Избор на димензии и конфигурација на мрежестиот заземјувач во ТС 220/6 Антеа Албанија

Transcript

1 6. СОВЕТУВАЊЕ Охрид, 4-6 октомври 2009 Ристо Ачковски, Мирко Тодоровски, Факултет за електротехника и информациски технологии Скопје Живко Богдановски ТИМЕЛПРОЕКТ Скопје Избор на димензии и конфигурација на мрежестиот заземјувач во ТС 220/6 Антеа Албанија КУСА СОДРЖИНА Во тек е изградбата на трансформаторска станица 220/6 kv/kv; 2 40 MVA, "Antea" во Република Албанија чијшто изведбен проект [1] е изработен од македонската фирма Тимелпроект од Скопје. Изведувач на трансформаторската станица е фирмата Сименс која го нарача изведбениот проект од Тимелпроект. Изборот и димензионирањето на мрежестиот заземјувач на оваа постројка се изготвени врз основа на методологијата опишана во трудот [2]. Самиот проект има неколку специфики. Најнапред постројката ќе се изведува во две фази, така што во првата фаза ќе бидат изведени само 4 високонапонски полиња и мрежестиот заземјувач ќе ја опфаќа опремата само од тие полиња. Во втората фаза постројката, заедно со мрежестиот заземјувач, ќе се прошират на дополнителен простор којшто е приближно ист со претходниот. Покрај ова 6 kv мрежа, која ќе врши напојување на еден индустриски комплекс за производство на цемент, ќе биде изведена со 6 kv кабли со изолација од вмрежен полиетилен (XLPE) без метален екран (електрична заштита) заради избегнување на извозот на опасни потенцијали во самата среднонапонска и нисконапонска мрежа така што ќе биде изоставен позитивниот ефект на одведување на значителен дел струјата на грешката преку металните делови од овие кабли. Поради сите тие факти како и поради големината на струјата на еднофазна куса врска на 220 kv собирници, многу тешко може да се постигне задоволување на потребните услови за безбедност во почетната фаза со вообичаени зафати. Решението на проблемот е најдено во замена на челичното заштитно јаже на приклучниот 220 kv далновод од типот Fe 50 mm 2 во должина од 1,71 km, кое има мала активна спроводност и мал редукционен фактор, со заштитно јаже на база на алумовелд (AWG) какво што се употребува во нашите 400 kv мрежи, како и во појачување на заземјувачите на првите 5 столбови од приклучниот далновод. Со тоа се постигнува редукција на струјата на одведување од мрежестиот заземјувач за повеќе од два пати и разрешување на безбедносните проблеми. Во трудот ќе бидат прикажени повеќе технички детали во врска со овој проект, кои се атипични во нашата проектанска практика. Клучни зборови: високонапонски постројки, заземјување, избор и димензионирање на мрежест заземјувач 1 ВОВЕД Како што е споменато во воведниот дел, во тек е изградбата на трансформаторската станица (ТС) 220/6 kv/kv; 2 25 MVA, "Antea" во Република Албанија. Оваа ТС ќе биде наменета за снабдување со електрична енергија на 6 kv ниво на голем комбинат за производ- B3-4R 1/10

2 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 2/10 ство на цемент и се наоѓа во непосредна близина на самото наоѓалиште за главната суровина. Изведбениот проект [1] на оваа ТС е изработен од Тимелпроект од Скопје. Во трудот накусо ќе биде изложена постапката за избор и димензионирање на мрежестиот заземјувач (МЗ) на оваа постројка, потребните влезни подлоги и добиените резултати од пресметките. Тие се изготвени врз основа на методологијата опишана во [2]. 