Strategic Studies of Public Policy

Transcript

1

2 فصلنامۀمطالعاتراهبردیسیاستگذاری عمومی Strategic Studies of Public Policy دورۀ 7 / شمارۀ 24/ پائیز 1396 ISSN: صاحبامتیاز: مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری مدیر مسئول: حسامالدین آشنا سردبیر: عباس ملکی ویراستار: مریم سیدان هیئت تحریریه: حسام الدین آشنا دانشیار فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق)ع( کیومرث اشتریان دانشیار سیاستگذاری عمومی دانشگاه تهران سلیمان پاکسرشت دانشیار جامعهشناسی سیاسی دانشگاه همدان محمدرضا تاجیک دانشیارعلومسیاسی دانشگاه شهید بهشتی هادی خانیکی دانشیار ارتباطات دانشگاه عالمهطباطبایی بهزاد سلطانی دانشیار گروه مکانیک دانشگاه کاشان محسن رنانی استاد اقتصاد توسعه دانشگاه اصفهان محمد فاضلی استادیار جامعهشناسیسیاسی دانشگاه شهید بهشتی علیکریمی م له استاد علوم سیاسی دانشگاه مازندران مسعود کوثری دانشیار ارتباطات و مطالعات فرهنگی دانشگاه تهران مدیر اجرایی: علیرضا روحانی مدیر داخلی: الهه اصالحی صفحهآرا: افشین فالحی شمارگان: 100 نسخه قیمت: تومان نشانی: تهران- خیابان پاستور شرقی- کوچۀ خورشید پالک 52 تلفن: دورنگار: صندوق پستی: ۱۳۱۶۵/۳۱۸ نشانی وبگاه: رایانامه: sspp@css.ir

3 همکاری به دعوت و نگارش راهنمای مجله مخاطبان با سخنی گرامی خوانندگان احترام و سالم با استراتژیک بررسیهای مرکز صاحبامتیازی با عمومی سیاستگذاری راهبردی مطالعات فصلنامۀ دربارۀ اطالعرسانی نیز و پژوهشگران علمی یافتههای و نظریهها ارائۀ منظور به ریاستجمهوری نهاد تصمیمها از است عبارت عمومی سیاستگذاری میشود. منتشر عمومی سیاستگذاری حوزۀ مباحث می کنند. اتخاذ قضائیه( قوۀ و دولت مجلس جمله )از عمومی بخش مختلف مراجع که سیاستهایی و بلکه سیاسی علوم و اقتصاد مانند دانشهایی تنها نه دارد. ارتباط گوناگون دانشهای با سیاستگذاری سیاستگذاری حوزۀ علوم بهعالوه دارند. ارتباط سیاستگذاری با هنر و فلسفه انسانی علوم همۀ این عمومی سیاستگذاری ماهیت دلیل به است. متعدد تحلیل سطوح و روشها نظریهها حاوی یمومع سیاستگذاریهای در تدقیق و واکاوی میکند. فعالیت میانرشتهای حوزههای در فصلنامه پیامدهای زمینۀ در آیندهپژوهی همچنین و آنها بررسی و نقد مختلف بخشهای در کشور فصلنامه عمدۀ و اصلی بخش است. فصلنامه این وظایف و اهداف از کشور در عمومی سیاستگذاری ذیل شماره هر مباحث به دادن انسجام و بخشیدن نظم منظور به که است علمیپژوهشی مقاله های»سیاست اقتصادیسیاست فرهنگی«و اجتماعی»سیاست )مثال مهم مؤلفههای از دسته دو یا یک علم»سیاست بهداشت«و سالمت»سیاست داخلیسیاست خارجیسیاست نظامی«امنیتی میشود. منتشر و...( زیست«محیط»سیاست فناوری«و آموزش الف

4 به کشورند( مدیران و مسئوالن غالبا )که مخاطبان سیاستگذاری دنیای در اینکه دلیل به»گزارش به فصلنامه از کوچکی بخش دارند نیاز دقیق حال عین در و فشرده سریع اطالعات در سیاستگذاری علوم تحوالت با خوانندگان آشنایی برای است. یافته اختصاص سیاستی«عنوان با کوچکی بخش راهبردی مطالعات و عمومی سیاستگذاری فصلنامۀ ایران از خارج و»نقد عنوان با بخشی سیاستگذاری حوزۀ جدید کتابهای با آشنایی برای و»ترجمه«دارد. هم کتاب«بررسی رعایت را مجله چارچوب و شیوهنامه علمیپژوهشی مقالۀ نگارش در نویسندگان است الزم تنظیم مورد در میشود. توجه نیز موارد این به مقاالت محتوایی بررسی بر عالوه داوری در کنند. برای میشود. ذکر نکاتی گفتار این پایان در نیز کتاب بررسی و نقد ترجمه سیاستی گزارشهای کنید. مراجعه نشانی با مجله وبگاه به بیشتر اطالعات مشخصات و نام بدون فایل 2. مقاله اصلی فایل 1. کند: ارسال را فایل دو باید نویسنده هر حتما نویسندگان نویسنده/ مشخصات 2 فایل در که است این در فقط 2 و 1 فایل تفاوت نویسنده. شود. حذف باید گردد. ارسال مجله وبگاه در ثبتنام با الکترونیکی صورت به و شود حروفچینی باید مقاله است: بخشها این شامل مقاله پژوهش )پیشینۀ متن ضرورت( و هدف موضوع )بیان مقدمه کلیدواژه چکیده جامعۀ متغیرها و مفاهیم تعریف نظری چارچوب و پژوهش روش فرضیه و پرسشها پیشنهاد و نتیجه پژوهش( یافتههای و دادهها تحلیل پژوهش محدودۀ یا آماری کتابنامه رجوع نویسندگانراهنمای بخش مجله وبگاه به بخشها این نگارش نحوۀ از اطالع برای کنید. باشد. بیشتر کلمه 7000 از و کمتر کلمه 5000 از نباید علمیپژوهشی مقاالت حجم این برای شود. نوشته فارسی ادب و زبان فرهنگستان شیوهنامۀ مطابق نگارشی نظر از مقاالت شود: رجوع زیر مشخصات با فارسی خط امالیی فرهنگ و فارسی خط دستور کتاب دو به منظور تهران: 13. چاپ فارسی. ادب و زبان فرهنگستان مصوب فارسی: خط دستور آثار(. )نشر فارسی ادب و زبان فرهنگستان ویراست 7. چاپ فارسی. خط امالیی فرهنگ زندیمقد م. زهرا و علیاشرف صادقی آثار(. )نشر فارسی ادب و زبان فرهنگستان تهران: جدید. )در کوچک یاء و و...(»فارسیزبانسیاستگذاری«مثل عباراتی )در نیمفاصله رعایت است. ضروری و...( آرمانیجامعۀ مننامۀ مثل عباراتی با سانتیمتر 5 راست و 4 چپ 7 پایین 3 باال حاشیۀ با 2010 نسخه Word نرمافزار در مقاله شود. حروفچینی Single خطوط فاصلۀ ب

5 نوشتههای فارسی با قلم BZar اندازۀ 13 و نوشتههای التین با قلم Times New Roman اندازۀ 11 حروفچینی شوند. نوع و اندازۀ قلم بخشهای مختلف مقاله مطابق جدولی که در وبگاه مجله در بخش»راهنمای نویسندگان«آمده است انتخاب میشود. شکلها و جداول و روابط ریاضی هر یک باید به طور جداگانه و به ترتیب )از آغاز تا پایان مقاله( شمارهگذاری شوند. عنوان جدول باالی آن و به صورت وسطچین نوشته میشود. عنوان شکل پایین آن و به صورت وسطچین نوشته میشود. نویسندگان توجه داشته باشند که مقالههای ارسالی در هیچ مجله یا همایش داخلی و خارجی منتشر ارائه و یا به صورت همزمان ارسال نشده باشد. پس از ارسال مقاله امکان حذف و اضافه و یا تغییر ترتیب اسامی نویسندگان امکانپذیر نیست. در صورت ارسال نظرهای داوری فایل اصالحشدۀ مقاله به همراه نامۀ گزارش اصالحات انجامشده از طرف نویسنده مسئول ارسال شود. پذیرش اولیۀ مقاله منوط به رعایت راهنماى تدوین مقاالت و پذیرش نهایى و چاپ منوط به تأیید شورای داوری است و در هر صورت نتیجه به نویسنده اعالم خواهد شد. مقاالت پس از بررسی و ارزیابی علمی در صورت تأیید سردبیر و هیئت تحریریه در نوبت چاپ قرار میگیرد. فصلنامه در تلخیص و ویرایش زبانی و فن ی مقالههای رسیده آزاد است. حجم»گزارش سیاستی«و همچنین»نقد و بررسی«حداقل 800 و حداکثر 4500 واژه است. شامل چکیده و کلیدواژه است و ساختار آن باید از روشی منظم و منسجم پیروی کند و حتما شامل مقدمه متن و نتیجه باشد. بهعالوه در»گزارش سیاستی«افزودن بخشی با عنوان»پیشنهاد«الزم است. نحوۀ تدوین شکل و جدول و نیز شیوۀ ارجاعنویسی و کتابنامه مشابه مقاالت علمیپژوهشی است. در مقاالت ترجمهای ارجاعات و کتابنامه به فارسی ترجمه نمیشود اما مترجم باید این موارد را با شیوهنامۀ مجله هماهنگ کند. محتویات شکلها و جدولها به فارسی ترجمه میشود. الزم است مترجم فایل مقاله به زبان اصلی را نیز همراه با فایل ترجمه ارسال کند. با احترام فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی پ

