Σκηνή 1 η: Ο ιiχος τnς Πόλnς. ανατολfηκου ροκ ' Erkin Koray, ο ράππερ Ceza, ο

Transcript

1 Σκηνή 1 η: Ο ιiχος τnς Πόλnς Μουσ11<ές ( 1<01) ετεροτnτες στn συγχρονn Τουρι<fα 'Ένα κείμενο με αφσρμn σι<nνές αποης προσφατες ι<ινn ματογραφ1 ι<ε ς τα1v1ες του ΦάηχΆκ1ν 1 Σοφία Ι<ομποτιάτn Μουσικολόγος Υποψnφια Διδάκτωρ Πανεπιστnμ!ου Αθnνών Επιστnμονικός Συνεργάτnς ΤΛΠΜ Στnν προτελευταία κινnματογραφικn ταινfα του Τουρκογερμανού σκnνοθέτn ΦάηχΆκιν Crossing the Bridge: The sound of Istanbul ( 2005 ) τίτλος ο οποίος αποδόθnκε στα ελλnνικά ως Ο nχος τnς Πόλnς ο πρωταγωνιστnς Αλεξάντερ Χάκε περιφέρεται στους δρόμους τnς Κωνσταντtνούπολnς και ανακαλύπτει το πορτρέτο τnς σύγχρονnς τουρκικnς μουσικnς δισκογραφfας. Παρουσιάζει μία ευφάνταστn παλέτα από nχους τnς τουρκικnς μουσικnς n οποία εκτεfνεται από nλεκτρονικn μέχρι χιπ -χοπ ροκ αραμπέσκ 1 ακούσματα σούφι. ακόμα και ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ (""\ G & ΜΟΥΣΙΚΗ Η ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ - κουρδικn μουσικn. Ανάμεσα στους σnμανηκούς μουσικούς που εμφανfζονται στnν ταινfα περιλαμβάνονται το ψυχεδελικό συγκρότnμα Baba Zula οι fusion DJ Orient Expressions οι ροκ μπάντες Duman και Replikas ο σnμαντικός εκπρόσωπος του ανατολfηκου ροκ ' Erkin Koray ο ράππερ Ceza ο δερβfσnς τnς ψnφιακnς μουσικnς Mercan Dede ο κλαρινfστας Selim Sesler ο σnμαντικός εκπρόσωπος του αραμπέσκ Orhan Gencebay και οι θρυλικές ντfβες Mϋzeyyen Senar και Sezen Aksu. Επιπλέον για λfγα δευτερόλεπτα παρουσιάζονται ο Hasan Saltιk μουσικός παραγωγός και ιδιοκτnτnς τnς εταφfας Kalan. και n κουρδικnς καταγωγnς τραγουδfστρια Aynur Dogan. Στn σκnνn που αφορά αυτούς τους δύο n Aynur Dogan παfζοντας σάζι μέσα σε ένα χαμάμ τραγουδάει σε μια γλώσσα που δεν εfναι τουρκικά. Παράλλnλα ακούγεται ο Hasan Saltιk : "Μπορούσε κανεfς να τραγουδr1σει στα αγγλικά. τα γερμανικά n τα γαλλικά αλλά απαγορεύονταν τα τραγούδια σης καθαυτές γλώσσες αυτnς τnς χώρας. Εμεf ς αυτό το θεωρούμε ανόnτο. Η σκnνn συνεχfζεται με τnν Aynur να επαυξάνει: <(Οταν πρωτοξεκfνnσα σε μια συναυλfα στο Μέρσιν 4 επειδr1 τραγούδnσα στα κουρδικά μου τράβnξαν τρεις φορές το σάζι από τα χέρια. Πριν δέκα χρόνια υπnρχαν προβλπματα τώρα πια όμως μπορούμε σχεηκά άνετα να τραγουδάμε». Η σκnνn κλείνει εδώ κάπως απότομα και n ταινf α

2 συνεχίζει με τον πρωταγωνιστn να ακολουθεf το μουσικό του ταξίδι. Σε φόρα. διαδικτυακές σελίδες. στnλες εφnμερίδων και σε διάφορες συζnτnσεις που αφορούσαν στn συγκεκριμένn ταινία. n σκnνn αυτn προσέλκυσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Από τn μια εντυπωσίασε n δυνατn. γεμάτn έκφρασn φωνn τnς Aynur. από τnν άλλn προβλnμάτισαν οι διάλογοι. Πράγματι. για να γίνει n συγκεκριμένn σκnνn απολύτως κατανοnτn. θα πρέπει κανείς να γνωρίζει σε στοιχειώδn τουλάχιστον βαθμό τα σnμαντικά γεγονότα που σχετίζονται με το μεταρρυθμιστικό υπόβαθρο τnς εποχnς τnς ίδρυσnς τnς Τουρκικnς Δnμοκρατίας. στις αρχές τnς δεκαετίας του όταν n μουσικn αποτέλεσε το πεδίο πάνω στο οποίο εφαρμόστnκαν όλες οι προσπάθειες για τον προσδιορισμό τnς πολ ι τισμικnς ταυτότnτας του νεοσύστατου τουρκικού κράτους. θα αναφερθώ λοιπόν εν συντομία σ ' αυτό. Όπως είναι γνωστό. οι κυβερνnτικοί κύκλοι των πρώτων χρόνων τnς ίδρυσnς τnς Τ ουρκικnς Δnμοκρατίας. επιδιώκοντας τn δnμιουργία ενός κράτους οριστικά απαλλαγμένου από το φθαρμένο - κατά τους ίδιους - οθωμανικό παρελθόν ( Stokes 1994). με στόχο τnν κατασκευn ενός έθνους το οποίο θα πραγματωνόταν ως σύνθεσn Ανατολrlς -Δύσnς και του οποίου n πολιτισμικn σύστασn θα έπρεπε να αποτελεί αντανάκλασn μιας και μόνnς φωνnς. μέσα σε μια εθνικιστικn ρnτορεία. ενίσχυσαν κάθε προσπάθεια για τn δnμιουργία τουρκικnς μουσικnς παράδοσnς ( Hosbawm & Ranger ). Στο πλαίσιο αυτό ανελnφθn μια πολύ συγκεκριμένn τριπλέτα δράσεων. n οποία περιελάμβανε α. ) τnν περιθωριοποίnσn του οθωμανικού κοσμοπολιτισμού β) τnν προώθnσn τnς δυτικnς μουσικnς και γ) τnν προβολn τnς ένδοξnς κεντροασιατικnς καταγωγnς και ιστορίας του τουρκικού έθνους μέσα από τnν