2 ВЛЕЗНИ ПОДЛОГИ При изборот и димензионирањето на мрежестиот заземјувач на проектираната високонапонска постројка користени се следните влезни подлоги: 1) распоредот на опремата во разводната постројка; 2) габаритните димензии на проектираниот мрежест заземјувач; 3) распоредот и димензиите на металната заштитна ограда на постројката; 4) конфигурацијата и параметрите на високонапонската и среднонапонската мрежа кои ќе бидат приклучени на пректираната постројка; 5) податоците за струите на куси врски (трифазна и еднофазна) настанати во самата постројка и нивната распределба во околината на местото на грешката во моментот на изградбата на самата постројка но и во иднина, во 2015 година; 6) карактеристики на земјиштето (тлото) во непосредна близина на местото каде што ќе се гради објектот (постројката), добиено со мерења; 7) карактеристиките на заземјувачките системи на сите надземни водови 220 kv и енергетските кабли 6 kv кои што ќе се напојуваат од набљудуваната постројка. Податоците опишани во точките 1 3 произлегоa од анализите во претходниот електричен дел на Проектот. Податоците од точка 6 (мерења на карактеристиките на тлото) се добиени на лице место со мерења од страна на Проектантот. Останатите податоци се добиени од самиот Инвеститор Конфигурацијата и параметри на високонапонската мрежа Слика 1. Скица на 220 kv напоен систем На барање на Инвеститорот предметната трансформаторска станица ТС 220/6 kv/kv Антеа ќе се напојува на 220 kv страна, по принципот влез излез, преку еден новопроек-

3 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 3/10 тиран двосистемски 220 kv надземен вод со должина m, кој ќе биде изведен на 5 двосистемски челично-решеткасти столбови (слика 1). Тој вод ќе се приклучи на постојниот 220 kv надземен вод Тирана Фиерза, на челично-решеткасти столбови, со челично заштитно јаже со пресек 50 mm 2, (тип GSW 50). Податоците за постојниот надземен вод 220 kv Тирана Фиерза се дадени во табелата 1 Основните параметри за спроводниците, заштитното јаже, изолацијата, материјалот за изведба на столбовите и др. на новопроектираниот двосистемски вод се исти со оние од постојниот вод. Табела 1. Податоци за постојните 220 kv напојни водови Д е л н и ц а Должина (km) Спроводници Заштитно јаже Тирана разделна точка за ТС "Antea" 26,8 ACSR 380/50 GSW 50 Фиерза разделна точка за ТС "Antea" 98,2 ACSR 380/50 GSW 50 Разделна точка ТС "Антеа" (двосист.) 1,711 ACSR 380/50 AWG 19/9 Среднонапонската (6 kv) мрежа којашто ќе биде приклучена на 6 kv во постројката ќе се напојува преку 6 kv кабли со изолација и надворешен плашт од вмрежен полиетилен без било каква метална структура во својата конструкција. Затоа среднонапонската мрежа нема да биде дел од заземјувачкиот систем на постројката Податоци за струите на куси врски Податоците за струите на еднофазна и трифазна куса врска, настаната на собирниците 220 kv во ТС 220/6 kv/kv Антеа се прикажани во табелата 2. Тие се однесуваат за годините 2008 и 2015 и се добиени од електропреносниот систем оператор на Албанија. Во нив, за жал, не се доставени податоците за уделот на енергетските трансформатори во струјата на еднофазна куса врска така што тие не се земени предвид во пресметките. Поради тоа ќе се добијат димензии на мрежестиот заземјувач кои ќе дадат решение на страна на сигурноста за 5 до 10%. Табела 2. Податоци за струите на куси врски Година Струја на Струја на трифзна к.в. еднофзна к.