ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Transcript

1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 13/06/2016 ΤΑΞΗ: Α ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από δύο (2) μέρη και (8) σελίδες. Να απαντήσετε σε όλα τα μέρη και σε όλα τα ερωτήματα στα φύλλα εξέτασης που σας έχουν δοθεί. Να χρησιμοποιήσετε μελάνι χρώματος μπλε. Απαγορεύεται η χρήση διορθωτικού υλικού. ΜΕΡΟΣ Α : ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΝΑΔΕΣ 14 ΚΕΙΜΕΝΟ 1 : «Σχολείο το άλλο του σπίτι» (απόσπασμα), Χαρίκλεια Μανουσάκη Το σχολείο θα πρέπει να προσελκύει τα παιδιά δημιουργώντας τους θετικά συναισθήματα και καθημερινά να τα καλωσορίζει ευχάριστα για το μάθημά τους. Και αυτό διότι στην παιδική πραγματικότητα όλα παίζουν ρόλο: τα σχολικά κτήρια, οι χώροι αναμονής και διαλείμματος που θα πρέπει να είναι καθαροί και χαρούμενοι, οι εκπαιδευτικοί που θα πρέπει να είναι θετικοί και ενθουσιώδεις στη στάση τους απέναντι στα παιδιά, η διαρρύθμιση των χώρων που θα πρέπει να συμβάλλει στη διαδικασία της μάθησης με θετικό τρόπο. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει κοντά σε γονείς που είναι είτε ανασφαλείς είτε πιεστικά απαιτητικοί, το αποτέλεσμα είναι και το παιδί να διακατέχεται από συναισθήματα ανασφάλειας, καθώς η συμπεριφορά των γονιών επηρεάζει το παιδί και το κάνει να νιώθει ότι βρίσκεται συνεχώς υπό την πίεση της κριτικής, δημιουργώντας ανασφάλεια στις σχέσεις με τους άλλους. Αυτή η ανασφάλεια που βιώνει, το οδηγεί σε ανησυχία για τυχόν αποτυχία. Αναζητώντας τη συναισθηματική επιβεβαίωση, στρέφεται στο σχολικό περιβάλλον. Εάν και εκεί βρεθεί σε καταπιεστικό κλοιό, το πιθανότερο είναι σύντομα να σταματήσει να αντιδρά, να σταματήσει τη σχολική του εργασία και η επίδοσή του να μειωθεί δραστικά. Η σχολική εμπειρία αποτελεί κρίσιμο κομμάτι στη ζωή του παιδιού. Ανάλογα με την ποιότητά της, μπορεί να αποτελέσει προστατευτικό παράγοντα ή ακόμα και παράγοντα κινδύνου για τη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του. Τα παιδιά που δεν δείχνουν ενδιαφέρον για το σχολείο και δεν έχουν καλές σχέσεις με τους συμμαθητές τους και τους δασκάλους τους, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, να μην καταφέρουν να αποφοιτήσουν αργότερα από το Λύκειο ή ακόμα και να έχουν λιγότερες και περισσότερο επιφανειακές σχέσεις στη μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. Αντιθέτως μία θετική σχολική εμπειρία αποτελεί προστατευτικό παράγοντα για τη σωματική και την πνευματική υγεία του παιδιού, αποτρέποντάς το από συμπεριφορές κινδύνου όπως τη χρήση εξαρτησιογόνων ή άλλων ανθυγιεινών ουσιών, την πρώιμη έναρξη