Α Γυμνασίου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Αντόν Τσέχωφ, «Βάνκας» (19 ος αιώνας)

Transcript

1 Α Γυμνασίου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Αντόν Τσέχωφ, «Βάνκας» (19 ος αιώνας) ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ο Βάνκας Ζούκοφ, ένα ορφανό εννιάχρονο αγόρι, δουλεύει σ ένα τσαγκαράδικο της Μόσχας. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων αποφασίζει να γράψει ένα γράμμα στον παππού του που ζει στο χωριό. Καθώς το αγόρι γράφει το γράμμα, φέρνει στο μυαλό του τη μορφή του παππού και θυμάται τα ευτυχισμένα Χριστούγεννα που περνούσε όσο ζούσε η μητέρα του, απολαμβάνοντας την αγάπη και τη στοργή όλων. Η ζωή του Βάνκα στο χωριό ήταν ευτυχισμένη και χαρούμενη. Συχνά πήγαινε στο δάσος με τον παππού ή, όταν έμενε σπίτι, η δεσποινίς `Ολγα του μάθαινε να γράφει, να μετρά και να χορεύει. Στο γράμμα του ο Βάνκας περιγράφει τη δυστυχισμένη και σκληρή ζωή που περνά στο τσαγκαράδικο. Το αφεντικό του τον βασανίζει καθημερινά, τον χτυπάει με το παραμικρό και γενικά του συμπεριφέρεται πολύ βάναυσα. Το ίδιο άσχημα του συμπεριφέρεται και η γυναίκα του αφεντικού του, καθώς και οι άλλοι καλφάδες που δουλεύουν εκεί. Πολλές φορές τον αφήνουν νηστικό, τον βρίζουν χωρίς λόγο και γενικά του κάνουν τη ζωή μαύρη. Δεν αντέχει άλλο αυτή την άθλια ζωή και ζητά από τον παππού του να τον πάρει στο χωριό μαζί του. Υπόσχεται ότι θα είναι υπάκουος και θα κάνει όλες τις δουλειές που θα του αναθέτουν. Τελειώνοντας ο Βάνκας το γράμμα, το κλείνει σ ένα φάκελο και γράφει απ έξω το όνομα του παππού του. Αφού πηγαίνει και το ρίχνει σ ένα ταχυδρομικό κουτί, επιστρέφει στο σπίτι γεμάτος ευτυχία και αγαλλίαση, για να κοιμηθεί ήσυχος πια στο κρεβάτι του. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΕΣ: 1 η ενότητα: Η μοναξιά του Βάνκα στο τσαγκαράδικο και η απόφασή του να γράψει γράμμα στον παππού του («Ο Βάνκας Ζούκοφ... μονάχα εσύ μου απόμεινες.») 2 η ενότητα: Η ξένοιαστη ζωή στο χωριό του και οι αναμνήσεις με τον παππού («Ο Βάνκας κοίταξε κατά το σκοτεινό παραθύρι... τον έτριψαν με χιόνι για τις γιορτές.») 3 η ενότητα: Η σκληρή ζωή του Βάνκα στη Μόσχα στο σπίτι του αφεντικού του και η παράκληση στον παππού του να τον πάρει από κει («Ο Βάνκας αναστέναξε... Ο εγγονός σου Ιβάν Ζούκοφ, αγαπημένες μου παππού, έλα.»

2 4 η ενότητα: Ο Βάνκας στέλνει γράμμα στον παππού του, που δε θα φτάσει ποτέ στον προορισμό του («Ο Βάνκας δίπλωσε το γράμμα στα τέσσερα.... κουνώντας την ουρά του.» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΙΔΕΕΣ - ΘΕΜΑΤΑ Στο διήγημα αυτό ο Τσέχωφ με ρεαλισμό και ευαισθησία επικεντρώνεται στο θέμα της παιδικής βιοπάλης. Επιπλέον, ένα άλλο θέμα του διηγήματος είναι η αντίθεση ανάμεσα στο σκληρό-δυστυχισμένο παρόν και στο ευτυχισμένο παρελθόν. Κεντρικός ήρωας είναι ο Βάνκας, ένα μικρό και αθώο παιδί που πέφτει θύμα κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης από το σκληρό αφεντικό του. Παραμονή Χριστουγέννων ο μικρός Βάνκας, νιώθοντας θλίψη και μοναξιά στο σπίτι του αφεντικού του στη Μόσχα, αναπολεί τις ευτυχισμένες μέρες που έζησε με τον παππού του στο χωριό. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ Συναισθήματα του Βάνκα για τον παππού: - αγάπη, αφοσίωση, εμπιστοσύνη, τρυφερότητα, αδυναμία - νοσταλγία για τις στιγμές του, πολλές καλές αναμνήσεις - θεωρεί τον παππού ως τη μόνη ελπίδα σωτηρίας - Συναισθήματα Βάνκα - πίκρα, απογοήτευση, απελπισία, παράπονο - μοναξιά, εγκατάλειψη, νιώθει απροστάτευτος - αίσθημα αδικίας, εκμετάλλευσης και κακομεταχείρισης από τους άλλους, γίνεται αντικείμενο κοροϊδίας και γελοιοποίησης από το αφεντικό του - μικρός βιοπαλαιστής, έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα

