνίας των πολιτών. Η τελευταία προσλαμβάνεται ως υποζύγιο προς διάσωση, που εξ αυτού του λόγου υπόκειται σε καθεστώς «πολιτικής αντίληψης». Είναι το υποκείμενο της κυριαρχίας, που αθροίζει τους πολίτες ως ιδιωτικές ατομικότητες, όχι ως συντεταγμένη σε σώμα πολιτική οντότητα. Η πολιτική τάξη έχει «σωτηριακό» ή «καθοδηγητικό» προορισμό, δεν υπέχει όμως θέση εταίρου της πολιτείας. Ενόσω ο πολίτης παραμένει υπήκοος του κράτους και όχι πολίτης της πολιτείας, και η σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής θα είναι θεσμικά ανύπαρκτη. Εξού και η κοινωνία, από την πλευρά της, εκλαμβάνεται ως το άθροισμα των ατό-

24 Η ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΑΝΤΙΜΈΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΌΔΟΥ 31 μων/ιδιωτών ή υπηκόων που ανήκουν θεσμικά στο κράτος. Δεν διαθέτει ιδίαν βούληση. Η βούλησή της ορίζεται ταυτολογικά ως το ισοδύναμο της βούλησης του ηγέτη. Αυτός αποφασίζει τι θέλει και τι όχι η κοινωνία, τι τη συμφέρει και τι όχι, σε πρώτο και τελευταίο βαθμό. Το σύστημα αυτό εναποθέτει, εντέλει, τη διαμόρφωση των πολιτικών της χώρας στους συσχετισμούς δύναμης που διαμορφώνονται εξωθεσμικά, δηλαδή στο περιβάλλον της κοινωνίας ή μεταξύ αυτής και των φορέων της (οικονομικής) ιδιοκτησίας, όχι στο πλαίσιο της ίδιας της πολιτείας. Από την άλλη, ο κοινοβουλευτισμός αναπαράγει με τόση ακρίβεια τον αρχέτυπο του παλαιού καθεστώτος ώστε να θεωρεί αυτονόητη την τοποθέτηση του πολιτικού προσωπικού υπεράνω του νόμου: την εξαίρεσή του από την έννομη τάξη (από το λεγόμενο κράτος δικαίου), τον μη ανακλητό του χαρακτήρα, το δικαίωμά του να εναντιώνεται απολύτως στην κοινωνική βούληση και, προφανώς, τον αποκλεισμό κάθε σκέψης να ελέγχεται και να αποδίδει λογαριασμό των πεπραγμένων του. Θα έλεγα μάλιστα ότι δεν λαμβάνεται πρόνοια να τηρούνται τα προσχήματα αφού η εξαίρεση αυτή της πολιτικής τάξης αντίκειται στη γενική αρχή της ισότητας των πολιτών ενώπιον του νόμου, που εισάγουν οι θεμελιώδεις νόμοι της νεοτερικότητας 5. Το αυστηρά μοναρχικό αυτό πολιτικό σύστημα θα ορισθεί από τη νεοτερικότητα ως αναντιλέκτως δημοκρατικό, με συνέπεια η εναντίωση σ αυτό να χαρακτηρίζεται συλλήβδην ως υπόλογη προσήνειας προς το αυταρχικό καθεστώς. Η εμμονική παραμονή της Αριστεράς στο σύστημα που επεξεργάσθηκε η Εσπερία κατά την έξοδό της από τη φεου- 5. Την εισάγουν την αρχή αυτή στα συνταγματικά κείμενα αλλά δεν την εννοούν ως προς την εφαρμογή της. Επίσης, την αντιλαμβάνονται στατικά, με γνώμονα την εποχή μας, όχι σε ένα εξελικτικό περιβάλλον που οδηγεί στη διαφοροποίηση του περιεχομένου της.