σεξουαλικής ζωής και τη βίωση χαμηλής ποιότητας ενήλικης ζωής. Το σχολείο συνεπώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα δημιουργίας χαρακτήρα για το παιδί. Ως παράγοντας είναι τόσο σημαντικός, όσο και το σπίτι του ίδιου του μαθητή. Διότι το αναπτυσσόμενο πρόσωπο δέχεται επιδράσεις από το περιβάλλον στο οποίο ανήκει, οι οποίες διαφέρουν ως προς την ένταση και τη σημασία τους. Μεγαλύτερη επίδραση, όπως είναι φυσικό, ασκεί η οικογένεια, το σχολείο και η ομάδα των συνομηλίκων του. Η επίδραση μειώνεται όσο απομακρύνεται το παιδί από τα περιβάλλοντα που το επηρεάζουν, αλλά ποτέ δεν εξαλείφεται*. Η οικογένεια, το σχολείο και η κοινωνία διαθέτουν χωριστούς μηχανισμούς δημιουργίας χαρούμενων και επιτυχημένων μαθητών, αλλά μπορούν από κοινού να υιοθετήσουν τρόπους και μεθόδους, ώστε να δώσουν στα παιδιά τα απαραίτητα κίνητρα, για να εργαστούν αποδοτικά και επίμονα προκειμένου να πετύχουν στη ζωή τους. *εξαλείφεται = εξαφανίζεται (διασκευή) 1

2 ΚΕΙΜΕΝΟ 2: «Σχολικό άγχος στην εφηβεία» (απόσπασμα), Ιωάννα Καρόζα Το σχολείο αποτελεί μια από τις πιθανές πηγές έντασης στην εφηβική ηλικία, λόγω των απαιτήσεων του εκπαιδευτικού συστήματος. Η έμφαση της οικογένειας, του σχολείου και της κοινωνίας στη σχολική επιτυχία δημιουργεί συχνά άγχος στο νεαρό άτομο, που πολλές φορές νιώθει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί ικανοποιητικά σε αυτές τις προσδοκίες*. Δεν θα πρέπει όμως να συγχέουμε το σχολικό άγχος με τη σχολική φοβία, η οποία εκδηλώνεται πιο συχνά στην παιδική ηλικία, κυρίως με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο. Πολλά είναι τα γνωρίσματα του σύγχρονου σχολείου που φαίνεται να αποτελούν πηγή έντασης στο νεαρό έφηβο. Ένα από αυτά είναι η διαδικασία της αξιολόγησης. Ο μαθητής αξιολογείται με ποικίλες προφορικές και γραπτές εξετάσεις, οι οποίες γίνονται αντικείμενο κρίσης από τους εκπαιδευτικούς αλλά και από τους συμμαθητές του παιδιού. Από την εικόνα του αυτή εξαρτάται εν μέρει και το κύρος* του στο σχολείο, η ποιότητα των διαπροσωπικών* του σχέσεων μέσα σε αυτό, αλλά και οι σχέσεις του με τους γονείς του. Το άγχος της αξιολόγησης ενισχύεται* και από τις ανισότητες στη μάθηση. Δηλαδή όλοι οι μαθητές παρακολουθούν την ίδια τάξη, δίνουν τις ίδιες εξετάσεις και προσπαθούν να ταιριάξουν σε ένα κοινό πρόγραμμα ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων* του καθενός. Το γεγονός αυτό μπορεί να είναι τραυματικό για αυτούς που υστερούν και απογοητευτικό για τους προικισμένους. Ένας άλλος παράγοντας άγχους είναι ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός μαθητών. Ο μαθητής βρίσκεται σε μια