ανάδειξn του μουσικού φολκλόρ τnς τουρκικnς περιφέρειας ( βλ. Tekelioglu Stokes Oztϋrkmen Ο' Connell 2000). Η κυβέρνnσn. σε συνεργασία με σnμαντικούς φορείς και ιδρύματα τnς εποχnς υποστnριξε εθνογραφικές αποστολές έρευνας και καταγραφnς τnς μουσικnς παράδοσnς κατά μnκος τnς Ανατολfας. Ο στόχος nταν διπός: αφενός n σαρωτικn συλλογn του μουσικού θnσαυρού τnς περιφέρειας. αφετέρου n δnμιουργία μιας εθνικnς τουρκικnς μουσικnς ( milli tϋrk mϋzigi). n οποfα ως φαντασιακn μορφn εκσυγχρονισμού και μοντερνικότnτας. αποτέλεσμα συνδυασμού τnς μουσικnς τnς Ανατολίας και δυτικών τεχνικών. θα γινόταν το σύμβολο τnς ενιαίας τουρκικnς ταυτότnτας. Στο πλαίσιο αυτό. με τn συμβολn σnμαντικών μουσικολόγων και λαογράφων ερευνnτών τnς εποχnς. Τούρκων και μn. πραγματοποιnθnκαν δεκάδες ερευνnτικές αποστολές και χιλιάδες καταγραφές και nχογραφnσεις. ενώ μέσα από συνέδρια και μουσικολογικά περιοδικά προωθnθnκε n ιδέα τnς ενιαίας τουρκικnς μουσικnς παράδοσnς. Μιας παράδοσnς. n οποία ως κοινn αναφορά και συνδετικός δεσμός τnς χώρας. θα λειτουργούσε ως βάσn για τn δnμιουργία μιας εθνικnς μουσικnς. που με τn σειρά τnς θα ενίσχυε τnν νέα aντίλnψn για τnν πολιτισμικn σύστασn του νέου τουρκικού κράτους. απαραίτnτα ανατολικn και δυτικn ταυτόχρονα. Ανεξάρτnτα από τnν έκβασn τnς απόπειρας κατασκευnς μιας εθνικnς μουσικnς και ενιαίας ταυτότnτας. ο τρόπος επεξεργασίας και αξιολόγnσnς του πραγματολογικού υλικού ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ & ΜΟΥΣΙΚΗ ("""\ Ι >--( ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ \...)

3 των ερευνnηκών αποστολών έδε1ξε μ1α βαθ1ά 1δεολογ1κn ασυνέπεω. Αντf τnς προβολrlς του πολπ10μ1κού πλούτου τnς περ1φέρε1ας. μέσα στο όλο εθν1κ1σηκό 1δεολογ1κό ρεύμα όλες ανεξαφέτως 01 μουσ1κές από ης δωφορεηκές περ1οχές τnς Ανατολfας ονομάστnκαν τουρκ1κn λαϊκn μουσ1κn / tϋrk halk mϋzigi ( Mutlu 1996 & Tekelioglu 1996). ενώ n Ανατολfα παρουσ1άστnκε ως μω ευρύτερn περ1οχn με ομο1ογενn κουλτούρα. εν1αfα ( τουρκ1κn) γλώσσα και ενω(ο θρnσκευμα ( σουνfτες ορθόδοξο1 μουσουλμάνο 1). Ενώ. δnλαδrl. αρχ1κά τουλάχ1στον δεν τέθnκε κανένας περ1ορ1σμός ως προς τn συλλογn του υλ1κού. όλο το ρεπερτόρ10 που συγκεντρώθnκε υπέστn προσανατολ1σμένn επε ξ εργασ fα : 01 καταγραφές έγ1ναν με δυηκn σnμε1ογραφfα χωρ(ς καμfα αναφορά στα τοπ1κά 1δ1ώματα. ενώ σε πολλές περ1πτώσε1ς «01 ερευνnτές. αντf να παρουσ1άσου ν τnν εντόπ1α πολλαπλrl πολπ1σμ1κn πολυχρωμfα. ' δ1όρθωσαν το υλ1κό με στόχο τnν δ n μ1ουργfα μ1ας ομο1ογενούς εθν1κnς μουσ1κnς» ( bztϋrkmen 1998). Επ1πλέον. παραδοσωκ ά / λα ϊ κά τραγούδω 1δ1αfτερων εθνοηκών συνόλων ( π.χ. Αρμενfων. Κούρδων κλπ.) εfτε αγνοnθnκαν. εfτε δnμοσ1εύτnκαν με τουρκ1κούς στ(χους ( Stokes 1992). Ως συνέχεω αυτnς τnς μονολογϊκnς πολπ10μ1κnς πολ1ηκnς. στο Κραηκό Ραδ1όφωνο και τnν Τ nλεόρασn ( TRT) δεν επετράπn ποτέ n μετάδοσn σε άλλn γλώσσα ε κτός τnς τουρκ1κnς 5 Το αποκορύφωμα τnς άρνnσnς αυτnς αφορούσε κυρfως τους Ι<ούρδους. 01 οπο\01 αγνοnθnι<αν από το επfσnμο κράτος: n λέξn Κούρδος εξαφανfστn κε α πό το λεξ1κό. απαγορεύτnκε n κουρδ1κn γλώσσα. ενώ κουρδ1κά ονόματα χωρ1ών και πόλεων άλλαξαν σε τουρκικά 6 Για να επανέλθω και να συζnτnσω τn σκnνn από τnν ταιν(α του Φάηχ Άκ1ν. θα ανaτρέξω σε όλους αυτούς τους σnμαντ1κούς κο1νων10λόγους 01 οπο\01 σε κεfμενά τους σnμε1ώνουν όη n Τ ουρκf α του 2 1 ου αι. δωκρfνετα1 από τnν Τ ουρκf α του 2 Οού αι. σε αρκετά σnμε(α. ένα από τα οποfα εfναι ο τρόπος με τον οπο fο αντ 1 λαμβάνεται και παρουσ1άζει τnν εθν1κn τnς ταυτότnτα. Σης μελέτες τους θεωρο ύ ν όη n βούλnσn να δnμιουργnθεf στnν Τουρκ(α μ(α ομο10γενnς κο1νωνfα γύρω από μω ενωfα τουρκ1κn ταυτότnτα ε(ναι πλέον ξεπερασμένn ( Ι<asaba & Bozdogan 2 Ο Ο Ο). Πράγμαη. τα τελευταfα χρόνω. με τn δεκαετ(α του 1980 να αποτελεf ένα σnμαντ 1 κό 01κονομ1κό. κο1νων1κό και πολπ1σμ1κό σnμεfο αλλαγnς ( Kasaba & Bozdogan: Pope & Pope: Gδle: Keyder & bncϋ 1993). n Τουρκ(α δεfχνε1 σε μεγάλο βαθμό όη δ1ανύε1 μ1α περfοδο αμφ1σβnτnσnς τnς κυρfαρχnς κεμαλ1κnς 1δεολογ f ας περ f ενωfας «εθν1κnς κουλτούρας " και «τουρκ1κnς εθν1κnς ταυτότnτας ". και προωθεf τnν ε1κόνα μως χώρας n οποfα λεπουργε( ως ένα ανεκηκό μωσαϊκό σταυροδρόμι πολπ1σμών. 1 Σε ό.