Εργασία για το Μάθημα Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα του δ' εξαμήνου του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών του τμήματος Νομικής του ΕΚΠΑ

Transcript

1 Εργασία για το Μάθημα Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα του δ' εξαμήνου του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών του τμήματος Νομικής του ΕΚΠΑ Εργασία του Φοιτητή: Νικόλαου Αντωνιάδη ( ) Επιβλέπων Καθηγητής: Καθηγητής Ανδρέας Δημητρόπουλος Θέμα Εργασίας: Το δημογραφικό πρόβλημα και το σύνταγμα ΑΘΗΝΑ 2013 Περίληψη: Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη συνταγματικά κατοχυρωμένη υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για τη δημογραφική πολιτική. Για το σκοπό αυτό εξετάζει παρεμπιπτόντως την έννοια του Συντάγματος και του Δημογραφικού Προβλήματος. Μελετά το δημογραφικό πρόβλημα κατά την εξέλιξή του και παράλληλα τα νομοθετικά μέτρα που λήφθηκαν για την αντιμετώπισή του. This paper discusses the constitutionally enshrined obligation of the state to take measures against demographic problem. For this purpose it incidentally examines the concept of the words Constitution and Demographic problem. It focuses on the evolution of the demographic problem in Greece and the measures that have been taken against it.

2 Περιεχόμενα 1. Το Σύνταγμα 2. Το δημογραφικό πρόβλημα 3. Η Εξελιξη του Δημογραφικού προβλήματος στην Ελλάδα 4. Το Σύνταγμα για το δημογραφικό πρόβλημα 5. Συμπεράσματα 6. Βιβλιογραφία

3 1) Το Σύνταγμα Ο ορισμός της έννοιας του συντάγματος είναι αμφισβητούμενος. Αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο για τη νομική επιστήμη όπου στα πλαίσια του ακαδημαίκού διαλόγου, εκφράζονται διιστάμενες απόψεις σχετικά με επιστημονικά ζητήματα. Ωστόσο ειδικά στο πεδίο του συνταγματικού δικαίου η αμφισβήτηση είναι έντονη με αποτέλεσμα η εικόνα για το νομικό δόγμα να είναι τις περισσότερες φορές θολή. 1 Σύμφωνα με τη σύγρχονη συνταγματική θεωρία ως σύναγμα ορίζεται: Ο γραπτός σε ιδιαίτερο κείμενο διατυπωμένος νόμος που έχει τεθεί με ειδική διαδικασία, ρυθμίζει τη συνολική κοινωνική, πολιτική, οικονομική ζωή και έννομη τάξη. Έχει αυξημένη τυπική δύναμη και μεταβάλλεται με διαδικασία δυσχερέστερη της προβλεπόμενης για τους κοινούς νόμους των οποίων ιεραρχικά προίσταται. 2 Η παραδοσιακή θεωρία διακρίνει μεταξύ τυπικού και ουσιαστικού συντάγματος, ονομάζοντας τυπικό σύνταγμα το το κείμενο του συντάγματος ενώ ουσιαστικό σύνταγμα τους κανόνες δικαίου που έχουν την αυξημένη τυπική ισχύ του συντάγματος 3 4 Στην πραγματικότητα η θέση αυτή παραβλέπει πως το σύνταγμα είναι ενιαίο και η διάκριση δεν αναφέρεται παρά στα δύο στοιχεία (corpus και animus) του ενός και του αυτού συντάγματος. Η δυαδιστική αυτή αντίληψη υποχωρεί στη σύγχρονη συνταγματική θεωρία όπου επικρατεί ο μονισμός ως απόρροια γενικότερων φιλοσοφικονομικών θέσεων. 5 Με το μονισμό συνέχεται η θεωρία του αδιαιρέτου 6 που επικρατεί στη σύγχρονη θεωρία και έχει προεκτάσεις όχι μόνο στη 1 Δημητρόπουλος (2002: 22). 2 βλ. Δημητρόπουλο (2002: 29). 3 Δημητρόπουλος (2011a: 205) όπου: Ουσιαστικό σύνταγμα είναι κατά την παραδοσιακή θεωρία ένα άυλο σύνολο θεμελιωδών κανόνων που δεν προκύπτει από συγκεκριμένο κείμενο και δεν ανάγεται σε γραπτή μορφή. 4 Αναλυτικά για την αντίληψη της παραδοσιακής συνατγματικής θεωρίας βλ. Μαυριά (2004: 185 επ.) 5 Δημητρόπουλος (2002: 46 επ.) όπου αναλύεται η σύγχρονη αντίληψη περι συντάγματος. Επίσης Δημητρόπουλος (2004: 189 επ.) και 2004: 191 όπου: Κατά τον μονισμό υπάρχουν μόνο τυπικά, όχι και άτυπα- ουσιαστικά συντάγματα. Κατά τον δυισμό corpus & animus υφίστανται αυτοτελώς, δεν συνυπάρχουν αναγκαία και κατά συνέπεια δεν υπάρχουν μόνο τυπικά αλλά και ουσιαστικά -χωρίς τύπο- συντάγματα. 6 Δημητρόπουλος (2002: 118 επ.) και Δημητρόπουλος (2004: 205 επ.)