κοινότητα παιδιών, όπου πέρα από το τμήμα του είναι λίγο πολύ άγνωστος και πρέπει να κερδίσει την επωνυμία του με όποιο τρόπο μπορεί. Πολλές φορές και οι σχέσεις με τους καθηγητές είναι λίγο-πολύ απρόσωπες, κάποιοι από αυτούς δεν θα μάθουν ούτε το όνομά του. Αν σκεφτούμε την ιδιαίτερη ψυχολογία της εφηβικής ηλικίας, με την έντονη ανάγκη για προβολή και αποδοχή, καταλαβαίνουμε ότι τα παραπάνω μπορεί να δημιουργήσουν στον έφηβο πρόσθετες πιέσεις. Διάφορες συνθήκες που επιδρούν στον ψυχικό κόσμο του εφήβου, μπορεί να λειτουργήσουν προσθετικά και να τον κάνουν πιο ευάλωτο* στην εκδήλωση άγχους στο σχολικό περιβάλλον. Το κοινωνικο-βιοτικό* επίπεδο του εφήβου, όπως και το πολιτιστικό (γλώσσα, στάσεις και αξίες ζωής, κίνητρα και εμπειρίες) επηρεάζουν σημαντικά πτυχές της σχολικής ζωής. Ειδικά στην εποχή μας, όπου η αύξηση των μεταναστών έχει κάνει το σχολείο μια πολυπολιτισμική κοινωνία, οι διαφορές αυτές είναι πιο έντονες. Περισσότερο αποξενωτικές* είναι άλλες πτυχές* της οικογενειακής ζωής, όπως η διάσταση ή ο χωρισμός των γονιών, κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, ένα προβληματικό μέλος της οικογένειας, τα οποία ασκούν βαθιά επίδραση στον έφηβο, εμποδίζοντάς τον να δεθεί με τη σχολική κοινότητα και να προσαρμοστεί στο σχολικό κλίμα. O τρόπος με τον οποίο η οικογένεια θα στηρίξει τον έφηβο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Πολύ συχνά οι γονείς ενισχύουν το άγχος του μαθητή πιέζοντάς τον για περισσότερο διάβασμα, διότι κατά την κρίση τους, οι ώρες που αφιερώνει το παιδί τους για τη μελέτη δεν αρκούν. Προβάλλουν στο πρόσωπο του παιδιού τις δικές τους επιθυμίες και πολλές φορές, όταν μιλούν για την επιτυχία ή την αποτυχία, ταυτίζονται τόσο πολύ μαζί του, που είναι σαν να φοιτούν οι ίδιοι στο σχολείο («πήραμε βαθμούς», «ξεκινάμε μαθήματα» κλπ). Κάποιοι θεωρούν ότι ανεβαίνουν περισσότερο κοινωνικά έχοντας για παιδί «έναν πρώτο μαθητή», παρά ένα παιδί που τα βγάζει πέρα μόνο του και είναι υπεύθυνο για τη δουλειά που απαιτεί το σχολείο. (διασκευή) *προσδοκίες = αυτές που ελπίζει κάνεις να συμβούν, *κύρος = αναγνωρισμένη αξία, *διαπροσωπικών = που αφορά δύο ή περισσότερα πρόσωπα, *ενισχύεται = μεγαλώνει, των ιδιαιτεροτήτων = των ιδιαίτερων (ξεχωριστών) χαρακτηριστικών του καθενός, *ευάλωτο = που εύκολα υποκύπτει, ευαίσθητο, *κοινωνικο-βιοτικό = η κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει και οι οικονομικές δυνατότητες της οικογένειας, *αποξενωτικές = που σε αποξενώνουν, σε απομακρύνουν, *πτυχές = πλευρές, όψεις 2

