ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ. «Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Ο ξόινο ηεο πκβνπιεπηηθήο»

Transcript

1 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΠΜ «ΤΜΒΟΤΛΕΤΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΙΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟ» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Ο ξόινο ηεο πκβνπιεπηηθήο» ΟΝΟΜΑΣΔΠΧΝΤΜΟ ΦΟΗΣΖΣΖ: ΚΑΡΑΓΗΑΝΝΖ ΗΧΑΝΝΖ ΑΡΗΘΜΟ ΜΖΣΡΧΟΤ: ΟΝΟΜΑ ΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΑ ΚΑΘΖΓΖΣΖ:ΚΑΣΑΝΗΧΣΖ ΑΗΚΑΣΔΡΗΝΖ ΜΔΛΟ ΓΔΠ ΣΔΗ ΠΔΛΟΠΟΝΝΖΟΤ Αζήλα,

2 «Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Ο ξόινο ηεο πκβνπιεπηηθήο» ΟΝΟΜΑΣΔΠΧΝΤΜΟ ΦΟΗΣΖΣΖ: ΚΑΡΑΓΗΑΝΝΖ ΗΧΑΝΝΖ ΣΡΗΜΔΛΖ ΔΞΔΣΑΣΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ: ΚΑΛΟΤΡΖ ΟΤΡΑΝΗΑ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ ΑΠΑΗΣΔ ΚΑΣΑΝΗΧΣΖ ΑΗΚΑΣΔΡΗΝΖ ΜΔΛΟ ΓΔΠ ΣΔΗ ΠΔΛΟΠΟΝΝΖΟΤ ΣΔΡΓΑ ΝΗΚΟΛΑΟ ΜΔΛΟ ΓΔΠ ΓΠΘ Γήισζε κε ινγνθινπήο θαη αλάιεςεο πξνζσπηθήο επζύλεο: Με πιήξε επίγλσζε ησλ ζπλεπεηψλ ηνπ λφκνπ πεξί πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ, δειψλσ φηη είκαη απνθιεηζηηθφο ζπγγξαθέαο ηεο παξνχζαο Μεηαπηπρηαθήο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο. Γειψλσ φηη απηή ε ΜΓΔ πξνεηνηκάζζεθε θαη νινθιεξψζεθε απφ εκέλα πξνζσπηθά θαη απνθιεηζηηθά θαη αλαιακβάλσ πιήξσο φιεο ηηο ζπλέπεηεο ηνπ λφκνπ ζηελ πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία απνδεηρζεί, δηαρξνληθά, φηη ε εξγαζία απηή ή ηκήκα ηεο δελ κνπ αλήθεη δηφηη είλαη πξντφλ ινγνθινπήο άιιεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. 2

3 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Θα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο πην βαζηέο θαη εηιηθξηλείο επραξηζηίεο κνπ πξνο ηελ επηβιέπνπζα θα.καζηαληώηε Αηθαηεξίλε, ε νπνία ζηάζεθε αξσγφο, ζηελ πξνζπάζεηα κνπ, γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο. Σελ επραξηζηψ ζεξκά δηφηη κε ηε ζσζηή θαζνδήγεζε, κε ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηεο, ηελ επνηθνδνκεηηθή ηεο βνήζεηα θαη αληηκεησπίδνληαο ηελ φπνηα απνξία ή πηζαλή δπζθνιία κε ηξφπν νπζηαζηηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ, βνήζεζε γηα ηε ζσζηή δηεθπεξαίσζε ηεο, πξνηείλνληαο πάληα απνηειεζκαηηθέο ιχζεηο. Δπίζεο πξέπεη λα επηζεκάλσ ην άξηζην επίπεδν επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο πνπ είρακε, γεγνλφο πνπ βνήζεζε ζηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηεο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο. Δπίζεο έλα κεγάιν επραξηζηψ ζε φιν ην πξνζσπηθό ηεο Α..ΠΑΗ.Σ.Δ θαη θπξίσο ζε φινπο ηνπο δηδάζθνληεο πνπ πξφζθεξαλ κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ηηο γλψζεηο ηνπο. Σέινο ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζηε Γηεπζύληξηα ηνπ ΠΜ πδπ θα.καινύξε Οπξαλία, ε νπνία κε απίζηεπηε θαηαλφεζε, άξηζηε επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία, ήηαλ πάληα πξφζπκε λα βνεζήζεη κε ηηο γλψζεηο ηεο. Κπξίσο φκσο κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηεο, βνήζεζε, αλνίγνληαο λένπο νξίδνληεο ζθέςεο θαη θηινζνθίαο, φπνπ δελ αθνξά κφλν ην εθπαηδεπηηθφ έξγν, αιιά νπζηαζηηθά ηε βειηίσζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη ππφζηαζεο. 3

4 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε.07 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1ν Γεληθή Θεώξεζε ησλ Μαζεζηαθώλ Γπζθνιηώλ 1.1. Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο - Οξηζκφο Καηεγνξίεο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη Φπρνινγία ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα Ζ Δηδηθή Αγσγή Δηδηθή Αγσγή θαη Γηεζλέο Θεζκηθφ Πιαίζην γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή Θεζκηθφ πιαίζην ηεο Δηδηθήο Αγσγήο-Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα Κέληξν Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο (ΚΔΓΓΤ) Δθπαηδεπηηθέο Γνκέο Φνίηεζεο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο θαη Κνηλσληθφ πεξηβάιινλ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2ν Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθόηεηα (ΓΔΠ-Τ) 2.1 Οξηζκνί ΓΔΠ-Τ Παξάγνληεο δεκηνπξγίαο Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα(ΓΔΠ-Τ) Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠ-Τ) ζε ζρέζε κε ηελ ειηθηαθή εμέιημε θνπφο ηεο Γηάγλσζεο θαη Αληηκεηψπηζε ηεο Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠ-Τ) πκβνπιεπηηθή ησλ παηδηψλ κε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠ-Τ).. 32 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3ν Γπζιεμία 3.1 Οξηζκνί πρλφηεηα εκθάληζεο Γπζιεμίαο Υαξαθηεξηζηηθά παηδηψλ κε Γπζιεμία

5 3.4 Καηεγνξίεο Γπζιεμίαο Πηζαλά αίηηα ηεο Γπζιεμίαο Γηάγλσζε ηεο Γπζιεμίαο Σξφπνη αληηκεηψπηζεο & Θεξαπείαο ηεο δπζιεμίαο. 44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4ν Γπζγξαθία 4.1. Οξηζκνί Γπζγξαθία θαη Καθνγξαθία..49 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5ν Γπζαξηζκεζία 5.1 Οξηζκνί Καηεγνξίεο ηεο Γπζαξηζκεζίαο..52 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6ν πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Μαζεηώλ Δηδηθέο Αλαπηπμηαθέο Αλάγθεο 6.1 Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ζε ζρέζε κε ηελ Δπαγγεικαηηθή αλέιημε πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο Μαζεηψλ κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο.. 56 Δξεπλεηηθό Μέξνο Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο 1.1 θνπφο θαη Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα Δξεπλεηηθά εξγαιεία Απνηειέζκαηα.63 5

6 πδήηεζε - πκπεξάζκαηα ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Λέμεηο-Κιεηδηά: Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, πκβνπιεπηηθή, Δθπαηδεπηηθνί, Γεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, Μαζεηέο. 6

7 Πεξίιεςε Ζ παξνχζα Γηπισκαηηθή εξγαζία απνηειεί κειέηε ζρεηηθά κε ηηο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη πνηνο κπνξεί λα είλαη ν ξφινο ηεο πκβνπιεπηηθήο. Δθπνλήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΚΑΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ (Τ.Δ.Π.) ηεο ΑΝΧΣΑΣΖ ΥΟΛΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ & ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ - ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ηεο Α..ΠΑΗ.Σ.Δ. πγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ησλ αληηιήςεσλ εθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο Γπκλαζίσλ, Γεληθψλ θαη Δπαγγεικαηηθψλ Λπθείσλ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αηηηθήο, ζρεηηθά κε ηηο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο θαη ηηο γλψζεηο πνπ απαηηνχληαη απφ ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε θαιχηεξε θαη νξζνινγηθφηεξε αληηκεηψπηζή ηνπο, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ φζν θαιχηεξε ζρνιηθή δσή θαη θνηλσληθή δσή ησλ καζεηψλ. Σν ηειηθφ δείγκα απνηέιεζαλ 88 εθπαηδεπηηθνί, δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ. Παξάιιεια, αλαδεηθλχεηαη ν ξφινο ηεο ζπκβνπιεπηηθήο πξνο ηα παηδηά πνπ αληηκεησπίδνπλ Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. χκθσλα κε ηα επξήκαηα ηεο κειέηεο ην ελ ιφγσ ζέκα αθνξά ζε κεγάιν πιήζνο καζεηψλ θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, αλ πνιιέο θνξέο ηα παηδηά αλαδεηνχλ ηελ θαηαλφεζε θαη ηε βνήζεηα, επειπηζηψληαο λα θαηαιάβνπλ γηαηί δε κπνξνχλ λα ελαξκνληζηνχλ κε ηηο απαηηήζεηο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Καη κάιηζηα δελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο, κε ζσζηήο θαη άκεζεο αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο, κε απνηέιεζκα νη καζεηέο λα ληψζνπλ απνγνήηεπζε. Δπίζεο, ζηφρνο είλαη λα απνζαθεληζηεί ην αξθεηά πεξίπινθν ζέκα ησλ Μαζεζηαθψλ δπζθνιηψλ, αιιά θαη λα αλαθεξζνχλ θαη ηα φπνηα θνηλσληθά ή θαη ζπλαηζζεκαηηθά δεηνχκελα κπνξεί λα ειινρεχνπλ ζε πεξηπηψζεηο Μαζεζηαθψλ δπζθνιηψλ. Βαζηθφ ζπζηαηηθφ γηα ηε ζσζηή Δπαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε, έρεη ε πκβνπιεπηηθή θαη ν Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο, θαζψο θαη ν ξφινο ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ, πνπ ζθνπφ έρνπλ ηε ζσξάθηζε ησλ παηδηψλ, ψζηε λα απνθηήζνπλ ηελ θαηάιιειε απηνπεπνίζεζε θαη πίζηε ζηηο ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο ηνπο γηα ηελ φζν πην ζσζηή ηνπο επηινγή, επηινγή πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη ηηο θαηαιιειφηεξεο επαγγεικαηηθέο δηεμφδνπο θαη θαηά ζπλέπεηα κηα πην νινθιεξσκέλε δσή. 7

8 Summary This diploma thesis is a study regarding Learning Difficulties in Secondary Education and what the role of Counselling may be. It was prepared within the framework of the Postgraduate Study Programme COUNSELLING AND VOCATIONAL GUIDANCE (SY.E.P.) of the SCHOOL OF PEDAGOGICAL AND TECHNOLOGICAL EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATION of ASPETE. In particular, the aim of this diploma thesis is to study the views of the teachers of Secondary education schools, such as Junior High Schools, General and Vocational High Schools in the wider area of Attica, regarding Learning Difficulties and the knowledge required from the teachers in order to handle them in a better and more rational manner, having as ultimate goal the best possible school life and social life of the pupils. The final sample consisted of 88 teachers of various specialties. At the same time, the role of counselling for children experiencing Learning Difficulties is highlighted. According to the findings of the study, this issue concerns a large number of pupils during the school education process, if children often seek understanding and help, hoping to comprehend why they can t meet the requirements of the class. And there are more than a few cases of incorrect and non-immediate responses to the problem, resulting in the pupils frustration. Also, the aim is to shed light on the rather complex issue of Learning Difficulties, but also to mention any social or/and emotional matters that may be concealed in cases of Learning Difficulties. Counselling and Vocational Guidance have the basic component for the right Vocational rehabilitation, as well as the role of the Teacher, which aim to empower the children, in order to gain the proper self-confidence and faith in their abilities and skills to make their best possible choice, a choice that will offer them the most suitable career prospects and, consequently, a life more complete. 8

9 9

10 1.1. Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο - Οξηζκόο - Καηεγνξίεο Σα ηειεπηαία ρξφληα φιν θαη πην ζπρλά αθνχγεηαη ν φξνο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζε καζεηέο, θάηη πνπ πξνβιεκαηίδεη θαη δεκηνπξγεί ηδηαίηεξν άγρνο, ηφζν ζηα ίδηα ηα παηδηά, φζν θαη ζην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ. Ση είλαη φκσο νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Θα κπνξνχζε γεληθά λα εηπσζεί φηη είλαη ε δπζθνιία ελφο παηδηνχ ζρεηηθά κε ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή, αιιά ζπλάκα θαη ε φπνηα αδπλακία, ζην λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα γηα λα ρξεζηκνπνηεί ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηε καζεκαηηθή θαη ινγηθή ζθέςε. Ο φξνο καζεζηαθέο δπζθνιίεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη έλα ζχλνιν δηαηαξαρψλ πνπ κεηψλνπλ ηελ ηθαλφηεηα ελφο αηφκνπ λα επηθνηλσλήζεη ή λα κάζεη. πλεπψο είλαη έλαο φξνο πνπ κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε πνιχ δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο, φπσο είλαη: δπζθνιίεο αληίιεςεο, εγθεθαιηθέο δπζιεηηνπξγίεο, απηηζκφ, δπζιεμία, αλαπηπμηαθή αθαζία θ.α. Ο φξνο απηφο ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ πεξίπησζε ελφο παηδηνχ θαη ηελ πηζαλή αλαληηζηνηρία αλάκεζα ζηηο εκθαλείο ηθαλφηεηεο ηνπ λα κάζεη θαη ηελ ηειηθή ηνπ απφδνζε απφ ηνλ Samuel Kirk (Hammill, 1990). Βέβαηα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη δελ ππάξρεη πιήξε ζπκθσλία κεηαμχ ησλ εηδηθψλ ζε ζρέζε κε ηα θξηηήξηα πνπ δίλνληαη γηα ηνλ νξηζκφ ησλ Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ππάξρεη ηδηαίηεξε δπζρέξεηα ζηελ πξνζπάζεηα ζπλεξγαζίαο ζην ρψξν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε ζει.:265). χκθσλα κε ηελ Δζληθή πιινγηθή Δπηηξνπή Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ ησλ ΖΠΑ (NJCLD): Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο είλαη γεληθφο φξνο, πνπ αλαθέξεηαη ζε εηεξνγελή νκάδα πξνβιεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ιεηηνπξγία ηεο κάζεζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο ηεο νκηιίαο, ηεο αλάγλσζεο, ηεο γξαθήο θαη ησλ καζεκαηηθψλ. Σα ζέκαηα απηά είλαη εγγελή ζην άηνκν θαη ππνζηεξίδεηαη φηη ππάξρνπλ ιφγσ ηεο δπζιεηηνπξγίαο ηνπ Κεληξηθνχ Νεπξηθνχ πζηήκαηνο θαη πηζαλφηεηα εθδειψλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Δπίζεο είλαη δπλαηφ λα ζπλππάξρνπλ πξνβιήκαηα απηνξξχζκηζεο θαη ζπλνιηθφηεξα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηεο θνηλσληθήο αληίιεςεο θαη θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο, ηα νπνία φκσο απφ κφλα ηνπο δελ πξνζδηνξίδνπλ αλαγθαία ηελ χπαξμε Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ. Δπίζεο νη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο κπνξεί λα ππάξρνπλ παξάιιεια θαη κε άιια πξνβιήκαηα ή θαη κε εμσγελείο επηξξνέο φπσο γηα παξάδεηγκα 10

11 κπνξεί λα είλαη νη πνιηηηζηηθέο δηαθνξέο. (NJCLD 1998, ζρεηηθή αλαθνξά ζην Θαλφπνπινο 2005, ζει.33). ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηε Μεγάιε Βξεηαλία ρξεζηκνπνηείηαη αξθεηά ζπρλά ν φξνο ησλ Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ δειψλνληαο ηελ χπαξμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ φξνπ, παξάιιεια ή θαη ζαλ ζπλψλπκνο ηνπ φξνπ ηεο δπζιεμίαο, παξφιν πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ν δεχηεξνο φξνο απνηειεί ππνθαηεγνξία ηνπ πξψηνπ. (Δηδηθέο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο: Γηαρείξηζε θαη ηξόπνη παξέκβαζεο, ύληαμε: Βαζηιεηάδεο Ηιίαο- Δπηκέιεηα: Βαζίιεηνο Παππάο- Τπεύζπλνη Παξαδνηένπ: Άλλα Κνθθηλίδνπ, Μαξία Γεκεηξαθνπνύινπ, Κπξηαθή παλνύ, Γεκήηξηνο Σδηκώθαο). Σν Δπξσπατθφ Δγρεηξίδην Σαμηλφκεζεο ησλ Φπρηθψλ θαη πκπεξηθνξηθψλ Γηαηαξαρψλ (ICD-10 / ΣΑΞΙΝΟΜΗΗ ICD-10 ΦΤΥΙΚΧΝ ΓΙΑΣΑΡΑΥΧΝ ΚΑΙ ΓΙΑΣΑΡΑΥΧΝ ΣΗ ΤΜΠΔΡΙΦΟΡΑ) ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο ηαμηλνκεί ηηο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, σο Δηδηθέο Αλαπηπμηαθέο Γηαηαξαρέο ησλ ρνιηθψλ Ηθαλνηήησλ θαη κάιηζηα ζεσξεί πσο πθίζηαληαη ε εμήο θαηεγνξηνπνίεζε: (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε 2003): 1. Γηαηαξαρή ηεο αλάγλσζεο 2. Γηαηαξαρή ηνπ ζπιιαβηζκνχ 3. Γηαηαξαρή ησλ αξηζκεηηθψλ ηθαλνηήησλ 4. Μεηθηή δηαηαξαρή ησλ ζρνιηθψλ ηθαλνηήησλ 5. Αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο άιιεο κνξθήο ησλ ζρνιηθψλ ηθαλνηήησλ 6. Με θαζνξηδφκελε αλαπηπμηαθή δηαηαξαρή ησλ ζρνιηθψλ ηθαλνηήησλ. (Δηδηθέο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο: Γηαρείξηζε θαη ηξόπνη παξέκβαζεο, ύληαμε: Βαζηιεηάδεο Ηιίαο- Δπηκέιεηα: Βαζίιεηνο Παππάο- Τπεύζπλνη Παξαδνηένπ: Άλλα Κνθθηλίδνπ, Μαξία Γεκεηξαθνπνύινπ, Κπξηαθή παλνύ, Γεκήηξηνο Σδηκώθαο) Ζ έθδνζε ηνπ Γηαγλσζηηθνχ & ηαηηζηηθνχ Δγρεηξηδίνπ Φπρηθψλ Γηαηαξαρψλ DSM-IV (To Γηαγλσζηηθό θαη ηαηηζηηθό Δγρεηξίδην Φπρηθώλ Γηαηαξαρώλ, - Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders -, DSM, είλαη ε ελεκέξσζε ηνπ εξγαιείνπ ηαμηλόκεζεο θαη δηάγλσζεο ηεο Ακεξηθαληθήο Φπρηαηξηθήο Δηαηξείαο APA) ηνπ Ακεξηθαληθνύ Φπρηαηξηθνύ πιιόγνπ δεκηνπξγεί ηηο παξαθάησ θαηεγνξίεο γηα Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο: 1.Γπζιεμία 11

12 2.Γπζαξηζκεζία 3.Γπζαγξαθία 4.καζεζηαθή δηαηαξαρή πνπ δελ πξνζδηνξίδεηαη αιιηψο. Σα θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα δηάγλσζε ζχκθσλα κε ην DSM-IV είλαη: 1. Οη ηθαλφηεηεο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ αλάγλσζε, ζηε ηθαλφηεηα ησλ καζεκαηηθψλ θ.ι.π. είλαη ζπλήζσο θάησ απφ ην πξνζδνθψκελν απνηέιεζκα. 2. πλεπψο ιφγσ απηήο ηεο αλεπάξθεηαο ζηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο, ν καζεηήο δπζθνιεχεηαη θαη θαηά ζπλέπεηα δπζρεξαίλεηαη αξθεηά ε ζρνιηθή επίδνζε θαη ζπλνιηθφηεξα ε έληαμε κε ηνλ θαιχηεξν θαη πην νξζφ ηξφπν, ζηε ζπλνιηθή ζρνιηθή δηαδηθαζία. 3. Αλ ηαπηφρξνλα ππάξρεη θαη ε πεξίπησζε λα ππάξρεη θαη αηζζεηεξηαθφ έιιεηκκα, ηφηε παξνπζηάδνληαη αθφκε κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο. (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε 2003). Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ιέγνληαο Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε, ζεσξνχληαη φιεο νη ππεξεζίεο γηα ηνπο καζεηέο κε θάπνηα αλαπεξία ή ηδηαίηεξε εθπαηδεπηηθή αλάγθε ή θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ζα έρνπλ ηελ αλάγθε απηψλ ησλ ππεξεζηψλ ζε θάπνηα άιιε ρξνληθή ζηηγκή (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Σκήκα Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, 2009). Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο κπνξνχλ λα αλαθέξνληαη ζε δηάθνξεο κνξθέο φπσο είλαη ν απηηζκφο, ε δπζιεμία, νη εγθεθαιηθέο δπζιεηηνπξγίεο, δπζθνιίεο ιφγνπ, γξαπηνχ ιφγνπ θαη νκηιίαο, νπηηθνθηλεηηθέο δηαηαξαρέο, Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠΤ). Οη επηζηήκνλεο έρνπλ θαηαιήμεη ζηα εμήο ζεκεία: 1. Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ην παηδί, ρσξίο φκσο λα απνθιείεηαη φηη ην πεξηβάιινλ δελ δηαδξακαηίδεη ζε θάπνην βαζκφ θάπνην ξφιν. 2. Σα παηδηά κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο, ζπλήζσο έρνπλ ρακειή επίδνζε ζηα καζήκαηα θαη γεληθά ζηηο ζρνιηθέο απαηηήζεηο θαη ε λνεκνζχλε ηνπο ζπρλά θπκαίλεηαη ζην κέζν φξν. 3. ηηο πεξηπηψζεηο παηδηψλ κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο, δελ θαηαηάζζνληαη θαη δελ ππάγνληαη ηα παηδηά ησλ νπνίσλ νη φπνηεο πηζαλέο δπζθνιίεο πνπ πθίζηαληαη, κπνξεί λα έρνπλ σο ιφγν χπαξμεο, άιιεο αλεπάξθεηεο. 12