3 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ο «Βάνκας είναι ένα Ρεαλιστικό διήγημα που απεικονίζει τη σκληρή πραγματικότητα. Δεν εξιδανικεύει ούτε ωραιοποιεί τις διάφορες καταστάσεις, αλλά τις παρουσιάζει δύσκολες και άσχημες όπως πραγματικά είναι. Μιλά για ένα παιδί που δουλεύει σκληρά και τον κακομεταχειρίζονται. Χρόνος Το διήγημα εξελίσσεται σε δύο χρόνους, δηλαδή στο παρόν στο καλφάδικο του Αλιάχιν στη Μόσχα και στο παρελθόν στο σπίτι του παππού στο χωριό. Παρόν: Η νύχτα των Χριστουγέννων: το παιδί αποφασίζει να γράψει ένα γράμμα στον παππού του. Η επιλογή της συγκεκριμένης νύχτας τονίζει την αντίθεση (Χριστούγεννα = οικογενειακή γιορτή αγάπης, οι άνθρωποι βρίσκονται οικογενειακά/ ο Βάνκας είναι ορφανός, μόνος και δυστυχισμένος). Παρελθόν: Ζωντανεύει μέσα από δύο τεχνάσματα α) το γράμμα που γράφει στον παππού και β) το παράθυρο του δωματίου, όπου ζωντανεύει η μορφή του παππού. Το παρελθόν και το παρόν συγχέονται στο μυαλό του Βάνκα, όπως σε όνειρο Αφηγητής αφήγηση (Ι) α) πρωτοπρόσωπος αφηγητής (το γράμμα του Βάνκα) ή πρωτοπρόσωπη αφήγηση - είναι αφήγηση υποκειμενική, δηλαδή μια αφήγηση που δίνεται μέσα από την προσωπική ματιά ενός ήρωα - αποτελεί εμπειρία από πρώτο χέρι (ή αυθεντική μαρτυρία) και επομένως χαρακτηρίζεται από το εμπειρικό και βιωματικό στοιχείο - έχει ζωντάνια, παραστατικότητα β) τριτοπρόσωπος αφηγητής ή τριτοπρόσωπη αφήγηση: - είναι μια πιο αντικειμενική αφήγηση - Πρόκειται για μια πανοραμική ή παντογνωστική ματιά στα πρόσωπα και τα πράγματα, δηλαδή δίνει όχι μόνο αυτά που συμβαίνουν στην εξωτερική πραγματικότητα και τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, αλλά και τον εσωτερικό κόσμο του ήρωα, τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του.

4 - είναι αφήγηση από απόσταση Αφηγητής αφήγηση (ΙΙ) Μπορούμε να διακρίνουμε δύο ακόμη κατηγορίες στην αφήγηση: (i) συγχρονική αφήγηση: αφήγηση των γεγονότων του αφηγηματικού παρόντος. (ii) αναδρομική αφήγηση: αφήγηση των γεγονότων του παρελθόντος Τραγική ειρωνεία (ο αναγνώστης-ακροατής ξέρει, ενώ ο ήρωας δεν ξέρει) Συγκερασμός (= συνδυασμός) κωμικού και τραγικού στοιχείου: δίνει ανάλαφρο τόνο στο κείμενο που ξεκουράζει τον αναγνώστη ταυτόχρονα εντείνει την τραγικότητα Γλώσσα ύφος Γλώσσα: απλή, καθημερινή, περιγραφική Ύφος: άμεσο, απλό. Έχει μια ηθελημένη πεζότητα όταν περιγράφει τη ζωή στη Μόσχα, ενώ γίνεται λυρικό, νοσταλγικό, γεμάτο ένταση όταν περιγράφει τη ζωή στο χωριό. Σχήματα λόγου Μεταφορές: «δέντρα σημωμένα», «ουρανός σπαρμένος με αστέρια», «γλυκιές ελπίδες», «τα έλατα κουκουλωμένα καρτερούσαν ακίνητα» κλπ. Σχήμα κύκλου: «Έλα γρήγορα αγαπημένε μου παππού... έλα.» (σ. 193) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ («Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Α Γυμνασίου, σελ.121) 1. Ποιες πληροφορίες δίνει ο συγγραφέας για την ηλικία, τη μόρφωση και τη ζωή του Βάνκα στο τσαγκαράδικο; Ποιες για τη ζωή του κοντά στον παππού; Ο Βάνκας Ζούκοφ είναι ένα ορφανό εννιάχρονο αγόρι, που δουλεύει σ ένα τσαγκαράδικο της Μόσχας. Η ζωή του εκεί είναι πραγματικά σκληρή, δύσκολη και βασανιστική. Δεν υπάρχει κανένας που να τον αγαπά και να νοιάζεται γι αυτόν. Καθημερινά έχει ν αντιμετωπίσει τη σκληρότητα και τη βάναυση συμπεριφορά του αφεντικού του, αλλά και της κυρά του. Τον χτυπούν και τον βρίζουν με το παραμικρό