в Мерења Карактеристики на тлото Врз основа на мерењата на 8 различни микролокации во непосредна близина на новопроектираната ТС 220/6 kv/kv "Антеа", извршени во месец октомври 2008 година, добиени се следните резултати (табела 3). Табела 1.3. Просечни вредности за ρ на тлото измерени на разни длабочини Просечна вредност на специфична отпорност на тлото ρ (Ω m) 1 43, , , , ,2 8 Длабочина h (m) Број на мерни места Од измерените резултати може да се заклучи дека земјиштето е нехомогено со мал степен на нехомогеност. Тоа може доста добро да се апроксимира со двослој со следните параметри: дебелина на горниот слој H = 5 m; специфична отпорност на горниот слој ρ 1 = 65.7 Ωm;

4 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 4/10 специфична отпорност на долниот слој ρ 2 = 110 Ωm; специфична отпорност на површинскиот слој земја ρ s = 43 Ωm. Во сите натамошни пресметки на мрежестиот заземјувач и на заземјувачите на столбовите од споменатите 5 столба од приклучниот надземен вод, означени со броевите од 1 до 5 на сликата 1.1, се оперирало со овие податоци. При пресметувањето на мрежестиот заземјувач се водело сметка и за двослојната структура на тлото според методологијата изложена во [2], [4] и [5] Останати елементи од заземјувачкиот систем на набљудуваната постројка Карактеристики на заземјувачките системи приклучниот надземен вод Постојниот 220 kv надземен вод "Тирана Фиерза", со должина од 125 km е изведен со галванизирано челично заштитно јаже со пресек 50 mm 2, слично на заштитните јажиња тип Fe III 50 mm 2 што се употребуваат во нашите преносни мрежи. Други подетални податоци за овој вод не се познати. Затоа сите натамошни пресметки на заземјувачкиот систем на напојниот надземен вод се изведени под претпоставката дека просечната должина на распоните на овој вод изнесува s = 300 m и дека просечната вредност на отпорноста на распростирање на заземјувачите на столбовите изнесува R S = 10 Ω. Овие, претпоставени, податоци се малку влијателни врз конечните пресметки и затоа нивната точност не била од пресудно значење за проектот. 1 m 1m Слика 2. Скица на предложената конфигурација за заземјувачите на столбовите од НВ За новопоектираниот двосистемски надземен вод, по препорака на Проектантот, поради поголемата електрична спроводност и понискиот редукционен фактор, предвидено е тој да биде изведен со заштитното јаже тип AWG 19/9 какви што ќе бидат и громобранските јажиња во самата постројка. За сите 5 столбови од новиот приклучен двосистемски далновод е препорачано, повторно од Проектантот на овој проект, да се изведе појачано заземјување на столбовите, според скицата од слика Карактеристики на заземјувачките системи на приклучните енергетски кабли 6 kv За 6 kv енергетски кабли коишто ќе бидат приклучени на 6 kv собирници во постројката и преку кои ќе се напојува индустрискиот комплекс на Рудникот и фабриката за цемент е познато дека ќе бидат изведени како едножилни, со изолација и надворешен плашт од полиетилен без метален плашт и без метален екран поради што тие нема да учествуваат во