13 Βέβαηα ζπρλά Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο κπνξνχλ λα ππάξρνπλ ηαπηφρξνλα θαη κε άιιεο δπζθνιίεο θαη θπζηθά ζηελ πεξίπησζε απηή ζπλαληάηαη ην πξφβιεκα ηεο ζπλλνζεξφηεηαο (Hale, Alfonso, Berninger, et al., 2010). Τπάξρεη πιένλ ε πεπνίζεζε, πνπ έρεη δηακνξθσζεί θπξίσο ηα ηειεπηαία ρξφληα, φηη είλαη απαξαίηεηε ε ρξήζε πνιιαπιψλ θξηηεξίσλ αμηνιφγεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο. Παξάδεηγκα απνηειεί φηη ζηηο Ζ.Π.Α. ρξεζηκνπνηείηαη πιένλ ην κνληέιν Cross Battery Assessment (Flanagan, Ortiz, & Alfonso, 2007, Flanagan, Fiorello, & Ortiz, 2010). χκθσλα κε ηνπο Flanagan, Ortiz, Alfonso, Dynda (2006) ε δηάγλσζε θαη θαηαλφεζε ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ απνηειείηαη απφ ηα εμήο θξηηήξηα: 1. Γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ απαηηείηαη έλα ηζηνξηθφ ησλ παηδηψλ, πνπ λα αλαθέξεηαη θαη ζε άιια ηπρφλ ζέκαηα πνπ κπνξεί λα ππήξραλ, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ. Σπρφλ ζέκαηα πνπ δεκηνχξγεζαλ θάπνηα πξνβιήκαηα ζηελ εμειηθηηθή δηαδηθαζία ησλ παηδηψλ. 2. Ζ αλαδήηεζε θαη εχξεζε πηζαλψλ δπζθνιηψλ, πνπ έρεη πξνεγεζεί ηεο ζρνιηθήο δηαδηθαζίαο θαη νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζε κηθξφηεξεο ειηθίεο θαη απφ άιινπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο. 3. Απαξαίηεηε είλαη ε χπαξμε θαηάιιειεο παηδαγσγηθήο έθζεζεο, πνπ λα εζηηάδεη ζηα πξνβιήκαηα, γηα ηα παηδηά απφ ηνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο. 4. Ύπαξμε θαη θαηάιιειε εθαξκνγή ςπρνκεηξηθψλ θξηηεξίσλ κέηξεζεο. 5. Δθηίκεζε θαη ππνινγηζκφο άιισλ δεδνκέλσλ, φπσο κπνξεί λα είλαη πηζαλέο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο δηαθνξνπνηήζεηο θαη χπαξμε δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο. πλεπψο ε χπαξμε Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ ζεσξνχκε φηη πθίζηαηαη φηαλ: 1. Τπάξρνπλ ηεθκεξησκέλεο θαη αθιφλεηεο απνδείμεηο, πέξα απφ θάζε ακθηζβήηεζε, φηη ην ππάξρνλ ζρνιηθφ πξφγξακκα δελ αληαπνθξίλεηαη κε ηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ. 2. Τπάξρεη ηζρπξή ε πηζαλφηεηα, φηη νη δηαηαξαρέο δελ νθείινληαη ζε άιιεο κεηνλεμίεο ή άιια πξνβιήκαηα φπσο κπνξεί λα είλαη δηάθνξεο ζσκαηηθέο ή ςπρηθέο δηαηαξαρέο ή θάπνηαο κνξθήο θνηλσληθήο δηαθνξνπνίεζεο, πνπ κπνξεί λα ππάξρεη πηζαλφλ ιφγσ δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο. Σέινο φκσο δελ πξέπεη λα παξαγλσξηζηεί θαη ην γεγνλφο φηη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο ησλ Μαζεζηαθψλ δπζθνιηψλ θαηαρξεζηηθά θαη ζε πεξηπηψζεηο 13

14 πνπ ππάξρεη ζρνιηθή απνηπρία ησλ καζεηψλ, πνπ κπνξεί λα νθείιεηαη ζε νπνηαδήπνηε άιιν ιφγν, αθφκε θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα ππάξρεη αθφκε κεγαιχηεξν πξφβιεκα φπσο είλαη ε λνεηηθή ζηέξεζε. πλεπψο πξέπεη λα ηνληζηεί ην γεγνλφο, φηη γεληθά ππάξρεη κηα ζπλνιηθή απνηίκεζε, ππεξθφξησζε θαη γεληθά ζεψξεζε φηη φια ηα πξνβιήκαηα ππάξρνπλ ιφγσ ησλ Μαζεζηαθψλ δπζθνιηψλ θαη θαηά ζπλέπεηα θαηαηάζζνληαη ζε απηή ηελ θαηεγνξία θαη πνιινί καζεηέο, νη νπνίνη κπνξεί λα έρνπλ άιια ζέκαηα, φπσο είλαη ε ζρεηηθά ρακειή επίδνζε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ βίνπ, νδεγψληαο έηζη θάπνηνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο λα ζεσξήζνπλ ηελ Δηδηθή Αγσγή σο έλα θνηλσληθφ ζθνπγγάξη (Senf, 1986). ε θακηά πεξίπησζε δε ζα πξέπεη λα ζπγρένληαη νη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ησλ καζεηψλ κε ηε Ννεηηθή θαζπζηέξεζε ή φπσο ιέγεηαη κε πην κεγάιε αθξίβεηα Ννεηηθή Τζηέξεζε (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Καηά ηε Ννεηηθή πζηέξεζε ηα παηδηά εκθαλίδνπλ πην αξγνχο ξπζκνχο αλάπηπμεο, ζπγθξηηηθά κε άιια παηδηά ηεο ίδηαο ειηθίαο θαη ζηελ νπζία ηα παηδηά απηά δελ κπνξνχλ ζε θακηά πεξίπησζε λα μεπεξάζνπλ ηελ φπνηα ηνπο αλεπάξθεηα. Άιισζηε ζχκθσλα κε ηελ Ακεξηθάληθε Δηαηξεία Ννεηηθήο Yζηέξεζεο (American Association on Mental Retardation, 2002), ε Ννεηηθή πζηέξεζε αθνξά ηε λνεηηθή ιεηηνπξγία, ε νπνία φκσο βξίζθεηαη αξθεηά θάησ απφ ην κέζν φξν θαη πνπ ζπρλά εκθαλίδεη θαη ζεκαληηθέο ελδείμεηο αλεπάξθεηαο πνπ θαζηζηνχλ κηα δχζθνιε θαζεκεξηλφηεηα γηα ηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα. Γεληθφηεξα ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ νη αηηίεο πνπ δεκηνπξγνχλ ηε Ννεηηθή πζηέξεζε, παξακέλνπλ άγλσζηεο θαη ζπλήζσο αλαθέξνληαη ζαλ λνεηηθή θαζπζηέξεζε άγλσζηεο ή ηδηνπαζνχο θχζεσο (Παπαδάηνο, 2010). 1.2 Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη Φπρνινγία ζηε ζρνιηθή θνηλόηεηα Σα ηειεπηαία ρξφληα ην ζέκα ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ, είλαη έλα δήηεκα κε ζπλερή εμέιημε. Οη καζεζηαθέο δπζθνιίεο φπσο ήδε αλαθέξζεθε ζρεηίδνληαη κε ηε απφδνζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ, κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαη δελ έρνπλ ζρέζε κε άιιεο πηζαλέο λνεηηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ παηδηνχ. Ζ αληηκεηψπηζε ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ 14

15 κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί κε αξθεηά ζεηηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ ηξφπν, αλ γίλεη έγθαηξε δηάγλσζε ηνπ θαηλνκέλνπ. ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο ηνπ παηδηνχ επεξεάδνπλ ηε ςπρνινγία ηνπ παηδηνχ ηφζν εληφο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, φζν θαη ζηελ θνηλσληθή δσή ηνπ παηδηνχ. Σα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο παξνπζηάδνπλ πξνβιήκαηα σο πξνο ηε ζρνιηθή επίδνζε θαη έρνπλ ηδηαίηεξν πξφβιεκα ζην λα βειηηψζνπλ ηε ζρνιηθή ηνπο επίδνζε αιιά θαη γεληθφηεξα λα απνδψζνπλ, κέζα απφ ηε ζρνιηθή δηαδηθαζία, ληψζνληαο απνκνλσκέλα θαη κε ρακειφ δείθηε απηνπεπνίζεζεο. Καζψο ην παηδί θαηαβάιεη πξνζπάζεηα γηα λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ θαη δελ θαηαθέξλεη ζπλήζσο ην πξνζδνθψκελν απνηέιεζκα, θαζψο επίζεο ππάξρνπλ θαη νη επαλαιακβαλφκελεο απνηπρίεο, δεκηνπξγείηαη κηα θαηάζηαζε πνπ ζπρλά νδεγνχλ ηα παηδηά ζε θαηάζηαζε πιήξνπο απνγνήηεπζεο θαη κηαο δηαξθήο ζιίςεο, ληψζνληαο κεηνλεθηηθά απέλαληη ζηα άιια παηδηά, ηα νπνία ηα θαηαθέξλνπλ θαιχηεξα ζηε ζρνιηθή δηαδηθαζία. Έηζη απνκνλψλνληαη ηφζν ζην ζρνιείν φζν θαη ζε θνηλσληθφ επίπεδν θάηη πνπ επηδεηλψλεη ηελ φιε ήδε δχζθνιε θαηάζηαζε. Σα παηδηά απηά πιένλ βηψλνπλ ηε κε χπαξμε δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ειπίδαο γηα ην κέιινλ, ρσξίο αλνηρηνχο νξίδνληεο, δελ έρνπλ ζάξξνο λα εθθξάζνπλ ηε γλψκε ηνπο, θνβνχληαη φηη ζα θάλνπλ ζπλερψο ιάζε θαη ζηακαηνχλ λα εθθξάδνληαη, ράλνληαο έηζη ηελ εκπηζηνζχλε ζηνλ εαπηφ ηνπο, ληψζνληαο ελνρέο, απνθηνχλ ρακειή απηνεθηίκεζε θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο εθδειψλνπλ επηζεηηθή θαη βίαηε ζπκπεξηθνξά κε απνηέιεζκα λα ππάξρνπλ ηα αηζζήκαηα ηνπ άγρνπο, ηεο εζσζηξέθεηαο θαη ηεο αλαζθάιεηαο, (hypnopsy.gr) 1.3 Ζ Δηδηθή Αγσγή Χο Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξία ή κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, αλαθέξνληαη φιν ην ζχλνιν ησλ ππεξεζηψλ ζηα παηδηά κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ή ζπλνιηθφηεξα ζηνπο καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, Νφκνο 3699 (ΦΔΚ Α, 199/ ). Ζ πνιηηεία έρεη ηελ ππνρξέσζε λα ππνζηεξίδεη αιιά θαη λα θαηνρπξψλεη ην δεκφζην ραξαθηήξα ηεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο. Γεζκεχεηαη λα παξέρεη ίζεο επθαηξίεο γηα ηελ πιήξε ζπκκεηνρή κέζα ζηε δνκή ηεο θνηλσλίαο, θξνληίδνληαο γηα ηελ θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή έληαμε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ παηδηψλ θαη θαηά ζπλέπεηα κειινληηθψλ 15

16 ελειίθσλ. Ζ πνιηηεία θαη γεληθφηεξα ην θξάηνο πξέπεη λα αλαγλσξίδνπλ ηελ αλαπεξία σο κέξνο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. ην ζπγθεθξηκέλν λφκν ιέγνληαο δηάγλσζε, λνείηαη ε θαηάιιειε εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα γηα ηελ παξνρή θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ζ Δηδηθή Αγσγή επηδηψθεη : 1. Όια ηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο ζα πξέπεη λα είλαη φζν ην δπλαηφ πην επηπρηζκέλα θαη λα ππάξρεη απφιπηε ηζφηεηα, ρσξίο δηαθξίζεηο. 2. Να βνεζήζεη έηζη ψζηε ζηελ πεξίπησζε, πνπ θάπνηνη καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ππάξμεη ε δπλαηφηεηα λα πάλε ζε γεληθφ ζρνιείν. 3. Όινη νη καζεηέο κε θάπνηα αλαπεξία ζα πξέπεη λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο θαη ηηο ίδηεο δπλαηφηεηεο εχξεζεο εξγαζίαο (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Σκήκα Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, 2009). Οη καζεηέο πνπ ζεσξνύληαη κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαηαηάζζνληαη σο εμήο: 1. λνεηηθή αλαπεξία 2. αηζζεηεξηαθέο αλαπεξίεο φξαζεο 3. αηζζεηεξηαθέο αλαπεξίεο αθνήο 4. θηλεηηθέο αλαπεξίεο 5. ρξφληα κε ηάζηκα λνζήκαηα 6. δηαηαξαρέο νκηιίαο-ιφγνπ 7.καζεζηαθέο δπζθνιίεο (δπζιεμία, δπζγξαθία, δπζαξηζκεζία, δπζαλαγλσζία, δπζνξζνγξαθία) 8. Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠΤ). 9. θάζκα απηηζκνχ 10.δηάθνξεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο Δπίζεο πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ππάξρεη ε πεξίπησζε καζεηέο λα παξνπζηάδνπλ εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηε ζρνιηθή ή ζηελ θνηλσληθή ηνπο δσή φηαλ έρνπλ εγθαηαιεηθηεί ή δε βξίζθνπλ ηελ θαηάιιειε ζπκπαξάζηαζε απφ ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ ή θαη αθφκε κπνξεί λα πθίζηαληαη θαθνπνίεζε (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Σκήκα Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, 2009). 16

17 1.4 Δηδηθή Αγσγή θαη Γηεζλέο Θεζκηθό Πιαίζην γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή χκθσλα κε ην Παγθφζκην πλέδξην πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1994 ζηε αιακάλθα ηεο Ηζπαλίαο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο καζεζηαθέο αλάγθεο δηαηππψζεθαλ νη εμήο απφςεηο: 1. Όια ηα παηδηά έρνπλ σο βαζηθφ θαη αλαθαίξεην ηνπο δηθαίσκα ηνπο γηα εθπαίδεπζε 2. Όια ηα παηδηά είλαη κνλαδηθά θαη σο εθ ηνχην, έρνπλ κνλαδηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηαιέληα, ηθαλφηεηεο, δεμηφηεηεο αιιά θαη καζεζηαθέο αλάγθεο θαη θαηά ζπλέπεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαίδεπζεο ηνπο ζα πξέπεη λα ζπλππνινγηζηνχλ νη πηζαλά δηαθνξεηηθέο αλάγθεο πνπ κπνξεί λα έρνπλ. 3. Οη καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θνηηήζνπλ θαη λα έρνπλ πξφζβαζε ζην ζπλεζηζκέλν ζρνιείν, δηφηη ε δηαδηθαζία ηεο ελζσκάησζεο ζηα ζρνιεία είλαη ε πην νξζνινγηθά ζσζηή αληηκεηψπηζε ηνπ απνθιεηζκνχ ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο. Έηζη γίλεηαη πην νκαιά ε πξφζβαζε ηνπο ζηηο δνκέο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ. χκθσλα κε ηε Υάξηα ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ (1996) πξέπεη λα ππάξρεη έλα ρνιείν γηα φινπο, δεκηνπξγψληαο ηελ απαξαίηεηε Ηζφηεηα επθαηξηψλ γηα ηνπο καζεηέο κε δηαθνξεηηθήο κνξθήο εηδηθψλ αλαγθψλ ζε δηάθνξνπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο ηνπο πνπ κπνξεί λα πεξηιακβάλεη δηάθνξεο εθθάλζεηο φπσο είλαη ε εθπαίδεπζε ηνπο, ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη απαζρφιεζε ηνπο θαη ηέινο ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη ζπλνιηθφηεξα ε θνηλσληθή δσή ηνπο. Με βάζε ηε Γηεζλή χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ησλ Αηφκσλ κε Αλαπεξία (2006), ζα πξέπεη ην Γηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία είλαη ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο, φπσο θαη ην λα δεκηνπξγήζνπλ ην θαηάιιειν ζρνιείν, πξνζθέξνληαο ηηο θαηαιιειφηεξεο θαη πην ηδαληθέο ζπλζήθεο γηα ηε κφξθσζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ παηδηψλ. Δπίζεο ζχκθσλα κε ηηο Οδεγίεο ηεο UNESCO (2009), ην ζρνιείν θαη γεληθφηεξα ε παξάιιειε εθπαίδεπζε ή φπσο ιέγεηαη ε ζπλεθπαίδεπζε είλαη κηα δηαδηθαζία ελίζρπζεο ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ ζρνιείνπ θαη επξχηεξα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο λα απεπζχλεηαη ζε φια ηα παηδηά, θπζηθά κε ηελ θαηάιιειε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηζφηεηαο πνπ ζαλ είλαη βαζηθέο αξρέο ζα πξέπεη λα δηέπνπλ ηελ εμαζθάιηζε ηεο πλεθπαίδεπζεο θαη ηελ θαζ νινθιεξία αλάπηπμε ελφο ζρνιείνπ γηα φινπο. 17

18 1.5 Θεζκηθό πιαίζην ηεο Δηδηθήο Αγσγήο-Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα ηελ Διιάδα ζχκθσλα κε ην Νφκν 2817/2000 ΦΔΚ 78/ , ηεχρνο Α - Δθπαίδεπζε αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη άιιεο δηαηάμεηο, θαζνξίδνληαη ην ζχλνιν ησλ ππεξεζηψλ πνπ θαιχπηνπλ ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ. χκθσλα κε ην Νφκν 3699 (ΦΔΚ Α, 199/ ), Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξία ή κε Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο (ΔΔΑ) θαζνξίδεη φηη ιέγνληαο Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε, ελλνεί φιν ην εχξνο ησλ ππεξεζηψλ ζηα παηδηά κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ή ζηνπο καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Σν θξάηνο έρεη ηελ απφιπηε επζχλε θαη ππνρξέσζε λα θαηνρπξψζεη ηνλ ππνρξεσηηθφ ραξαθηήξα ηεο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο σο βαζηθφ ζηνηρείν θαη αδηακθηζβήηεην κέινο ηεο δεκφζηαο παηδείαο θαη λα θξνληίδεη γηα ηελ παξνρή δεκφζηαο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο ζηνπο αλαπήξνπο αλεμαξηήηνπ ειηθίαο θαη φιεο ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Δπίζεο ζεσξείηαη φηη είλαη απαξαίηεηε φισλ ησλ πνιηηψλ κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, απφιπηε ηζφηεηα θαη εμαζθάιηζε ίζσλ επθαηξηψλ κέζα ζηηο δνκέο ηεο θνηλσλίαο θαη θπξίσο σο πξνο ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο εμέιημε. Σα παηδηά κε αλαπεξία ή Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο, κπνξνχλ λα θνηηνχλ: 1. ε ζρνιηθή ηάμε κηαο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο γεληθνχ ζρνιείνπ, 2. Με ηελ θαηάιιειε ππνζηήξημε απφ ηνλ αξκφδην εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη αθνξά καζεηέο κε ήπηεο καζεζηαθέο δπζθνιίεο. 3. Με ηε ρξήζε Παξάιιειεο ζηήξημεο, απφ εθπαηδεπηηθνχο ΔΑΔ, φηαλ απηφ είλαη απαξαίηεην. 4. ε θαηάιιεια νξγαλσκέλα θαη ζηειερσκέλα Σκήκαηα Έληαμεο (ΣΔ) πνπ κπνξεί λα ππάξρνπλ κέζα ζηα ζρνιεία γεληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο. 5. ε ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο (ΜΔΑΔ) 6. ε απηνηειείο ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο (ΜΔΑΔ) (ΚΔΝΣΡΟ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ & ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ ΠΔΡΗΣΔΡΗΟΤ ΓΗΔΤΘΤΝΖ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ-Γ' ΑΘΖΝΑ ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΠΑΗΓΔΗΑ θαη ΘΡΖΚΔΤΜΑΣΧΝ, ΑΘΛΖΣΗΜΟΤ θαη ΠΟΛΗΣΗΜΟΤ) 18

19 1.6 Κέληξν Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο (ΚΔΓΓΤ) Οη καζεηέο πνπ εκθαλίδνπλ Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμεηαζηνχλ είηε ζηα Κέληξα Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο (ΚΔΓΓΤ), είηε ζηε Γεκφζηα Ηαηξνπαηδαγσγηθή Τπεξεζία. Γεληθφηεξα καζεηέο κε εηδηθέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο αμηνινγνχληαη απφ ηα ΚΔΓΓΤ. Σα ζπγθεθξηκέλα θέληξα δέρνληαη θαη εμεηάδνπλ, αμηνινγψληαο ηνπο καζεηέο πνπ ε ειηθία ηνπο δελ έρεη νινθιεξψζεη ην εηθνζηφ δεχηεξν έηνο. Ζ εμέηαζε πξαγκαηνπνηείηαη απφ επηηξνπή 5 αηφκσλ ε νπνία ζηειερψλεηαη απφ έλα εθπαηδεπηηθφ, έλα γηαηξφ κε εηδηθφηεηα παηδνςπρίαηξνπ ή είλαη παηδίαηξνο κε εμεηδίθεπζε ζηελ παηδνλεπξνινγία ή λεπξνιφγν κε εμεηδίθεπζε ζηελ παηδνλεπξνινγία, έλα θνηλσληθφ ιεηηνπξγφ, ςπρνιφγν θαη ηέινο ινγνζεξαπεπηή. Αξκνδηόηεηεο ησλ ΚΔΓΓΤ Αζρνινχληαη κε ηνλ θαζνξηζκφ θαη δηεχξπλζε ησλ δπζθνιηψλ ησλ παηδηψλ κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. Αθνινπζεί ε θαηάιιειε εηζήγεζε πξνθεηκέλνπ λα νξηζηεί ε φζν γίλεηαη ε πην θαηάιιειε αγσγή θαη αξσγή πξνο ην παηδί κε βαζηθφ γλψκνλα ην βέιηηζην απνηέιεζκα γηα ηα παηδηά. Δπίζεο εθαξκφδεη κέηξα ππνζηήξημεο γηα ηα ζρνιεία ή θαη γηα ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ. Δηζεγνχληαη γηα ηε θαιχηεξε θαηάηαμε θαη αθνινχζσο θνίηεζε ζηελ φζν γίλεηαη πην θαηάιιειε ζρνιηθή κνλάδα ή άιιν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην θαη θπζηθά ηελ παξαθνινχζεζε θαη αμηνιφγεζε ηεο πνξείαο ησλ καζεηψλ κέζα απφ ηε ζρνιηθή δηαδηθαζία, ζε απφιπηε ζπλεξγαζία κε ηνπο ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο, ηνπο δηεπζπληέο ησλ αξκφδησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ πνπ θνηηνχλ ηα παηδηά θαη γεληθφηεξα κε φιε ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Δπίζεο εηζεγνχληαη φπνπ απαηηείηαη θαη αλάινγα κε ηελ θαηάζηαζε ησλ καζεηψλ ηελ αληηθαηάζηαζε ησλ γξαπηψλ εμεηάζεσλ ησλ παηδηψλ, κε πξνθνξηθέο εμεηάζεηο, ζηηο πξναγσγηθέο, απνιπηήξηεο εμεηάζεηο ησλ ζρνιείσλ ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη ζηε δηαδηθαζία εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Οη ζπγθεθξηκέλεο εηζεγήζεηο αθνξνχλ ηφζν ηηο πεξηπηψζεηο ησλ ΜΔΑE (Δηδηθά ρνιεία - ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο & Δθπαίδεπζεο), φζν θαη ησλ ζρνιείσλ γεληθήο εθπαίδεπζεο. πκπεξαζκαηηθά ζα κπνξνχζαλ λα εηπσζνχλ ζαλ βαζηθέο Αξκνδηφηεηεο ηνπ ΚΔ.Γ.Γ.Τ (Άξζξν 4, παξ.1, Ν.3699/2008) ηα εμήο: 1. Σε δηαπίζησζε ηνπ είδνπο ησλ δπζθνιηψλ ησλ παηδηψλ κε Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο, γηα ηα παηδηά πξνζρνιηθήο θαη ζρνιηθήο ειηθίαο. 19