4 διάκριση των συνταγμάτων αλλά και στη συνολική θεώρηση του δικαίου. 7 Η συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ έχει αναδείξει μία νέα κατηγορία κανόνων δικαίου, των κανόνων του Ευρωπαικού δικαίου. Η ευρωπαϊκήέννομη τάξη κινείται προς την ανάδειξη ενός Ευρωπαικού Συντάγματος 8 το οποίο τελεί ως προς το εθνικό σύνταγμα σε σχέση μονισμού 9. Στην παούσα ανάπτυξη ως σύντασγμα νοείται και το ευρωπαικό σύνταγμα.. 2)Το δημογραφικό Πρόβλημα Δημογραφικό πρόβλημα καλείται το σύνολο των δυσχερειών που προκύπτουν από τη δυσανάλογη αύξηση ή μείωση του πληθυσμού. 10 Ακολούθως δημογραφία καλείται ο επιστημονικός κλάδος που έχει ως αντικείμενο τη στατιστική μελέτη του πληθυσμού. Το δημογραφικό πρόβλημα έχει επιπτώσεις στην οικονομική ζωή 11, στη μεταναστευτική πολιτική και τα εθνικά θέματα.. Η ύπαρξη του δημογραφικού προβλήματος σημαίνει τη διεύρυνση των ηλικιωμένων πληθυσμιακών ομάδων ή/και τη συρρίκνωση της πληθυσμιακής βάσης. Το φαινόμενο αυτό καλείται δημογραφική γήρανση 12 Παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη του δημογραφικού προβλήματος είναι: η γεννητικότητα, το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, η οικογενειακή πολιτική και η πολιτική για τη γονιμότητα 13 7 Δημητρόπουλος (2002: 192) όπου αναφέρεται ως συνέπεια της μονιστικής αντίληψης η υπέρβαση της διάκρισης του διακίοπυ σε δημόσιο και ιδιωτικό. Για το ίδιο θέμα βλ. Δημητρόπουλο (1982: 13 επ.) 8 Παρά την αποτυχία της συνταγματικής συνθήκης στόχος της ευρωπαικής έννομης τάξης είναι η δημιουργία ενός ευρωπαικού συντάγματος. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται η Σνθήκη της Λισαβόνας. 9 Δημητρόπουλος (2004: 379). 10 Μπαμπινιώτης (1998 : 461) 11 Η οικονομία νοείται με ευρύτητα ώστε να συμπεριλάβει, όχι μόνο την παραγωγική βάση, αλλά και το ασφαλιστικό σύστημα και τις οικονομικές επιπτώσεις στο δημόσιο σύστημα υγείας. 12 Ακαδημία Αθηνών (1990:23) : Ο όρος δημογραφική γήρανση προσδιορίζει ταυτόχρονα μία διαδικασία και το αποτελεσμά της. Η διαδικασία είναι η αύξηση της αναλογίας των ηληκιωμένων ενώ θέση-αποτέλεσμα είναι το γεγονός ότι ο πληθυσμός καταγράφει μια υψηλή αναλογία ηλικιωμένων. 13 ΕΔΗΜ (1986: 9)