3 1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ: (μ. 2) (α) Να εξηγήσετε με δικά σας λόγια δύο (2) πιθανές αιτίες του σχολικού άγχους σύμφωνα με το Κείμενο 2. (μ. 1) (β) Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας ως προς τη στάση του παιδιού απέναντι στο σχολείο σύμφωνα με την αρθρογράφο του Κειμένου 1 και την αρθρογράφο του Κειμένου 2; (μ. 1) 2. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: (μ. 1) (α) Να δώσετε έναν (1) αντιπροσωπευτικό πλαγιότιτλο στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1. (μ. 0,25) (β) Να γράψετε και να ονομάσετε τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου του Κειμένου 2. (μ. 0,75) 3. ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ: (μ. 2) (α) (β) Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους στην πιο κάτω πρόταση που βρίσκεται στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1. (μ. 0,5) «Η σχολική εμπειρία αποτελεί κρίσιμο κομμάτι στη ζωή του παιδιού.» Να τρέψετε το ρήμα «εκδηλώνεται» σε όλους τους μελλοντικούς χρόνους χωρίς να αλλάξετε το πρόσωπο, τον αριθμό και τη φωνή. (μ. 0,75) (γ) Να τρέψετε τις πιο κάτω λέξεις στον αντίθετο αριθμό, χωρίς να αλλάξετε την πτώση:(μ. 0,75) «ενθουσιώδεις», «διαμόρφωση», «συστήματος» 4. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ: (μον. 1) (α) Να γράψετε τα συνθετικά της λέξης «διαθέτουν». (μ. 0,5) (β) Να σχηματίσετε μία (1) άλλη νέα σύνθετη λέξη χρησιμοποιώντας το β συνθετικό της λέξης «προβολή». (μ. 0,25) (γ) Να γράψετε ένα (1) παράγωγο ουσιαστικό από το ρήμα «μειώνεται». (μ. 0,25) ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (μον. 8) Η πρώτη σας χρονιά στο Γυμνάσιο τελειώνει. Να γράψετε στο ημερολόγιό σας τις θετικές και τις αρνητικές εντυπώσεις σας από αυτό. ( λέξεις) 3

4 ΜΕΡΟΣ Β : ΚΕΙΜΕΝΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΜΟΝΑΔΕΣ 6 Κείμενο 1 : «Η Βαγγελίτσα» (απόσπασμα), Έλλης Αλεξίου Ο πρώτος περίπατος που γίνηκε ήτανε σε μιαν ακρογιαλιά. Άμα φτιάξανε τα παιδιά φούρνους και ψωμιά στην άμμο, και παίξανε κυνηγητό με τα κύματα, καθίσανε αποσταμένα* να φάνε. Μόνο η Βαγγελίτσα καθισμένη μακριά από τις άλλες, καταντίκρυ στον ήλιο, που βασίλευε και της χρύσιζε τα ολόξανθα μαλλιά (είχανε φουντώσει με τον αέρα και της σκέπαζαν το πρόσωπο), έτρωγε το ψωμί και τις σταφίδες που είχε χυμένες στην ποδιά της. - Γιατί είσαι μόνη σου Βαγγελίτσα, τη ρώτησε η δασκάλα της, και δεν πας με καμιά παρέα; - Δε με θέλουνε, γιατί δεν ξέρω να παίζω και τους τα χαλνώ. Αυτό το έλεγε φυσικά, δίχως παράπονο. Το ξερε κι εκείνη πως υστερούσε από τις άλλες και το χε πάρει απόφαση. Μόνο η δασκάλα δεν εννοούσε να το πάρει απόφαση και να πάψει να τη βασανίζει. Κι έπρεπε αλήθεια να την αφήσει τη Βαγγελίτσα πια