20 2. Γεκηνπξγία θαη εηζήγεζε γηα ηελ θαηάξηηζε εμαηνκηθεπκέλσλ πξνγξακκάησλ ςπρνπαηδαγσγηθήο θαη δηδαθηηθήο ππνζηήξημεο θαη γεληθφηεξα θαηάιιεισλ πξνηάζεσλ γηα ηελ νκαιή πξνζαξκνγή θαη βειηίσζε ησλ καζεηψλ κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο ηάμεο. 3. Σελ εηζήγεζε γηα ηελ θαηάηαμε θαη εγγξαθή ησλ καζεηψλ ζηελ θαηάιιειε ζρνιηθή κνλάδα θαζψο θαη ηε αμηνιφγεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνξείαο θαη πξνφδνπ ησλ παηδηψλ ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ζρνιηθνχο ζχκβνπινπο, ηνπο δηεπζπληέο θαη ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ. 4. Σε δπλαηφηεηα παξνρήο θαη πκβνπιεπηηθήο ππνζηήξημεο ζην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ. 5. Καζνξηζκφ ηνπ είδνπο ησλ θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ βνεζεκάησλ, πνπ ζθνπφ έρνπλ λα βνεζήζνπλ φιε ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία 6. Σελ εηζήγεζε γηα αληηθαηάζηαζε ησλ γξαπηψλ εμεηάζεσλ κε πξνθνξηθέο εμεηάζεηο ή άιιεο κνξθήο δνθηκαζία. Οη εηζεγήζεηο απηέο αθνξνχλ εθηφο ησλ καζεηψλ πνπ θνηηνχλ ζε ΜΔΑΔ θαη ζε καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζε ζρνιεία γεληθήο εθπαίδεπζεο Μάιηζηα γηα ηνπο καζεηέο κε Δηδηθέο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο φπσο είλαη ε δπζιεμία, ε δπζνξζνγξαθία, ε δπζγξαθία, ε δπζαλαγλσζία εηζεγείηαη κεζφδνπο δηδαζθαιίαο θαη αμηνιφγεζεο αλάινγα κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ. Δπίζεο ππάξρνπλ ελαιιαθηηθνί ηξφπνη εμέηαζεο ησλ θσθψλ, βαξήθνσλ, ηπθιψλ, αηφκσλ κε ρακειή φξαζε ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο. 7. Σελ εηζήγεζε ζηηο αξκφδηεο ππεξεζίεο, γηα ηε δηαρείξηζε ησλ ΜΔΑΔ, ησλ ηκεκάησλ Έληαμεο, ηελ πξνζζήθε ηνκέσλ ζε Δπαγγεικαηηθά Γπκλάζηα θαη Λχθεηα. 8. Σε ζχληαμε θαη ππνβνιή εηήζηαο έθζεζεο πεπξαγκέλσλ 9. Σε ζχληαμε θαη έθζεζε πξνηάζεσλ γηα ηηο ελδερφκελεο θηεξηαθέο ή πιηθνηερληθέο παξεκβάζεηο. 10. Σε ζχληαμε εμαηνκηθεπκέλσλ πξνηάζεσλ θαη εθζέζεσλ γηα ηνπο καζεηέο 11. Πξφηαζε γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πξψηκεο παξέκβαζεο ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ απαηηείηαη (Νφκνο 3699/ ΦΔΚ 199/Α / ). Οη γλσκαηεχζεηο ησλ ΚΔΓΓΤ θαη ησλ Η.Π.Γ. (Ιαηξνπαηδαγσγηθά Κέληξα Πηζηνπνίεζεο Δηδηθώλ Δθπαηδεπηηθώλ Αλαγθώλ) γηα νπνηνδήπνηε ιφγν έρνπλ κφληκε ηζρχ ζχκθσλα κε 20

21 ηηο δηαηάμεηο ηεο παξ. 17 ηνπ αξ. 28 ηνπ Ν. 4186/2013 (ΦΔΚ 193 Α / ) εθφζνλ βξίζθνληαλ ζε ηζρχ θαηά ηελ έλαξμε ηζρχνο ηνπ σο άλσ Νφκνπ. ηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη δηάζηαζε απφςεσλ θαη δηαθσλία κεηαμχ ησλ γλσκαηεχζεσλ ησλ ΚΔΓΓΤ θαη ησλ Ηαηξνπαηδαγσγηθψλ Κέληξσλ (ΗΠΓ) γηα ηνπο καζεηέο, ηφηε ππεξηζρχεη ε γλσκάηεπζε ηνπ ΚΔΓΓΤ θαη νη γνλείο ή θεδεκφλεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα πξνζθχγνπλ ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δηδηθή Γηαγλσζηηθή Δπηηξνπή Αμηνιφγεζεο (ΔΓΔΑ) ηεο νπνίαο ε απφθαζε είλαη νξηζηηθή. Ζ Γεπηεξνβάζκηα Δηδηθή Γηαγλσζηηθή Δπηηξνπή Αμηνιφγεζεο (ΔΓΔΑ) εδξεχεη ζε θάζε Πεξηθεξεηαθή Γηεχζπλζε Δθπαίδεπζεο. Πεξηπηώζεηο γηα Πξνθνξηθή εμέηαζε Οη πεξηπηψζεηο καζεηψλ νη νπνίνη εμεηάδνληαη πξνθνξηθά θαη γηα ηηο νπνίεο απαηηνχληαη γλσκαηεχζεηο απφ Τγεηνλνκηθέο Δπηηξνπέο είλαη: 1. ηπθινί, ζχκθσλα κε ην Ν. 958/79 (ΦΔΚ 191 η. Α) ή έρνπλ πνζνζηφ αλαπεξίαο ζηελ φξαζή ηνπο ηνπιάρηζηνλ 67% ή είλαη ακβιχσπεο κε πνζνζηφ αλαπεξίαο ζηελ φξαζή ηνπο ηνπιάρηζηνλ 67%. 2. έρνπλ θηλεηηθή αλαπεξία ηνπιάρηζηνλ 67% κφληκε ή πξνζσξηλή, πνπ ζπλδέεηαη κε ηα άλσ άθξα, 3. πάζρνπλ απφ ζπαζηηθφηεηα ησλ άλσ άθξσλ, 4. πάζρνπλ απφ θάηαγκα ή άιιε πξνζσξηλή βιάβε ησλ άλσ άθξσλ πνπ θαζηζηά αδχλαηε ηε ρξήζε ηνπο γηα γξαθή. Γηα ηηο πεξηπηψζεηο 1,2 θαη 3 απαηηείηαη γλσκάηεπζε Τγεηνλνκηθήο Δπηηξνπήο. ε πεξίπησζε πνπ δελ έρεη εθδνζεί ζρεηηθή γλσκάηεπζε νη αλαθεξφκελεο αλαπεξίεο πηζηνπνηνχληαη απφ ηηο Τγεηνλνκηθέο Δπηηξνπέο ηνπ ΚΔΠΑ (Κέληξν Πηζηνπνίεζεο Αλαπεξίαο) ηνπ ΗΚΑ-ΔΣΑΜ (ΔΓΚΤΚΛΗΟ ΤΠΟΒΟΛΖ ΓΗΚΑΗΟΛΟΓΖΣΗΚΧΝ ΓΗΑ ΠΡΟΦΟΡΗΚΖ - ΓΡΑΠΣΖ ΔΞΔΣΑΖ ΤΠΟΦΖΦΗΧΝ ΜΔ ΑΝΑΠΖΡΗΔ Ή ΔΗΓΗΚΔ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ ΣΗ ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ 2017 Αξ.Πξση.Φ.251/28322/Α5/ /ΤΠΠΔΘ) πλνιηθά, ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη ην ΚΔ.Γ.Γ.Τ. έρεη σο αληηθεηκεληθφ ζθνπφ θαη ζηφρν λα αμηνινγεί ηνπο καζεηέο πνπ δελ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην εηθνζηφ δεχηεξν έηνο ηεο ειηθίαο γηα ηνπο εμήο ιφγνπο: 21

22 α). Σελ θαηάιιειε εηζήγεζε γηα ηε θνίηεζε ησλ παηδηψλ ζην θαηάιιειν ζρνιείν ή ζε θάπνην άιιν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, θαζψο θαη ηε ζπλνιηθή παξαθνινχζεζε θαη αμηνιφγεζε ηεο πνξείαο ηνπο. β). Σελ ππνζηήξημε ησλ παηδηψλ, ψζηε λα εμειηρζνχλ κέζα απφ ηηο φπνηεο δπλαηφηεηεο ηνπο θαη ζην βαζκφ πνπ ζα ηα θαηαθέξνπλ φζν γίλεηαη θαιχηεξα κέζα απφ ηηο δνκέο ηφζν ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο φζν θαη επξχηεξα ηεο θνηλσλίαο κε απφιπην ζεβαζκφ ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. Έηζη ηα παηδηά απηά ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο γνλείο ππνζηεξίδνληαη απφ ηνπο επηζηήκνλεο θαη ηα εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ ηνπ ΚΔ.Γ.Γ.Τ. (ΚΔ.Γ.Γ.Τ. Ν. Ζξαθιείνπ). Απηφ πνπ πξέπεη λα εηπσζεί είλαη φηη ιέγνληαο δηάγλσζε ελλννχκε ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε κε ζθνπφ ηε ζπγθέληξσζε ζηνηρείσλ θαη δεδνκέλσλ πνπ ζα βνεζήζνπλ ζην ζρεδηαζκφ θαη ζηελ εθαξκνγή ησλ θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη παξεκβάζεσλ (Νφκνο 3699/ ΦΔΚ 199/Α / ). Δπίζεο αξθεηά ζπρλά αλαθέξεηαη ν φξνο Γηαθνξηθή δηάγλσζε ή δηαθνξνδηάγλσζε, ελλνψληαο ηελ θαηάιιειε δηαγλσζηηθή δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία απνθιείνληαη θαη εμαηξνχληαη πξνβιήκαηα κε αλάινγα ζπκπηψκαηα ψζηε λα νδεγήζνπλ ζηελ επηθξαηέζηεξε δηάγλσζε. Ζ δηαθνξηθή δηάγλσζε είλαη βαζηθφ κέξνο ηεο δηεπηζηεκνληθήο αμηνιφγεζεο, κε ζθνπφ ηε ζπγθέληξσζε ησλ απαηηνχκελσλ δεδνκέλσλ γηα ηελ εθαξκνγή ησλ θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ γηα ηελ παξνρή ησλ θαηάιιεισλ θαη ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ θαη ππεξεζηψλ (Νφκνο 3699/ ΦΔΚ 199/Α / ). 1.7 Δθπαηδεπηηθέο Γνκέο Φνίηεζεο Οη καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο κπνξνχλ λα θνηηήζνπλ ζηηο παξαθάησ εθπαηδεπηηθέο δνκέο: 1. ε Γπκλάζην Δηδηθήο Αγσγήο 2. Σν Δληαίν Λχθεην Δηδηθήο Αγσγήο γηα καζεηέο απφθνηηνπο Γπκλαζίνπ 3. ε Δηδηθφ Δπαγγεικαηηθφ Γπκλάζην 4. ε Δηδηθφ Δπαγγεικαηηθφ Λχθεην 5. ε Δξγαζηήξηα Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (Δ.Δ.Δ.Δ.Κ.) 6. ε Δηδηθή Δπαγγεικαηηθή ρνιή, (www. minedu.gov.gr ) 22

23 Πξέπεη επίζεο λα αλαθεξζεί ε χπαξμε ησλ ΜΔΑΔ: ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Σν ζρνιηθφ έηνο ησλ ΜΔΑΔ είλαη ην αλάινγν κε απηφ ησλ αληίζηνηρσλ ζρνιείσλ ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. ηηο ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο ΜΔΑΔ θαη θαηά ηε ζπλεθπαίδεπζε κε ηα γεληθά ζρνιεία εθαξκφδνληαη εηδηθά εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα αλάινγα κε ηηο αλαπεξίεο αιιά θαη ηηο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ (Νφκνο 3699/ ΦΔΚ 199/Α / ). Σν γπκλάζην εηδηθήο αγσγήο ζπκπεξηιακβάλεη ηελ πξνθαηαξηηθή ηάμε θαη ηξεηο ηάμεηο. Οη Μαζεηέο νη νπνίνη απνθνηηνχλ απφ ην δεκνηηθφ ζρνιείν θαη παξνπζηάδνπλ ειαθξέο δπζθνιίεο κάζεζεο, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα κπνξνχλ λα γξαθνχλ απεπζείαο ζηελ Α ηάμε ηνπ γπκλαζίνπ εηδηθήο αγσγήο, θαηφπηλ απφ ηελ αλάινγε εηζήγεζε πνπ γίλεηαη απφ ην αξκφδην ΚΔΓΓΤ. Δπίζεο ππάξρεη ε πεξίπησζε έληαμεο ζηα γεληθά ζρνιεία Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη ππάξρεη ε ιεγφκελε Καη` νίθνλ δηδαζθαιία ε νπνία εγθξίλεηαη απφ ην δηεπζπληή εθπαίδεπζεο θαη ε Παξάιιειε ηήξημε ε νπνία Δγθξίλεηαη απφ ηε Γηεχζπλζε Δηδηθήο Αγσγήο ηνπ ΤΠΔΠΘ. Σα εηδηθά επαγγεικαηηθά γπκλάζηα θαη ηα γπκλάζηα ηεο Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη ηζφηηκα. Αληίζηνηρα ηα εηδηθά επαγγεικαηηθά ιχθεηα κε ηα αληίζηνηρα επαγγεικαηηθά ιχθεηα παξέρνπλ ηζφηηκα επαγγεικαηηθά δηθαηψκαηα ζηνπο απνθνίηνπο ηνπο. Αθφκε ππάξρεη ην Δξγαζηήξην Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (Δ.Δ.Δ.Δ.Κ.), πνπ είλαη δεκφζην ζρνιείν ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη εθεί θνηηνχλ παηδηά εηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, απφθνηηνη εηδηθνχ ή γεληθνχ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Ζ ζπλνιηθή δηάξθεηα θνίηεζεο είλαη 6 ρξφληα. ηα ζπγθεθξηκέλα εξγαζηήξηα πξνζθέξνληαη δηάθνξεο εηδηθφηεηεο φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα Τδξαπιηθήο, Ξπινπξγηθήο-Δπηπινπνηίαο, Αλζνθνκίαο, Κεξακηθήο, Μαγεηξηθήο-Εαραξνπιαζηηθήο θ.ι.π. Δπίζεο ππάξρνπλ θαηάιιειεο δνκέο γηα εμνπιηζκέλεο αίζνπζεο: Φπρνινγηθήο ηήξημεο, Λνγνζεξαπείαο, Δξγνζεξαπείαο θαη Κνηλσληθήο Τπεξεζίαο. Γηα ηε θνίηεζε ησλ παηδηψλ ζην Δξγαζηήξην Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (Δ.Δ.Δ.Δ.Κ.) απαηηείηαη: 23

24 1.Γνληθή πλαίλεζε 2.Ζ αλάινγε αμηνιφγεζε απφ ην αξκφδην ΚΔΓΓΤ 3.Ζ ειηθία ηνπ παηδηνχ. 1.8 Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο θαη Κνηλσληθό πεξηβάιινλ Σα παηδηά κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο δελ αληηκεησπίδνπλ κφλν πξνβιήκαηα ζηε επίδνζε ηνπο ζην ζρνιείν θαη γεληθφηεξα ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, αιιά αληηκεησπίδνπλ θάπνηα ζέκαηα θαη ζηελ θνηλσληθή ηνπο δσή. ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο έληνλα ηα ζπλαηζζεκαηηθά πξνβιήκαηα, ε καηαίσζε, ην άγρνο, ν ζπκφο, ε κεησκέλε απηνπεπνίζεζε, νη ρακέλεο πξννπηηθέο, πξννπηηθέο πνπ ληψζνπλ φηη δε ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ πνηέ. Βαζηθφ δεδνκέλν γηα ηα παηδηά απηά είλαη φηη ζπλήζσο έρνπλ αξθεηά ρακειή απηναληίιεςε. χκθσλα κε ηνπο Covington θαη Berry, ε κεησκέλε απηναληίιεςε είλαη απνηέιεζκα ησλ κεησκέλσλ θηλήηξσλ θαη ησλ αξλεηηθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο. ηελ πεξίπησζε πνπ ηα παηδηά ληψζνπλ φηη ηα θαηαθέξλνπλ θαιά θαη αληαπνθξίλνληαη ζην ξφιν ηνπο κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, αηζζάλνληαη φηη ζα ζπλερίζνπλ λα έρνπλ κηα πεηπρεκέλε δσή θαη ζην ππφινηπν ηνπ βίνπ ηνπο, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Erikson. ε αληίζεζε φκσο ηα παηδηά πνπ δελ θαηαθέξλνπλ λα αληαπνθξηζνχλ θαη λα βηψζνπλ ηελ επηηπρία κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, καζαίλνπλ θαη ζπλεζίδνπλ απηή ηελ θαηάζηαζε, αηζζάλνληαη φηη ηίπνηα δελ κπνξεί λα αληηζηξαθεί πξνο ζεηηθή θαηεχζπλζε θαη ζπκβηβάδνληαη κε ην γεγνλφο φηη έηζη ζα είλαη θαη ε ππφινηπε ηνπο δσή, είλαη κηα θαηάζηαζε πνπ πεξηγξάθεηαη σο Μαζεκέλε αδπλακία ζχκθσλα κε ηνλ Seligman. Απηφ επίζεο πνπ επεξεάδεη ηα παηδηά πνπ παξνπζηάδνπλ Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο είλαη νη ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνπλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο θαη θαηά πφζν δηαρεηξίδνληαη ζσζηά ηηο θαηαζηάζεηο πνπ πξνθχπηνπλ. Γελ πξέπεη λα παξαγλσξηζηεί ην γεγνλφο, φηη νη φπνηεο δπζθνιίεο ησλ καζεηψλ δεκηνπξγνχλ έληνλα ην θαηλφκελν ηεο αλαζθάιεηαο θαη ηεο ρακειήο απηνπεπνίζεζεο, θάηη πνπ αληηθαηνπηξίδεηαη ζηηο φπνηεο θνηλσληθέο επαθέο. Σα παηδηά απηά θνβνχληαη λα εθθξαζηνχλ θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο λα δείμνπλ ηα αηζζήκαηα ηνπο θνβνχκελνη ηελ φπνηα θξηηηθή θαη αξλεηηθή αμηνιφγεζε. Νηψζνπλ φηη είλαη δηαθνξεηηθή κε αξλεηηθή βέβαηα έλλνηα, ληξέπνληαη θαη ληψζνπλ κηα δηαξθή απεηιή. Έηζη θιείλνληαη ζηνλ εαπηφ ηνπο, δεκηνπξγψληαο έλα δηθφ ηνπο θφζκν θαη ηειηθά νδεγνχληαη ζε θνηλσληθή απνμέλσζε. 24

25 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2ο Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Τπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Τ) 25

26 2.1 Οξηζκνί Ζ ειιεηκκαηηθή πξνζνρή / ππεξθηλεηηθφηεηα - ΓΔΠΤ εληνπίδεηαη ζε καζεηέο θαη γεληθφηεξα ζε παηδηά θαη ζχκθσλα κε ηνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο αλαθέξεηαη σο δηαηαξαρή. Απαζρνιεί αξθεηά κεγάιν κέξνο ηνπ παηδηθνχ θαη επξχηεξα καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, δεκηνπξγψληαο πξνβιήκαηα ζηνπο καζεηέο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο δηαδηθαζίαο. Δθδειψλεηαη θαη αθνξά φιεο ηηο εζλφηεηεο, θπιεηηθέο νκάδεο θαη θνηλσληθέο ηάμεηο. Δκθαλίδεηαη λσξίο ζηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηνπ αηφκνπ θαη επεξεάδεη ηελ ηθαλφηεηά πνπ έρεη ην ζπγθεθξηκέλν παηδί, ζην λα ζπγθεληξψλεηαη θαη λα επηθεληξψλεηαη ζε θάηη πνπ ην βάδνπλ λα θάλεη. Γελ απνηειεί κία πξνζσξηλή θαηάζηαζε, αιιά δείρλεη θαη εκθαλίδεη έλαλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο θαη αληίδξαζεο ηνπ παηδηνχ. Φπζηθά πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ππάξρεη νπζηαζηηθφο δηαρσξηζκφο, βάζεη ζπγθεθξηκέλσλ θξηηεξίσλ, αλάκεζα ζηα παηδηά πνπ πξαγκαηηθά ηνπο απνδίδεηαη ε δηαηαξαρή θαη ζηα ππφινηπα πνπ απιψο παξνπζηάδνπλ θάπνηα ζπκπηψκαηα ηα νπνία απιά είλαη φκνηα ζπκπηψκαηα. Ζ ειιεηκκαηηθή πξνζνρή / ππεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠ-Τ) είλαη ηα ηειεπηαία ρξφληα κία αξθεηή ζπλεζηζκέλε δηαηαξαρή ηεο παηδηθήο θαη γεληθφηεξα λεαξήο ειηθίαο θαη νη επηζηήκνλεο πνπ αζρνινχληαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή αλαιχνπλ θαη πξνζπαζνχλ λα θαηαιάβνπλ, λα αλαιχζνπλ θαη λα αμηνινγήζνπλ φζν γίλεηαη θαιχηεξα θαη κε ηε βέιηηζηε νξζφηεηα ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Γηα ην ιφγν απηφ ρξεζηκνπνηείηαη ε "Κιίκαθα Αμηνιφγεζεο ηεο ΓΔΠ/Τ-IV, πνπ απνηειεί έλα πνιχηηκν εξγαιείν, έγθαηξνπ, έγθπξνπ θαη απνηειεζκαηηθνχ εληνπηζκνχ ηεο δηαηαξαρήο, δηφηη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί εχθνια απφ άηνκα, πνπ εκπιέθνληαη άκεζα κε ηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά πνπ εκθαλίδνπλ ηέηνηα ζπκπηψκαηα, φπσο είλαη νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη γνλείο. Ζ ζπγθεθξηκέλε απηή πξσηφηππε θιίκαθα δεκηνπξγήζεθε ζηηο ΖΠΑ (Κιίκαθα γηα Γνλείο Κιίκαθα γηα Δθπαηδεπηηθνχο, Καιαληδή, Αγγειή θαη Δπζηαζίνπ, 2012). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ έλαο ελήιηθαο έρεη ηε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή, ηφηε παξνπζηάδεη ζέκαηα αιιά θαη πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο θαη δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα θαηαθέξεη λα απνδψζεη φπσο ζα αλακελφηαλ απφ ηνλ πεξίγπξν ηνπ, δεκηνπξγψληαο έηζη ζνβαξά πξνβιήκαηα, αηζζαλφκελνο ηελ απνηπρία θαη θαηά ζπλέπεηα 26