6

7 فهرست مطالب سرآغاز و باز هم سیاست گذاری عمومی آسیه حایری یزدی عباس ملکی مقاالتعلمی-پژوهشی سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دورۀ ریاستجمهوری حسن روحانی مسعود رضائی سعید وثوقی بررسی روابط سیاسیقطروعربستانسعودی ازتبیینهمگراییتاگسست سیاسی )ازبیداری اسالمیتابحرانقطع روابط سیاسی در ژوئن 2017 ( عبدالرضا عالیشاهی حسین مسعودنیا یونس فروزان سناریوهای پیش روی آیندۀ عراق و تحلیل دورنمای حقوقی بینالمللی و امنیتی جمهوری اسالمی ایران جاویدمنتظران سعیدقربانی تأثیردیپلماسیاقتصادیپسامدرنبرتحققاهدافاقتصادداخلیایاالتمتحدۀآمریکا ) م( محمد داوند سیدمسعودموسویشفائی نقش آموزش بر رابطۀ فناوری اطالعات و ارتباطات و شدت انرژی: یک تحلیل بینکشوری وحید کفیلی سعید هاشمی فائزه مرندی بررسی و تحلیل تأثیر توسعۀ انرژیهایتجدیدپذیر بر شاخصهایکالن اقتصادی علیامامیمیبدی حسنجنگآور یونس نوراللهی محمد ستاریفر مرتضی خورسندی اثرتغییراتقیمتنفتبربازدهبورساوراقبهادارتهران بهوسیلهآزمون همانباشتگیغیرخطی حسین میرزایی مهدی دیانی فاطمه اسدی زیدآبادی لیال گرجی بررسياثروجودکشوررقيبوامکاناقداممتقابلدرنتايجتحريمها نمونۀمورديتحريمايران محمدصادقکریمی مطالعۀتطبیقیراهبردهايكالنانرژيدرایرانوکشورهایمنتخب سید صادقضرغامی محمدذاکری گزارش سیاستی تکامل روش معاینۀ فنی روشی به منظور کنترل آالیندگی از خودروهای سواری در شهر تهران امینحسنی مروری بر سیاستگذاری نوآوری در چین مرضیه شاوردی امیرناظمی ترجمه مسائل غامض و تناقضات اجرای خطمشی فرهنگی ناحیهای: شیوههای حکمرانی قدرت تصمیمگیری نتیجۀ خطمشی نوشتۀ کاتیا لیندکویست ترجمۀ مختار جعفری مقاالت مروری سیاست در بستر زمان علی سرزعیم چکیدۀ انگلیسی

8

9 سرآغاز و باز هم سیاست گذاری عمومی آسیه حایری یزدی عباس ملکی

10

11 96 پائیز 24 شمارۀ 7 دورۀ سیاستگذاریعمومی راهبردی مطالعات فصلنامۀ عمومی سیاستگذاری هم باز و 2 ملکی عباس 1 یزدی حایری آسیه مقدمه خورده گره آن عمومی مسائل و جامعه دولت حکومت با که است واژه ای سیاستگذاری آهنگر غالمپور و )قلیپور است عمومی امور صحیح ادارۀ در دولت اقدام تداعی کنندۀ و شده مطرح جهان در دانشگاهی علمی بهعنوان عمومی سیاستگذاری که زمانی از 23(. 1389: چرخۀ در که است عواملی با مرتبط سیاستگذاری تئوری می گذرد. دهه چهار تقریبا است علم تخصصی مفاهیم به ورود بدون می کوشیم نوشتار این در هستند. دخیل سیاستگذاری مفاهیمی توضیح و تعریف به سیاسی رژیمهای یا سیاستگذاری سبکهای نظیر سیاست گیرند قرار پرسش مورد اگر که ساده بهظاهر مفاهیمی بپردازیم. چرخه این بر مؤثر ولی ساده میشود. پدیدار ذاتیشان پیچیدگیهای تصمیمگیری برنامه تنظیم یعنی سیاستگذاری فرایند مختلف مراحل از مرحله هر در حضور دیگر مرحلۀ در اغلب که میکنند نقش ایفای بازیگرانی اجرا و مشروعیتبخشی مرحله هر آن بر عالوه میشوند. اجرایی بخش درگیر بهندرت تصمیمگیران مثال ندارند. مرحله هر بازیگران رویکرد منطقا میطلبد. را خودش ویژۀ سیاسی ساختار و بالقوه مناقشات A.Haieri-Yazdi@sussex.ac.uk رایانامه: انرژی سیاستگذاری پژوهشگر 1. maleki@sharif.edu رایانامه: انرژی مهندسی دانشکدۀ شریف صنعتی دانشگاه انرژی گذاری سیاست دانشیار 2.

12 متأثر از عملکرد پیشینیان است نهادگرایان نیز یادآور می شوند که در هر فرایندی مراحل اولیۀ فرایند تأثیر عمده ای دارد بر آنچه در آینده روی می دهد. با این حال و با وجود آنکه در فرایند سیاست گذاری عواملی جاافتاده و غیرقابل تغییر دخیل هستند همچنان جایی برای مالحظات سیاسی و راهبردی وجود دارد. سیاست گذاری حاصل تعامل پیچیده بین افراد نهادها ایده ها و منافع است 6) Pierre, 2006:.(Peters & و باز هم سیاست گذاری عمومی 12 اجتماع جامعه و افكار عمومی سیاست و سیاست گذاری هر دو فقط در اجتماع امکان ظهور دارند. سیاست گذاری عمومی در مورد اجتماعی است که می کوشد به چیزی به نام جامعه دست پیدا کند. این تعریف به نظر عجیب می آید ولی اگر به تعارضات بین افراد اجتماع با اهداف جامعه توجه کنیم تعریف درستی است. برخالف اقتصاد که براساس نیازهای فردی شکل می گیرد سیاست گذاری شامل نیاز و کوشش جمعی است. سیاست گذاری می تواند یکی از الیه های اجتماعی را مد نظر قرار دهد و دربارۀ آن تحقیق کند و یا اینکه روابط بین طبقات و الیه های اجتماعی را بررسی کند. باو ن در 1996 م گفته است:»برای آنکه واقعه ای را گروه قابل توجهی از طبقات اجتماعی و سیاسی اتفاقی منفی بینگارند کافی است آن اتفاق فقط اندکی ناشی از خطاهای قابل اجتناب و سزاوار سرزنش از جانب سیاست گذاران عمومی باشد«(1996 t Hart,.(Bovens & دولت منتخب جامعه است و اعتبار خود را از رای مردم دریافت می کند. انتظار می رود که نیات و اهداف سیاسی دولت در جهت منافع کلی جامعه باشد. این نیات و اهداف همان راهبردها یا خطوط سیاسی بالقوۀ یک دولت است که به رأی مردم انتخاب شده است و اکنون پس از کسب قدرت می بایست عملی و بالفعل شود. اما افکار عمومی پس از رأی و انتخاب همچنان ناظر و منتقد دولت باقی می ماند. زیرا بسیاری از اهداف سیاسی به عمل در نمی آیند و در حد سخن و تعهدات ناتمام باقی می مانند. این مشکل تا آنجا پیش می رود که دولت خود تبدیل به مشکل جامعه می شود و مردم به تغییر دولت رأی می دهند. نقش سیاست گذاری جلب حمایت افکار عمومی و تبدیل تحلیل سیاسی مردم به توصیۀ سیاسی برای دولت است. سیاست گذاری به یاری جامعه و سیاسیون می آید تا حلقۀ ارتباطی بین جامعه و قدرت باشد. درک این پیوند به سیاست گذاران یاری می کند تا توصیه های بهتر و مؤثرتری بنویسند. برداشت های اجتماعی صحیح از وظایف سیاست گذاران است. درک تبعیض های اجتماعی و نارضایتی های عمومی یا خصوصی و ارائۀ تحلیل و توصیه در قالب گزارش های سیاستی سبب نزدیکی قدرت و جامعه به یکدیگر می شوند به طوری

13 که شهروندان نقش خود را به عنوان شهروند مهم و تأثیر گذار می بینند و لذا برای استمرار حاکمیت قانون مردد نخواهند بود. اجرای سیاست های عمومی بدون حمایت مردم دشوار و بلکه غیرعملی است. بعضی مراجع پنج منبع اصلی برای تدوین استراتژی موثر در سیاست گذاری نام می برند: 1( قدرت قانونی رسمی برای تصمیم گیری 2( افکار عمومی 3( اطالعات 4( نیروهای قابل بسیج 5( منابع مالی 6( رهبری خبره و ماهر (2005 Weible,.(Sabatier & همۀ ذی نفعان با در اختیار گرفتن این منابع می توانند اطمینان کسب کنند که بر سیاست ها و تصمیمات کالن اثرگذار هستند. مثال می توان شواهد حضور این عوامل را در سیاست گذاری آبی کشور مالحظه کرد. علوم سیاسی تفاوت علوم سیاسی و سیاست گذاری در مفهوم عدالت نهفته است. سیاست گذاری بر توزیع عادالنۀ امکانات اجتماعی تمرکز دارد ولی علوم سیاسی بر رقابت قدرت متمرکز است و بر اینکه چه کسی بر چه چیزی و ک ی و چگونه مسلط می شود. ولی اهداف سیاست گذاری متأثر از سیاست است. هدف نهایی سیاست گذاری پیش بردن امور جامعه است به صورتی که در مجموع جامعه هم زمان با احساس آرامش به سمت اهداف از پیش تعیین شده گام بردارد. جمع کردن امنیت جامعه که امری ایستا است و حرکت به سمت اهداف که مسئله ای پویا است تناقض سیاست گذاری عمومی است. سیاست گذار در پی آن است که بین وضعیت موجود و جامعۀ آرمانی مصالحه ای صورت دهد. این مصالحه کاری سخت و رنج آور است. سخت است چون تمام مؤلفه های وضعیت آرمانی مشخص نیست رنج آور است چون بخشی از آرمان ها و آمال حکومت را الجرم باید کنار گذاشت. هیو هکلو در مطالعه ای در 1978 م در مورد سیاست های اجتماعی بریتانیا و سوئد می نویسد: عقیدۀ رایج این است که علم سیاست درمورد نبرد قدرت است... این یک دید کلی از سیاست است و به ویژه در سیاست های اجتماعی کاربرد دارد. سیاست منابع خود را نه تنها در قدرت بلکه در عدم قطعیت پیدا می کند همان جایی که دولتمردان سرگردان برای انتخاب سیاست درست هستند. تقاضا برای سیاست گذاری ناشی از نوعی سرگشتگی جمعي از سوی جامعه است )1978.)Heclo, با این احوال اهداف سیاست گذاری متأثر از سیاست است و در متن سیاست قابل درک و فهم است. در واقع شانس این که یک سیاست گذاری به عمل درآید و اجرایی شود با فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز 96 13