ήσυχη, γιατί για το χατίρι της αδικούσε τ άλλα παιδιά, τα πολλά, γι αυτήν που ήτανε μια. Πόσες φορές δεν ξόδευε και τη μισή ώρα του μαθήματος για λόγου της! - Βγάλε, Βαγγελίτσα, πάνω στο θρανίο σου τέσσερα φασόλια! - Τέσσερα, απαντούσε η Βαγγελίτσα από μέσα της και δίχως να σηκώνει το κεφάλι. - Πες το δυνατά! Φωναχτά! Μα η Βαγγελίτσα ακούγοντας τη φωνή της δασκάλας τα χανε και ξεχνούσε τι την ρωτούσε. - Τέσσερα, είπαμε. Βγάλε και μέτρα τα! Ένα, δύο Αρχινούσε κι έβγαζε, έβγαζε, ξεπερνώντας τα τέσσερα και μετρώντας μηχανικά. - Μόνο τέσσερα! Πολλά έβγαλες. Άφησέ τα τώρα αυτά τα τέσσερα κατά μέρος και μέτρησε χώρια άλλα πέντε! Η Βαγγελίτσα κοίταζε αφηρημένη. - Όπως μέτρησες τα τέσσερα, τώρα να μετρήσεις πέντε και να τα βάλεις δίπλα στα τέσσερα. Τα μετρούσε, πέντε σωστά. - Πόσα ήταν τούτα που πρωτοβγάλαμε; Κι έδειχνε η δασκάλα τα τέσσερα. Μιλιά. - Δεν πειράζει. Ξαναμέτρησέ τα και πες μου! Πόσα είναι τούτα; Κι έδειχνε τα πέντε. Η Βαγγελίτσα κοίταζε πάλι σα χαμένη. Και δώσ του η ιστορία αυτή να ξαναρχινά τρεις και τέσσερις φορές, να θυμώνουνε τα παιδιά, και το περισσότερο ο Πυθαγόρας, που συχνά δεν κρατιότανε ως το τέλος, μόνο σηκωνότανε ορθός και λάβαινε μέρος βοηθώντας τη δασκάλα στη διδασκαλία της: - Μα, βρε Βαγγελίτσα, δεν ξέρεις αν είναι τα τέσσερα πιο πολλά από τα πέντε; Για να σου χαρίζανε καραμέλες; Τέσσερις θέλεις να σου χαρίσουνε ή πέντε; *αποσταμένα = κουρασμένα (διασκευή) 4

5 Κείμενο 2: «Η εκδρομή του Δημητρού» (απόσπασμα), Κατίνας Παπά Σήμερα τα πράματα ήτανε δύσκολα για το Δημητρό. Η μητέρα του ερχότανε αργά, η γειτόνισσα έλειπε, σαπούνι δεν είχε, η ώρα έφευγε, κι ωστόσο αυτός, αύριο το πρωί στις εφτά έπρεπε να ναι έτοιμος, με ποδιά καθαρή και το δεματάκι με το φαΐ του στο χέρι. Για το φαΐ δεν τον ένοιαζε και τόσο «πού σε ξέρει ο άλλος τι τρως και τι δεν τρως!». Εκείνο που τον πείραζε ήτανε η ποδιά. - «Η συγκέντρωσις θα γίνει εις την αυλήν του σχολείου. Θα έλθετε όλοι καθαροί και τακτικοί και με το καλαθάκι σας ο καθείς με το φαγητό του». Και τα μάτια του δασκάλου, όταν έλεγε «θα έλθετε καθαροί», έπεσαν ακριβώς στην ποδιά του Δημητρού. Αν η μητέρα του σχόλαινε ενωρίτερα, τι ανάγκη θα είχε; Θα του καθάριζε ωραία την ποδιά του, κι αυτός πρώτος και καλύτερος θα φτανε αύριο στο σχολειό. Αλλά έλα που σχολούσε αργά απ το εργοστάσιο, κι όσο να ρθει τόσο δρόμο στο σπίτι ενύχτωνε. Πότε θα πρόφτανε να την πλύνει; Κι αν δεν εστέγνωνε; Ο Δημητρός άνοιξε διάπλατα τα μάτια του από αγωνία. Ήτανε ένας μήνας, που την περίμενε αυτή την εκδρομή, κι αν δεν επήγαινε, θα σκαζε. Δεν επήγε ποτέ του εκδρομή, και του φαινόταν πολύ μεγάλο πράγμα. Και μη δεν ήτανε