27 βηψλεη κία ζπλερφκελε άξλεζε, αθχξσζε ησλ πξνζδνθηψλ κε απηφ απνηέιεζκα ηελ εμαηξεηηθά ρακειή απηνεθηίκεζε. Σα παηδηά πνπ εκθαλίδνπλ ΓΔΠ-Τ ζπρλά έρνπλ δπζθνιίεο ζηε ζρνιηθή επίδνζε, ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαζψο θαη ζηηο θνηλσληθέο θαη δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο. Χο εθ ηνχηνπ, πνιιά απφ ηα παηδηά κε ΓΔΠ-Τ, έρνπλ ρακειή απηνπεπνίζεζε, άγρνο θαη εθξήμεηο ζπκνχ ρσξίο λα κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ απνηειεζκαηηθά ηα φπνηα ζπλαηζζήκαηα βηψλνπλ. Υαξαθηεξηζηηθφ ζχκπησκα ηεο ΓΔΠ-Τ είλαη ε έληνλε παξνξκεηηθφηεηα, ε νπνία ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο γίλεηαη αλεμέιεγθηε θαη δχζθνια ειεγρφκελε δεκηνπξγψληαο αξθεηέο δπζθνιίεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή. Ζ ΓΔΠ-Τ σο πξφβιεκα ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη απνηειείηαη απφ ηξείο βαζηθνχο ππιψλεο θαη ζπγθεθξηκέλα: α). ηεο θαθήο αλαζηνιήο, β). ηνπ αλεπαξθνχο απηνειέγρνπ θαη γ). ηεο θαθήο εθηειεζηηθήο ιεηηνπξγίαο "Taking Charge of Adult ADHD", ν Γξ. Russell Barkley ( Παξάιιεια αξθεηά ζπρλά παξνπζηάδνληαη θαηλφκελα, φπσο είλαη ε χπαξμεο έληνλεο αλππνκνλεζίαο θαη ελφο παξνξκεηηθνχ ραξαθηήξα. Δπίζεο ππάξρεη κεησκέλνο απηνέιεγρνο, κε ππνινγίδνληαο πνιιέο θνξέο ηηο ζπλέπεηεο ησλ πξάμεσλ. Σα άηνκα κε ΓΔΠ-Τ παξνπζηάδνπλ πξνβιήκαηα ζηε ξχζκηζε ησλ πξάμεσλ θαη ελεξγεηψλ ηνπο, φπσο είλαη ν ηξφπνο ζθέςεο, ν έιεγρνο ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ην πψο εθιακβάλνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ αηφκσλ, πνπ απαξηίδνπλ ην ζρνιηθφ, νηθνγελεηαθφ θαη θνηλσληθφ ηνπ γίγλεζζαη πξνο ην άηνκν ηνπ, κε άκεζν απνηέιεζκα ζε αξθεηέο ησλ πεξηπηψζεσλ λα νδεγνχληαη πνιχ γξήγνξα θαη κε αθξηβή θαη αμηφπηζηα ζπκπεξάζκαηα. Γελ έρνπλ ηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα λα θαηαιαβαίλνπλ θαη λα ληψζνπλ, αλ νη άλζξσπνη πνπ απαξηίδνπλ ηνλ πεξίγπξν ηνπο ελνρινχληαη απφ απηά πνπ κφιηο είπαλ, ή έθαλαλ θάπνηα πξάμε πνπ ελφριεζε θαη έηζη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δελ παξνπζηάδνπλ δηάζεζε λα αιιάμνπλ ή λα βειηηψλνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο. ( Γηα λα βειηηψζεη θάπνηνο ηηο ζπλέπεηεο απφ ηε ΓΔΠ-Τ, ζα πξέπεη: α). λα απνθηήζεη εξεκία, β). πξνζσπηθή ελδπλάκσζε, 27

28 γ). ηθαλφηεηα λα ζθέθηεηαη πην ψξηκα θπξίσο πξηλ εθθξάζεη θάπνηα άπνςε, δ). ζε νπνηαδήπνηε δηάινγν ζα πξέπεη λα ζθέθηεηαη ζπλεηά πξηλ απαληήζεη, βειηηψλνληαο ηηο εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο θαη ε). ρξεηάδεηαη πξνζσπηθή ελδπλάκσζε θαη απηνέιεγρν γηα ηε ζπλερή βειηίσζε ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. ηελ πξνζπάζεηα λα πξνζεγγηζηεί ην θαηλφκελν ηεο ΓΔΠ-Τ σο ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ εκθαλίδεηαη ην γεγνλφο φηη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο νξηζκέλα παηδηά ζπκπεξηθέξνληαη κε ππεξβνιηθή θηλεηηθφηεηα, ελεξγεηηθφηεηα θαη θηλεηηθή δξαζηεξηφηεηα ζε ζρέζε κε άιια παηδηά ηεο ίδηαο ειηθίαο θαη θπξίσο δελ κπνξνχλ λα θξαηήζνπλ θαη λα εζηηάζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, φπσο επίζεο θαη λα πεξαηψζνπλ ηελ εξγαζία πνπ ηνπο έρεη αλαηεζεί. Σφηε ππάξρεη ζνβαξφ ελδερφκελν λα έρεη δηαγλσζηεί ζηα παηδηά απηά φηη πάζρνπλ απφ Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο- Τπεξθηλεηηθφηεηαο ΓΔΠ-Τ ( Ζ Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα είλαη αλαπηπμηαθή δηαηαξαρή, νξγαληθήο αηηηνινγίαο, ε νπνία δεκηνπξγεί αξλεηηθή επίδξαζε ζην παηδί θαη πξνθαιεί ζνβαξέο δπζθνιίεο, αλαζηάησζε θαη αξλεηηθφ θιίκα, ηφζν ζην ίδην ην παηδί, φζν θαη ζην νηθνγελεηαθφ, ζρνιηθφ, θηιηθφ θαη γεληθφηεξα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. πλήζσο ηα πξψηα ζπκπηψκαηα, ζχκθσλα κε ην DSM-IV θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο πξηλ ην 7ν έηνο ηεο ειηθίαο. Τπάξρνπλ δχν νκάδεο θξηηεξίσλ πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ χπαξμε απξνζεμίαο, ππεξθηλεηηθφηεηαο, αιιά θαη αξθεηά κεγάιε παξνξκεηηθφηεηα (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Μειέηεο έρνπλ νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ζπλήζσο ηα παηδηά πνπ εκθαλίδνπλ ζπκπηψκαηα ΓΔΠ-Τ ζε αξθεηέο ησλ πεξηπηψζεσλ εκθαλίδνπλ θαη δπζιεμία ζε πνζνζηφ πεξίπνπ 33%-80% (McGee & Share 1988). Μάιηζηα πνιινί επηζηήκνλεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε αηηηνινγία ησλ Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ θαη ηεο ΓΔΠ-Τ είλαη πηζαλφ λα είλαη θνηλή (Κάθνπξνο 1996, Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). πλήζσο, ε ζπρλφηεηα πνπ εκθαλίδεηαη ζηα παηδηά είλαη κεηαμχ 3%-5% (APA 1994 φ.α. ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003), βέβαηα κεηαβάιιεηαη θαη αιιάδεη αλάινγα κε ην πψο επηιέγεη θάζε εξεπλεηήο λα κεηξήζεη ηε ΓΔΠ-Τ, ηνλ πιεζπζκφ ζηνλ νπνίν 28

29 εζηηάδεηαη θαη επηθεληξψλεηαη ε έξεπλά ηνπ, θαζψο θαη ζην θαηά πφζν ζπκθσλνχλ ζηηο εθηηκήζεηο ηνπο γνλείο, εθπαηδεπηηθνί θαη εηδηθνί (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε 2003: 96). Πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ζρεηηθά κε ην θχιν, ηα θνξίηζηα παξνπζηάδνπλ ιηγφηεξα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα (Gadow & Sprafkin 1997 φ.α. ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003), ελψ εκθαλίδνπλ ζπρλφηεξα δηαηαξαρέο νκηιίαο, ελνχξεζε θαζψο θαη Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο (Sharp et al φ.α. ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Οη καζεηέο κε ΓΔΠ-Τ πνπ επηζθέπηνληαη ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο, αξθεηά ζπρλά έρνπλ φρη θαιέο επηδφζεηο ζηε ζρνιηθή δηαδηθαζία, είλαη ηδηαηηέξσο απξφζεθηνη θαη παξνξκεηηθνί, δεκηνπξγψληαο ζπλήζσο αλαζηάησζε ζηελ ηάμε, ιφγσ ηεο ζπλερνχο αλεζπρίαο ηνπο θαη είλαη αλάινγα αλήζπρνη ρσξίο λα ζπγθεληξψλνληαη ζηα καζήκαηα ηνπο θαη ζηηο ζρνιηθέο ηνπο εξγαζίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο, αθφκε θαη ζην ζπίηη. Οη καζεηέο κε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠ-Τ), ζπλήζσο ιφγσ ηεο δηάζπαζεο πξνζνρήο, ηεο παξνξκεηηθφηεηαο ηνπο θαη ηεο ππεξθηλεηηθφηεηαο πνπ εκθαλίδνπλ, δελ έρνπλ θαιή απηνεηθφλα ληψζνληαο αίζζεκα απνγνήηεπζεο, κεηνλεμίαο θαη αλαμηφηεηαο, θπξίσο γχξσ απφ ηε ζρνιηθή επίδνζε, εκθαλίδνληαο κηα θαηαζιηπηηθή εηθφλα ε νπνία φκσο δελ εκθαλίδεηαη ππνρξεσηηθά θαη ζε άιιεο εθθάλζεηο ηεο δσήο ηνπ (Weiss & Hechman, 1986). Δπίζεο ιφγσ ηεο ρακειήο ηνπο απηνεθηίκεζεο ληψζνπλ έληνλα ην ζπλαίζζεκα ηεο ιχπεο (Barkley 1990 φ.α. ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Έρεη παξαηεξεζεί φηη ππάξρεη άκεζε ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ειηθίαο ησλ γνλέσλ θαη ησλ παηδηψλ πνπ εκθαλίδνπλ ΓΔΠ-Τ θαη ππνζηεξίδεηαη φηη ζηνπο γνλείο λεαξήο ειηθίαο, κπνξεί ηα παηδηά ηνπο λα εκθαλίζνπλ ΓΔΠ-Τ, ζε πνζνζηφ θηλδχλνπ 50%, ελψ επίζεο παηδηά πνπ γελληνχληαη απφ εθήβνπο γνλείο, έρνπλ αθφκε πςειφηεξν θίλδπλν λα εκθαλίζνπλ ΓΔΠ-Τ ( ). Οη εξεπλεηέο πνπ εμέηαζαλ δεδνκέλα πεξηζζφηεξσλ ησλ αλζξψπσλ ζηε Φηλιαλδία, αλαθάιπςαλ φηη ην λα έρεη θάπνηνο έλαλ γνλέα λεφηεξν ησλ 20 εηψλ, αχμαλε ηνλ θίλδπλν γηα ΓΔΠ-Τ θαηά πεξίπνπ 50%. Μάιηζηα παηδηά πνπ γελλήζεθαλ απφ 2 γνλείο λεφηεξνπο ησλ 20 εηψλ είραλ αθφκα κεγαιχηεξν θίλδπλν, ελψ ζηελ πεξίπησζε πνπ νη κεηέξεο ήηαλ κεγαιχηεξεο ησλ 29 εηψλ, θάλεθε λα κεηψλεηαη ν θίλδπλνο ΓΔΠ-Τ ( ). 29

30 Γεληθφηεξα ζπκπεξαζκαηηθά ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη ε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο - Τπεξθηλεηηθφηεηαο (ΓΔΠ-Τ) έρεη γηα ηα παηδηά ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: 1. Γπζθνιία θαη κάιηζηα ζε ηδηαίηεξα κεγάιν βαζκφ ζπγθέληξσζεο, ηδηαίηεξα έληνλε παξνξκεηηθφηεηα, θαζφινπ πεξηζψξηα αλνρήο ζηελ ακθηζβήηεζε θαη δπζθνιία ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ παηδηψλ απηψλ ηφζν ζην ζρνιηθφ, φζν θαη ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ θαη θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ. 2. Με νινθιήξσζε δηαθφξσλ δξαζηεξηνηήησλ, δπζθνιία ζην λα αθνινπζήζνπλ ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο θαη γεληθφηεξα ε εθαξκνγή θαη ηήξεζε θαηάιιεισλ ελεξγεηψλ θαη εξγαζηψλ, γηα ηελ νξγάλσζε θαη πινπνίεζε δηαθφξσλ έξγσλ. 3. Γπζθνιία ζηελ παξαθνινχζεζε κηαο ζπλνκηιίαο θαη γεληθφηεξα κηα ζπλερή θαη αδηάθνπε αλππνκνλεζία, πνπ ζπλήζσο δελ έρεη θάπνηα γελεζηνπξγφ αηηία. 4. Μηα ζπλερή αίζζεζε αδηάθνπεο λεπξηθφηεηαο θαη γεληθφηεξα απνπζία εξεκίαο θαη δπλαηφηεηα ηεο ππνκνλήο Παξάγνληεο δεκηνπξγίαο Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθόηεηα (ΓΔΠ- Τ) 1. Νεπξνινγηθνί παξάγνληεο 2. Γελεηηθνί παξάγνληεο 3. Πξνγελλεηηθνί θαη πεξηγελλεηηθνί παξάγνληεο 4. Σνμηθνί θαη αιιεξγηθνί παξάγνληεο 5. Πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο θαη άιινη νξγαληθνί παξάγνληεο (Γ. Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). 2.3 Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθόηεηα (ΓΔΠ-Τ) ζε ζρέζε κε ηελ ειηθηαθή εμέιημε Αλάινγα κε ηελ ειηθία ησλ παηδηψλ παξνπζηάδνληαη ηα αθφινπζα ζηάδηα: 1. Βξεθηθή ειηθία: ηα παηδηά είλαη πνιχ αλήζπρα, κε πνιιά πξνβιήκαηα ζην θαγεηφ θαη ηνλ χπλν. 2. Πξνζρνιηθή ειηθία: απμεκέλε δξαζηεξηφηεηα θαη αδπλακία επηθέληξσζεο πξνζνρήο. Ηδηαίηεξε παξνξκεηηθφηεηα θαη έιιεηςε ηνπ αηζζήκαηνο ηνπ θφβνπ, γεγνλφο πνπ νδεγεί 30

31 αξθεηέο θνξέο ζε θάπνηα αηπρήκαηα. Δπίζεο ζπλήζσο ππάξρεη δηαηαξαρή χπλνπ θαη ζπλνιηθή αδηαθνξία. 3. Παηδηθή ειηθία: πνιιέο ζπγθξνχζεηο ηφζν ζε νηθνγελεηαθφ επίπεδν, φζνο θαη ζε θνηλσληθφ. Δπίζεο έληνλε ππεξθηλεηηθφηεηα θαη μεθηλνχλ ηα ζνβαξά πξνβιήκαηα ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Παξνπζηάδεη ηδηαίηεξε επηζεηηθφηεηα θαη αξρίδεη λα απνμελψλεηαη, αηζζαλφκελνο κεησκέλε απνδνρή ηφζν απφ ην ζρνιηθφ φζν θαη απφ ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ. 4. Δθεβεία: ε ππεξθηλεηηθφηεηα αξρίδεη λα κεηψλεηαη, εληείλνληαη ηα πξνβιήκαηα ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο εκθαλίδνληαη πεξηζηαηηθά παξαβαηηθφηεηαο. Παξνπζηάδνπλ αλεζπρία θαη ληψζνπλ φηη δελ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. 5. Δλήιηθε δσή: έρεη αλαπηπρζεί πιένλ αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, νη πξνζσπηθέο ζρέζεηο γίλνληαη ηδηαίηεξα δχζθνιέο, πξφβιεκα ζηηο επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη πηζαλή εκπινθή ζε εγθιεκαηηθέο θαη παξαβαηηθέο πξάμεηο (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). 2.4 θνπόο ηεο Γηάγλσζεο θαη Αληηκεηώπηζε ηεο Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθόηεηα (ΓΔΠ-Τ) 1. Αλαγλψξηζε θαη αηηηνινγία ηνπ φπνηνπ ζέκαηνο παξνπζηάδεηαη 2. Πξφγλσζε, αιιά θαη αμηνιφγεζε ηεο δπζθνιίαο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά 3. Αλάιπζε θαη θαζνξηζκφο ηεο ζεξαπεπηηθήο αγσγήο 4. Απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο φπνηαο ζεξαπεπηηθήο αγσγήο (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). Αληηκεηψπηζε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (ΓΔΠ-Τ) 1. Φαξκαθεπηηθή αγσγή θαη παξέκβαζε 2. Γηαηξνθηθή παξέκβαζε 3. Βηναλάδξαζε κε ηε ρξήζε εγθεθαινγξαθήκαηνο 4. Παξεκβάζεηο Φπρνζεξαπεπηηθήο κνξθήο φπσο είλαη: α). Αηνκηθή Φπρνζεξαπεία, β). Γλσζηαθή θαη πκπεξηθνξηζηηθή Παξέκβαζε (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). 31

32 2.5 πκβνπιεπηηθή ησλ παηδηώλ κε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθόηεηα (ΓΔΠ-Τ) πλήζσο ηα παηδηά κε ΓΔΠ-Τ, παξνπζηάδνπλ πξνβιήκαηα απηνζπγθέληξσζεο θαη έηζη είλαη ηδηαηηέξσο Παξνξκεηηθνί, Απζφξκεηνη, Τπεξθηλεηηθνί, Δγσθεληξηθνί κε Αλψξηκε πκπεξηθνξά, Μαζεζηαθά πξνβιήκαηα θαη γεληθφηεξα Υακειή Απηνεθηίκεζε. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο επηβάιιεηαη ε έληαμε ηνπ παηδηνχ ζε θάπνην πξφγξακκα παξέκβαζεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Έηζη ζχκθσλά κε ηνλ Σνκαξά (2008) πξέπεη: 1. πλερή ελεκέξσζε, αιιά θαη ζπλεξγαζία παηδηψλ, γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηε ΓΔΠ-Τ. 2. πλερή θαη αδηάθνπε εθπαίδεπζε, αλαηξνθνδφηεζε γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλεπηζχκεησλ θαηαζηάζεσλ. 3. Αηνκηθέο ζπλεδξίεο κε ην παηδί. 4. Αλ ρξεηαζζεί ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ρνξεγείηαη θαξκαθνζεξαπεία θπξίσο φκσο ζε ζνβαξέο πεξηπηψζεηο. Δπίζεο, ζα πξέπεη: 1. Οη εθπαηδεπηηθνί λα θξνληίδνπλ ην παηδί λα θάζεηαη κε ήζπρνπο καζεηέο. 2. Ο θαζεγεηήο ζε πεξίπησζε πνπ θαηαιάβεη φηη ην παηδί θαηαπηέδεηαη ηδηαηηέξσο λα ηνπ δψζεη ηε δπλαηφηεηα θηλεζεί, ψζηε λα εθηνλσζεί ε δεδνκέλε θαηάζηαζε. 3. Να ηνπ επηηξέπεηαη ε θίλεζε ζε ζπγθεθξηκέλεο θαη πξνθαζνξηζκέλεο πεξηνρέο. Δπίζεο ζα πξέπεη λα ππάξρεη : 1.Απφιπηε εηιηθξίλεηα θαη ελζάξξπλζε ζηα άηνκα κε ΓΔΠ-Τ. εκαληηθφ είλαη ηδηαηηέξσο γηα ηα παηδηά λα αηζζαλζνχλ απνδνρή θαη εθηίκεζε απφ ην θηιηθφ, ζρνιηθφ θαη νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ. Πξέπεη λα ληψζνπλ ζπκπαξάζηαζε θαη απφιπηε απνδνρή 2. Καηαλφεζε θαη γλψζε γηα ηε ΓΔΠ-Τ. Ζ γλψζε γηα ην ηη είλαη ε ΓΔΠ-Τ, πσο κπνξεί λα αληηκεησπηζζεί θαη ε πξνζπάζεηα λα θαηαλνήζνπκε ηα άηνκα κε ΓΔΠ-Τ, είλαη ίζσο ην πξψην θαη θαζνξηζηηθφηεξν βήκα γηα ηε ζσζηή αληηκεηψπηζε. Γελ πξέπεη λα θαηεγνξνχκε ηνπο αλζξψπνπο γηα πξάγκαηα ηα νπνία δελ είλαη δπλαηφλ λα επηηχρνπλ. Θέινπλ κφλν πξνζνρή, αγάπε θαη ζπκπαξάζηαζε. 32

33 3. ηαζεξή ιήςε θαξκαθεπηηθήο αγσγήο, ζηελ πεξίπησζε πνπ ππήξμε ζπκβνπιεπηηθή γηα ηε ΓΔΠ-Τ, ρσξίο θαξκαθεπηηθή αγσγή θαη δελ είρε ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. ( 33

34 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3ο Δυσλεξία 34

35 3.1. Οξηζκνί Όιν θαη πην ζπρλά πιένλ αθνχγεηαη ν φξνο Γπζιεμία. Ο νξηζκφο γηα ην ζπγθεθξηκέλν φξν είλαη έλα ζέκα πνπ αθφκε θαη ζήκεξα απνηειεί δεηνχκελν θαη ππάξρεη αξθεηά κεγάιε αληηπαξάζεζε κεηαμχ ησλ εηδηθψλ επηζηεκφλσλ θαη σο εθ ηνχην ππάξρνπλ πνιιέο θαη πνηθίιεο πξνζεγγίζεηο θαη πεξηπηψζεηο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ φξνπ. ε δηεζλήο ζηαηηζηηθέο έξεπλεο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί, ππνινγίδεηαη φηη πεξίπνπ έλα πνζνζηφ 12% - 15% ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ, παξνπζηάδεη αξθεηά ζέκαηα δπζθνιίαο ζρεηηθά κε ηε γξαπηή έθθξαζε, ελψ ην πνζνζηφ πνπ επηθεληξψλεηαη ζηε δπζιεμία αλέξρεηαη πεξίπνπ ζην 4% - 5%, ησλ καζεηψλ. Ζ Γπζιεμία σο δηαηχπσζε αλαθέξζεθε αξρηθά ην 1884 απφ ην λεπξνιφγν Dr. Berlin κε ηελ πηνζέηεζε ησλ ειιεληθψλ ιέμεσλ δπο θαη ιέμηο. Έρνπλ αλαθεξζεί πνιινί νξηζκνί θαη δηαηππψζεηο γηα ην ηη είλαη δπζιεμία, φπσο γηα παξάδεηγκα φηη είλαη «δηαηαξαρή πνπ έρεη αθνξά ηελ θαηάθηεζε θαη επεμεξγαζία ηνπ ιόγνπ». Λέγνληαο Γπζιεμία ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη είλαη κία κνξθή καζεζηαθήο δπζθνιίαο, θαηά ηελ νπνία ν καζεηήο θαη γεληθφηεξα ηα άηνκα, αλεμάξηεηα απφ ζε πνηα ειηθία βξίζθνληαη, παξνπζηάδνπλ δπζθνιίεο ζηελ αλάιπζε ησλ ιέμεσλ θαη γεληθφηεξα εκθαλίδνπλ δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή. πρλά αλαθέξεηαη ε δπζιεμία ζαλ κηα δηαηαξαρή λεπξνινγηθήο θχζεσο. Οη επηζηήκνλεο ζπκθσλνχλ φηη ε δπζιεμία αθνξά κηα Αλαπηπμηαθή δηαηαξαρή πνπ ζε αξθεηά κεγάιν βαζκφ είλαη θιεξνλνκηθήο θχζεσο θαη θπζηθά δελ έρεη ηελ πξνέιεπζε ηεο, ζε θάπνηα λνεηηθή ζηέξεζε, νχηε έρεη ζπλαηζζεκαηηθφ ππφβαζξν ή δηάθνξνπο πεξηβαιινληνινγηθνχο ιφγνπο (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). Ζ δπζιεμία έρεη ζπλέπεηεο ζε πνιχ κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν, επεξεάδνληαο ηελ θαζεκεξηλφηεηα θαη ηε δσή πνιιψλ καζεηψλ θαη γεληθφηεξα παηδηψλ. πλήζσο εθδειψλεηαη ζηα παηδηά ζηηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ζε καζεηέο πνπ σο ηφηε δελ είραλ εκθαλίζεη θάπνην ηδηαίηεξν πξφβιεκα. χκθσλα κε Γηεζλή Οκνζπνλδία Νεπξνινγίαο, ε δπζιεμία είλαη ζχλδξνκν πνπ εκθαλίδεη θαη εθδειψλεη απνηπρία ζην γξαπηφ ιφγν, ζηελ αλάγλσζε, αλεμάξηεηα απφ ην γεγνλφο ηεο πιήξεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο θαη νθείιεηαη ζε λεπξνινγηθή δηαηαξαρή. πλεπψο ε ζπγθεθξηκέλε Μαζεζηαθή δηαηαξαρή έρεη ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: 35