5 3)Η εξέλιξη του δημογραφικού προβλήματος στην Ελλάδα Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας έχει την αφαιτηρία του στο 1935, οπότε και ο αριθμός των γεννήσεων άρχισε να φθίνει. 14 Στην προσεχή περίοδο ο ρυθμός της μείωσης των γενήσσεων αυξήθηκε περεταίρω με αποτέλεσμα ο αριθμός των γεννήσεων να μειωθεί περισσότερο από 50 % έως το Οι προβλέψεις για την εξέλιξη του πληθυσμού έως το 2050 δεν είναι καθόλου αισιόδοξες. Ακολουθούν διαγράμματα που αναφέρονται στην εκτιμώμενη εξέλιξη του πληθυσμού στην Ελλάδα. 14 ΕΔΗΜ (1986: 31 επ):...ενώ το 1935 αντιστοιχούσαν 28 γεννήσεις ανά 1000 κατοίκους, το 1950 ο αριθμός αυτός μειώθηκε στο 20 και το 1985 στις 15 γεννήσεις... Επίσης βλ Ακαδημία Αθηνών (1990: 7).

6 Παράγοντες που επιτείνουν το δημογραφικό μας πρόβλημα μπορεί 15 να είναι: Ο υψηλός αρισμός εκτρώσεων,κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που συντελέστηκαν μεταπολεμικά, ψυχολογικοί παράγοντες. Στους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες συγκαταλέγονται: οι αυξανόμενες ευκαιρίες για εκπαίδευση, η αστικοποίηση, ηοι αλλαγές σχετικά με τους ρόλους των φύλων, το αυξανόμενο οικονομικό κόστος των 15 Μπορεί, διότι όπως αναφέρεται ΕΔΗΜ (1986: 32), τα στατιστικά στοιχεία δεν επαρκούν για να καταλήξουμε σε βέβαια συμπεράσματα.

7 παιδιών. 16 Η Ελλάδα μετά τη μεταπολίτευση, ακολούθησε ένα δυτικό κοινωνικό μοντέλο που είχε ως συνέπεια τη διείσδυση του μάρκετινγκ στη ζωή των ανθρώπων και τη θέληση των τελευαίων για κοινωνική άνοδο και απόλαυση καταναλωτικών αγαθών. 17 Η αστικοποίηση επίσης, συμβάλει στη μείωση των γεννήσεων, εφόσον αποδεικνύεται ως οι γυναίκες που κατοικούν σε αστικές περιοχές έχουν μικρότερο αριθμό γεννήσεων από όσες κατοικούν στην ύπαιθρο. Η δυτικοποίηση της οικονομικής ζωής έχει ως αποτέλεσμα τη σκλήρυνση των όρων εργασίας και τη μείωση του ελεύθερου χρόνου, γεγονοός που αποτρέπει τα ζευγάρια από το να αποκτήσουν παδιά. Τέλος, η αλλαγή του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας που την ανέδειξε ίση με τον άντρα και ικανή να συμμετέχει στην επιχειρηματική ζωή, με αποτέλεσμα να αναστέλλει τη δημιουργία οικογένειας. 4)Το Σύνταγμα για το δημογραφικό πρόβλημα Το σύνταγμα αναφέρεται στο δημογραφικό πρόβλημα στην εξής διάταξη 18 : 1. H οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Kράτους. 2. Πολύτεκνες οικογένειες, ανάπηροι πολέμου και ειρηνικής περιόδου, θύματα πολέμου, χήρες και ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεμο, καθώς και όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Kράτος. 3. Tο Kράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων. 4. H απόκτηση κατοικίας από αυτούς που την στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του Kράτους. 16 ibidem 17 ΕΔΗΜ 1986:49 18 Άρθρο 21