14 و باز هم سیاست گذاری عمومی 14 نزدیک شدن به مراکز قدرت سیاسی بیشتر می شود. درست به همین دلیل است که ممکن است سیاست گذاری دچار قضاوت غلط شود. مدیریت دولتی هر بار که بحث سیاست گذاری مطرح می شود خوانندگان آگاه سؤالی را به درستی مطرح می کنند: تفاوت مدیریت دولتی با سیاست گذاری عمومی در چیست تفاوت یا برتری سیاست گذاری بر مدیریت دولتی این است که سیاست گذاری عمومی تا حد زیادی آرمان گرا است و نسبت به مدیریت دولتی عملگرایی کمتری دارد. تمایزهای عمده بین این دو رشته در مفاهیم زیر قابل درک است: نخست اینکه سیاست گذار نه به عنوان مجری روش ها و دستورها بلکه در نقش تحلیلگر سیاستی عمل می کند. مدیریت دولتی معطوف به قدرت حاکم است و ساختار محکمی دارد لذا در بحران ها یا نقاط عطف به آسانی نمی تواند روش های جایگزین را بیابد اما سیاست گذاری دوام و تحرک بیشتری دارد و به موقع می تواند مسیرهای جایگزین یا راه حل های ابداعی ارائه دهد. دوم اینکه سیاست گذاری عمومی به مسائلی نظیر برابری اجتماعی حقوق مدنی و کیفیت زندگی عالقه مند است. مدیریت دولتی در این مفاهیم پیرو سیاست گذاری عمومی است و در ذات خود امکان توسعه ندارد. در سوی مقابل سیاست گذاری عمومی اهداف اجتماعی را دنبال می کند و در پی زندگی بهتر برای نسل بشر است. هرچند این اهداف ممکن است محدود به جغرافیا یا نژاد خاصی باشند. این ها همان تأثیراتی است که سبب غلبه علوم سیاسی بر سیاست گذاری می شود. سوم ترسیم خالقانۀ آینده است. آینده سازی آرمان سیاست گذاری است. سیاست گذاران با این ابزار می کوشند تا تصمیم گیران و نیز جامعه را برای عمل به رهنمودهای خود ترغیب و تشویق کنند. مقایسۀ هدف سیاسی و اجتماعی در سطح جامعه هدف سیاست گذاری این است که بتواند جامعه را طوری راهنمایی کند که جامعه با صرف دارایی یا منابع خود به بیشترین ارزش دست یابد. جملۀ قبل از نوع احتمالی است چون واقعا منابع جامعه مشخص نیستند به خصوص بخش منابع انسانی که نمی توان با عدد و رقم و یا مدرک تحصیلی اذعان کرد که در چه حدی از کیفیت است. بیشترین ارزش نیز یک جملۀ مبهم است. آیا رشد اقتصادی باال لزوما به معنای اضافه شدن ارزش در جامعه

15 فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز است مسائل فرهنگی و اجتماعی تا چه اندازه در این امر دخالت دارد گفته می شود سیاست گذاری عمومی هدف گرا است. سیاست عمومی به دنبال دستیابی به یک مجموعۀ خاص از اهداف دقیق است که نشان دهندۀ تالش برای حل نیازی خاص در جامعۀ هدف است. سیاست عمومی معموال فقط یک تصمیم اقدام یا واکنش نیست بلکه یک رویکرد یا استراتژی مشخص است )2002 Quinn,.)Young & سؤالی در اینجا مطرح می شود که در بحث دو دانشمند سیاست گذاری در مورد هدفمندی سیاست گذاری عنوان شده است. هال می گوید سیاست گذاری و یادگیری آن یک تالش عمدی است برای تنظیم اهداف و ابزارها سیاست با توجه به پیامدهای سیاست های گذشته و اطالعات جدید به طوری که بهتر بشود به اهداف نهایی حکومت دست یافت )1988.)Peter, این تعریف کامال با بیان هلکو متفاوت است که می گوید سیاست گذاری پاسخ دولت به برخی از محرک های اجتماعی یا محیط زیست است. در دیدگاه او سیاست گذاری یک تغییر نسبتا پایدار در رفتار است که حاصل تجربه است. معموال این چرخش در سیاست ناشی از واکنش به تغییرات رخ داده در جامعه است )1978.)Heclo, برای هال آنچه»یادگیری اجتماعی«می نامد بخشی از فرایند سیاست گذاری عمومی است که در آن تصمیم گیرندگان تالش می کنند بدانند چرا برخی از سیاست ها ممکن است موفق شوند در حالی که دیگران شکست خورده اند. اگر سیاست ها به عنوان یک نتیجه از یادگیری تغییر کنند انگیزۀ این تغییر از طریق فرایند رسمی سیاست های دولت ها آغاز می شود. از سوی دیگر برای هکلو آنچه او»یادگیری سیاسی«می نامد فعالیتی است که سیاست گذاران به عنوان واکنش به تغییرات در محیط های سیاست خارجی انجام می دهند. همان گونه که محیط زیست تغییر می کند اگر سیاست گذاران می خواهند سیاست هایشان شکست نخورد باید با جامعه سازگار شوند )1992 Howlett,.)Bennett & آزادی فردی و مقررات سیاست گذاری عمومی در ماهیت اهدافش همیشه مورد اعتراض بوده است. رفتارهای هر فرد در جامعه دارای اثرهای جنبی بر دیگر افراد جامعه است. در اینجا مسئلۀ آزادی فردی در سیاست عمومی مطرح است و اینکه دولت چقدر مشروعیت دارد تا در انتخاب ها و فعالیت های شهروندان دخالت کند. اگر سیاست عمومی به جای وابستگی خودکفایی را ترویج کند مردم از محدودیت های اجتناب ناپذیر ناشی از وابستگی آزرده نمی شوند. نکتۀ اساسی این است که حکومت در کنار مزیت هایی که برای جامعه به ارمغان می آورد حقوقی را از مردم سلب می کند. اینکه یک نفر به دلخواه از کوتاه ترین مسیر با پای پیاده از یک خیابان گذر کند با ساخت یک پل

16 هوایی و احداث نرده در دو طرف خیابان حقوق افراد را محدود و آنان را مجبور به اطاعت قانون می کند. خشونت مشروع از پیامدهای اجتناب ناپذیر هر سیاست گذاری است )دانشنامۀ سیاست گذاری عمومی آکسفورد 2006(. تحقیقات نشان داده است ارتباطی بین مفاهیم مختلف آزادی و نوع خاصی از چارچوب سیاست عمومی وجود ندارد. هر دو مفاهیم منفی و مثبت از آزادی نیاز به نقش»مقررات«دارند اما اینکه آیا این»مقررات«از سیاست عمومی به وجود می آید یا بهتر است که از طریق خود مردم در یک محیط رقابتی ظاهر شود مسئله ای است که تنها می تواند با گمانه زنی نظری و تحقیق تجر بی حل شود (2016.(Pennington, سیاست گذاری عمومی به مثابه علم نزدیک چهل سال از آموزشی شدن سیاست گذاری عمومی گذشته است. در آموزش مطالعات سیاست گذاری عمومی این پرسش ها مطرح است که چه کسانی چه چیزی را با چه هدفی یاد می گیرند اگر به این سؤال از جنبۀ حاکمیتی نگاه کنیم می توانیم این طور پاسخ دهیم که: کسانی که یاد می گیرند تصمیم گیرندگان دولتی هستند آنچه می آموزند دانشی از ماهیت علمی مسائل سیاسی و راه حل های آن است و تأثیر این یادگیری اتخاذ سیاست های بهتر است یعنی قادر به حل مسائلی هستند که برای رفع آن تالش می کنند. اما باید توجه داشت که تصمیم گیرندگان و سیاستمداران در پی استفاده از اطالعات به منظور تقویت موقعیت های پیشین هستند و کمتر تمایل به موضع گیری یا راهبردهای جدید دارند. آنان بر خالف دانشجویان از روش های منظم علمی و تئوریک استفاده نمی کنند. یکی از راه های آشتی دادن تئوری و عمل در سیاست گذاری توجه به این نکته است که دانش و اطالعات علمی باید فقط به طور غیرمستقیم بر محتوای سیاست تأثیر بگذارد و نقش»روشنگری«ایفا کند. راه دیگر استفادۀ استراتژیک از دانش است. ضرورت استراتژیک را یانگ و کویین در کتابی که به عنوان راهنما برای نگارش اسناد سیاست گذاری عمومی برای اروپای مرکزی و شرقی ذکر کرده اند و نوشته اند: و باز هم سیاست گذاری عمومی دانش سیاست گذاری به مرور زمان به دو شاخۀ کامال مجزا تقسیم شده است. شاخۀ نخست حوزۀ مطالعات راهبردی است که می کوشد از طریق تحقیق در منابع دستۀ اول پیرامون مسائل راهبردی مشخص به فهم و شکل دهی به فرایند سیاست گذاری بپردازد. حوزۀ مطالعات راهبردی معموال حوزۀ مورد توجه گروه های متشکل از محققان پژوهشگران یا چهره های دانشگاهی فعال در حوزۀ سیاست گذاری است. دومین زیرمجموعۀ دانش 16