5 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 5/10 одведувањето на струјата на доземен спој. Затоа обликот и димензиите на 6 kv дел од мрежата и припадниот нејзин заземјувачки систем не се од натамошен интерес за овој проект. Во Главниот проект не е препорачано галванско поврзување на заземјувачкиот систем од 6 kv мрежа со заземјувачкиот систем на 220 kv дел од проектираната трафостаница бидејќи при земјоспоеви во високонапонскиот дел од постројката би дошло до изнесување на потенцијали во 6 kv систем во висина од над 1 kv. 3. ИЗБОР И ДИМЕНЗИОНИРАЊЕ НА МРЕЖЕСТИОТ ЗАЗЕМЈУВАЧ Постапката која што е применета за изборот на димензиите и конфигурацијата на мрежестиот заземјувач на ТС 220/6 kv/kv Антеа е комбинација од пресметки коишто се состојат од решавање на мрежест заземјувач со помош на компјутерската програма "MrezZaz", опишана во [2], [6]. Со примената на емпириските релации со кои што се уважува нехомогената структура на тлото, според [2], [4] и [5], е земена предвид двослојната структура на тлото Пресметка на карактериските на заземјувачкиот систем од напојниот надземен вод Карактеристики на заштитните јажиња Прв чекор во постапката за избор и димензионирање на мрежестиот заземјувач е пресметување на импеданцијата на заземјување и редукциониот фактор на сите надземни 220 kv водови. Постојниот 220 kv надземен вод е изведен со челично јаже тип GSW 50 со пресек 50 mm 2 за окое се познати следните карактеристики: пречник на јажето d GSW = 9 mm; подолжни параметри z GSW = (r +jx) = (4,13+j0,78) Ω/km; редукционен фактор r f. GSW = 0,99 exp( 3,2 o ). За новата двосистемска делница е предвидено заштитното јаже тип AWG 19/9 (Alumoweld). Тоа е направено така затоа што заштитното јаже ги поврзува "во паралела" мрежестиот заземјувач од постројката и заземјувачите на столбовите од самиот вод. Освен тоа, поради постоењето на електромагнетска спрега помеѓу заштитното јаже и фазниот спроводник по кој доаѓа струјата на доземениот спој кон местото на грешката, доаѓа до дополнително зголемување на изнесената струја на грешката. Оваа компонента од изнесената струја зависи од т.н. "редукционен фактор" на надземниот вод. Затоа на Инвеститорот му е препорачано, за новиот вод, наместо од челик (што претставува вообичаена практика), заштитното јаже да биде изработено од добро спроводен материјал. За ова јаже, кое се применува и кај нас, се познати следните карактеристики: плоштина на напречниот пресек S GW = mm 2 ; пречник на јажето d GW = 13.4 mm; подолжни параметри z GW = (r + jx) = (0,65+j0,761) Ω/km; редукционен фактор r f = 0,754 exp( 12,2 o ) Карактеристики на заземјувачите на столбовите од 220 kv напоен надземен вод Со податоци за големината на распоните и за отпорностите на распростирање на заземјувачите од постојниот надземен вод 220 kv "Тирана Фиерза" не се располага. Затоа е претпоставено дека столбовите од постојниот надземен вод имаат заземјувачи со просечна отпорност на распростирање R S = 10 Ω и просечен распон s = 300 m. Со оглед на тоа дека новата делница од двосистемскиот 220 kv вод сè уште не е изградена, податоци за нејзиниот заземјувачки систем не постојат. Со пресметки е оценето е дека со намалување на отпорноста на заземјувачите на столбовите, особено на новите 5 столбови од двосистемскиот приклучен вод се постигнува значително подобрување на карактеристиките на целиот заземјувачки систем на 220 kv надземни водови. Затоа, на Инвеститорот му е препорачано, исто така, заземјувањето на столбовите од новопроектираното парче 220 kv двосистемски вод да биде изведено според скицата од слика 3 бидејќи со тоа би се постигнало значително намалување на импеданцијата на заземјување (влезната импеданција) на 220 kv систем Z OHL.