25 32 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ δαρχία και η εφαρμογή του οποίου ολοκληρώθηκε προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου συνομολογεί την προσχώρησή της στην αρχή της ενιαίας σκέψης και πράξης, που στοχεύει στην περιοριστική οριοθέτηση του διαλόγου για την εξέλιξή του. Στο διακύβευμα της πολιτικής χειραφέτησης της κοινωνίας των πολιτών, η Αριστερά πρωτοστατεί στην άρνησή της. Το ενδιαφέρον, εν προκειμένω, είναι ότι η Αριστερά συντάσσεται με την κυρίαρχη σταθερά της νεοτερικότητας, η οποία αποδέχεται ότι ο κόσμος της δεν αποτελεί φάση/στάδιο στην εξελικτική πορεία του κοινωνικού ανθρώπου, αλλά το τέλος της (ανθρωποκεντρικής) της ολοκλήρωσης. Επομένως, το αύριο γι αυτήν είναι το σήμερα και, κατά τούτο, οι λύσεις στα προβλήματα θα πρέπει να αναζητηθούν στο πλαίσιο του παρόντος συστήματος. Όχι με την υπέρβασή του. Εύλογα, αφού κατά την αξιωματική της άποψη, το σύστημα εισήλθε κατευθείαν από τη δεσποτεία/φεουδαρχία στην πλέον ολοκληρωμένη εκδοχή της δημοκρατίας και η όποια αμφισβήτησή του οδηγεί αναπόφευκτα στην οπισθοδρόμηση. Η προσέγγιση αυτή, εντούτοις, είναι στην πηγή της περιέλευσης της κοινωνίας σε πολιτική αδυναμία και, μάλιστα, στην απολύτως ταξική και θα έλεγα αντικοινωνική οριοθέτηση του σκοπού της πολιτικής. Διότι δεν εξηγεί πώς είναι δυνατόν ένα σύστημα και, ιδίως, μια πολιτεία, που συμπυκνώνει το καταστάλαγμα της δημοκρατίας, να παράγει ολιγαρχικές πολιτικές! Τι είναι αυτό, εν πάση περιπτώσει, που οδηγεί τη νεοτερικότητα να επιδιώκει η διαμόρφωση των συσχετισμών που υπαγορεύουν τις δημόσιες πολιτικές να συντελείται στο πεδίο της εξωθεσμικής δυναμικής των ομάδων, και όχι στο εσωτερικό της πολιτείας, με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην πολιτική διαδικασία. Έχει ενδιαφέρον να προσεχθεί ότι στον πολιτικό λόγο τα πεπραγμένα της πολιτικής αποδίδονται ως ευθύνη στον λαό παρόλον ότι ο λαός δεν κυβερνάει, δεν παράγει πολιτικές. Ή, σε ένα άλλο επίπεδο, ότι τα πεπραγμένα του κράτους αποδίδονται ως ευ-

26 Η ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΑΝΤΙΜΈΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΌΔΟΥ 33 θύνη στο έθνος, που όμως τυπολογείται ως το ταυτολογικό του ισοδύναμο, όχι ως αυτοφυές φαινόμενο, συμφυές προς την κοινωνική συλλογικότητα. Οπωσδήποτε, η προσέγγιση αυτή, πέραν του ότι ομολογεί το απόλυτο γνωσιολογικό κενό της νεοτερικότητας, αποκαλύπτει την ουσία της συνάντησης ολόκληρου του πολιτικού φάσματος της εποχής μας στο ζήτημα του εγκιβωτισμού της κοινωνίας στην ιδιωτεία ή, με διαφορετική διατύπωση, της κατακράτησης της πολιτείας από τους νομείς του. Όπως θα δούμε, η άκρως συντηρητική και, οπωσδήποτε, ανοίκεια προς τις εξελίξεις που επισημαίνονται στο τέλος του 20ού αιώνα, προσέγγιση του πολιτικού συστήματος είναι υπόλογη του γεγονότος ότι στο πεδίο των «δημοσίων» πολιτικών οι ελάχιστες πινελιές κοινωνικής ευαισθησίας, που εμπεριέχεται στο πρόγραμμα της Αριστεράς, και ιδίως στην κυβερνητική της πολιτική, διασταυρώνονται με εκείνες της Δεξιάς. Όχι μόνο επειδή δεν εγγράφονται στην προοπτική μιας διαφορετικής ιδέας για την κοινωνία, αφού περιορίζονται σε ορισμένες δημοσιονομικού χαρακτήρα διαρρυθμίσεις, αλλά και διότι η Αριστερά υπερασπίζεται, ολοένα και περισσότερο, «φιλελεύθερες» πολιτικές επιλογές, που προηγουμένως απέρριπτε ως συντηρητικές, μόνο και μόνο επειδή η Δεξιά τις εγκαταλείπει, στο πλαίσιο της εναρμόνισής της με το μέλλον των δυνάμεων της οικονομίας. Εν κατακλείδι, Δεξιά και Αριστερά διαγκωνίζονται για την αποτελεσματικότητα της πολιτικής διαχείρισης της νέας τάξης. Θα υποστηρίζαμε με ασφάλεια ότι η Αριστερά έχει μεταβληθεί, αμέσως ή εμμέσως, σε θεραπαινίδα της διεθνούς των αγορών και διακινητή της πολιτικής συναίνεσης που αυτές χρειάζονται τόσο εκεί όπου προκαλούν εντάσεις (στον Τρίτο Κόσμο) όσο και στις χώρες του κέντρου. Για να εκτιμήσουμε σωστά πού οφείλεται αυτή η παταγώδης κατάρρευση της Αριστεράς από τη δεκαετία του 1980, ως ιδεολογίας, ως προτάγματος και ως συστήματος, οφεί-

27 34 Η ΣΥΡΙΖΑΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΩΣ ΝΕΑ ΔΕΞΙΑ λουμε να εντοπίσουμε την παρουσία της στον χωροχρόνο. Τι συγκεκριμένα ήρθε να υπηρετήσει στον ιστορικό χρόνο; Παρ όσα διατείνονται οι θεωρητικοί της θεμελιωτές, ο σοσιαλισμός δεν αποτέλεσε τη μετα-καπιταλιστική φάση της νεοτερικότητας, αλλά τον εναλλακτικό δρόμο εξόδου από τη φεουδαρχία και μετάβασης στον πρώιμο ανθρωποκεντρισμό (τις κοινωνίες εν ελευθερία). Όπως ακριβώς και ο φιλελευθερισμός, η Αριστερά συνέδεσε το πρόταγμά της με την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα άμεσα δεσμά της φεουδαρχίας (η ατομική ελευθερία) και την οικοδόμηση σειράς θεσμικών και άλλων προϋποθέσεων (τα κοινωνικο-πολιτικά δικαιώματα), που θα του διασφάλιζαν τη μετάβαση στη μετα-φεουδαλική εποχή της ανθρωπότητας. Η Αριστερά, στο πλαίσιο αυτό, επαγγέλθηκε την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων στην πρωτο-ανθρωποκεντρική εποχή, την οποία η φιλελεύθερη οπτική του πράγματος ήθελε να ελέγξει. Στην πιο ριζοσπαστική της εκδοχή (ο κομμουνισμός) ήρθε να επιταχύνει τις εξελίξεις εκεί όπου η μετάβαση στον ανθρωποκεντρισμό είχε καθυστερήσει ή συναντούσε ανυπέρβλητες αντιστάσεις (Ρωσία, Κίνα κ.λπ). Σε κάθε περίπτωση, η αντιπαράθεση μεταξύ του φιλελεύθερου και του σοσιαλιστικού δρόμου της μετάβασης εδράσθηκε σε μια συμφωνία η οποία κάνει ολοφάνερη την εκλεκτική τους συγγένεια. Αφορούσε, όπως προείπα, στον έλεγχο της ιδιοκτησίας του συστήματος και όχι στη μεθάρμοσή της. Το αίμα που χύθηκε στη διάρκεια του 20ού αιώνα είχε να κάνει με τη διερώτηση εάν η ιδιοκτησία του συστήματος της οικονομίας θα ανήκε κατά κύριο λόγο στον ιδιώτη ή θα περιήρχετο στο κράτος. Η κοινωνία, και στα δύο αυτά προτάγματα, δεν περιλαμβανόταν στους συντελεστές του, ενώ την ίδια στιγμή το πολιτικό σύστημα θεωρήθηκε ως εξ ορισμού προθεματική παράμετρος του κράτους. Η αντίφαση αυτή, ανάμεσα στη νομιζόμενη θέση του σο-

28 Η ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΑΝΤΙΜΈΤΩΠΗ ΜΕ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΌΔΟΥ 35 σιαλιστικού προτάγματος στην ιστορία 6 και στις πραγματικότητες που εξέφρασε, αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της κατάρρευσής του μετά από μια στιγμή και της περιέλευσης της Αριστεράς εν γένει στο Μαυσωλείο του χρόνου. Κατάρρευσης η οποία συνέπεσε με μια στιγμή που η μετάβαση στην πρωτο-ανθρωποκεντρική εποχή ολοκληρώθηκε ως προς το ουσιώδες, ιδίως στον δυτικό κόσμο, δηλαδή προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Τα ανωτέρω υποδηλώνουν ότι η Αριστερά ως ιστορική παράμετρος δεν απέτυχε. Εξεπλήρωσε τον ιστορικό της ρόλο. Ρόλο, όμως, τον οποίο σε καμιά περίπτωση δεν τον προσκυρώνουμε στο μέλλον, όπως νόμισε ο Κ. Μαρξ, δηλαδή σε αναφορά με την υπέρβαση του «καπιταλισμού» και τη μετάβαση σε μια «μετα-καπιταλιστική» κοινωνία. Το μέλλον της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης ανάγεται σε μια διαφορετικού τύπου «βιολογία», η οποία αφήνει πίσω της τόσο τον κλασικό ιδίως φιλελευθερισμό όσο και τον σοσιαλισμό. Στη «βιολογία» αυτή, το «κεφάλαιο» και, κυριολεκτικά, η νομισματική οικονομία αποτελεί τη συστατική πρώτη ύλη της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης, ενώ η διαλεκτική της ολοκλήρωσής της επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ κοινωνίας και (οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού) συστήματος. Διότι, σε τελική ανάλυση, από αυτήν, δηλαδή από το ανήκειν της ιδιοκτησίας του οικονομικο-κοινωνικού και πολιτικού συστήματος, πηγάζει τόσο η δυναμική της εξάρτησης και της εκμετάλλευσης όσο και εκείνη της ελευθερίας, που αποτελεί το ακριβές μέτρο αξιολόγησης του λόγου και της πράξης με την πρόοδο. 6. Ως η ανώτερη και, επομένως, μετα-καπιταλιστική φάση της ανθρωποκεντρικής ανθρωπότητας. Για τον διάλογο σχετικά με το ζήτημα αυτό βλέπε το έργο μου Η δημοκρατία ως ελευθερία, ό.π.