17 سیاست گذاری حوزۀ تحلیل راهبردی است. این حوزه بیش از حوزۀ مطالعات راهبردی از عوامل سیاسی متأثر است و می کوشد تا از طریق سیاست گذاری برای نهادهای دولتی مستقیما بر برآیندهای سیاسی تأثیر بگذارد ( یانگ و کویین 9(. 1395: و یادآور شده اند که»تحلیل های راهبردی معموال توسط تحلیلگران یا مراکز یا اندیشکده های فعال در حوزۀ سیاست گذاری انجام می گیرند«)یانگ و کویین 9(. 1395: مراکز مطالعاتی و ابزار اندازه گیری سیاست گذاری کار ساده ای نیست. نیاز به منابع انسانی و سازمان خاص خود دارد. سیاست گذاری فاقد ابزارهای اجرایی برای عملی کردن نتایج پیشنهادها یا تصمیم سازی ها است. مراکز مطالعاتی و اتاق های فکر از ابزارهایی نظیر آینده پژوهی یا گزارش های سیاستی برای ترغیب و تشویق اجتماع و تصمیم گیران به رعایت یا مقبولیت پیشنهادهای آن ها استفاده می کنند. افرادی که در این سازمان ها مشغول به کار تولید فکر و اندیشه هستند ممکن است در بزرگ نمایی یافته ها و تجویزات خود افراط به خرج دهند. به همین لحاظ در بسیاری از دانشکده های سیاست گذاری دوره هایی با عناوین ترکیبی نظیر سیاست گذاری و مدیریت تعریف شده اند. شاید همان طور که سیاست گذاری روزی از مدیریت دولتی و اقتصاد منشعب شد یک روز در بلوغ بهتری دوباره به هم ملحق شوند. منطقا باید نتایج عملی به دست آمده از این مراکز نشانگر میزان موفقیت آن ها باشد. اما تعیین اینکه سیاست گذاری تا چه اندازه برای جامعه مفید بوده است همیشه مشکل است. برای چنین کاری به ابزارهای اندازه گیری نیازمندیم. ابزارهای گوناگونی برای سیاست گذاری عمومی معرفی شده است. سیاست گذاری عمومی عمدتا از ابزار کمی برای اندازه گیری اهداف خود استفاده می کند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آمار نشانگر تفاوت ها و شباهت ها است که براساس این نتایج تصمیم نهایی در سیاست های عمومی گرفته می شوند. آمارها جهان را توصیف می کنند. گفته می شود که سیاست عمومی در استفاده از ابزار کیفی ناتوان یا کم توان است و مفاهیم کیفی را برای اندازه گیری به مفاهیم کمی بدل می کند. مفاهیمی مثل فرهنگ و هنر و نظایر آن در چارچوب سیاست گذاری عمومی می بایست قابل اندازه گیری باشند. ولی در قالب کمیت کیفیت کتاب با دریافت جایزۀ پولیتزر قابل اندازه گیری است یا کیفیت جامعۀ فارغ التحصیالن یک دانشگاه با تعداد جوایز بین المللی تعلق یافته به فارغ التحصیالن آن. هرچند تحلیلگران سیاستی یا سیاست گذاران نیازمند تجهیز به ابزارهای کم ی و مدل سازی فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز 96 17

18 و باز هم سیاست گذاری عمومی 18 هستند ولی نباید از نظر دور داشت که مهارت های مصاحبۀ عمقی و تحلیل های روایتی به واقعی شدن تحلیل ها کمک می کند. تفسیر افکار و سخن های رایج مردم یکی از راه های اطالع از خواست جامعه و نزدیک کردن اهداف سیاسی و اهداف اجتماع به یکدیگر است. از سوی دیگر نقد سیاست های موجود با هدف تشریح و ارزیابی وضع موجود و سپس بهبود آن ها از ابزار سیاست گذاران هستند. بخش روایی و ابزارهای کیفی در سیاست گذاری بخشی است که در علوم سیاست گذاری به حد کافی توسعه نیافته است و در عین حال بخشی است که یک سند سیاست گذاری را شدنی و باورپذیر می کند. گزارش سیاستی گزارش سیاستی یک نوشتۀ پژوهشی است که بر مسائل سیاست گذاری متمرکز شده و دارای توصیه های روشن برای تصمیم گیران سیاسی است. بنابراین تحلیل تاریخی و یا نوشته ای که نظریات یک فرد را منعکس می کند گزارش سیاستی نیست. هدف گزارش سیاستی ابتدا آن است که توجه سیاست مداران و تصمیم گیران را به یک موضوع سیاستی جلب کند و ادراک آنان را برای شناخت مسئله و راه حل ها چارچوب دار کند. نتیجۀ دلخواه متقاعد کردن تصمیم گیران است تا از تغییرات پیشنهادشده در گزارش دفاع کنند. در واقع گزارش سیاستی چیزی خارق العاده نیست بلکه آنچه را در ذهن تصمیم گیران است ساده و با چارچوب به رشتۀ تحریر در می آورد. اما در عین حال الزم است منافع شخصی افرادی مانند کارمندان که این گزارش را می نویسند در متن انعکاس نیابد. یکی از مشکالت سازمان های بزرگ و دولت ها فاصله گرفتن منافع فردی مدیران با اهداف سازمان است )برای نمونه رک: آلیسن 1364(. گزارش سیاستی از این لحاظ کمتر از گزارش های سازمانی شامل تعارض یا تزاحم منافع است و توانایی این را دارد که به نقد سیاست های موجود بپردازد. اگر سیاست گذار از ابزار انتقادی برای ارائۀ گزارش خود استفاده کند می تواند یک گزارش سیاستی انتقادی ارائه دهد. در این صورت نتایج گزارش به جای آنکه صرفا به ارزیابی و ارائۀ راهکارهای بهبود بپردازد شامل ارزیابی و ارائۀ فرایند یا سیاست های جایگزین خواهد بود. ساختار یک گزارش سیاستی می تواند به صورت زیر باشد: 1. عنوان 2. خالصۀ اجرایی: اکثر تصمیم گیران فقط این بخش از یک گزارش سیاستی را می خوانند. 3. بدنۀ گزارش:

19 زمینه: در حال حاضر با آن مشکل خاص چگونه برخورد می شود چرا این شیوه تا کنون اجرا می شده است تحلیل: چرا سیاست گذاری فعلی کار نمی کند چرا باید به دنبال یک جایگزینباشیم انتخاب های سیاستی: دربارۀ چند جایگزین و پیامدهای آن بحث می شود. توصیه ها: چند توصیه و چگونگی اجرایی کردن آن ها در این بخش نوشته می شود. 4. نتیجه: خالصۀ تحلیل و توصیه ها می آید. 5. ضمیمه: حاوی جدول ها نقشه ها و نمودارهای مرتبط است )2011.)Scotten, سخن پایانی سیاست گذاری به شکل های مختلفی ممکن است با شکست مواجه شود. ولی برای اینکه موفقیتی به سیاست گذاری نسبت داده شود باید در سه بعد اصلی موفق باشد: سیاست گذاری فرایند اجرایی و منابع سیاسی (2010.(McConnell, بسیاری از تحلیلگران بر ناکامی برنامه ها تمرکز و بر بهبود ابزارها تأکید کرده اند. ولی به همین اندازه الزم است به فرایندها و منابع سیاسی توجه کرد. سیاست گذاران و مدیران عالقه مند به اجتناب از شکست های عمده در برنامه ها باید توجه بیشتری به تحقیق و نیز پیاده سازی سیاست ها داشته باشند تا دانش خود را از نتایج برنامه های ممکن بهبود بخشند و عدم قطعیت و ریسک در این حوزه را کاهش دهند. کتابنامه آلیسن گراهام شیوه هاي تصمیم گیري در سیاست خارجي )تفسیري بر بحران موشکي کوبا(. ترجمۀ منوچهر شجاعي. تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي. یانگ ایون و لیزا کوئین راهنمای نگارش گزارش های راهبردی در حوزۀ سیاست گذاری عمومی برای مشاوره دهندگان سیاسی در اروپای مرکزی و شرقی. ترجمۀ سیدمهدی ساعتچی و امید صالحی. تهران: مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری. قلی پور رحمت االله و ابراهیم غالم پور آهنگر فرایند سیاست گذاری عمومی در ایران. تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسالمی. دانشنامۀ سیاست گذاری عمومی آکسفورد ویراستۀ مایکل مورن مارتین رین و روبرت گودوین. ترجمۀ محمد صفار. به سفارش مرکز مطالعات سیاست گذاری عمومی دانشگاه تهران. تهران: انتشارات میزان. Bovens M & t Hart P Understanding Policy Fiascos. New Brunswick, NJ: Transaction Books. فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز 96 19

20 Eóin Young and Lisa Quinn Writing Effective Public Policy Papers: A Guide for Policy Advisers in Central and Eastern Europe. Budapest: Open Society Institute. Hall, Peter A Policy paradigms, social learning and the state. a paper presented to the International Political Science Association. Washington D.C. Heclo, Hugh Issue networks and the executive establishment. in A. King, ed. The New American Political System. Washington D.C.: American Enterprise Institute for Public Policy Research. pp J. Bennett, Colin, Howlett, Michael The Lessons of Learning: Reconciling Theories of Policy Learning and Policy Change. Policy Sciences. Vol 25. pp McConnell A Understanding Policy Success: Rethinking Public Policy. Basingstoke: Palgrave Macmillan. Pennington, Mark. Aug Freedom, Regulation, and Public Policy. The Oxford Handbook of Freedom. Handbook of Public Policy Peters, guy, Jon Pierre (edits). Sage Publication. p 6. Sabatier, P.A., and Weible, C.M Innovations in the advocacy coalition framework. Paper presented at the American Society for Public Administration meeting. Milwaukee, WI. Stated in this book: Fischer, Frank, Gerald J.Miller Mara S. Sidney, (edits). Handbook of Public Policy Analysis: Theory, Politics, and Methods. CRC Press, Taylor & Francis Group. Scotten, Ali G. Feb Writing Effective Policy Papers: Translating Academic Knowledge into policy solutions. Lecture Presentation. و باز هم سیاست گذاری عمومی 20