κιόλας; Δένδρα, πράσινη γης, νερά τρεχούμενα, αγέρας, βουνό, ελευθερία. Τούμπες και πηδήματα και φωνές, κι ο δάσκαλος εκεί μπροστά, να σε βλέπει και να μη λέει τίποτες να μην σου τραβάει τ αυτί και να μη σου μετράει δεκαοχτώ τσουχτερές* χαρακιές* στη σειρά απάνω στην παλάμη σου. Και το πιο παράξενο, να χαμογελάει! Μα αυτό ίσα ίσα ήτανε, που δεν το χωρούσε το κεφάλι του Δημητρού, κι ας το λέγανε όλα τα παιδιά, που πήγανε και πέρσι εκδρομή με το δάσκαλο. Ο Πανούτσος μάλιστα πήρε και όρκο. «Ο δάσκαλος χαμογελάει! αλήθεια σου λέω, μα το σταυρό!» κι ο Πανούτσος φίλησε το σταυρό, που έκανε με τα δάκτυλά του «ο δάσκαλος χαμογελάει! τον είδαμε με τα μάτια μας». Και ο Δημητρός συλλογίστηκε το δάσκαλό του, που έμπαινε κάθε μέρα στην τάξη κατσουφιασμένος κι άγριος, σαν να τον έδερνε κάθε πρωί ο πατέρας του. Δεν θυμάται να γέλασε ποτέ. - «Διατί* εφόνευσεν* ο Ηρακλής τας Στυμφαλίδας όρνιθας;» -«Για να γεμίσει προσκέφαλα* με τα πούπουλα», φώναξε ο Πανούτσος. Τα παιδιά γελάσανε, μα ο δάσκαλος σούφρωσε* τα φρύδια του. Κατέβηκε άγριος από την έδρα κι έδωκε τέτοιο ξύλο στον Πανούτσο, που όλοι βουβάθηκαν*. Μόνο με το Ζακυθινό δε θυμώνει θα πεις, αυτός είναι καλός μαθητής και τα λέει όλα με τη σειρά: - «Και ο Θεός καταράστηκε τους πρωτοπλάστους και είπε στον Αδάμ να κερδίζει τον άρτον* του με τον ιδρώτα του προσώπου του». Τα φρύδια του δασκάλου ξεσούφρωσαν και το πρόσωπό του έγινε μαλακότερο. «κι εσύ φίδι, να είσαι καταραμένο και να σέρνεσαι εις τους αιώνες με την κοιλίαν σου». «Και πώς περπατούσε πρωτύτερα;» ρώτησε ο καημένος ο Δημητρός, μα έφαγε κι αυτός της χρονιάς του. Και να σου ορκίζεται ο Πανούτσος, πως αυτός ο δάσκαλος αύριο θα χαμογελάει! Να το βλέπεις και να μη το πιστεύεις! Ωστόσο η ώρα περνούσε κι ο Δημητρός δεν έβρισκε ησυχία, βγήκε στην αυλή και τράβηξε ίσια κατά τη γειτόνισσα. 5

6 Μια μικρή καθότανε στο κατώφλι και έτρωγε με όρεξη το ψωμί της. - Φιλίτσα! ε, Φιλίτσα, φώναξε από μακριά ήρθε η μητέρα σου; Η μητέρα της Φιλίτσας ήτανε φίλη με τη μητέρα του Δημητρού και πολλές φορές τον φρόντιζε, όταν έλειπε η δική του. Μα για κακή του τύχη έλειπε σήμερα κι αυτή. - Τι τη θέλεις; Ρώτησε η μικρή. - Το και το, διηγήθηκε ο Δημητρός. - Μπα! Και δε σου την πλένω εγώ την ποδιά σου; - Ξέρεις εσύ να πλύνεις ποδιά; Αυτό δα έλειπε τώρα να ξερε κι η Φιλίτσα να πλένει! Μα πάλε, πού ξέρεις! Αυτές οι κοπέλες είναι επιδέξιες ξέρουνε τόσα πράματα, που δεν ξέρουμε μεις τα παιδιά! -Φέρ την ποδιά σου και θα δεις! Ο Δημητρός τ αποφάσισε μια και δυο έβγαλε την ποδιά του και την παράδωκε στη Φιλίτσα. (διασκευή) *τσουχτερές (οι) = δυνατές, διαπεραστικές *χαρακιές (οι) = κτυπήματα με τον χάρακα (=ρίγα) στην παλάμη του χεριού ως τιμωρία *διατί = γιατί *εφόνευσεν = σκότωσε *προσκέφαλα (τα) = μαξιλάρια *σούφρωσε = έκανε ρυτίδες στο μέτωπο με τα φρύδια του *βουβάθηκαν = σιώπησαν *τον άρτον = το ψωμί. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ: (μον. 3) Να απαντήσετε στις ερωτήσεις, που ακολουθούν, αφού διαβάσετε το Κείμενο 1 και το Κείμενο Να συγκρίνετε τη δασκάλα στο Κείμενο 1 με τον δάσκαλο στο Κείμενο 2 και να γράψετε δύο (2) διαφορές όσον αφορά τη συμπεριφορά των δασκάλων προς τους μαθητές. (μ. 1) 2. (α) Να γράψετε και να εξηγήσετε με δικά σας λόγια δύο (2) λόγους για τους οποίους ο Δημητρός στο Κείμενο 2 ήθελε τόσο πολύ να πάει εκδρομή. (μ. 0,5) (β) Να γράψετε μία (1) δυσκολία που αντιμετώπιζε ο Δημητρός και πώς την έλυσε. Να γράψετε και να εξηγήσετε με δικά σας λόγια. (μ. 0,5) 3. Να γράψετε ένα (1) στοιχείο από το Κείμενο 1 και ένα (1) στοιχείο από το Κείμενο 2 που δηλώνουν ότι τα κείμενα αυτά αναφέρονται σε μιαν άλλη εποχή και να εξηγήσετε με δικά σας λόγια. (μ. 1) Κείμενο 3: «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου», δημοτικό τραγούδι Ερόδισε* η ανατολή και ξημερώνει η δύση, γλυκοχαράζουν τα βουνά κι αυγερινός* τραβιέται, παν τα πουλάκια στις βοσκές κι οι όμορφες στη βρύση, βγαίνω κι εγώ κι ο μαύρος μου, με τα λαγωνικά* μου, βρίσκω μια κόρη που πλενε σε μαρμαρένια γούρνα, τη χαιρετώ δε μου μιλεί, της κρένω* δε μου κρένει: -Κόρη για βγάλε μας νερό, την καλή μοίρα να χεις, να πιω κι εγώ κι ο μαύρος μου και τα λαγωνικά* μου Σαράντα σίκλους* έβγαλε, στα μάτια δεν την είδα, Κι απάνω στους σαρανταδυό τη βλέπω δακρυσμένη: -Γιατί δακρύζεις, λυγερή, και βαριαναστενάζεις; Μήνα* πεινάς, μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα; 6

7 -Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ έχω κακή μάνα ξένε μου, κι αν εδάκρυσα, κι αν βαριαστενάζω, τον άντρα μου χω στην ξενιτιάν εδώ και δέκα χρόνους, κι ακόμα τρεις τον καρτερώ, πέντε τον παντηχαίνω*, κι απέ* θα κόψω τα μαλλιά, καλόγρια θένα γένω, θα πάω στα έρημα βουνά να στήσω μοναστήρι, εκειόν να τρώει η ξενιτιά, κι εμέ τα μαύρα ράσα -Κόρη, ο καλός σου επέθανε, κόρη, ο καλός σου εχάθη κι εγώ παπάδες πλέρωσα, κι είπε να με πλερώσεις, του έδωκα κι ένα φιλί, κι είπε να μου το δώσεις. -Αν τους παπάδες πλέρωσες, διπλά να σε πλερώσω, κι αν έκανες τα κόλλυβα, διπλά να σου τα δώσω, όμως εκείνο το φιλί, τρέχα και γύρευέ το! - Κόρη μ εγώ είμ ο άντρας σου, εγώ μαι κι ο καλός σου. - Πες μου σημάδια του σπιτιού, και τότε σε πιστεύω - Έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κλήμα στην αυλή σου, κι έχεις και με τα χέρια σου μια λεϊμονιά φυτέψει. - Κάποιος