36 1. Αλαθέξεηαη ζην γξαπηφ ιφγν θαη δελ έρεη ζρέζε κε ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν. πλεπψο πεξηνξίδεηαη ζηε δπζθνιία εθκάζεζεο δεμηνηήησλ πνπ βνεζνχλ ζηελ θαηαλφεζε θαη θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο, γξαθήο θαη νξζνγξαθίαο. 2. Χο ζχλδξνκν πνπ είλαη ε δπζιεμία ε δηάγλσζή ηεο ζηεξίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά. 3.Δκθαλίδεηαη ζηνπο καζεηέο πνπ ηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά παξνπζηάδνπλ κέζε ή θαη πςειή λνεκνζχλε. Γειαδή δελ είλαη έλα πεξηβαιινληηθφ ζέκα, αιιά κία λεπξνινγηθή δηαηαξαρή. 3.2 πρλόηεηα εκθάληζεο Γπζιεμίαο Σν πνζνζηφ παηδηψλ κε δπζιεμία είλαη πεξίπνπ ζην 1-3% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ, ελψ 20-25% είλαη ην πνζνζηφ ησλ παηδηψλ πνπ έρνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ρσξίο φκσο λα έρνπλ δπζιεμία ( Ζ δπζιεμία είλαη ε ππνθαηεγνξία εθείλε ησλ Μαζεζηαθψλ δπζθνιηψλ ε νπνία κάιηζηα έρεη κειεηεζεί ελδειερψο θαη ππνζηεξίδεηαη φηη πεξηιακβάλεη ηε δπζαξηζκεζία θαη ηε δπζγξαθία. Γελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο φπνπ ζεσξείηαη φηη ε δπζγξαθία είλαη επίζεο κηα ππνθαηεγνξία ηεο δπζιεμίαο. Τπάξρνπλ πνιινί νξηζκνί πνπ πξνζπαζνχλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ ηελ έλλνηα ηεο δπζιεμίαο θαη ηε πεξηγξάθνπλ σο ζχκθπηε ακβιπσπία ζπκβφισλ, ζχκθπηε αιεμία, εηδηθή αλαγλσζηηθή επηβξάδπλζε θαη ηέινο σο εηδηθή εμειηθηηθή δπζιεμία (Sampson 1975, Gibson & Levin Πφξπνδαο 1993). Ζ δπζιεμία είλαη κηα δηαηαξαρή αλάγλσζεο ζε παηδηά θαη ελήιηθεο πνπ εληνπίδεηαη ελ κέξεη απφ δπζθνιίεο κε ηελ αλάγλσζε θαη νξζνγξαθία κηαο ιέμεο ( Lyon et al., 2003, Pennington, 2009). Δπίζεο πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε δπζιεμία εκθαλίδεηαη αλεμάξηεηα ηεο πηζαλήο επθπΐαο ησλ αηφκσλ, εθπαηδεπηηθψλ ζπλζεθψλ, νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο θαη θάπνηαο αλαπεξίαο. (Μαπξνκκάηε, 2004, Αδακφπνπινο, 2002). Ζ δπζιεμία, κπνξεί λα νξηζηεί σο κία εγγελήο γισζζηθή δηαηαξαρή, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε δπζθνιία πνπ θαλίδεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν άηνκν λα απνθσδηθνπνηεί ηηο ιέμεηο θαη εκθαλίδεηαη ζπλήζσο κε ηελ αδπλακία ηνπ λα ηηο επεμεξγάδεηαη θσλνινγηθά (Σαλφο, 2004). 36

37 Βέβαηα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη άηνκα κε δπζιεμία κπνξνχλ λα εμειηρζνχλ ζε αζπλήζηζηα δεκηνπξγηθά θαη ραξηζκαηηθά ηαιέληα, κε θαηλνηφκεο ηδέεο, θπζηθά αλ δελ θαηαπηεζηνχλ θαη σο άκεζν απνηέιεζκα ζα έρεη ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο θαη απηνπεπνίζεζήο ηνπο (Αδακφπνπινο, 2002). Καηά ηε ζεψξεζε ησλ Stark, Tallal (1988), ηα παηδηά κε ηε δηαηαξαρή ηεο δπζιεμίαο παξνπζηάδνπλ ελ κέξεη θάπνηα κνξθή γισζζηθνχ ειιείκκαηνο. Οη ζπγθεθξηκέλνη καζεηέο εκθαλίδνπλ κεησκέλε γισζζηθή ηθαλφηεηα ζε ζρέζε κε ηελ πξνζδνθψκελε ηθαλφηεηα, πνπ ζα έπξεπε λα έρνπλ θαηαθηήζεη ιφγσ ηεο ειηθίαο ηνπο (Stark, Tallal 1988). Βέβαηα ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο θαη θαηφπηλ απφ ζπζηεκαηηθέο θαη επίκνλεο έξεπλεο, ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ νδήγεζαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη δπζθνιίεο, αιιά θαη ηα γισζζηθά ζέκαηα ήηαλ πξνγελέζηεξα ηεο αλαγλσζηηθήο δπζθνιίαο (Naidoo, 1972, Rutter & Yale, 1988). Δπίζεο πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη πνιιά παηδηά κε εηδηθέο γισζζηθέο δηαηαξαρέο κπνξνχλ λα έρνπλ θαη δηάγλσζε δπζιεμίαο έξεπλα ησλ Haynew, Naidoo (1991), νδήγεζε ζην ζπκπέξαζκα φηη έλα πνζνζηφ 7% απφ πιήζνο 82 παηδηψλ δελ παξνπζίαζαλ πξφβιεκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάγλσζεο (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). Μειέηεο θπξίσο ζηνλ ηνκέα ηεο Νεπξνβηνινγίαο (ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ επηζηήκε ηνπ λεπξηθνύ ζπζηήκαηνο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ζηνηρείσλ θαη ηεο ςπρνινγίαο) νδήγεζε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε Γπζιεμία αιιά θαη νη γισζζηθέο δηαηαξαρέο παξνπζηάδνληαη ζε πξψηκε ειηθία παξά ζε επίθηεηε κάζεζε (Leonard et al., 2001, Snowling, Gallagher, & Frith 2003). χκθσλα κε ηελ Διιεληθή Δηαηξία Γπζιεμίαο, ε δπζιεμία είλαη κηα θαηάζηαζε πνπ πξνθαιεί δπζθνιία λεπξνβηνινγηθήο θαη λεπξναλαπηπμηαθήο θχζεο, θπξίσο κε θιεξνλνκηθή πξνδηάζεζε. Δπεξεάδεη ηηο γλσζηηθέο δηεξγαζίεο ηνπ εγθεθάινπ πνπ αθνξνχλ ηελ θαηάθηεζε ησλ δεμηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ αλάγλσζεο, γξαθήο, νξζνγξαθίαο. Πνιιέο κπνξεί λα είλαη νη πηζαλέο αηηίεο δεκηνπξγίαο ηεο δπζιεμίαο, κε κάιινλ θπξηφηεξε ηελ θιεξνλνκηθφηεηα. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα νθείιεηαη θαη ζ έλα ζπλδπαζκφ δπζθνιηψλ ζηελ θσλνινγηθή επεμεξγαζία, ηελ κλήκε εξγαζίαο, ηελ ηαρεία αλάθιεζε θαη αιιεινπρία θαζψο επίζεο θαη ηελ απηνκαηνπνίεζε βαζηθψλ δεμηνηήησλ. 37

38 Γελ εκθαλίδεηαη θάπνηα ηδηαίηεξε ζπζρέηηζε ηεο δπζιεμίαο κε ην βαζκφ ηεο επθπΐαο ηνπ παηδηνχ, αιιά θαη ηνπ θνηλσληθνχ ή νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο. χκθσλα κε ηε Γηεζλή Έλσζε Γπζιεμίαο ε δπζιεμία είλαη κηα ηδηαίηεξε γισζζηθή δηαηαξαρή, πνπ σο ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο έρεη ηε δπζθνιία ζηελ απνθσδηθνπνίεζε κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ θαη δελ είλαη ζπλέπεηα κηαο γεληθεπκέλεο αλαπηπμηαθήο αληθαλφηεηαο. (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). χκθσλα κε ηνπο Wolff & Melngailis ζε νηθνγέλεηεο κε δπζιεθηηθνχο θαη ηνπο δχν γνλείο, είραλ ηδηαίηεξα απμεκέλε πηζαλφηεηα λα εκθαλίζνπλ δπζιεμία. Δπίζεο, νη εξεπλεηέο δηεξεπλνχλ εαλ παηδηά πνπ έρνπλ, αθφκε θαη ζπγγελείο κε δπζιεμία, εκθαλίδνπλ απμεκέλν θίλδπλν λα εκθαλίζνπλ γισζζηθή δηαηαξαρή (Bishop 2001, Bishop et al.,2004). Τπάξρεη έλα ζπλαίζζεκα απνγνήηεπζεο ζηα παηδηά κε δπζιεμία, γηαηί ηα παηδηά απηά πεγαίλνληαο ζην ζρνιείν ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο απνγνεηεχνληαη θαη δελ ληψζνπλ θαιά, γηαηί παξαηεξνχλ φηη ζε ζρέζε κε άιια παηδηά απαηηείηαη πνιχ κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα, Μαπξνκκάηε (2004). Απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε απνγνήηεπζε, αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ρακειή απηναληίιεςε θαη απηνεθηίκεζε, θάηη πνπ ίζσο ραξαθηεξίζεη θαη ζηηγκαηίζεη ηελ ππφινηπε δσή ηνπο. Πηζηεχνπλ φηη δελ είλαη αξθεηά ηθαλά θαη ζεσξνχλ ηελ φπνηα απνηπρία ζαλ έλα εληειψο θπζηθφ θαη αλακελφκελν γεγνλφο. Ζ δπζιεμία είλαη δηαηαξαρή αλάγλσζεο πνπ εληνπίδεηαη ελ κέξεη απφ δπζθνιίεο κε ηελ αλάγλσζε θαη νξζνγξαθία κηαο ιέμεο (Lyon et al., 2003, Pennington, 2009). Άιινη νξηζκνί, φπσο εθείλνη απφ ηελ Παγθφζκηα Οκνζπνλδία Νεπξνινγίαο, πηζηνπνίεζαλ φηη ε δπζιεμία είλαη κηα δηαηαξαρή ηεο αλάγλσζεο κε ηελ παξνπζία ηεο κέζεο λνεκνζχλεο, ηεο ζπκβαηηθήο δηδαζθαιίαο θαη ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο (Critchley, 2009). Πιένλ ζήκεξα, έρεη επηθξαηήζεη, φηη φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο δπζιεμία γίλεηαη δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ νπηηθνχ θαη αθνπζηηθνχ ηχπνπ (Μφηηε-ηεθαλίδε 1999) θαη κάιηζηα έρεη παξαηεξεζεί φηη ππάξρεη ρακειή επίδνζε ζηελ αλάγλσζε ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο (Rack, Snowling & Olson 1992, Μφηηε-ηεθαλίδε, 1999). 38

39 3.3 Υαξαθηεξηζηηθά παηδηώλ κε Γπζιεμία πγθεθξηκέλα ζε παηδηά πνπ έρεη παξαηεξεζεί ην θαηλφκελν ηεο Γπζιεμίαο ππάξρνπλ ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά θαη δπζθνιίεο: 1. Ηδηαίηεξα κεγάιε δπζθνιία ζην λα μερσξίζνπλ θαη λα δηαθξίλνπλ δηάθνξεο ιέμεηο κε πνιιά ζπλήζσο γξάκκαηα. 2. Μεγάιε πηζαλφηεηα λα πξνθέξνπλ κε ιάζνο ηξφπν ηα θσλήεληα. 3. Καζξεθηηθφο ηξφπνο αλάγλσζεο. 4. ηελ αλάγλσζή ηνπο κπνξνχλ λα πξνζζέηνπλ θαη λα παξεκβάιινπλ ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο δηάθνξα θσλήκαηα. 5. Αληηθαηάζηαζε ιέμεσλ κε ζπγθεθξηκέλε ζεκαζία κε άιιεο παξφκνηαο έλλνηαο. 6. Γελ δηαβάδνπλ κε ζηαζεξή ξνή, εκθαλίδνληαο απμνκεηψζεηο θαη δηαβάδνπλ ηδηαίηεξα αξγά, θάλνληαο πνιχ ζπρλά δηάθνξα ιάζε. 7. Πνιιέο θνξέο δηαβάδνπλ κεραληθά θαη ζε αξθεηέο ησλ πεξηπηψζεσλ, δελ θαηαιαβαίλνπλ ηελ έλλνηα ηνπ θεηκέλνπ πνπ δηαβάδνπλ (Σνκαξάο, 2008) 8. Γελ κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ κε επθνιία θπξίσο πνιπζχιιαβεο ιέμεηο. 9. Παξάιιεια θαη ηαπηφρξνλα κε ην δηάβαζκα, θηλνχλ ην θεθάιη θαη πξνζπαζνχλ λα κε ράζνπλ ην ζεκείν αλάγλσζεο (Πνιπρξφλε θ.ά., 2006). Σα αίηηα πνπ νθείιεηαη ε δπζιεμία κπνξεί λα είλαη λεπξνβηνινγηθνί ιφγνη, κε θπξηφηεξν αληηθεηκεληθφ ιφγν ηελ θιεξνλνκηθφηεηα, αιιά κπνξεί λα ππάξρνπλ θαη δηάθνξνη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο, πνπ πηζαλφηεηα δηακνξθψλνπλ θαη απμάλνπλ ηνλ θίλδπλν δπζιεμίαο. (Fletcher et al., 2007, ζει , Pennington, 2009). Δπίζεο, νη δπζθνιίεο πνπ νδεγνχλ ζηε δπζιεμία κπνξεί λα είλαη ην έιιεηκκα ζηε θσλνινγηθή ζπληζηψζα ηεο γιψζζαο, πνπ ζπρλά είλαη απξνζδφθεηε ζε ζρέζε κε άιιεο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο θαη πηζαλφηαηα ζηελ παξνρή ηεο θαηάιιειεο θαη απνηειεζκαηηθήο δηδαζθαιίαο ζηελ ηάμε (Lyon et al., 2003, J Ηε Neuropsychol Soc Ηνπι. 15 (4): ). ηελ πεξίπησζε ηεο δπζιεμίαο ππάξρνπλ ηξείο δηαηαξαρέο αλάγλσζεο ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηχπνπο πξνβιεκάησλ αλάγλσζεο, πγθεθξηκέλα: α). ηελ ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο θαη θαηαλφεζεο κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ, β). ηε δπλαηφηεηα λα δηαβάδεη απηφκαηα ιέμεηο, ρσξίο λα εκθαλίδεη πξφβιεκα ζηελ αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ, 39

40 γ). πξφβιεκα θαηαλφεζεο ησλ ιέμεσλ θαη θαηά ζπλέπεηα ηνπ θεηκέλνπ πνπ δηαβάδεη. Έλα άηνκν κε δπζιεμία ζπλήζσο παξνπζηάδεη πξνβιήκαηα ζε φιεο απηέο ηηο πεξηπηψζεηο εμαηηίαο ηεο δπζθνιίαο αλάγλσζεο ιέμεσλ, πξνβιήκαηα πνπ απμάλνπλ θαηαθφξπθα ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο ζρνιηθήο δηαδηθαζίαο. Δπίζεο έρεη παξαηεξεζεί φηη νη λεπξνςπρνινγηθέο θαη λεπξνβηνινγηθέο ζπζρεηίζεηο πνηθίινπλ αλάινγα κε ηε θχζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο αλάγλσζεο (Fletcher et al., 2007). Γηεζλείο επηδεκηνινγηθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ζηε δπζιεμία ππάξρεη έλα θαηψηεξν άθξν κηαο θαλνληθήο ζπλέρεηαο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο (Jorm et al., 1986, Rodgers, 1983, Shaywitz θ.ά., 1992). Αξρηθά ν Γάιινο ρεηξνπξγφο Paul Broca ζηελ αλαθνίλσζε ηνπ ζηηο 18 Απξηιίνπ 1861, ζηελ Αλζξσπνινγηθή Δηαηξία ησλ Παξηζίσλ αλαθέξζεθε ζηελ θηλεηηθή αθαζία, πνπ αθνξνχζε ηελ αδπλακία ελφο αλζξψπνπ λα εθθξάζεη πξνθνξηθά ηε ζθέςε ηνπ. Ο Pierre Paul Broca, έγηλε γλσζηφο γηα ηελ έξεπλά ηνπ ζηελ πεξηνρή Broca, κηα πεξηνρή ηνπ κεησπηαίνπ ινβνχ, πνπ έρεη πάξεη ην φλνκά ηνπ. Ζ πεξηνρή ηνπ Broca αζρνιείηαη κε ηε γιψζζα θαη κε ηε πηζαλή δπζθνιία αλάγλσζεο ιέμεσλ. χκθσλα κε ηελ επηζηεκνληθή ηνπ κειέηε νδεγήζεθε ζην ζπκπέξαζκα, φηη νη εγθέθαινη αζζελψλ πνπ παξνπζίαδαλ πξνβιήκαηα θαη πάζρνπλ απφ αθαζία, πεξηείραλ θάπνηεο βιάβεο ζε έλα θάπνην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα ηνπ θινηνχ ηνπ εγθεθάινπ θαη γηα αθξίβεηα ζηελ αξηζηεξή κεησπηθή πεξηνρή. ηελ Αλζξσπνινγηθή Δηαηξία ησλ Παξηζίσλ ν Paul Broca, ζεκειίσζε ηελ άπνςε ηνπ γηα ηελ θηλεηηθή αθαζία, πνπ αθνξνχζε ηε δπζθνιία θαη ηε κε ηθαλφηεηα ηνπ αζζελνχο λα εθθξάζεη πξνθνξηθά ηε ζθέςε ηνπ. Ζ έλλνηα ηεο δπζιεμίαο ρξεζηκνπνηήζεθε ην 1884 απφ ην λεπξνιφγν Dr. Berlin απφ ηηο ειιεληθέο ιέμεηο δπζ θαη ιέμηο θαη ην 1877 παξνπζηάζηεθε ν φξνο ιεθηηθή ηχθισζε θαη ιεθηηθή θψθσζε απφ ηνλ Kussmaul. (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). Δπίζεο κεγαιχηεξα ειηθηαθά παηδηά, αξθεηά ζπρλά παξνπζηάδνπλ θάπνηα πζηέξεζε ζε δεμηφηεηεο, φπσο είλαη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή, ε γξαπηή απφδνζε ηδεψλ κε ινγηθή αιιεινπρία, ε απνκλεκφλεπζε πιεξνθνξηψλ, ε νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ θιπ. (Gillroy & Miles, 1996). 40

41 3.4 Καηεγνξίεο Γπζιεμίαο Θα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη κε βάζε ηα δνκηθά ζηνηρεία ηεο δπζιεμίαο ππάξρνπλ ηξείο θαηεγνξίεο (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011): 1. κε βάζε ηελ πξνέιεπζε α). Αλαπηπμηαθή γισζζηθή δηαηαξαρή β). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο γέλλεζεο εκθαλίδεηαη ε δπζιεμία γ). Οηθνγελεηαθνί ιφγνη θαη θπξίσο αθνξά ηελ θιεξνλνκηθή βάζε δ). Ύζηεξα απφ δηαθνξνπνηήζεηο ζηνλ εγθέθαιν ε). Νεπξνινγηθέο δηαηαξαρέο θαη λεπξνςπρνινγηθήο βάζεο ζη). Δμαζζελεκέλε ιεηηνπξγία ηνπ εγθεθάινπ θαη ζπγθεθξηκέλα κε θέληξα πνπ εκπιέθνληαη κε ηε γιψζζα δ). Νεπξνςπρνινγηθήο βάζεο ε). Αλεπάξθεηα ηνπ αξηζηεξνχ εκηζθαηξίνπ. 2. κε βάζε ηα ραξαθηεξηζηηθά α). Έιιεηκκα θαη δπζθνιία ζηελ επεμεξγαζία θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ β). Ηδηαίηεξε δπζθνιία ζηελ αλάγλσζε, ζηε γξαθή θαη ζηελ νξζνγξαθία γ). Δκθάληζε αξθεηά ζπρλά νηθνγελεηαθνχ ηζηνξηθνχ αξηζηεξνρεηξίαο ή ακθηδεμηφηεηαο δ). Γπζθνιία κε ηα ζχκβνια ηεο γξαπηήο γιψζζαο ε). Ηδηαίηεξε δπζθνιία κε ηε γιψζζα ζη). Ηδηαίηεξε δπζθνιία θαη επηπηψζεηο ζε πιήζνο δεμηνηήησλ δ). Μηα γεληθφηεξε δηαηαξαρή ζηελ επεμεξγαζία ηεο γιψζζαο δεκηνπξγψληαο κηα αλεπάξθεηα 3. κε βάζε ηα θξηηήξηα απνθιεηζκνχ α). κέηξηα ή θαη άλσ ηνπ κεηξίνπ λνεκνζχλε επαξθήο λνεκνζχλε β). θάπνηεο ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο εθκάζεζεο ηεο αλάγλσζεο παξά ηελ επαξθή εθπαίδεπζε, παξά ηελ επηζπκία γηα πξφνδν θαη επηδφζεηο θαη παξά ηελ θαλνληθή αθνή θαη φξαζε. Δπίζεο θάπνηεο δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα παξνπζηαζηνχλ ζε αλζξψπνπο κε δπζιεμία, αιιά θαη δπζγξαθία (Σνκαξάο, 2008): 1. Αιιαγή παξφκνησλ ζρεκαηηθά γξακκάησλ 2. Πξφβιεκα ζηελ αθνπζηηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ θζφγγσλ 41