6 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 6/ Нов двосистемски даалновод, L = 1711 m --- Заштитно јаже тип AWG 19/9 Слика 3. Еквивалента шема на заземјувачкиот систем од надземниот вод Во недостаток на податоци за големината на специфичната отпорност на тлото по должината на трасата од новата делница на 220 kv двосистемски надземен вод, претпоставено е дека просечната вредност на специфичната отпорност на земјиштето во горните слоеви по должината на трасата од надземниот вод ќе има вредност ρ = 70 Ωm (ρ ρ 1 = 67.1 Ωm). За намалување на отпорноста на заземјување на столбовите, покај правоаголниот прстен којшто ќе ги опфаќа сите 4 стопи од столбот и со кој се врши правилно обликување на потенцијалите во околината на секој столб, со проектов е предвидено да се постават и дополнителни 4 хоризонтални ленти со должина l=15 m, за секоја ногара по една, според скицата од слика 2. Пресметките покажуваат дека ако се постапи на тој начин ќе се добие дека отпорноста на распростирање на заземјувачите од новите столбови ќе изнесува R T = 2,23 Ω Карактеристики на заземјувачкиот систем на 220 kv напоен систем. Импеданција на заземјување (еквивалентна импеданција) Заземјувачкиот систем на надземниот вод се состои од заштитното јаже што ги поврзува столбовите и нивните заземјувачи. Според тоа импеданцијата на заземјување на водот Z OHL ќе зависи од типот и пресекот на заштитното јаже но и од големината на отпорностите за заземјување R T на столбовите од новопроектираното парче 220 kv двосистемски вод. Делницата од двосистемскиот вод со која што се врши напојување на разгледуваната ТС има вкупна должина m и содржи 5 нови столбови, односно 4 распони. Заземјувачкиот систем на целиот надземен вод можеме да го претставиме со една единствена екививалентна импеданција Z OHL, наречена уште и импеданцијата на заземјување на надземниот вод. Нејзината вредност можеме да ја пресметаме доколку целиот 220 kv напоен систем го претставиме како каскада од четворополи чиишто параметри зависат од параметрите на заштитното јаже Z s во секој распон но и од отпорностите на заземјување на одделните столбови R S и R T. За пресметувањето на импеданцијата Z OHL во тој случај се применуваат матрични постапки (нпр. [6], [7]). На тој начин се добива дека еквивалентната импеданција на надземниот вод Z OHL ќе изнесува: Z = (0,762 + j0, 255) = 0,804 exp( j18,5 ) (1) OHL 3.2. Пресметување на приликите во заземјувачкиот систем на ТС 220/6 kv/kv "Aнтеа" Струјата на доземен спој (еднофазна куса врска) настаната на собирницата 220 kv во трафостаницата 220/6 kv/kv "Antea" за 2015 година е оценета од страна на националниот електропреносен систем оператор на Албанија на вредност I L-G.fault = 5835 A (табела 1). Притоа

7 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 7/10 не се дадени податоци за распределбата на таа струја, т.е. за уделот на напојниот надземен вод во вкупната струја на доземен спој како и за уделот на обата трансформатора 220/6 kv/kv во вкупната струја на доземен спој I К1 кој, во принцип, не е под 10%. Затоа уделот на трансформаторите во струјата I К1 не може да се земе предвид во пресметките и тој ќе биде занемарен. Како резултат на тоа во пресметките ќе се добијат повисоки напони на допир и чекор за 5 10 % од реалните. Од вкупната струја на доземен спој I К1 еден дел за време на грешката ќе се одведе во земјата преку мрежестиот заземјувач (струја I Z ) а остатокот ќе се одведе преку заземјувачкиот систем на напојниот надземен вод (струја I OHL ). Затоа, од исклучително значење за големината на компонентата I Z, од која што зависат вредностите на напоните на допир и чекор за време на доземниот спој, е уделот I OHL