21 مقاالت علمی- پژوهشی سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دورۀ ریاست جمهوری حسن روحانی مسعود رضائی سعید وثوقی بررسی روابط سیاسی قطر و عربستان سعودی از تبیین همگرایی تا گسست سیاسی )از بیداری اسالمی تا بحران قطع روابط سیاسی در ژوئن 2017( عبدالرضا عالیشاهی حسین مسعودنیا یونس فروزان سناریوهای پیش روی آیندۀ عراق و تحلیل دورنمای حقوقی بین المللی و امنیتی جمهوری اسالمی ایران جاوید منتظران سعید قربانی تأثیر دیپلماسی اقتصادی پسامدرن بر تحقق اهداف اقتصاد داخلی ایاالت متحدۀ آمریکا ) م( محمد داوند سید مسعود موسوی شفائی نقش آموزش بر رابطۀ فناوری اطالعات و ارتباطات و شدت انرژی: یک تحلیل بین کشوری وحید کفیلی سعید هاشمی فائزه مرندی بررسی و تحلیل تأثیر توسعۀ انرژی هایتجدیدپذیر بر شاخص های کالن اقتصادی علی امامی میبدی حسن جنگ آور یونس نوراللهی محمد ستاری فر مرتضی خورسندی اثر تغییرات قیمت نفت بر بازده بورس اوراق بهادار تهران به وسیله آزمون هم انباشتگی غیرخطی حسین میرزایی مهدی دیانی فاطمه اسدی زیدآبادی لیال گرجی بررسي اثر وجود کشور رقیب و امکان اقدام متقابل در نتایج تحریم ها نمونۀ موردي تحریم ایران محمد صادق کریمی مطالعۀ تطبیقی راهبردهاي کالن انرژي در ایران و کشورهای منتخب سید صادق ضرغامی محمد ذاکری

22

23 96 پائیز 24 شمارۀ 7 دورۀ سیاستگذاریعمومی راهبردی مطالعات فصلنامۀ دورۀ در چین و ایران دفاعی روابط سنجش 1 روحانی حسن ریاستجمهوری 3 وثوقی سعید 2 رضائی مسعود چكيده پیشبینیهای به داد پایان ایران هستهای برنامه مورد در بینالمللی نگرانیهای به که برجام امضای مقاله اصلی پرسش همینرو از است. شده منجر چین و ایران دفاعی روابط آیندۀ مورد در فزایندهای نظامی قلمرو در چین و ایران روابط برای هستهای توافق از پس فضای که است استوار پایه این بر راهبردی سطح به روابط ارتقای به منجر تحول این آیا است ویژگیهایی و ابعاد چه دربردارندۀ پاسخ در بود خواهیم طرف دو میان دفاعی جدید مناسبات شاهد و شد خواهد کشور دو میان با که است کشور دو روابط در جدید نظمی ایجاد متضمن صرف ا پسابرجام فضای که میشود اشاره کرده مستحکمتر را دوجانبه راهبردی مشارکتهای سلسله تنها توافقات و فرصت ها از مجموعهای نیست. راهبردی اتحاد معنای به الزم ا این و دوامبخشد کشور دو روابط در جدید نظم به است قادر و و سعودی عربستان آمریکا متحدۀ ایاالت چون متغیرهایی وجود با به که میشود تأکید همینرو از کالن سطوح در کشور دو نیازهای در تفاوت و اولویتها در تفاوت جهت به همچنین و اسرائیل دید. نخواهد خود به چندانی پیشرفت کشور دو دفاعی و نظامی روابط اشاره مورد اسرائیل آمریکا ژئوپلتیک خاورمیانه ابریشم جادۀ نظامی چین ایران برجام کلیدواژهها: پذیرش: 96/5/7 تاریخ 95/11/10 : دریافت تاریخ 1. msd.rezaei@yahoo.com رایانامه: اصفهان واحد اسالمی آزاد دانشگاه بینالملل روابط 2.دکتری s.vosoughi@ase.ui.ac.ir رایانامه: مسئول( )نویسندۀ اصفهان دانشگاه بینالملل روابط 3.استادیار

24 سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دوره ریاست جمهوریحسن روحانی مقدمه حمایت همه جانبه واشنگتن از صدام و همچنین کشورهای غربی و عربی در طول هشت سال جنگ علیه جمهوری اسالمی ایران برجسته ترین رویدادی بود که باعث شد مقامات و تصمیم گیران در تهران برای حفظ بقا و در راستای امنیت سازی خود را ملزم به کسب توانمندی های کافی نظامی کنند و حداقل برای بازداشتن سایر کشورهای متخاصم از حمله و تجاوز دوباره از یک سو در جهت اقتدار نظامی ملی گام بردارند و از طرف دیگر تالش کنند با کشور چین به عنوان تنها عضو دائم شورای امنیت که امکان تعامل سیاسی و خرید تسلیحات از آن وجود داشت مناسبات خود را به سطح راهبردی گسترش دهند. نیاز رو به افزایش چین به منابع انرژی فسیلی عدم وجود پیشینه منفی در مناسبات تاریخی ایران و چین و همچنین طرح دکترین نگاه به شرق در سیاست خارجی ایران به همراه مخالفت چین با سیاست های یک جانبه گرایانه آمریکا پس از جنگ سرد از جمله عواملی هستند که ظاهرا قابلیت ارتقای روابط دفاعی و راهبردی ایران و چین را برای تصمیم گیران در تهران میسر و امکان پذیر می سازند. از آن مقطع تا پایان دولت دهم به جهت خاص بودن رفتار ایران در عرصه بین المللی تنگنای راهبردی ایران در منطقه و جهان و همچنین غلبه رویکردهای ایدئولوژیک بر واقع گرایی در سیاست خارجی کشور جمهوری اسالمی ایران برای تأمین بخشی از اهداف ملی خود در سطوح منطقه ای و بین المللی نزدیکی به چین را به گونه ای روزافزون در کلیت سیاست دفاعی و راهبردی واجد اهمیت اساسی دیده است. از طرفی از زمان پیروزی انقالب اسالمی تاکنون آنچه مناسبات ایران و چین را در وضعیتی پایدار حفظ نموده روابط مبتنی بر احترام به حاکمیت ملی عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر و استقالل در سیاست خارجی آن ها بوده است. به همین جهت موضع پکن در قبال گسترش همکاری با تهران تا حدودی در پرتو سیاست خارجی بلندمدت این کشور و اصول بنیادین آن هم راستا است. بر این اساس از 2٠١3 م روابط ایران و چین در مسیر عملگرایانه تری قرار گرفته است. در مارس 2٠١3 م با تشکیل دوازدهمین کنگره ملی خلق دولت شی جین پینگ ٤ در چین روی کار آمد و در ژوئن همان سال نیز دولت حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد. این روند با شروع متفاوت مذاکرات هسته ای میان ایران و شش قدرت جهانی دستخوش تغییرات شگرفی شد. سپس توافق هسته ای در ژوئیه 2٠١٥ مشروعیت بخشی به روابط بین المللی ایران و چین را به دوران پیش از بحران هسته ای و تحریم های ناشی از آن سوق داد به نحوی که بحث روابط راهبردی دو کشور در رسانه ها و محافل سیاسی جهانی بررسی و گمانه زنی شد. با وجود این الگوی رفتار چین در سیاست بین الملل بیش از آنكه 4. Xi Jinping

25 در رابطه با كشورهای انقالبی تعریف شود تابعی از شاخص های گسترش همكاری با نظام و همچنین ناشی از ضرورت های رفتار اقتصادی و راهبردی چین در روند همكاری با ایاالت متحده و سایر كشورهای خاورمیانه است. از همین رو مقاله حاضر با نگاهى واقع گرایانه و انتقادی تمرکز خود را به دورۀ جدید روابط دفاعی راهبردی ایران و چین در دوران روحانی قرار خواهد داد و با دستمایه قرار دادن شواهد و متغیرهای موجود فرضیه بحث موجود را نیز حول این محور قرار خواهد داد که با وجود مالحظات کنونی چین و همچنین ویژگی رفتار و سیاست خارجی ایران هیچ گونه مطلوبیتی برای چین در همكاری دفاعی پیشرفته و اتحاد راهبردی با ایران نمی توان متصور بود. فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز چارچوب مفهومی در 2۰۰3 م و همزمان با روی کار آمدن هو جین تائو ۵ در چین فروش تسلیحات و ارتباطات امنیتی چین با ایران به دلیل فشار و ادعای ایاالت متحده در مورد حمایت ایران از تروریسم و ایجاد ساختگی بحران هسته ای کاهش یافت. به همین خاطر بود که جین تائو رئیس جمهور پیشین چین در دورۀ زمامداری دولت های نهم و دهم در ایران هرگز اراده و عالقه ای برای سفر به تهران نشان نداد. در واقع شرایط ایران به لحاظ بین المللی طی آن دوره باعث سردی مناسبات سیاسی و سپس نظامی دوجانبه شده بود که چین را به تأسی از مالحظات جهانی خود از عدم پرداخت هزینه سیاسی نزدیکی به ایران ترغیب می نمود. ازهمین رو چین در آن مقطع هیچ گونه همکاری استراتژیک با ایران نداشت تا زمانی که ایران توافقنامه «برنامه جامع اقدام مشترک» )برجام( را امضا کرد و برخی از تحریم های سازمان ملل متحد و آمریکا علیه کشور برداشته شد. به همین جهت درست ده سال تعامالت نظامی ارتش خلق چین با نیروهای مسلح ایران محدود یا متوقف شد. از این منظر «مناسبات ایران با چین در حوزۀ دیپلماسی دفاعی در میان کشورهای جهان تنها در جایگاه ۵۶ قرار داشت و سطح تعامالت نظامی و دفاعی دو کشور طی سال های 2۰۰3 تا 2۰۱3 م تنها شاهد یک تماس دریایی )حضور ناوگروه ایرانی در سواحل چین( و ۱۱ جلسه میان مقامات ارشد نظامی دو کشور بود (& Saunders Allen,.(Chen,2017: 57 اما زمانی که تحریم ها لغو شد چین تالش نمود همکاری استراتژیک با ایران را در دستور کار قرار داده و دیپلماسی دفاعی دو کشور رونق گرفت. بنابراین نخستین شرط الزم براى سازماندهى مناسبات راهبردی و دفاعى میان کشورها وجود ارادۀ مشترک برای ایجاد روابط متعادل سیاسى است که این امر در خصوص ایران و چین پس از برجام و البته با وجود شرایط و نگاه مطلوب بین المللی نسبت به کشور در دولت 5. Hu Hintao