8 **5. O σχεδιασμός και η εφαρμογή δημογραφικής πολιτικής, καθώς και η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. **6. Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας. Η συστηματική ένταξη της διάταξης στο άρθρο για την προστασία της οικογένειας είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την ερμηνεία της 19 Η δημογραφική πολιτική, λοιπόν, συνδέεται με το δικαίωμα στην οικογένεια και δεν αποτελεί απλά μία ρυθμιστική υποχρέωση του κράτους. 20 Υπό το Σύνταγμα 1975/1986/2001 ο γάμος προστατεύεται ως θεσμός, η δε προστασία της οικογένειας είναι ανεξάρτητη του γάμου Η οικογένεια προστατεύεται αναξερτήτως της κοινωνικής και νομικής μορφής της. 23 Το δικαίωμα στην οικογένεια είναι η αφαιτηρία για τη συνταγματική υποχρέωση του κράτους να ασκεί ορθή δημογραφική πολιτική Η συστηματική ερμηνεία έχει κρίσιμο ρόλο κατά την εφαρμογή του δικαίου. Κατα την επιτυχή παρομοίωση του καθ. Αντρέα Δημητρόπουλου αποτελεί το υγιεινό περιβάλλον του χειρουργού, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον εφαρμοστή του δικαίου. 20 Βλ. Δημητρόπουλο, 2002: , όπου αναφέρεται στα διακιώματα ως γενικές αρχές του δικαίου που ισχύουν σε όλες τις σχέσεις και δεν είναι υποκειμενικές απαιτήσεις των κοινωνων του δικαίου. Για το συγκερασμό δημόσιου και ιδιωτικού συμνφέροντος βλ. Τα αμυντικά δικαιώματα σσ. 99 επ. 21 Δημητρόπουλο 2011:35 όπου: Ο συντακτικός νομοθέτης προστατεύει την οικογένεια, ως θεμελιώδη θεσμό, ως "θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του έθνους". Αυτοτελής είναι η συνταγματική πρόβλεψη για τον γάμο, την μητρότητα και την παιδική ηλικία, που τελούν κατά την ρητή συνταγματική επιταγή, υπό την προστασία του κράτους. Επίσης, βλ άρθρο 9 ΧΘΔΕΕ : Το δικαίωμα γάμου και το δικαίωμα δημιουργίας οικογένειας διασφαλίζονται σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκησή τους. 22 Ωστόσο ο Χρυσόγονος 2006:535 δε θεωρεί οικογένεια όσους συμβιώνουν ελεύθερα χωρίς τέκνα. 23 Δαγτόγλου 2012: 334, όπου: Αν και ο γάμος κατά την έννοια του αστικού κώδικα αποτελεί τη βάση της πλειοψηφιας των οικογενειών και προστατεύεται ρητώς από το σύνταγμ, δεν αποτελεί πάντως δεν αποτελεί πάτνως προϋπόθεση για τη συνταγματική έννοια και προστασία της οικογενειακής ζωής... Ενώ η ύπαρξη γάμου αποδεικνύει την ύπαρξη οικογένειας... όπου δεν υπάρχει γάμος αλλά φυσική οικογένεια. 24 Βλ. Χρυσόγονο 2006:565 ο οποίος συσχετίζει το δικαίωμα στην οικογένεια με το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση. Το κοινωνικό δικαίωμα στην ασφάλιση θεωρείται κοινωνικό κεκτημένο... δυναμικό, διαχρονικό χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης ως ένα συμβόλαιο μεταξύ γενεών το οποίο στηρίζεται σε μεταβαλλόμενες