во одведувањето на струјата на доземен спој преку заземјувачкиот систем на 220 kv надземен вод Струја инјектирана во заземјувачкиот систем I ZS Струјата што се инјектира во заземјувачкиот систем I ZS ќе биде еднаква на вкупната струја на доземен спој I К1, намалена за уделот I em = (1 r f ) I К1 што се изнесува преку заштитното јаже поради присуството на електромагнетската спрега на релација спроводник заштитно јаже. Тој удел може да се пресмета со помош на редукциониот фактор на надземниот вод r f. На тој начин за инјектираната струја I ZS се добива: IZS = IK1 Iem = IK1 (1 rf ) IK1; (2) IZS = rf IK1. или I = 0, = 4400 A. ZS Пресметка на напонот U Z и струјата на одведување I Z од заземјувачот Пресметувањето на напонот на мрежестиот заземјувач U Z како и струите на одведување I Z и I OHL се врши со помош на шемата прикажана на сликата 4. Слика 4. Заменска шема на заземјувачкиот систем на ТС 220/6 kv/kv "Антеа" Врз база на неа се добиваат следните релации: R Z R Z U I R Z I r I Z OHL Z OHL Z = ZS Z OHL = ZS = f K1 ; RZ + ZOHL RZ + ZOHL I = U / R. (4) Z Z Z I = r I I. (5) OHL f K1 Z Избор на мрежест заземјувач и пресметка на отпорноста на распростирање R Z на заземјувачот Изборот на конфигурацијата на мрежестиот заземјувач се врши според итеративната постапка изложена во трудот [2]. Се тргнува од познатите гaбаритни димензии на заземјувачот, кои се познати со оглед на фактот дека е познат распоредот на опремата. Во постапката на (3)

8 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 8/10 дизајнирање на заземјувачот се започнува со максимални димензии на внатрешните окца. Се пресметуваат отпорноста на распростирање R Z (изрази (1) (6) од [2]), напонот U Z и струјата I Z со помош на изразите (1) (5), а потоа и величините E d и E s на така замислениот мрежест заземјувач. Бидејќи, во принцип, таквиот заземјувач нема да ги задоволи сигурносните критериуми (20) од [2] во поглед на напоните на допир и чекор, се врши соодветна корекција со постепено намалување на димензиите на окцата (т.е. зголемување на бројот на електроди) и повторно се оди на почетокот (чекор бр. 1 во т. 2.5 од [2]). На тој начин, по итеративен пат, се доаѓа до минималната конфигурација која ги задоволува сигурносните критериуми (20) а во исто време бара минимални потребни инвестии за изведба на заземјувачот. Итеративниот процес на димензионирање на заземјувачот ќе заврши тогаш кога ќе бидат исцрпени сите можни, рационално избрани, конфигурации на мрежата кои ги задоволуваат условите за сигурност (20). На крајот се усвојува "оптималното" решение а тоа е онаа конфигурација за која вкупната должина на елементите од мрежата е најмала бидејќи тогаш цената за изведба на заземјувачот ќе биде минимална. Параметите на заземјувачот т.е. отпорноста на распростирање R Z и најголемите напони на допир и чекор, U d и U s, притоа се пресметуваат со помош на компјутерската програма "Mrez- Zaz", изготвена на Факултетот за електротехника и информациски технологии од Скопје ([8]). 4. ДОБИЕНИ РЕЗУЛТАТИ СО ПРОЕКТОТ Слика 5. Скица на предложениот мрежест заземјувач на ТС 220/6 kv/kv "Антеа" На сликата 5 е прикажана добиената оптимална конфигурација на заземјувачот од Трафостаницата 220/6 kv/kv "Antea" кога се врши заземјување само на делот од постројката во којшто е лоцирана високонапонската расклопна опрема и енергетските трансформатори од првата фаза на неjзината изградба. Притоа е усвоено дека сите 5 нови столбови (столбови бр. 1 до 5 на сликата 1 од приклучниот двосистемски далновод) се изведени со појачани заземјувачи според скицата од слика 2, со должина на хоризонталните ленти l = 15 m, така што тие имаат отпорност на распростирање R T = 2.23 Ω.