26 سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دوره ریاست جمهوریحسن روحانی 26 یازدهم مسیر مناسبی را طی نموده است. در همین راستا و با وجود زدودن شرایط ایران هراسی بود که رئیس جمهوری چین )شی جین پینگ( به همراه معاونان نخست وزیر شش وزیر و ششصد بازرگان چینی پس از چهارده سال در بهمن ١3٩٤ به ایران سفر کرد و در دیدار با روحانی و آیت االله خامنه ای میان طرفین فصل جدیدی از روابط با چشم اندازی 2٥ ساله در پرتو «مشارکت جامع استراتژیک» ٦ در زمینه های متنوعی از جمله سیاسی اقتصادی و نظامی رقم زده شد. حال با توجه به پیشرفت های رخ داده در روابط ایران و چین این سئوال مطرح می شود که در آینده و میان مدت سطح روابط دو کشور از چه جایگاهی برخوردار خواهد شد و چگونه می توان نوع روابط دو کشور را مشخص نمود. در پاسخ باید گفت که عموم ا روابط عالی كشورها به ترتیب در سه سطح قابل تعریف است: ١( اتحاد راهبردی 2( مشارکت راهبردی و 3( همكاری راهبردی )رضائی ٩٨(. ١3٩٤: «اتحاد راهبردی» ٧ عالی ترین سطح روابط دو کشور را در برمی گیرد که اساس ا ناظر به تعریف وجود تهدید یا تهدیدهای مشترک برای دو یا چند کشور است به ترتیبی که کشورهای مشمول این اتحاد نگاهی یکسان به چالش ها و یا تحوالت جهانی دارند و در مقابل تضمین امنیت یکدیگر برای دفاع و حمایت متقابل متعهد می شوند. اما «مشارکت راهبردی» ٨ وضعیتی را نشان می دهد که دو یا چند کشور با همکاری یکدیگر به تعامل بلندمدت میان خود براساس عوامل سیاسی اقتصادی اجتماعی و تاریخی می پردازند. چنین مشارکتی در ادبیات روابط بین الملل کمتر بعد امنیتی را در قیاس با اتحاد راهبردی شامل می شود و ممکن است در مقاطعی بسته به مقتضیات شرایط و موضوع به صورت موردی همکاری دفاعی و نظامی در قالب آن نیز محقق شود. ٩ نهایت ا «همکاری راهبردی» ١٠ نیز مشمول سطحی نازل تر از موارد فوق است که عموم ا در پرتو همکاری های جامع اقتصادی و قراردادهای تجاری دو یا چندجانبه تعریف می شود که الزام ا مسائل امنیتی را به یدک نمی کشد. بنابراین در این مقاله نشان خواهیم داد که مناسبات دفاعی ایران و چین در دورۀ روحانی و پس از توافق هسته ای نیز با وجود معضل قطعیت در سیاست خارجی ایران مالحظات جهانی چین و همچنین نقش و اثرگذاری متغیرهای ایاالت متحده آمریکا عربستان سعودی و اسرائیل از شرایط الزم برای تعریف در چارچوب اتحاد راهبردی برخوردار نخواهد شد. 6. Comprehensive Strategic Partnership (quan-mian zhanlüe huoban guanxi, 全面战略伙伴关 ) 7. strategic alliance 8. strategic partnerships. ٩ بارزترین نمونۀ آن مشارکت راهبردی گزینشی ایران و ترکیه در کردستان عراق است. 10. strategic cooperation

27 فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز بافت تاریخی سطح مبادالت تسلیحاتی می دانیم که همکاری نظامی پیشرفته چین و ایران همواره دارای چالش های پیچیده ای بوده است. در این رابطه الزم و ضروری است نخست بافت تاریخی موضوع را ارزیابی و شناسایی کنیم. ١٧ شهریور ١3٥٧ هوآ کوفنگ ١١ در صد ر هیئت رئیسه حزب کمونیست چین در قالب یک سفر دوره ای پس از رومانی و یوگسالوی به تهران سفر کرد و با محمدرضا پهلوی در خصوص مسائل مختلفی از جمله اهداف توسعه طلبانه شوروی همچون کودتای احتمالی طرفداران مسکو در افغانستان ناآرامی در پاکستان و همچنین اشغال جنوب یمن توسط تندروهای حامی شوروی بحث و تبادل نظر کردند (1-7.(Branigin,1978: اما انقالبیون از چین رنجید ه خاطر شدند و این سفر را به عنوان حمایت پکن از شاه تلقی کردند (216.(Ismaei,1986: با وقوع جنگ ایران و عراق و همچنین به همت نخستین سفیر جمهوری اسالمی ایران د ر چین د ر ١3٦١ روابط د و کشور بهبود یافت و روابط سیاسی ترمیم شد. با وجود این چین در قبال جنگ ایران و عراق سیاست دوگانه ای در پیش گرفته بود. سیاست اعالمی و رسمی پکن بی طرفی و سیاست ا عمالی آن تقویت بنیه نظامی و ایجاد نوعی توازن میان دو کشور درگیر جنگ بود. دولت دنگ شیائوپینگ ١2 که روابط نوپایی را با آمریکا و دنیای غرب در آغاز دهه ۱۹۸۰ م برقرار کرده بود به هیچ وجه مایل نبود به خاطر حمایت از جمهوری اسالمی ایران در مقابل عراق که از پشتیبانی غرب برخوردار بود این مناسبات را تخریب کند. چین در پیشبرد سیاست اجرایی خود قرارداد فروش سالح به بغداد را چند ماه پس از شروع جنگ ایران و عراق به امضا رساند که به موجب آن هزاروسیصد دستگاه تانک 59-T ساخت دهه ۱۹۵۰ آتشبار توپخانه و نفربر زرهی به مبلغ یک میلیارد دالر به عراق تحویل داده شد )تیمرمن ١3٧3 : 3١١(. در ماه های پایانی سال ۱3۵۹ و شش ماهه اول سال ۱3۶۰ و تشدید بحران داخلی در ایران چین مناسبات خود را با عراق تقویت نمود و موافقت کرد برای به کارانداختن کوره اتمی اورانیوم غنی شده به این کشور تحویل دهد.(Kelsey,1990) با آغاز پیشروی های ایران در جبهه های جنگ در شش ماهه دوم سال ۱3۶۰ و در سال ۱3۶۱ مناسبات ایران و چین گسترش یافت و به دنبال سفر یک هیأت ایرانی به چین تفاهم نامه همکاری تجاری و نظامی بین دو کشور امضا شد. از مفاد این تفاهم نامه ایجاد چهار کارخانه اسلحه سازی برای تولید موشک مهمات و لوازم یدکی در ایران بود. عالوه براین چین متعهد شد تجهیزات نظامی از قبیل موشک های ضدهوایی و ضدکشتی قطعات توپخانه لوله توپ و تفنگ و مهمات به ایران بفروشد )رویدادها و تحلیل ١3٦١ : ١3-١٤(. چند ماه بعد در آوریل 11. Hua Kuo-feng 12. Deng Xiao-ping