η αφορά ης μουσ1κές πρακηκές. τα τελευταfα χρόνω όλο και περ1σσότερες δ1σκογραφικές εταφfες. αντfθετες σε κάθε περfπτωσn στn λογ1κn του Ραδιοφώνου. προβάλλουν ης πολλές κα1 δωφορεηκές μουσ1κές τnς χώρας. τις οποfες αντψετωπfζουν ως «σπάν10υς και μοναδ1κούς θnσαυρούς». Μια από αυτές ης δ1σκογραφικές εταφεfες εfναι n Kalan Mϋzik. Ο ιδιοκτnτnς τnς Hasan Saltιk fδρυσε τnν εταφεf α το σε μ1α εποχn κατάλυσnς του κραηκού μονοπωλf ου στα ΜΜΕ 8 με στό χ ο να παρουσ1άσε1 στn ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Γ"'\...- & ΜΟΥΣ!ΚΗ Η / ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ '._; ι._ι

4 μουσ1κri αγορά ( piyasa) κάπο1ες από ης λlγότερο γνωστές μουσ1κές παραδόσε1ς τnς Τουρκfας. Όπως αναφέρε1 ο fδ1ος : Στόχος τnς Kalan είναι n συγκέvτρωσn και ανόδειξn των πολλών και διαφορετικών μουσικών τnς Τουρκίας. n προf3ολrί του πλούσιου μουσικού μωσαϊκού τnς χώρας [..]Στόχος μας είναι να δώσουμε φωνrί σε όλους όσους ζουν στnν Τουρκία. σε όλες τις φωνές. [..] Οι μειονότnτες είναι το μεγαλύτερο πολιτισμικό μας πλεονέκτnμα. 9 ΟφειΛουμε να τις προf3όλουμε. Όντως. n εταφεfα. σε ένα σύνολο τετρακοσf ων περfπου δ1σκογραφ1κών παραγωγών. αρ1θμεf ένα μεγάλο μέρος εκδόσεων κλασ1κriς τουρκ1κriς / οθωμανικriς μουσ1κriς ( klasik tϋrk mϋziqi). τουρκ1κriς παραδοσιακriς μουσ1κriς ( tϋrk halk mϋzifji) κα~ μουσ1κών τnς Ανατολfας ri «έθν1κ " ( etnik mϋzifji). κατnγορfα στnν οποία περιλαμβάνοντα~ εκδόσε1ς με μουσ1κές των ~' με1ονοτriτων» 10. κυρίως παραγωγές λαζ. κουρδ1κriς. ελλnν1κriς κα~ αρμεν1κriς μουσ1κriς. Ανάμεσα στους σnμαντ1κούς μουσ1κούς που εκπροσωπεί n εταφία είνα~ 01 Muammer Ketencoglu. μελετnτriς κα~ ερμnνευτriς του ρεμπέηκου τραγουδ1ού. 01 αρ1στερών πεπο1θriσεων Grup Yorum. το αρμεν1κό συγκρότnμα Knar. ο λαζός Birol Topaloglu κα~ πολλο f άλλο1. Τα δlεθνri μέσα από τnν αρχri υπriρξαν ενθουσ1ώδn με τlς εκδόσε1ς τnς εταφίας. Η εφnμερfδα Le Monde χαρακτriρ1σε τnν Kalan «το πολ1ησηκό φως τnς Ανατολnς " 11 από άλλο έντυπο ο Χασάν χαρακτnρίστnκε " ανθρωπολόγος τnς λαϊκriς / παραδοσ1ακriς μουσ1κriς " 12 ενώ n Liberation έγραψε όη " αν δεν riταν ο Hasan Saltιk. n Ανατολfα θα έμενε άφωνn " 1 Ό Ενδ1αφέρον εfνα1 το γεγονός όη στnν Τουρκfα n εταφfα τα πρώτα χρόνια αντψετώπ1σε σnμαντ1κά προβλriματα κα1 αντ1παραθέσε1ς με ης αρχές. σε βαθμό μάλ1στα που έφερε τον ιδ1οκτriτn τnς αντψέτωπο με δlκαστriρια κα~ πο1νές φυλάκισnς. Όπως αναφέρε1 ο Σαλτf κ. ο οποfος δεν ιφύβε1 τnν αλεβfηκn καταγωγri του. «ο δρόμος δεν riταν πάντα εύκολος ". Τ nν fδ1α σηγμri που εlσέπραπε όλα αυτά τα επα~νεηκά σχόλια από το εξωτερ1κό. στnν Τουρκfα το Υπουργεfο Πολπ1σμού επ1χεfρnσε αρκετές φορές να αναστε1'λε1 τnν άδε1α λεπουργfας τnς Kalan λόγω των " αφεηκών» παραγωγών τnς. Ο Σαλτίκ υπογραμμfζε1 το βάθος τnς αντίφασnς: «ενώ πολ1ηκά πρόσωπα με κατnγορούσαν ως διασπαστri. ο Υπουργός Εξωτερ1κών έδ1νε στους Ευρωπαfους συναδέλφους του ης εκδόσε1ς μου με λαζ1κri κα~ κουρδ1κri μουσ1κri». 1 ' Η τελευταfα αντ1παράθεσn με ης αρχές έλαβε χώρα στο πλαfσ10 τnς έκδοσnς του δfσκου τnς Aynur Dogan. τnς Κούρδ1σσας τραγουδfστριας στnν οποία εστfασε γlα λfγο κα~ ο φακός του Φάηχ Άκ1ν. Η Aynur κυκλοφόρnσε τον πρώτο τnς δfσκο το στα κουρδικά. με τίτλο Keςe Kurdan (Η Κούρδισσα). Όλα τα σnμαντ1κά μουσ1κά περιοδ1κά αφ1έρωσαν μουσικοκριηκές για τnν παραγωγri αυτri. Η τουρκ1κri εφnμερίδα Aksam τον Ιανουάρ κυκλοφόρnσε με τfτλο «Η κουρδ1κri μουσικri έχε1 βρε1 τnν κ01νούργ1α τnς σταρ " 15 ενώ τον Νοέμβρ10 του n Aynur κόσμnσε το εξώφυλλο του σnμαντ1κού βρεταν1κού περ1οδ1κού froots. Εκεί. κάτω από τον τίτλο «Στο δρόμο μια Κούρδ1σσα". γίνετα~ μακροσκελriς αναφορά στnν εππυχnμένn δουλε1ά τnς. Στο σnμεfο αυτό να σnμε1ώσω όη το Keςe Kurdan είνα~ ο δίσκος κουρδ1κriς μουσ1κriς με ης μεγαλύτερες πωλriσε1ς των τελευταίων χρόνων κα~ όη n ίδια n Aynur είνα~ σε πολλαπλά επίπεδα 3 ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ (""'\ & ΜΟΥΣΙΚΗ >--( ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ \_.ι