9 Κατα τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε στο άρθρο 21 η ρητή υποχ ρεωση του κράτους να ασκεί δημογραφική πολιτική. Εφαρμοστικοί νόμοι της νέας αυτής διάταξης είναι οι ν. 3454/2006 και 3631/2008. Οι νόμοι αυτοί θεσπίζουν μέτρα για την οικονομική ενίσχυση και φορολογική ελάφρυνση των πολύτεκνων και τρίτεκνων οικογενειών ως προτροπή για την απόκτηση τεκνων. Επίσης περιλαμβάνουν μέτρα για την προστασία της εργαζόμενης μητέρας. Το θεσμικό πλαίσιο που κατοχυρώνουν κρίνεται ανεπαρκές και αναποτελεσματικό. 25 Αποδοκιμάζεται δε από την Ένωση Πολυτέκνων Ελλάδος και την Ελληνική Εταιρία Δημογραφικών Μελετών. Μία αποτελεσματική δημογραφική πολιτική θα έπρεπει να περιλαμβάνει: 26 Ουσιαστική προστασία της εργαζόμενης εγκύου Εξασφάλιση της περίθαλψης της εγκύου. Παροχή επιδομάτων μητρότητας που να καλύπτουν πλήρως την απώλεια των μισθών. Αύξηση των υπάρχοντων βρεφονηπιακών σταθμών Εξασφάλιση φτηνής κατοικίας για πολύτεκνες οικογένειες. 5)Συμπεράσματα: Η δημογραφική πολιτική στην Ελλάδα δεν είναι απλά μία συνταγματική αρχή που συνάγεται έμμεσα από κάποιες διατάξεις. Αποτελεί ρητή επιταγή του συντάγματος μετά την αναθεώρηση του Η Ελλάδα αντιμετωπίζει οξύ δημογραφικό πρόβλημα ξεκινώντας από το 1935 και φτάνοντας μέχρι σήμερα οπότε έχει εξελιχθεί σε μείζον εθνικό πρόβλημα. Η αρνητική πορεία του προβλήματος και η πληθυσμιακή γήρανση δεν έχουν αντιμετωπιστεί επαρκώς με τη συνταγματική αναθεώρηση και τα νομοθετικά μέτρα που τη συνόδευσαν. Ο Έλληνας νομοθέτης πρέπει να ακολουθήσει μία αποτελεσματική δημογραφική πολιτική καθώς αλλιώς η διάταξη του συντάγματος παραμένει μία ρητορική εξαγγελία. παραμέτρους. 25 Ενδεικτικά το άρθρο του Γιώργου Ρωμαίου Δημογραφικό Έγκλημα σε Εξέλιξη ΕΔΗΜ 1986:50 επ.

10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ακαδημία Αθηνών, Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδοςυπογεννητικότητα και γήρανση του πληθυσμού, Αθήνα 1990 Δαγτόγλου Πρόδρομος, Ατομικά και Κοινωνικά διακιώματα, 4η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2012 Δημητρόπουλος, Ανδρέας Γ., Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου τόμος Α': Γενική συνταγματική θεωρία, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2004 ο ίδιος, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου τόμοι Α' & Β' ενιαία έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2011a ο ίδιος, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου τόμος Γ' τεύχη Ι-VI, Αθήνα 2008 ο ίδιος, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου τόμος Γ' τεύχη VI επ., Αθήνα 2011b ο ίδιος, Το Σύνταγμα ως βάση της έννομης τάξης, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2002 ο ίδιος, Τα Αμυντικά Δικαιώματα του ανθρώπου και η μεταβολή της έννομης τάξεως. ο ίδιος, Η Συνταγματική προστασία του ανθρώπου απ την ιδιωτική εξουσία : (Συμβολή στο πρόβλημα της "τριτενέργειας"), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1982 Ελληνική Εταιρία Δημογραφικών Μελετών, Η δημογραφική κρίση στην Ελλάδα, Αθήνα 1986 Κασιμάτης Γεώργιος Κοινωνικά δικαιώματα και κοινωνική πολιτική εις Μελέτες ΙΙΙ εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2000 Κατρούγκαλος, Γεώργιος Σ-Π, Θεσμοί και συστήματα κοινωνικής προστασίας στον σύγχρονο κόσμο, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα 2004 ο ίδιος, Constitution- Law and the Rights in the welfare state and beyond Ant. N. Sakkoulas 1998 Κοντιάδης Ξενοφών, Κράτος πρόνοιας και κοινωνικά δικαιώματα, εκδ Αντ. Ν.

11 Σάκκουλα χ.χ. Ο ίδιος, Ο Νέος Συνταγματισμός και τα θεμελιώδη δικαιώματα μετά την αναθεώρηση του 2001, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2002 Κουμάντος Γεώργιος, Οικογενειακό Δίκαιο, τόμοι Α' & Β', Εκδόσεις Αφοί Π. Σάκκουλα, Αθήνα 1989 Μαυριάς Κώστας, Συνταγματικό δίκαιο, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2004 Μούσης Νικόλαος, Η κοινωνική πολιτική της Ευρωπαικής Ένωσης, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2002 Παπακωνσταντίνου, Απόστολος Νεστ., Κοινωνική δημοκρατία και κοινωνικό κράτος δικαίου εκδ Αντ Ν. Σάκκουλα, 2006 Π. Παραράς, Σύνταγμα και ΕΣΔΑ, 2η έκδ., 2001,. εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Χρυσόγονος Κωνσταντίνος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2006