5 και γενικά του κάνουν τη ζωή κόλαση. `Ασχημα του συμπεριφέρονται επίσης και οι καλφάδες που δουλεύουν εκεί. Το φαγητό που του δίνουν δεν είναι αρκετό, ενώ τον βάζουν να κοιμάται μπροστά στην πόρτα και, όταν κλαιει το μωρό, δεν μπορεί να κλείσει μάτι. Αντίθετα, η ζωή που ζούσε ο Βάνκας κοντά στον παππού του στο χωριό ήταν πολύ διαφορετική. Τότε το αγόρι ήταν χαρούμενο και ευτυχισμένο, καθώς όλοι του έδειχναν την αγάπη τους και τη στοργή τους. Τις μέρες των Χριστουγέννων ο Βάνκας πήγαινε με τον παππού του στο δάσος, για να κόψουν έλατο για τον αφέντη, γελούσαν και διασκέδαζαν λέγοντας αστεία. Στο υποστατικό, η δεσποινίς `Ολγα είχε αναλάβει τη μόρφωση του. Τον μάθαινε να διαβάζει, να γράφει και να μετρά, ενώ πολλές φορές τον φόρτωνε με γλυκά. `Ηταν, λοιπόν, πολύ ευτυχισμένες οι μέρες που είχε περάσει ο Βάνκας στο χωριό κοντά στους ανθρώπους που τον αγαπούσαν. 2. Τι ανάγκασε τον Βάνκα να γράψει το απελπισμένο γράμμα του; Ο Βάνκας αναγκάζεται να γράψει αυτό το απελπισμένο γράμμα στον παππού του επειδή δεν αντέχει άλλο τη δύσκολη και βασανιστική ζωή που περνά στο τσαγκαράδικο. Το αφεντικό του συνέχεια τον δέρνει, τον βρίζει και γενικά του κάνει τη ζωή μαύρη και ανυπόφορη. Ο Βάνκας λοιπόν δεν αντέχει άλλο αυτές τις συνθήκες ζωής και ζητάει από τον παππού του να τον πάρει μαζί του στο χωριό. Είναι τόσο δυστυχισμένος και απογοητευμένος με τη ζωή, που εναποθέτει όλες τις ελπίδες του σ αυτό το γράμμα στον παππού, το μόνο δικό του άνθρωπο που έχει στον κόσμο. 3. `Εφτασε ποτέ το μήνυμα του Βάνκα στον παππού του; Το γράμμα που έστειλε ο Βάνκας στον παππού του δεν πρόκειται ποτέ να φτάσει στον προορισμό του, καθώς ο μικρός δεν έγραψε τη διεύθυνση του παππού πάνω στο φάκελο. Μέσα στην παιδική του άγνοια και αφέλεια, ο Βάνκας συμπλήρωσε μονάχα το όνομα του παππού και την προσφώνηση Στο χωριό, χωρίς όμως να προσδιορίζει ποιο είναι το χωριό. Γι αυτό το λόγο, λοιπόν το μήνυμα δεν πρόκειται ποτέ να φτάσει στον προορισμό του.

6 4. Ποιος είναι ο σκοπός του συγγραφέα: - να μας περιγράψει τη μορφή του Βάνκα; - να μας περιγράψει τον παππού - να ξεσκεπάσει τις συνθήκες εργασίας των ανήλικων παιδιών; Αναμφίβολα, σκοπός του συγγραφέα σ αυτό το διήγημα είναι να ξεσκεπάσει τις άθλιες συνθήκες εργασίας των ανήλικων παιδιών, καθώς και να καυτηριάσει την κοινωνική αδικία και ανισότητα που επικρατούσαν στην τσαρική Ρωσία. Μέσα από τη βασανιστική ζωή που περνούσε ο Βάνκας στο τσαγκαράδικο, ανακαλύπτουμε τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας των μικρών παιδιών και την εκμετάλλευση τους από τους πλούσιους και δυνατούς. 5. Το μεσαίο τμήμα του γράμματος δεν έχει τόνο απελπισμένο. Γιατί; Σ αυτό το τμήμα του γράμματος ο Βάνκας ξεχνά για λίγο τα βάσανα του και την απογοήτευση που ένοιωθε και περιγράφει κάποια πράγματα που του προκαλούν εντύπωση στη μεγάλη πόλη της Μόσχας. Με θαυμασμό μιλά για τα πλουσιόσπιτα και τα άλογα που υπάρχουν σ αυτή την πόλη, όπως επίσης και για τα πολλά μαγαζιά της. Υπάρχουν μαγαζιά που πουλούν αγκίστρια με δόλωμα ή ντουφέκια, χασάπικα που πουλούν τσαλαπετεινούς, πέρδικες και λαγούς. Παρατηρεί επίσης ότι τα παιδιά δεν ψέλνουν τα κάλαντα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Ο Βάνκας δεν παύει να είναι ένα μικρό παιδί, γι αυτό και η παιδική αφέλεια του είναι εμφανής σ αυτό το μεσαίο τμήμα του γράμματος, όπου περιγράφει τη ζωή στη Μόσχα.