28 سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دوره ریاست جمهوریحسن روحانی 28 ۱۹۸3 )بهار ۱3۶2( چین و جمهوری اسالمی ایران قراردادی رسمی بالغ بر یک میلیارد و سیصد میلیون دالر برای فروش سالح امضا کردند. چین در این قرارداد ملزم شد تعداد ١٠٠ فروند هواپیمای جنگی 6-J تانک های 59-T قطعات یدکی توپ های ۱3۰ م. م. و سالح های سبک را طی سه سال در اختیار ایران قرار دهد )شفیعی ١3٨١ : ٥٧(. چین رسم ا اجازه صدور موشک های Styx با برد هشتاد کیلومتر را در سال ۱۹۸۴ به ایران صادر کرد. به گزارش منابع غربی در مارس ١٩٨٥ م طی قراردادی بین تهران و پکن جمهوری خلق چین متعهد شد یک میلیارد و ششصد میلیون دالر اسلحه شامل ١٤ فروند هواپیمای 6-J و 7-J دویست دستگاه تانک 59-T توپ های صدوسی موشک انداز ضد تانک موشک کرم ابریشم (HY-2) و ۱3 موشک های کروز 801-C به ایران تحویل دهد. در جریان سفر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسالمی - در تیر ۱3۶۴ به پکن نیز طرفین در مورد فروش موشک های زمین به زمین چینی از نوع «اسکاد» به توافق رسیدند )رویدادها و تحلیل ١٥(. ١3٦١: در واقع از همین سال بود که خرید سالح های سنگین زمینی و هوایی از چین آغاز شد و تأثیری محتوایی قابل توجهی د ر جبهه های جنگ عراق به وجود آورد که در قالب آن چین تانک رادار موشک کروز شناورهای گشتی و دیگر سالح ها را در اختیار ایران گذاشت. چین طبق قرارداد منعقده متعهد شد ٤٠ فروند موشک زمین به زمین در اختیار ایران قرار دهد مشروط به اینکه ایران تا تحویل کامل موشک ها از کاربرد آن ها خودداری کند و موضوع را پنهان نگه دارد. ١٥ فروند از این موشک ها تا مهر ۱3۶۴ تحویل ایران داده شد )رویدادها و تحلیل ١٥(. ١3٦٤: در سال ١3٦٥ سومین محموله از سالح ها و تجهیزات خریداری شده از چین شامل ١٨ فروند هواپیمای 7-J )مشابه میگ 2۱( در اختیار سپاه پاسداران انقالب اسالمی قرار گرفت و آموزش خلبانان و کارشناسان سپاه در چین آغاز شد )رویدادها و تحلیل ١3٦٥ : 22(. در آغاز سال ۱3۶۶ چین 3٠ فروند جنگنده بمب افکن 6-J Shenyang و 7-J Shenyang و ٨٠ فروند موشک کرم ابریشم و ٤٠ فروند موشک زمین به زمین از نوع Scud-B از طریق کرۀ شمالی به ایران فرستاد (61.(Gill,1998: در مجموع طی سال های دفاع مقدس چین دو سوم کلیه تجهیزات نظامی ایران را تأمین می کرد و بزرگ ترین تامین کنندۀ تسلیحات ایران بود (80-82.(Garver,2006: همزمان چین با فراهم آوردن انواع سامانه های تسلیحاتی که از نظر «ضد دسترسی ممانعت منطقه ای» ١٤ برای جمهوری اسالمی ایران مفید بودند در گسترش این قابلیت نقشی کلیدی. ١3 در این زمینه رک به: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ. ١3٧٩. تنبیه متجاوز. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ چاپ ١. ص ۱۸۵. 14. Anti-Access /Area-Denial (A2/AD)

29 فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز را ایفا کرده است. تمرکز ایران بر منابع ضد دسترسی حاکی از آن است که ایران برای مقابله با جنگ نامتقارن علیه دشمنی به مراتب قوی تر مانند آمریکا که دارای چابکی سرعت و تاکتیک های «فرماندهی و پایش» ١٥ غیرمتمرکز در کنار جنگ افزارهای پیشرفته ضدکشتی و ضد هواپیمایی است همواره برای دفاع از منافع خود در خشکی و دریا عالقه مند به کسب و دریافت تکنولوژی و تسلیحات چینی بوده است. برای اولین بار در اواخر دهۀ ۱۹۸۰ م بود که ایران شروع به واردکردن موشک های ضدکشتی از چین کرد Project,) Wisconsin.(January-February 1997 بنا بر برخی از منابع ایران همچنین ۱۰۰ الی 2۰۰ موشک کروز ضد کشتی (aka Ying Ji-81, Eagle Strike-81) C801 را از چین در بین سال های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۴ وارد کرده است. در ۱۹۹۱ م ایران خواستار ۱۵۰ موشک کروز C802 بود Gill,1998:) 58) ولی زمانی که ایران این موشک ضدکشتی را در سال ۱۹۹۶ مورد آزمایش قرار داد با فشار سنگین دولت کلینتون پکن تنها ۷۵ فروند از این موشک ها را به ایران منتقل کرد (124.(Rezaei,2014: با وجود این منابع نظامی آمریکایی در سال ۱۹۹۷ گزارش دادند که چین پانزده قایق مجهز به C802 نیز به ایران تحویل داده است. در نمایشی از کارایی این تسلیحات حزب االله لبنان برای حمله به ناوشکن اسرائیل در سواحل لبنان در طول جنگ 2۰۰۶ با نیروهای اسرائیلی از موشک C802 استفاده کرد و فرض بر آن است که حزب االله موشک را از ایران دریافت کرده است (2006.(Haaretz, July,15 ایران عالوه بر دریافت سامانه های موشکی ضدکشتی از چین از طراحی های متعدد موشک های چینی به عنوان الگوی سامانه موشکی ضدکشتی ساخت داخل استفاده نموده است که برخی از آن ها با کمک چین در ایران ساخته شده اند. این موارد شامل «موشک ضدکشتی دوربرد نور» که گفته می شود شکلی از C801 و C802 است (9,2010.(Naval Weapons, Oct «موشک ضدکشتی کوثر» که برای اولین بار در 2۰۰۴ م ساخته شد مبتنی بر سامانه های موشکی TL-10 C701 است (31,2004.(Space War, May «موشک ضدکشتی دوربرد رعد» که در 2۰۰۴ م از آن پرده برداری شد ظاهرا شکلی از موشک کرم ابریشم HY-2 با برد مو ثر تقریب ا 3۶۰ کیلومتر است (2004.(Space War, January,25 «موشک ضدکشتی نصر» نیز تا حدود زیادی مبتنی بر سامانه موشکی C704 چین است (2010.(UPI, April,23 «موشک ضدکشتی قادر» که در سال 2۰۱۱ از آن رونمایی شد بسیار به سامانه های موشکی C802 و C803 چین شباهت دارد.(Eshel,2011) از طرفی «سامانه موشکی ظفر» نیز که در اوایل 2۰۱2 تولید شد و موشکی ضدکشتی و هدایت شونده است به نظر مبتنی بر سامانه های موشکی C704 و C705 است.(Emirzadeh,2012) ایران همچنین قایق های موشک انداز را از چین دریافت کرده است. 15. Command and Control (C2)

30 سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دوره ریاست جمهوریحسن روحانی 30 بین سال های 2۰۰۰ و 2۰۰2 م پکن شمار نامعلومی از قایق های موشک انداز دوبدنه 14-C کاتاماران )معروف به گربه های چین( را به جمهوری اسالمی فروخت. این قایق ها قادرند موشک های کروز ضد کشتی C701 را پرتاب کنند (2012.(Isenberg, در 2۰۰۶ م در منطقه یکم نیروی دریایی ارتش در بندرعباس پهلو گرفت که این ناو گروه شامل دو ناو جنگی Changchun و Gin Zhou و همچنین یک شناور پشتیبانی با نام Chao Hu بود. در همین چارچوب ایران تنها کشور بزرگ و قدرتمند خلیج فارس است که با آمریکا متحد نیست و مسیرهای دریایی و زمینی آن اهمیتی حیاتی برای چین دارند. چینی ها هوشمندانه می دانند که تقویت دیپلماسی دفاعی با ایران با وجود حساسیت ها و بی اعتمادی شخص آیت االله خامنه ای نسبت به توسعه روابط ایران با غرب متضمن حفظ منافع آن ها در این محور ژئواستراتژیک است. با این حال این مهم الزام ا به معنای تعمیق روابط دفاعی و نظامی نیست. برای نمونه در اوت 2٠١٥ م اخباری مبنی بر تمایل ایران برای خرید ده ها فروند هواپیماهای جنگنده از نوع 10-J Chengdu در قالب قراردادی میلیارد دالری مطرح گردید Ermito,) 2015). در صورت تحقق این همکاری به این معنا است که ایران قادر خواهد بود برخی از نیازمندی های تسلیحاتی خود همچون جت های جنگنده و سامانه های دفاع هوایی )که به شدت فرسوده و از کارایی اندکی برخوردارند( را تأمین و در مقابل خریدهای کالن نظامی کشورهای خلیج فارس توازن ایجاد کند. احتماال سفر 2 نوامبر 2٠١٥ امیر سرتیپ خلبان «حسن شاه صفی» فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسالمی به چین و دیدار با «ما ژیائوتیان» ١٦ فرمانده نیروی هوایی این کشور در همین راستا بوده است. در جریان این مالقات ژیائوتیان تأکید کرد که چین خواهان افزایش همکاری با نیروی هوایی ایران است. این مقام ارشد چینی با تأکید بر اینکه به تدریج همکاری دو کشور در زمینه نیروی هوایی در حال بهبود یافتن است تصریح کرد: «ما امیدواریم که این همکاری ها به یک سطح به جلو پیش برود». در این در سفر چهار روزه فرمانده نیروی هوایی ایران از شرکت «کاتیک» ١٧ از شرکت های زیر مجموعه سازمان هوافضای چین و «نریت» ١٨ شرکت فعال در حوزه الکترونیک هوایی و همچنین مرکز کنترل و دفاع هوایی در شهر پکن بازدید نمود (7 Watch, :2015.(OE در این سفر همچنین امیر شاه صفی با سفر به شهرهای «جی نان» و «شی ان» ضمن حضور در لشکر ١٩ هوابرد چین و دانشکدۀ مهندسی نیروی هوایی این کشور از شرکت های «ژاک» ١٩ و «فاکری» 2٠ نیز دیدن 16. Ma Xiaotian 17. CATIC (China National Aero-Technology Import & Export Corporation) 18. NRIET (Nanjing Research Institute of Electronics Technology) 19. XAC (Xi an Aircraft Industrial Corporation) 20. FACRI (Flight Automatic Control Research Institute)