5 ιδιαfτερn περfπτωσn. καθώς με τnν εμφάνισn τnς στο φιλμ Gδnϋl Yarasι του Yaνuz Tϋrgϋl ( 2005) έγ1νε n πρώτn τραγουδfστρια n οποfα τραγούδnσε στα κουρδικά σε κ1νnματογραφ1κn ταινfα στnν Τουρκfα. Αν και έχει συμμετάσχει σε όλα τα σnμαντικά μουσικά φεστιβάλ στον κόσμο. που φ1λοξενούντα1 σε όλες τις μεγάλες πόλε1ς σε Ευρώπn και Αμερικn. στn συζnτnσn μας επισnμαfνει: Είναι πολύ πιο δύσκολο να τραγουδrίσεις σε κάποιο χώρο στnν Ιστανμπούλ. παρά οπουδrίποτε αλλού στον κόσμο. Έχω τραγουδrίσει σε κάθε άκρn τnς γnς. όμως στnν Τουρκία δεν αναλαμβάνει κανείς να υποστnρίξει μια συναυλία κουρδικrίς μουσικrίς. 16 Εfνα1 χαρακτnρ1στικό ότι το Keςe Kurdan απαγορεύτnκε με απόφασn του δ1καστnρfου του Diyarbakir. απαγόρευσn που αναστάλθnκε λfγες μέρες αργότερα μετά από πιέσεις τnς εταιρfας και των ΜΜΕ. Αναμφfβολα. τα τελευταfα χρόνια στnν Τουρκfα αρκετές δισκογραφικές εταιρfες προβάλλουν τις άλλοτε περιθωριοποιnμένες και θαμμένες φωνές των με10νοτnτων. ενώ όλα σχεδόν τα μουσικά φεστιβάλ στn χώρα φιλοξενούν τέτοια ακούσματα: ο αρμένιος Djινan Gasparyan εμφανfστnκε επανε1λnμμένα στο Καλοκαιρινό Φεστιβάλ Ανοιχτού θεάτρου τnς Πόλnς ( istanbul Αςιk Haνa Tiyatrosu). ενώ 01 Karde~ Tϋrkϋler. το μουσικό σύνολο των αποφοfτων του Πανεπιστnμfου του Βοσπόρου που κατεξοχnν ερμnνεύει μουσικές και τραγούδια των με10νοτnτων. γνωρfζει μεγάλn απnχnσn εντός και εκτός Τουρκfας. Επιπλέον. πολλές δnμοφιλεfς τραγουδfστριες τnς ποπ μουσικnς σκnνnς δεν διστάζουν να τραγουδrlσουν ανάλογο ρεπερτόριο: n Sezen Aksu κυκλοφόρnσε δfσκο με τον τfτλο Anadolu $arkιlarι (Τα τραγούδια τnς Ανατολίας) και πραγματοποfnσε συναυλfες στις οποfες εμφανfστnκε με συνοδεfα αρμενικών και άλλων συνόλων 17 ενώ το 2005 n Candan Erςetin. από τις πιο προβεβλnμένες ντfβες των τελευταfων χρόνων στnν Τ ουρκfα. κυκλοφόρnσε τον δfσκο Aman Doktor - Gδςmen $arkιlar (Ο Γιατρός - Τραγούδια ξενιτεμένα. DMC). που περιλαμβάνε1 κομμάτια στα τουρκικά και τα ελλnνικά και συνοδεύεται από ένα πλούσιο ένθετο για το κοινό ελλnνοτουρκικό ρεπερτόριο. Η παραγωγn αυτn δέχτnκε διθυραμβικά σχόλια από τα ΜΜΕ και nταν για πολλές εβδομάδες πρώτn σε πωλrlσεις. Ο εντυπωσιακός αυτός πfνακας όμως διαθέτει και ζώνες σκιάς: δnμοφιλεfς τραγουδιστές κουρδικnς καταγωγnς. σnμαντικοf μουσικοf με πολπικn δραστnριότnτα. όπως 01 Metin και Kemal Kahraman. Siwan Perwer και Giwan Haco δεν επιτρέπεται να εισέλθουν στnν χώρα και ζουν εξόριστοι στnν Ευρώπn. Εξάλλου δεν εfναι λfγες οι φορές που για διάφορους λόγους ακυρώνονται συναυλfες με «μειονοτικές» μουσικές εντός Τουρκfας. όπως έγινε πρόσφατα. τον Μάρτιο με συναυλfα τnς Aynur Dogan στnν Άγκυρα. 1 8 Σκπvή Ί η: Η άκρn του ουραγού Στnν τελευταfα ταινfα του με τfτλο Η άκρn του ουρανού ( The Edge of Heaνen. 2008). ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ n 4 & ΜΟΥΣΙΚΗ Η ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ -

6 ο Φάτιχ Άκ1ν. καταγ1νόμενος ακόμα μfα φορά με θέματα ταυτότnτας και ελευθερfας έκφρασnς στnν Τουρκfα. βάζε1 στο στόμα τnς πρωταγωνfστρ1άς του Hanna Schygulla δυο φορές τn φράσn : «f σως όλα αλλάξουν όταν n Τ ουρκfα ε1σέλθε1 στnν Ευρωπαϊκrl'Ενωσn». Και πάλ1 n συγκεκρψένn σκnνn έγ1νε αφορμn γ1α σωρfα σχολfων στα δ1άφορα φόρα και πάλ1 ο 1δ1ος σκnνοθέτnς προκάλεσε αντιδράσε1ς. αφού μάλ1στα στο soundtrack τnς ταινfας ακούγεται n ποντιακn λύρα του λαζού Birol Topaloglu. Επανέρχομα1 λοιπόν σ αυτό που οι ερευνnτές ονομάζουν «σχετικοποfnσn τnς τουρκ1κnς κουλτούρας» ( ~ahin & Aksoy 1991): λαμβάνοντας υπόψ1ν ότι μέχρ1 το 1980 ζnτnματα ταυτότnτας κα1 πολυπολπ1σμ1κότnτας δεν αποτελούσαν αντ1κεfμενο συζnτnσnς στο τουρκ1κό δnμόσιο χώρο ( Bali 1998). εfναι σαφές πως «σχετικοποfnσn» υφfσταται όντως από τn στιγμn που τfθενται επf τάπnτος σnμαντ1κά θέματα τnς σύγχρονnς τουρκ1κnς πραγματικότnτας. όπως το κουρδ1κό πρόβλnμα. ο κεμαλ1σμός. το πολ1τικό 1σλάμ. n κοσμ1κοποf nσn. n αναβfωσn των δ1αφόρων θρnσκευτικών