42 3. Αληηκεηαζέζεηο αιιά παξαιήςεηο γξακκάησλ κέζα ζηελ ίδηα ιέμε 4. Αληηκεηάζεζε θαη παξάιεηςε ζπιιαβψλ 5. Πξφβιεκα κε ηε ρξήζε ζπκθσληθψλ ζπκπιεγκάησλ 6. Αληηθαηάζηαζε ιέμεσλ ( 3.5 Πηζαλά αίηηα ηεο Γπζιεμίαο Πνιιέο είλαη νη επηζηεκνληθέο έξεπλεο θαη νη πηζαλέο πξνζεγγίζεηο γηα ηα αίηηα ζηα νπνία νθείιεηαη ε Γπζιεμία. Γελ είλαη θαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο πνπ κπνξεί θαη λα κε ζπκθσλνχλ απφιπηα γηα ηε γελεζηνπξγφ αηηία θαη παξά ην γεγνλφο φηη δελ έρνπλ εληνπηζηεί κε απφιπηε αθξίβεηα ηα αίηηα πνπ πξνθαινχλ δπζιεμία θαη αλ θαη νη επηζηήκνλεο νδεγνχληαη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ζπγθεθξηκέλε δπζιεηηνπξγία νθείιεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο ηνπ εγθεθάινπ. πλνιηθά ν εγθέθαινο κπνξεί λα είλαη απφιπηα θπζηνινγηθφο, ρσξίο θαλέλα πξφβιεκα θαη κάιηζηα ζε θάπνηεο ησλ πεξηπηψζεσλ κπνξεί λα είλαη αθφκε θαη ηδηαίηεξεο επθπΐαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα θαη κεηά απφ πνιιέο επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλεο κειέηεο έρεη θαλεί φηη ηα αίηηα ηεο δπζιεμίαο έρνπλ ηελ αηηία ηνπο ζε θάπνηα λεπξνινγηθή δηαηαξαρή ηνπ εγθεθάινπ. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζέζε ησλ θπθισκάησλ ηνπ εγθεθάινπ πνπ παξνπζηάδνπλ κία θάπνηαο κνξθήο δπζιεηηνπξγίαο θαη πνπ πηζαλφηαηα δεκηνπξγνχλ ην πξφβιεκα κε ηα νπνίν ζρεηίδεηαη ε δπζιεμία, δελ έρεη απνθξππηνγξαθεζεί κε απφιπηε ζηγνπξηά θαη αθξίβεηα. Απφ ζχγρξνλεο επηζηεκνληθέο κειέηεο θαζψο θαη κέζα απφ ηελ πεηξακαηηθή κειέηε νη επηζηήκνλεο νδεγήζεθαλ ζην ζπκπέξαζκα, φηη ε χπαξμε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δπζιεηηνπξγίαο νθείιεηαη ζε θινηψδε εγθεθαιηθή κηθξνδπζγελεζία θάπνησλ δεδνκέλσλ πεξηνρψλ ηνπ εγθεθάινπ ( etairia /etairia.htm). Δπίζεο σο αίηηα ηεο Γπζιεμίαο ζα κπνξνχζαλ λα αλαθεξζνχλ θαη ηα αθφινπζα: 1. Γελεηηθά 2.Αλάπηπμε εγθεθάινπ 3.Έιιεηςε αζπκκεηξίαο εγθεθαιηθψλ εκηζθαηξίσλ 4.Αιιαγέο ζε ππξήλεο θαη λεπξψλεο ηνπ εγθεθάινπ 42

43 5.Δπξήκαηα απφ καγλεηηθέο ηνκνγξαθίεο (Μ.Η.R.) 6.Δπξήκαηα απφ ηνκνγξαθίεο εθπνκπήο πνδηηξνλίσλ 7.αθθαδηθέο θηλήζεηο 8. Πξνθιεηά δπλακηθά (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011) 3.6 Γηάγλσζε ηεο Γπζιεμίαο Ζ δηάγλσζε ηεο δπζιεμίαο ζπλήζσο ζηεξίδεηαη ζε θάπνηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά, ηαπηφρξνλα φκσο πξέπεη λα πξνζέμνπκε ηα εμήο: 1. εκαληηθφ είλαη ε φξαζε, ε αθνή θαη ε θηλεηηθφηεηα πξέπεη λα θπκαίλνληαη ζε θπζηνινγηθά επίπεδα. 2. Αξρηθά ζα πξέπεη λα εμαζθαιηζηεί φηη δελ ππάξρνπλ θάπνηα άιια νξγαληθά ζέκαηα πγείαο, κε ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηελ επηιεςία. 3. πλεπή, θαλνληθή θαη πιήξε ζρνιηθή εθπαίδεπζε, ρσξίο ηε δεκηνπξγία θελψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. 4. Ηδηαίηεξα θαηάιιειν νηθνγελεηαθφ θαη γεληθφηεξα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ 5. Καη ηέινο λνεκνζχλε ζε θπζηνινγηθά επίπεδα. πλεπψο απφ απηά ζπλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη ε δηάγλσζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο καζεζηαθήο δπζθνιίαο δελ είλαη θάηη ην απιφ θαη εχθνιν, πνιχ πεξηζζφηεξν επεηδή αθνξά παηδηά θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη ε θαηάιιειε εκπεηξία θαη πξνζνρή απφ ηνπο εηδηθνχο, φπσο κπνξεί λα είλαη ν εηδηθεπκέλνο παηδίαηξνο θαη ςπρνιφγνο, ν εθπαηδεπηηθφο θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ν λεπξνιφγνο ή ν ινγνζεξαπεπηήο ( etairia /etairia.htm). ηελ πεξίπησζε ηεο δπζιεμίαο ζπλήζσο αλαθέξνληαη κηα ζεηξά απφ ελδείμεηο φπσο είλαη ζχκθσλα κε ηνπο Wheeler θαη Watkins (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011): 1. Ηδηαίηεξε ζχγρπζε θαη πξφβιεκα πξνζαλαηνιηζκνχ 2. Ηδηαίηεξε δπζθνιία ζε γξαθή θαη αλάγλσζε 3. Πξνβιήκαηα θαη δπζθνιία κε ηνλ ρεηξηζκφ ησλ δαρηχισλ 4. Πξνβιήκαηα ζηελ νπηηθή αληίιεςε 5. Αλσκαιίεο εγθεθαιηθήο επηθξάηεζεο 6. Αδπλακία κλήκεο 7. Αξλεηηθνί κεηξηθνί θαη πεξηγελλεηηθνί παξάγνληεο 43

44 8. Κηλεηηθέο δπζιεηηνπξγίεο θαη πηζαλφηεηα Γισζζηθή θαζπζηέξεζε 9. Καζπζηεξεκέλε αλάπηπμε 10. Καζπζηεξεκέλε αλάπηπμε ηνπ ιφγνπ 11.Κάπνηεο λεπξνινγηθέο δπζιεηηνπξγίεο 12.Οηθνγελεηαθή ή θιεξνλνκνχκελε δπζθνιία 3.7 Σξόπνη θαη Μέζνδνη Αληηκεηώπηζεο ηεο Γπζιεμίαο Σν λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα ηεο Γπζιεμίαο είλαη ηδηαίηεξν ζχλζεην θαη πνιχπινθν ζέκα θαη βαζηθά θηλείηαη ζηνπο εμήο άμνλεο: 1. Γηάθνξεο Δθπαηδεπηηθέο κέζνδνη: φπσο ρξήζε εηδηθψλ βηβιίσλ, ρξήζε ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, ρξεζηκνπνίεζε αθνπζηηθψλ κέζσλ, εηδηθφ ινγηζκηθφ 2. Φπρνινγηθή ζηήξημε ηφζν ηνπ παηδηνχ, φζν θαη ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ: αθνξά ηφζν ην ίδην ην παηδί, ην νηθνγελεηαθφ θαη ζρνιηθφ ηνπ πεξίγπξν θαη ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαη ζθνπφ έρεη ηε δεκηνπξγία θαηάιιειεο απηνεθηίκεζεο θαη απηνπεπνίζεζεο ηνπ καζεηή. Πξέπεη λα ηίζεηαη ξεαιηζηηθνί θαη απηνί ζηφρνη κε ζθνπφ νη καζεηέο λα κπνξνχλ λα βειηηψλνληαη, αλαπηχζζνληαο πξσηνβνπιίεο θαη ληψζνληαο ραξνχκελνη θαη ππεξήθαλνη γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. 3. Φαξκαθεπηηθή αληηκεηψπηζε 4. Γηάθνξεο άιιεο Δλαιιαθηηθέο κέζνδνη: ε ηθαλφηεηα θαη νη δεμηφηεηεο ησλ παηδηψλ κε δπζιεμία θάλεθε φηη βειηηψζεθε κε α). κε θηλαηζζεηηθή ιεηηνπξγία. β). φηαλ ε πξνζιακβάλνπζα πιεξνθνξία παξνπζηάδεηαη ηαπηφρξνλα ηφζν νπηηθά φζν θαη αθνπζηηθά (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). 44

45 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4ο Δυσγραφία 45

46 4.1. Οξηζκνί Σα ηειεπηαία ρξφληα εθηφο απφ ηε Γπζιεμία ε νπνία είλαη αξθεηά γλσζηή θαη δηαδεδνκέλε, αξθεηά ζπρλά αθνχγεηαη θαη ν φξνο Γπζγξαθία. Χο Γπζγξαθία ζα κπνξνχζε λα αλαθεξζεί, φηη νξίδεηαη ε κε ζσζηή θαη νξζνινγηθή επεμεξγαζία, ζηε κεηαηξνπή ησλ αθνπζηηθψλ θαη νπηηθψλ εξεζηζκάησλ ζε θηλεηηθή ζπκπεξηθνξά θαη γεληθφηεξα απφ ηε δπζθνιία πνπ εκθαλίδεηαη ζην ζπγθξηκέλν άηνκν λα θαηνξζψζεη λα εκθαλίζεη αλαγλψζηκε γξαθή κε ην ρέξη θαη κία γεληθή δπζθνιία θαη αζάθεηα αλαγλσζηηθνχ επηπέδνπ θαη γξαθήο. Ζ Γπζγξαθία είλαη επίθηεηε βιάβε πνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην Κεληξηθφ Νεπξηθφ χζηεκα. Σν Κεληξηθφ Νεπξηθφ χζηεκα έρεη ην ζεκαληηθφηεξν ξφιν ζηελ επεμεξγαζία ηεο πιεξνθνξίαο πνπ ιακβάλεηαη απφ ηηο αηζζήζεηο ηνπ νξγαληζκνχ (νξηζκφο ησλ Caramazza, Capasso & Miceli, 1996). ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ε Γπζγξαθία ππάξρεη παξάιιεια θαη κε άιιεο καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Μάιηζηα παηδηά κε πξνβιήκαηα Γπζγξαθίαο, ππάξρεη ε πηζαλφηεηα λα έρνπλ δπζθνιίεο θαη ζε θάπνηεο άιιεο δξαζηεξηφηεηεο φπνπ ρξεηάδεηαη ζπληνληζκφο ρεξηνχκαηηνχ (Hooper et al φ.α. ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). ηε Γηεζλή ηαηηζηηθή Σαμηλφκεζε Νφζσλ θαη πλαθψλ Πξνβιεκάησλ Τγείαο (ICD- 10), αληί γηα ηνλ φξν δπζγξαθία, ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο εηδηθή δηαηαξαρή ηνπ πιιαβηζκνχ, φπνπ ζεκαίλεη φηη ππάξρεη κηα νπζηαζηηθή έιιεηςε ζηελ ηθαλφηεηα νξζνγξαθηθψλ ηθαλνηήησλ, κε ηελ αλαγθαία πξνυπφζεζε φκσο λα κε ζπλππάξρεη πθίζηαηαη δηαηαξαρή ηεο αλάγλσζεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Έρεη επίζεο παξαηεξεζεί φηη ηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά έρνπλ ηδηαίηεξε ηθαλφηεηα θαη έθεζε ζηε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ πνιπκεζηθψλ εθαξκνγψλ θαη γεληθφηεξα ζηηο λέεο ηερλνινγίεο (Dyslexia Institute 2000, McLoughlin, FitzGibbon & Young 1994, Riddich, Wolfe & Lumsdon 2002, West 1997 φ.α. ζην Πνιπρξφλε θ.ά. 2006:47) Γεληθά ε αηηία ηνπ πξνβιήκαηνο θαζψο θαη ελ γέλεη ν κεραληζκφο πνπ δεκηνπξγνχλ ηελ φπνηα δπζθνιία κφλν ζηελ νξζνγξαθία παξακέλεη αζαθήο (Nelson & Warrington, 1974). Ζ δπζιεμία θαη ε δπζγξαθία είλαη κνξθέο Μαζεζηαθήο Γπζθνιίαο. Ζ Γπζιεμία επεξεάδεη θαη δπζθνιεχεη θπξίσο ηελ αλάγλσζε, ελψ ε Γπζγξαθία ηε γξαθή. Οη εηδηθνί επηζηήκνλεο έρνπλ θαηαιήμεη ζην γεγνλφο φηη νη δχν απηέο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο έρνπλ ηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ αξθεηά θνηλά ραξαθηεξηζηηθά θαη κάιηζηα ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο πξνθχπηνπλ ηαπηφρξνλα, θάηη πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ζπρλά λα κελ 46

47 είλαη αξθεηά επθξηλέο θαη πιήξσο θαηαλνεηφ ην ηη αθξηβψο ηζρχεη, παξά ην γεγνλφο φηη πξφθεηηαη γηα δχν δηαθνξεηηθέο δηαηαξαρέο. αλ βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δπζγξαθίαο είλαη ε δπζθνιία θαη ε κεησκέλε ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα ζπλζέζνπλ έλα γξαπηφ θείκελν. Αθφκε δελ είλαη θαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο φπνπ ε δπζγξαθία εθηφο απφ ηε δπζιεμία ππάξρεη παξάιιεια θαη κε ηε Γπζαξηζκεζία. Γελ είλαη αξθεηά ζχλεζεο ην γεγνλφο λα εκθαλίδεηαη κφλε ηεο (Μάλνπ, 2008). Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή γίλεηαη αληηιεπηή ζπλήζσο φηαλ ην παηδί βξίζθεηαη ζηε δεχηεξε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ (Μαξηδάθε-Καζζσηάθε, 2005). Βέβαηα ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο θαη ζαλ πξνλήπην ην παηδί παξνπζηάδεη δπζθνιία, ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ, ρσξίο λα αληηκεησπίδεη ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο ζην λα δσγξαθίζεη κε επθνιία ή λα γξάςεη. Σν παηδί απφ: α). ζρεδφλ ηελ ειηθία ησλ 3 εηψλ, ζα πξέπεη λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα αληηγξάςεη ρσξίο ηδηαίηεξε δπζθνιία θαη κε αξθεηά ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα π.ρ. έλα θχθιν, β). ζηελ ειηθία ησλ 4 εηψλ ζα πξέπεη λα κπνξεί λα θξαηά ζσζηά ην ζηπιφ θαη λα έρεη αλαπηπγκέλε ηελ ηθαλφηεηα λα κπνξεί λα βάςεη κε αξθεηά αθξηβή θαη ζσζηφ ηξφπν γηα παξάδεηγκα κέζα ζ έλα πιαίζην, γ). γχξσ ζηα 5 ζα πξέπεη λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα δσγξαθίδεη έλα αλζξσπάθη θαη δ). ηέινο ζηελ ειηθία ησλ 6 εηψλ ζα πξέπεη λα έρεη απνθηήζεη ηελ ηθαλφηεηα λα αληηγξάθεη ηα θεθαιαία γξάκκαηα ηνπ αιθαβήηνπ θαη λα κπνξεί λα γξάςεη ην φλνκα ηνπ ζε ζεηξά ηνπ ηεηξαδίνπ (Πνιπκεξνπνχινπ, 2008), (gosuccess.eu/2012/12/tacharaktiristika-tis-disgrafias-ke-i-antimetopisi-tis/). Τπάξρνπλ ηξεηο βαζηθνί Τπνηχπνη Αλαπηπμηαθήο Γπζιεμίαο, πνπ νθείινληαη ζε δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο (Friedmann and Lukov, 2008). Ήδε απφ ην 1960 παξαηεξήζεθαλ δηάθνξεο δηαηαξαρέο γξαπηήο έθθξαζεο πνπ ζρεηίδνληαλ κε δηαηαξαρέο ηεο αλάγλσζεο. Μάιηζηα ην 1992 (Wong) ζπλδέζεθε ε Γπζγξαθία κε ηηο άιιεο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. Δπίζεο παξαηεξήζεθε ζε πνιινχο καζεηέο ππάξρεη ηδηαίηεξν πξφβιεκα ζηε γξαπηή έθθξαζε φπσο είλαη ν ζπιιαβηζκφο θ.ι.π. Οη καζεηέο κε ην ραξαθηεξηζηηθά ηεο δπζγξαθίαο έρνπλ ζνβαξή πηζαλφηεηα λα παξνπζηάδνπλ δπζθνιίεο θαη ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο φπνπ απαηηείηαη θαιφο ζπληνληζκφο ρεξηνχ-καηηνχ (Hooper et al φ.α. ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). 47

48 Χο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο Γπζγξαθίαο ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη είλαη κία αζπλέπεηα αλαγλσζηηθνχ επηπέδνπ θαη γξαθήο (Caramazza et al., 1996, Ellis, 1993). Οη καζεηέο κε δπζγξαθία ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο παξνπζηάδνπλ θαη άιιεο δπζθνιίεο καζεζηαθέο αιιά ζπλήζσο δελ έρνπλ θνηλσληθέο δπζθνιίεο (Friedmann, 2007). Ζ Γπζγξαθία είλαη κηα δηαηαξαρή ηεο γξαπηήο έθθξαζεο θαη κπνξεί λα ηαμηλνκεζεί ζηελ α). αλαπηπμηαθή θαη β). ζηελ επίθηεηε δπζγξαθία. Ζ αλαπηπμηαθή δπζγξαθία εθδειψλεηαη απφ ηα αξρηθά ζηάδηα ελφο παηδηνχ θαη ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη ε κε ζπκβαηή αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηεο γξαπηήο έθθξαζεο. Δλψ ηελ επίθηεηε δπζγξαθία ηε ραξαθηεξίδεη ε κεξηθή ή πιήξε απψιεηα ηεο δεμηφηεηαο ηεο γξαθήο, πνπ παξνπζηάζηεθε ζε θάπνην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο πνπ ε δεμηφηεηα ππήξρε πιένλ θαη πνπ κπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα ηξαχκαηνο ή θάπνηαο αζζέλεηαο (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). πρλά παξνπζηάδεηαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ ππάξρεη ε λφζνο Αιηζράηκεξ. Δίλαη κηα αζζέλεηα κε ζεξαπεχζηκε, εθθπιηζηηθή θαη ζαλαηεθφξα ε νπνία πεξηγξάθεθε αξρηθά απφ ην Γεξκαλφ ςπρίαηξν θαη λεπξνπαζνιφγν Αινΐζην Αιηζράηκεξ ην ηε δπζγξαθία παξνπζηάδεηαη ην θαηλφκελν ε γξαθή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ αηφκσλ λα δηαηαξάζζεηαη κεηά απφ βιάβεο ζην αξηζηεξφ εκηζθαίξην (γισζζηθέο πεξηνρέο), ακθίπιεπξα ζηνπο νπηηθν - θξφηαθν βξεγκαηηθνχο ινβνχο θαη ζηα αηζζεηεξηνθηλεηήξηα αξηζηεξά πεδία (Luria, 1966). Ζ θαηάθηεζή ηεο γίλεηαη κφλν φηαλ έρνπλ σξηκάζεη νη ππεχζπλεο εγθεθαιηθέο πεξηνρέο. (Myklebust, 1973). ηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ γισζζνινγηθέο κνξθήο δπζγξαθίαο ππήξμε κηα αξγή λεπξνσξίκαλζε φπσο θαη ζηνπο δπζιεμηθνχο (Geschiwind & Galaburda, 1985). Πξνβιήκαηα θαη ηδηαίηεξε δπζθνιία ζηελ αλάγλσζε θαζψο θαη πξφβιεκαηα ζπιιαβηζκνχ, έρνπλ δηαπηζησζεί ζε παηδηά κε γισζζνινγηθέο δηαηαξαρέο ηεο γξαθήο (Καξαπέηζαο, 1988). χκθσλα κε ην ICD-10, αληί γηα ηνλ φξν δπζγξαθία, ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο εηδηθή δηαηαξαρή ηνπ ζπιιαβηζκνχ, κε ηνλ φξν φκσο, λα κε ππάξρεη παξάιιεια εηδηθή δηαηαξαρή ηεο αλάγλσζεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003). Σα άηνκα κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο θσδηθνπνηεί ηηο πξνζιακβάλνπζεο πιεξνθνξίεο βάζεη ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ ηνπο πεξηερνκέλνπ. Παξάιιεια ρξεζηκνπνηνχλ ηα νπηηθά θαη νξζνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ ιέμεσλ πνπ απνηεινχλ ην θείκελν (Μαπξνκκάηε, 1995). Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη νη ζπγθεθξηκέλνη καζεηέο έρνπλ σο ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηε δεκηνπξγηθή γξαθή θαληαζία ηνπο θαη επίζεο κπνξεί λα είλαη ηδηαηηέξσο ηθαλά ζε 48