31 فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز کرد. 2١ حسن شاه صفی در این سفر بازدیدی نیز از کارخانه های تولید جنگ افزارها و تجهیزات هوایی چین داشت. طبق برخی گزارش ها ایران دسترسی به ساختار پهپاد RQ-170 US آمریکا را که در دسامبر 2٠١١ م در ایران ناپدید شده بود با چین به اشتراک گذاشته است و در سایه این روابط جایگزینی جنگنده های پیشرفته با جنگنده های قدیمی اف ١٤ و فانتوم های اف ٤ را می توان دید (7 Watch, :2015.(OE در مجموع چین دارای بزرگ ترین ارتش جهان از نظر تعداد نیروی حرفه ای )دو میلیون و سیصد هزار نفر( است (2016 Power, (Globalfire و ظرف یک دهه اخیر به خاطر صرف هزینه و فعالیت اش در جهت نوسازی نظامی و گسترش توانمندی های نیروهای متعارف و غیرمتعارف خود هم به لحاظ آرایش زمینی توان دریایی قابلیت های هوایی و همچنین برنامه موشکی و سایبری توجه فزاینده ای را در عرصه جهانی به خود جلب کرده است. به لحاظ امنیتی نیز به نظر می رسد چین و ایران هر دو به تضعیف نظم بین المللی موجود به رهبری آمریکا متعهد هستند. چین نهادهای امنیتی و اقتصادی منطقه ای ایجاد کرده است که با نهادهای تحت تسلط آمریکا و متحدانش رقابت می کنند و ایران هم مایل است در آن ها فعاالنه مشارکت و عضویت داشته باشد. «سازمان همکاری های شانگهای» 22 یکی از مهم ترین این نهادها است. بر همین اساس «دیمیتری مزنتسف» 23 دبیرکل این سازمان گفت موفقیت برجام زمینه را برای عضویت کامل جمهوری اسالمی ایران در سازمان همکاری شانگهای فراهم کرده است (2015.(Weijian, اظهارات صریح مقامات روسی نیز از این امر حکایت داشته است (2015.(Sputnik, Jun,3 امنیت در افغانستان به عنوان همسایه مشترک دو کشور تحوالت خاورمیانه و مبارزه با افراط گرایی و گروه های تروریستی دیگر موضوعات مشترکی است که ایران و چین در آن دارای منافع مشترک امنیتی و نیاز متقابل به یکدیگر برای دست یابی به راه حلی همه جانبه و پایدار هستند. الگوی حداقلی همکاری دو کشور در موضوع سوریه نیز قادر است نزدیکی دیدگاه طرفین و وجود زمینه های متنوع همکاری امنیتی در تحوالت منطقه ای را ارتقا دهد. از دیگر سو ظهور اتصاالت دیجیتال ماهیت مناقشه و رقابت های بین المللی را تغییر داده است. با توجه به اینکه «آژانس امنیت ملی آمریکا» جنگ سایبری هدفمندی را علیه اهدافی از تاسیسات هسته ای ایران گرفته تا شبکه های فرماندهی چین انجام می دهد (Singer,2015) برای خنثی سازی نسبی تهدیدات سایبری دو کشور برای همکاری انگیزه و دالیل مشترکی در 2١. بنگرید به: خبرگزاری فارس. ١3٩٤. «دیدار و گفتگوی فرماندهان نیروی هوایی ارتش ایران و چین در پکن» قابل دسترس در: ۱۳۹۴۰۸۱۱۰۰۱۰۲۰= [11 آبان]. 22. Shanghai Cooperations Organization (SCO) 23. Dmitry Mezentsev

32 سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دوره ریاست جمهوریحسن روحانی 32 این قلمرو خواهند داشت. افزون بر آن اتحاد آمریکا با شورای همکاری خلیج فارس تا حدودی یک رژیم امنیتی سازگار با منافع واشنگتن در خاورمیانه را تضمین کرده است. با این حال خلیج فارس به طور کامل و ایمن در مدار آمریکا نخواهد بود تا زمانی که جمهوری اسالمی مخالف حضور آمریکا در منطقه است. ایران مجهز به سخت افزارهای نظامی نسبت ا پیشرفته چینی )به ویژه قابلیت های ضددسترسی( برای جلوگیری از تسلط این منطقه جغرافیایی توسط ایاالت متحده به چین این امکان را می دهد تا ایران به نیابت از آن این سلطه را به صورت کنترل شده )و نه وقوع بحران و جنگ( به چالش بکشد و تمرکز واشنگتن را به منطقه اقیانوس آرام منحرف کند. بنابراین در دورۀ حسن روحانی نیز دور نگه داشتن تهران از واشنگتن به نفوذ جهانی و وزن راهبردی چین کمک می کند. در واقع بی جهت نیست که گفته می شود آیندۀ تمام آسیا به این بستگی دارد که ایران نهایت ا به کدام طرف متمایل خواهد شد (:2008 Karaganov, 42-46). با وجود چنین منطق هایی برای همکاری و تالش برای ارتقای سطح مناسبات به شکل فراگیر و راهبردی مالحظاتی بر روابط دو کشور حاکم است که جمهوری اسالمی ایران نمی تواند جمهوری خلق چین را به مثابه یک متحد راهبردی در نظر بگیرد. 5. تردید در اتحاد راهبردی قبل از هر چیز باید به این نکته توجه کرد که اساس ا چین معاصر منشأ روانی اتحاد را رد می کند. در این ارتباط دیدگاه جالب «خو جین» دانشیار مو سسه اقتصاد جهانی و سیاست در پکن در نوع خود قابل تأمل است. 2٤ فارغ از این بحث کلیدی چینی ها می دانند که تقویت ائتالف با ایران ممکن است از طرف آمریکا مشکالتی برای آن ها به همراه داشته باشد. این مشکالت هم ابعاد اقتصادی دارد و هم ابعاد امنیتی. به عالوه روابط فزایندۀ امنیتی با ایران )حتی با وجود عضویت رسمی ایران در پیمان شانگهای( ممکن است موجب ناکام ماندن تالش های چین برای گسترش همکاری اقتصادی با دیگر کشورهای منطقه به ویژه رژیم اسرائیل و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس )به ویژه عربستان سعودی( شود که هر دو ایران را رقیب اصلی خود می دانند. درست است که ایران یکی از تأمین کنندگان مهم نفت چین محسوب می شود اما عربستان همچنان منبع نخست و مهم واردات نفت خام چین است. با توجه به رقابت این کشورها و ایران بر سر نفوذ منطقه ای ممکن است چین به طور موازی نیز همکاری های امنیتی و دفاعی خود 2٤. در این زمینه رک به منبع چینی: 当代中国拒斥同盟心理的由来 2016 年 02 月 24 日 : 国际经济评论 ( 京 )2015 年第 5 期作者 : 徐进,

33 را با آن ها تقویت کند که این رویداد قطع ا خوشایند ایران نخواهد بود. لذا همکاری با ایران حتی برای کشورهایی که به نظر می رسد منافع مشترکی با ایران دارند عموم ا دشوار است. لذا در اینجا به برخی از متغیرهایی اشاره می شود که بر روابط دفاعی ایران و چین محدودیت وارد می کند. فصلنامە مطالعات راهبردى سیاست گذارى عمومى دورة 7 شمارة 24 پاي یز نقش آمریكا روابط نظامی چین و ایران راهبردی ترین و مبهم ترین بخش از روابط دو کشور است که همواره حساسیت و مخالفت آمریکا را به دنبال داشته است. بنابراین یکی از مهم ترین عواملی که موجب محدودیت در روابط دفاعی ایران و چین می شود به نقش ایاالت متحدۀ آمریکا برمی گردد و اهمیتی که پکن برای حفظ روابط خود با واشنگتن قائل است. به طور نمونه با تداوم افزایش تهدیدها در خاورمیانه واشنگتن به صورت ویژه ای نگران هرگونه ارتباط چینی ها با ایران است. تالش های پکن برای گسترش پیوندهای مستمر نظامی سیاسی و حتی اقتصادی با تهران اغلب به عنوان امری که می تواند موجب گسترش بلندپروازی ایران در خاورمیانه گردد نگریسته می شود. افزون بر آن آمریکا نخستین و بزرگترین شریک تجاری این کشور به حساب می آید که تنها در شش ماهه نخست سال 2٠١٧ رقمی حدود 3٦٠ میلیارد دالر تجارت را تجربه کرده اند که این حجم از مراودات تجاری و اقتصادی ساالنه به بیش از ٦٠٠ میلیارد دالر می رسد. رقمی که ١2 برابر تجارت چین با ایران است. طی دو دهه اخیر موضوع تایوان نیز با ایران یک ارتباط مجازی پیدا کرده است که در روابط چین با آمریکا نقش ایفا می کند. به طور نمونه چین در اکتبر ۱۹۹۷ از ساخت دو نیروگاه 3۰۰ مگاواتی و یک رآکتور آب سنگین 2۷ مگاواتی در ایران )که واشنگتن آن را با هدف تولید پلوتونیوم ارزیابی می کرد( کناره گرفت ( (Garver, :2006 مهم ترین دلیل آن عالوه بر رژیم تحریمی «ایلسا» 2۵ علیه جمهوری اسالمی ایرانیران که محدودیت هایی را برای روابط سایر کشورها با تهران به همراه داشت موضوع به متغیر تایوان در روابط چین و آمریکا برمی گشت که در قبال تعهد واشنگتن در خصوص عدم فروش تسلیحات نظامی به تایوان پکن نیز متعهد به کناره گیری از همکاری هسته ای و تسلیحاتی با ایران گردید (10.(Mackenzie, :2010 این موضوع همچنان به قوت خود باقی است. با این حال واشنگتن از اهرم های سیاسی و فشار نهادهای اقتصادی نیز در مواجهه با فعالیت های پکن برای نزدیکی به تهران برخوردار است که این کشور را مجبور می کند در مراودات نظامی و دفاعی با ایران احتیاط پیشه کند. 25. Iran Libya Sanction (ILSA)