αφέσεων. αλλά 1<01 τα θέματα ταυτότnταζ και δ1κα1ωμάτων των με1ονοτnτων τα οποfα συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις δ1αδικασ1ες ένταξnς τnς Τουρκfας στnν ΕυρωπαϊκnΈνωσn 19 Και γ1α να επανέλθω στο αρχ1κό έρε1σμα αυτού του κεψένου. ε fναι εμφανές ότι αυτό που τις δεκαετfες του 191 Ο και 194 Ο ονομάστnκε «τουρκ1κn παραδοσ1ακn μουσ1κn» και προβλnθnκε ως τέτοω. nταν τελ1κώς ένα μόρφωμα βασ1σμένο στnν απόρρ1ψn του εξαφετικά πολύπλοκου κοινων1κοπολπ1σμιιωύ 1στού τnς Ανατολfας. στnν άρνnσn του «άλλου» : του «άλλου» θεωρnμένου 1στορ1κά. ως οθωμαν1κό παρελθόν. του «άλλου» θεωρnμένου γλωσσ1κά ως μn τουρκόφωνου και θρnσκευτικά ως μn μουσουλμάνου. Στο πλαfσ10 αυτό. 01 γεν1ές 01 οποfες ανατράφnκαν κα1 ενδεχομένως ταυτf στnκαν με τnν 1δεολογfα τnς δnμοιφατfας εννόnσαν όλες τις μn τουρκ1κές θρnσκευτικές. εθνοτικές και τοπ1κές ομάδες ως «άλλες» και ξένες. Υπnρετnθnκε με τον τρόπο αυτό n πολπ1κn θέσn γ1α ένα τουρκ1κό έθνος - κράτος με σαφn και περ1γεγραμμένn πολπ10μ1κn ταυτότnτα και μ1α συγκεκρψένn νοnματοδότnσn τnς τουρκ1κότnτας. με άλλα λόγω n προαγωγn μ1ας «φαντασωκnς κο 1 νότnτας» Τούρκων. Τα τελευταfα χρόνω 01 με1νοτικές μουσ1κές τnς Τουρκ fας προβάλλονται γω κατανάλωσn από μn - με1ονοτικούς. Χωρfς να θέλω να επεισέλθω σε αυτnν τnν παρουσf ασn στο φαινόμενο τnς λεγόμενnς «μουσ1κnς του κόσμου» ( τnς περfφnμnς world music) και των τρόπων με τους οποfους αυτn λεπουργεf σε σχέσn με τις τάσε1ς τnς σύγχρονnς δ1σκογραφ1ας. χωρfς καμfα αμφιβολfα n ε1κόνα των «μειονοτnτων τnς Τουρκfας " παρουσιάζεται ως ο συμπαθnτικός ( sevimli). μn απε1λnτικός «άλλος». Μουσ1κές παραγωγές. κ1νnματογραφ1κές ταινfες. εκδόσε1ς που αφορούν στις συγκεκρψένες εθνοτικές ομάδες κυκλοφορούν σε μ1α περfοδο όπου οι Αρμέν Έλλnνες. 01 Σουρωνοf n 01 Λαζοf έχουν γfνει σχεδόν στο1χεfο φολκλόρ στnν Τουρκfα 10 Αυτό το φα1νόμενο όμως. ε1δ1κά στnν περfπτωσn των Ρωμnών και των Αρμενfων. δεν 1σχύε1 δ1όλου γ1α τους Κούρδους: n 1<0υρδ1κn μουσ1κn δεν εfναι με τον 1δ10 τρόπο ευπρόσδεκτn. καθώς 01 συνεχεf ς εντάσε1ς κα1 αντ1παραθέσε1ς με το τουρκ1κό κράτος αναδε1κνύουν τn συγκεκρψένn εθνοτικn ομάδα ενεργn. δυναμ1κn και απε1λnτικn. 11 ΕΤΕΡ ΟΤΗΤΕΣ r-\ 5 & ΜΟΥΣΙΚΗ Η ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ \.)

7 Με τnν επανακυκλοφόρnσn δ(σκων κα1 σπάν1ων εκτελέσεων [π.χ. Rebetika ΙΙ: ίzmir ve ίstanbu/'dan Yιllanmι~ $arkιlar / Ρεμπέτικα ΙΙ: Παλιό τραγούδια τnς Σμύρvnς και τnς Πόλnς ( 1996). Pontus $arkιlarι / Τραγούδια του Πόvτου ( 2004). Anadolu Ninnileri / Ναvουρίσματα τnς Αvατολίας ( 2006) κ.ά.]. αλλά κ01 τnν προβολr1 συνόλων ελλnν1κnς. αρμεν1κnς n λαζ1κnς μουσ1κnς δnμ1ουργούντ01 νέες φόρμες 1στορ1κnς συνε(δnσnς ΟΕ ένα πλαfσ10 νοσταλγ(ας κα1 λύπnς ( hϋzϋn). Δεν εfν01 τυχα(ο όη το τελευταίο βραβευμένο β1βλίο του Ορχάν Παμούκ Ισταvμπούλ εκφράζε1 ακρ1βώς αυτά τα συν01σθnματα - νοσταλγ(α κα1 λύπn - γ1α τnν Πόλn που έχε1 αλλάξε1 κ01 γ1α όλους τους «άλλους " που δεν υπάρχουν πλέον. 1 1 Η νέα ασηκn ελfτ κο1νων1κn τάξn τnς Τουρκ(ας ανακαλύπτε1 εκ νέου κ01 αναγνωρ(ζε1 το οθωμαν1κό παρελθόν. έναν κόσμο στον οπο(ο τα δ1άφορα μιλέτια ( millet). 01 θρnσκευηκές με1ονότnτες. συμμετείχαν εξ(σου σε μ1α αρχηεκτον1κn. γλωσσολογ1κn και φυσ1κά μουσ1κn κουλτούρα ( Stokes 1996) μέσα από τnν επανεπίσκεψn όλων αυτών των εθνοτnτων. των μουσικών τούς. τnς κουζίνας τους. αλλά κ01 του 1στορ1κού χώρου τους ( Ba1at. Ortakoy. Galata. Kuzguncuk. Γ αλλ1κn συνο1κ(α κλπ.). αναδε1κνύετ01 ένας χαρακτnρας τnς Τουρκ(ας σύγχρονος. κοσμοπολίηκος και πολυπολ1ησμ1κός. ταυτόχρονα ανατολfηκος κα1 ευρωπαϊκός ( βλ. Mi11s Keyder Kandiyoti & Saktanber 2002). Στο πλαfσ10 αυτό. n σύγχρονn Τουρκ(α θεωρε(τ01 ως ένας 1δαν1κός τόπος διάδρασnς διαφορεηκών ποληισμών. κ01 επομένως και διαφορεηκών μουσ1κών. που μοφάζοντ01 ένα κοινό πεδ(ο. Τnν (δ10 σηγμn. δε(χνε1 να αναζnτε( νέους τρόπους αυτο -προσδ1ορ1σμού κά1 κα1νούργ1ες εμπεφ(ες εκσυγχρον1σμού. θέτοντας το θέμα τnς τουρκ1κnς ταυτότnτας σε ένα νέο πολη1σμ1κό πλα(σ10. όπου n εμμονn στnν " ενότnτα έθνους κ01 κράτους» που