49 αζιήκαηα, ζην ζρέδην θαη ζηε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ πνιπκέζσλ (Dyslexia Institute 2000, McLoughlin, FitzGibbon & Young 1994, Riddich, Wolfe & Lumsdon 2002, West 1997 φ.α. ζην Πνιπρξφλε θ.ά. 2006). Τπνινγίδεηαη φηη παηδηά κε Δηδηθέο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο θπκαίλεηαη απφ 2%-10% αλάινγα κε ηα θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε δηάγλσζε θαη έρεη βξεζεί φηη ην 60%-80% ησλ παηδηψλ ζηα νπνία γίλεηαη ε δηάγλσζε είλαη αγφξηα [Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2003]. Σν ζέκα ηεο δπζγξαθίαο ζπλήζσο ζπλππάξρεη κε (Πφξπνδαο 1993): 1. λεπξνινγηθή ππνιεηηνπξγία 2. ειιηπήο δηαθνξνπνίεζε ησλ εγθεθαιηθψλ εκηζθαηξίσλ 3. πηζαλφηεηα παξνπζίαο γελεηηθψλ αλσκαιηψλ 4. πηζαλή χπαξμε ιεηηνπξγηθψλ αλσκαιηψλ ζηελ αληηιεπηηθή θαη γλσζηηθή επεμεξγαζία Δπίζεο κεηά απφ ελδειερή κειέηε έρεη θαλεί φηη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ππάξρεη ειιηπήο θπξηαξρία ηνπ αξηζηεξνχ εγθεθαιηθνχ εκηζθαηξίνπ, ην νπνίν ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε δεκηνπξγηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο (Blakemore & Frith 2005, Fawcett, Nicolson & Dean 1996). Ζ πηζαλφηεηα πξνβιεκάησλ δηαηαξαρψλ αλάγλσζεο είλαη κεγαιχηεξε αλ ππάξρνπλ πξνβιήκαηα θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία (Smart et al. 1996). 4.2 Γπζγξαθία θαη Καθνγξαθία Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ππάξρεη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ Γπζγξαθίαο θαη Καθνγξαθίαο. Ζ δπζγξαθία είλαη Μαζεζηαθή δπζθνιία ελψ ε θαθνγξαθία δελ είλαη. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Καθνγξαθίαο είλαη: 1.Γπζαλάγλσζηα γξάκκαηα. 2.Αθαλφληζην κέγεζνο γξακκάησλ, δηαθνξεηηθφ κέγεζνο. 3.Πνιιά θαη ζπρλά Οξζνγξαθηθά ιάζε. 4.Γπζθνιία ζπκκφξθσζεο κε ηνπο θαλφλεο γξαθήο. Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ππάξρεη δηαθνξά κεηαμχ ησλ παηδηψλ πνπ ε νξζνγξαθηθή θαζπζηέξεζε ζπλδέεηαη κε ηελ επηβξάδπλζε ηεο αλάγλσζεο θαη ησλ παηδηψλ πνπ έρνπλ θαζπζηέξεζε ζηελ νξζνγξαθία κφλν ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηείλνπλ λα αλαγξάθνπλ ιάζε ζε ιέμεηο πνπ κπνξνχλ λα νθείινληαη ζε απξνζεμία. 49

50 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5ο Δυσαριθμησία 50

51 5.1 Οξηζκνί Ζ Γπζαξηζκεζία ζεσξείηαη σο Μαζεζηαθή δπζθνιία θαη αθνξά θπξίσο ηελ ηδηαηηεξφηεηα ησλ καζεηψλ λα απνηπγράλνπλ ή γεληθφηεξα λα κελ έρνπλ θαιή επίδνζε ζηα καζεκαηηθά, παξά ην γεγνλφο φηη ηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά έρνπλ θπζηνινγηθή λνεκνζχλε θαη γεληθφηεξα δηάγνπλ κηα άθξσο νκαιή νηθνγελεηαθή θαη θνηλσληθή δσή. Θα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη είλαη κηα δηαηαξαρή πνπ ζε κεγάιν βαζκφ έρεη θιεξνλνκηθή πξνδηάζεζε. Χο Αλαπηπμηαθή Γπζαξηζκεζία κπνξεί λα νξηζηεί φηη είλαη κηα γλσζηηθή δηαηαξαρή εκθαληδφκελε θπξίσο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ εηψλ ηεο δσήο ησλ παηδηψλ θαη δπζρεξαίλεη ή θαη αιινηψλεη ηελ ηθαλφηεηα θαη δεμηφηεηα ηνπο λα κάζνπλ αξηζκεηηθή. Σα ζπγθεθξηκέλα παηδηά κπνξεί λα είλαη έμππλα θαη δεκηνπξγηθά ρσξίο θάπνην πξφβιεκα ή δήηεκα πγείαο. Δθηφο φκσο απφ ηελ Αλαπηπμηαθή Γπζαξηζκεζία, ππάξρεη θαη ε ιεγφκελε Δπίθηεηε Γπζαξηζκεζία θαη ε νπνία κπνξεί λα παξνπζηαζηεί ζε θάπνην άηνκν κεηά απφ θάπνηα πηζαλή εγθεθαιηθή βιάβε, πνπ κπνξεί λα έρεη επέιζεη κεηά απφ θάπνην εμσγελή παξάγνληα, φπσο γηα παξάδεηγκα κπνξεί λα είλαη θάπνην αηχρεκα θαη πνπ κπνξεί δπλεηηθά λα πξνθαιέζεη πξφβιεκα Γπζαξηζκεζίαο, ελψ δελ ππήξρε πξνγελέζηεξα. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηεο δηεζλνχο Έλσζεο γηα ηηο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο νη Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο εκθαλίδνπλ δπζθνιίεο ζηε δηαρείξηζε ηνπ ιφγνπ, ηεο γξαθήο θαη ησλ καζεκαηηθψλ ηθαλνηήησλ. Οη δηαηαξαρέο απηέο εκθαλίδνληαη ζε θάπνηεο δπζιεηηνπξγίεο ηνπ θεληξηθνχ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ Γπζαξηζκεζία, θπξίσο ζε κεγαιχηεξα παηδηά έρεη σο απνηέιεζκα ηελ χπαξμε αλαζθάιεηαο, ηε ρακειή απηνπεπνίζεζε θαη απηνεθηίκεζε θαη θαηά ζπλέπεηα ηε δεκηνπξγία πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο ζε πνζνζηφ κεηαμχ 49-80% (Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). Έηζη, σο Γπζαξηζκεζία ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη είλαη κηα δηαηαξαρή ησλ καζεκαηηθψλ δπλαηνηήησλ, πνπ νθείιεηαη ζε εθ γελεηήο δηαηαξαρή πνπ εδξάδνπλ ζηελ πεξηνρή ηνπ εγθεθάινπ, παξνπζηάδνληαο θάπνηα ζέκαηα σο πξνο ηελ καζεκαηηθή ηθαλφηεηα θαη σξίκαλζε, θπζηθά αλάινγα κε ην ειηθηαθφ θάζκα ηνπ παηδηνχ, ρσξίο λα είλαη απαξαίηεην φηη ππάξρεη πξφβιεκα κε ηε γεληθφηεξε λνεκνζχλε (Kosc L., 1974). 51

52 5.2 Καηεγνξίεο ηεο Γπζαξηζκεζίαο Τπάξρνπλ νη αθφινπζεο ο θαηεγνξίεο ηεο Γπζαξηζκεζίαο (Geary, 1993): 1. ζεκεηνινγηθή κλήκα, 2. νπηηθνρσξηθνχ ηχπνπ, 3. δηαδηθαζηηθνχ ηχπνπ Δπίζεο θαηά ηνλ Kosc L. ππάξρνπλ νη εμήο κνξθέο Γπζαξηζκεζίαο: 1. Λεθηηθή Γπζαξηζκεζία 2. Πξαθηνγλσζηηθή Γπζαξηζκεζία 3. Λεμηινγηθή Γπζαξηζκεζία 4. Γξαθηθή Γπζαξηζκεζία 5. Ηδενγλσζηηθή Γπζαξηζκεζία 6. Λεηηνπξγηθή Γπζαξηζκεζία 52

53 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6ο υμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός Μαθητών Ειδικές Αναπτυξιακές Ανάγκες 53

54 6.1 Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο Μαζεηώλ κε Δηδηθέο Αλαπηπμηαθέο Αλάγθεο ζε ζρέζε κε ηελ Δπαγγεικαηηθή αλέιημε Σν ζέκα ηεο Δπαγγεικαηηθήο αλέιημεο ησλ αηφκσλ κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο θαη Γπζιεμία απνηειεί πνιχ ζεκαληηθή ελφηεηα ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ (Γεκεηξφπνπινο, Herr, Γεκεηξφπνπινο, 2002). Άιισζηε θαη ηα παηδηά κε θάπνηεο καζεζηαθέο δπζθνιίεο ζα πξέπεη λα έρνπλ ηηο ίδηεο επθαηξίεο θαη κε ηα ππφινηπα παηδηά θαη θαηά ζπλέπεηα ε επαγγεικαηηθή επηινγή είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηε κειινληηθή εμέιημε θαη απνθαηάζηαζε απηψλ ησλ παηδηψλ. H επαγγεικαηηθή αλάπηπμε είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ αληηκεηψπηζε ηεο φπνηαο αλαζθάιεηαο θαη ηνπ πξνθαινχκελνπ θφβνπ γηα ηα γξαπηά θαη ηα θείκελα ηνπο θαη ηειηθά απνηειεί κηα ζπλερή δηαδηθαζία πνπ εκπεξηέρεη (Kerka, 2002, Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011 ): α). ηελ απηνγλσζία ζρεηηθά κε ηελ ελίζρπζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο απηνεηθφλαο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ ελδηαθεξφλησλ β). ηελ θαηαλφεζε θαη ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη πσο πξέπεη λα θηλεζνχλ κέζα ζην ζπγθεθξηκέλν αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ, αθφκε θαη ζε απιά πξάγκαηα φπσο γηα παξάδεηγκα ε ζσζηή γξαθή θαη ζχληαμε ελφο ζσζηνχ θαη νξζνγξαθεκέλνπ βηνγξαθηθνχ ζεκεηψκαηνο θαη γ). ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλδπάδεη κε ηνλ πιένλ θαηάιιειν θαη επνηθνδνκεηηθφ ηξφπν ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ αηφκσλ κε ηα αλάινγα θαη ηα θαηαιιειφηεξα επαγγέικαηα. Αξθεηνί εξεπλεηέο θαη εηδηθνί επηζηήκνλεο έρνπλ κειεηήζεη ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηεο ηεο πκβνπιεπηηθήο ζε καζεηέο κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο θαη ηεο δπλαηφηεηαο ηεο θαηάιιειεο παξέκβαζεο γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε. (Amerikaner θαη Summerlin, Nelson θαη Dykeman,1996. Kavale θαη Forness, 1996, Παπαδάηνο & Μπαζηέα, 2011). Ζ απηναληίιεςε είλαη απφιπηα απαξαίηεηε γηα ηε ζσζηή θαη δνκεκέλε επηινγή ησλ θαηαιιειφηεξσλ επηινγψλ. Ζ απηναληίιεςε νξίδεηαη σο ε γλσζηηθή πιεπξά ηνπ εαπηνχ θαη εθθξάδεη ηελ πεπνίζεζε ηνπ αλζξψπνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ (Μαθξή-Μπφηζαξε 2001). H θαζηέξσζε ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη ε πεπνίζεζε φηη φια ηα παηδηά πξέπεη λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο θαζψο θαη ε ζχλδεζε ηεο ζρνιηθήο επηηπρίαο κε ηελ 54

55 θνηλσληθή θαηαμίσζε αλέδεημαλ ηε ρξεζηκφηεηα ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο, ζηελ πξνζπάζεηα γηα κείσζε ηεο αλαζθάιεηαο θαη αλάπηπμεο ηεο απηνπεπνίζεζεο. Οη πξψηεο εκπεηξίεο πνπ απνθηά ην παηδί θαηά ηελ πξνζρνιηθή θαη ζρνιηθή ειηθία, είλαη ίζσο ηα πιένλ ζεκαληηθά ρξφληα θαη νη πην ζεκαληηθέο εηθφλεο θαη παξαζηάζεηο κε απνηέιεζκα λα έρνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ηεο απηναληίιεςεο θαη πνπ ζπλερψο επηδέρεηαη κεηαβνιέο (Παξαζθεπφπνπινο, Λενληαξή, Μαθξή-Μπφηζαξε 2000). Άιισζηε, ε ηειηθή επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο είλαη κηα αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία, δειαδή είλαη κηα ζεηξά θαηάιιεισλ απνθάζεσλ πνπ ιακβάλνληαη ζηελ πεξίνδν ηεο δσήο ελφο αλζξψπνπ (Καζηκάηε, 1991). χκθσλα κε θάπνηνπο επηζηήκνλεο ν δξφκνο θαη ε δηαδηθαζία γηα ηελ θαηαιιειφηεξε επαγγεικαηηθή επηινγή, έρεη άκεζε ζρέζε θαη ζπλάθεηα κε ηε ζσζηή απηνεηθφλα ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαγγεικαηηθή εηθφλα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αηφκνπ (Herbert, 1994). Ο Super (1980 & 1990) ζεσξεί φηη ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ αλζξψπσλ θαη ε ζσζηφηεξε επηινγή έρεη σο ζεκαληηθφηεξν παξάγνληα ηελ θαηάιιειε θαη σξηκφηεξε απηναληίιεςε. Όπσο επίζεο ζεσξείηαη φηη ε απηναληίιεςε ελέρεη ην ζεκαληηθφηεξν θαη θαζνξηζηηθφηεξν ξφιν ζηε επαγγεικαηηθή αλέιημε ελφο αλζξψπνπ (Leung, Leung & Harmon, Leung & Plake, 1990). Χο θπξηφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ θαη θπζηθά πξφβιεκα απνηειεί φπσο ήδε αλαθέξζεθε ε κεησκέλε απηνεθηίκεζε κε φια ηα επαθφινπζα, ε κε ζσζηή θαη ελδεδεηγκέλε δπλαηφηεηα γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηειηθά θαηά πφζν είλαη εθηθηφ λα ππάξρεη ε αλάινγε θαη θαηάιιειε σξηκφηεηα λα αληαπνθξηζνχλ κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ζε φπνηα ζέκαηα εξγαζηαθψλ ζεκάησλ πξνθχςνπλ (Hitchingw & Retish, 2000). Υακειή επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα θαη αλεπαξθείο δεμηφηεηεο (Biller & Horn,1991), αλσξηκφηεηα ζε θνηλσληθφ επίπεδν (Biller, 1987, Παπαδάηνο, 1991) θαη ρακειή ζρνιηθή επίδνζε (Hoffman & ζπλ., 1987), ήηαλ θάπνηνη παξάγνληεο επζχλνληαλ γηα ηελ πεξηνξηζκέλε επαγγεικαηηθή εμέιημε. Γελ πξέπεη λα αγλνεζεί θαη ε αξθεηά ζπρλή πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία νη καζεηέο δελ ήμεξαλ επί ηεο νπζίαο ην είδνο ηεο καζεζηαθή δπζθνιία θαη ηηο πηζαλέο ζπλέπηεο πνπ ζα είρε ζε ζρέζε κε θάπνηεο κειινληηθέο επηινγέο ηνπο. Απφ ηελ άιιε, ε κεησκέλε ζρνιηθή επίδνζε θαη γεληθφηεξα ε δπζιεηηνπξγία ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, 55

56 κπνξεί λα θαηεπζχλεη ην παηδί ζε ηδηαίηεξα ρακειή απηνεθηίκεζε θαη κεησκέλε απηνεηθφλα (Michaels, 1997). 6.2 πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Μαζεηώλ κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο Ζ πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο, πξνο φινπο ηνπο καζεηέο είλαη πνιχ ζεκαληηθή θαη απαξαίηεηε κέζα ζην ζχγρξνλν θαη απαηηεηηθφ πεξηβάιινλ εξγαζίαο πνπ έρεη δηακνξθσζεί. Άιισζηε δελ πξέπεη λα μερλάεη θάπνηνο, φηη επεηδή ε πκβνπιεπηηθή ζπλδπάδεη ηηο επηζηήκεο ηεο Παηδαγσγηθήο θαη ηεο Φπρνινγίαο, πηνζεηψληαο ηα θαηάιιεια εξγαιεία θαη απφ ηηο δχν απηέο επηζηήκεο (Μαιηθηψζε- Λνΐδνπ, 2012), είλαη βαζηθφο παξάγνληαο επηηπρίαο γηα ην ζσζηφ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ, φισλ ησλ παηδηψλ θαη ηδηαίηεξα απηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ θάπνηαο κνξθήο Μαζεζηαθήο Γπζθνιίαο. ε ζρέζε κε ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ αηφκσλ κε Δηδηθέο Αλαπηπμηαθέο Αλάγθεο έρεη δηαπηζησζεί φηη ζε αξθεηέο ησλ πεξηπηψζεσλ, ηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα, αζρνινχληαη είηε κε ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίεο, είηε ζε επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζρεηηθά κε ηελ αλζξψπηλε επηθνηλσλία (Taylor, & Walter.2003). πγθεθξηκέλα, ελψ ηα άηνκα κε δπζιεμία θαη γεληθφηεξα κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο εκθαλίδνπλ ζπγθεθξηκέλεο δπζθνιίεο θπξίσο ζηελ επεμεξγαζία ηεο γξαπηήο γιψζζαο, παξάιιεια ππάξρνπλ θαη θάπνηεο ελδείμεηο φηη κπνξεί λα έρνπλ θάπνηα ηδηαίηεξα ηαιέληα θαη θάπνηεο δεμηφηεηεο, ζε θάπνηνπο άιινπο ηνκείο, φπσο ζε επαγγέικαηα πξνζαλαηνιηζκέλα ζηνλ άλζξσπν, φπσο γηα παξάδεηγκα ηε λνζειεπηηθή θαη γεληθφηεξα αλζξσπνθεληξηθά επαγγέικαηα. Δπίζεο, αξθεηά κεγάιε είλαη ε πηζαλφηεηα πνιινί λα επηιέγνπλ ηε δηδαζθαιία σο επαγγεικαηηθή εμέιημε θαη πξννπηηθή (Wertheim & ζπλ.,1998. Adelman, & Vogel, 2003) θαη δελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο πνπ παξνπζηάδνπλ ζπρλά επηηπρία θαη απνηειεζκαηηθφηεηα σο ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο (Brown, & Gerber, 1994), φπσο επίζεο θαη θάπνηνη αθνινπζνχλ πεηπρεκέλε ζηαδηνδξνκία σο ζηξαηησηηθνί ή θαη ζηηο επηρεηξήζεηο παξνπζηάδνληαο κάιηζηα εμαηξεηηθή επαγγεικαηηθή πνξεία (Rogan, & Hartman, Adelman & Vogel, 1993). Μεηαμχ ησλ επαγγεικαηηθψλ επηινγψλ εκθαλίδνληαη νη ρεηξσλαθηηθέο θαη ηερλνινγηθέο εξγαζίεο, θαη ζε ζεκαληηθφ πνζνζηφ εκθαλίδεηαη ε ελαζρφιεζε κε λέεο ηερλνινγίεο, κε 56

57 ηε ρξήζε ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ (Esser et al, 2001 θαη 2002) θαη ζηε ινβελία (Magajna et al 2003). Αθφκε ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε κεηαμχ καζεηψλ ζηελ Διιάδα (Ρφηζηθα, & ζπλ., 2007), παξνπζηάζηεθε ην πνζνζηφ επηηπρίαο ησλ καζεηψλ κε Δηδηθή Αλαπηπμηαθή Γηαηαξαρή ζηηο Παλειιαδηθέο Δμεηάζεηο θαη ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη παξά ην γεγνλφο φηη ε εμέηαζε ηνπο ήηαλ πξνθνξηθή, ην πνζνζηφ επηηπρίαο ήηαλ 39,76%, δειαδή ήηαλ αξθεηά ρακειφηεξα απφ απηφ ηνπ ππφινηπνπ ησλ ππνςεθίσλ πνπ ήηαλ 65,36%. Γειαδή, σο ζπκπέξαζκα ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί ην γεγνλφο φηη νη δπζιεμηθνί καζεηέο θαη γεληθφηεξα νη καζεηέο κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, δελ είραλ ην ίδην πνζνζηφ επηηπρίαο κε ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο, παξνπζηάδνληαο αξθεηά ρακειφηεξεο επηδφζεηο θαη θπζηθά φρη ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα. Ζ πκβνπιεπηηθή καζεηψλ κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, είλαη πνιχ ζεκαληηθή θαη κπνξεί πξαγκαηηθά λα απνηειέζεη νξφζεκν γην ηελ ππφινηπε δσή ηνπο. Άιισζηε βαζηθφο ζθνπφο ζα πξέπεη λα είλαη ε πξνζπάζεηα γηα ηελ θαηάθηεζε φζν ην δπλαηφλ πην ζεκαληηθψλ θαη σθέιηκσλ δεμηνηήησλ απφ ηα παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. ηηο βαζηθέο επηδηψμεηο ελφο πκβνχινπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ πνπ απεπζχλεηαη ζε παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζα πξέπεη λα είλαη ε θαηάιιειε ππνζηήξημε, ηφζν θπζηθά ζηα ίδηα ηα παηδηά φζν θαη ζην πεξηβάιινλ ηνπο, δειαδή ζην ζρνιηθφ θαη ζην νηθνγελεηαθφ. Πνιχ βαζηθφ είλαη λα έρεη ζπλερή επαθή κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη λα ζπλεξγάδεηαη καδί ηνπο, φζν πην αξκνληθά θαη επνηθνδνκεηηθά γίλεηαη. Δπίζεο, ε άςνγε ζπλεξγαζία κε ην νηθνγελεηαθφ θαη ζπλνιηθφηεξα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ησλ παηδηψλ ζα βνεζήζεη ψζηε ην παηδί λα ληψζεη ηελ θαηάιιειε απηνπεπνίζεζε θαη πίζηε γηα ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ. Έλα άιιν βαζηθφ ζεκείν πνπ ζα πξέπεη λα εζηηάζεη ν ζχκβνπινο είλαη ε ζπλερή ελεκέξσζε ησλ παηδηψλ απηψλ ζε ζρέζε κε ηηο επαγγεικαηηθέο δπλαηφηεηεο θαη πξννπηηθέο βνεζψληαο ηα λα αλνίμνπλ ηνπο νξίδνληεο ηνπο θαη λα ηα βνεζήζνπλ λα ληψζνπλ ηελ θαηάιιειε αηζηνδνμία γηα ην κέιινλ ηνπο θαη ηελ πξννπηηθή ζηε κειινληηθή ηνπο δσή. Παξάιιεια κε ηελ ελίζρπζε ηεο απηνπεπνίζεζεο, ζα πξέπεη λα θαηαθηήζνπλ θαη ηελ απηνγλσζία γηα λα νδεγεζνχλ ζηελ θαηαιιειφηεξε θαη πην ξεαιηζηηθή επαγγεικαηηθή επηινγή. Βέβαηα ν ζχκβνπινο ζα πξέπεη λα δίλεη ηελ πξαγκαηηθή δηάζηαζε σο πξνο ηε επαγγεικαηηθή πξννπηηθή, πεξηγξάθνληαο αλαιπηηθά θαη κε πιήξε ζαθήλεηα ηε δνκή ησλ επαγγεικάησλ, δίλνληαο εθηφο απφ ηα ζεηηθά δεδνκέλα θαη θάπνηεο πηζαλέο 57