9 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 9/10 Како многу ефикасен начин за подобрување на распределбата на полето ϕ (x,y) во крајните (секогаш критични) окца на МЗ и за значително намалување на најголемиот напон на допир U d се покажало поставувањето на 5 вертикални електроди од по 3 m во сите 5 агли од габаритната контура на МЗ (слика 5). На тој начин, како што се гледа од сликата 5, се постигнува точката А со највисок напон на допир да се измести во внатрешноста на МЗ. За најголемиот напон на чекор се добива дека тој се наоѓа помеѓу точките B и C. Како резултат на оптимизациониот процес, за МС се добиени следните карактеристики: вкупна должина на хоризонталните електроди: L Σ = m; број на вертикални електроди со должина l S = 3 m и пречник d S = 63.5 mm: n S = 5; отпорност на распростирање на заземјувачот: R Z = Ω; напон на заземјувачот: U Z = 1396 V; струја на одведување од заземјувачот: I Z = 2717 A; најголема потенцијална разлика на допир (точка А на сликата 5): E d = 234 V; најголема потенцијална разлика на чекор (помеѓу точките B и C): E s = 116 V; најголем напон на допир: U d = 219 V; најголем напон на чекор: U s = 109 V; потенцијал (напон) на оградата: U f = 697 V; најголем напон на допир на оградата: U d.f = 235 V; просечен напон на допир на оградата. U d.f = 101 V. На сликата 6 е прикажан тридимензионалниот изглед на потенцијалното поле над заземјувачот од Трафостаницата 220/6 kv/kv "Antea". Слика 6. Изглед на потенцијалното поле ϕ (x,y) над мрежестиот заземјувач, (V) Слично, на сликата 7 е прикажан напонскиот профил на потенцијалот на површината од земјата по должината на X-оската.

10 MAKO CIGRE 2009 B3-4R 10/ ϕ (V) d (m) Слика 7. Распределба на потенцијалите по должина X оската над заземјувачот 5. ЗАКЛУЧОК Во трудот се прикажани потребните влезни подлоги, постапката и резултатите од изборот и димензионирањето на мрежестиот заземјувач на ТС 220/6 kv/kv Antea во Р. Албанија, изготвени во рамките на Главниот проект [1]. Изборот на мрежестиот заземјувач е базиран на примена на интеративна хибридна постапка, детално опишана во [2]. Во таа постапка се применети најсовремените сознанија од областа на проектирањето на мрежестите заземјувачи. Притоа е водено сметка за фактот дека земјиштето во коешто ќе биде поставен мрежестиот заземјувач може да се апроксимира со двослој бидејќи применетата постапка овозможува решавање на мрежести заземјувачи поставени во двослојна средина. Како критериуми за опасни напони на допир и чекор се усвоените одредбите од документот за хармонизација HD637 S1: 1999, ([9]) бидејќи тие се применуваат практично во сите земји на ЕУ. Напоните на допир се секогаш најголеми во аголните (крајни) окца на мрежата. Се покажува дека употребата на вертикални сонди, поставени во аголните точки на мрежата значително ги намалуваат напоните на допир и на тој начин овозможуваат да се добие оптималното решение со кое се постигнува задоволување на сите технички и сигурносни критериуми со најмали трошоци за изведба на мрежeстиот заземјувач. 6. ЛИТЕРАТУРА [1] Главен проект на ТС 220/6.3 kv/kv Antea, Р. Албанија. Тимелпроект Скопје, [2] Р. Ачковски, М. Тодоровски, Н. Ацевски, Б. Блажев, Современа постапка за оптимален избор на мрежест заземјувач кај постројките ВН/ВН и ВН/СН, Реф. бр. П261. VI Советување МАКО- СИГРЕ, Охрид, [3] Техничка препорука ТП-23, УДРУЖЕНА ЕЛЕКТРОПРИВРЕДА-БЕОГРАД, 1982 г. [4] J. Nahman, V. Mijailović, "Odbrana poglavlja iz visokonaponskih postrojenja", Akademska misao, Beograd 2002 [5] J. Nahman, V. Mijailović, "Razvodna postrojenja", Akademska misao, Beograd [6] Р. Ачковски, "Заземјувачи и заземјувачки системи во електроенергетските мрежи", ФЕИТ-Скопје, 2008 (привремен учебник) ( [7] J. Nahman, "Uzemljenје neutralne tačke distributivnih mreza", Naučna kniga, Beograd [8] Р. Ачковски, М. Тодоровски, Програмски пакет MrezZaz, компјутерска програма за решавање на мрежести заземјуваачи, ФЕИТ Скопје, [9] HD637 S1: Power instalations exceeding 1 kv AC, 1999.