θεμελ1ώνετ01 σε μ1α συμπαγn τουρκ1κn ταυτότnτα δεfχνε1 ξεπερασμένn αυτό που εκφράζε1 πλέον τnν κυρ(αρχn πραγμαηκότnτα εfνα1 n έννο1α τnς πολυπολ1ησμ1κότnτας. με όρους πολυφων(ας κ01 πολυχρωμfας ( όncϋ 1993). Τραγούδ1α τα οπο(α γ10 χρόνω θεωρούνταν τουρκ1κά. τώρα π10 με τόλμn πολλο( φωνάζουν όη δεν είναι Το Sarι gelin. ένα από πιο δnμοφ1λι1 τουρκ1κά λαϊκά / παραδοσ1ακά τραγούδ1α. αφού έγ1νε ανηκείμενο δ 1 αφων1ών κα1 αναρίθμnτων συζnτnσεων. σε πρόσφατn δ1σκογραφ1κn παραγωγn αναφέρθnκε ως αρμεν1κό λαϊκό τραγούδι Το Yaylalar. ένα από τα π10 εμβλnμαηκά τραγούδ1α των Τούρκων εθν1κ1στών. προς μεγάλn 1κανοποf nσn των αρ1στερών αντ1φρονούντων αποδεfχτnκε κουρδ1κό. Χωρ(ς αμφ1βολfα. 01 σκnνές του Φάηχ Άκ1ν μεταφέρουν στnν μεγάλn οθόνn το απεf κασμα ενός ευρύτερου μεταfχμ1ου. ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Q / & ΜΟΥΣΙΚΗ ο ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ -

8 1 Τ ο κεfμενο Βασfζετ01 στnν δ1δακτορ1κn δωτρ1βn μου με τfτλο Σύγχpοvn τουpκικrί μουσικrί: n πεpίπτωσn του έθνικ. n οποfα πραγματοπο1εfτ01 στο Τ μnμα Μουσ1κών Σπουδών του Πανεπ10τnμfου Αθnνών υπό τnν επfβλεψn του καθnγnτn Παύλου Κάβουρα. Ευχαρ10τώ 1δ1αfτερα τn Μαρfα Ζουμπούλn γω τnν πρότασn κ01 ενθάρρυνσn τnς να συμμετέχω στnν Ημερfδα. καθώς κ01 γ1α τnν όλn υποστnρ1ξn τnς κατά τn δ1άρκε1α τnς συνεργασfας μας στο ΤΛΠΜ. 1 Το αραμπέσκ ( arabesk). το π10 δnμοφ1λές μουσ1κό εfδος στnν Τ ουρκfα από τα τέλn τnς δεκαετfας του "60. εfν01 μfγμα παραδοσωκnς τούρκ1κnς μουσ1κnς. αραβ1κών ακουσμάτων κ01 δυηκών στο1χεfων. εfδος καθαρά εμπορ1κό κα1 αναλώσψο. συνδεδεμένο με ης φτωχές συνο1κfες - τα varo$1ar n ger;elωndu - τnς Πόλnς κ01 τους μετανάστες από τnν Ανατολfα. Γ10 πλriρn ανάπτυξn του θέματος. Βλ. Ozbek 1991 κ01 Stokes Το ανατολfηκο ροκ ( anadolu rock) εfν01 ένα εfδος που μπλέκε1 μελωδfες τnς τουρκ1κnς λαϊκnς παραδοσ1ακriς μουσ1κnς κ01 στο1χεfα ροκ. Υπnρξε πολύ δnμοφ1λές στnν Τουρκfα τn δεκαετfα του 1960 με σnμανηκούς εκπροσώπους τους Cem Karaca. BarΙ!'i Manco. Erkin Koray. Mogollar κ. ά. ' Πόλn στα ανατολ1κά τnς Τουρκfας. Ή απαγόρευσn τnς γλώσσας εfχε φυσ1κn συνέπε1α ης απαγορεύσε1ς κ01 άλλων συμβολ1κών γλωσσών που εξέφραζαν τnν 1δ1αfτερn ταυτότnτα των δ1αφόρων εθνοηκών ομάδων : τnν απαγόρευσn τnς δnμόσ1ας εκτέλεσnς αλλόγλωσσων τραγουδ1ών και αντfστ01χα. χορών που θεωρούνταν " ξένοι' προς το τουρκ1κό ρεπερτόρ10. 6 Η καταπfεσn τnς κουρδ1κn ς ταυτότnτας nταν 1δ1αfτερα έντονn τα πρώτα χρόνω τnς δεκαετfας του όταν ακόμα κ01 n χρnσn τnς κουρδ1κnς σε 1δ1ωηκές συζnτnσε1ς επ10nμως απαγορευόταν. Πολύ χαρακτnρ10ηκn εfν01 n περfπτωσn του δnμοφ1λούς τραγουδ10τn ibrahim Tatlises ο οποfος παραπέμφθnκε γ1α αποσχ10ηκn προπαγάνδα όταν δriλωσε όη λυπόταν που δεν μπορούσε να τραγουδriσε1 ένα παραδοσ1ακό τραγούδ1 στn μnτρ1κn του γλώσσα. τnν κουρδ1κn ( Zϋrcher 2 004). Κ1 εδώ να σnμε1ώσω το εξnς: ενώ n άρσn τnς απαγόρευσnς γ1α τnν κουρδ1κn γλώσσα έγ1νε το ο νόμος 4709 με nμερομnνfα δfνε1 σε όλες ης εθνότnτες το δ1καfωμα να εκφράζοντ01 δnμοσfως στn γλώσσα τους -. δεν σnματοδοτnθnκε κάποω σnμαντ1κn τροποποfnσn. 7 Σε ένα από τα τελευταfα μου ταξfδω στnν Πόλn. λfγο πρ1ν ης εκλογές του 2 Ο 07. θυμάμ01 τον Tayιp Erdogan να δωκnρύσσε1 όη n Τουρκfα εfν01 ένα μωσαϊκό πολη1σμών / Tϋrkiye bir mozaiktir. συγκρfνοντας τn χώρα του ενfοτε με ης Ηνωμένες Ποληεfες τnς Αμερ1κnς. θυμάμ01 έντονα ης αντ1παραθέσε1ς που προκαλούσε αυτn n δriλωσn. καθώς KOl ης καθnμερ1νές εκφράσε1ς Tϋrkιye karman r;orbandιr n "karma kaγι$ιk: που σnμαfνουν n Τουρκία είναι μπεpδεμέvn. αvακατεμέvn : Εfν01 γνωστό. άλλωστε. το περ10ταηκό που πρ1ν χρόνω δ1αδραματfστnκε σε ενnμερωηκού χ αρακτnρα δnμοφ1λές τnλεοπτ1κό πρόγραμμα. όταν ο ακροδεξ1ός πολη1κός Alpaslan Tϋrke!'i. σε δriλωσn ενός από τους προσκεκλnμένους όη n Τουρκfα αποτελεf μωσαϊκό ' ( Tϋrkiye bir mozaiktir). απάντnσε σε αργκό γλώσσα: 'ne moza@ ulan?' ( η μωσαϊκό ρε αλriτn: ' ). Βλ. Stokes 2006 κ01 / / / i.php?newsid ~ Το τα εξοπλ1σμένα τουρκ1κά νο1κοκυρ1ά παρακολουθούσαν ένα κ01 μόνο κρατ1κό ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Q 7 & ΜΟΥΣΙΚΗ \. 1 ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ -

9 κανάλι. το TRT. το οποίο εξέπεμπε από τnνάγκυρα ως 'n φωνri του κράτους '.'Οταν μετά το 1983 έγινε το άνοιγμα στnν τουρκικri οικονομία. το κράτος δεν μπορούσε να διατnρriσει τον απόλυτο έλεγχο στα ΜΜΕ : μέχρι το 1992 υπriρχαν αρκετά ιδιωτικά κρατικά κανάλια. ραδιοφωνικοί σταθμοί. ανεξάρτnτες μουσικές εταιρίες κ.λπ. ( bncϋ Sahin & Aksoy. 1993). 9 Προσωπικri συνέντευξn. Τουρκία όρος " μειονοτικός ' ίσως δεν είναι ο απολύτως κατάλλnλος /webarsiν.hurriyet.com.tr / 2004 / 10 / 0'3/ O.asp 11 / time / europe/ hero2004 / saltik.html 11 /webarsiν.hurriyet.com.tr / 2004 / 10/ 0'3/ O.asp 14 / newa / 3 Ο 383.asp 15 / arsiν / aksam/ / kultursanat/ kultursanat l.html 16 Προσωπικri συνέντευξn. Τουρκία Ανάμεσά τους n αρμενικri χορωδία Vartanants. οι Ρωμιοί Onorio και n Δnμοτικri Παιδικri Χορωδία του Diyarbakir. n οποία ερμriνευσε κουρδικά τραγούδια Siwan Perwer. ο πιο δnμοφιλriς Κούρδος τραγουδιστriς. 'n φωνri όλου του κουρδικού λαού '. αναγκάστnκε να εγκαταλείψει τnν Τ όυρκία το Σriμερα ζει μόνιμα στnν Σουnδία. Τα τραγούδια του - ακόμα και τα ερωτικού περιεχομένου -. λόγω του ότι εκφέρονταν στα κουρδικά. υπriρξαν για χρόνια απαγορευμένα στο Ιράκ. το Ιράν και τnν Τουρκία. Παρόλα αυτά. όμως. κασέτες μοιράζονταν από χέρι σε χέρι. Σriμερα μόνο τα ερωτικά τραγούδια ακούγονται άνετα στnν Τουρκία (Aksoy 2006). 19 Βλ. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κοπεγχάγnς ( 2002 ). 10 Τα τελευταία χρόνια στον τουρκικό κινnματογράφο διαφαίνεται μία τάσn παραγωγriς ταινιών που ανατρέχουν νοσταλγικά στο παρελθόν και έχουν ως Βασ1κri θεματικri τις μειονότnτες (ενδεικτικά αναφέρω τnν ταινία "Bulutlarι beklerken / Περιμένοντας τα σύwεφα τnς Ye~im Ustaoglu). iνώ πλέον είναι αρκετές οι εκδόσεις που αναφέρονται σε θέματα ταυτότnτας των μειονοτriτων ( Rιdνan Akar & Hϋlya Demir ίstanbu/ 'un Son sϋrgϋnleri : 1964 'te Rumlarin SιnιrdΙ!jΙ Edilmesi / Οι τελευταίες εξορίες τnς Πόλnς: Οι απελάσεις των Ρωμnών το 1 964). Rιhat Bali Cumhurriyet yι/larιnda Tϋrkiye Yahudileri: Bir Tϋrkle!jtirme Serϋνeni ( / Οι ΕΒραίοι τnς Τουρκίας κατά τα Δnμοκρατικά Χρόνια: μια περιπέτεια τουρκοποίnσnς) κ.ά. 11 Οι Κούρδοι και οι ΑλεΒί. καθώς και άλλες εθνοτικές / θρnσκευτικές μειονότnτες αντικατέστnσαν τις οθωμανικές χριστιαν1κές με1ονότnτες στnν αναπαράστασn του 'άλλου ' στον τουρκ1κό εθνικιστικό λόγο και έγιναν οι νέοι στόχοι μιας κρατικriς ομοιογενοποιnτικriς πολιτικriς περισσότερες συζnτriσε1ς που αφορούν στnν κουλτούρα και τnν ταυτότnτα τnς σύγχρονnς Τουρκίας τώρα πια σχετίζονται με το οθωμανικό παρελθόν. μια κλnρονομιά n οποία. παραδόξως. πλέον δεν αντιμετωπίζεται ως αναχρονιστικri και οπισθοδρομικri. Το σχετικά πρόσφατο αισθnτικό ενδιαφέρον για το παρελθόν. αυτri n τάσn νεο -οθωμανισμού. εκτείνεται από τις οθωμανικές αντίκες μέχρι τα κεραμικά του Iznik. από τις καλλιγραφικές υπογραφές των σουλτάνων μέχρι τnν κλασικri οθωμανικri μουσικri και κουζίνα. Ο Ορχάν Παμούκ ( 2 Ο Ο 5: 3 9 2) αναφέρει: Ι<αμιά φορά οι περιγραφές του χαρεμιού. των ενδυμασιών. των nθών και των παραδόσεων. αν και αλnθινές. μου φαίνονται τόσο ξένες. που νομίζω ότι ανnκουν στο παρελθόν τnς πόλnς κάποιου άλλου. Ο εκδυτικισμός πρόσφερε τnν απόλαυσn σε μένα και σε εκατομμύρια κατοίκους τnς Ινσταμπούλ να Βρίσκουν 'εξωτικό' το παρελθόν τους. ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Γ""\ Γ""\ & ΜΟΥΣΙΚΗ 1 Η Η ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ \_.) \ )