58 απαηηήζεηο, φπσο κπνξεί λα είλαη θάπνηεο ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο θαη παξάκεηξνη πνπ ίζσο δπζθνιεχνπλ ή δελ κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ νη ζπγθεθξηκέλνη άλζξσπνη. πλεπψο ζα πξέπεη λα δηαθαηέρνληαη απφ εηιηθξίλεηα θαη ξεαιηζκφ. Γίλνληαο φια απηά ηα δεδνκέλα θαη ηηο πηζαλέο πξννπηηθέο, ζα νδεγήζνπλ ηα παηδηά θαη κειινληηθνχο ελήιηθεο ζηελ φζν γίλεηαη πην ελδεδεηγκέλε ιήςε απφθαζεο. πκπεξαζκαηηθά ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη νη Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, αιιά θαη ην γεγνλφο ηεο κε θαηαλφεζεο πιήξσο ησλ αηηηψλ πνπ ηηο πξνθαινχλ θαη αλ κάιηζηα ιάβνπκε ππφςε θαη ην γεγνλφο, φηη ζπλήζσο εληνπίδνληαη ζε πνιχ λεαξή ειηθία, πνπ ηα παηδηά δελ έρνπλ δηακνξθψζεη έλα νινθιεξσκέλν θαη ζηαζεξφ ραξαθηήξα, δεκηνπξγνχλ ζηα παηδηά απηά έλα ηδηαίηεξν άγρνο θαη ζχγρπζε θάηη πνπ δπζρεξαίλεη αθφκε πεξηζζφηεξν ηελ φπνηα δχζθνιε θαηάζηαζε. Έηζη πνιιά παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο κπνξνχλ λα ληψζνπλ αλαζθάιεηα κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε θαη γεληθφηεξα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. πλεπψο ηα παηδηά ιφγσ ηεο ζπλερνχο αλαζθάιεηαο αιιά θαη πηζαλήο ακθηζβήηεζεο γίλνληαη εζσζηξεθή, θιείλνληαη ζηνλ εαπηφ ηνπο θαη επηδεηλψλνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν ηηο φπνηεο ζπλέπεηεο πξνθχπηνπλ απφ ην ζέκα ησλ Μαζεζηαθψλ δπζθνιηψλ, ληψζνληαο φηη δελ κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ ηφζν ζηηο δηθέο πξνζδνθίεο φζν θαη ζηηο πξνζδνθίεο ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπο. πλεπψο θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε βειηίσζε ηεο καζεζηαθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί, ελψ ζηε ζχγρξνλε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία νη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα θαηαλννχλ πιήξσο ην ξφιν ηνπο θαη λα θάλνπλ φηη είλαη απαξαίηεην γηα λα βνεζήζνπλ θαη λα πξνζθέξνπλ αμηφπηζην έξγν ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Μάιηζηα ν Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο πνπ απεπζχλεηαη ζε καζεηέο κε Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ζηνρεχεη ζε θάηη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ηα ζηελά φξηα ελφο απινχ επαγγέικαηνο, ζηελ θαηάιιειε θξνληίδα ησλ παηδηψλ απηψλ θαη κε ηελ αλάινγε θαη έγθαηξε ςπρνινγηθή θαη εθπαηδεπηηθή παξέκβαζε ην παηδί θαη θαηά ζπλέπεηα ν κειινληηθφο ελήιηθαο λα κπνξέζεη λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα δσήο ηνπ, κεηψλνληαο ηαπηφρξνλα ηελ επίδξαζε ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ ζηε δσή ηνπ. Γεληθφηεξα ζηα πιαίζηα ηεο πκβνπιεπηηθήο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνληαη φιεο εθείλεο νη ελέξγεηεο θαη δξάζεηο πνπ ζα βνεζήζνπλ ηα παηδηά, αθνχ αξρηθά θαηαθηήζνπλ ηε γλψζε γηα ηνλ εαπηφ ηνπο λα θάλνπλ ηηο θαηαιιειφηεξεο επηινγέο, πνπ ζα ηνπο εμαζθαιίζεη φηη ην θαιχηεξν ηφζν γηα ηελ χπαξμή ηνπο, φζν θαη γηα ην ππφινηπν 58

59 θνηλσληθφ ζχλνιν (Γεκεηξφπνπινο, 2004). Άιισζηε ε πκβνπιεπηηθή είλαη ζηελ νπζία ηεο κηα Παηδαγσγηθή πξάμε, πνπ ελζσκαηψλεηαη ζηελ παηδαγσγηθή δηαδηθαζία θαη κε ηε ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Κξίβαο, 1995). Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα ζσξαθηζηνχλ κε ηε ζσζηή ελδπλάκσζε θαη εκςχρσζε, λα απνθηήζνπλ απνθαζηζηηθφηεηα θαη απηνπεπνίζεζε (Μπξνχδνο & Ράπηε, 2001). Άιισζηε, ζχκθσλα κε ηνλ Μπξνχδν (1998), ν εθπαηδεπηηθφο είλαη ν βαζηθφηεξνο θαη πην νπζηαζηηθφο ιεηηνπξγφο πκβνπιεπηηθήο ζην ζρνιείν θαη γεληθφηεξα κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. 59

60 Κεφάλαιο 7 Μεθοδολογία Έρευνας 60

61 7.1 θνπόο θαη Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα θνπόο ηεο έξεπλαο θνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ Δθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, ζρεηηθά κε ηα παηδηά πνπ εκθαλίδνπλ Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο. Δπίζεο, κειεηάηαη ν ξφινο ηεο πκβνπιεπηηθήο, κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα. 1. Πνηεο είλαη νη γλψζεηο, νη ζπνπδέο θαη νη εμεηδηθεχζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζε ζρέζε κε ηηο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο 2. Πσο αληηιακβάλνληαη νη Δθπαηδεπηηθνί Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηε ζπκβνπιεπηηθή παηδηψλ κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο. 3. Πνηα είλαη ηα πηζαλά νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο πκβνπιεπηηθήο ζηα παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζχκθσλα κε ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ 4. Πνηνλ ζεσξνχλ σο πην δφθηκν ηξφπν ζπκβνπιεπηηθήο παξέκβαζεο γηα ηα παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, νη εθπαηδεπηηθνί 7.2 Δξεπλεηηθό εξγαιείν Ζ πνζνηηθή κέζνδνο επηιέρζεθε σο κέζνδνο έξεπλαο θαη ε νπνία ζηεξίδεηαη ζε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα κε έλα ζπγθεθξηκέλν εξσηεκαηνιφγην, παξέρνληαο ηε δπλαηφηεηα λα πξνζεγγίζεη ηα ζέκα ηεο κειέηεο ζε αξθεηά κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ γηα ηνλ έιεγρν ηεο ζεσξίαο (Ησαλλίδε-Καπφινπ, 2011). Έηζη ε ρξήζεο ελφο εξσηεκαηνινγίνπ θαζηζηά έλα ηππνπνηεκέλν εξσηεκαηνιφγην σο βαζηθφ θαη αμηφπηζην εξγαιείν κηαο πνζνηηθήο έξεπλαο (Κπξηαδή, 1999, 119). πλεπψο ε πνζνηηθή έξεπλα ζπκβάιεη ζηε ζπιινγή θαη αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ιακβάλνληαο ππφςε θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα (Κπξηαδή, 1999). Σν εξσηεκαηνιφγην έρεη θαηαζθεπαζηεί ρξεζηκνπνηψληαο εξσηήζεηο απφ αληίζηνηρν εξσηεκαηνιφγην δηεξεχλεζεο αληηιήςεσλ γηα καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζηα πιαίζηα ηνπ Π.Μ. ζηε Γηά Βίνπ Μάζεζε θαη Δηδηθή Αγσγή, ζρεηηθά κε ηε ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ ΣΧΝ ΓΝΧΔΧΝ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΗΑ ΣΖ 61

62 ΓΤΛΔΞΗΑ & ΣΖ ΓΗΑΠΑΖ ΔΛΛΔΗΜΑΣΗΚΖ ΠΡΟΟΥΖ ΚΑΗ ΤΠΔΡΚΗΝHΣΗΚΟΣΖΣΑ Δ ΜΑΘΖΣΔ ΣΤΠΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ, ζην Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο, Μπαιαζάθε Φ, Σκήκα Δθπαηδεπηηθήο & Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο Γεψξγηνο Θ. Παπιίδεο, Καζεγεηήο ηκήκαηνο Δθπαηδεπηηθήο & Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο). Σα εξσηεκαηνιφγηα δηαλεκήζεθαλ ζε εθπαηδεπηηθνχο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη απαληήζεθαλ ρσξίο ηε θπζηθή παξνπζία ηνπ εξεπλεηή θάηη πνπ εμαζθάιηζε κε απφιπην ηξφπν ηελ αλσλπκία ησλ εξσηεζέλησλ (θηηηίδεο θαη Κνίιηαξε, 2006; Cohen et al., 2007). Κάπνηα απφ ηα εξσηεκαηνιφγηα πνπ κνηξάζηεθαλ δελ ζπκπιεξψζεθαλ θαη δελ επεζηξάθεζαλ, αιιά θαη αξθεηά απφ απηά πνπ επεζηξάθεζαλ, δελ είραλ ζπκπιεξσζεί θαηάιιεια θαη θαηά ζπλέπεηα δελ ζπκπεξηιήθζεζαλ ζηελ έξεπλα (Κπξηαδή, 1999; θηηηίδεο θαη Κνίιηαξε, 2006; Cohen et al., 2007; Newby, 2010; Γεκεηξφπνπινο, 2001). Σν εξσηεκαηνιφγην ζηελ ηειηθή ηνπ κνξθή πεξηιακβάλεη 28 εξσηήζεηο, ελψ πεξηιακβάλνληαη θαη εξσηήζεηο ζρεηηθά κε δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκκεηερφλησλ φπσο θχιν, ειηθία, ζπνπδέο θαη εξγαζηαθή πξνυπεξεζία. Οη εξσηήζεηο ήηαλ θιεηζηνχ ηχπνπ θαη ζπγθεθξηκέλα: 1. Γηρνηνκηθέο: Γειαδή νη Δξσηήζεηο νδεγνχλ ηνλ εξσηψκελν, έηζη ψζηε λα δηαιέμεη ηελ απάληεζε αλάκεζα ζε δχν δπλαηέο επηινγέο απαληήζεσλ, δειαδή λαη ή φρη θαη ζσζηφ ή ιάζνο. πγθεθξηκέλα γηα παξάδεηγκα: ΝΑΙ ΟΥΙ Άλδξαο Γπλαίθα 2. Δξσηήζεηο βαζκνλόκεζεο: ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ζα πξέπεη λα δνζεί κόλν κία από ηηο απαληήζεηο πνπ πξνζθέξνληαη ζεκεηώλνληαο κε κόλν κία επηινγή. Για παράδειγμα: Γλσξίδεηε ηη είλαη νη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο. Καζόινπ 62

63 Λίγν Μέηξηα Πνιύ θαιά Άξηζηα Γελ μέξσ δελ απαληώ 3. Δξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο: Γειαδή ζα πξέπεη απηόο πνπ ζα θιεζεί λα απαληήζεη ζα πξέπεη λα δηαιέμεη κία ή πεξηζζόηεξεο από ηηο πηζαλέο απαληήζεηο. Για παράδειγμα: Έρεηε απνθηήζεη ζρεηηθέο γλώζεηο γηα ηηο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο από: (Δπηιέμηε κε όια όζα ηζρύνπλ). 1.εκηλάξηα 2.Γηαιέμεηο 3.πλέδξηα 4.Μεηαπηπρηαθά 5.Πξνγξάκκαηα Δμεηδίθεπζεο 6.Βηβιία, Δπηζηεκνληθά πεξηνδηθά θαη Άξζξα 7.Σίπνηα απφ ηα παξαπάλσ (Γεκεηξφπνπινο, 2001; Κπξηαδή, 1999; Bell, J.; Gray, 2004; Cohen et al., 2007). Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ζε θακία πεξίπησζε δελ ηίζεληαη εξσηήκαηα πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, πξνθεηκέλνπ λα κελ δεκηνπξγεζεί έθδειε ακεραλία θαη δπζθνξία απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα (Bell, J.; Γεκεηξόπνπινο, 2001). 7.3 Πεξηγξαθή δείγκαηνο έξεπλαο Αξρηθά, πξαγκαηνπνηήζεθε κηα πηινηηθή έξεπλα ζε 3 θαζεγεηέο Λπθείνπ ηεο πεξηνρήο ηεο Αηηηθήο, δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ θαη δηαθνξεηηθήο εξγαζηαθήο πξνυπεξεζίαο, έηζη ψζηε λα θαλνχλ αλ ππήξραλ πηζαλά θελά θαη γεληθφηεξα κε θαηαλνεηέο ή αζαθείο εξσηήζεηο, θαζψο επίζεο λα ππνινγηζηεί ν απαξαίηεηνο αιιά θαη ζπλάκα ν θαηάιιεινο 63

64 ρξφλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ απάληεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (Bell, J.; Gray, 2004; Newby, 2010; θηηηίδεο θαη Κνίιηαξε, 2006). Μεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ Έξεπλαο Γηα ηε κειέηε κνηξάζηεθαλ 110 εξσηεκαηνιφγηα ζε Δθπαηδεπηηθνχο Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, Γπκλαζίσλ, Γεληθψλ θαη Δπαγγεικαηηθψλ Λπθείσλ ζηελ πεξηνρή ηεο Αηηηθήο. Δπεζηξάθεζαλ 94 εξσηεκαηνιφγηα, ελψ 6 απφ απηά δελ ήηαλ ζπκπιεξσκέλα κε επαξθή θαη ηθαλνπνηεηηθφ ηξφπν θαη γηα ην ζπγθεθξηκέλν ιφγν δελ ζπκπεξηιήθζεζαλ ζηελ έξεπλα. πλεπψο ζηελ έξεπλα ηειηθά ζπκπεξηιήθζεζαλ 88 εξσηεκαηνιφγηα (πνζνζηφ αληαπφθξηζεο 80%). Δπίζεο, επεηδή ην δείγκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο αθνξά ζπκπησκαηηθή δεηγκαηνιεςία, ε γελίθεπζε θαη ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ απνηειεζκάησλ είλαη ηθαλνπνηεηηθά, αιιά θπζηθά φρη ζε απφιπην βαζκφ. Οη εξσηήζεηο πνπ ππάξρνπλ ζην εξσηεκαηνιφγην είλαη αξηζκεκέλεο θαη ππάξρεη ε θαηάιιειε ζπλέρεηα ζηελ αξίζκεζε ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα ππάξρεη ε ζεκηηή νκνγέλεηα (θηηηίδεο θαη Κνίιηαξε, 2006; Κπξηαδή, 1999). Πεξηνξηζκνί θαη Γπζθνιίεο ζηελ Γηεμαγσγή ηεο έξεπλαο ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κηαο πνζνηηθήο έξεπλαο κε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ θαη πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην δείγκα ηεο έξεπλαο είλαη πεξηνξηζκέλν. Δπεηδή νη εξσηήζεηο πνπ δφζεθαλ ήηαλ θιεηζηνχ ηχπνπ, ίζσο νη εξσηεζέληεο δελ είραλ ηε δπλαηφηεηα λα εθθξάζνπλ θαη λα αλαδείμνπλ θάπνηα άιια ζέκαηα ή πξνβιήκαηα πνπ πηζαλφλ λα ππάξρνπλ θαη λα δπζρεξαίλνπλ ηε δσή ησλ καζεηψλ κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, ηφζν ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα φζν θαη γεληθφηεξα ηελ θνηλσληθή ηνπο δσή. ηελ παξνχζα έξεπλα ρξεζηκνπνηήζεθε έλα εξσηεκαηνιφγην ήδε δνθηκαζκέλν απφ παιαηφηεξε παξφκνηα έξεπλα, παξφια απηά δελ είλαη ζηαζκηζκέλν θαη δελ έγηλε έιεγρνο αμηνπηζηίαο. Σν δείγκα ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ εθπαηδεπηηθνί ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο πνπ πξνέξρνληαλ απφ δηάθνξεο εηδηθφηεηεο θαη πξνέξρνληαλ απφ ζρνιεία ηεο Αηηηθήο. Δπίζεο πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ην πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ ήηαλ αξθεηά κεγαιχηεξν απφ απηφ ησλ αλδξψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. 64

65 7.4 Απνηειέζκαηα Μειέηεο ηε ζπγθεθξηκέλε ελφηεηα παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο. πιιέρηεθαλ 88 εξσηεκαηνιφγηα απφ ηα 110 πνπ κνηξάζηεθαλ, απφ ηα νπνία ην 76% ήηαλ γπλαίθεο θαη ην 24% ήηαλ άληξεο, ελψ ε πιεηνλφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ (54%) αλήθε ζηελ ειηθηαθή νκάδα έηε (Βι. ρήκα 2). ρήκα 1. Φύιν: Άληξεο Γπλαίθεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα ρήκα 2. Ζιηθία ησλ ζπκκεηερόλησλ ζηελ έξεπλα Σν ζχλνιν ησλ εξσηεζέλησλ είρε βαζηθφ πηπρίν, 6.8% Μεηαπηπρηαθφ ηίηιν ζπνπδψλ, άιιν πηπρίν ζε πνζνζηφ 3,4% θαη ηέινο κεηεθπαίδεπζε θαη εκηλάξηα είρε παξαθνινπζήζεη ην 34%. 65

66 ρήκα 3. Δπίπεδν πνπδώλ ε ζρέζε κε ηηο εηδηθφηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηελ πιεηνςεθία ηνπο είλαη Φηιφινγνη, ελψ αθνινπζνχλ νη θαζεγεηέο ηεο Πιεξνθνξηθήο φπσο θαίλεηαη αλαιπηηθά ζην παξαθάησ ρήκα. ρήκα 4. Δηδηθόηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ Ζ κέζε ηηκή εξγαζηαθήο εκπεηξίαο ήηαλ 16.8 έηε, ελψ ε πιεηνλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ (85 άηνκα) ήηαλ κφληκνη εθπαηδεπηηθνί θαη νη 3 ήηαλ αλαπιεξσηέο, ελψ δελ ππήξραλ θαζεγεηέο σξνκίζζηνη. 66

67 ρήκα 5. Δξγαζηαθή ζρέζε εθπαηδεπηηθώλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα Σν 77% (68 άηνκα) γλψξηδε απφ Μέηξηα έσο Πνιχ Καιά ηη είλαη νη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ρήκα 6. Γλώζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζρεηηθά κε ηηο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ην εξψηεκα αλ ππάξρνπλ νη απαξαίηεηεο γλψζεηο γηα λα αληρλεχζεηε ηηο Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ε πιεηνλφηεηα απάληεζε κέηξηα. 67

68 ρήκα 7. Γλώζεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ηελ Αλίρλεπζε ησλ Μαζεζηαθώλ Γπζθνιηώλ ην εξψηεκα αλ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο γηα λα ππνζηεξίμεηε παηδί πνπ παξνπζηάδεη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο επίζεο, ε πιεηνλφηεηα απάληεζε κέηξηα. ρήκα 8. Γλώζεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα Τπνζηήξημε παηδηώλ κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ε ζρέζε κε ην εξψηεκα Πνηνο είλαη ν ππεχζπλνο γηα ηνλ εληνπηζκφ Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ ζην ζρνιείν ζαο νη απαληήζεηο ήηαλ πνηθίιεο φπσο πξνθχπηεη θαη ζην παξαθάησ ζρήκα. 68

69 ρήκα 9. Πνηνη είλαη νη θπξίσο αξκόδηνη γηα ηνλ εληνπηζκό ησλ Μαζεζηαθώλ Γπζθνιηώλ ηελ εξψηεζε γηα ην αλ ζα πξέπεη λα θνηηνχλ ζε θαλνληθφ ζρνιείν ηα παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο-γπζιεμία, ην 55% απάληεζε Ναη, ην 18% απάληεζε Όρη θαη ην 27% δελ απάληεζε. πγθεθξηκέλα: ρήκα 10. ρνιείν Φνίηεζεο παηδηώλ κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο 69

70 Γηα ην αλ Πηζηεχεηε φηη ηα ζρνιεία πξέπεη λα γίλνπλ πεξηζζφηεξν θηιηθά θαη επράξηζηα πξνο ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, ην 88% απάληεζε φηη ηα ζρνιεία ζα πξέπεη λα γίλνπλ πην θηιηθά ζε ζρέζε κε ην 12% πνπ απάληεζε πσο δε ρξεηάδεηαη. ρήκα 11 ρνιείν θηιηθά πξνο ηνπο καζεηέο κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο Κάηη επίζεο πνπ απαζρνιεί ηνπο εθπαηδεπηηθνχο είλαη θαη αλ ππάξρεη ε πεξίπησζε λα δηαηαξαρζεί ε ιεηηνπξγία ηνπ καζήκαηνο ζηελ ηάμε εάλ ππάξρνπλ παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. πγθεθξηκέλα ηέζεθε ε εξψηεζε: Πηζηεχεηε φηη κπνξεί λα δηαηαξαρζεί ε ιεηηνπξγία ηνπ καζήκαηνο ζηελ ηάμε εάλ ππάξρνπλ παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο. Έηζη ην 25% απάληεζε φηη κπνξεί λα δηαηαξαρζεί ε ιεηηνπξγία ηνπ καζήκαηνο ζηελ ηάμε, ελψ ην 75% απάληεζε πσο δελ ππάξρεη ηέηνηα πεξίπησζε. 70

71 ρήκα 12. Λεηηνπξγία ηνπ καζήκαηνο εάλ ππάξρνπλ παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο Γηα ην αλ σθεινχληαη ηα παηδηά απηά απφ ηε θνίηεζε ηνπο ζηα θαλνληθά ζρνιεία, δηαηππψζεθε ε έμεο εξψηεζε: Πηζηεχεηε φηη ε θνίηεζε παηδηψλ κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο ζηελ θαλνληθή ηάμε σθειεί ηα παηδηά απηά. Πνζνζηφ 77% απάληεζε ζεηηθά, ελψ ην 23% απάληεζε αξλεηηθά. 71

72 ρήκα 13. Φνίηεζε παηδηώλ κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο ζε θαλνληθή ηάμε θαη πιενλεθηήκαηα Γηα ηελ χπαξμε Δηδηθνχ Παηδαγσγνχ θαη ζπγθεθξηκέλα: Πηζηεχεηε φηη ηα παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο πξέπεη λα δηδάζθνληαη ζην θαλνληθφ ζρνιείν μερσξηζηά κφλνλ απφ Δηδηθφ Παηδαγσγφ, νη απαληήζεηο ήηαλ ΝΑΗ ζε πνζνζηφ 26% θαη ΟΥΗ ζε πνζνζηφ 74%. ρήκα 14. Παηδηά κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη δηδαζθαιία κόλνλ από Δηδηθό Παηδαγσγό Δλψ ζην εξψηεκα: Πηζηεχεηε φηη ζα βνεζνχζε ε χπαξμε ελφο εηδηθά θαηαξηηζκέλνπ παηδαγσγνχ ζε κηα ηάμε κε καζεηέο κε Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, ην 82% απάληεζε ζεηηθά ελψ ην 18% απάληεζε αξλεηηθά. 72

73 ρήκα 15 Αξσγή από ηελ ύπαξμε εηδηθά θαηαξηηζκέλνπ παηδαγσγνύ ην ζέκα ησλ γλψζεσλ θαη γεληθφηεξα ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, δηαηππψζεθε ε εμήο εξψηεζε: Πηζηεχεηε φηη είλαη αλαγθαία ε ζε επηπιένλ κφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ βαζηθψλ ζπνπδψλ ηνπο, ελψ ε πιεηνλφηεηα απάληεζε λαη. ρήκα 16 Δπηκόξθσζε εθπαηδεπηηθώλ ζε ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ βαζηθώλ ζπνπδώλ ηνπο Έλα άιιν ζεκαληηθφ ζέκα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ, ήηαλ γηα ην αλ: Έρεηε ηε δηάζεζε λα αθηεξψζεηε επηπιένλ ρξφλν ζε καζεηέο κε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ε πιεηνλφηεηα απάληεζε ζε πεξίπησζε πνπ ρξεηάδεηαη ή δεηεζεί απφ ην καζεηή. 73