κακός μου γείτονας σου τα πε και τα ξέρεις πες μου σουσούμια* του κορμιού, και τότε σε πιστεύω. - Έχεις ελιά στα στήθη σου, κι ελιά στην *αμασκάλη, κι ανάμεσα στον κόρφο σου τ αντρός σου φυλαχτάρι. - Ξένε μ εσύ είσ ο άντρας μου, εσύ είσ ο καλός μου! *ερόδισε = ανέτειλε, ξημέρωσε *αυγερινός (ο) = ο αποσπερίτης, το τελευταίο άστρο της νύχτας *κρένω = μιλώ *λαγωνικά (τα) = κυνηγετικοί σκύλοι, *σίκλοι (οι) = κουβάδες *μήνα = μήπως *παντηχαίνω = περιμένω κάτι με ελπίδα, ως λύτρωση *απέ = έπειτα *σουσούμια (τα) = τα ξεχωριστά προσωπικά χαρακτηριστικά σημάδια *αμασκάλη (η) = μασχάλη. Κείμενο 4 : «Η ξενιτιά με πλάνεσε*», δημοτικό τραγούδι Βουλιούμαι* μια, βουλιούμαι δυο, βουλιούμαι τρεις και πέντε, βουλιούμαι να ξενιτευτώ πολύ μακριά στα ξένα κι όσα βουνά και αν διαβώ, όλα τα παραγγέλλω: - Βουνά, να μη χιονίσετε, κάμποι, μη παχνιστήτε*, όσου* να πάνω* και να ρθώ και πίσω να γυρίσω. Η ξενιτιά με πλάνεψε, τα έρημα τα ξένα, και κάνω χρόνια δεκαοχτώ και μήνες δεκαπέντε έπιασα ξένες αδερφές και ξένες παραμάνες*, έπιασα μια σταυραδερφή* να πλένει τα σκουτιά* μου τα πλένει μια, τα πλένει δυο, τα πλένει τρεις και πέντε κι από τις πέντε και μπροστά τα ρίχνει στα σουκάκια*. - Ξένι μ *, σύμμασ * τα ρούχα σου, σύμμασ και τα σκουτιά* σου, σε καϊτερεί* η μανούλα σου κι αυτή η αδερφή σου, σε καϊτερεί η αγάπη σου τώρα και τόσα χρόνια. *πλάνεσε = πλάνεψε, ξεγέλασε *βουλιούμαι = βούλομαι, θέλω *μη παχνιστήτε = να μην έχετε ομίχλη *όσου = όσο, μέχρι *να πάνω = να πάω *παραμάνα (η) = βάγια, νταντά *σταυράδερφη (η) = αδελφή όχι λόγω συγγένειας, αλλά μέσω ειδικής τελετής που δίνονται όρκοι αμοιβαίας υποστήριξης *σκουτιά (τα) = ρούχα *σουκάκια (τα) = σοκάκια, στενοί δρόμοι *ξένι μ = ξένε μου *σύμμασ = συμμάζεψε, συγύρισε *καϊτερεί = καρτερεί, περιμένει. 7

8 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ: (μον. 3) Να απαντήσετε στις ερωτήσεις, που ακολουθούν, αφού διαβάσετε το Κείμενο 3 και το Κείμενο (α) Σε ποιο είδος των δημοτικών τραγουδιών ανήκει το Κείμενο 3; (μ. 0,25) (β) Γράψετε ένα (1) χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού του είδους των δημοτικών τραγουδιών. (μ. 0,25) 2. Να γράψετε μία (1) ομοιότητα και μία (1) διαφορά ως προς το περιεχόμενο ανάμεσα στο Κείμενο 3 και στο Κείμενο 4 και να τις εξηγήσετε με δικά σας λόγια. (μ. 1) 3. Να γράψετε τρία (3) χαρακτηριστικά γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών, να τα εξηγήσετε και να τα τεκμηριώσετε με στοιχεία από το Κείμενο 4. (μ. 1,5) ΔΙΔΑΣΚΩΝ/ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΕΣ Φωτεινή Γεωργίου Λοΐζος Κ. Λοΐζου Ελίζα Καμπανελλά Η Διευθύντρια Αθηνά Κλεάνθους 8