10 Βιβλιογραφία: Άντερσον. Μπένεντ1κτ Φαντασιακές κοινότnτες. Στοχασμοί για τις απαρχές και τn διάδοσn του εθνικισμού. Μετάφρασn: Π. Χαντζαρούλα. Αθnνα: Νεφέλn. Bora. Tanι «in~a Doneminde Tϋrk Milli Kimligi». Στο: Toplum νe Bilim Sant Cassia. Paul. 2 Ο Ο Ο. «Exoticizing Discoveries and Extraordinary Experiences. Τ raditional' Music. Modernity and Nostagia in Malta and other Mediterranean Societies». Στο: Ethnomusicology. 44: Gole. Nilϋfer The Forbidden Modern: Ciνilization and Veiling. University of Michigan Press. Hobsbawm. Ε. J Έθνn και εθνικισμός από το 1780 μέχρι σrίμερα. Πρόγραμμα. μύθος. πραγματικότnτα. Αθnνα : Καρδαμίτσας. Kandiyoti. Deniz & Saktanber. Ay~e ( επιμ.). 2 Ο Ο 2. Fragments of Culture: The Eνeryday of Modern Turkey. New Brunswick: Rutgers University Press. Keyder. ςaglar ( ξπψ.) ίstanbul: Between the Global and the Local. Rowman & Littlefield Pub Inc. Keyder. ςaglar & όncϋ. Ay~e. Summer «Globalization of a Third-World Metropolis: Istanbul in the 1980's". Στο: Reνiew. 27(3): Istanbu Istanbul and the concept of World Cities. Window Publications. Friedrich Ebert Foundtion. Istanbu1. Kιzιlkyϋrek. Niyazi Κεμαλισμός. Η γένεσn και n εξέλιξn τnς επίσnμnς ιδεολογίας τnς σύγχρονnς Τουρκίας. Αθnνα: Μεσόγε1ος. Λ1άκος. Αντώνnς Πώς στοχάστnκαν το έθνος αυτο ί που rίθελαν να αλλάξουν τον κόσμο; Αθnνα: Πόλ1ς. Mills. Amy «Reading Narratives in City Landscapes: Cultural Identity in Istanbul». Στο: Special issue: Geographical Dimensions of the New Middle East. Geographical Reνiew. 95 ( 3) : Music and Athropology Special Issue on Turkey ( Martin Stokes. Ozan Ε. Aksoy). / / MA/ index/ ma_ ind.htm Mutlu. Ero1. ( 1996). «Kϋrt Mϋzigi ϋzerine». Στο: Kϋrt Mϋzi?}i. Επιμ.: Nezan. Κ.. lzady. M.R.. Tatsumura. Α.. Mutlu. Ε.. Poche. C.. Christensen. D. & Komitas. Α. istanbul: Avesta. Σελ : O'Connell. John Morgan «Fine Art. Fine Music: Controlling Turkish Taste at the Fine Arts Academy». Στο: Yearbook for Traditional Music. 33: «Sustaining Difference: Theorizing Minority Music in Badakhshan». Στο : Ursula Hemetek ( επψ.). Manifold Identities: Studies on Music and Minorities. 9 ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ('""\ & ΜΟΥΣΙΚΗ )ο..( ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ 1.._Ι

11 Cambridge: Cambridge Scholars Press. Σελ: bncϋ. Αyι:ιe «The myth of the ϊdea1 home' trave1s across cultura1 borders to Istanbul». Στο: bncϋ. Α.. Weyland Ρ. ( επψ). Space. Culture and Power: New Identities in Globalizing Cities. London and At1antic High1ands. N.J.. Zed Books. Σελ: viii «Istanbulites and others: The cu1tural cosmo1ogy of being midd1e class in the era of globa1ism». Στο : Keyder. ς:. (επψ. ) Istanbul: Between the Global and the Local. Lanham. Boulder. New York and Oxford. Rowman & Litt1efie1d Pub1ishers. Σελ : νίi bztϋrkmen. Arzu. 200 l. «Po1itics of nationa1 dance in Τ urkey: a historica1 reappraisa1». Στο : Yearbook for traditional music. 33: l ~ «The ro1e of people's houses in the making of nationa1 cu1ture in Τ urkey». Στο: New Perspectives on Turkey. Fa11 ( l l ): l Tϋrkiye ' de Folklor ve Milliyetςilik. istanbul: i1eti<:ιim Yayιnlarι. Παμούκ. Ορχάν Ισταvμπούλ. Πόλn και αvαμvrίσεις ( Μτφ: Στέλλα Βρετού). Αθnνα: Ωκεανίδα. - Pope. Nico1e & Pope. Hugh Turkey Unveiled: Α History of Modern Turkey. Woodstock & New York: The Over1ook Press. Kasaba. Reι:ιat & Bozdogan. Sibel «Turkey at a Crossroad». Στο: Journal of International Aff airs. l -2. Stokes. Martin The Arabesk Debate: Music and Musicians in Modern Turkey. Oxf ord: Clarendon «On musical cosmopo1itanism ". The Macalester International Roundtable ~ Institute for Global Citizenship. paper 3. $ahi n. Ha1uk. & Aksoy. Asu Spring. «G1oba1 Media and Cultural Identity in Τ urkey". Στο: Journal of Communication. Vo1. 43 ( 2): Teke1iog1u. Orhan «The rise of a spontaneous synthesis: the historica1 bacl<ground of Τ urkish popular music". Στο : Middle Eastern Studies. νο1. 32 ( 2 ): ϋste1. Fϋsun. Fa «l 920Ίi ve 30Ίu Yιl1arda 'Mi11i Musiki' ve 'Musiki inkι1abι '». Στο: Defter 22. istanbul: Metis. ---~ «Musiki inkι1abι ve Aydιnlar ". Στο: Tarih ve Toplum. l l 3. istanbu1: i1eti<:ιim Yayιn1arι. Wi11iams. Chris «Α Kurd on the Way". Στο: froots. 257: Zϋrcher Eri k J. 2 Ο Ο 4 ( l 993 ). Σύγχροvn ιστορία τnς Τουρκίας ( Μτφ: Β. Κεχρ1ώτnς ). Αθnνα: Αλεξάνδρε~α. ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ & ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ 9 G